1

DÜNYA EKONOMİK FORUMU

KÜRESEL CİNSİYET AYRIMI RAPORU, 2012

Hazırlayanlar

Ricardo Hausmann, Harvard Üniversitesi

Laura D. Tyson, Kaliforniya Berkeley Üniversitesi

Saadia Zahidi, Dünya Ekonomik Forumu

Raporun Önsözünden

İlki 2006 yılında yayımlanan Küresel Cinsiyet Ayrımı Raporlarında cinsiyete dayalı farklılıklar ve

bunların zaman içindeki değişimi takip edilmektedir. Rapor, miktarına bakılmaksızın kaynakları kadınlar ve erkekler arasında eşit dağıtan rol model olabilecek ülkeleri öne çıkarmaktadır. 2008 yılında Küresel Cinsiyet Eşitliği Grubu oluşturulmuştur. Bu Grubun çalışmaları neticesinde internette şirketlere ait iyi örnekleri paylaşmışlar, ayrıca 2012 yılında 3 ülkede kadınların ve erkeklerin ekonomiye katılımındaki farkı %10 oranında azaltmak üzere kamu ve özel sektör

işbirliğini güçlendirmeyi hedefleyen pilot çalışma başlatmışlardır. Pilot çalışmaların yapıldığı ülkelerden biri de Türkiye’dir. Diğer iki ülke ise Japonya ve Meksika olarak belirlenmiştir.

Raporun Temel Özellikleri

Küresel Cinsiyet Ayrımı Endeksi ülkelerdeki cinsiyet eşitsizliklerini farklı gelir grupları ve bölgeler arasında karşılaştırma yapmaya imkan verecek şekilde 4 alt alan ekseninde ölçmektedir. Bunlar:

• Ekonomi

• Siyaset

• Eğitim

• Sağlık Rapor ele alınırken dikkat edilmesi gereken üç ana özellik bulunmaktadır.

• Öncelikle, Rapor seviye değil fark ölçümü yapmaktadır. Yani rapor kaynak ve fırsatlara erişimde cinisyete dayalı farklılıkları ölçmektedir, mevcut kaynak ve fırsat miktarını değil. Böylece rapor, ülkelerdeki cinsiyet eşitsizliğini ülkelerin gelişmişlik seviyesinden bağımsız

olarak ölçebilmeyi amaçlamaktadır. Örneğin, eğitim konusunda, ülkedeki genel eğitim seviyesinden bağımsız olarak, kız öğrenciler ve erkek öğrencilerin okullaşma oranları arasındaki fark esas alınmaktadır.

2

Dolayısı ile rapordaki ülke sıralamaları da kadınların hangi ülkelerde eğitim açısından

daha iyi durumda olduğu veya hangi ülkelerde istihdama daha çok katıldığını göstermemekte, hangi ülkelerde kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizliğin daha büyük olduğunu göstermektedir.

• Ayrıca, Rapor girdi veya araç değil, çıktı niteliğindeki değişkenler arasındaki farklılıkları ölçmektedir. Raporun amacı, yukarıda sayılan 4 temel konuda- ekonomik katılım, siyasi güçlenme, eğitim, sağlık- kadınların ve erkeklerin durumunun bir resmini çekmektir. Ülkelerin sıralamaları oluşturulurken ülkelere özel politikalar, kültür veya gelenek dikkate

alınmamaktadır, bunlara sadece ülke profillerinde değinilmektedir. Örneğin, sıralamalar hazırlanırken ülkelerde yüksek mevkilerdeki- mesela hakimler, yöneticiler- kadınlar ve erkekler arasındaki fark dikkate alınmaktadır. Ancak doğum izninin süresi, bir sonuçtan ziyade bir politika aracı olduğu için, dikkate alınmamaktadır.

Ancak kadın erkek eşitsizliğinin giderilmesine yönelik yapılan çalışmaların niteliği her zaman kısa vadede sonuç vermemekte veya bu çalışmalar bu endeks tarafından ölçülemeyebilmektedir. Örneğin erkeği ailenin reisi olarak gösteren yasal düzenlemenenin değiştirilerek ailede kadın ve erkeğin eşitliğinin tanınması gibi bir adım

cinsiyet eşitliği açısından önemli olmakla beraber bu çeşit bir gelişme sıralamayı etkileyici nitelikte değildir. Yine, cinsiyet eşitsizliğini gidermeye yönelik orta veya uzun vadede öngörülen politika araçlarının ülke sıralamasındaki ilerlemeye etkisi de yıllık hazırlanan bu nevi endekslerde -uluslararası endekslerin tarafsızlık kaygısı ile uluslararası veritabanlarını kullanması ve dolayısı ile ülkelerdeki gelişmeleri kronolojik olarak biraz daha geriden takip etmeleri de dikkate alındığında-hemen görülemeyebilir.

• Son olarak, Rapor ülkeleri kadının güçlenmesine göre değil cinsiyet eşitliğine göre sıralamaktadır. Yani Raporda kadınların erkeklerden daha iyi olduğu durumlar sıralamayı (olumlu veya olumsuz olarak) etkilememekte, seçilen değişkenlerde kadın ve erkek arasındaki farkın azalması dikkate alınmaktadır.

Raporda Değerlendirilen Dört Alt Alan

Ekonomik katılım ve fırsatlar:

Ekonomiye katılımdaki farklılık: işgücüne katılım oranlarındaki farklılıktan elde edilmektedir.

Ücret farkılığı: kadın ve erkekler arasındaki tahmini gelir farkına ilişkin niceliksel gösterge ve Dünya Ekonomik Forumu’nun Yönetici Anketi’nden hesaplanan niteliksel veriden elde

edilmektedir.

Görevde yükselme farkılığı: Hakimler, üst düzey görevliler ve yöneticilerde kadınların erkelere oranı ile teknik ve uzman işçilerde kadınların erkeklere oranına ilikin iki niceliksel veriden elde

edilmektedir.

3

Eğitimsel Kazanım

Kadınların ve erkeklerin eğitime ulaşmasındaki fark ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimdeki kadın sayısının erkek sayısına oranları ile hesaplanmaktadır. Uzun vadede bir ülkenin kadın ve erkekleri eşit olarak eğitebilmesinin göstergesi olarak ise kadınların okuma yazma oranları ile

erkeklerin okuma yazma oranları arasındaki fark kullanılmaktadır.

Sağlık ve Yaşam Süresi

Bu alanda iki değişken kullanılmaktadır. İlki doğumdaki cinsiyet oranıdır, zira bir çok ülkede erkek çocuk tercih edildiği için “namevcut kadın” durumu bulunmaktadır. İkinci olarak ise Dünya Sağlık Örgütü’nün verileri kullanılarak beklenen sağlıklı yaşam süresi açısından kadınlar ve erkekler arasında fark hesaplamaya katılmaktadır.

Siyasi Güçlenme

Bu alanda kadınlar ve erkekler arasında en yüksek siyasi karar alma mercilerindeki farklılık hesaplanmaktadır. Bunun için, bakan düzeyindeki ve parlamento pozisyonlarında kadınların erkeklere oranı kullanılmaktadır. Ayrıca, başbakan ve cumhurbaşkanı mevkilerinde geçirlen süre açısındak kadınların erkeklere oranı da hesaba katılmaktadır. Kadınların ve erkeklerin yerel düzeyde siyasete katılımına ilişkin oranlar ise değerlendirmeye alınmamaktadır, çünkü küresel

düzeyde bu verilere henüz ulaşılamamaktadır.

Küresel Cinsiyet Ayrımı Endeksinin Yapısı

Alt Alanlar Değişken (Ağırlıklar) Kaynak Ekonomik Katılım ve Fırsatlar Oran: İşgücüne katılım

Kadın/Erkek (0,199) Benzer işlerde ücret eşitliği (Kadın/Erkek) (0,310) Oran: tahmini gelir Kadın/Erkek (0,221) Oran: Hakim, üst düzey görevli ve yönetici Kadın/Erkek (0,149) Oran:Teknik ve uzman çalışanlar Kadın/Erkek (0,121)

Uluslararası Çalışma Örgütü Verileri, 2009 Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Anketi 2012 Dünya Ekonomik Forumu, BM Kalkınma Programı yöntemine dayalı hesaplama Uluslararası Çalışma Örgütü (2008) ve İnsani Gelişim Raporu (2009) verileri (belirtilen yıla ait very yoksa mevcut en yeni veri) Uluslararası Çalışma Örgütü (2008) ve İnsani Gelişim Raporu (2009) verileri (belirtilen yıla ait very yoksa mevcut en yeni veri)

4

Eğitimsel Kazanım Oran: Okuma yazma Kadın/Erkek (0,191) Oran: İlköğretime kayıt Kadın/Erkek (0,459) Oran: Ortaöğretime kayıt Kadın/Erkek (0,230) Oran: Yükseköğretime kayıt Kadın/Erkek (0,121)

UNESCO Eğitim İstatistikleri (2011), Dünya Bankası Dünya Kalkınma Göstergeleri ve Küresel Kalkınma Finansı verileri (2011), BM Kalkınma Programı İnsani Gelişim Raporu (2009) (belirtilen yıla ait veri yoksa mevcut en yeni veri) UNESCO Eğitim İstatistikleri (2011), Dünya Bankası Dünya Kalkınma Göstergeleri ve Küresel Kalkınma Finansı verileri (2011) (belirtilen yıla ait veri yoksa mevcut en yeni veri)

Sağlık ve Yaşam Süresi Doğumdaki cinsiyet oranları (0,307) Oran: Sağlıklı yaşam beklentisi Kadın/Erkek (0,693)

CIA, internet verileri Dünya Sağlık Örgütü 2007 verileri

Siyasi Güçlenme Oran: Parlamenterler Kadın/Erkek (0,310) Oran: Bakanlar Kadın/Erkek (0,247) Oran: Son 50 yılda devlet başkanlığı yapma süreleri Kadın/Erkek (0,443)

Parlementolararası Birlik, 2012 Parlementolararası Birlik, 2012 Dünya Ekonomik Forumu hesaplamaları

Bir alanda birden fazla kaynak belirtilmesi, ilk kaynağın öncelikli olarak esas alındığını, ilk kaynakta veri bulunamadığında sırasıyla belirtilen diğer kaynaklara başvurulduğunu

göstermektedir.

Yukarıdaki tabloya bakıldığında endeksin veri kaynağı olarak uluslararası veritabanlarını kullandığı ve 2012 yılında açıklanan bu endekste kullanılan verilerin bir çoğunun daha önceki

yıllara ait olduğu dikkat çekmektedir. Dolayısı ile, bu tür endekslerde temel alınan uluslararası veritabanlarındaki verilerin doğruluğunun ve zamanında güncellenmesinin sağlanması da bu endekslere ilişkin hesaplamalarda dezavantajlı duruma düşmemek için büyük önem taşımaktadır.

5

Nasıl hesaplanır?

1. adım: Bütün veriler Kadın/Erkek oranlarına dönüştürülür.

2. adım: Eşitliğin sabitleri bulunur. 1 mutlak eşitlik 0 mutlak eşitsizlik. Bu değerler “Sağlık ve

Yaşam Süresi” alanı dışında tüm değişkenler için geçerlidir. Doğumdaki cinsiyet oranı için mutlak eşitlik değeri 0,944, beklenen sağlıklı yaşam süresi için ise 1,06 olarak kabul edilmiştir. Hesaplamada tek taraflı skala kullanılmıştır, yani Kadın/Erkek oranının mutlak eşitlikten kadınlar lehine uzaklaşması durumunda bu durum eşitliğin bozulması anlamında olumsuz

değerlendirilmemiş, ancak ülkeye bir avantaj da sağlamamıştır. Değer yine 1 olarak kabul edilmiştir.

3. adım: Alt alanların değeri hesaplanır. Bunun için alt alanda yer alan değişkenlerin öncelikle

standart sapmaları bulunur. Daha sonra %1’lik bir değişimin değişkene etkisinin görülmesi amacıyla 0,01 değeri standart sapma değerine bölünür. Standart sapmanın az olduğu, yani dünyada genel olarak eşitsizliğin daha az görüldüğü, örneğin ilköğretime kayıtlar gibi, konularda bu işlemde elde edilen değer daha fazla olacaktır. Söz konusu değer alt alandaki değişkenlerin ağırlıklarının bulunmasında kullanıldığı için, standart sapmanın az olduğu alanlarda eşitsizliğin

fazla olduğu ülkeler hesaplamada daha dezavantajlı hale gelmektedir. Endeksin ilk hazırlandığı 2006 yılına ait ağırlıklar yukarıdaki tabloda yer almaktadır. Ülkelerin gelişiminin takip edilebilmesi maksadıyla sonraki yıllarda hazırlanan endekslerde aynı ağırlıklar kullanılmaktadır. Alt alan değerleri 1. adımda elde edilen oranların 3. adımda elde edilen değişken ağırlıklarıyla

çarpımlarının toplamı yoluyla elde edilir.

3. adımda yapılan hesaplamalar ülkelerin sıralamasında hangi değişkenin ne kadar etkili olduğunu göstermektedir. Ağırlıkların daha yüksek belirlendiği alanlarda yapılacak gelişmelerin

ülkeyi sıralamada yukarı taşıma konusunda daha etkili olabileceği düşünülebilir. Ancak, söz konusu alanlardaki eşitlik, ilköğretime kayıt göstergesinde olduğu gibi, halihazırda yüksek değerlerde ise kaydedilebilecek fazla bir gelişme alanı kalmadığından bu alandaki çalışmalar endeks sıralamasındaki değişikliklerde pek etkili olmamaktadır. Diğer yandan, ağırlığı yüksek olan bir göstergede eşitsizlik de yüksek olduğunda, bu eşitsizlik sıralamada ülkeyi daha da

gerilere taşımaktadır.

Toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik yapılan çalışmaların temel kaygısının herhangi bir uluslararası sıralamada ne kadar yukarı çıkılabileceği olması elbette düşünülemez. Bununla

birlikte, endekste kullanılan gösterge çeşitliliğinin az olduğuna ilişkin yapılabilecek eleştirilere rağmen, cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik çalışmaların uluslararası platformlarda kabul görmesi açısından cinsiyet eşitliğinin çok yönlü olarak, eşitsizliğin yüksek olduğu alanların ise öncelikli olarak ele alınması endekste kullanılan hesaplama yönteminden elde edilebilecek bir

çıkarım olarak görülebilir.

4. adım: Her alt alanda elde edilen değerlerin ağırlıksız ortalaması ile ülkelerin genel skorları ve sıralamaları elde edilir.

Sıra

135 ülke

içindeki

Puan

0.00= Eşitsizlik 1.00= Eşitlik

Cinsiyet Ayrımı Endeksi 2012

Temel Göstergeler

Nüfus (milyon)

Nüfus büyümesi %

GSMH (milyar $)

Kişi başı GSMH

ülke skoru

genel ortalama

0.00= eşitsizlik

1.00=eşitlik

Ekonomi

Sağlık Eğitim

Siyaset

Sıra PuanOrtalama

K EK/E

Alt Alanlar

K/E oranıEkonomik Katılım ve Fırsatlar

İşgücüne katılım

Ücret eşitliği (anket)

Tahmini gelir

Hakim, üst düzey görevli ve yönetici

Uzman ve teknik çalışanlar

Eğitimsel Kazanım

Okuryazarlık

İlköğretime kayıt

Ortaöğretime kayıt

Yükseköğretime kayıt

Sağlık ve Yaşam Süresi

Doğumda cinsiyet oranları(K/E)

Sağlıklı yaşam beklentisi

Siyasi Güçlenme

Kadın Parlamenterler

Kadın Bakanlar

Kadın devlet başkanı (son 50 yıl içindeki yıllar)

135 ülke

134 ülke

134 ülke

130 ülke

128 ülke

115 ülke

2012 yılı endeksi (135 ülke içinde)

GenelSıra Puan

Ekonomi

Sıra Puan Eğitim SağlıkSiyaset

Tablo 3a: Küresel Cinsiyet Ayrımı Endeksi 2012 sıralaması ve 2006,2007,2008,2009,2010, 2011

yılları ile karşılaştırma

Ülke

2012

Sıra

2012

Sıra

2012

puan

2011 raporundaki

ülkeler arasında

2012 sırası

Tablo 3b: Ayrıntılı sıralamalar, 2012

Ülke

Genel

Sıra Puan

Ekonomi Eğitim Sağlık Siyaset

Tablo 3c: Küresel Cinsiyet Ayrımı Raporu 2012 Sıralamaları: puan değişiklikleri (ayrıntılı)

Puan

değişikliği

Tablo 4: Gelir gruplarına göre sıralama, 2012

Orta-Üst Gelir Grubu Ülkeleri

Tablo 5: Alt Alanlara Göre Sıralama, 2012

Ekonomi Eğitim

Sağlık Siyaset

Tablo 6: Bölgelere göre sıralama

Avrupa ve Orta Asya

Tablo A1: 2006 puanının yüzdesine göre 2006-2012 değişim oranı

2006-2012

puandaki

değişim

2006 puanına

göre

%'lik değişim

EK D: Göstergelere göre Sıramala,2012

Tablo D1: İş gücüne katılım

Kadın ErkekK/E Oranı

Sıra

Tablo D2: Ücret Eşitliği

Anketverisi

K/E Oranı Sıra

Tablo D3: Tahmini Gelir

Kadın Erkek

Kadın Erkek (40,000$ ölçeklenmiş)

K/E Oranı Sıra

Tablo D4:Hakim, üst düzey görevli ve yönetici

Kadın ErkekK/E Oranı

Sıra

Tablo D5: Uzman ve teknik çalışanlar

Tablo D6: Okur yazarlık oranı

K E

K/ESıra

Tablo D7: İlköğretime kayıt

K E K/E Sıra

Tablo D8: Ortaöğretime kayıt

K EK/E Sıra

Tablo D9: Yükseköğretime kayıt

K EK/E

Sıra

Tablo D10: Doğumdaki cinsiyet oranları

Anketverisi

K/E OranıSıra

Tablo D11: Sağlıklı Yaşam Beklentisi

K E K/E Sıra

Tablo D12: Kadın Parlamenterler

K EK/E

Sıra

Tablo D13: Kadın Bakanlar

Kadın Devlet Başkanı- Yıl

K EK/E Sıra