ΕΑΠ_dmy61

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

3 η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΙΤΗΤΗΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΙΝΟΥ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ – ΣΥΜΒΟΥΛΟΥΣΚΑΠΙΝΑΚΗΣ ΠΕΤΡΟΣ

ΑΘΗΝΑΜΑΡΤΙΟΣ 2010

1 ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΙΝΟΥ – ΕΑΠ, ΔΜΥ61, Α2, ΓΕ3 2009-2010

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1. Εισαγωγή.........................................................................................................3

2. Κύριο μέρος.....................................................................................................4

2.1 Το Μοντέλο Πεποιθήσεων για την Υγεία (ΜΠΥ)......................................................4

2.2 Εξειδίκευση των παραγόντων του ΜΠΥ και πρόληψη των οδοντιατρικών

προβλημάτων.................................................................................................................5

2.3 Ο σχεδιασμός ενός προγράμματος πρόληψης: το θεωρητικό μοντέλο......................6

2.3.1 Πρόγραμμα πρόληψης της τερηδόνας σε νεανικό πληθυσμό.........................8

2.4 Αντιστοίχιση ερωτηματολογίου με του παράγοντες του ΜΠΥ..................................10

2.5 Συνέντευξη από ένα άτομο που εφαρμόζει συστηματικά βούρτσισμα δοντιών........11

2.6 Κριτική του Μοντέλου Πεποιθήσεων για την Υγεία (ΜΠΥ)....................................11

3. Συμπεράσματα................................................................................................12

4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ............................................................................................13

5. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ..............................................................................................14


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Για την προαγωγή της υγείας απαιτείται πολλές φορές η τροποποίηση ενός ήδη

εγκαθιδρυμένου προτύπου συμπεριφοράς και η υιοθέτηση νέων, καθώς και η

διαμόρφωση νέων στάσεων απέναντι στην υγεία και την αρρώστια. Αυτό

προϋποθέτει την κατανόηση και τον προσδιορισμό της επιρροής των ψυχολογικών,

των κοινωνικών και των πολιτισμικών παραγόντων στη συμπεριφορά. Με άλλα

λόγια, η κατανόηση της συμπεριφοράς και η υποστήριξη των ατόμων θα βοηθήσουν

ώστε τα τελευταία να κάνουν ορθές επιλογές σε σχέση με την υγεία τους. Προς την

κατεύθυνση αυτή και ο Π.Ο.Υ. συνιστά στα κράτη-μέλη, μεταξύ άλλων, να

ενθαρρύνουν τους πολίτες ώστε να αποκτήσουν θετική αντίληψη για την υγεία και

τρόπους συμπεριφοράς που θα κατατείνουν μακροπρόθεσμα στη βελτίωσή της

(Κουλιεράκης, Μεταλληνού, Πάντζου, 2000).

Τα άτομα μπορούν να συνεισφέρουν στη διασφάλιση της υγείας τους και της

ποιότητας ζωής τους είτε υιοθετώντας συμπεριφορές που ενισχύουν την υγεία (π.χ.

συχνό βούρτσισμα των δοντιών, συχνή άσκηση κλπ.) είτε μεταβάλλοντας τις

συμπεριφορές που επιδεινώνουν την υγεία (μετριασμός κατανάλωση ζάχαρης,

διακοπή καπνίσματος κλπ.). Σε επίπεδο πρόληψης οποιαδήποτε παρέμβαση, για να

είναι αποτελεσματική, θα πρέπει μεταξύ άλλων, να επιδιώξει τον χειρισμό των

γνωστικών παραγόντων οι οποίοι φαίνεται να προσδιορίζουν τις συμπεριφορές των

ατόμων με στόχο την υγεία. Οι γνωστικοί παράγοντες (πεποιθήσεις, προσλήψεις και

παραγωγικά αίτια) αποτελούν ουσιαστικές αιτίες για την εκδήλωση μιας

συμπεριφοράς και είναι περισσότερο ανοιχτοί σε αλλαγή από κάποιους άλλους.

Τα μοντέλα τα οποία προσπαθούν να εξηγήσουν πώς οι γνωστικοί παράγοντες

οδηγούν σε διάφορες «κοινωνικές» συμπεριφορές, παρόλο που εστιάζουν στο άτομο,

αναφέρονται ως κοινωνικο-γνωστικά μοντέλα. Η πιο ουσιαστική συνεισφορά των

μοντέλων αυτών είναι ότι βοηθούν στο να προσδιοριστούν οι γνωστικοί παράγοντες

οι οποίοι επηρεάζουν τη συμπεριφορά ενός ατόμου. Με άλλα λόγια, οι θεωρίες αυτές

βοηθούν στο να προβλέψουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά σε θέματα υγείας και

αρρώστιας. Εν συνεχεία, με τη χρήση συγκεκριμένων τεχνικών μπορούμε να

μεταβάλουμε αυτούς τους γνωστικούς παράγοντες, με στόχο την αλλαγή της

συμπεριφοράς (Κουλιεράκης, Μεταλληνού, Πάντζου, 2000).


2. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

2.1 Το Μοντέλο Πεποιθήσεων για την Υγεία (ΜΠΥ)

Σύμφωνα με τον Conner (1993) διακρίνουμε δύο τύπους κοινωνικό-γνωστικών

μοντέλων, στο πρώτο υπάγοντα τα μοντέλα παραγωγικών αιτιών και στον δεύτερο τα

μοντέλα που εξετάζουν διάφορες παραμέτρους των γνωστικών διεργασιών του

ατόμου, με στόχο την πρόβλεψη μελλοντικών συμπεριφορών που προάγουν την υγεία

δηλαδή, ουσιαστικά, των προληπτικών συμπεριφορών. Το μοντέλο πεποιθήσεων για

την υγεία ανήκει στον δεύτερο τύπο και στην κατηγορία των μοντέλων αξίας-

προσδοκίας (Κουλιεράκης, Μεταλληνού, Πάντζου, 2000).

Το ΜΠΥ «σπάει» την απόφαση υγείας σε μια σειρά από στάδια και προσφέρει έναν

κατάλογο μεταβλητών που επηρεάζουν την απόφαση υγείας. Με βάση αυτό, η

πιθανότητα ένα άτομο να ακολουθήσει μια συμπεριφορά πρόληψης εξαρτάται από

την υποκειμενική αξιολόγηση/αντίληψη αναφορικά με τα κόστοι και τις ωφέλειες της

πράξης αυτής (Hochbaum, 1958). Η υποκειμενική αυτή πρόσληψη της κατάστασης

ουσιαστικά βασίζεται σε δύο άξονες, την πρόσληψη μιας απειλής και την αξιολόγηση

της συμπεριφοράς.

Η πρόσληψη της απειλής, όμως, εξαρτάται αφενός από την υποκειμενική αίσθηση

τρωτότητας, δηλαδή την αντίληψη του ατόμου για την πιθανότητα να προσβληθεί

από μια αρρώστια, αφετέρου από την υποκειμενική αίσθηση της σοβαρότητας,

δηλαδή από την αντίληψη που έχει το άτομο γα το πόσο σοβαρή είναι μια αρρώστια.

Από την άλλη, η αξιολόγηση της συμπεριφοράς θα βασιστεί στην υποκειμενική

αίσθηση για τα οφέλη και τα εμπόδια. Δηλαδή, στις πεποιθήσεις του ατόμου

αναφορικά με την αποτελεσματικότητα και τη δυνατότητα εφαρμογής κάποιων

ενεργειών που στοχεύουν στη πρόληψη ή τη μείωση της απειλής/ βλάβης για την

υγεία και στην αξιολόγηση πιθανών αρνητικών συνεπειών που σχετίζονται με τη

συμπεριφορά πρόληψης, όπως για παράδειγμα οι παρενέργειες.

Μέσω μιας τέτοιας διαδικασία το άτομο ενεργοποιείται, όμως, δεν θα υπάρχει καμία

αντίδραση του ατόμου χωρίς την παρουσία, εσωτερικών ή εξωτερικών, ενδείξεων

δράσης. Με άλλα λόγια, χωρίς την παρουσία κάποιων συμπτωμάτων της ασθένειας


(εσωτερικές ενδείξεις) ή χωρίς την επιρροή εξωτερικών ενδείξεων όπως η επιρροή

των ομότιμων και των συγγενών ή η προβολή μηνυμάτων από τα ΜΜΕ. Επιπλέον το

άτομο πρέπει να είναι σε ετοιμότητα να ενδιαφέρεται για ζητήματα υγείας δηλαδή να

έχει κίνητρο για την υγεία. Ενώ, τέλος, άμεση επίδραση στην υιοθέτηση

συμπεριφοράς πρόληψης έχουν και τρεις ακόμη ομάδες μεταβλητών: οι

δημογραφικές, οι κοινωνικο-ψυχολογικές και οι δομικές.

Εν κατακλείδι, σύμφωνα με το ΜΠΥ, όσοι αξιολογούν ένα ζήτημα υγείας ως σοβαρό,

πιστεύουν ότι είναι ευάλωτοι σε αυτό και, επιπλέον, πιστεύουν ότι τα οφέλη που θα

προκύψουν από την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς πρόληψης θα είναι περισσότερα

από τα εμπόδια, έχουν περισσότερες πιθανότητες να την υιοθετήσουν (Κουλιεράκης,

Μεταλληνού, Πάντζου, 2000).

2.2 Εξειδίκευση των παραγόντων του ΜΠΥ και πρόληψη των οδοντιατρικών

προβλημάτων

Σύμφωνα με τα παραπάνω προκειμένου οι επαγγελματίες υγείας, και όχι μόνο, να

σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα αγωγής υγείας που

θα στοχεύει στην πρόληψη της τερηδόνας και γενικά των οδοντιατρικών

προβλημάτων θα πρέπει να συνεκτιμήσουν διάφορους ατομικούς και κοινωνικούς

παράγοντες αλλά και να αξιοποιήσουν στοιχεία που αφορούν σε δομικούς και

δημογραφικούς ακόμη και θεσμικούς παράγοντες. Επιπλέον σημαντικό είναι να

ακολουθηθεί διεπιστημονική προσέγγιση και να γίνει κατανοητό ότι η τροποποίηση

της συμπεριφοράς αποτελεί μια χρονοβόρα διαδικασία.

Το ΜΠΥ, όπως φαίνεται από τα παραπάνω, συμπεριλαμβάνει αρκετούς τύπους

πεποιθήσεων-προσλήψεων που εντάσσονται στις 6 κατηγορίες του μοντέλου. Σε

σχέση με τη στοματική υγιεινή και υγεία, η τρωτότητα αφορά στη πεποίθηση ότι ένα

άτομο μπορεί να αντιμετωπίσει πρόβλημα στοματικής υγείας, η σοβαρότητα αφορά

στις πεποιθήσεις ότι το πρόβλημα αυτό της στοματικής υγείας μπορεί να έχει

σοβαρές συνέπειες, η σημαντικότητα (ενδείξεις δράσεις) αφορά τις πεποιθήσεις ότι

το να κάνεις κάτι για το πρόβλημα αυτό της υγείας σου προέχει από τα κάνεις άλλα

πράγματα, τα οφέλη αφορούν τις πεποιθήσεις ότι η πράξη-δράση θα είναι προς

όφελος του ατόμου είτε γιατί θα προλάβει είτε διότι θα εξαλείψει την σοβαρότητα


του προβλήματος αυτού στοματικής υγείας, τα εμπόδια αφορούν στις πεποιθήσεις ότι

η πράξη-δράση θα προκαλέσει δυσκολίες ή ότι θα έχει μεγάλο κόστος για τα άτομο,

τέλος, η γενική κινητοποίηση-το κίνητρο για την υγεία αφορά το βαθμό στον οποίο

ενδιαφέρεται το άτομο να αναλάβει δράση για την βελτίωση της στοματικής του

υγείας (Nakazono, Davidson, Andersen, 1997).

2.3 Ο σχεδιασμός ενός προγράμματος πρόληψης: το θεωρητικό πλαίσιο

Προκειμένου να σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα πρόληψης, ή/και αγωγής υγείας

γενικότερα, το οποίο θα είναι αποτελεσματικό θα πρέπει να ακολουθηθούν κάποια

βήματα και να ληφθούν υπόψη πολλοί παράγοντες και ποικίλες παράμετροι.

Επιπλέον, όσο περιορισμένος κι αν είναι ο στόχος του κάθε προγράμματος χρειάζεται

να έχει ευρεία αποδοχή και υποστήριξη, προκειμένου να πετύχει το σκοπό του. Αυτό

συνεπάγεται ότι η πρόληψη δεν αποτελεί αντικείμενο κάποιων ειδικών αλλά αφορά

όλους. Έτσι η ενεργοποίηση, η κινητοποίηση και η συνεργασία της κοινότητας

επιβάλλεται να επιδιώκεται και να εξασφαλίζεται.

Παρόλα αυτά μέχρι να φτάσουμε στο στάδιο της υλοποίησης ενός προγράμματος

πρόληψης πρέπει να ακολουθήσουμε μια σειρά ενεργειών που αφορούν αρχικά την

προετοιμασία, εν συνεχεία την οργάνωση και τελικά την εφαρμογή του. Εν

προκειμένω αρχικά θα πρέπει να δημιουργηθεί μια ομάδα επαγγελματιών υγείας η

οποία θα αναλάβει να εντοπίσει τα προβλήματα τα οποία θα στοχεύει να

αντιμετωπίσει με την εφαρμογή του προγράμματος. Στη συνέχεια αυτή η ανίχνευση

αναγκών ουσιαστικά θα καταδείξει και το πλαίσιο της παρέμβασης. Αφού στο στάδιο

της οργάνωσης θα καταγραφούν τα προβλήματα και με βάση αυτά θα προταθούν οι

κατάλληλες μέθοδοι και θα δημιουργηθεί η υποδομή. Από κει και ύστερα μπορούν να

αναπτυχθούν οι απαραίτητες δραστηριότητες. Φυσικά σε κάθε στάδιο θα πρέπει να

γίνεται αξιολόγηση και να γίνονται όταν κρίνεται αναγκαίο οι απαραίτητες

τροποποιήσεις.

Πιο συγκεκριμένα ο σχεδιασμός ενός προγράμματος θα πρέπει να περιλαμβάνει τις

εξής ενέργειες: α) το καθορισμό με σαφήνεια των σκοπών-στόχων του καθώς και τη

διατύπωση με σαφήνεια του επιδιωκόμενου αποτελέσματος, β) το προσδιορισμό της

ομάδας στόχου της δράσης η οποία μπορεί να αφορά την αντικειμενική καταγραφή


επιμέρους στοιχείων για αυτή όπως η ηλικία των μελών, οι επιρροές που δέχονται, οι

γνώσεις τους για το θέμα, οι εμπειρίες τους, οι συνήθειες τους, κάποια

επιδημιολογικά στοιχεία κλπ., γ) την επιλογή των μεθόδων και τεχνικών που θα

ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά της ομάδας στόχου και θα είναι

κατάλληλες για την επίτευξη των επιδιωκόμενων σκοπών-στόχων, δ) τον

προγραμματισμό και την πρόταση συγκεκριμένων δράσεων που θα γίνουν και του

χρονοδιαγράμματος, στη φάση αυτή και με βάση τα στοιχεία που έχουν προκύψει

από τα παραπάνω μπορεί να γίνει επαναπροσδιορισμός των σκοπών-στόχων του

προγράμματος και τέλος ε) την αξιολόγηση του προγράμματος είτε ως προς τη

διαδικασία που ακολουθήθηκε, είτε ως προς τα αποτελέσματά του, είτε ως προς τη

διαδικασία και τα αποτελέσματα.

Η συνεισφορά των διάφορων θεωριών που έχουν αναπτυχθεί οπωσδήποτε θα είναι

μεγάλη καθώς αφενός θα αποτελέσουν την βάση για τον σχεδιασμό οποιαδήποτε

παρέμβασης παρέχοντας ένα συστηματικό τρόπο κατανόησης των γεγονότων ή των

καταστάσεων (U.S Department of Health and Human Services, National Institutes of

Health) αφετέρου θα βοηθήσουν στον εντοπισμό των παραγόντων που μπορούν να

συμβάλουν στην τροποποίηση μιας συμπεριφοράς παρέχοντας εκτός των άλλων και

πολύτιμα εργαλεία ανίχνευσης αναγκών και πεποιθήσεων, μέτρησης γνώσεων,

ανάδειξης τάσεων και εντοπισμού στάσεων.

Το Μοντέλο Πεποιθήσεων για την Υγεία αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα αν και η

συνεισφορά του εντοπίζεται περισσότερο στην ανάδειξη των ατομικών πεποιθήσεων

και στην πρόβλεψη μιας πιθανής συμπεριφοράς. Μεμονωμένα λοιπόν θα είχε

περιορισμένη ίσως χρησιμότητα αναφορικά με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση

ενός προγράμματος πρόληψης της τερηδόνας στον νεανικό πληθυσμό. Ενταγμένο

όμως σε ένα προγραμματισμό δράσεων όπως περιγράφεται παραπάνω αποτελεί

εργαλείο συλλογής πολύτιμων πληροφοριών η αξιοποίηση των οποίων θα συμβάλει

καθοριστικά στο σχεδιασμό του καταλληλότερου προγράμματος.

Επιπλέον ως εργαλείο ανάδειξης των ατομικών πεποιθήσεων της ομάδας στόχου

μπορεί να χρησιμοποιηθεί πριν και μετά τη παρέμβαση/πρόγραμμα πρόληψης

προκειμένου να αξιολογηθούν τα αποτελέσματα. Συγκεκριμένα ο εντοπισμός των

πεποιθήσεων της ομάδας στόχου δηλαδή του νεανικού πληθυσμού, αναφορικά με τα


θέματα της στοματικής υγείας, τα εμπόδια, τα οφέλη, την σοβαρότητα τους καθώς

και τις συνέπειες για το άτομο μπορούν από τη μια να συνδράμουν στον καλύτερο

σχεδιασμό του προγράμματος και συγκεκριμένα στον καθορισμό των σκοπών-

στόχων του. Από την άλλη η αξιοποίηση του μοντέλου και η χορήγηση

ερωτηματολογίου και μετά το τέλος της παρέμβασης θα βοηθήσει στην αποκάλυψη

τυχόν τροποποιήσεων στις πεποιθήσεις που θα συνεπάγεται και τροποποιήσεις στις

συμπεριφορές που ενδεχομένως να οφείλονται στην αποτελεσματικότητα της ίδιας

της παρέμβασης.

2.3.1 Πρόγραμμα πρόληψης της τερηδόνας σε νεανικό πληθυσμό

Σύμφωνα με όσο περιγράφονται παραπάνω το Κέντρο Υγείας ως φορέας υλοποίησης

του προγράμματος πρόληψης της τερηδόνας θα πρέπει να ορίσει την ομάδα των

επαγγελματιών που θα αναλάβουν το έργο. Σημαντικό είναι να αποτελείται από

άτομα διαφορετικών ειδικοτήτων ώστε να υπάρχει διεπιστημονική προσέγγιση και να

αξιοποιηθεί ποικιλία γνώσεων και δεξιοτήτων. Η ομάδα αυτή μπορεί να επισκεφθεί

σχολεία όλων των βαθμίδων στη περιοχή προκειμένου αρχικά να ενημερώσει, να

ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς των

μαθητών και εν συνεχεία με την συνδρομή τους να ανιχνεύσει και να καταγράψει τα

προβλήματα που αφορούν θέματα στοματικής υγείας και να προχωρήσει στο

σχεδιασμό και τη παρέμβαση στον νεανικό πληθυσμό. Με λίγα λόγια το σχολικό

περιβάλλον αποτελεί ίσως το ιδανικότερο πλαίσιο εφαρμογής ενός προγράμματος

πρόληψης και προαγωγής υγείας που θα αφορά την υλοποίηση σειράς συναντήσεων

τόσο με τους μαθητές όσο και με τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς.

Έτσι αφενός εξασφαλίζεται ένα οικείο, για την ομάδα στόχο, περιβάλλον αφετέρου

ενεργοποιείται η τοπική κοινότητα και η παρέμβαση αποκτά ολιστικό χαρακτήρα.

Πιο συγκεκριμένα η πραγματοποίηση 3-4 ενημερωτικών συναντήσεων με τους

εκπαιδευτικούς και τους γονείς κάθε σχολείου θα μπορούσε να συμβάλει στην

επιτυχία του προγράμματος πολλαπλά. Αφού οι συναντήσεις αυτές θα μπορούσαν να

έχουν κάθε μια διαφορετικό στόχο: ξεκινώντας με την γνωριμία και τον εντοπισμό

προβλημάτων ή θεμάτων ενδιαφέροντος και προχωρώντας στην ευαισθητοποίηση και

την ενημέρωση μέσω της χρήσης εκπαιδευτικών μεθόδων μάθησης, στη συνέχεια η


αξιοποίηση και βιωματικών μεθόδων θα συμβάλει στην κινητοποίηση και την

εξασφάλιση της συνεργασίας των δύο αυτών σημαντικών ομάδων επιρροής.

Με τον τρόπο αυτό έχει επιτευχθεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της παρέμβασης

καθώς έχουν αξιοποιηθεί δύο ομάδες ατόμων οι οποίες αφενός έχουν άμεση σχέση με

την ομάδα στόχο και μπορούν να επηρεάσουν τις στάσεις και τις συμπεριφορές

αφετέρου αποτελούν τις πλέον αξιόπιστες πηγές πληροφοριών αναφορικά με

πολύτιμα δεδομένα που αφορούν την ομάδα στόχο (συνήθειες, επιρροές, στάσεις,

συμπεριφορές, προβλήματα, γνώσεις κλπ). Εν συνεχεία η δημιουργία

ερωτηματολογίου βασισμένου στο ΜΠΥ και η χορήγηση του στους μαθητές θα

εντοπίσει τους τομείς στους οποίους θα πρέπει να εστιάσει η παρέμβαση σε αυτούς.

Με άλλα λόγια από τα ερωτηματολόγια θα αναδειχθούν οι άξονες της παρέμβασης.

Για παράδειγμα έστω ότι μεγάλο ποσοστό των μαθητών δεν γνωρίζουν το σωστό

τρόπο βουρτσίσματος των δοντιών, τη σοβαρότητα των προβλημάτων στοματικής

υγείας και τη σύνδεση τους με άλλα σοβαρότερα προβλήματα υγείας, Επιπλέον, έστω

ότι αρκετοί από αυτούς πιστεύουν ότι τα προβλήματα των δοντιών αφορούν

ανθρώπους μεγάλης ηλικίας. Τέλος έστω ότι θεωρούν πως το βούρτσισμα των

δοντιών και η χρήση οδοντικού νήματος και στοματικού διαλύματος σε καθημερινή

βάση αποτελεί μια μάλλον βαρετή παρά χρήσιμη διαδικασία και έτσι δεν την

αξιολογούν ως έναν απλό και σύντομο τρόπο προστασίας της καλής υγείας αλλά και

της καλής τους εμφάνισης.

Τα παραπάνω παραδείγματα βοηθούν στην κατανόηση του πως η θεωρία συνδέεται

με τη πράξη καθώς αποτελούν παραδείγματα που αφορούν τις πεποιθήσεις των

ατόμων αναφορικά με τα εμπόδια, τα οφέλη και την σοβαρότητα των προβλημάτων

υγείας καθώς και την τρωτότητα των ίδιων από αυτά. Έτσι ο σχεδιασμός

συναντήσεων με τους μαθητές, οι οποίες θα αξιοποιούν πέρα από τις μεθόδους

παθητικής ενημέρωσης και εκπαιδευτικές και βιωματικές μεθόδους ενεργητικής

συμμετοχής και θα πραγματεύονται θέματα όπως αυτά που αναφέρθηκαν στα

παραπάνω παραδείγματα προτείνεται ως ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος δράσης για την

κινητοποίηση του νεανικού πληθυσμού προκειμένου να υιοθετήσει προληπτικές

συμπεριφορές αναφορικά με την τερηδόνα και τα άλλα προβλήματα στοματικής

υγείας.


Οι συναντήσεις αυτές θα μπορούν ανάλογα με τις επιμέρους ανάγκες του κάθε

σχολείου να είναι περισσότερες οι λιγότερες. Η κινητοποίηση όμως του νεανικού

πληθυσμού μέσω εκπαιδευτικών και βιωματικών μεθόδων και τεχνικών ενεργητικής

συμμετοχής κρίνεται απαραίτητη. Καθώς αυτό που μαθαίνει το άτομο μέσω της

ενεργητικής συμμετοχής του καθώς και η βιωματική-συναισθηματική εμπλοκή του

αυξάνουν τις πιθανότητες της επιρροής των μηνυμάτων της παρέμβασης. Κι έτσι

μεγιστοποιούν όχι μόνο το χρόνο επίδρασης τους στο άτομο αλλά και την

αποτελεσματικότητα μιας εκπαιδευτικής ουσιαστικά διαδικασίας.

Μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης, και προκειμένου να αξιολογηθούν τα

αποτελέσματα της, μπορούμε να χορηγήσουμε ξανά το ίδιο ερωτηματολόγιο σε

αντιπροσωπευτικό δείγμα ή αν αυτό κρίνεται εφικτό σε όλα τα μέλη της ομάδας

στόχου για να εντοπίσουμε τυχόν τροποποιήσεις στις πεποιθήσεις των ατόμων.

Βέβαια θα πρέπει να τονίσουμε ότι επειδή είναι δύσκολο να αποδειχθεί ότι η

τροποποιήσεις αυτές οφείλονται στην παρέμβαση ενδεχομένως να πρέπει

συμπληρωματικά να εφαρμοστούν και εναλλακτικές μέθοδοι αξιολόγησης.

2.4 Αντιστοίχιση ερωτηματολογίου με τους παράγοντες του ΜΠΥ

Στο ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε για την συνέντευξη η ερώτηση 1

αντιστοιχεί στη διάσταση της τρωτότητας, οι ερωτήσεις 2,3 και 9 στη διάσταση της

σοβαρότητας, οι ερωτήσεις 4 και 5 στα οφέλη ενώ οι 6 και 7 στα εμπόδια. Η ερώτηση

8 αφορά στις εσωτερικές ενδείξεις δράσης. Τέλος οι ερωτήσεις 10, 11 και 12 μετρούν

την αυτό-αποτελεσματικότητα (self-efficacy) του ατόμου η οποία σύμφωνα με τον

Bandura αποτελεί μια έννοια η οποία αναφέρεται στην πεποίθηση του ατόμου ότι

μπορεί να υιοθετήσει τη συμπεριφορά που θα οδηγήσει σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα

ή αλλιώς η ικανότητα του ατόμου να εκτελέσει την πράξη (Buglar, White, Robinson),

εν προκειμένου το βούρτσισμα όλων των δοντιών τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα.

Αυτός ο παράγοντας αποτελεί μια μεταβλητή η οποία λείπει από το ΜΠΥ και

μάλιστα το γεγονός αυτό αποτελεί και σημείο άσκησης κριτικής του.

Η αυτό-αποτελεσματικότητα αποτελεί παράγοντα της Κοινωνικο-γνωστικής Θεωρίας

(Social Cognitive Theory) ωστόσο λόγω της χρησιμότητάς της στη πρόβλεψη

αρκετών συμπεριφορών υγεία, συμπεριλαμβανομένης και της φροντίδας του


στόματος, συχνά συμπεριλαμβάνεται και σε άλλα μοντέλα. Ένα από αυτά είναι το

ΜΠΥ στο οποίο βελτίωση την προβλεπτική του αποτελεσματικότητα (predictive

efficacy) (Buglar, White, Robinson).

2.5 Συνέντευξη από ένα άτομο που εφαρμόζει συστηματικά βούρτσισμα δοντιών

Σύμφωνα με το ΜΠΥ, όσοι αξιολογούν ένα ζήτημα υγείας ως σοβαρό, πιστεύουν ότι

είναι ευάλωτοι σε αυτό και, επιπλέον, πιστεύουν ότι τα οφέλη που θα προκύψουν από

την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς πρόληψης θα είναι περισσότερα από τα εμπόδια,

έχουν περισσότερες πιθανότητες να την υιοθετήσουν.

Έτσι, συγκεκριμένα αναφορικά με το βούρτσισμα των δοντιών, ένα άτομο που

βουρτσίζει συστηματικά τα δόντια του, δηλαδή, υιοθετεί προληπτική συμπεριφορά

αναμένεται ότι από τις απαντήσεις του θα προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:

θεωρεί ότι τα προβλήματα υγείας των δοντιών είναι σοβαρά και μάλιστα μπορεί να

προκαλούν και άλλα πολύ σοβαρότερα προβλήματα πέρα από αυτά που αφορούν την

στοματική υγεία, επίσης, πιστεύει ότι μπορεί να προκύψει και στον ίδιο κάποιο τέτοιο

πρόβλημα υγείας και κρίνει ότι το βούρτσισμα των δοντιών ως μέτρο πρόληψης

τέτοιων προβλημάτων προσφέρει περισσότερα οφέλη απ’ ότι εμπόδια. Το άτομο στο

οποίο χορηγήθηκε το ερωτηματολόγιο βουρτσίζει συστηματικά τα δόντια του,

επομένως σύμφωνα με τα παραπάνω οι απαντήσεις που έδωσε (βλ Παράρτημα)

μπορούν να θεωρηθούν αναμενόμενες.

2.6 Κριτική του Μοντέλου Πεποιθήσεων για την Υγεία (ΜΠΥ)

Το κυριότερο μειονέκτημα των κοινωνικο-γνωστικών μοντέλων, στα οποία υπάγεται

και το ΜΠΥ είναι ότι αναφέρονται περισσότερο στο άτομο είναι δηλαδή περισσότερο

ψυχολογικά και όχι τόσο κοινωνικά. Επίσης, δεδομένου ότι δεν προσδιορίζεται με

σαφήνεια η λειτουργικότητα των συστατικών του στοιχείων με τρόπο ώστε να

συνδέονται αυτά μεταξύ τους, το συγκεκριμένο μοντέλο δίνει την αίσθηση ότι

αποτελεί μια σειρά από έξι ξεχωριστές και ανεξάρτητες μεταβλητές, που απλώς

παρατίθενται η μία δίπλα στην άλλη και που μάλιστα οι λειτουργικοί τους ορισμοί

είναι αρκετά προβληματικοί.


Επιπλέον η απόλυτη έμφαση του μοντέλου στις ατομικές γνωστικές διεργασίες ως

καθοριστικών παραγόντων της υιοθέτησης συμπεριφορών υγείας παραβλέπει την

συνεισφορά και άλλων παραγόντων που την επηρεάζουν όπως είναι κάποιες

συνήθειες ή κάποιοι εξωτερικοί παράγοντες όπως π.χ οι περιβαλλοντικοί. Προς την

ίδια κατεύθυνση είναι και η κριτική του ΜΠΥ που αναφέρεται στην επίδραση του

κοινωνικού περιβάλλοντος.

3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Εν κατακλείδι το ΜΠΥ αποτελεί ένα αρκετά διαδεδομένο εργαλείο για την ανίχνευση

ατομικών πεποιθήσεων και γι’ αυτό μπορεί να χρησιμοποιείται σε πληθυσμό

διαφορετικών ηλικιών, εθνικότητας κλπ προκειμένου να παρέχει χρήσιμες και

πολύτιμες πληροφορίες. Αφού, αυτές θα αποτελέσουν τα δεδομένα στα οποία θα

στηριχθούν οι υπεύθυνοι σχεδιασμού ενός προγράμματος προαγωγής της υγείας και

ανάπτυξης θετικής στάσης ζωής με την έννοια της προληπτικής συμπεριφοράς ώστε

να είναι σε θέση να προτείνουν το καταλληλότερο. Βέβαια, ο σχεδιασμός για την

υλοποίηση τέτοιων προγραμμάτων οφείλει να βασίζεται σε μια ολιστική προσέγγιση

η οποία θα λαμβάνει υπόψη τόσο τους ατομικούς και δομικούς όσο και τους

κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς ακόμη και θεσμικούς παράγοντες που εμπλέκονται

στην υιοθέτηση συμπεριφορών που σχετίζονται με την υγεία.

Για το λόγο αυτό στη παρούσα μελέτη προτείνεται η χρήση του ΜΠΥ τόσο για την

ανίχνευση των αναγκών/πεποιθήσεων του νεανικού πληθυσμού όσο και για την

αξιολόγηση όλης της παρέμβασης. Το πρόγραμμα παρέμβασης στην τοπική

κοινότητα θα στοχεύει πρωτίστως στον νεανικό πληθυσμό αλλά προκειμένου να

επιτευχθεί ο βασικός της στόχος (υιοθέτηση προληπτικής συμπεριφοράς από τους

νέους) θα ενεργοποιεί και θα κινητοποιεί παράλληλα και δευτερεύουσες αλλά

σημαντικές ομάδες όπως είναι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί. Επίσης τονίζεται η

σημασία της αξιοποίησης μεθόδων μάθησης που δεν εξαντλούνται σε εκείνες της

παθητικής ενημέρωσης αλλά αντιθέτως εμπλουτίζονται από εκείνες της ενεργητικής

και βιωματικής συμμετοχής. Η ποικιλία μεθόδων μάθησης συμβάλλει στην πολλαπλή

προσέγγιση του θέματος και ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες

περισσότερων «εκπαιδευόμενων».


4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική

Κουλιεράκης Γ., Μεταλληνού Ο., Πάντζου Π., «Συμπεριφορές υγείας. Προτυπα

και μεταβολές», ΕΑΠ, Πάτρα 2000.

Ξενόγλωσση

Buglar M. E., White K. M., Robinson N. G., “The role of self-efficacy in dental

patients’ brushing and flossingQ Testing an extended Health Belief Model”, Patient

Education and Counseling 78 (2010) 269-272.

Hochbaum G.M., (1958; subsequently modified by other authors), “Health Belief

Model (HBM)”.

Nakazono T.T., Davidson P.L., Anderson R.M., “Oral Health Beliefs in Diverse

Populations”, Adv. Dent. Res. 1997; 11; 235.

U.S DEPARTMENT OF HEALTH AND HUMAN SERVICES, National

Institutes of Health, “Theory at a Glance. A Guide for Health Promotion Practice”,

NIH 2005.


5. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΣΥΜΦΩΝΩΑΠΟΛΥΤΑ

ΣΥΜΦΩΝΩ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙΣΙΓΟΥΡΟΣ

ΔΙΑΦΩΝΩ ΔΙΑΦΩΝΩΡΙΖΙΚΑ

1. Η πιθανότητα να χαλάσουν τα δόντια μου, επειδή δεν τα βουρτσίζω, είναι μεγάλη.

Χ

2. Η τερηδόνα (δηλ. τα χαλασμένα δόντια) μπορεί να κάνει τα άτομα να μην φαίνονται ωραία.

Χ

3. Τα προβλήματα των δοντιών (τερηδόνα) μπορεί να προκαλέσουν άλλα προβλήματα υγείας (όπως πόνο, στομαχικά, καρδιακά προβλήματα κ.α.).

Χ

4. Το βούρτσισμα των δοντιών βοηθάει ώστε τα δόντια να μη χαλάνε.

Χ

5. Το βούρτσισμα των δοντιών βοηθάει ώστε τα ούλα να μη ματώνουν

Χ

6. Δεν βρίσκω χρόνο να βουρτσίζω τα δόντια μου δύο φορές την ημέρα

Χ

7. Αισθάνομαι ότι οι οδοντίατροι δεν εξηγούν ικανοποιητικά πώς πρέπει να γίνεται σωστά το βούρτσισμα των δοντιών.

Χ

ΝΑΙ ΟΧΙ8. Σας έχει ποτέ πονέσει πολύ

κάποιο δόντι, λόγω τερηδόνας;

Χ

9. Είχε ποτέ κάποιος συγγενής σας σοβαρά προβλήματα με τα δόντια του, λόγω τερηδόνας;

Χ

10. Βουρτσίζω τα δόντια δύο φορές την ημέρα ανεξάρτητα πόσο απασχολημένος/ η είμαι.

Χ

11. Εάν κρίνω ότι υπάρχει λόγος (π.χ. κατανάλωση γλυκών) βουρτσίζω τα δόντια μου παραπάνω από δύο φορές την ημέρα.

Χ

12. Καταφέρνω και βουρτσίζω όλα τα δόντια μου και όχι μόνο για παράδειγμα τα μπροστινά δόντια.

Χ


ΕΑΠ_dmy61

Documents

Transcript of ΕΑΠ_dmy61