dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM Cultivation in Konkan Region.pdf ·...
Transcript of dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM Cultivation in Konkan Region.pdf ·...
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
dksd.k lqxa/kk dksd.k Lokn
dksd.k Jhearh
dksd.k rstiRrk
izks Vsª e/;s gGnhph vfHko`/nh
dkGhfejhojhy djik jksx
nkyfpuhojhy djik jksx
tk;QGkojhy ‘ksaMsej jksx
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
[kksMek’kh %
;k fdMhph vGh uohu ok<.kkÚ;k Qka|k@QqVos iks[kjrss- R;keqGs uohu dksac ejrks-
;k fdMheqGs toGtoG 50&60 VDds uqdlku gksrs- fdMhpk izknqHkkZo uksOgsacje/;s lq# gksÅu
ekpZ&,fizye/;s tkLr gksrks- esysyh [kksMs dk<wu u"V djkohr- Mk;esFkks,V fdaok fDoukyQkWl
0-05VDdsph Qokj.kh djkoh-
Ekkok %
ekok gh fdM dV~Vs jksxkpk izlkj djrs- [email protected] fdMh dksoG;k
ikukarhy o [kksMkrhy jl ’kks"krkr- ifj.kkeh dksoGh ikyoh o [kksMs lqdrkr-
Mk;esFkks,V fdaok QkWLQkWesMkWu 0-05VDds Qokjys vlrk ;k fdMhps fu;a=.k gksrs-
lq=d`eh %
lq=d`ehaeqGs eqGkaoj xkBh fuekZ.k gksrkr- ifj.kkeh >kM fioGs iMw ykxrs o
dkykarjkus lqdrs-
dkcksZQ;qjku 3th 15 fdyks- izrh gsDVj ;k izek.kkr jksis mxoY;kuarj 10 fnolkauh
tfeuhr felGkos-o"kkZrwu nksu osGk izfr >kM 500 xzWe ;kizek.ks fuacksGh isaM |koh-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
ys[kd % MkW- vkj- th- [kkaMsdj
MkW- ch- vkj- lkGoh
Jh- ;q- ch- isBs
MkW- vkj- vkj- jkBksM
fufeZrh lgk¸; % MkW- Ogh- ,l- nslkbZ
eq[ki`”B o VkbZi lsVhax % Jh- fodkl eqyq[k
Jh- izfrd f’kxo.k
Jh- lfpu xqjo
izdk’kd % MkW- lat; Hkkos]
lapkyd] foLrkj f’k{k.k]
MkW- ck- lk- dksd.k Ñf”k fo|kihB]
nkiksyh] ft- jRukfxjh-
osclkbZV % www.dbskkv.org
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
MkW- ril HkV~Vkpk;Z
dqyxq:]
MkW- ckGklkgsc lkoar dksad.k Ñf”k fo|kihB] nkiksyh-
izLrkouk
egkjk”Vª jkT;kP;k dksd.k foHkkxkr dkGhfejh] yoax] nkyfpuh] tk;QG ;k
cgqof”kZ; elkyk fidkaps mRiknu ?ksrys tkrs- dksd.kke/;s ;k elkyk fidkph ykxoM
eq[;r% ukjG] lqikjhP;k ckxkae/;s dsyh tkrs- uohu r;kj gks.kkÚ;k rlsp tqU;k ckxk elkyk
fidkaP;k ykxoMhl mRre vkgsr-
[MkW- ckGklkgsc lkoar dksd.k Ñf”k fo|kihBkus elkyk ykxoMhckcr l[kksy
la’kks/ku d:u ‘ksrdÚ;kauk fofo/k f’kQkjlh dsY;k vkgsr- ;kf’kok; brj elkyk fidkaP;k
ykxoMhckcr ekfgrh ns.;kpk iz;Ru dj.;kr vkyk vkgs- ;k loZ ckchaph ‘ksrdÚ;kauk o
foLrkj dk;ZdR;kZauk ekfgrh miYkC/k gks.;klkBh fo|kihBkP;k foLrkj f’k{k.k
lapkyuky;krQsZ ^dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM * gh iqfLrdk izdkf’kr dj.;kr ;sr
vkgs-
gh iqfLrdk r;kj dj.;klkBh m|ku foHkkxkrhy vf[ky Hkkjrh; lefUor elkyk fids
la’kks/ku ;kstusP;k o foLrkj f’k{k.k lapkyuky;krhy ‘kkL=Kkauh fo’ks”k esgur ?ksryh vkgs-
;k iqfLrdspk mi;ksx ‘ksrdjh cka/kokauk foLrkj vf/kdkÚ;kauk fuf’prp gksbZy vlk fo’okl
okVrks-
fnukad% 24 vkWDVkscj 2016
LFkG% vtesj] jktLFkku ¼MkW- ril HkV~Vkpk;Z½
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
MkW- lat; Hkkos
lapkyd]
foLrkj f’k{k.k lapkyuky;
euksxr
dksd.kke/;s ckxk;rh fidkae/;s eq[;r% ukjG] lqikjh gh nksu eq[; fids vkgsr-
dksd.kkr tsFks ik.;kph miyC/krk vkgs] rsFks ;k nksu fidkph ykxoM eksB;k izek.kkoj vkgs-
nf{k.k Hkkjrkrhy jkT;kps gokeku vkf.k egkjk”Vª jkT;kP;k dksd.k foHkkxkps gokeku lkj[ks
vlY;kus dksd.kkrgh elkyk fidkaps mRiknu O;kikjh n`”V;k ?ksrk gs fo|kfiBkus dsysY;k
la’kks/kukauh fl/n >kys vkgs- dksd.kkrhy ‘ksrdÚ;kauk dkGhfejh] nkyfpuh] tk;QG] yoax ;k
fidkaP;k ykxoMhph l[kksy ekfgrh ,df=rjhR;k miyC/k Ogkoh Eg.kwu ^dksd.kkrhy elkyk fids
ykxoM * gh iqfLrdk izdkf’kr dj.;kr ;sr vkgs-
gh iqfLrdk r;kj dj.;klkBh m|kufo|k foHkkxkP;k vf[ky Hkkjrh; lefUor elkyk
fids la’kks/ku ;kstusP;k ‘kkL=Kkauh rlsp foLrkj f’k{k.k lapkyuky;krhy MkW- fot; nslkbZ ;kauh
fo’ks”k ifjJe ?ksrys vkgsr- ;k iqfLrdspk mi;ksx ‘ksrdjh foLrkj dk;ZdrsZ ;kauk fuf’pr gksbZy
vlk fo’okl okVrks-
fnukad% 24 vkWDVkscj 2016
LFkG% vtesj] jktLFkku ¼MkW- lat; Hkkos½
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
MkW- dkarhiqMh fueZy ckcw
Mk;jsDVj vkf.k izdYi leUo;d]
Hkkjrh; elkyk fids vuqla/kku laLFkku] dkfydr
euksxr
vf[ky Hkkjrh; elkyk fids la’kks/ku izdYi] nkiksyh gs elkyk fidkaoj dke dj.kkjs
egkjk”Vªkrhy ,deso la’kks/ku dasnz vkgs- egkjk”Vªkr elkyk fidk[kkyh lqekjs 1-23 yk[k
gsDVj {ks= vlwu mRiknu lqekjs 1-30 yk[k Vu brds vkgs- MkW- ckGklkgsc lkoar dksd.k Ñ“kh
fo|kihB] nkiksyh varxZr ;k la’kks/ku izdYikus elkyk fidkaP;k ‘ksrdÚ;kauk mi;ksxh
vl.kkÚ;k fofo/k tkrh fodflr dsY;k vkgsr- R;kpcjkscj la’kks/kukoj vk/kkjhr
e’kkxrhP;k] vfHko`f/kP;k vkf.k dhM o jksx fu;a=.kkP;k fofo/k f’kQkj’kh dj.;kr vkY;k
vkgsr- ;k la’kks/kukeqGs egkjk”Vªkrhy fo’ks”kr% dksd.kkrhy elkyk fidkaP;k ykxoMh[kkyhy
{ks=kr ok< gksr vkgs-
eh ;klkBh vkuanh vkgs dh] ^dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM *;k iqfLrd¢r
dksd.kkrhy ‘ksrdÚ;kauk dkGhfejh] nkyfpuh] tk;QG] yoax ;k fidkaP;k ykxoMhph
l[kksy ekfgrh ,df=rjhR;k ns.;kr vkyh vkgs-vf[ky Hkkjrh; elkyk fids la’kks/ku dasnz
nkiksyh dasnzkojhy ‘kkL=Kkauh dsysY;k ;k LrqR; iz;Rukapk uDdhp egkjk”Vªkrhy elkyk
ckxk;rnkj ‘kssrdÚ;kauk Qk;nk gksbZy- eh ‘kkL=Kkaps vfHkuanu djrks vkf.k R;kauh r;kj
dsysY;k ;k cgqeqY; iqfLrd¢pk uDdhp Ñ“kh foLrkj dk;kZl gkrHkkj ykxsy v’kh vk’kk O;Dr
djrks-
fnukad% 24 vkWDVkscj 2016
LFkG% vtesj] jktLFkku ¼MkW- ds- fueZy ckcw ½
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
vuqØef.kdk
v-Ø- fo”k; iku ua-
1 dkGhfejhph ykxoM 1
2 tk;QG ykxoM
3 nkyfpuh ykxoM
4 osyph ykxoM ra=Kku
5 yoax ykxoM
6 dksde ykxoM
7 gGn ykxoM ra=Kku
8 vkys ykxoM ra=Kku
9 gGnhph izks Vªs jksikokVhdk vkf.k mRiknu r=Kku
10 yk[khckx ra=Kku
11 tk;QG lkyhiklwu fVdkÅ inkFkZ
12 gGnhojhy izfØ;k ra=Kku
13 dkGhfejh dk<.kh ik’pkr ra=Kku
14 dkGhfejhojhy jksx vkf.k R;kaps O;oLFkkiu
15 tk;QG] nkyfpuh o yoaxkojhy jksx vkf.k R;kaps
O;oLFkkiu
16 elkyk fidkaojhy fdMh vkf.k R;kaps fu;a=.k
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
dkGhfejhph ykxoM
dkGhfejh mRiknukr l/;k Hkkjr txkr frlÚ;k dzekadkoj vkgs- Hkkjrkr lqekjs
80]000 Vu brdh fejh fidfoyh tkrs- l/;kps Hkkjrkrhy izfr gsDVjh mRiUUk lqekjs 410
fdyks brds vkgs- fQfyikbUl] czk>hy b- ns’kkaph mRikndrk Hkkjrkis{kk Qkjp vf/kd vkgs-
fejhph eq[;ihd Eg.kwu ykxoM dsY;kl lqekjs 1100 fdyks okGysyh fejh izfr gsDVjh feGrs-
,dV;k dsjG jkT;kr fejhps 96 VDds mRiknu gksrs- dukZVd] rkfeGukMw] xksok] vklke]
if’pe caxky] xqtjkr o ikWMspjh e/;sgh dkGhfejh fidfoyh tkrs- egkjk"V~kr fo’ks"k d#u
dksd.kkr fejhph Qkj tquh ykxoM fnlwu ;srs- fejhph mRikndrk mRre jk[k.;kP;k n`"Vhus
lq/kkjhr i/nrhus ykxoM o e’kkxr dj.ks vko’;d vkgs-
gokeku o tehu
dkGhfejh gs m".k o neV gokekukr ok<.kkjs ihd vkgs- 2500&3000 fe-yh-
ikÅl fejhyk ekuorks- R;krgh ikÅl tkLrhr tkLr o"kZHkj fo[kqjysyk vlsy rj vf/kd
pkaxyk- osykP;k mRre ok<hlkBh 16&380 ls- rkieku vko’;d vkgs- ;k fidkl 100
ls- is{kk deh vkf.k 400 ls- is{kk tkLr rkieku ekuor ukgh- leqnz likVhiklwu 500
ehVj maph Ik;Zr gs ihd pkaxys ok<rs- dksd.kkrhy gokeku dkGhfejhP;k ykxoMhlkBh vR;ar
vuqdqy o iks"kd vkgs-
mRre fupjk gks.kkjh tehu fejh ykxoMhlkBh fuoMkoh- ;k tfeuhr Hkjiwj vUUknzO;s
vkf.k lsanzh; nzO;s vl.ks vko’;d vkgs- vfr foEy fdaok vkEy;qDr tfeu fuoMw u;sr- T;k
tfeuhr ikolkG;kr ik.kh okjaokj lkprs v’kk tehuh fuoMw u;sr-
lq/kkjhr tkrh
dkGhfejhph ykxoM gh Qkj iqohZiklwu dksd.kkr vkgs dkGhfejhP;k iUU;wj 1 rs 8]
’;ke] iapeh] iqf.kZek] djheaqMk] Jhdkjk] ’kqHkdkjk v’kk fofo/k tkrh vkgs- fdQk;r’khj mRiUu
feG.;kP;k n`"Vhus vf/kd mRiUu ns.kkÚ;k lq/kkjhr tkrhaph ykxoM dj.ks vko’;d vkgs-
dksd.kkrhy gokekukr iUU;wj&1 gh ladjhr tkr vf/kd mRiUu nsrs Eg.kwu fon;kfiBkus
ykxoMhlkBh ;k tkrhph f’kQkjl dsyh vkgs- ;k tkrhP;k izfr osykiklwu 2-5 fdyks dkG;k
fejhps mRiknu feGrs- fejhP;k nk.;kr 3-5 VDds rsy vlrs- vrh lkoyhP;k fBdk.kh ;k
tkrhP;k mRiUUkkoj foijhr ifj.kke gksrks-
vfHko`/nh
loZlk/kkj.ki.ks fejhph vfHko`/nh Qscqzokjh rs ,fizyP;k dkyko/khr NkV dyekaiklwu
djrkr- r;kj dsysyh NkV dyes lkoyhe/;s Bsowu R;kauk fu;fer ik.kh |kos- NkV dyekauk
lqekjs 20 fnolkauarj /kqekjs QqV.;kl lq#okr gksrs- pkaxyh ok<ysyh NkV dyes ykxoMhlkBh
okijkohr-
MkW- ckGklkgsr lkoar dksad.k d`f"k fo|kihB] nkiksyhus fejhph NkV dyes tyn xrhus
dj.;klkBh vfHko`/nhph ^ekrhpk mapoVk i/nr* fodflr dsyh vkgs- ;k i/nrhe/;s ekrhpk 2-
5 eh x 0-6 eh- ¼45 va’kkpk mrkj Bsouw½ vkdkjkpk <hx dsyk tkrks- ;k f<xkP;k ik;F;k’kh
15 lsa-eh- varjkoj eqGs QqVysY;k fejhP;k NkV dyekaph ykxoM dsyh tkrs- rq"kkj flapu
i/nrhus ;k fejhyk o f<xkoj ik.kh fnys tkrs- ;k i/nrhus ,dk osyhiklwu lqekjs 73 eqGs
QqVysysyh NkV dyes feGrkr o ykxoM dsY;koj R;kaps tx.;kps izek.k 100 VDds vlrs-
;kizdkjs NkV dyekaph vfHko`/nh dsY;kl feG.kk&;k mRiUUkkP;k fdaerhph rqyuk dsY;kl R;kps
izek.k 2-07%1 Eg.ktsp nqIiVhis{kk tkLr vlwu rsp izek.k ikjaikfjd i/nrhe/;s 1-29%1 vls
vk<Gwu vkys vkgs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
YkkxoM
fejhph ykxoM rhu i/nrhus dsyh tkrs- Lora=i.ks ykxoM] ukjG o lqikjhP;k ckxsr
feJfid ykxoM] rlsp ijlckxsr ns[khy fejhph ykxoM djrk ;srs-
v½ Lora=i.ks fejh ykxoM
fejh osykyk lkoyh o vk/kkj ;kaph vko’;drk vlrs Eg.kwup Lora= fejhP;k
ykxoMhlkBh vk/kkjkP;k >kMkaph ykxoM djkoh- fcudkVsjh ikaxkjk] flYoj vksd HksaM vFkok
eWft;e v’kk >kMkaph 3 eh x 3 eh varjkoj fejh ykxoMhiwohZ fdeku 6&10 efgus vk/kh
ykxoM djkoh- v’kkizdkjs ykxoM dsyh vlrk fejhps mRiUu o izrh gsDVjh mRikndrk eskB;k
izek.kkoj ok<w ‘kdsy-
c½ ukjG o lqikjh ckxsr vkarjfid
ukjG o lqikjh ckxsr fejh mRre izdkjs ;sÅ ’kdrs- ek= ;k ykxoMhr ;ksX; varj
vl.ks vko’;d vkgs- ukjG ckxsr 7-5 eh x 7-5 eh rj lqikjh e/;s 2-7 eh x 2-7 eh
varj vl.ks vko’;d vkgs-
d½ ijlckxsr fejhph ykxoM
ijl ckxsrhy vusd >kMkaoj fejh osy p<ork ;srkr- Q.kl] ukjG] vkack] lqikjh]
rlsp ijl ckxsrhy brj >kMkaoj fejh ykxoM djrk ;srs ek= ;k fBdk.kh iqjslk lw;Zizdk’k
¼fdeku 50 VDds½ vl.ks vko’;d vkgs-
fejh ykxoMhph iwoZ r;kjh
fejh ykxoM ikolkG;kP;k vxnh lq#okrhyk twu efgU;ke/;s fdaok ikolkGk lairk
lairk vkWxLV&lIVsacj efgU;kr djkoh- ykxoMhlkBh vk/kkjkP;k >kMkiklwu fdeku 45 lsa-eh-
rs 1 eh varj lksMwu 60 x 60 x 60 lsa-eh- vkdkjkps [kM~Ms [k.kkosr- iwoZ o mRrj fn’ksyk gs
[kM~Ms [k.kkosr- pkaxyh ekrh] ‘ks.k[kr ¼2 rs 3 ?kesyh½ o v/kkZ fdyks flaxy lqij QkWLQsV Vkdwu
[kM~Ms iw.kZ Hk#u ?;kosr- [kM~M;kae/;s eqGs QqVysyh nksu fejhph NkV dyes izR;sd >kMktoG
¼[kaqVktoG½ ykokohr-
NkV dyes yko.ks
fejh dyes ykorkuk dkGthiwoZd ykokohr- dyekP;k fi’kO;k CysM] pkdw fdaok rRle
/kkjnkj ’kL=kus dkiwu vyxni.ks ekrhpk xM~Mk u QksMrk fejh dye IyWLVhd fi’kohiklwu vyx
djkos- ykxoMhlkBh HkjysY;k [kM~M;kP;k e/;Hkkxh dyekP;k ekrhapk xksGk clsy brdh ekrh
[kM~M;krwu dk<wu ?;koh- dyekph ykxoM djkoh- cktwph ekrh gkrkus pkaxY;k izdkjs nkckoh-
’kD;rks ykorkuk fi’kohrhy ekrhP;k ojhy ,d rs nksu osykps isj gs tfeuhr iqjkosr- rlsp
ikolkps ik.kh lkpw u;s Eg.kwu osyktoG ekrhph Hkj |koh o osykyk vk/kkjklkBh dkBh ykokoh-
vkarje’kkxr o fuxk
fejh gs ckxk;rh fid vkgs- ikolkGk laiY;koj fejh osykl ik.kh iqjoB;kph lks;
djkoh- vk/kkjkps >kM tj ukjG fdaok lqikjh vlsy rj ik.kh iqjoBk djrkuk fo’ks"k vMp.k ;sr
ukgh- Lora=i.ks ykxoM djrkuk ek= Lora= ik.kh iqjoB;kph O;oLFkk djkoh ykxsy- fBcd
vFkok ek;dzksfLizaDyj ;k lq/kkjhr i/nrhpk okij ik.kh iqjoB;klkBh dj.ks b"V vkgs- fejhph ok<
tksenkj gks.;klkBh o pkaxys mRiUu feG.;klkBh fejhyk [krkpk iqjoBk dj.ks vR;ko’;d Bjrs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
lsanzh; [kr vFkok lsanzh; vf/kd jklk;fud v’kk dks.kR;kgh izdkjs fnys rjh pkyrs- iw.kZ
ok<ysY;k ,dk fejhP;k >kMkyk frl&;k o"kkZiklwu 10 fdyks ’ks.k[kr] 150 xzWe u=] 75
xzWe LQqjn o 150 xzWe ikyk’k ns.ks vko’;d vkgs- [krkph ek=k o"kkZrwu nksunk vkWxLV vkf.k
Qsczqokjh efgU;kr foHkkxwu |koh- ykxoM dsY;koj ifgY;k o"khZ ojhy ek=sP;k ,d r`fr;ka’k
rj nql&;k o"khZ nksu r`fr;ka’k ek=k |koh- [kr ns.;klkBh fejhP;k lHkksokj osykiklwu fdeku
30 lsa-eh- varj lksMwu 15 rs 20 lsa-eh- #anhpk mFkG pj dk<wu R;kr [kr |kos-
fejh lHkksorh lkrR;kus vkPNknu Bsokos- vk/kkjkP;k >kMkaph xGwu iMysyh ikus]
xor ;kapk okij djkok- vkPNknu dsY;kus ik.;kph cpr gksrs] r.k ok<r ukgh vkf.k osyhph
ok< vR;ar pkaxyh gksrs- fejhP;k osykauk >kMkoj ¼[kqaVkoj½ p<si;Zr lSy cka/kkos- rlsp R;k
osykph maph 5&6 ehVjis{kk tkLr ok<w nsÅ u;s-
ikolkG;kr fejh ckxse/;s ik.kh lkBwu jkgw u;s ;kckcr n{krk ?;koh-
dk<.kh o mRiUUk
ykxoM dsY;kuarj rhu o"kkZuarj mRiUUk lq# gksrs- es&twu efgU;ke/;s rqjs ;srkr rj
tkusokjh rs ekpZ ;k dkyko/khr fejhps ?kksl dk<.;klkBh r;kj gksrkr- ?kkslke/khy ,d rs
nksu e.kh fioGs vxj ukjaxh jaxkps >kY;kuarj R;k osykojhy loZ ?kksl dk<kosr- dk<ysY;k
?kkslkrhy fejhps nk.ks vyx djkosr vkf.k gs nk.ks mdGR;k ik.;kph izfdz;k d:u mUgkr
okGokosr- lqekjs lkr rs ngk fnol nk.ks mUgkr okGokos ykxrkr- dkGhfejh r;kj
dj.;klkBh lq/kkjhr i/nr fodflr dsyh vkgs- ;k i/nrhr fejh nk.ks okGo.;kiwohZ mdGR;k
ik.;kr ,d feuhV cqMowu dk<rkr- ;k i/nrhps vusd Qk;ns vk<Gys vkgsr-
1- fejhps nk.ks nksu rs rhu fnolkrp okGrkr-
2- nk.;kauk vkd"kZd dkGk jax ;srks-
3- cqj’kheqGs lkBo.k djrkuk nk.;kaps uqdlku gksr ukgh-
4- fejh nk.;kaph izr lq/kkjrs-
’kaHkj fdyks fgjO;k fejhiklwu lqekjs 33 fdyks dkGhfejh feGrs- fgjO;k fejhpk okij
ns[khy yks.kP;klkj[ks inkFkZ dj.;klkBh dsyk tkrks- fejh iklwup ika<jh fejh ns[khy r;kj
djrkr- ;qjksfi;u ns’kkr fu;kZr dj.;klkBh g;k fejhyk eksB;k izek.kkoj ekx.kh vlrs- dsanzh;
vUu ra=Kku la’kks/ku laLFkk ;kauh ika<jh fejh dj.;kph i/nr la’kksf/kr dsyh vkgs- ;k i/nrhr
iw.kZ iDo >kysys ¼yky@ukjaxh jaxkps½ nk.ks mdGR;k ik.;kr 25 rs 30 fefuVs mdGorkr fdaok
okQorkr- uarj rs iYiha e’khu e/;s ?kkywu R;kaph ojph lky dk<yh tkrs- lky dk<Y;kuarj
nk.ks fCyphax ikoMjP;k nzko.kkr ?kkyrkr vkf.k uarj okGorkr- ;k i/nrhr nk.;kaph lky QqdV
tkr ukgh vkf.k lkyhiklwu fejh rsy dk<rk ;srs- ika<Ú;k fejhpk mrkjk lqekjs 25 VDds brdk
;srks-
mRiUUk
fejhP;k ,dk osykiklwu lqekjs 2 rs 3 fdyks okGysY;k fejhps mRiUUk 5&6 o"kkZP;k iq<s
feGrs- mRiUUk frlÚ;k o"khZ lq# gksrs o gGwgGw R;kr ok< gksrs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
tk;QG ykxoM
tk;QG gs ,d map ok<.kkjs elkY;kps lnki.khZ >kM vkgs- lqekjs 170 o"kkZiwohZ bZLV
bafM;k daiuhus gs >kM Hkkjrkr vk.kys- Hkkjrke/;s tk;QGkph ykxoM eq[;r% dsjG]
rkfeGukMw vkf.k egkjk"Vªkrhy dksd.k foHkkxke/;s vk<Gwu ;srs- Hkkjrkrhy tk;QG
ykxoMh[kkyhy {ks= 5350 gsDVj vlwu] R;kiklwu 2890 Vu ,o<s mRiknu feGrs] rj R;kph
mRikndrk 54-02 fd-xzW- izfr gsDVj ,o<h vkgs-
tk;QGke/;s uj o eknh >kMs osxosxGh vlrkr- tk;QG ckxse/;s lqekjs 50 VDds
>kMs eknh] 45 VDds >kM uj o 5 VDds la;qDr Qqys vl.kkjh >kMs fu?krkr- tk;QGkph QGs
fpdwP;k vkdkjkph i.k xqGxqGhr o fioGlj jaxkph vlrkr- QGkaP;k VjQykpk mi;ksx
eqjkack] dWUMh] yks.kps] pV.kh b- fVdkÅ inkFkZ r;kj dj.;klkBh gksrks- tk;QGkpk mi;ksx
feBkbZ Lokfn"V dj.;klkBh rlsp tk;i=hpk mi;ksx elkY;kr dsyk tkrks- tk;QGkrhy
rsykpk mi;ksx vkS"k/k] lkc.k] VwFkisLV] pkWdysV b- mRiknukr dsyk tkrks-
gokeku o tehu
tk;QG gs m".kdfVca/kh; ihd vlwu] leqnzlikVhiklwu 1000 ehVj maphi;ZUr
ikolkph O;ofLFkr foHkkx.kh vlsy] v’kk 1500 rs 3000 fe-eh- i;ZUr ikÅl iM.kkÚ;k
izns’kkr pkaxys ;srs- ;k fidkl o"kZHkj 70 rs 95 VDds vknzZrk vko’;d vlrs- 10va’k ls-
fdaok R;k[kkyh rlsp 40 va’k ls- is{kk tkLr rkieku ;k fidkl ekuor ukgh- ;k fidkl
lkoyhph vko’;drk vlrs- R;keqGs gs ihd ukjG&lqikjhP;k ckxsr vkarjihd Eg.kwu ?ksrys
tkrs- ukjG ckxse/;s tk;QG o brj elkyk fidkaps vkarjihd ?ksrys vlrk ukjGkP;k
mRiknukr 35&90 VDds ok<>kY;kps vk<Gwu vkyh vkgs-
fdukjiV~Vhrhy mRre fupjk gks.kkÚ;k xkGkP;k rlsp tkaH;k nxMkiklwu r;kj >kysY;k
yky tfeuhe/;s tk;QGkph ykxoM gksÅ ’kdrs- iks;V;kph vkf.k ikykikpksGk dqtwu r;kj
>kysyh tehu ;kyk pkaxyh ekuors-
tkrh
tk;QG gs ,d ijijkxflaphr >kM vlY;keqGs R;kP;k >kMkae/;s fofo/krk vk<Gwu ;srs
Eg.kwu MkW- ckGklkgsc lkoar dksd.k d`f"k fo|kihBkus lu 1988 lkyh fuoM i/nrhus
tk;QGkph dksd.k lqxa/kk gh ifgyh tkr izlkfjr dsyh- ;k tkrhP;k iw.kZ ok<hP;k >kMkiklwu
ljkljh 500 QG o"kkZyk feGrkr- ;k tkrhe/;s uj o eknh Qqys ,dkp >kMkoj ;srkr- lu
2003 e/;s fo|kihBkus dksd.k Lokn gh nqljh tk;QGkph tkr izlkfjr dsyh- ;k tkrhiklwu
o"kkZyk ljkljh 750 QGs feGrkr-
iwoZe’kkxr
tk;QG >kMkauk lkoyhph vko’;drk vlY;kus ;k >kMkph ykxoM ukjGkP;k fdaok
lqikjhP;k ckaxke/;s djrkr ¼ 6 rs 8 ehVj varjkoj ½ ukjGkP;k ckxse;s pkj ukjGkaP;k >kMkaP;k
pkSQqyhoj 90 ls-eh- ykach] #anh o [kksyhps [kM~Ms [kksnkosr- gs [kM~Ms pkaxyh ekrh o izR;sd
[kM~M;kr 50 fd-xzW- ’ks.k[kr@daiksLV [kr felGwu Hk#u ?;kosr-
vfHko`/nh
tk;QGkph vfHko`/nh fc;kaiklwu rlsp dyes d#u djrk ;srs- tk;QG jksikae/;s
vk<Gwu ;s.kkjh fofo/krk] mRiknu lq# Ogk;yk ykx.kkjk tkLr dkyko/kh vkf.k osxosxGh uj o
eknh >kMs ;keqGs tk;QGkph ykxoM dyekOnkjs dj.ks Qk;ns’khj Bjrs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
dyekaP;k i/nrhe/;s HksV dye] e`ndk"B dye] cxy dye vkf.k vadqj dye ;k
i/nrhpk okij d#u r;kj dsysyh dyes ykxoMhlkBh okijrk ;srkr- dyes ykowu ykxoM
dsY;keqGs vkiY;kyk eknh o uj >kMkaps vko’;d izek.k ¼10%1½ jk[krk ;srs- frlÚ;k o
pkSF;k o"kkZiklwu mRiknu feGrs o vkiY;kyk ikfgts R;k xq.k/kekZps >kM fuekZ.k djrk ;srs-
ykxoM
r;kj >kysY;k [kM~M;kae/;s twu efgU;kr jksis@dye ykowu R;kP;k Hkksorkyph ekrh
ik;kus ?kV~V nkckoh- jksikph ykxoM djko;kph >kY;kl 1 rs 2 o"kkZps fujksxh jksi fuoMkos-
rlsp dyekOnkjs ykxoM djko;kph >kY;kl dyekapk tksM O;ofLFkr vlY;kph [kk=h djkoh
vkf.k ykxoM djrkuk tksM tfeuhoj jkghy ;kph dkGth ?;koh-
vkarje’kkxr o fuxk
1- r.kkapk cankscLr vkf.k vkPNknu % vkko’;drsuqlkj r.kkaph dk<.kh djkoh vkf.k
tfeuhrhy ik.kh fVdfo.;klkBh o r.kkapk cankscLr dj.;klkBh tfeuhoj xorkps fdaok
dsG;kP;k ikukaps vkPNknu djkos-
2- ik.kh % tfeuhP;k exnqjkuqlkj fgokG;kr 7 rs 8 fnolkauh vkf.k mUgkG;kr 3 rs 5
fnolkauh ik.kh |kos-
3- [krs % Tkk;QG >kMkl ifgY;k o"khZ 10 fd-xzW- ’ks.k[kr@daiksLV] 50 xzWe u= ¼100 xzWe
;qfj;k½ 25 xzWe LQqjn ¼150 xzWe lqij QkWLQsV½ vkf.k 100 xzWe ikyk’k ¼200 xzWe E;qjsV
vkWQ iksVW’k ½ gh [krs |kohr- gh [krkaph ek=k njo"khZ ok<okoh- ek= 10 o"kkZuarjP;k
izR;sd >kMkl 50 fd-xzW- ’ks.k[kr] 2 fdyks ;qjh;k vkf.k 1+-5 fdyks flaxy lqij QkWLQsV
ikyk’k ¼2 fd-xzW- E;qjsV vkWQ iksVW’k½ |kos- lsafnz; [krs ,dkposGh |kohr rj jklk;fud [krs
nksu leku gIR;kr vkWxLV vkf.k tkusokjh Qsczqokjhe/;s |kohr-
Lkkoyh
tk;QGkaP;k >kMkauk lkoyhph vko’;drk vlY;kus loZlk/kkj.ki.ks tk;QGkph
ykxoM ukjG vkf.k lqikjhP;k ckxake/;s dsyh tkrs- rjhgh vko’;drk HkklY;kl lq#okrhph
nksu rs rhu o"ksZ tk;QG jksikauk @dyekauk lkoyh djkoh- lkoyhlkBh lq#okrhyk dsGh fidkph
ykxoM djkoh-
dk<.kh o mRiknu
tk;QGkP;k jksikaiklwu mRiknu feG.;kl 7 rs 8 o"kkZP;k dkyko/kh ykxrks- rj
dyekaiklwu lk/kkj.ki.ks pkSF;k o"kkZiklwu mRiknu feGw ykxrs- tk;QGkP;k Qy/kkj.ksiklwu
dk<.khi;ZUr 8 rs 10 efgU;kapk dkyko/kh ykxrks- tk;QGkyk o"kZHkj Qqys ;srkr] ijarq
tqyS&vkWxLV vkf.k Qsczqokjh&ekpZ ;k dkyko/khr QGkaph tkLr dk<.kh dsyh tkrs-
iw.kZ iDo >kysY;k QGkapk jax fioGk gksrks- rlsp VjQykl nsBkP;k fo#/n cktwl rMk
tkrks- r;kj QGs >kMko#u dk<kohr fdaok tfeuhoj iMY;kuarj xksGk djkohr- VjQys osxGh
d#u tk;i=h vyx djkoh- tk;i=h 6 rs 8 fnolkar rj tk;QGs 15 fnolkar okGrkr-
ngk o"kkZP;k >kMkiklwu njo"khZ 500 rs 800 QGs feGrkr- iapohl o"kkZP;k
>kMkiklwu njo"khZ nksu rs rhu gtkj QGs feGrkr- 25 o"kkZi;ZUr mRiknu ok<r tkrs- 60 rs
70 o"ksZ o;ki;ZUr ;k >kMkiklwu fdQk;r’khj mRiknu feGrs-
jksx o dhM
tk;QGkP;k >kMkl jksx o fdMhiklwu Qkjlk minzo gksr ukgh- Dofpr jksikaph ej]
QGdwt o Qka}kaph ej gs jksx vk<Gwu ;srkr- ;k jksxkaP;k fu;a=.kklkBh 1 VDdk cksMksZ feJ.kkph
Qokj.kh djkoh-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
nkyfpuhph ykxoM
elkyk fidkrhy nkyfpuh gs vfr’k; dkVd >kM vkgs- nkyfpuhph lky
loZlk/kkj.ki.ks elkY;klkBh okijyh tkrs- R;kpcjkscj nkyfpuhph ikus] dksoGh QGs ns[khy
elkY;kr okijrkr- vusd izdkjP;k elkY;ke/;s rlsp vkS"k/kkae/;s nkyfpuhpk okij dsyk
tkrks- Jhyadse/;s nkyfpuhP;k vusd tkrh ¼ok.k½ vk<Gwu ;srkr- Hkkjrkr nkyfpuhph
ykxoM nf{k.k Hkkjrkr dsjG] dukZVd] vka/kzizns’k ;k jkT;kae/;s >kysyh vk<Grs- vfydMs
dksd.kke/;s ns[khy ;k ihdkph ykxoM ok<w ykxyh vkgs- m".k o neV gokekukr unh
fdukÚ;kaP;k izns’kkr@rlsp m?kM;koj ns[khy nkyfpuh ok<w ’kdrs- vFkkZr ok<hP;k o
mRiUukP;k n`"Vhus v/kZoV lkoyhr Eg.kts ukjG o lqikjhP;k ckxsr nkyfpuh mRd`"V ;srs-
gokeku
m".k o neV gokeku ;k fidkyk pkaxY;k izdkjs ekuors- leqnz likVhiklwu 100eh-
maphi;ZUr nkyfpuh mRre izdkjs ;sÅ ’kdrs- o"kZHkjkr fo[kqjysyk 200&250 ls-eh- ikÅl
nkyfpuhP;k ok<hlkBh ;ksX; vkgs- vfr FkaMhP;k Eg.kts 10 ls- is{kk deh rkieku vl.kkÚ;k
izns’kkr nkyfpuhph ykxoM d# u;s- rlsp vfr m".k Eg.kts 45 ls- is{kk tkLr rkieku
vl.kkÚ;k izns’kkr nkyfpuhph ykxoM d# u;s-
tehu
fofo/k izdkjP;k tfeuhoj nkyfpuhph ykxoM ;’kLoh gksrs- ik.;kpk fupjk
O;ofLFkr u gks.kkÚ;k] [kMdkG] vfr eqjekM] [kkt.k tfeuh vFkok pqu[kMh;qDr tfeuhr
nkyfpuhph ykxoM d# u;s- dksd.kkrhy yky ekrhP;k ojdl tfeuhr] xkGkP;k tfeuhr
nkyfpuhph ykxoM mRre izdkjs gksrs- ukjG o lqikjhph ykxoM T;k tfeuhr ;’kLoh gksrs v’kk
loZ izdkjP;k tfeuhe/;s nkyfpuhph ykxoM ;’kLoh gksrs-
lq/kkjhr tkrh &
nkyfpuhP;k lkyhP;k xq.k/kekZyk vuU; lk/kkj.k egRo vkgs- nkyfpuhph lky fr[kV
vFkok okl ulysyh vlY;kl fdrhgh mRiUu feGkys rjh cktkj Hkko feGr ukgh- mRd`"V
nkyfpuhph lky ikrG vlrs o iksLVdkMkZis{kk tkM ulrs- gh pohyk xksMlj rlsp mRd`"V okl
vl.kkjh vlrs- MkW- ckGklkgsc lkoar dksd.k Ñf"k fo|kihBkus nkyfpuhP;k ^dksd.k rst* o
dksd.k rstiRrk ¼ikuklkBh½ ;k tkrh fodflr dsY;k vkgsr-
dksd.k rst tkrhP;k ,dk >kMkiklwu lqekjs 250&300 xzWe lkyhps mRiUu ikpO;k
o"kkZiklwu izfr o"khZ feGrs- rlsp lqekjs 2&3 fdyks okGysyh ikus ¼rekyi=½ ns[khy feGrkr-
lkyhe/;s rsykps izek.k 3 VDds vlwu ;k rsyke/;s ;qtsukWyps izek.k 6-93VDds vlrs rj
fluWeyMhgkbZM ;k ?kVdkps izek.k 70 VDds brds vlrs-
vfHko`/nh
nkyfpuhph vfHko`/nh xqVh dyekiklwu djrk ;srs- MkW- ckGklkgsc lkoar dksd.k Ñf"k
fo|kihBkus nkyfpuhph xqVh dye dj.;kph i/nr izekf.kr dsyh vkgs- xqVh dyekus r;kj
>kysY;k nkyfpuhr ewG >kMkph izr fVdwu jgkrs- g;k i/nrhr ikolkG;kP;k lq#okrhl
nkyfpuhP;k ,d gaxke tqU;k] isfUlyh brD;k vFkok FkksM;k vf/kd tkMhP;k o xMn fgjok jax
vlysY;k ’ksaM;kdMhy Qka|k fuoMkO;kr- g;k fuoMysY;k Qka|kaoj ’ksaM;kiklwu lqekjs 30 ls-eh-
varj lksMwu xqVh dye dj.;klkBh dki |kok- gk dki nsrkuk Qkanhojhy ikuk[kkyh vFkok
MksG;k[kkyh 1-5 lsa-eh- #anhph xksykdkj fjax d#u lky dk<koh- dki nsrkuk tkLr [kksy ?ksÅ
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
u;s- QDr lkyh brD;k [kksyhpk dki |kok- g;k dkiysY;k HkkxkP;k pkjgh cktwus ik.;kr
fHktfoysys ’ksokG ?kV~V vkoGwu R;koj IyWfLVd xqaMkGwu cka/kkos-lqekjs 45 fnolkauh xqVh
dyekauk eqGs QqVrkr- pkaxyh eqGs QqVY;kuarj xqVh dyekP;k Qka|k o ikukapk foLrkj 50 o
60 VDD;kauh deh djkok- R;klkBh xqVh dyekojhy [kkyP;k cktwph fdeku 60 VDds ikus
dk<wu Vkdkohr- eqGkojhy IyWLVhd dkiM lksMkos- gh xqVh vk/kh Hk#u BsoysY;k IyWfLVd
fi’kO;kae/;s ykokohr- xqVh dyes lqekjs efgukHkj deh lkoyhr Bsoqu osGksosGh R;kauk iqjsls
ik.kh |kos- lqekjs 4 efgU;kr xqVh dyes ykxoMhlkBh r;kj gksrkr-
ykxoM
nkyfpuhph ykxoM ’kD;rks ;ksX; varjkoj djkoh- nkyfpuh o"kZHkj fgjoh jgkrs o
vkiY;k ijlkph ’kksHkk ok<fors vkf.k mRiUuns[khy nsrs-
nkyfpuh ykxoMhlkBh 60 x 60 x 60 lsa-eh- vkdkjkpk [kM~Mk [k.kkok-
[kM~;ke/khy nxM xksVs] vU; >kMkaph eqGs cktwyk djkohr- ekrh cjkscjp ;k [kM~M;kr mRre
izrhps ,d ?kesys ’ks.k[kr] 2 fdyks flaxy lqij QkWLQsV o 1 fdyks fueisaM pkaxY;k izdkjs
felGwu [kM~Mk iw.kZ Hk#u ?;kok- ykxoM ’kD;rks ikolkG;kP;k lq#okrhl vFkok ikolkGk
lairkuk djkoh- vfr ikolkr ykxoM d# u;s- ykxoM djrkuk HkjysY;k [kM~M;kP;k e/kkse/k
dyekP;k gqaMh brdh ekrh dk<koh- nkyfpuhP;k dyekph fi’koh /kkjnkj pkdw vFkok
CysMP;k lgk¸;kus QkMkoh o gqaMh vyxn dk<koh- [kM~M;ke/;s gh gqaMh ykowu pkjgh cktwus
ekrh ?kV~Vi.ks nkckoh- ykxoM djrkauk eqGs nq[kkoyh tk.kkj ukghr ;kph dkGth ?;koh-
nkyfpuh dyekph ykxoM dsY;kuarj vk/kkj |kok- lHkksorh 15 lsa-eh- varj lksMwu
vkPNknu djkos- vkPNknuklkBh xor] ikykikpksGk ;kapk okij djkok-
[kr iqjoBk
nkyfpuhiklwu Hkjiwj mRiUu feG.;klkBh tksenkj ok< vko’;d vkgs- ykxoMhuarj
;ksX; [kr iqjoBk u dsY;kl mRiUu feG.;kdjhrk ykx.kkjk dkyko/kh ok<w ’kdrks- ek=
nkyfpuhph izr ns[khy frrdhp egRokph vkgs- R;kn`"Vhus ’kD;rks lsafnz; o jklk;fud v’kk
nksUgh izdkjP;k [krkapk larqfyr okij djkok-
ykxoM dsY;kuarj ifgY;k o"khZ 2 rs 3 fdyks ’ks.k[kr o 20 xzWe u=] 20 xzWe LQqjn o
20 xzWe ikyk’k |kos- ;kp izek.kkr [kr njo"khZ ok<or U;kos- ngk o"kkZuarj izR;sd nkyfpuhyk
10 fdyks ’ks.k[kr rlsp 200 xzWe u=] 200 xzWe LQqjn] 200 xzWe ikyk’k |kos- ’ks.k[kr
o"kkZrwu nksunk foHkkxwu |kos- [krs >kMkP;k lHkksokj [kksMkiklwu fdeku 30 lsa-eh- varj lksMwu
mFkG pj [k.kwu R;kr |kohr-
ik.kh iqjoBk
nkyfpuhyk tk;QG vFkok yoaxsP;k rqyusr deh ik.kh ykxrs- ukjG o lqikjh ckxsr
ykxoM dsysyh vlY;kl T;kosGh fidkauk ik.kh fnys tkrs R;kp osGsl nkyfpuhyk ik.kh
iqjoB;kph O;oLFkk djkoh- m?kM;koj ykxoM dsysyh vlY;kl 3 rs 4 fnolkauh ik.kh |kos-
dk<.kh o mRiUu
nkyfpuhph lky dk<.;klkBh >kMkP;k Qka|k rksMkO;k ykxrkr- ;ksX; dkGth ?ksryh
vlsy rj ykxoMhuarj nksu rs rhu o"kkZuh nkyfpuhps >kM dk<.;klkBh r;kj gksrs- ;kosGh
>kMkph fdeku ,d Qkanh lqekjs 150 lsa-eh- rs 175 lsa-eh- map] caq/;kph tkMh 4 rs 5 lsa-eh- o
[kksMkojhy 70 VDds lky rifdjh jaxkph vlk;yk goh-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
>kM rksMkos ykxr vlY;kus dk<.khpk gaxke egRokpk Bjrks- loZlk/kkj.ki.ks uksOgsacj
rs ekpZ ;k dkyko/khr gk gaxke vlrks- gk gaxke tehu] okrkoj.k o tkrhuqlkj cnyrks-
Eg.kwup vkiY;k Hkkxkrhy gaxkekph fuf’prh d#u ?;koh- ;klkBh dk<.khl r;kj
Qkanhojhy lkyhpk ,d ygkulk rqdMk pkdwus dki nsowu dk<kok- gk lkyhpk rqdMk lgti.ks
fu?kwu vkY;kl lky dk<.khlkBh [kksM rksMkos- lgti.ks lky u vkY;kl 15 fnolkauh iqUgk
rikl.kh djkoh- tksi;ZUr lgti.ks lky lqVr ulsy rksi;ZUr >kM rksMw u;s-
Lkky lgti.ks lqVr vlY;kph fuf’prh >kY;kuarj nkyfpuhph lky dk<.;klkBh
>kM rksMkos- lky ldkGP;k osGsl dk<koh- nkyfpuhph fuoMysyh Qkanh tfeuhiklwu 25 rs
30 ls-eh- maphoj rksMkoh- cktwP;k fgjO;k ygku Qka|k yxspp rksMwu cktwyk djkO;kr- ikus
lkoyhr okGokohr- eq[; [kksMkps 30 ls-eh- vkdkjkps rqdMs osxGs d#u lky yxspp
dk<.;kl ?;koh- R;klkBh [kksMkP;k nksUgh cktwl mHks [kksy dki |kosr- pkdwph cksFkV cktw ;k
dkikae/;s ?kqlowu lky gyowu ?;koh o uarj dk<koh- lky dk<.;kvxksnj lkyho#u czklpk
#G fdaok pkdwph /kkj fQjowu lky jxMkoh] R;keqgs ojpk ykdMkpk Hkqlk lkyho#u fu?kwu
tkrks-
lky dk<Y;koj rh lkoyhr ijarq Hkjiwj izdk’kkP;k fBdk.kh okGokoh- FksV
lq;Zizdk’kkr ek= okGow u;s- lky dk<ysys [kksM ek= mUgkr okGokos- lk;adkGh okGysY;k
[kksMkoj lky iwoZor fpdVokoh] R;klkBh rh nksjhus [kksMkoj cka/kwu Bsokoh- gs lky cka/kysys
[kksM nqlÚ;k fno’kh lkoyhr okGokos- frlÚ;k fno’kh lky [kksMko#u lksMkoh o lkoyhr
okGfo.;kl Bsokoh- lk/kkj.k ikpO;k rs lgkO;k fno’kh lky okGrs- lky lkoyhr
okGoY;kuarj ,dnkp 2 rkl mUgkr okGokoh- okGorkuk rh eyeyP;k fi’kohr ?ksÅu
mUgkr Bsokoh] okGysyh lky MC;kr gokcan d#u Bsokoh- ,dk nkyfpuhP;k >kMkiklwu
ikpO;k rs lgkO;k o"khZ ljkljh 300 xzWe okGysyh lky o 250 xzWe ikus feGrkr- >kM
rksMY;kuarj nkyfpuhyk vla[; /kqekjs QqVrkr- gs /kqekjs ok<w |kosr- R;k /kqekÚ;kaiSdh ljG
vkf.k l’kDr 4&5 /kqekjs Bsowu ckfdP;kaph [email protected] djkoh-
osyph ykxoM ra=Kku
osynksM;kyk ^elkyk* fidkaph jk.kh vls lacks/kys tkrs rs R;kP;k elkyk fidkrhy
egRokewGsp- ygku osynksMk dh T;kyk eyckj osynksMk Eg.kwu vki.k vksG[krks R;kps mRiRrh
LFkku Hkkjr vkgs- lu 1979&80 Ik;Zar tkxrhd cktkjisBsr osynksM;kP;k mRiUukr vki.k
izFke Øekadkoj gksrks- vtwugh tkxfrd cktkjisBsr vl.kkÚ;k osynksM;kaph ekx.kh 30 rs 35
VDds us fu;kZr d:u iw.kZ djr vkgksr- dsjG jkT; gs {ks= vkf.k mRiknukps n`"Vhus Hkkjrkr
loZizFke vlwu toG toG 65 VDds {ks= mRiknu rsFkwup feGrs o R;kuarj dukZVd vkf.k
rkfeGukMwpk uacj ykxrks- egkjk"Vªkr ;k fidk[kkyh Qkjls {ks= ukgh- vfydMs dksd.k foHkkxkr
dkgh ’ksrdjh ;k ukfoU;iw.kZ fidkph FkksMhQkj ykxoM djhr vkgsr- R;keqGs ;k fidkP;k
ykxoMhiklwu tkLrhr tkLr mRiknu feGfo.;klkBh R;kph ’kkL=ksDr o lq/kkjhr i/nrhus
ykxoM dj.ks egRokps vkgs-
gokeku
tfeu%
osynksMk gs fid nf{k.k Hkkjrkr if’pesdMhy lnkgjhr taxyh izns’kkr ykxoM dsysys
vk<Grs- gs tjh m".k dfVca/kkrhy ihd vlys rjh leqnz likVhiklwuph 600 rs 1500 ehVj
maph 200 rs 35
0 ls- rkieku vkf.k 1500 fe- eh- leizek.kkr foHkkxwu iM.kkjk ikÅl
mi;qDr vkgs- ijarq dksd.k foHkkxkr leqnzlikVhtoG ukjG lqikjhP;k ckxsr osynksM;kph
fdQk;r’khj ykxoM dsY;kphgh mnkgj.ks vkgsr- ;k >kMkl m".k gokeku o tksjnkj okjk lgu
gkssr ukgh- m".k gokekukeqGs >kMs djirkr o okÚ;keqGs >kMs eksMrkr- R;keqGs ukjG lqikjhP;k
fu;fer ik.khiqjoBk vlysY;k tfeuhr gh >kMs pkaxyh ;srkr- rlsp ;k >kMkauk ljG
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
lw;Zizdk’kgh lgu gksr ukgh- R;keqGs eksB;k >kMkaoj lq;Zfdj.k iMwu ijkorhZr >kysyk
lw;Zizdk’k Hkjiwj izek.kkr ;k >kMkauk feG.ks vko’;d vkgs- ;k fidkl ikykikpksGk dqtwu
r;kj >kysyh lsanzh; inkFkZ;qDr ¼dqtV tehu½ o ik.;kpk fupjk gks.kkjh mrkjkph tehu
vko’;d vlrs- tkaH;k nxMkaiklwu r;kj >kysyh] lsanzh; inkFkkZauh ;qDRk v’kk tfeuhr
ns[khy gs ihd ;srs- 6 rs 7 ¼ih- ,p-½ lkeq vlysY;k tfeuh ;k fidkl vf/kd ekuorkr-
tkrh
;ke/;s vusd tkrh vlY;k rjh izkeq[;kus [kkyhy tkrhapk fopkj dsyk tkrks-
1- eyckj% e/;e 2 rs 3 ehVj maph] ikus 5 rs 6 lsa-eh- ykachph ik.;kph derjrk
HkklY;klgh rx /k:u jkg.kkjh o leqnz likVhiklwu deh maphP;k izns’kkr ;s.kkjh gh tkr
vkgs-
2- EgSlwj% 3 rs 4 ehVj map ok<.kkjh] 8 rs 15 lsa-eh- :an o 60 rs 90 lsaeh- ykachph ikus
vkf.k vf/kd mRiUu ns.kkjh gh tkr vkgs-
3- flyksu% [kksMkl xqykch jax vl.kkjs vkf.k EgSlwj ;k tkrhis{kk vf/kd tksenkj ok<.kkjh gh
tkr vkgs-
4- eq>jckn% eyckj foHkkxkrgh izkeq[;kus vk<G.kkjh tkr pkaxys mRiknu ns.kkjh vkf.k
deh maphP;k izns’kkr ns[khy ok<.kkjh gh tkr vkgs-
5- c>qDdk% gh tkr EgSlwj o eyckj ;k tkrhiklwu uSlfxZd laLdkjkeqGs r;kj >kysyh
vlY;keqGs ;k nksUgh tkrhaps xq.k/keZ ;ke/;s vk<Grkr- ;kf’kok; eqnhxsjs ;kgh tkrh vkgsr-
vfHko`)h
osynksM;kph vfHko`/nh fc;kaiklwu jksis r;kj d:u rlsp iwohZ ykxoM dsysY;k >kMkaps
QqVos mi;ksxkr vk.kwugh djrkr- ijarq QqVos ykowu ykxoM dsY;kl jksis r;kj d:u ykxoM
dsysY;k >kMkais{kk vf/kd mRiknu feGrs-
2 rs 3 o"ksZ ok<ysY;k >kMkps] lkj[;k maphps] lkj[;k o;kps QqVos ¼ldlZ½ dk<wu ufou
ykxoM djkoh-
iwoZe’kkxr
osynksMk gs ^lkoyhfiz;* vlY;keqGs ukjGh&lqikjhP;k ckxsr pkaxys ;srs- lqikjh ckxsr
pkj iksQGhP;k e/;koj ukjG ckxsr osynksM;kP;k nksu vksGhe/;s nhM rs nksu ehVj varj Bsowu
vksGhrhy nksu jksikar ,d ehVj varj Bsokos- 60 X 60 X 45 lsa-eh- vkdkjkps [kM~Ms [kksnwu
pkaxyh ekrh] ’ks.k[kr] ch-,p-lh- ikoMj] 200 xzWe lqij QkWLQsV] 50 xzWe gkMkph iwM ;kaps
feJ.kkus ykxoMhiwohZ Hk:u Bsokosr- [kM~Ms tfeuhps likVhiklwu map Hkjkosr-
ykxoM
r;kj dsysY;k [kM~M;kP;k e/kHkkxh 10 rs 12 efgus o;kps jksi@QqVos ¼ldlZ½ ykokos-
jksi tkLr [kksy u ykork QDr eqGs >kdyh tkrhy brirp [kksy ykokos- jksi [kksy ykoY;kl
ok< detksj gksrs- rlsp izlaxh jksi ej.;kphgh ’kD;rk ukdkjrk ;sr ukgh- ’kD;rks jksikaph maph
75 rs 90 lsa-eh- vlkoh o R;kl 1 rs 2 QqVos vlkosr- dksd.kkr lk/kkj.ki.ks vkWxLV rs lIVsacj
e/;s ikolkpk tksj deh >kY;koj ykxoM djkoh- jksikl vko’;drk HkklY;kl dkBhpk vk/kkj
n;kok-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
vkarje’kkxr
fuxk
osynksMk gs ihd ik.;kpk rk.k vftckr lgu d: ’kdr ukgh Eg.kwu ikolkGk
laiY;kuarj Rojhr ik.kh ns.;kph O;oLFkk djkoh- tfeuhr fu;fer vksykok jkghy ;kph
dkGth ?;koh- tehu ldl vlY;kl pkj fnolkauh ,dnk ik.kh iqjsls vkgs- ik.kh ns.;klkBh
’kD;rks jksikl vkGs u djrk eksdkV i/nrhus ik.kh n;kos-
[krs
izR;sd osynksM;kP;k ykxR;k csVkl lqQyk ¼15%15%15½ 75 xzWe] E;qjsV vkWQ
iksVW’k &40 xzWe nksu gIR;kr] lIVsacj o es efgU;kr foHkkxwu n;kos- es efgU;kr [krkps
ek=scjkscj pkaxys dqtysys ’ks.k[kr 1 rs 2 ?kesyh n;kos- osynksM;kph ykxoM dsY;kuarj
ifgY;k o"khZ ojhy ,dw.k ek=sP;k QDr v/khZ ek=k [kr n;kos-
dk<.kh
ykxoM dsY;kiklwu frlÚ;k o"kkZiklwu mRiknukl lq:okr gksrs o ikpO;k o"kkZiklwu
fdQk;r’khj mRiknu feGw ykxrs- >kMkl toGtoG o"kZHkj Qqyksjk ;srks] ijarw QGs ns.kkjk
izeq[k Qqyksjk tkusokjh rs twu ;k dkGkr ;srks- Qqys vkY;kiklwu 3&4 efgU;kr QGs iDo
gksrkr- QG lq:okrhl fgjos vlrs- iDo >kY;kuarj rs fioGV jax /kkj.k djrs- v’kh QGs
cksVkP;k u[kkus nsBkr rksMkoh o mUgkr okGokohr- 5&6 fnolkar QGs okGrkr- pkaxyh ok<
>kysY;k ,dk csVkiklwu o"kZHkjkr 200 xzWe osynksMk feGw ’kdrks-
jksx o fdM
fVDdk o ej jksx vk<Gwu vkY;kl 1 VDds ckMksZfeJ.k fdaok 10 xzWe ckfoLVhu 10
fyVj ik.;kr felGwu Qokjkos-
yoax ykxoM
elkys fidkr dkGhfejh [kkyks[kky vfr’k; egRokps LFkku vlysys yoax gs fdaerh
ihd vkgs- eykDdk gs ;k fidkps mRiRRkhLFkku ekuys tkrs- b-l- 1800 e/;s bZLV bafM;k
daiuhus ;k fidkph Hkkjrkr izFke ykxoM dsyh- yoaxsph ykxoM izkeq[;kus >ka>hckj] isEck]
eknkxkLdj] baMksusf’k;k ;sFks vlwu] vYi izek.kkr rh Jhyadk] eysf’k;k vkf.k Hkkjrkr vk<Grs-
yoaxsph tkxfrd cktkjisBsrhy ekx.kh y{kkr ?ksrk Hkkjr f}rh; LFkkukoj vkgs- Hkkjrkph
yoaxsph okf"kZd xjt 4000 esVªhd Vu brdh vlyh rjh mRIkknu QDr 1200 rs 1500 es- Vu
brdsp vkgs- R;keqGs Hkkjrkyk njo"khZ yoax vk;kr djkoh ykxrs- vesjhdk] if’pe teZuh]
QzkUl gs gh yoax vk;kr dj.kkjs izeq[k ns’k vkgsr-
Hkkjrkr if’pe ?kkV izns’kkr leqnzfduk&;ktoGhy Hkkxkr rlsp rkfeGukMw] dsjG]
vkf.k dukZVd ;k jkT;kr yoaxsph ykxoM vk<Grs- gokekukrhy lk/kE;kZeqGs & Eg.ktsp
dksad.kkrhy m".k o neV gokeku vlysY;k Hkkxkrhy ukjG o lqikjh ;kaP;k ckxsr lkoyhr
yoaxkaph ykxoM dj.;kl oko vkgs- dkj.k ;k foHkkxkr yoaxkph ykxoM lek/kkudkjd gksrs]
vls iz;ksxkarh vk<Gwu vkys vkgs-
yoax gs m".k dfVca/kkrhy lnkgfjr] e/;e ok<.kkjs >kM] vlwu ikus xnZ fgjoh pednkj
vlrkr- Qqys rhu&rhuP;k xVkr ;srkr- Qqykapk i.kZnsB ekaly vlrks- vki.k elkY;kr
okijrks rh yoax Eg.kts yoaxsph >kMkojhy dGh gks;- iw.kZ ok<ysY;k dG;k dk<wu mUgkr
okGfoY;k dh yoax r;kj gksrs] ijarq R;k r’kkp ok<w fnY;kl R;kps Qqykar o uarj QGkar :ikarj
gksrs- yoaxkph QGs vkf.k tkaHkwG QGs ;kr brds lkE; vlrs dh nksUgh QGkarhy Qjd pVdu
y{kkr ;sr ukgh- v[kaM yoaxk] yoaxkph HkqdVh vkf.k yoax rsy ;k frUgh Lo:ikr vUUk
inkFkkZauk Lokn o po ;s.;klkBh yoaxkpk mi;ksx dsyk tkrks- lqD;k yoaxkiklwu 15 rs 18 VDds
yoaxrsy feGrs- rsykl mxz niZ vlrks- rsykpk mi;ksx vRRkjs] feJlsaV rlsp yks.kph] elkys]
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
P;qbZaxe] dWaUMh ;kalkj[;k m|ksxkr rlsp fdR;sd vUUkinkFkkZauk Lokn o po ns.;klkBh gksrks-
yoax rsykrhy tarwuk’kd xq.kkaeqGs] VqFkisLV] narvkS"k/kh] brj vkS"k/kh] QslikoMj] lkc.k
;ke/;s yoaxrsykpk mi;ksx dsyk tkrks- d`f=e OgWfuyk r;kj dj.;klkBhgh ;k rsykpk
mi;ksx gksrks-
gokeku o tehu
yoax gs m".k dfVca/kkrhy >kM vlwu] ;k fidkl] m".k o neV gokeku ekuors-
leqnz likVhojhy izns’k rs 1000 eh- map izns’kkrgh yoax ok<rs- ek= ikÅleku Hkjiwj gos-
200 rs 30
0 lsfYlvl rkieku] 1500 rs 2500 feeh- ikÅl vkf.k 60 rs 95 VDds
vknZrk ;k fidkl pkaxyh ekuors- iz[kj lq;kZP;k m".krseqGs ikus o [kksMkoj dji.;kph fdz;k
gksÅu >kMkaP;k ok<hoj foijhr ifj.kke gksrks- Eg.kwu ;k fidkl lkoyhph vko’;drk
vlrs-
yoaxkps fid cgqrsd loZ izdkjP;k tfeuhr ;sr vlys rjhgh vf/kd [kksyhP;k]
mRRke fupÚ;kP;k vkf.k lsanzh; inkFkkZps izek.k vf/kd vkgs] v’kk tfeuh ;k fidkl
ekuorkr- tkaH;k nxMkiklwu cuysyh tehu ;k >kMkl mRre Bjrs- lkxj fdukÚ;ktoGhy
okGwfeJhr xkGkph tfeugh ;k fidkl ekuors- tfeu e/;e vkEy/kehZ vlkoh- ;k fidkl
v/kZoV lkoyh vl.ks vko’;d vlrs-
Hkkjrkr yoaxkaph ykxoM T;k Hkkxkr eksB;k izek.kkoj >kysyh vkgs rsFks toGtoG
izR;sd efgU;kr ikÅl iMrks vkf.k rkieku lkSE; vlrs- R;keqGs rsFks yoaxkaph ykxoM
m?kM;koj dsyh tkrs vkf.k ik.khiqjoB;kph O;oLFkk dj.ks vko’;d vlrs- yoax >kMkl Åu
o okÚ;kiklwu laj{k.k feGw ’kdsy vls vkn’kZ fBdk.k Eg.kts ukjG fdaok lqikjhph ckx- iwosZl
mrkj vlysY;k Mksxj mrkjkoj rlsp nksu MksaxjkaP;k njhrhy izns’kkr ik.kh iqjoB;kph lks;
vlY;kl Mksaxjkoj ns[khy yoaxkaph ykxoM ;’kLoh gksbZy-
tkrh
yoaxe/;s vtwugh dks.krhgh tkr izlkjhr dj.;kr vkysyh ukgh- cktkjisBse/;s
mRikfnd ns’kkP;k ukoko:u yoax vksG[kyh tkrs- isukaxph yoax mRd`"B letyh tkrs-
R;k[kkyks[kky >ka>hckj vkf.k eknkxkLdjpk dzekad ykxrks-
vfHko`/nh
;k >kMkph ykxoM izkeq[;kus fu;fer Qy/kkj.kk gks.kkÚ;k ekr`o`{kkP;k fc;kaiklwu jksis
r;kj d:u dsyh tkrs- fc;kaph mxo.k{kerk pkaxyh feG.;klkBh] rkT;k QGkrhy ch
rkcMrksCk :tr ?kkykos- ch r;kj dsysY;k ok¶;koj 10 x 10 lsaeh- varjkoj 4 rs 5 lsaeh [kksy
isjkos- uarj rs okQs xorkus >kdkosr- R;keqGs m".krk jkgrs- njjkst ,d osG rjh >kjhus ik.kh |kos-
fc;kaps vadqj.k 70 rs 80 VDD;ki;Zar gksrs- 3 rs 4 vkBoM;kauh fc;kaph mxo.k lq: >kY;koj
xorkps vkPNku dk<wu Vkdkos- jksikaph ok< vfr’k; gGwgGw vlrs- ok¶;koj ok<ysY;k 15 rs
20 fnolkaP;k jksikaph iquykZx.k IykfLVd fi’kohr djkoh- fi’kohrhy jksis nksu o"kkZaph >kY;koj
ykxoMhlkBh okijkohr-
iwoZe’kkxr
;ksX; varjkoj BsoysY;k ukjG] lqikjhP;k ckxsr ykxoM djko;kph >kY;kl] pkj ukjG
fdaok pkj lqikjhP;k e/;Hkkxh yoaxkaps jksi ykokos- lqikjh ckxse/;s ek= uarjps jksi nksu pkSdksu
eksdG lksMwu frlÚ;kr ykokos- nksu MksaxjkP;k njhrhy ykxoM 6 x 6 ehVj varjkoj djkoh-
fuoMysY;k tkxh 45 x 45 x 45 lsa-eh- vkdkjkps [kMM~s mUgkG;kr [kksnkosr- [kMM~;ke/kwu
dk<ysY;k ekrhrhy nxM o /kldVs ospwu dk<wu R;k ekrhe/;s 2 rs 3 VksiY;k ’ks.k[kr fdaok
daiksLV felGkos vkf.k [kMM~k tfeuhiklwu tjk map jkghy v’kk i/nrhus Hk:u Bsokok-
leqnzfdUkkÚ;kojhy jsrkM tfeuhrhy [kMM~s Hkjrkuk [kMM~;kaP;k ekrhr v/khZ rkacMh ekrh fdaok
’kD; vlsy rj xkGkph ekrh okijkoh-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
ykxoM
yoaxsph ykxoM dks.kR;kgh gaxkekr dsyh rjh pkyrs] ijarq tksjnkj ikÅl
laiY;kuarj ykxoM dj.ks vf/kd Qk;|kps Bjsy- ykxoMhlkBh nksu o"ksZ o;kps jksi okijkos-
vxksnjp Hk:u BsoysY;k [kMM~;kaP;k e/;Hkkxh jksikP;k fi’kohP;k vkdkjkpk [kMM~k dk<kok-
jksi vlysyh IyWfLVd fi’koh] ekrhph gqaMh QqV.kkj ukgh v’kk i/nrhus dk<wu Vkdkoh vkf.k
dsysY;k [kMM~;kr jksi ykokos- uarj jksikP;k lHkksorkyph ekrh nkcwu ?;koh-
vkarje’kkxr o fuxk
jksikaps okjk o Åu ;kaiklwu laj{k.k djkos ykxrs- yoaxsP;k >kMkyk ik.kh iqjoBk
djrkuk tehu lrr vksylj jkghy] ijarq nyny gks.kkj ukgh ;kph n{krk ?ksÅu gaxkekuqlkj
Bjkfod dkyko/khuarj ik.kh |kos- dkj.k nynyheqGs ej jksx ;s.;kph ’kD;rk vlrs-
FkksMD;kr ,dkposGh [kqi ik.kh ns.;kis{kk FkksMs&FkksMs ik.kh vusdosGk |kos- e/kwue/kwu fuan.kh
o gydh [kqji.kh gh dkes egRokph vlrkr- >kMkaP;k vkG;kr ikykikpksG;kph Hkj ns.ks
Qk;|kps Bjrs-
[krs
yoaxsP;k >kMkl ifgY;k o"khZ 10 fdyks ’ks.k[kr fdaok daiksLV] 20 xzWe u=] 18 xzWe
LQqjn vkf.k 50 xzWe ikyk’k |kos- gh [krs nksu gIR;kr |koh- ifgY;k o"khZ ykxoM dsY;kuarj
frlÚ;k efgU;kr o nqljk gIrk lgkO;k efgU;kuarj |kok- R;kiq<hy o"kkZiklwu ifgyk gIrk
ikolkG;kP;k lq:okrhl o nqljk ikolkG;kP;k ’ksoVh |kok- nqlÚ;k o"kkZiklwu [krkph ek=k
;kp iVhr njo"khZ ok<owu ia/kjk o"kkZuarj izR;sd >kMkl 300 xzWe u= ¼600 xzWe ;qfj;k½]
250 xzWe LQqjn ¼1-500 fdyks lqijQkWLQsV½] 750 xWze ikyk’k ¼10-500 fdyks E;qjsV
vkWQ iksVW’k½] o 50 fdyks ’ks.k[kr fdaok daiksLV[kr |kos- eksB;k >kMkauk [krs nsrkuk
[kksMkiklwu 1 rs 1-5 ehVj varjkoj mFkG pj [kksnwu R;kr [krs |kohr-
dksde ykxoM
dksde gs LFkkfud elkyk ihd vkgs- Hkfo";kr ;k fidkyk vfr’k; egRokps LFkku
feG.;kph ’kD;rk vkgsr- dksdekP;k QGkph lky ve`r dksde] vkelwy o vkxGlkBh
okijyh tkrs- ;kapk okij nSuafnu tso.kke/;s dsyk tkrks- dksd.kkr fpaps,soth dksde
okij.;kph izFkk vkgs- dksde gn; jksxkoj vR;ar xq.kdkjh vkgs- rlsp rs Ñeh uk’kd o fiRr
uk’kd vkgs- dksdekP;k chiklwu rsy ¼23 rs 26 VDds½ dk<ys tkrs- R;kyk dksde rsy vls
Eg.krkr- loZlkekU; rkiekukr gs rsy ?ku jgkrs- rsykpk okij vusd izdkjP;k Ropk jksxkaoj
rlsp lkSan;Z izlk/kukae/;s djrkr- dksdekP;k lkyhiklwu yky vkf.k fioGk jax cufork ;srks-
dksdekP;k lkyhe/;s gk;MªksfDlflfVªd vkEy vlrs ts LFkwyi.kk deh djrs-
dksdekph O;kikjh rRokoj >kysyh ykxoM ulyh rjh dksdekph dksd.kkr rlsp]
xksO;kr] mRrj dukZVdkr o dsjG jkT;kr dksdekph ykxoM vk<Grs-
gokeku o tehu
dksdekyk m".k o neV gokeku pkaxys ekuors- fgokG;kr T;k fBdk.kh rkieku 10
ls- is{kk [kkyh mrjrs v’kk fBdk.kh dksdekph ykxoM d# u;s- rlsp mUgkG;kr rkieku 40
ls- P;koj xsY;kl dksdekP;k n`"Vhus gkfudkjd Bjrs- dksjM;k gokekuke/;s dksdekph ykxoM
dj.ks VkGkos-
T;k tfeuhe/;s ukjG o lqikjhph ykxoM pkaxY;kizdkjs gksrs v’kk loZ tfeuh dksde
ykxoMhlkBh mi;qDr vkgsr- unh dkBP;k xkGkus r;kj >kysY;k] njhP;k ik;F;kP;k tfeuhr]
Mksaxj mrkjkP;k [kkyP;k cktwyk tfeuhapk fopkj dksdeklkBh izk/kkU;kus djkok- ek= T;k
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
tfeuhe/;s ik.;kpk fupjk O;ofLFkr gksr ukgh] ikolkG;kr unhps ik.kh ?kqlrs] [kkt.k
tfeuh] pq.k[kMhP;k tfeuh o dkrG tfeuh vFkok vfr eqjekM tfeuh dksde ykxoMhlkBh
VkGkO;kr-
lq/kkjhr tkrh
MkW- ckGklkgsc lkoar dksd.k Ñf"k fo|kihBkus dksdekP;k ^^dksd.k ve`rk** vkf.k
^^dksd.k gkrhl** gs ok.k izlkfjr dsys vkgsr- dksde ve`rk ;k tkrhph QGs ikolkG;kiwohZ
r;kj gksrkr- ,dk 20 o>kMkiklwu lqekjs 100 fdyks mRiUu feGrs- QG vkdkjkus e/;e
vlwu ,dk QGkps ljkljh out 34 xzWe vlrs- lky HkMd yky jaxkph o tkM vlrs- QGs
ekpZ&,fizye/;s r;kj gksrkr o lqekjs 5 rs 7 fnol fVdrkr-
ykxoMhlkBh ikolkG;kiwohZ r;kj gks.kkjh o pkaxY;k izrhph dksde QGs vl.kkjh
>kMs fuoMwu R;kiklwu jksis vFkok dyes d#u ykxoMhlkBh rh okijkohr- dksd.k gkrhl ;k
tkrhps QGs dksde ve`rkis{kk vkdkjkus eksBh vlwu QG/kkj.kk rqyusus yodj gksrs-
vfHko`/nh
v½ fc;kaiklwu jksis dj.ks &
dksdekph vfHko`/nh ch iklwu rlsp dyes r;kj d#u djrk ;srs- ch iklwu r;kj
>kysyh jksis ewG >kMkizek.ksp fnlrkr- ijarq ;kr uj o eknh >kMs fuitrkr- Qqys
ykxY;kf’kok; useds uj o eknh >kMs letw ’kdr ukghr- jksikiklwu Qqys o QGs feG.;klkBh
lqekjs 6 rs 7 o"kkZpk dkyko/kh ykxrks-
jksis dj.;klkBh iw.kZ r;kj >kysyh dksdekph QGs fuoMkohr- ;k QGke/khy ch
dk<wu LoPN /kqowu ?;kohr o ;k fc;kauk jk[k pksGkoh- iw.kZ lkoyhe/;s lqekjs 6 rs 7 fnol ch
FkksMs okGokos- ch okGorkuk rs iw.kZ lqdw u ns.;kph n{krk ?;koh- ch isj.;klkBh 15 lsa-eh- map]
100 lsa-eh- #an o vko’;d R;k ykachps xknh okQs r;kj djkosr- ;k xknh okQ;kP;k ojP;k
Fkjkr ckjhd dsysys ’ks.k[kr pkaxys felGwu ?;kos- dksdekps ch ;k okQ;koj il#u #tr
?kkykos- gs ch tserse ekrhus >kdkos- fc;kaoj xorkps vkPNknu Bsokos- eqaX;kiklwu ;k okQ;kps
laj{k.k djkos- jksis #twu vkY;kuarj xorkps vkPNknu cktwyk djkos- okQ;kojhy jksis
#tY;kuarj 2 rs 4 ikukaph jksis vyxn dk<wu IyWfLVd fi’kO;kae/;s ykowu ?;kohr- ;klkBh 5 X
7 bap vkdkjkP;k IyWfLVd fi’kO;k ’ks.k[kr] ekrh o okGw ;kaP;k ;ksX; feJ.kkus ¼ 1% 1% 1½
Hk#u ?;kO;kr- fi’kO;k feJ.kkus Hkj.;kiwohZ ik.;kpk fupjk gks.;klkBh fi’kohyk Hkksds ikM.ks
vR;ko’;d vkgs- dksdekph jksis ;k fi’kO;kae/;s ykokohr o lkoyhr vFkok ’ksMusV[kkyh jksis
Bsowu ojP;koj jksikauk ik.kh iqjoBk djkok- lqekjs ,d o"kkZph jksis ykxoMhlkBh okijkohr-
c½dye dj.ks &
dksdekph e`nqdk"B dyes cka/krk ;srkr- ek= dye gs ewG >kMkizek.ks u ok<rk
>qMqiklkj[ks ok<rs- dyekpk vkdkj e;kZfnr jkgrks- dyekaph ok< gGw gksrs- dksde dyekaph
?ku ykxoM djrk ;s.ks ’kD; vkgs- rlsp dyes d#u ckxsr uj o eknh >kMkaph la[;k larqfyr
jk[krk ;srs- dyes dj.;klkBh ljG o oj p<.kkÚ;k ekr`o`{k dkM;k okijkO;kr- rlsp dyekaP;k
tksMk[kkywu [kqaVkiklwu lrr QqVos ;srkr] rs dk<.ks t#jhps vlrs vU;Fkk dye ej.;kph
’kD;rk vlrs-
;kf’kok; >kMktoGhy eqGkaiklwu ;s.kkÚ;k QqVO;kaiklwugh dksdekph vfHko`/nh djrk
;srs- ;k QqVO;kaiklwu >kysY;k jksikauk ekr`o`{kklkj[ksp xq.k/keZ vlrkr-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
ykxoM
1½ ykxoMhph iwoZ r;kjh&
dksdekph tkxk fuf’pr >kY;kuarj 6X 6 eh- varjkoj [kqaV;k Bksdwu [kq.kk d#u
?;kO;kr- ;k fBdk.kh 60 lsa-eh- X 60lsa-eh- X 60lsa-eh- vkdkjkps [kM~Ms dk<wu ?;kosr- gs
dk<ysys [kM~Ms pkaxyh ekrh] lqekjs ,d ?kesys ’ks.k[kr] 500 xzWe lqij QkWLQsV ;kaP;k
feJ.kkus Hk#u ?;kosr- okGohpk izknqHkkZo tkLr vlY;kl 25 xzWe 2 VDds QkWfyMkWy ikoMj
okijkoh- jksikaiklwu ykxoM dsyh vlY;kl izR;sd [kM~M;kr nksu jksis ykokohr- dyekaiklwu
ykxoM djrkuk 90 VDds eknh vkf.k 10 VDds uj >kMkaph dyes ykokohr-
2½ ykxoMhpk gaxke o ykxoM &
dksdekph ykxoM ikolkG;kP;k lq#okrhyk vFkok ikolkG;kuarj djkoh- vfr
ikolkr ykxoM dj.ks VkGkos-
ykxoM djrkuk Hkjysy;k [kM~M;kP;k e/kkse/k dksdekP;k eqGkph gqaMh clsy brdh
ekrh dk<koh- IyWfLVd fi’koh CysMP;k vFkok vU; lk/kukpk okij d#u vyxn QkMkoh-
eqGkph gqaMh u QqVsy v’kkizdkjs r;kj dsysY;k [kM~M;kr vyxn ykxoM djkoh o cktwph ekrh
nkcwu clokoh- ykorkuk dyekpk tksM ekrhP;k FkksMk oj jkghy ;kph dkGth ?;koh- jksis
ykork izR;sd [kM~M;kr nksu jksis ykokohr-
ykxoM dsY;kuarj dksdekP;k maph brD;k dkB;k nksu cktwl lqekjs 30 lsa-eh- varj
lksMwu R;k iqjkO;kr- ;k dkB;kauk ,d dkBh vkMoh cka/kwu R;koj dksde dye cka/kkos
ts.ksd#u okÚ;kcjkscj rs gy.kkj ukgh- dksdeklHkksorh [kksMkiklwu lqekjs 10 lsa-eh- varj
lksMwu vkPNknu djkos-
[kr iqjoBk
;ksX; ok< gks.;kP;kn`"Vhus dksdekyk larqfyr [kr iqjoBk dj.ks vko’;d vkgs- ifgY;k
o"khZ lqekjs 2 fdyks ’ks.k[kr] 45 xzWe u=] 25 xzWe LQqjn o 30 xzWe ikyk’k ?kkykos- ;kp
izek.kkr izfr Ok"khZ [krkr ok< d#u 10 o"kkZuarj 20 fdyks ’ks.k[kr] 450 xzWe u=] 250 xzWe
LQqjn o 300 xzWe ikyk’k izR;sd >kMkyk |kos- [kr ikolkG;kP;k lq#okrhl o ikolkGk
lairkuk foHkkxwu |kos- >kMkP;k foLrkjkP;k fuEE;k varjkoj e/kkse/k mFkG pj dk<wu R;kr [kr
?kkykos- gk pj lqekjs 30 lsaeh #an o 15 lsaeh- [kksy vlkok-
ik.kh iqjoBk
dksdekyk lq#okrhP;k dkGkr ik.kh iqjoBk dj.ks xjtsps vkgs- unhP;k dkBkoj Mksaxj
mrkjkP;k ik;F;kyk] eGs tfeuhe/;s tj dksdekph ykxoM dsyh vlsy rj lqekjs ikp o"kkZuarj
ik.kh ukgh fnys rjh pkyrs-
dk<.kh o mRiUu
oj mYys[k dsY;kizek.ks jksikiklwu ykxoM dsyh vlsy rj Qqys ;s.;klkBh 6 rs 7 o"kkZpk
dkyko/kh ykxrks- Qqys vkWDVkscj&uksOgsacj efgU;kr ;srkr- QqykaP;k izdkjko#u uj o eknhph
jksis vksG[kkohr vkf.k QDr 10VDds uj >kMs Bsowu ckdhph uj jksis dkiwu Vkdkohr- rlsp ,dk
[kM~M;kr pkaxys mRiUu ns.kkjs ,dp eknh jksi Bsokos- Qqys vkY;kuarj Qy/kkj.kk gksÅu lqekjs 5 rs
6 efgU;kuarj QGs dk<.khl r;kj gksrkr- iw.kZ r;kj >kysyh yky jaxkph dksde QGs dk<kohr-
dksdekph cgqrka’kh QGs ikolkG;kr r;kj gksrkr o ;keqGs ok;k tkrkr- dksdekph QGs yodj
r;kj gks.;klkBh 3 VDds iksVW’kh;e uk;VsªVP;k nksu osGk Qokj.kh djkoh- ojhy Qokj.kh
QG/kkj.kk >kY;koj rj nqljh Qokj.kh 20 fnolkauh djkoh- dksdekph dk<.kh ldkGh yodj o
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
nqikjh 4 oktY;kuarj djkoh- ikolkr QGs lkiMY;kl QGkaph izr fc?kMrs vkf.k eksB;k
izek.kkoj QGs [kkyh iMwu uqdlku gksrs-
lq/kkjhr tkrhph ykxoM dsyh vlY;kl QGs ikolkG;kvk/kh feGrkr o tkLr
mRiUu feGrs- ljkljh mRiUukps izek.k 50 rs 100 fdyks izfr eknh >kM brds ohl o"kkZiklwu
feGrs-
1½ fiad jksx &
brj>kMkaP;k rqyusr dksdekoj deh fdM o jksx vk<Grkr- ;ke/;s fiad ukokpk
jksx lokZr egRokpk vkgs- ;k jksxkr Qka|kaoj ika<Ú;k jaxkps xksy fBids fuekZ.k gksrkr-
dkykarjkus gs fBids ok<rkr vkf.k xqykoh jaxkps fnlrkr o Qka|k lqdrkr] vls ika<js fBids
fnl.kkÚ;k fBdk.kh lkQ d#u 1 VDds cksMksZ isLVpk okij djkok-
2½ ikukojhy fBids &
Ikkukoj ygku fBids fnlwu ;srkr- ;klkBh dkWij vkWfDlDyksjkbZM 0-2VDdsph
Qokj.kh djkoh-
1½ dPPkh r;kj QGs lqdfo.ks &
Ikw.kZ r;kj fgjO;k jaxkph u MkxkGysyh vkf.k V.kd QGs fuoMkohr- QGs ik.;ke/;s
LoPN /kqowu iqlwu ?;kohr- QGkauk nksUgh cktwauh mHks dki ?ksÅu R;kps pkj leku Hkkx djkosr-
g;k QksMh iksVWf’kve esVkck; lYQkbZVP;k 2500 ihih,e ¼ 2-5 xzWe@fy- ik.;ke/;s ½
{kersP;k ‘nzko.kke/;s 2 rkl cqMowu BsokO;kr- uarj QksMh nzko.kkrwu ckgsj dk<wu 50 rs 55
ls- rkiekukr lqdo.kh ;a=ke/;s fdaok mUgke/;s pkaxY;k lqdowu ?;kO;kr- ;k QksMh gokcan
fi’kO;kr Hk#u FkaM o dksjM;k tkxh lkBowu BsokO;kr- QGkaP;k pkj ‘QksMh d#u ojhyizek.ks
iksVWf’kve esVkck; lYQkbZVph ek=k fnY;kus R;kapk vkacVi.kk pkaxyk fVdwu jkgrks vkf.k g;k
fgjO;k QksMh lqekjs 8 rs 10 efgU;kai;ZUr fVdwu jkgrkr-
2½ dksdelksy ¼vkelwy½ &
Dksdelksy r;kj dj.;kiwohZ iw.kZ fidysyh] yky rkth] V.kd QGs fuoMwu ?;kohr- QGs
ik.;kus LoPN /kqowu o LoPN dkiMkus dksjMh d#u] xj o lkyh osxosxG;k BsokO;kr] fc;k vkf.k
xjkP;k feJ.kkps out d#u ?;kos vkf.k R;ke/;s 10 VDds ;k izek.kkr ¼1 fdyks xjklkBh
100 xzWe½ ehB Vkdkos- ehB o xj foj?kGowu R;kps nzko.k r;kj gksbZy- ;k ;nzko.kke/;s
dksdekP;k lkyh lqekjs 5 rs 10 fefuVs cqMowu uarj 24 rkl mUgkr lqdokO;kr- uarj nqlÚ;k
fno’kh R;k lkyh 5 rs 10 fefuVs R;kp jlkr cqMowu 24 rkl lqdokO;kr- v’kkizdkjs lkyhyk
5 osGk QwV |koh vkf.k ’ksoVh R;k 50 rs 55 va’k lsfYlvl rkiekukr Mªk;je/;s fdaok mUgke/;s
lqdokO;kr- v’kkizdkjs lqdfoysys dksde lksy IyWfLVd fi’kohr gokcan d#u dksjM;k vkf.k Fk aM
tkxsr lkBowu Bsokos-
3½ ve`r dksde &
ve`r dksde cufo.;klkBh mRre izrhph pkaxyh iDo >kysyh] rkth V.kd QGs
fuoMkohr- QGs LoPN ik.;ke/;s pkaxyh /kqÅu ?;kohr- uarj QGs dkiwu R;kaps pkj fdaok vkB
leku Hkkx djkosr- fc;k cktwl dk<wu ?;kO;kr- QGkaP;k lkyhps otu d#u ?;kos- lkyh o
lk[kj 1%2 ;k izek.kkr ?;kos- dksde lkyh vkf.k lk[kj ;kaps ,dkoj ,d Fkj nsowu dkpsP;k
cj.khr fdaok Mªee/;s Hk#u Bsokos- gs feJ.k njjkst ,d rs nksu osGk gkyokos- vkB fnolkauh
r;kj >kysys ve`r dksde futZarqdl dsysY;k ckVY;kar Hk#u rs FkaM vkf.k dksjM;k tkxh Bsokos-
ve`r dksdepk vkuan vkLokn ?ks.;kiwohZ R;kr 1%5 fdaok 1%6 ;k izek.kkr ik.kh felGkos-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
pohlkBh fpeqVHkj ftjk ikoMj vkf.k fpewVHkj ehB is;ke/;s ¼200 fe-yh-½ felGkos-
ve`r dksdekiklwu dkcksZusVsM dksde is;gh r;kj djrk ;srs- gs ,d mRlkgo/kZd] FkaMkok ns.kkjs
o Hkwd rlsp ipu ok<fo.kkjs vkf.k fiRruk’kd is; vkgs-
4½ dksde vkxG &
fidysY;k dksde QGkaP;k lkyh o xj vkf.k ehB ;kaP;k feJ.kkiklwu r;kj dj.;kr
;s.kkÚ;k jlkl dksde vkxG vls EgVys tkrs- ehBkps izek.k 15 rs 20 VDds ;k izek.kkr
okijys vlrk dksde vkxG o"kZHkj fdaok R;kgwu tkLr dkyko/khlkBh pkaxys jkgw ’kdrs-
dksde vkxG r;kj dj.;klkBh fidysyh] yky rkth V.kd dksde QGs fuoMwu ?;kohr- QGs
mHkh vkf.k vkMoh dkiwu R;kps pkj fdaok vkB Hkkx djkosr- ‘kD;rks fc;k osxG;k djkO;kr-
lkyh fdaok xjkps otu d#u ?;kos vkf.k R;ke/;s 15 rs 20 VDds ¼,dk fdyksl
150&200 ½ ckjhd ehB ?kkykos- dksde lkyh] xj] ehB ;kaps feJ.k pkaxys gyowu ?;kos o
jl lqV.;klkBh rs rhu fnolkai;ZUr rlsp Bsowu |kos- feJ.kkiklwu r;kj >kysyk jl futZrqad
dsysY;k ckVY;ke/;s Hk#u ckVY;k FkaM o dksjM;k tkxh BsokO;kr- dksde vkxG lksyd<h]
efPN djh vkf.k brj vUuinkFkZ r;kj dj.;klkBh okijrkr-
gGn ykxoM ra=Kku
izkLrkfod
gGn gs Hkkjrkrhy elkyk ihd oxkZrhy izeq[k uxnh ihd vkgs- Hkkjrkr Qkj iwohZiklwu
gGnhph ykxoM dsyh tkrs- gGnhyk ikSjkf.kd] ,sfrgkfld] /kkfeZd vkf.k vkS"k/kh egRo vkgs-
egkjk"Vªkr lkaxyh] lkrkjk] dksYgkiwj] lksykiwj] ijHk.kh] ukansM] panziwj] bR;knh ftYg;kar eksB;k
izek.kkoj gGnhph ykxoM dsyh tkrs- gGnhph ykxoM brj ftYg;kae/;s vR;ar vYi izek.kkr
dsyh tkrs- vkrk ukf’kd] uxj] iq.ks] bR;knh ftYg;kae/;s gGnhP;k ykxoMhl lq:okr >kyh
vkgs- egkjk"VªkP;k Hkksxksfyd ifjfLFkrhpk fopkj djrk ;k fidk[kkyhy {ks= vkf.k mRiknu
ok<fo.;klkBh cjkp oko vkgs-
egRo
Hkkjrh; vkgkjkr gGnhpk mi;ksx fofo/k izdkjs gksrks- Hkkthe/;s] fr[kVke/;s vkf.k
elkY;kP;k ikoMje/;s mi;ksx gksrks- fganwaP;k /kkfeZd dk;kZr] lkSan;Z izlk/kuklkBh rlsp
yXulekjaHkkr gGnhl vUkU; lk/kkj.k egRo vkgs- gGnhpk mi;ksx vkS"k/kklkBhns[khy gksrks-
gGnhiklwu daqdw r;kj djrkr- [kksdY;koj] Nkrh nq[kY;kl] liZna’kkoj] foapw pkoY;kl]
ewGO;k/k] ewPNkZ ;s.ks] dQ jksxkoj] eqr[kM;koj gGn vkS"k/kh Eg.kwu okijyh tkrs- gGnhe/;s ^v*
thoulRo vlrs- gGnhe/;s jDr ’kq/n dj.;kpk xq.k vkgs- R;kf’kok; gGnheqGs vUunzO;karhy
ikpd nzO;s lqVh gksrkr o vUu yodj iprs-
gokeku vkf.k tehu
gGn g;k fidkl m".k o dksjMs gokeku ekuors- rkieku 200 rs 25
0 lsfYlvl
vuqdwy vlwu ikÅl 70 lsaeh- rs 250 lsaeh- i;Zar pkyrks- ;k fidkl e/;e dkGh ik.;kpk
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
mRre fupjk gks.kkjh tehu vko’;d vkgs- unhdkBh iks;V;kP;k tfeuhr gGnhps ihd
pkaxys ;srs- dkG;k] fpd.k ekrh o {kkj;qDr pqu[kMhP;k tfeuh gGnhP;k ykxoMhl ;ksX;
ukghr- gGn ykxoMhlkBh fuoMysyh tehu HkqlHkq’khr vlkoh ykxrs- es efgU;kr
ykxOkMhlkBh ik.;kph lks; vlY;kl dksd.kkr ns[khy gGn ;sÅ ’kdrs-
gaxke vkf.k ykxoM i/nrh
gGnhph ykxoM v{k;r`rh;siklwu Eg.kts ,fizyP;k ’ksoVP;k vkBoM;kiklwu rs es efgU;kr
dj.ks vko’;d vkgs- mf’kjkr mf’kjk gGnhph ykxoM twu efgU;kP;k ifgY;k ia/kjoM;kr
djkoh- gGnhP;k ykx.khl m’khj >kY;kl R;kpk mRiknukoj vfu"V ifj.kke >kY;kps fnlwu
;srs-
iwoZe’kkxr
gGn gs tfeuhr ok<.kkjs [kksM vkgs- R;keqGs tehu ftrdh HkqlHkq’khr frrds gGnhps
mRiknu pkaxys feGrs- R;klkBh tehu mHkh & vkMoh 2&3 osGk 18 rs 22 ls-eh- [kksy
ukax:u ?;koh- ifgyh ukaxj.kh ekpZe/;s djkoh- tehu 15&20 fnol mUgkr rkiw |koh-
R;kuarj nqljh ukaxj.kh d:u <sdGs QksMwu 25 rs 40 Vu pkaxys dqtysys ’ks.k[kr ekrhr
felGwu ?;kos- ,d nksu dqGOkkP;k ikG;k nsÅu brj fidkaps vo’ks"k o /kldVs ospwu tehu
LoPN djkoh- dkgh fBdk.kh esa<;k nsf[ky clorkr-
ykxoM i/nrh
gGnhph ykxoM nksu i/nrhauh dsyh tkrs 1½ ljh&ojack i/nrhus] 2½ :an ojack
i/nrhus-
1½ ljh&ojack i/nr % ;k i/nrhus gGn ykxoM dj.;klkBh 75 lsaeh- varjkoj lÚ;k ikMkO;kr-
ljhP;k nksUgh cktwl nksu xM~M;kae/;s 30 lsaeh- varj Bsowu ykxoM djkoh-
2½ :an ojack i/nr % ;k i/nrhus ykxoM djko;kph >kY;kl 1-5 eh- varjkoj lÚ;k ikMkO;kr
Eg.kts nksu lÚ;kaP;k e/;s 90 lsaeh- rs 1 ehVjpk xknhokQk r;kj gksrks- ;k xknhok¶;koj fdaok
:an ojaC;koj nksu vksGharhy vkf.k nksu >kMkarhy varj 30 lsaeh- Bsowu ykxoM dsyh tkrs- ek=
;k i/nrhr tehu leikrGhr vl.ks vko’;d vkgs- R;keqGs ok¶;kauk lksMysys ik.kh O;ofLFkr
nsrk ;srs vkf.k mRiknu pkaxys ;s.;kl enr gksrs- :an ojack i/nrhe/;s jku cka/k.kh d:u dkgh
fBdk.kh mRiknu vf/kd ?ksrk ;srs-
gGn cs.;kph fuoM vkf.k chtizfØ;k
gGnhph ykxoM dj.;klkBh cs.ks fuoM.;kr n{krk ?ks.ks t:jhps vkgs- gGdqaMs fdaok
vkaxB;kis{kk eksBs xM~Ms okij.ks pkaxys vlrs- izR;sd tsBk xM~M;koj vkB rs ngk dksac vlrkr-
ykxoMhlkBh okij.;kr ;s.kkjs cs.ks twu fdaok MksGs QqVysys] 40 xzWe otukps] eqG;k fojghr
vlkos- uklds] dqtds xM~Ms fc;k.;klkBh oki: u;sr- ykxoMhiwoZ fdMhapk vkf.k cqj’khtU;
jksxtarawpk uk’k dj.;kps n`"Vhus chtizfØ;k dj.ks vR;ko’;d vkgs- R;klkBh DdhukWyQkWl 25
VDds izokgh 20 feyh $ 20 xzWe ckfoLVhu 10 yhVj ik.;kr felGwu nzko.k r;kj djkos- ;k
nzko.kkr fc;k.ks dehr deh 15 rs 20 fefuVs cqMowu ?ksÅu lkoyhr lqdowu ykxoMhlkBh
okijkos- gsDVjh lk/kkj.ki.ks 25 fDoaVy fc;k.ks ykxrs-
gGnhph ykxOkM
gGnhph ykxOkM nksu izdkjs dsyh tkrs- jkucka/k.kh dsY;kuarj izFke eksdG;k jkukl
ik.kh nsÅu okQlk vkY;kuarj ygku dqnGhus vxj [kqjihus ekrh mdYkwu xM~Ms ykx.k djkoh-
;keqGs fc;k.ks ;ksX; varjkoj o [kksyhoj ykoys tkrs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
nqlÚ;k i/nrhus ykxoM djrkuk jkucka/k.kh dsY;kuarj R;ke/;s ik.kh lksMys tkrs- ik.;kcjkscj
ljhP;k nksUgh cktwyk xM~Ms ykorkr- ;k i/nrhyk xM~Ms ekrhr [kksy tk.;kph vkf.k nksu
xM~M;karhy varj lkj[ks u jkg.;kph ’kD;rk vlrs- R;ke/;s fc;k.ks tkLr ykx.ks] xWi iM.ks]
mxo.k gksÅu xM~Ms dqt.ks] bR;knh laHkkO; /kksds ;srkr-
[krs vkf.k ik.kh O;oLFkkiu
gGn fidkl lsafnz; [krkapk Hkjiwj okij djkok- tfeuhP;k izdkjkuqlkj gsDVjh 25 rs
40 Vu pkaxys dqtysys ’ks.k[kr iwoZe’kkxrhP;k osGh nsÅu ekrhr pkaxys felGkos- ;kf’kok;
120 fdyks u=] 60 fdyks LQqjn] vkf.k 60 fdyks ikyk’k izfr gsDVjh |kos- ;kiSdh laiw.kZ
LQqjn o ikyk’k ykxOkMhiwohZ |kos vkf.k u=[krkph ek=k nksu fdaok rhu gIR;kar foHkkxwu
ykxoMhiklwu nhM] rhu o lkMspkj efgU;kauh |koh- gGnhP;k vksGhyxr pj ?ksÅu R;kr [kr
Vkdwu ekrhus >kdwu ?;kos o uarj ik.kh ns.;kr ;kos- R;kuarj osGksoGh 7&8 fnolkaP;k varjkus
ik.;kph ikGh |koh- gGn gs ckxk;rh fid vkgs gGnhl osGsoj ik.kh ns.ks vR;ar t:jhps vkgs-
ihd 9 efgU;kaps >kys Eg.kts fdaok ihd dk<.khl ;srs R;k osGsl >kMkph ikus [kkywu
fioGh iMwu lqdr vlrkuk laiw.kZ jksi nkaM;klg tfeuhoj yksGys dh ik.kh ns.ks can djkos-
gGnhps ihd fu?ks Ik;Zar 18 rs 22 ik.;kP;k ikG;k ykxrkr- ihd dk<.kh vxksnj ,d efguk
ik.kh ns.ks can dsysys vlkos- T;kauk vko’;drk ulsy R;kauh gGn ekpZ & ,fizy e/;s dk<yh
rjh uqdlku gksr ukgh-
vkarje’kkxr vkf.k vkarjfids
gGnhps ’ksr usgeh r.kfojfgr Bsokos- ijarq ;ke/;s jkukph Qkj rqMo.k gks.kkj ukgh
;kph n{krk ?;koh( dkj.k gGnhp dan tfeuhr ikslrkr- tehu ?kV~V >kY;kl gGnhP;k
dankP;k ok<hl vMFkGk gksrks- R;keqGs vko’;drsuqlkj 4 & 5 [kqji.;k djkO;kr- gGn 5 & 6
ikukaoj vkY;kuarj Eg.kts vkWxLVe/;s ljhrhy ekrh md:u ojaC;koj ykokoh- R;keqGs m?kMs
iMysys xM~Ms >kdys tkrkr-
gGnhe/;s feJ fid ?ks.;kph izFkk [kqi twuh vkgs- gGn jksikaph ok< 30 rs 120 lsaeh-
varjkoj loZlk/kkj.ki.ks gksr vlY;kus fjdkE;k Hkkxke/;s Jko.k ?ksoMk vkf.k eqGk gh Hkkthikyk
fids ?ksrk ;srkr- rkfeGukMwe/;s dkgh Hkkxkr gGnhP;k fidke/;s dkank gs vkarjihd Eg.kwu
?ksrkr-
egRokP;k fdMh] jksx vkf.k R;kaps fu;a=.k
dan ek’kh gh Mklk lkj[;k vkdkjkPkh eksBh vlrs- danek’khP;k fu;a=.kklkBh
chtizfdz;k fDoukWyQkWl 20 feyh- 10 yhVj ik.;kr Vkdwu cs.ks 15 rs 20 fefuVs cqMokos-
tfeuhe/;s FkhesV 10 th izfr gsDVjh 20 fdyks ;kizek.ks rhu osGk vkWxLV rs vkWDVkscj efgU;kr
gGn dankyxr ekrhr felGwu fnys vlrk ;k fdMhpk cankscLr gksrks- fdMysY;k xM~M;kaph fuoM
d: u;s-
xM~Mk dqt.ks fdaok ewGdqtO;k %& gaxkekr ej >kysyh >kMs xM~Mk lghr dk<qu ?;kohr- ;k jksxkph
cqj’kh 2 izdkjph vlY;kl ;k jksxkph ikus izFke dMsus oGrkr- dan dqt.ks gk jksx fc;k.ks ;ksX; u
okijY;keqGs vkf.k pkaxyk fupjk ulysY;k fBdk.kh fnlwu ;srks- R;klkBh ;ksX; fupÚ;kph tehu
fuoMkoh- tfeuhe/;s Fkk;je 25 xzWe 10 fyVj ik.;kr foj?kGwu Vkdkos-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
ikukojhy fBids o djik %& gk jksx cqj’kheqGs gksrks- ikukojhy fBids] djik ;k jksxkP;k
fu;a=.kklkBh Mk;Fksu ,e & 45 ;k vkS”k/kkph 25 xzWe izrh 10 fyVj ik.;kr felGwu
Qokj.kh nj 15 fnolkaP;k varjkus FkaMhP;k dkyko/khr djkoh-
dk<.kh vkf.k mRiknu
gGnhps ihd 8 &9 efgU;kar r;kj gksrs- xM~Ms iDds >kY;koj gGnhph ikus fioGh
iMwu lqdw ykxrkr vkf.k tfeuhoj yksGrkr- dk<.kh vxksnj tfeuhP;k exnqjkuqlkj 15
fnol rs 1 efguk fidkl ik.kh ns.ks can djkos- okGysyk ikyk tfeuhyxr foG;kus dkiwu
?;kok- gGnhph dk<.kh ;ksX; vksykok vlY;kps ikgwu dan dqnGhus [k.kwu dk<kosr-
dk<.khP;k osGh xM~M;kauk btk gks.kkj ukgh ;kph n{krk ?;koh- dan o gGdqaMs osxosxGh osp.kh
d:u xksGk djkohr- fc;k.;klkBh xM~Ms ;ksX; fBdk.kh lkBokos] dqtysys xM~Ms osxGs d:u u”V
djkosr] uarj xksykdkj <hx d:u frFks gok [ksGrh jkghy v’kh tkxk Bsokoh nj ia/kjk fnolkauh
xM~M;kauk vkiksvki dksac QqV.;kl lqjokr gksrs
,dk gsDVjiklwu 300 rs 400 fDoaVy vksyh gGn vkf.k 25 rs 30 fDoaVy xksy
xM~Ms feGrkr- tkfrijRos mRiknuns[khy tkLr feGrs-
vkys ykxoM ra=Kku
izkLrkfod
egkjk"Vªkr loZ Hkkxkr vkY;kph ykxoM deh vf/kd izek.kkr dsyh tkrs- vkY;ke/;s
vkS"k/kh xq.k/keZ vlY;keqGs gs ,d egRokps ihd vkgs- egkjk"Vªkr vkY;kph ykxoM QDr lkrkjk]
Bk.ks o jk;xM ftYg;krp gksÅ ’kdrs vlk let vlY;keqGs ;k fidkpk izlkj Qkjlk >kysyk
ukgh( ijarq vU; ftYg;kargh ;k fidkph ykxoM gksÅ ’kdrs- lkaxyh] iq.ks] dksYgkiwj]
vgenuxj] vkSjaxkckn ftYg;kargh vkrk vkY;kph ykxoM ok<yh vkgs-
egRo
vkY;kps mRiknu elkyk fid Eg.kwu rlsp vkS"k/kh ouLirh Eg.kwu eksB;k izek.kkoj
?ksrys tkrs- vkY;kpk mi;ksx [kksdY;koj djrkr- rlsp R;kiklwu yks.kps o lqaB cuforkr-
vkY;kpk mi;ksx pkWdysVe/;slq/nk vyhdMP;k dkGkr gksÅ ykxyk vkgs- vkY;kP;k
fu;kZrhyklq/nk pkaxyk oko vkgs-
gokeku o tehu
e/;e izrhph] ik.;kpk pkaxyk fupjk gks.kkjh tehu vkY;klkBh ;ksX; vlrs- Hkkjh]
ik.kFkG] [kkjV o fpoV tfeuhr vkY;kph ok< O;ofLFkr gksr ukgh- gyD;k eqjekM tfeuhr
Hkjiwj ’ks.k[kr ?kkrY;kl v’kk tfeuhrgh vkY;kph pkaxyh ok< gksrs- ijarq v’kk tfeuhl
ojpsoj ik.kh ns.ks vko’;d vlrs- dsjG jkT;ke/;s gs ihd fuOoG ikolkGh ?ksrys tkrs- ,fizy&es
efgU;krhy 30 rs 35 lsfYlvl rkieku vkY;kP;k mxo.khlkBh vuqdwy vlrs- vkY;kP;k
ok<hlkBh m".k o neV vkf.k fgokG;kr FkaM gok mi;qDr vkgs-
,dkp tfeuhr vkY;kP;k fidkuarj vkY;kps ihd ?ksÅ u;s( dkj.k vkY;koj ;s.kkÚ;k
jksxkaP;k jksxtarwph chtwds vkf.k fdMh ;kaP;k vG;k o dks’k tfeuhr vlrkr o R;keqGs iq<hy
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
vkY;kP;k fidkoj ;k fdMhapk eksB;k izek.kkoj izknqHkkZo gksrks- vkys fidkuarj tfeuhr
fejph] dkank] HkqbZewx] Ål] fgjoGhP;k [krkaph fids ?;kohr-
mUur ok.k
egkjk"Vªkr izkeq[;kus vkY;kP;k ekfge ;k LFkkfud ukokus vksG[kY;k tk.kkÚ;k
ok.kkph ykxoM dsyh tkrs- ;kf’kok; fj;ks fn&tsusjks] fpuh] teSdk] tikuh] dksphu]
Lkq:ph] lqjHkh] lqizHkkr] ok;ukM] ekju bR;knh lq/kkjhr tkrh vkgsr- ’ksrkr ewGdqtO;k jksx
vlsy v’kk ’ksrkrhy dan ykxoMhlkBh oki: u;s-
vfHko`/nh
vkY;kph ykxoM QqxysY;k MksG;kaP;k cksVkaiklwu djrkr- vankts 25&30 xzWe
otukps cksV ¼rqdMs@dqMh½ jksxfojghr lkBo.khrwu dk<ysys ykxoMhlkBh okijrkr- R;koj
1&2 jlj’khr MksGs vlkosr- gsDVjh 1]500 & 1]800 fdyks cs.ks ykxrs-
gaeke vkf.k ykxoM i/nrh
tehu ukaxjkus 15 rs 20 lsafVehVj [kksy ukax:u <sdGs QksMwu HkqlHkq’khr djkoh-
tehu r;kj djrkuk ’ks.k[kr fdaok daiksLV [kr 25 rs 30 Vu izrh gsDVjh n;kos-
vkY;kph ykxoM likV ok¶;koj] :an ojack i/nr fdaok ljh i/nrhus djrkr- es
efgU;kP;k ifgY;k vkBoM;kr ykxoM dsY;kl mRiknukr ok< gksrs- tehu gydh vlY;kl 3
x 2 ehVjps likV okQs djkosr- e/;e o Hkkjh tfeuhr ljh ojacs r;kj djkosr gs djrkuk nksu
ojC;kae/khy varj 60 lsa-eh- Bsokos- 20 lsa-eh- maphps o 3 eh ykachps o 1 ehVj :anhps xknh
okQs djkosr-
[krs vkf.k ik.kh O;oLFkkiu
vf/kd mRiknuklkBh gsDVjh 25 & 30 Vu dqtysys ’ks.k[kr ykxoMhiwohZ |kos-
vkY;kP;k fidkyk gsDVjh 75 fdyks u=] 50 fdyks LQqjn vkf.k 25 fdyks ikyk’k izrh
gsDVjh jklk;fud [krkP;k Lo:ikr |kos- vkY;kph ykxoM djrkuk u=kpk fuEek gIrk Eg.ktsp
37-5 fdyks] 50 fdyks LQqjn o 25 fdyks ikyk’k ns[khy tfeuhr felGkos- ykxoMhuarj 40
fnolkauh fuEes u= Eg.ktsp 37-5 fdyks izrh gsDVj n;kos ;k u=kP;k gIR;kuarj 30 fnolkauh
moZjhr r.kkapk cankscLr dj.ks vko’;d vkgs- vkYks ykxoM dsY;kuarj ik.kh O;oLFkkiu dj.sk
vko’;d vkgs R;klkBh ikolkGk laiY;kuarj 6 rs 8 fnolkauh ik.kh fnys ikfgts-
vkarje’kkxr vkf.k vkarjfids
vkY;ke/;s ykxoMhuarj fgjO;k ikukaP;k vkPNknukpk okij djkok- izR;sd u=;qDr
[krkpk gIrk fnY;koj ekrh p<okoh- r.kkapk cankscLr dj.ks vko’;d vkgs-
egRokP;k fdMh] jksx vkf.k R;kaps fu;a=.k
danek’kh ;kaP;k fu;a=.kklkBh ykxoMhiwohZ chtizfØ;k djkoh- fujksxh dankph fuoM
djkoh ykxoMhiwohZ ’ksrkr 10 fdyks QksjsV izrh gsDVj vkf.k 0-05 VDds QsfuVªksfFk;ku gh
fdVduk’kds ns.;kr ;koh-
vkY;kojhy eqGdwtO;k jksxkpk izknqHkkZo tfeuhr ik.kh lkpY;kus gksrks- jksxxzLr vkys
jksx fnlwu ;srkp dk<qu u"V djkos- dan esVWfyfDlyP;k 0-3 VDds nzko.kkr 1 xWzEk cqMfoY;kl
jksx vkVksD;kr ;srks-
dk<.kh o mRiknu
vksY;k vkY;klkBh ykxoMhuarj 6 & 8 efgU;kauh ikus fioGh iMY;koj fdaok
okGY;kuarj ihd dk<.khlkBh ;ksX; gksrs- ek= laqB r;kj dj.;klkBh ikyk okGwu [kkyh iMY;koj
Eg.kts 210 rs 220 fnolkauh dqnGhus vkY;kph dk<.kh djkoh- lq/kkjhr i/nrhus ykxoM
dsY;kl gsDVjh 10 rs 15 Vu mRiknu feGrs- lqaBklkBh vkY;kP;k dankuk jk=Hkj ik.;kr
fHktokos] LoPN d:u ?;kos] lky dk<koh o 7 rs 8 fnol mUgkr okGokos-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
gGnhps izks Vªs jksiokVhdk vkf.k mRiknu ra=Kku
gGn gs m".kdVhca/kh; okrkoj.kkr ?ksrys tk.kkjs fid vkgs- gs Hkkjrhrhy frljs
egRokps elkys fid vkgs- gGn gs okGoysys dan vkgs- rlsp rs e`ndk"Bh; >kM vkgs- gGnhps
vkXus; vkf’k;k gs mxeLFkku vkgs- gGnhpk okij elkyk rlsp vkS”k/k vkf.k lkSan;Z
izlk/kukr gksrks- Hkkjrkr gGnh[kkyhy {ks= 172000 gs- vkf.k mRiknu 851-700 Vu
vkgs- Hkkjrkr vka/kzizns’k gGn mRiknukr vx zslj vkgs- R;kpcjkscj egkjk"Vª] rkfeGukMq]
vksjhlk] dsjG vkf.k fcgkj ;k jkT;kar gs fid ?ksrys tkrs-
tkrh
ch- ,l- vkj- & 1] 2] izfrHkk] jaxk] j’eh] jksek] lqjHkk] izHkk] lqxq.kk] lqn’kZuk]
lqo.kkZ
gokeku o tehu
HkqlHkq’khr] pkaxyk fupjk gks.kkjh] xkGkph ekrh okijkoh- m".kdVhca/kh; gokeku
gGnhlkBh ;ksX; vlrs-
ykxoMhpk gaxke es & twu
dan izfdz;k % dan QkslkykWu 35 bZ-lh- 2 feyh@fy fdaok eksuksdzksVksQkWl 36 MCyw- ,l- lh-
2 feyh@fy nzko.kkr fdaok 0-3 VDds dkWij vkWDlh DyksjkbZM nzko.kkr 30 feuhVs cqMowu
Bsokosr vkf.k dkscsZau Ms>he 2 xzWe izrh fyVj nzko.kkr cqMowu dk<kosr rlsp lqMkseksukl
¶yqjkslUl 5 xzWe@fdyks vkf.k Vªk;dksMekZ OghjhMh 5 xzWe@fdyks ;kph danizfdz;k djkoh-
vfHko`/nh% ekr`dan vkf.k NksVs dan ¼1500 rs 2000 fdyks@gs½
ikjaikfjdi/nrhps rksVs
1- ykxoMhlkBh [kqi tkLr dan ykxrkr ¼izfr gsDVjh 2-5 Vu@gs½
2- ykxoMhlkBh daneqGkapk izfrgsDVjh [kpZ tkLr ;srks ¼75000 rs 100000@gs½
3- fid e/;e izek.kkr txrs
4- dan ykxoMhuarj ikp efgU;kr r;kj gksrs-
5- pkaxY;k izfrP;k fc;k.;kph derjrk vkgs-
Qk;ns%& ,d MksGk i/nr
1- ykxoMhlkBh deh fc;k.ks ykxrs-
2- deh fc;k.ks ykxr vlY;kus deh gsDVjh [kpZ ;srks-
3- fid tkLr izek.kkr txrs-
4- dan yodj r;kj gksrkr- ¼rhu efgU;kr½
5- pkaxY;k izfrPks dan mRiknhr gksrkr-
6- r;kj jksis xknhokQk fdaok ljh ojaC;koj ykork ;srkr-
7- ykxoMhpk dkyko/kh ok<fo.ks ’kD; vkg s-
8- RkkT;k dankps mRiknu gs lk/kkj.k dankP;k ljkljh 25 VDD;kauh tkLr feGrs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
okGfo.ks
dan izfdz;k ¼1 & 1½ efgus dk<.khuarj½
dan izfdz;k ¼dkcsZuMk>he 2 xzWe@fy- $ eksuksdksVksQkWl 2 feyh@fy-½
dan ,d MksGk Bsoqu dki.ks ¼5 & 7 xzWe½
,d MksGk vlysys dan ukjGkP;k >koG;kaoj okGokos
,d MksGk vlysyh dan dksdksihVe/;s >kdkos
ok¶;koj ik.kh f’kaiMkos ¼4 fnol½
dksac vkysys dan izks Vsª e/;s ykokos
¼dksdksihV@100 xzWe $ lqMkseksukl ¶yqjkslUl 5 xzWe½ $ Vªk;dksMekZ OghjhMh 5 xzWe
izks Vsª IyWLVhd isij us vkPNknu djkos ¼7 fnol½
QqVysY;k dksackps fuj{k.k djkos
izks Vsª 50 VDds lkoyhr Bsoqu fu;ehr ik.kh |kos
QqVos vkY;kuarj 0-5 VDds g;qfed vWlhM Qokjkos-
jksis iq.kZykxoMhlkBh r;kj ¼30&35 fnol½
yk[khckx ykxoM ra=Kku
egkjk"Vªkr ukjGk[kkyhy {ks= gs izkeq[;kus dksd.k foHkkxke/;s vk<Grs- gs {ks= lqekjs
31]000 gsDVj gsDVj brds vkgs- Bk.ks] jk;xM] jRukfxjh vkf.k fla/kqnqxZ ;k dksd.kkrhy pkjgh
ftYg;ke/;s ukjGkph ykxoM eksB;k izek.kkr vkgs-
ukjGkph ykxoM fo’ks”kr% ik.;kph ckjekgh miyC/krk vlysY;k Hkkxkr dsysyh
vk<Grs- ukjGkph ykxoM ;ksX; varjkoj Eg.kts 7-5 rs 8 ehVj varjkoj dsysyh vlsy rj e/kY;k
eksdG;k tkxsr vkarjfids ?ksÅu vf/kd mRiUu ?ksrk ;srs- ek= ykxoM vko’;d R;k ;ksX;
varjkoj ulY;kl vkarjfids ?ks.ks Qk;ns’khj Bjr ukgh-
MkW- ckGklkgsc lkoar dksd.k Ñf"k fo|kihBkus la’kks/kukP;k vk/kkjkoj vf/kd mRiUu
ns.kkjh elkyk fidkaph yk[khckx in~/krh f’kQkjl dsyh vkgs- R;ke/;s ukjG] elkykfids ;kapk
izkeq[;kus lkekos’k vlwu ukjG ckxsiklqu vf/kd ykHk ns.kkjs mRiUu feGw ’kdrs R;k fofo/k
yk[khckx in~/krhfo"k;hph ekfgrh letwu ?ksÅ;k-
yk[khckx in~/krh & 1
;k i/nrhe/;s 4 ukjG feGwu vki.k ykxoMhpk ,d pkSjl /kjY;kl
1½ ;k {ks=ke/;s 4 ukjG >kMs vkgsr-
2½ R;kaoj izR;sdh 2 dkGhfejh vkgsr-
3½ pkj ukjGkph >kMs pkSjlkps f’kjksfcanw /kjY;kl pkSjlkps d.kZ ftFks Nsnrkr frFks tk;QG
ykokos-
4½ rj nksu ukjGkaP;ke/;s 1 vls pkjgh cktwyk 4 nkyfpuhph >kMs ykokohr-
R;keqGs ,dk pkSjlkr 4 ukjG >kMs ykxoMh lkscr R;ke/;s vki.k 8 dkGhfejhps osy] 1
tk;QG] 4 nkyfpuh ;kizek.ks elkyk fidkaph >kMs ykokohr ts.ksd:u ,d ,dj {ks=ke/;s &
70 ukjG >kMs] 140 dkGhfejhps osy] 123 nkyfpuh >kMs ykokohr- R;klkBh ykx.kkjk ,dw.k
[kpZ : 1]39]276@& gksrks rj R;kiklwu ,dw.k mRiUu : 2]80]015@& feGrs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
yk[khckx in~/krh & 2
ukjG elkykfids yk[khckx in~/krh 1 izek.ksp ukjG vkf.k elkykfids ykokoh
rlsp ;ke/;s vuul ¼64 izrh pkSdksu½ ;k fidkpk vkarHkkZo djkok- R;keqGs izrh ,djh &
70 ukjG >kMs] 140 dkGhfejhps osy] 123 nkyfpuh >kMs] 54 tk;QG >kMs vkf.k
3465 vuul ykokosr- R;klkBh ykx.kkjk ,dw.k [kpZ :- 2]27]226@& gksrks rj R;kiklwu
,dw.k mRiknu & :- 3]79]015@& feGrs-
yk[khckx in~/krh & 3
ukjG elkyk fids yk[khckx in~/krh 1 izek.ksp ukjG] dkGhfejh] nkyfpuh]
tk;QG ;k fidkaph ykxoM djkoh- R;kcjkscj izR;sd ukjGkP;k jkaxsr 2 lqikjhpk vkarHkkZo
djkok R;k lqikjhoj OgWfuykph ykxOkM djkoh- R;keqGs izrh ,djh & 70 ukjG >kMs] 140
dkGhfejhps osy] 123 nkyfpuh >kMs] 54 tk;QG >kMs] 246 lqikjh >kMs vkf.k 246
OgWfuyk ykokosr R;klkBh ykx.kkjk Ikzrh ,djh ,dw.k [kpZ :- 2]82]246@& gksrks rj
R;kiklwu ,dw.k mRimju & :- 5]86]015@& feGrs-
yk[khckx in~/krh & 4
ukjG elkyk fids yk[khckx in~/krh 1 izek.ks ukjG] dkGhfejh] tk;QG] nkyfpuh
;kaph ykxoM djkoh vkf.k oMhP;k vGwph ykxoM e/kY;k eksdG;k tkxsr djkoh- R;keqGs
izrh ,dj & 70 ukjG >kMs] 140 dkGhfejhps osy] 123 nkyfpuh >kMs] 54 tk;QG >kMs
vkf.k 2430 oMhP;k vGwph ykxOkM djkoh R;klkBh ykx.kkjk izrh ,djh ,dw.k [kpZ :-
3]46]269@& vkf.k R;kiklwu ,dw.k mRiknu :- 5]10]015@& brds feGrs-
yk[khckx in~/krh & 5
ukjG elkyk fids yk[khckx in~/krh 4 izek.ks ukjG] dkGhfejh] tk;QG] nkyfpuh
;kaph ykxoM djkoh vkf.k oMhP;k vGw ,soth fyyh ;k Qqyfidkpk vkarHkkZo djkok- R;keqGs
izrh ,dj & 70 ukjG >kMs] 140 dkGhfejhps osy] 123 nkyfpuh >kMs] 54 tk;QG >kMs
vkf.k 2430 fyyh ykxoM djkoh R;klkBh ykx.kkjk izrh ,djh ,dw.k [kpZ
:- 2]54]441@& vkf.k R;kiklwu ,dw.k mRiknu :- :- 3]80]015@& brds feGrs-
ukjGke/;s elkyk fids gh vkarjihd Eg.kwu ?ksrkuk vusd iz’u eukr ;s.;kph ’kD;rk
vkgs- T;k ukjGkyk 7-5 x 7-5 ehVj varj ykxrs R;ke/khy tkxsr elkY;kph fids vkarjihds
?ksÅu foijhr ifj.kke rj gks.kkj ukgh uk\ lgkftdp vkgs gk iz’u- i.k ’kkL=ksDr Hkk"ksr
lkaxk;ps rj ukjGkyk Hkjiwj l q;Zizdk’k vkf.k neV gokeku ekuors- ;kP;k cjkscj myV ;k loZ
elkyfidkauk v/kZlkoyh] neV gokeku ekuors- ts ukjGkP;k ckxsr uSlfxZdfjR;k miyC/k
vlrs- dkGhfejhyk vk/kkjkph xjt vlrs frph vk/kkj ?ks.kkjh eqGs ukjGkP;k [kksMkyk idMrkr
R;keqGs osy ok<rks- osykyk dkGhfejh /kjrkr- i.k ;k osykph eqGs ukjGkP;k [kksMkrhy vUu ok
ik.kh ’kks"kwu ?ksr ukghr-
tfeuhP;k [kkyhgh ukjGkP;k ewGkaP;k vkf.k tk;QG] nkyfpuh ;k >kMoxhZ;
elkykfidkaP;k ewGkaPkk Li/ksZpk iz’u mRiUu gksr ukgh- dkj.k ukjGkph eqGs rarwe; vlrkr rj
tk;QG nkyfpuh ;kaph eqGs [kksy tk.kkjh lksVeqGs vlrkr- lkaxk;ps rkRi;Z ,o<sp gh loZ >kMs
,desdk lgk¸; d: v’kk Hkkousr ,dkp tfeuhr] ,d nqlÚ;kyk vk/kkj nsr lkoyh nsr ok<rkr
vkf.k R;kp tkxsrwu vf/kd mRiUu nsrkr-
R;klkBh vV ,dp vkgs rh Eg.kts ;ksX; varjkoj ukjG ckxsph ykxoM vlsy rj izR;sd
>kMkyk vko’;drsuqlkj ik.kh] ’ks.k[kr] Hkj[kr@xkaMqG[kr vkf.k oj[krs n;kohr- ,dw.k ykxoM
{ks=krwu vf/kdkf/kd mRiUUk dk<kos- cÚ;kp osGsyk vlkgh iz’u fopkjyk tkrks dh ukjG ckxsr
elkyk fids ykowu ukjGkps mRiUu deh ukgh dk ;sbZy \ ;kykgh mRrj vls gksr ukgh vlsp
vkgs- MkW- ckGklkgsc lkoar dksd.k Ñf"k fo|kihBke/;s elkykfidkaps vkarjihd ?ksry;keqGs
rlsp R;k ckxsph ;ksX; fuxk ?ksrY;keqGs elkyk fidkaP;k mRiUukrwu tknk uQk feGkyk vkgs
vkf.k egRokps Eg.kts ukjGkpsgh mRiUu ok<ys vkgs- Eg.kwu ukjG ykxoM vlysY;k ’ksrdjh oxkZl
,dp lans’k n;koklk okVrks rks Eg.kts vf/kd mRiknu feGo.;klkBh Rojhr ukjG elkykfidkaph
ykxoM djk-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
ukjG elkyk ckx izdkj & 1 Coconut Spices Module – 1
fidkps uko la[;k
izfr pkSjl
,djh
la[;k
Crop No. Per Square
Plantper acre
ukjG 4 70 Coconut 4 70
dkGhfejh 8 140 Black pepper 8 140
nkyfpuh 4 123 Cinnamon 4 123
tk;QG 1 54 Nutmeg 1 54
,dw.k [kpZ ¼laHkkO;½ ¼izfr ,djh½
:- 1]39]276@&
Estimated Expenditure (Per acre)
Rs. 1,39,276/-
,dw.k mRiUu ¼laHkkO;½ ¼izfr ,djh½
:- 2]80]015@&
Estimated Income (Per acre)
Rs. 2,80,015/-
ukjG elkyk ckx izdkj & 2 Coconut Spices Module– 2
fidkps uko la[;k
izfr pkSjl
,djh la[;k Crop No. Per Square
Plantper acre
ukjG 4 70 Coconut 4 70
dkGhfejh 8 140 Black pepper 8 140
nkyfpuh 4 123 Cinnamon 4 123
tk;QG 1 54 Nutmeg 1 54
vuul 64 3465 Pineapple 64 3465
,dw.k [kpZ ¼laHkkO;½ ¼izfr ,djh½
:- 2]27]226@&
Estimated Expenditure (Per acre)Rs. 2,27,226/-
,dw.k mRiUu ¼laHkkO;½ ¼izfr ,djh½
:- 3]79]015@&
Estimated Income (Per acre)Rs. 3,79,015/-
ukjG elkyk ckx izdkj & 3 Coconut Spices Module – 3
fidkps uko la[;kizfr pkSjl
,djh la[;k
Crop No. Per Square
Plantper acre
ukjG 4 70 Coconut 4 70
dkGhfejh 8 140 Black pepper 8 140
nkyfpuh 4 123 Cinnamon 4 123
tk;QG 1 54 Nutmeg 1 54
Ogfuyk 8 246 Vanilla 8 246
lqikjh 8 246 Arecanut 8 246
,dw.k [kpZ ¼laHkkO;½ ¼izfr ,djh½
:- 2]82]246@&
Estimated Expenditure (Per acre)Rs. 2,82,246/-
,dw.k mRiUu ¼laHkkO;½ ¼izfr ,djh½
:- 5]86]015@&
Estimated Income (Per acre)Rs. 5,86,015/-
ukjG elkyk ckx izdkj & 4 Coconut Spices Module – 4
fidkps uko la[;kizfr pkSjl
,djh la[;k
Crop No. Per Square
Plantper acre
ukjG 4 70 Coconut 4 70
dkGhfejh 8 140 Black pepper 8 140
nkyfpuh 4 123 Cinnamon 4 123
tk;QG 1 54 Nutmeg 1 54
oMhpk vGw 45 2430 Xanthosoma 45 2430
,dw.k [kpZ ¼laHkkO;½ ¼izfr ,djh½
:- 3]46]269@&
Estimated Expenditure (Per acre)Rs. 3,46,269/-
,dw.k mRiUu ¼laHkkO;½ ¼izfr ,djh½
:- 5]10]015@&
Estimated Income (Per acre)Rs. 5,10,015/-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
tk;QG lkyhiklwu fVdkÅ inkFkZ
tk;QG lkyhps otu 60 VDds vlrs- rlsp tk;QG lkyhe/;s vkS”k/kh xq.k/keZ o
ikSf”Vdrk vlY;keqGs tk;QGkP;k lkyhiklwu flji] eqjack] dWaMh o yks.kps bR;knh inkFkZ
djrk ;srkr-
tk;QGlkyhpk eqjack%
1-
eqjack r;kj dj.;klkBh tk;QGlkyh /kqÅu ?ksÅu R;kojhy ikrG lky dk<wu 5
lsehps rqdMs djkosr- gs rqdMs 2 VDds feBkP;k nzko.kkr ¼1 yhVj ik.;kr 20 xzWe ehB½
okQowu ?ksrY;keqGs lkyhrhy rqjVi.kk deh gksrks- rarj QksMh 40 VDds lk[kjsP;k ¼400 xzW-
lk[kj izfr fdyks ikd½ ikdkr mdGwu jk=Hkj BsokO;kr- nqlÚ;k fno’kh QksMh dk<wu jkfgYksY;k
lk[kjsP;k ikdkr vk.k[kh FkksMh lk[kj Vkdwu 50 VDds ikd r;kj ¼500 xzW- lk[kj izfr fdyks
ikd½ djkok- R;kr rs rqdMs ijr mdGwu rlsp jk=Hkj Bsokosr- gh fØ;k lk[kjsPkk ikd 70 rs
75 VDds gksbZi;Zar ijr ijr djkoh- uarj mdGwu dksjM;k dsysY;k cj.khr rs rqdMs BsÅu R;koj
jkfgysyk lk[kjspk ikd vksrkok cj.khps >kd.k ?kV~V ykowu gokcan djkos-
tk;QGlkyhph dWaMh 2-
tk;QGdWaMh tk;QGlkyhP;k eqjaC;kiklwu dsyh tkr- ek= rRiwohZ tk;QGlkyhP;k
eqjaC;krhy ikdkph rhozrk75 rs 80 va’k fozDl djkoh- ¼;kpkp vFkZ ikd rhus rs pkj rkjh
vlkok½ lnj eqjkack rlkp vk.k[kh ,d vkBoMk Bsokok- uarj lk[kjspk ikd fuFkGwu dk<kok-
eqjaC;kP;k QksMh eyey dkiMkyk iqlwu ?ksÅu R;k lw;Zizdk’kkr vxj okGo.kh ;a=kr
okGokO;kr ;k okGysY;k tk;QGlkyhP;k eqjkaC;kP;k QksMh Eg.ktsp tk;QG dWaMh gks;-
tk;QG dWaMh ikWfyfFku fi’kohr lhycan djkoh-
3- tk;QGlkyhps ljcr
ljcr r;kj dj.;klkBh tk;QGlkyhojhy ckgsjhy ikrGs lky dk<wu R;kps 5 rs 7
ls-eh-ps rqdMs djkosr- gs rqdMs 2 VDds feBkP;k nzko.kkr ¼1 fyVj ik.;kr 20 xzW- ehB½
okQowu ?ksrY;keqGs lkyhrhy rqjVi.kk deh gksrks- uarj QksMh FkaM ik.;kus /kqowu ?ksÅu 1 fdyks
QksMhlkBh 1-5 fyVj ik.kh ?ksÅu 30 rs 40 fefuVs QksMh uje gksbZi;Zar f’ktokO;kr- uarj rs
feJ.k eyeyP;k LoPN dkiMkr ?ksÅu jl fiGwu dk<kok- 1 fdyks xkGysY;k tk;QGlkyhP;k
jlklkBh 2 fdyks lkj o 24 xzWe lk;fVªd vkEy felGwu FkksMs xje djkos o feJ.kkr iksVWf’k;e
esVkck;lYQkbZV gs ifjj{kd 700 feyhxzWe izfr fdyks ljcr ;k izek.kkr felGwu ljcr FkksMs
xje vlrkukp rs ckvY;kr Hk:u gokcan djkos- lnj ljcrkpk vkLokn ?ksrkuk 1-5 iV ik.kh
felGkos- phoiqjrs ehB ?kkykos-
tk;QGlkyhps yks.kps 3-
yks.kP;klkBh tk;QGkP;k rkT;k lkyh /kqowu R;kojhy ckgsjhy ikrG lky dk<wu
vkiY;k vkoMhizek.ks NksVs rqdMs djkosr- lnj QksMhauk izekf.kr ?kVdkary ehB o gGn ykowu
ik.kh fup:u dk<kos- uarj vkack yks.kP;kizek.ksp esFkh] fgax ikoMj o eksgjhph MkG ;kaph fuEes
izek.kkr xksMsrsy ?ksÅu QksM.kh |koh QksM.kh FkksMh FkaM >kY;koj tk;QGkP;k r;kj QksMhr
felGkoh- yks.kps tkLr dkG fVd.;klkBh 1 fdyksl 250 feyhxzWe lksfM;e csU>ks,V felGwu
yks.kps futZarqd dsysY;k cj.khr HkjY;kuarj f’kYyd jkfgysys vkf.k mdGwu FkaM dsysys xksMsrsy
ckVyhr vksrkos- rsykph ikrGh yks.kP;koj jkghy ;kph dkGth ?;koh- cj.;k >kd.k ykowu can
djkO;kr vkf.k FkaM o dksjM;k fBdk.kh BsokO;kr- vkjksX;o/kZd yks.kph r;kj djrkuk deh
elkY;kph] deh rsykph] deh ehB ?kkrysyh] ponkj o loZ ikSf”Vd xq.k/keZ fVdfoysyh
vlkohr- yks.kP;klkBh iq<hy izek.kkr lkfgR; okijkos-
1- tk;QGkP;k QksMh & 1-5 fdyks
2- ehB ¼rkiowu ?ksrysys½ & 250 xzW-
3- esFkh & 20 xzW-
4- gGn iwM & 30 xzW-
5- fgax & 40 xzW-
6- yky fejph ikoMj & 48 xzW-
7- eksgjh MkG & 100 xzW-
8- xksMsrsy & 400 xzW-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
gGnhojhy izfdz;k ra=Kku
gGn f’kto.ks
’ksrkrwu [k.kwu dk<ysyh gGn vkiY;k jkstP;k mi;ksxklkBh okijrk ;sr ukgh- rh
f’ktowu izfdz;k d:u okijkoh ykxrs- gGn gh yks[kaMh d<bZe/;s ikajifjd i/nrhus f’ktfoyh
tkrs- ;k d<;k fofo/k Hkkxkar fofo/k {kersP;k vlY;kps fnlwu vkys vkgs- loZlk/kkj.ki.ks
nksu fDoaVy vksyh gGn clsy ;k {kersiklwu 8 rs 10 fDoaVy gGn eko.kkÚ;k d<;k
vlrkr-
;k d<bZr gGn Hk:u ojrh gGnhpk ikyk o xks.kikV Vkdwu d<bZps ojps rksaM can
d:u gGn f’ktorkr- dkgh fBdk.kh d<bZP;k ojrh v/kZxksykdkj i/nrhus gGn Hk:u ojhy
rksaM ikyk Vkdwu fp[ky ekrhus fyaiwu ?ksÅu gGn f’ktfoyh tkrs- tso<h gGn d<bZe/;s
f’ktorkuk tkLr Hkjyh tkbZy R;kizek.ks R;k gGnhl f’kt.;kl dkyko/kh ykxsy- v’kk
i/nrhus d<bZP;k rGktoGhy gGn tkLr f’ktrs- dkgh osGk djirs- v’kk gGnhl yks[kaMh gGn
vls Eg.krkr- ojhy Hkkxkrhy gGn dPph jkg.;kph ’kD;rk vlrs- dkj.k d<bZP;k ojhy
>kd.k gs iw.kZi.ks gokcan ulrs- v’kk gGnhl pdkdh pkaxyh ;sr ukgh- ikWfy’k djrsosGh frps
rqdMs mMrkr- ifj.kkeh v’kk ekykl cktkjHkko pkaxyk feGr ukgh- R;klkBh d<bZr gGn
f’ktok;ph vlY;kl gGnhP;k Fkjkojrh 5 rs 8 lsaeh- ik.kh jkghy brds ik.kh Vkdwu R;koj
gGnhpk ikyk Vkdwu xks.kikVkus >kdwu f’ktokoh Eg.kts gGn ;ksX; izdkjs vkf.k deh osGkr
vkf.k deh ba/kukr f’ktrs-
;kf’kok; gGn f’ktfo.;kP;k uohu i/nrhuqlkj rsykP;k cWjyps lfPNnz Mªe r;kj
d:u R;ke/;s gGn Hk:u ewGP;k d<bZr QDr ik.kh Vkdwu mdGR;k ik.;kr gs Mªe Bsowu gGn
f’ktoyh vlrk gGn ;ksX; izdkjs f’ktrs- ;k dkeh deh osG] deh etwj o deh ba/ku ykxrs-
v’kk ekykl pkaxyh pdkdh ;srs] ifj.kkeh cktkjHkko pkaxyk feGrks- v’kk i/nrhpk okij
dsY;kl deh osGkr gGn O;ofLFkr f’ktfoyh tkrs vkf.k etwj] Je] ba/ku ;kapk viO;;
VkGrk ;srks-
gGn okGo.ks
f’ktoysyh gGn gh pkaxY;k dBh.k Qj’khP;k vxj flesaV dkWadzhVP;k [kG;koj okGokoh
ykxrs- R;klkBh rkMi=h fdaok ckacwP;k pV;k ;kapk okij djkok- gGn okGfo.;klkBh tfeuhoj
Vkdw u;s- gGn okGfo.;kl 10 rs 15 fnolkapk dkyko/kh vko’;d vlrks- <xkG okrkoj.k
vlY;kl gGn okGfo.;kl tkLr fnol ykxrkr- ;k dkGkr gGn ikÅl] no] /kqds ;kae/;s
lkiM.kkj ukgh ;kph dkGth ?;koh- ikÅl ;sbZy v’kh ifjfLFkrh vlY;kl la/;kdkGh gGn xksGk
djkoh vkf.k rkMi=h[kkyh >kdwu Bsokoh- iqUgk nqlÚ;k fno’kh mUgkr iljkoh- okGr ?kkrysyh
gGn fHktY;kl frP;k izrhoj ifj.kke gksrks- ifj.kkeh ekykl Hkko pkaxyk feGr ukgh-
gGn ikWfy’k dj.ks
f’ktowu] okGowu r;kj >kysyh gGn vki.k fodzhlkBh ikBow ’kdr ukgh- dkj.k rh
vkd"kZd fnlr ukgh- gGdqaMkojhy lky vkf.k ekrhpk Fkj dkgh va’kh ;k gGdqaMkoj clysyk
vlrks- R;klkBh gGn gh dBh.k i`"BHkkxkoj ?kklkoh ykxrs- ?kklY;kuarj gGdqaMkojhy lky o
dkgh ekrhps d.k fu?kwu tkrkr- gGdqaM xqGxqGhr gksrs- R;kyk pkaxyh pdkdh] fioGsi.kk ;srks
vkf.k rs vkd"kZd fnlrs- v’kk ekykl pkaxyk cktkjHkko feGrks- ;klkBh gGnhyk ikWfy’k dj.ks
xjtsps vlrs- gGn deh vlY;kl gkrkr xks.kikV ?ksÅu ikWfy’k dsys tkrs- tkLr gGn vlY;kl
ik.;kP;k cWjypk Mªe r;kj d:u R;kyk loZ= fNnz ikMwu LVWM o d.kk clowu R;kpk mi;ksx
ikWfy’klkBh djrk ;srks- ;kf’kok; ;kp rRokoj eksB s Mcs r;kj d:u rs bysfDVªd eksVkjoj fQjowu
gGnhps ikWfy’k O;kikjh rRokoj d:u feGrs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
dkGhfejh dk<.kh ik’pkr ra=Kku
dk<.kh
ykxoM dsY;kuarj rhu o"kkZuarj mRiUu lq: gksrs- es & twu efgU;ke/;s rqjs ;srkr rj
tkusokjh rs ekpZ ;k dkyko/khr fejhps ?kksl dk<.;klkBh r;kj gksrkr- ?kkslke/khy ,d rs
nksu e.kh fioGs vxj ukjaxh >kY;kuarj R;k osykojhy loZ ?kksl dk<kosr- dk<ysY;k ?kkslkrhy
fejhps nk.ks vyx djkosr vkf.k gs nk.ks mUgkr okGokosr- lqekjs lkr rs ngk fnol nk.ks mUgkr
okGokos ykxrkr- EgSlwj ;sFkhy dsafnz; vUu ra=Kku la’kks/ku laLFksus ntsZnkj dkGhfejh r;kj
dj.;klkBh ’kkL=h; i/nr fodflr dsyh vkgs- ;k i/nrhr fejh nk.ks dk<wu mdGR;k ik.;kr
1 fefuV cqMowu dk<rkr vkf.k uarj 3 rs 4 fnol mUgkr lqdorkr- ;k i/nrhps vusd Qk;ns
vk<Gys vkgsr-
1- fejhps nk.ks rhu fnolkr okGrkr-
2- nk.;kauk vkd"kZd dkGk jax ;srks-
3- lkBo.k djrkuk cqj’kheqGs nk.;kaps uqdlku gksr ukgh-
4- fejh nk.;kaph izr lq/kkjrs-
fgjO;k fejhpk okijns[khy yks.kP;klkj[ks inkFkZ dj.;klkBh dsyk tkrks- fejhiklwup
ika<jh fejh ns[khy r;kj djrkr- R;kpk mi;ksx lqi] lkWl o brj [kk| inkFkkZae/;s dsyk tkrks-
;qjksfi;u ns’kkr fu;kZr dj.;klkBh ika<Ú;k fejhyk eksB;k izek.kkr ekx.kh vlrs- dsafnz;
vUu ra=Kku la’kks/ku laLFkk] EgSlwj ;kauh ika<jh fejh dj.;kph lksih i/nr la’kksf/kr dsyh
vkgs- ;k i/nrhr iw.kZ iDo >kysys nk.ks mdGR;k ik.;kr 25 rs 30 fefuVs mdGorkr fdaok
okQorkr- uarj rs iYihax e’khue/;s ?kkywu R;kaph ojph lky dk<yh tkrs- lky dk<Y;kuarj
nk.ks fCyfpax ikoMjP;k nzko.kkr ?kkyrkr vkf.k uarj okGorkr- gh lky dk<ysyh fejh
Eg.ktsp ika<jh fejh gks;- ;k i/nrhr nk.;kaph lky QqdV tkr ukgh R;kiklwu fejh rsy
dk<rk ;srs- fgjO;k fejhiklwu ika<Ú;k fejhpk mrkjk lqekjs 22 VDds brdk feGrks-
mRiUu
fejhP;k ,dk osykiklwu lqekjs 1-5 rs 5 fdyks okGoysY;k fejhps mRiUu 5 & 6
o"kkZP;k iq<s feGrs- mRiUu frlÚ;k o"khZ lq: gksrs o gGwgGw R;kr ok< gksrs- ia/kjk o"kkZi;Zar
mRiknu ?ksrk ;srs vkf.k uarj iquZykxoM djkoh ykxrs- 100 fdyks fgjO;k fejhiklwu lqekjs
33 fdyks dkGhfejh feGrs-
dkGhfejhojhy jksx o R;kaps O;oLFkkiu
dksd.kkr ;’kLohjhR;k ;s.kkÚ;k elkyk fidkar dkGhfejh] nkyfpuh] tk;QG vkf.k
yoax ;k fidkapk lekos’k gksrks- elkyk fidkaiklwu feG.kkÚ;k tknk vkfFkZd mRiknukeqGs ;k
fidkaP;k ykxoMhdMs dksd.kkrhy ’ksrdjh vkrk oGq ykxys vkgsr- ojhy loZp fidkiSdh
lgtfjY;k ?ksrk ;s.kkjs ihd Eg.kts dkGhfejh gks;- ;k fidkP;k ok<hlkBh vk/kkjkph ok
lkoyhph furkar xjt vlrs- ;k fidkph ykxoM dksd.kkr izkeq[;kus ukjG&lqikjhP;k
ckxkae/kqu dsyh tkrs- R;kp cjkscj ikaxkjk] flYoj vksd] vkack] Q.kl ;k o`{kkaojgh dkGhfejhps
osy mRRkejhR;k ok<wu pkaxys mRiUu feGrs-
dkGhfejhP;k ykxoMhlkBh Hkkjrkr lqekjs 19]51]000 gsDVj {ks= vlwu R;kiklwu
vankts 5]31]000 Vu mRiUu feGrs- txkrhy ;k fidk[kkyhy ykxoM {ks=kP;k 54 VDds {ks=
Hkkjrkr vkgss- ;k fidkP;k ykxoMh[kkyhy {ks= tkLr vlwugh mRiknu deh gks.;kP;k dkj.kkapk
’kks/k ?ksrk vls y{kkr ;srs dh] ;k fidkoj izknqHkkZo dj.kkÚ;k fofo/k jksxkaeqGs vrksukr uqdlku
gksrs- ifj.kkeh mRiknu deh gksrs- izeq[k vkf.k deh izek.kkoj ;s.kkjs jksx v’kh nksu xVkr
jksxkaph foHkkx.kh djrk ;srs-
dkGhfejhph jksx
v-dz- jksxkps uko jksxxzLr gks.kkjk Hkkx jksxkl dkj.khHkqr lq{etho
v½ izeq[k jksx
1 [kksM dqtO;k@tyn ej
¼fDodohYV½
ikus@[kksM@Qka|k ¼QqVos½]
yksaxj] ewGs
Qk;VksQFkksjk dWilhlh
2 gGwokj ej
¼Lyks ohYV½
ewGs jWMksQksyl flehyhl]
esykWMksxk;uh budkWxfuVk ;k
lq=d`eh vkf.k jk;>ksDVksfu;k
cWVkVhdksyk] ¶;q>jh;e,
fiFkh;e b- cqj’kh
3 djik ikus@yksaxj ¼?kM½@fejhps
nk.ks ¼QGs½
dksysVksVªk;de uWdsVj]
dksysVksVªhde
XyksfvvksLikfjvkWbfMl
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
4 jksiokVhdsrhy
ikukaojhy fBids]
QqVos] nsB o [kksM dqt.ks
ikus@QqVos@nsB@[kksM Qk;VksiFkksjk dWilhlh
c½ deh egRokps jksx
1 ikukaojhy fBids ikus
ikus@nsB@Qka|k ¼QqVos½
b;WUFkkseksul dkWUIkLVªhl] fi-
Ogh- csVyhdksyk
2 cqj’kh /kkX;keqGs gks.kkjk
djik ¼FkzsM CykbZV½
yksaxj ¼?kM½
ewGs
dkWjVhlh;e lksykuh o
ekjkLekbZyl LdWuMsUl
3 ewG dqtO;k ikus@yksaxj ¼?kM½ Jkslsfyuh;k cquksMsl
4 rkacsjk ¼jsM jLV½ fejhps nk.ks] ¼QGs½ lsQWY;qjl ek;dks;fMl
d½ jksiokVhdsrhy jksx
1 djik ikus@nsB ¼QqVos½ ewGs jk;>ksDVksuh;k lksykuh o
fiFkh;e
2 ej ¼csly foYV½ ikus@nsB ¼QqVos½ LDysjksf’k;e jkWyQlh
3 Qk;yksMh ykasxj ¼?kM½ ?kkrwd yl
4 jksis@osyh@[kqth jkg.ks
¼LVaVsM fMlht½
laiw.kZ osy fo"kk.kw
5 ikus ygku o fod`r
gksrkr ¼fyVhy fyQ½
ikus fo"kk.kw
;k f’kok; ikus ygku gks.ks] dkGs fBids] rifdjh fBids] ika<js o fioGs fBids]
ikukaP;k f’kjk fioG;k gks.ks] e[keyh djik bR;knh jksx dkGhfejhoj vk<Grkr ijarq ;k
jksxkauk dkj.khHkwr vl.kkÚ;k lq{ethokapk l[kksy vH;kl v|ki >kysyk ukgh- ojhyiSdh
[kksM dqtO;k] gGwokj ej o djik gs jksx tkLRk uqdlku dj.kkjs vkgsr-
[kksM dqtO;k@tynej
Hkkjrkr dkGhfejhph ykxoM vl.kkÚ;k loZp Hkkxkr gk jksx vk<Gwu ;srks- ;k
jksxkP;k izknqHkkZokeqGs tkLrhr tkLr 20 rs 30 VDds osyhph ej >kY;kph uksan lanHkZ xzaFkkrwu
lkiMrs- gk cqj’khtU; jksx vlwu Qk;VkWQFkksjk dWilhlh ;k cqj’kheqGs gksrks- jksxkl dkj.khHkwr
vl.kkjh cqj’kh tfeuhr ok<.kkÚ;k o o"kkZuqo"ksZ okLrO; d:u jkg.kkÚ;k cqj’kh xVkrhy vkgs- gh
cqj’kh osykP;k [kksM] nsB] QqVos] ikus o yksaxj ;k loZp Hkkxkoj izknqHkkZo djrs- cqj’khP;k
vkdze.kkus ikukaoj lqjokrhl fiaxV fBids fnlrkr- gs fBids yxspsp xMn rifdjh jaxkps gksrkr-
tkLr tqukV >kysys fBids dkGiV jaxkps fnlrkr- dkgh osGk fBidkaP;k e/;s ika<jk jax fnlwu
;srks o fBidkaP;k vkdkj ;ksX; okrkoj.k vlY;kl ok<r tkÅu laiw.kZ iku dkGs iMwu dqtrs-
R;koj cqj’khPkh vla[; fctqds r;kj gksrkr- tqu ikukais{kk dksoGh ikus ;k jksxkl yodj cGh
iMrkr- gh cqj’kh ikukaP;k nsBkoj] osyhP;k dksoG;k QqVO;kaojgh ok<r tkrs- jksxkeqGs nsB] [kksM o
QqVos dqtrkr o dkGs iMrkr- jksxkl ;ksX; v’kk okrkoj.k fufeZrhewGs lqikjh ckxkae/kwu ykxoM
dsysY;k fejhP;k osyhoj ;k jksxkapk izknqHkkZo vf/kd fnlrks- vLoPN ckxkais{kk xor dk<wu LoPN
vlysY;k ckxkae/kwugh jksxkpk izknqHkkZo vf/kd vk<Grks dkj.k ikolkP;k FkasckewGs mM.kkÚ;k
rq"kkjkacjkscj ekrhps d.k osyhoj mMrkr] cqj’kh tfeuhr okLrO; dj.kkjh vlY;kus jksx izlkj
>ikV;kus gksrks- [kksMkoj jksxkph ykx.k >kY;kl osyhph ikus fioGh iMw ykxY;koj] eksB;k
osyhoj jksxkpk izknqHkkZo >kY;kps y{kkr ;srs- lky o vkrhy Hkkx dqtw ykxrks] gh dqt.;kph
fdz;k tfeuhiklwu [kksMkP;k ojP;k HkkxkdMs o tfeuhP;k [kkyP;k HkkxkdMs iljr tkrs- R;keqGs
osyhph ikus fioGh iMrkr o xGrkr- ifj.kkeh [kksMk toG osy eksMrks- [kksMkojhy cqj’khP;k
vkdze.kkeqGs 10 rs 20 fnolkrp osy lqdr vlY;kus ;k jksxkyk tyn ej vls lacksf/kys vkgs-
vUu’kks"k.k dj.kkjh ewGs cqj’khP;k vkdze.kkus dqtw ykxrkr gh dqt eq[; ewGkadMs ok<r tkrs-
v’kk izdkjs ewGs dqtY;kewGs osyhph ikus fioGh iMrkr o osy ejrs-
jksxkph izkFkfed ykx.k] fidkps twus vo’ks"k o ikyk ikpksGk ;kiklwu gksrs rj jksxkpk
izlkj] tfeuhokVs ikolkP;k okgR;k ik.;krwu] tfeuhoj iM.kkÚ;k ikolkP;k FksackeqGs mM.kkÚ;k
rq"kkjkcjkscj rlsp mM.kkÚ;k ekrhP;k d.kkaewGs o ewGkokVs gksrs- okGoh o xksxyxkbZ jksxkP;k
fctk.kwaP;k izlkjkl lgk¸; djrkr vls fnlwu ;srs- jksx orqZGkdkj i/nrhus ’ksrkr@ckxk ae/kwu
iljrks-
vknzZrk 83-8 rs 99 VDds rkieku 22-7 rs 29-60 lsa- o deh lw;Zizdk’k ¼2-8 rs
3-5 rkl@fnol½ tkLr iM.kkjk ikÅl ¼1-8 rs 23-0 eh-eh-@fnol½ vls okrkoj.k jksxkP;k
ok<hl o izlkjkl vR;ar vuqdwy vlY;kps fnlwu ;srs- dksd.kkr loZlk/kkj.ki.ks ikolkG;kr
vls okrkoj.k twYkS rs lIVascj ;k efgU;ke/;s ge[kkl vlrs- R;keqGs ;k dkyko/khr ;k jksxkpk
izknqHkkZo vf/kd izek.kkr vk<Grks-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
jksxkaps fu;a=.k@O;oLFkkiu djko;kps >kY;kl R;k jksxkl dkj.khHkwr cqj’khpk
thoudze dlk vlrks gs tk.kwu ?ks.ks vR;ar vko’;d vlrs dkj.k jksxtarwaP;k thoudzekrhy
dedwor vl.kkjh voLFkk jksx O;oLFkkiukP;k nq"Vhus egRokph vlrs- oj fnY;kizek.ks
dkGhfejhoj mnHko.kkÚ;k tyn ej jksxkl dkj.khHkwu vlYksY;k cqj’khP;k thoudzekps
voyksdu djrk vls fnlwu ;srs dh] jksxkph izkFkfed ykx.k osyhps@ckxsrhy jkghysys vo’ks"k
ikyk&ikpksGk ;kiklwu gksrs- ;k vo’ks"kkaoj cqj’kh@/kkX;kacjksscj lqIrkoLFksr jkg.kkÚ;k cqj’kh
fctkaph ¼DykWehMksLiksvlZph½ ok< gksrs- twu efgU;kr ikÅl lq: >kY;koj o rkieku deh
>kY;koj lqIrkoLFksrhy cqj’kh fcts o cqj’kh /kkxs lfdz; gksrkr o R;kaph ok< gksrs- Liksjkath;k
o >qLiksvlZ ;k cqj’kh fctkaph fuehZrh gksrs- tqYkS efgU;kr tksjkr iM.kkÚ;k ikolkP;k okgR;k
ik.;klkscr ;k fctkaph ckxsr eqDr lapkj o izlkj gksrks- ;ksX; [kk| Eg.ktsp dkGhfejhP;k
osyhpk dqBykgh Hkkx ;k fctkaP;k lkfu/;kr ;srkp rh :trkr o [kksM] ikus] nsB] ewGs] dksoGs
QqVos ;kaP;koj gYyk djrkr o ijr cqj’kh fctkaph fufeZrh gksrs- ikolkps FksackeqGs mM.kkjs
rq"kkj o ekrh] okjk] okGoh o xksxyxk; ;kaP;kOnkjs gh fcts ckxsr brj= iljrkr o jksxkP;k
nq¸;e izlkj gksrks- eqGs dqtY;kewGs ikus fioGh iMrkr o 15 rs 20 fnolkrp jksxkewGs osy
ejrs-
jksx O;oLFkkiu
jksxkl dkj.khHkwr vl.kkjh cqj’kh tfeuhr okLrO; dj.kkÚ;k xVkrhy vlY;kus
fu;a=.k vo?kM vkgs- Eg.kwup ;k jksxkps ,dkfRed jksx O;oLFkkiu vR;ar egRokps vkgs- rlsp
;ksX;osGh jksxkph vksG[k osGhp mik; ;kstuk gh jksx O;oLFkkiukP;k n`"Vhus vR;ar egRokph
Bjrs-
1- dkGhfejhph jksis@dyes jksiokVhdsrwu ?ksrkuk rh jksxewDr vlY;kph [kk=h d:u ?ksryh
ikghts-
2- ckxsrhy jksxV o esysY;k osyh] ikykikpksGk xksGk d:u tkGwu u"V djkok-
3- eq[; fidkP;k Qka|k] ukjG&lqikjhP;k >koG;k ;kaph osGksoGh NkV.kh djkoh ts.ksd:u
ckxsr vko’;d lw;Zizdk’k [ksGrk jkghy os jksxok<hl iks"kd vl.kkjh vknzZrk deh gks.;kl
enr gksbZy-
4- ikolkGk lq: gksrkauk eq[; [kksMkiklwu tfeuhyxr ;s.kkÚ;k ufou QqVO;kaoj jksxkP;k
fctk.kwapk nq¸;e izlkj eksB;k izek.kkoj gksrks o jksx ckxsr iljrks- Eg.kwu ufou QqVos O;oLFkhr
>kMkP;k [kksMkoj p<owu cka/kwu ?;kos- uohu QqVos tehuhoj yksGw nsÅ u;sr-
5- ckxsrhy esysY;k jksxV dkGhfejhP;k osyh dk<Y;koj jkghysY;k [kM~M;kr 1 VDdk
cksMksZfeJ.k fdaok 0-2 VDds dkWij vkWfDlDyksjkbZM ;kiSdh ,d cqj’khuk’kd Vkdwu fHkto.k
djkoh-
6- ukjG&lqikjhP;k [kksMktoGP;k Hkkxkoj xor fdaok fXyfjflMh;k ;kaps vkPNknu djkos Eg.kts
ikolkG;kr ikolkP;k FksackP;k rq"kkjkalkscr ekrhps d.k mM.kkj ukghr o R;kOnkjs gks.kkjk jksx
izlkj deh gksbZy-
7- ckxsr ik.kh lkp.kkj ukgh ;kph dkGth /;koh o ik.;kpk ;ksX; fupjk gksbZy ;kdjhrk ;ksX;
varjkoj pj dk<kosr-
8- ikyk’k] eWXusf’k;e o dWyf’k;e ;kaph derjrk jksxkpk izknqHkkZo ok<fors] Eg.kwu osyhl
ikyk’k [kr nsrkauk R;kr eWXusf’k;e o dWyf’k;e ;kapkgh okij djkok- u= [krkapk f’kQkj’kh
uqlkj okij djkok-
9- dkGhfejh ykoysY;k ckxsr ikolkGk lq: gksrkauk dehr deh [kksndke djkos ts.ks d:u
eqGkauk btk iksgksp.kkj ukgh o jksxkaP;k fctk.kwauk eqGkae/;s f’kjdko djrk ;s.kkj ukgh-
10- vusd izdkjP;k tkrh jksx izfrdkjdrslkBh rikl.;kr vkY;k ijarq ,dgh tkr
izfrdkjd vk<Gyh ukgh ijarq ih 24 gh tkr deh izek.kkr cGh iMr vlY;kus vk<Gwu vkys
vkgs- rlsp ik;ij dkWfyfczue ;k izfrdkj{ke [kwaVkoj dkGhfejhph deys dsY;kl osyh
jksxkiklwu okpfork ;srhy-
11- ;k jksxkps fu;a=.kklkBh ,dkfRed jksx fu;a=.k i/nrhpk okij Qkj Qk;ns’khj vlY;kps
vk<Gwu vkys vkgs- dkGh fejhojhy Qk;VksQFkksjk dWiflfl cqj’khtU; i.kZdjik vkf.k cqa/kkdwt
jksxkaP;k fu;a=.kklkBh 1 VDds cksMksZ feJ.kkP;k Qokj.kh cjkscj 0-2 VDds dkWij
vkWfDlDyksjkbZM eqGkaHkksorh ekrhr felGkos fdaok 0-3 VDds iksVWf’k;e QkWLQksusVph fdaok 0-2
VDds esVWYWfDly eWUdksf>cph Qokj.kh vf/kd Vªk;dksMekZ gjft;kue 50 xzWe@osy vf/kd 1
fdyks fuacksGh isaM eqGkaHkksorh ekrhr felGkoh- ojhyiSdh dks.kR;kgh ,dk laLdkjkph ifgyh
ek=k ikolkGk lq: gks.;kiwohZ nqljh ek=k nksu efgU;kauh |koh-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
gGqokj ej
gk jksx dkGhfejhps mRiknu ?ks.kkÚ;k dukZVd] dsjG ;k jkT;kae/kwu fnlwu ;srks-
jksxkph ykx.k >kY;kiklwu 2 rs 5 o"kkZr osy ejrs Eg.kwu ;k jksxkl gGwokj ej vls EgVys
tkrs- gk jksx lq=Ñeh o cqj’kh ;kaP;k ,df=r izknqHkkZokewGs gksrks- osykpk rtsynkji.kk tkrks
o ikus fioGh iMrkr o osy ’ksaM;kdMwu [kkyh lqdr ;srks] ’ksaMs djirkr- ewGs ikfgY;kl R;koj
lq=ÑehP;k xkBh fnlwu ;srkr- ikus fioGh iM.;kps izek.k lIVsacj&vkWDVkscj uarj lq: gksrs rj
,fizy efgU;kr ;k jksxkph y{k.ks izd"kkZus fnlwu ;srkr-
;k jksxkl jWMksQksyl flehyhl] esykW;Mksxk;uh budkWXuhVk ;k lq=Ñeh cjkscj
¶;qtWjh;e] jk;>ksDVkuh;k lksY;kuh ;k tkrhP;k cqj’kh ,df=ri.ks jksxdkjd vlrkr- ;k
lokZae/;s jWMksQksyl flehfyl ;k lq=Ñehpk izeq[k okVk vlrks- gh lq=Ñeh osyhaP;k eqGkaoj
vusd t[kek fuekZ.k djrs- R;kp cjkscj esykW;Mksxk;uh budkWXuhVk gh lq=Ñeh eqGkaojhy
t[kekacjkscjp xkBhgh fuekZ.k djrs- lq=Ñehuh eqGkaoj dsyssY;k t[kekaOnkjs ojhy loZp cqj’kh
eqGkaP;k vkr lgti.ks f’kjdko djrkr o vkrhy Hkkxkr R;kaph ok< >ikV;kus gksrs- R;keqGs
eqGkaP;k vkrhy Hkkxkr vMFkGk fuekZ.k gksrks- rlsp xkBh vlysY;k eqGkae/;s vUuinkFkZ o
ik.kh ;kaP;k pyu & oG.kkr eksB;k izek.kkr ck/kk fuekZ.k gksrs- osyhP;k loZp Hkkxkr
vUuiqjoBk o ik.kh ;kaps pyu&oG.k uhV u >kY;keqGs o ;k loZ lw{ethokauh L=koysY;k
fofo/k fo"kkaewGs dedwor >kysY;k osyh fioG;k iMw ykxrkr o varr% lqdwu ejrkr- ikyk’k
LQqjn ;kaph derjrk vl.kkÚ;k ckxkae/kwu rlsp nqyZf{kr ckxkae/kwu dkGhfejhP;k gGqokj ej
;k jksxkaps izek.k vf/kd vlrs-
jksx O;oLFkkiu
gGwokj ej jksxkP;k izknqHkkZokr lq=Ñehpk izkFkfed o egRokpk lgHkkx vlY;keqGs
lq=Ñehaph o jksxdkjd cqj’khaP;k fctqdkaph tfeuhrhy la[;k uqdlkuhP;k ikrGh[kkyh
jk[k.ks vR;ar egRokps vlrs- R;kdjhrk [kkyhy izek.ks mik;;kstuk djkoh-
1- jksiokVhdsr lq=Ñeh cqj’khapk izknqHkkZo gksÅ u;s Eg.kwu jksiokVhdslkBh okij.;kr
;s.kkÚ;k ekrhoj QkWjey fMgkbZM 2 VDds ;k /kqjhtU; vkS"k/kkph izfdz;k djkoh-
2- lsanzh; [kr Eg.kwu dMwyhac isaM 1 fdyks@osyhl ikolkGk lq: >kY;koj ifgyk gIrk
es&twue/;s rj nqljk gIrk 1 fdyks@osyhl lIVsacj&vkWDVkscje/;s fnY;kl lq=Ñehaph la[;k deh
gksrs-
3- ikolkGk lq: gks.;kiwohZ es&twue/;s QksjsV ¼10 th½ nk.ksnkj 30 xzWe izfr osyhl |kos nqljk
gIrk vkWxLV&lIVsacje/;s |kok Eg.kts gGqokjej jksxkps fu;a=.k gksrs-
4- dkGhfejh ckxsrhy >saMwP;k Qqy>kMkaph ykxoM vkarjfid Eg.kwu dsY;kl lq=ÑehaP;k
la[;k jksMko.;kl enr gksrs-
djik%
gk jksx dksysVksVªhde XyksfvvksLiksfjvkWbfMl ;k cqj’khewGs gksrks- jksxkewGs ikukaoj
ridhjh dkGiV jaxkps vusd fBids r;kj gksrkr- R;kP;k dMk fioG;k vlrkr] ikukoj nsBkoj
o fejhP;k yksaxjkojgh jksxkpk izknqHkkZo gksrks- uarj yksaxj dqtrkr o xGqu iMrkr- fejhps yksaxj
;s.kkP;kosGh jksxkpk izknqHkkZo >kY;kl r dqtwu xGrkr rj ykasxjkoj fejhps nk.ks Hkj.;kP;kosGh
jksx izknqHkkZo >kY;kl nk.ks ikspV gksrkr- rj iDo fejhP;k yksaxjkoj jksxkpk izknqHkkZo >kY;kl
nk.ks QqVrkr vkf.k R;kaps lqds out deh gksrs- R;kaph xGgh gksrs- R;keqGs mRiknu [kqi ?kVrs-
loZlk/kkj.ki.ks jksxkph ykx.k >kY;kl 77 VDds rj mf’kjk ykx.k >kY;kl 54 VDds mRiknu
deh feGrs- jksxkph lq:okr twu efgU;kr gksr vlyh rjh jksxkaeqGs gks.kkjs uqdlku lIVsacj
efgU;kar fnlwu ;srs-
ikolkG;kiwohZ 1 VDdk cksMksZ feJ.kkph Qokj.kh dsY;kl ;k jksxkacjkscjp tynej
jksxkewGs gks.kkjs uqdlkugh VkGrk ;srs fdaok jksx fnlwu ;srkp Mk;QksysVkWu 0-1 VDdk ;k
cqj’khuk’kdkph Qokj.kh jksx fu;a=.kklkBh izHkkoh Bjr vlY;kps vk<Gqu vkys vkgs- ihd
QqyksÚ;kr vlrkauk vkf.k nk.ks Hkj.;kP;k voLFksr vlrkuk cksMksZ feJ.kkph Qokj.kh dsY;kl
jksxkaeqGs gks.kkjs uqdlku VkGrk ;srs-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
jksiokVhdsrhy ikukaojhy fBids] QqVos] nsB o [kksM dqt.ks
jksiokVhdsrhy gk izeq[k jksx vlwu jksiokVhdsrhy jksikaph tkLrhr tkLr ej ;k
jksxkaewGs gksrs- ;k jksxkl [kksM dqtO;k o tyn ej jksxkl dkj.khHkwr vl.kkjh cqj’kh
Qk;VksQFkksjk dWilhlh dkj.khHkwr Bjrs-
jksxkaewGs ikukoj dkGiV jaxkps fBids fnlrkr- gs fBids vkdkjkus ok<r tkrkr o
’ksoVh laiw.kZ iku dkGs iMwu dqtrs- NkV dyekP;k dkM;k] uohu ;s.kkjs QqVos] ikukaps nsB o
[kksM dkGs iMwu dqtrkr o ejrkr-
jksiokVhdsrhy NkV dyes ikWyh’ksMe/;s Bsokoh- NkV dyes ykorkuk R;koj ,d iku
vo’; Bsokos- ikWyhfFkuP;k fi’kO;kae/;s NkV dyes ykorkauk izR;sd fi’kohr 1 VDdk
cksMksZfeJ.k 50 fe-yh- Vkdkos- cksMksZ feJ.k ulY;kl fjMksfey 0-125 VDds 50 fe-yh-
izR;sd fi’kohr Vkdkos- esysyh jksis xksGk d:u tkGqu u”V djkohr- ikolkG;kr 1 VDdk
cksMksZ feJ.kkph Qokj.kh dsY;kl ikukaojhy fBiD;kaps fu;a=.k gksrs- Vªk;dksMekZ gjft;kue
gh cqj’kh 5 xzWe izR;sd fi’kohr ?kkrY;kl jksxkps izHkkoh fu;a=.k djrk ;srs-
ikukojhy fBids
dsjG jkT;kr 1978 e/;s ;k jksxkph loZizFke uksan dj.;kr vkyh- dkGhfejhojhy
gk jksx deh ize.kkr fnlwu ;srks- gk jksx b;kUFkkseksuksl dWEisLVªhl ih- Ogh- csVyhdksyk
ukokP;k thok.kqewGs gksrks- jksxkP;k lq:okrhl ikukaoj lq{e fiaxV fBids fnlrkr- gs fBids
gGwgGw vkdkjkus ok<r tkowu R;kapk jax rifdjh gksrks- gs fBids vfu;fer vkdkjkps vlwu
fBiD;kaP;k dMsdfMy loZHkkx fioG;k jaxkus os<ysyk vlrks- ikolkG;kr neV gokekukr
jksx >ikV;kus QSykorks vkf.k jksxkP;k rhoz izknqHkkZokr eksB;k izek.kkr ikuxG gksrs- eksB;k
izek.kkoj ikuxG >kY;kl fejh mRiknukoj R;kapk foijhr ifj.kke gksrks-
fejh osyhph LoPNrk Bso.ks vR;ar egRokps vkgs- ckxsr jksx fnlrkp lq:okrhl jksxV
ikus dk<wu tkGwu R;kapk uk;ukV dj.ks jksx QSykokl@izlkjkl vkGk ?kky.;kP;k n`"Vhus vR;ar
egRokps vkgs- jksxkpk izknqHkkZo fejhosyhoj vk<Gwu ;srkp 1 VDdk cksMksZ feJ.kkph Qokj.kh
dsY;kl jksxkpk cankscLr izHkkohi.ks djrk ;s.ks lgt ’kD; gksrs fdaok rkez;qDr cqj’kh
uk’kdkaph Qokj.kh 0-2 VDds jksx vkVksD;kr Bso.;kl mi;qDr Bjrs-
c qj’kh /kkX;kaewGs gks.kkjk djik
gk jksx cqj’khtU; vlwu dkWjVhfl;e lksyWuh vkf.k ekjkLesbYkl LdkUMsUl ;k cqj’kheqGs
gksrks- ;k jksxkr cqj’kh /kkX;kaps tkGs [kksM] nsB] ikus o dkGhfejhaps ?kM ;kaP;koj iljrs- jksxkP;k
izknqHkkZokeqGs ikus lqdrkr] osy djiY;klkj[kh fnlrs- lqdysyh ikus osyhl yVdrkr- jksxV osy
nqjo:up fnlwu ;srkr- jksxV o cqj’kh /kkxs vlysyh lqdh ikus] fujksxh ikukaP;k lkfu/;kr ;srkp
R;kaP;kojhy cqj’kh /kkxs dk;Z{ke gksrkr o fujksxh ikukaoj cqj’kh /kkxs ok<w ykxrkr- ?kMkaoj
jksxkapk izknqHkkZo >kY;kl ?kM lqdrkr-
1 VDdk cksMksZ feJ.kkP;k Qokj.khus jksx yxspp vkVksD;kr ;srks- ckxsph LoPNrk
egRokph vkgs- R;kr jksxV ikus xksGk d:u R;kapk uk;ukV dj.ks vR;ar egRokps vkgs-
[kksM o eqG dqt
gk jksx loZ izFke dukZVd jkT;krhy EgSlwj ifjljkr 1895 e/;s vk<Gwu vkyk- gk
cqj’khtU; jksx jkslsfyfu;k cquksMsl ;k cqj’khP;k izknqHkkZokeqGs gksrks- cqj’kh eqGkaoj vkdze.k djrs-
ikus rifdjh gksÅu lqdrkr- ikuxG gksrs- ckxsr jksx orZqGkdkj i/nrhus iljrks-
lqdysY;k jksxV osyh eqGkaldV dk<wu tkGwu u"V djkO;kr-
yky rkacsjk
ls¶;WY;qjl ek;dkW;Msvk ;k tkrhP;k ’ksokGkewGs gk jksx gksrks- jksxkaeqGs ikus yksaxj rlsp
nsBkaoj e[keyh] xksy ] foVdjh rs yky jaxkps iqatds fnlwu ;srkr- loZ lk/kkj.kr% jksxkph lq:okr
ckxsr vkWDVkscj uarj fnlwu ;srs- jksxkph ykx.k yksaxjkoj >kY;kl R;kapk jax djMk gksrks-
usgehP;k dkG;k fejhis{kk gk jax osxGk jkghY;keqGs fejhph izr <klGrs vkf.k fdaer deh
feGrs-
jksx fu;a=.kklkBh ckxsr jksx fnlwu ;srkp 1 VDdk cksMksZ feJ.kkph Qokj.kh djkoh- 1
fdaok 2 Qokj.khus jksxkps fu;a=.k gksrs- ckxsph LoPNrk Bsokoh-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
ikus ygku foÑr gks.ks
dsjG jkT;kr 1975 e/;s bMqDdh ;sFks gk jksx vk<Gwu vkyk- jksxV osyhph ikus
vkdkjkus ygku gksrkr- rh osMh&okdMh fnlrkr- rh fueqGrh v:an gksowu foG;kP;k
vkdkjkph d/khd/kh gksrkr- osyhaP;k nksu isjkae/khy varj deh gksrs- osyhph ok< [kqaVrs- jksxV
osy nwjo:up y{kkr ;srks- gk jksx fo"kk.kwaeqGs gksrks vlk d;kl vkgs-
ckxsr v’kk izdkjps osy fnlrkp lewG dk<wu u"V djkosr- jksxV osyhaiklwu NkV
dyes d: u;s- fdVd uk’kdkP;k Qokj.khus jksxkpk izlkj dj.kkÚ;k fdVdkapk izlkj deh
djrk ;srks-
Qk;yksMh
Hkkjrkr dkGhfejhps mRiknu ?ks.kkÚ;k jkT;krwu gk jksx vk<Gwu ;srks- ;k jksxkr
fejhP;k ?kMkrhy Qqyka,soth ygku vkdkjkP;k ikukaph ok< gksrs- ;k jksxkaeqGs osy ejr ukgh
ijarq mRiUu [kqi deh gksrs- gk jksx ?kkrwd ylhewGs gksrks- jksxV osy vk<Grkp dk<wu u"V
djkosr- jksxV osyhaiklwu NkV dyes d: u;s-
jksis osyh [kqth jkg.ks
jksikaph ok< [kqVrs- ikus osMhokdMh jkgrkr- ikukaph ok< [kqaVrs- jksxV osyhiklwu
mRiknu feGr ukgh- jksxV osy ckxsr vk<Grkp leqG dk<wu u"V djkosr-
dkGhfejhP;k jksx O;oLFkkiukr lokZr egRokP;k ckch Eg.kts ckxsph LoPNrk]
ckxsrhy ikyk ikpksGk] fidkps vo’ks"k ;kapk uk;ukV dj.ks] ikolkP;k ik.;kpk Rojhr
fupjk gks.ks] f’kQkjl dsY;kizek.ks [krkapk okij dj.ks] lsafnz; [krkapk okij dj.ks R;kp izek.ks
jksx gksÅ u;s Eg.kwu izfrca/kkRed mik; ;kstuk dj.ks] ;ksX; osGhp jksxkps funku d:u R;kps
fu;a=.kkdjhrk ?;ko;kpk mik; ;kstukaph vaeyctko.kh ;ksX; osGh dsY;kl dkGhfejhojhy
fofo/k jksxkaps O;oLFkkiu ;’kLohjhR;k d:u pkaxYks mRiUu feGrs-
tk;QG] nkyfpuh o yoaxkojhy jksx o R;kaps O;oLFkkiu
v½ tk;QGkojhy jksx o R;kaps O;oLFkkiu
1½ ’ksaMsej%
tk;QGkojhy ’ksaMsej gk ?kkrd jksx vkgs- ;k jksxke/;s >kMkaP;k Qkan;k fdaok uohu
/kqekjs Vksdkiklqu ikBhekxs ejr ;srkr- Eg.kwu ;k jksxkyk bafXy’ke/;s Mk;cWd rj ejkBhr ’ksaMsej
Eg.krkr- ;k jksxkpk izknqZHkko deh tkLr izek.kkr loZ fBdk.kh fnlwu ;srks-
gk jksx ^cksVªhvksfMIyksfM;k fFkvksczkseh* ;k cqj’kheqGs gksrks- m".k o neV okrkoj.kkr ;k
cqj’khph ok< pkaxY;k izdkjs gksrs- ’ksaMsej gs ,d vls y{k.k vkgs dh rs vusd jksxkr fnlwu ;srs-
ijarw tk;QGkojhy ’ksaMsaej ;k jksxke/;s jksxdkjd cqj’khpk izknqHkkZo izR;{k ’ksaM;koj gksrks vkf.k
rsFkwup jksxkyk lq:okr gksÅu dqtrkr vkf.k ’ksoVh okGrkr- v’kk Qka|k@MgkG;kojhy QGs
rifdjh ekrdV jaxkph gksÅu vkdlwu okGrkr- ;k jksxkph ykx.k v/kZiDo voLFksrhy QGkaoj
fnlwu ;srs- v’kk QGkaP;k nsBkoj cqj’khpk izknqZHkko gksrks vkf.k vifjiDo QGs rMdrkr- ’ksoVh
cqj’khph ykx.k tk;i=hojgh gksrs- v’kk izdkjs ØekØekus QGkaP;k fofo/k Hkkxkaoj cqj’khpk
izknqZHkko gksÅu QGs dqtrkr vkf.k R;keqGs QGxGgh gksrs-
;k jksxkP;k fu;a=.kklkBh jksxxzLr Qka|k o MgkG;k rlsp xGwu iMysyh ikus o QGs
osGksosGh xksGk d:u u"V djkohr- jksxkph rhozrk y{kkr ?ksÅu ,dnk fdaok nksu osGk 1 VDdk
cksMksZ feJ.kkph Qokj.kh djkoh- rlsp jksxxzLr Qka|k Qokj.khiwohZ dkiwu] dkiYksY;k Hkkxkoj
cksMksZ isLV ykokoh-
2½ i.kZfNnz%
gk jksx lq/nk cqj’khtU; vkgs- ^dksysVksVªhde* ;k cqj’kheqGs ikukoj rifdjh fBids
ok<rkr- iw.kZ ok<ysys fBids vfu;fer vkdkjkps vlwu R;kP;k lHkksorh fioG;k jaxkaps dMs
vlrs- fBiD;kph dsanzLFkkukrhy e`r is’khP;k Hkkxkph foVfdjh rifdjh jaxkph dM moZjhr
ikukiklwu foHkDr gksÅ ykxrs- vls Hkkx xGwu iMrkr vkf.k i.kZ fNnzs r;kj gksrkr-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
jksxfu;a=.kklkBh ckxsr LoPNrk jk[kkoh- xGwu iMysyh ikus xksGk d:u tkGwu u"V
djkohr- jksxkpk izknqZHkko fnlwu ;srkp fidkoj 1 VDdk cksMksZ feJ.kkph fdaok 0-2 VDds
Mk;QksysVkWu ;k cqj’khuk’kdkph Qokj.kh djkoh-
3½ ejjksx%
dksd.kkr ukjG lqikjh ckxkae/kwu ykoysY;k tk;QGkoj ej jksxkps izek.k vR;Yi
vlys rjh ;k jksxkeqGs QGs ns.kkjh >kMs ejrkr- R;keqGs ’ksrdÚ;kapk vkfFkZd rksVk gksrks-
;k jksxkl ¶;qtkfj;e lksY;kuh vkf.k jk;>ksDVksfu;k lksY;kuh ;k tfeuhr fn?kZdkG
okLrO; d:u jkg.kkÚ;k nksu cqj’kh dkj.khHkwu gksr vlY;kps fnlwu vkys vkgs- loZlk/kkj.ki.ks
ikp o"kkZis{kk eksB;k >kMkaoj gk jksx fnlwu ;srks- ’ksaM;kdMhy ygku Qkanhph ikus eywy gksÅu
dksestrkr- nksu rs rhu fnolkauarj dksetysyh ikus lqdrkr v’kk dksoG;k Qka|k tksMkrwu
eksMrkr vkf.k eq[; Qkanhyk yVdwu jkgrkr- esysY;k Qkanhpk rlsp eq[; Qkanhpk vkfry
xkHkk dkGk gksrks- v’kk jksxxzLr eq[; Qkanhojhy brj ygku Qka| gGwgGw ’ksaM;kdMwu lqdw
ykxrkr- ’ksoVh eq[; Qkanh lqdrs- ,dk ekxksekx ,d djhr loZ Qka|k jksxxzLr gksÅu rhu rs
ikp o"kZ fdaok R;kghis{kk tkLr dkyko/khr laiw.kZ >kM lqdrs- v’kh jksxxzLr >kMs]
lkslkV;kP;k okÚ;keqGs mUeGwu iMrkr- v’kh QG/kkj.kk gks.kkjh >kMs esY;keqGs ’ksrdÚ;kauk
vkfFkZd rksVk lgu djkok ykxrks-
jksxxzLr rlsp esysY;k Qka|k NkVkO;kr vkf.k 1 VDdk cksMksZfeJ.kkph >kMkoj
Qokj.kh djkoh- dkiwu dk<ysY;k Qka|k tkGwu u"V djkO;kr- ckxsr LoPNrk jk[kkoh- jksxkps
izek.k tkLr vlYksY;k >kMkHkksorh dkcsZUM>he 0-2 VDds $ dkcksZDlhu 0-2 VDds ;k
cqj’khuk’kdkaps 10 rs 15 fyVj ik.kh >kMkHkksorh VkdUk fHkto.k djkoh- 3&4 vkBoM;kauh
nqljh o frljh fHkto.k rlsp 1 VDdk cksMksZ feJ.kkph Qokj.khgh djkoh fdaok jksxkph
izkFkfed y{k.ks fnlw ykxYksY;k >kMkHkksorh pj dk<wu isaM $ pkaxys dqtysys ’ks.k[kr $
Vªk;dksMekZ ¼fe= cqj’kh½ ;kaps 100 fdyks % 100 fdyks % 3 fdyks ;k izek.kkr r;kj dsysys
feJ.k 3 rs 5 fdyks izfr >kM Vkdkos- fnM rs nksu efgU;kus nqljk o frljk gIrk |kok- izR;sd
osGh vlk gIrk fnY;kuarj >kMkl ik.kh |kos- jksxkeqGs esysys >kM eqGkldV [k.kwu dk<wu u"V
djkos- v’kk >kMkaP;k [kM;kr fuacksGh isaM ’ks.k[kr Vªk;dksMekZps feJ.k vo’; Vkdwu ik.kh
|kos-
c½ nkyfpuhojhy jksx o R;kaps O;oLFkkiu
1½ ikukojhy fBids vkf.k ’ksaMsej%
gk jksx dksysVksfVªde~ ;k cqj’kheqGs gksrks- izFke dksoG;k jksikP;k ikukoj xnZ rifdjh
jaxkps ygku Mkx fnlwu ;srkr- vls ygku Mkx ok<wu ,d= felGY;kl vfu;fer vkdkjkps pV~Vs
iMrkr- v’kh jksxxzLr ikus okGrkr- twu ikukoj v’kkp izdkjps Mkx vlY;keqGs rh
djiY;klkj[kh fnlrkr- gGwgGw jksx ’kasM;kP;k [kksMkoj iljrks- v’kh jksis vFkok MgkG;k@Qka|k
’ksaM;kadMwu ekxs okGr ;srkr-
tqu vkf.k tqU;k >kMkP;k ikukojgh v’kk izdkjs Mkx ok<wu ,d= felGY;keqGs eksB;k
vkdkjkps pV~Vs r;kj gksrkr- vls pV~Vs dkykarjkus ika<jV vkf.k dkxnkizek.ks ikrG vkf.k
R;kaP;k dMk rkacwl rifdjh jaxkP;k gksrkr- ikolkG;kr v/kwu e/kwu m?kMhi feGkY;kl
ikukaojhy fBiD;koj ,d vkM ,d gyD;k o xnZ rifdjh jaxkph dMh r;kj gksrkr- dkgh osGk
fBiD;kpk djiysyk Hkkx xGwu iMY;keqGs i.kZfPNnz r;kj gksrkr-
;k jksxkP;k fu;a=.kklkBh ckxsr LoPNrk jk[kkoh- 1 VDdk cksMksfeJ.k vFkok dkWij
vkWfDlDyksjkbZM 0-2 VDds ;k cqj’khuk’kdkP;k ,d fdaok nksu Qokj.;k djkO;kr-
2½ jksikojhy djik%
jksiokVhdsrhy jksikaoj cksfVªvksfMIyksMh;k fFkvk sczkseh ;k cqj’kheqGs djik jksx gksrks- ;k
jksxkeqGs [kksMkHkksorh gyD;k rifdjh jaxkps pV~Vs ok<rkr- ifj.kkeh jksis ejrkr-
3½ pansjh djik%
gk jksx lq/nk cqj’khtU; vkgs- isLVWyksf’k;k ;k cqj’kheqGs ikukaoj ygku] rifdjh jaxkps
fBids ok<rkr- dkykarjkus vusd fBids ,d= felGwu djM;k pansjh jaxkps pV~Vs ok<rkr- jksxkps
izek.k ok<Y;kl 1 VDdk cksMksfeJ.kkph Qokj.kh djkoh-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
d½ yoaxkojhy jksx o R;kaps O;oLFkkiu
dksd.kke/;s 1980 P;k njE;ku yoax ;k elkyk fidkph ykxoM lq: dj.;kr
vkyh- ;k fidkiklwu dkgh izek.kkr mRiknukyk lq:okr >kyh vkgs- ;k fidkoj
jksikoLFksrhy ej] i.kZdwt vkf.k djik rlsp QwyxG fdaok dGhxG gs jksx vk<Gwu ;srkr-
1½ jksikoLFksrhy Ekj%
yoax jksis 2&3 o"kkZph gksbZi;Zar jksiokfVdsr vf/kd izek.kkr ejrkr- gh ej cqj’khph
ykx.k >kY;kus gksrs- ;k jksxklkBh fujfujkG;k 4 rs 5 cqj’khP;k iztkrh dkj.khHkwr vkgsr- ;k
iSdh ,[kk|k cqj’khpk lalxZ eqGkaoj gksÅu eqGs o jksikapk cqa/kk dqtwu eqGkaph vUuxzg.k
dj.;kph fdz;k laiq"Vkr ;srs- ifj.kkeh jksis okGrkr-
;k jksxkP;k fu;a=.kklkBh 1½ jksikaP;k fi’kO;k iks;Vk ekrh% okG%w ’ks.k[kr
¼1%1%1½ ;kaP;k feJ.kkus HkjkO;kr- 2½ ;k fi’kO;krhy ekrhoj 1 VDdk cksMksZfeJ.k vFkok
dkWij vkWfDlDyksjkbZM 0-2 VDds ;k cqj’khuk’kdkps nzko.k izR;sd fi’kohr 100 feyh ;k
izek.kkr vksrkos- 3½ v’kk fi’kO;kr nqlÚ;k fno’kh chtkjksi.k djkos- 4½ jksis mxowu
vkY;koj cqj’khuk’kdkph iqUgk ,dnk fHkto.k djkoh- v’kk izdkjs yoax jksikaph vfHko`/nh
d:u jksiokVhdsrhy ej jksxkps fu;a=.k djrk ;srs-
2½ djik@QwyxG@dGhxG%
gk jksx lq/nk cqj’khtU; vkgs- ^dksysVksVªhde* ;k cqj’kheqGs ikukoj ykylj rifdjh
fBids ok<rkr- dksoG;k rlsp twu ikukojhy fBiD;kaps izek.ks lkj[ksp vlrs- iw.kZ ok<ysY;k
fBiD;kapk vkdkj 5 rs 7 fe-fe- vlrks- ikukaizek.ks dGhxqPNkoj ;k cqj’khpk izknqHkkZo
gksÅu dGhP;k nsBkoj dkG;k jaxkps] yac xksykdkj oz.k r;kj gksÅu v’kk dG;k vdkyh
lqdwu dk<.kh voLFks iwohZp xGrkr- R;keqGs mRiknukr ?kV ;srs- dG;kaph dk<.kh u djrk
>kMs QG/kkj.ks djrk jk[kY;kl ijkxhHkoukuarj QGkaoj dkG;k jaxkps xksykdkj [kksyxV fBids
r;kj gksÅu QGs iDo gks.;kiwohZp xGrkr- R;keqGs jksikalkBh iqjsls fc;k.ks miyC/k gksr ukgh-
ikukaoj vkf.k dG;kaoj 0-1 VDds rhozrsP;k dkcsZUMWf>e~ ;k cqj’khuk’kdkph
Qokj.kh ?;koh- ,dw.k rhu Qokj.;k 15 fnolkaP;k varjkus ?ksrY;kl jksxkps mRre izdkjs
fu;a=.k dj.ks ’kD; gksrs- ;k cqj’khpk izknqZHkko ikukaoj toGikl o"kZHkj deh vf/kd izek.kkr
vk<Gwu ;srks- R;keqGs jksxkph rhozrk y{kkr ?ksÅu jksxkP;k izkFkfed voLFksr dkcsZUMWf>e 0-1
VDds ;k cqj’khuk’kdkph Qokj.kh ?ks.ks fgrkog Bjrs-
3½ i.kZdwt%
vfritZU;eku vlysY;k izns’kkr ikolkGh gaxkekr i.kZdwt ;k jksxkeqGs njo"khZ yoax
fidkps uqdlku gksÅu >kMs detksj gksrkr vkf.k vuqRiknd curkr-
gk jksx lq/nk cqj’khtU; vlwu] tqYkS & vkWxLV efgU;krhy vfr neV gokekukr jksxkph
rhozrk lokZf/kd vlrs- lnj jksx ^flysaMªksDyWfM;e~* ;k cqj’kheqGs gksrks- cqj’khpk izknqHkkZo ikukoj
gksÅu ikus VksdkdMwu dqt.;kl lq:okr gksrs- lqekjs 50 VDds ikukapk Hkkx dqtY;kuarj iku
xGwu iMrs- jksxkpk izknqZHkko >ikV;kus gksÅu cjhp’kh jksxxzLr ikus 8 rs 10 fnolkr v/kZoV
dqtwu xGrkr vkf.k ckxsr ikukapk lMk iMrks- >kMkaph ikus ,dkp osGh eksB;k izek.kkr
xGY;keqGs ok<hoj o mRiknukoj foijhr ifj.kke gksrks- njo"khZ lkRkR;kus jksxkph ykx.k >kY;kl
dzekdzekus >kMkpk tkse deh gksrks- ygku Qka|k vkf.k uarj eksB;k MgkG;k VksdkdMwu
okGrkr- R;keqGs osGhp jksxkP;k fu;a=.kklkBh mik; ;kstuk voyafc.ks vko’;d vkgs-
jksxkP;k fu;a=.kklkBh ikolkGk lq: gksrkp ikukaoj vkf.k Qka|koj 0-25 VDds
eWUdks>sc ;k cqj’khuk’kdkph O;ofLFkr Qokj.kh ?;koh- ;k cqj’khuk’kdkP;k vk.k[kh nksu
Qokj.;k 15 fnolkP;k varjkus ?;kO;kr- cqj’khuk’kd ikolkP;k ik.;kus okgwu tkÅ u;s Eg.kwu
lWUMksOghV 0-1 VDdk fdaok vU; fpdV nzo cqj’khuk’kdkP;k nzko.kkr felGkok-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
Eklkys fidkojhy fdMh vkf.k R;kaps fu;a=.k
nkyfpuh
ikus [kk.kkjh vGh %
nkyfpuhoj rhu izdkjP;k ikus [kk.kkÚ;k vG;k vk<Grkr- R;kiSdh nksu izdkjP;k
vG;k vkdkjkus Qkj eksB;k ¼ 4 rs 5 lseh-½ tkMtwM o jaxhr vlrkr] rj ,d maVvGh ;k
oxkZrhy vlrs- ;k loZ izdkjP;k vG;k nkyfpuhph ikus eksB;k izek.kkoj [kkrkr- ifj.kkeh
ikukaph xG gksrs- vG;kaP;k fu;a=.kklkBh 25VDds izokgh fDoukyQkWl 2 feyh- izfrfyVj
ik.;kr ?ksÅu Qokj.kh djkoh-
ikus iks[kj.kkjh vGh ¼fyQ ek;uj½ %
gh ,d ygku vkdkjkph fdM vkgs- rh ikukP;k ojP;k cktwyk ikiqnzs r;kj djrs o
vkre/;s jkgwu gfjrnzO; [kkrs R;keqGs ikukaoj ika<js ikiqnsz vkysys fnlrkr- ;k fdMhP;k
fu;a=.kklkBh 36 VDds izokgh eksuksdzksVksQkWl 1-2 feyh- fdaok 30 VDds izokgh Mk;esFkks,V
1 feyh- izfrfyVj ik.;kr ?ksÅu Qokj.kh djkoh-
ika<jh ek’kh ¼ OgkbZV ¶yk; ½ %
gh fdM vkdkjkus lq{e o ika<Ú;k jaxkph vlrs- ;k ek’kk ikolkG;kP;k uarj
;s.kkÚ;k dksoG;k rkacM;k jaxkP;k ikyohoj ikukaP;k [kkyP;k cktwyk FkO;kus clysY;k
vk<Grkr- dksoGh ikyoh gyowu ckjdkbZus ikfgY;kl vla[; ika<Ú;k ek’kk mMrkuk
fnlrkr- R;k dksoG;k ikukae/kwu jl ’kks"kwu ?ksrkr- ifj.kkeh ikus dksestrkr- ;k fdMhP;k
cankscLrklkBh 30VDds izokgh Mk;esFkks,V 1 feyh- izfrfyVj ik.;krwu Qokjkos-
yoax
fdMh %
ikus [kk.kkjh vGh %
T;kosGh >kMkl uohu ikyoh ;srs R;kosGh ikus [kk.kkÚ;k vGhpk minzo gksrks- dksjM;k
gaxkekr ;k fdMhpk minzo vf/kd gksrks- R;keqGs uohu ikyohps vadqj fnlw ykxrkp R;koj
QksuksdzksVksQkWl ¼36 VDds izokgh ½ 1-4 feyh- izfr fyVj ik.;krwu Qokj.kh djkoh-
osynksMk
fdMh %
osynksM;koj vtwui;ZUr 56 fdMhaph uksan >kysyh vkgs- R;kaP;k minzokuqlkj R;kaps
ikukaoj ;s.kkÚ;k fdMh] Qqykaoj ;s.kkÚ;k fdMh vkf.k tfeuhrhy fdMh vls oxhZdj.k dj.;kr
;srs- osynksM;koj [kkyhy fdMh izkeq[;kus ;srkr-
QqyfdMs %
gh ,d egRokph fdM vkgs- viw.kkZoLFksrhy rlsp iw.kkZoLFksrhy fdMh ikus] dksoG;k
Qka|k] Qqyksjk vkf.k dksoG;k cksaMke/khy jl ’kks"kwu ?ksrkr- ifj.kkeh >kMkaph ok< [kqaVrs o Qqys]
cksaMs xGwu iMrkr- toGtoG ;k fdMheqGs 30 rs 80 VDds uqdlku gksrs-
fDoukyQkWl fdaok eksuksdzksVksQkWl 0-025VDds fdaok QkslWyksu 0-07VDds ;k
fdVduk’kdkaph Qokj.kh ekpZ] ,fizy] es] vkWxLV o lIVsacje/;s djkoh-
dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM dksd.kkrhy elkyk fids ykxoM
[kksM@cksaM fdMk %
gh ,d uqdlku dj.kkjh fdM vkgs- vG;k uohu dksac] Qqyksjk o cksaM iks[kjrkr o
[kkrkr- eksB;k vG;k [kksM iks[kjrkr- iks[kjysY;k fBdk.kkgwu vG;kaph fo"Bk ckgsj fnlrs-
gh fdM vkr vlY;kps y{k.k vkgs- ;k fdMhpk izknqHkkZo eq[;r% fMlsacj&tkusokjh]
ekpZ&,fizy] es&twu vkf.k lIVsacj&vkWDVkscje/;s tkLr vlrks- QqyfdMs fdMhlkBhph
mik;;kstuk dsY;kl ;kgh fdMhps fu;a=.k gksrs-
tk;QG
fdMh %
fiB;k <sd.;k
gh fdM tk;QGkP;k uohu cka/kysY;k dyekaoj eq[;Ro vk<Grs- dyekP;k tksMkoj
rlsp fi’kohrhy eqGkaoj ;k fdMhapk izknqHkkZo gksrks- fMlsacj] Qsczqokjh vkf.k twu ;k
efgU;kae/;s ;k fdMhpk izknqHkkZo tkLr vlrks- QksjsV 10 th 5 xzWe izrh dye ;kizek.ks
VkdY;kl fdMhps fu;a=.k gksrs-
[koys fdM %
Tkk;QGkP;k dksoG;k ikukaoj rlsp dksoG;k Qka|koj ;k fdMhpk izknqHkkZo gksrks-
ifj.kkeh dksoG;k Qka|k lqdrkr- eksuksdzksVksQkWl 1-4 feyh fdaok DyksjikbZjhQkWl 1-2
feyh- izrh fyVj ik.;ke/kwu Qokj.kh dsY;kl fdMhps fu;a=.k gksrs-
dkGhfejh
fdMh %
iksyw Hkqaxk %
gs Hkqaxs nk.;kP;k vkrhy Hkkx [kkrkr- nk.;kps ckg; vkoj.k rlsp jkgrs- R;keqGs
nk.ks iksdG gksrkr- eWysfFkvkWu fdaok dkckZfjy 50 VDds ikoMj ;kaph tqyS vkf.k
vkWDVkscje/;s Qokj.kh dsY;kl fdMhps fu;a=.k gksrs-
ika<jh ek’kh %
tkusokjh&Qsczqokjh] twu&tqyS vkf.k vkWDVkscj efgU;kr FkksM;k izek.kkr gh fdM
vk<Grs-