Diyalog Avrasya № 22

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

BCP

SAMPLE

ISS

N:1

302-

5686

Türkiye fiyat›7.50 YTL.

22

22

Осе

нь/

Güz2

006

Гюндюз Актан:Турция придерживается«мегафонной» внешнейполитикиGündüz Aktan:Türkiye “megafon d›flpolitikas›” yap›yor

Молокане –христиане, которыене ходят в церковь

KilisesizH›ristiyanlar:Molokanlar

Узбекистанотмечает 15-летиенезависимости

Özbekistanba¤›ms›zl›¤›n›n 15.y›l›n› kutluyor

Историческая память – шанс для культурыKültür dünyam›zda tarihî f›rsatlar

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

Kültür dünyam›zda tarihî f›rsatlarИсторическая память – шанс для культуры

Учредители ‹mtiyaz SahibiЭркам Туфан Айтав и Некоммерческая организация «Фонд содействия развитию

Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки»От имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan AytavГенеральный координатор и ответственный редактор

Genel Koordinatör ve Sorumlu Yaz› ‹flleri MüdürüДженгиз Шимшек Cengiz fiimflek

Зам. редактора Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›Лилия Якимова Liliya Yakimova

Главный редактор Yaz› ‹flleri Müdürü-Yay›n EditörüНевваль Севинди Nevval SevindiГлавный консультант Yazar-Bafldan›flmanМустафа Армаган Mustafa Arma¤anРедакторы русских текстов Rusça RedaktörleriАлександр Полещук, Марина МеланьинаAleksandr Polefluk, Marina Melanina

Политика Siyaset Bilimi: Бушра Эрсанлы Büflra Ersanl›, Cоциология Sosyoloji: Умит Мерич Ümit MeriçKультура Kültür: Джемаль Ушак Cemal Uflak, Экономика Ekonomi: Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl

Редакторы отделов Alan Editörleri

Консультативный совет Dan›flma KuruluАНАР ANAR (Азербайджан Azerbaycan), Абиш Кекильбаев Abifl Kekilbayev, Мухтар Шаханов Muhtar fiahanov (Казахстан Kazakistan),

Чингиз Айтматов Cengiz Aytmatov (Кыргызстан K›rg›zistan), Ростислав Рыбаков Rostislav R›bakov (Российская ФедерацияRusya Federasyonu), Халиль Иналджик Halil ‹nalc›k, Кемаль Карпат Kemal Karpat, Шериф Мардин fierif Mardin,

Ильбер Ортайлы ‹lber Ortayl›, Халит Рефиг Halit Refi¤, Мете Тунчай Mete Tunçay (Турция Türkiye)

Редколлегия Yay›n KuruluАлбания ArnavutlukДжевахир Спахый Cevahir SipahiАзербайджан AzerbaycanБахтияр Вахабзаде Bahtiyar VahapzadeНизами Джафаров Nizami CaferovАриф Эмрахоглу Arif Emraho¤luИса Хабиббейли ‹sa HabipbeyliТофик Исмаилов Tevfik ‹smailovЭнес Джансевер Enes CanseverСулейман Окумуш Süleyman OkumuflИсмаил Хаджиев ‹smail Hac›yevБосния-Герцеговина Bosna HersekЭнес Пелидиджа Enes PelidijaГрузия GürcistanГиули Аласания Giuli AlasaniaТамаз Гамкрелидзе Tamaz GamkrelidzeРамаз Б. Кхотивари Ramaz B. KhotivariНона Гамбашидзе Nona GambaflidzeТато Ласхишвили Tato LashiflviliЭкрем Диндарол Ekrem DindarolКазахстан KazakistanШeрхан Муртаза fierhan MurtazaНурлан Оразалин Nurlan OrazalinОлжас Сулейменов Olcas SüleymenovАли Челикбаш Ali Çelikbafl

Кыргызстан K›rg›zistanК. Молдокасымов K. Moldokas›movМустафа Башкурт Mustafa BaflkurtМакедония MakedonyaЭнвер Челик Enver ÇelikМонголия Mo¤olistanЦедендорж Дашдондов Ts. DafldandovМолдова MoldovaМехмет Зор Кая Mehmet Zor KayaБорис Мариaн Boris MarianРумыния RomanyaМихаил Мирон Mihail MironРоссийская Федерация Rusya FederasyonuЛеонид Сукияйнен Leonid SükiyainenМихаил Мейер Mihail MeyerДмитрий Васильев Dimitriy VasiliyevМери Трифоненко Meri TrifonenkoДагестан Da¤›stanМ. Дугричилов M. Dugr›c›lovТатарстан TataristanИльфак Ибрагимов ‹lfak ‹bragimovРазиль Валеев Razil ValeyevРасим Хуснутдинов Rasim HusnutdinovБашкортостан Baflk›rdistanРавиль Бикбаев Ravil BikbayevМарат Абдуллин Marat Abdullin

Таджикистан TacikistanМуминшо Каноатов Muminflo KanoatovМесут Ата Mesut AtaТурция TürkiyeМехмет Алтан Mehmet AltanТоктамыш Атеш Toktam›fl AteflБешир Айвазоглу Beflir Ayvazo¤luЭге Джансен Ege CansenТалат Саит Халман Talat Sait HalmanМ. Али Кылычбай M. Ali K›l›çbayНиязи Октем Niyazi ÖktemАвни Озгурель Avni ÖzgürelМехмет Сарай Mehmet SarayЭдибе Созен Edibe SözenТуркмениcтан TürkmenistanДжемиль Йылдыз Cemil Y›ld›zУкраина UkraynaВладимир Казарин Vladimir KazarinИсмаил Керимов ‹smail KerimovВиктор Кодун Viktor KodunПавло Загребельный Pavlo ZagrebelniyГокхан Демир Gökhan Demir

Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz.Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu KoordinatörüАли Сами Йылдырым Ali Sami Y›ld›r›mКоординатор журнала в Анкаре Ankara KoordinatörüФарук Эрбильгин Faruk ErbilginУправ. информационным отделом ‹stihbarat ve Haber Bölüm fiefiСефер Яйладжы Sefer Yaylac›

Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Da¤›t›mЛейла Сака Leyla Saka ([email protected])Дизайн Görsel Tasar›mМурат Аджар Murat Acar

Адрес Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-‹stanbul/TürkiyeТел Tel: +90 (212) 232 17 51 Факс Faks: +90 (212) 231 82 34

Bask›: Ege Bas›m / Esatpafla Mah. Ziyapafla Cad. No: 8 Üst Göztepe - ‹stanbul Tel: +90 (216) 472 84 01

Представительства Temsilcilikler:Албания-Македония-Румыния-Босния-Герцеговина-Турция

Arnavutluk-Makedonya-Romanya-Bosna Hersek-Türkiye +90 (212) 232 17 51Азербайджан Azerbaycan ([email protected]) +994 (12) 498 17 24

Грузия Gürcistan ([email protected]) +995 (32) 93 43 76Казахстан Kazakistan ([email protected]) +7 (3272) 67 16 67

Кыргызстан K›rg›zistan ([email protected]) +996 (312) 66 56 01Молдова Moldova ([email protected]) +373 (79) 76 70 83

Монголия Mo¤olistan ([email protected]) +34 29 66 32 54 63Нахчеван Nahç›van ([email protected]) +994 502 12 02 17

Российская Федерация Rusya Federasyonu ([email protected]) +7 (495) 514 13 83Дагестан Da¤›stan ([email protected]) +7 (8722) 65 00 66Татарстан Tataristan ([email protected]) +7 (843) 238 18 47Башкортостан Baflk›rdistan ([email protected]) +7 (3472) 66 58 38Tува Tuva ([email protected]) +7 (39422) 518 84Новосибирск Novosibirsk ([email protected]) +7 (3832) 21 17 67

Таджикистан Tacikistan ([email protected]) +992 (372) 24 91 83Туркменистан Türkmenistan ([email protected]) +993 (12) 39 67 95Украина Ukrayna ([email protected]) +38 (044) 268 64 06

www.da.com.tr • [email protected]

Türkiye’de fiyat›: 7.50 YTL. KKTC’de fiyat›: 8.50 YTL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL., ö¤renciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USDAbone hesap numaralar›: Asya Kat›l›m Bankas› A.fi. fiiflli fiubesi, TL: 5-186593-1 USD: 186593-2 EURO: 186593-7

Подписной индекс: 83156 Каталог Пресса России

Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации

Свидетельство о регистрации: ПИ № 77-5826 от 07.12. 2000 В России и странах СНГ цена договорная

Журнал «ДА» зарегистрирован в Министестве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: 5878-Ж

“Diyalog ‘evet’le bafllar”

DA dergisi birDiyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r.

Üç ayl›k uluslararas›düflünce ve kültür dergisi

Yayg›n Süreli Yay›n

Диалог начинается с «да»

Журнал «ДА» – изданиеПлатформы Диалог Евразия

Ежеквартальный международныйкультурно-интеллектуальный журнал

ГЛАВНАЯ ТЕМА/DOSYA

Путешествие в культуруKültüre yolculukСадык Эрен / Sad›k Eren

Стамбул был «первым» bir “ilk”tir ‹stanbulСулейман Фарук ГонджуоглуSüleyman Faruk Göncüo¤lu

Турция – перекрестокцивилизаций

Medeniyetler Kufla¤› TürkiyeНезих Башгелен / Nezih Baflgelen

Почему людипутешествуют?

Neden seyahat ediyorlar?Кубейси Тархан / Kubeysi Tarhan

Возрождениедревнего Тальхира

Talhir yeniden do¤uyorТамара Савельева / Tamara Savelyeva

От СофииКонстантинопольской к

Софии Киевской‹stanbul Ayasofya’s›ndan

Kiev Ayasofya’s›naТамара Гребенникова , Богдан АндрусишинTamara Grebennikova, Bogdan Andrusifl›n

Семь чудес светаDünyan›n yedi harikas›

Яхья Аксой / Yahya Aksoy

20-71

Путешествие вкультуру

Kültüre yolculuk

Для чего нужна ООН?Сапармурат Туркменбаши

Birleflmifl Milletlerneden gerekli?

Saparmurat Türkmenbafl›

8

Играй, гармонь!Рашид Мустафин

Çal akordeoncu, çal!Raflit Mustafin

112

Евразия разрабатываетпроекты совместногопроживания народов

Avrasya birlikte yaflamaprojeleri gelifltiriyor

118

Султанша Хюрремсоединяет народы

Юрий Брязгунов

Hürrem SultanMilletleri Birlefltiriyor

Yuriy Bryazgunov

124

Благородство – важнаяконцепция Киевской детской

академии искусствМихайло Чембержи

“Yüksek ahlak” Kiev ÇocukSanat Akademisi’nin ana ilkesi

Mihailo Çemberji

108Чрезвычайный и Полномочный

Посол Гюндюз Актан:

Турцию приводятв пример, потому

что в странеощущается

прогрессБеседовал: Дженгиз

Шимшек

Emekli Büyükelçi Gündüz Aktan:Türkiye, ilerledi¤i için

örnek gösteriliyorKonuflan: Cengiz fiimflek

Гарантии Таджикистана дляиностранных предпринимателей

Шухрат Султанов

Tacikistan yabanc›yat›r›mc›ya garanti veriyor

fiuhrat Sultanov

91

Далекие близкие: молокане –«пьющие молоко»

Сервет Сомунджуоглу

Uzaktaki yak›nlar›m›z,süt içici Molokanlar

Servet Somuncuo¤lu

95

Узбекистан: 15 лет независимостиЭркам Туфан Айтав

Özbekistan ba¤›ms›zl›¤›n›n15. y›l›n› kutluyor

Erkam Tufan Aytav

100

Свобода(!),навязанная силой оружия

Владимир

Sopayla gelen özgürlük(!)Metropolit Vladimir

14

Позитивный национализмявляется основойсосуществования

Фархад Мамедов

Pozitif milliyetçilik beraberyaflama düflüncesidir

Ferhad Mamedov

72

Евразия станетмногофункциональным

транспортным коридоромГ. Цагарели

Avrasya çok fonksiyonluulafl›m koridoru olacak

G. Tsagareli

78

85

редактор editör

ë ÂÈ˜‡Ò ‚ ÏËðÂ ÛÊÂ ÌÂÚ ·ÓÎ¸¯Ëıð‡ÒÒÚÓflÌËÈ. à „ð‡ÌËˆ˚ ÎÂ„ÍÓÓÚÍð˚‚‡˛ÚÒfl, ÒÚÓËÚ ÎË¯¸ ÔðÓËÁÌÂÒÚË

‚ÓÎ¯Â·ÌÓÂ ÒÎÓ‚Ó «ÚÛðËÒÚ». åËð ·ÓÎ¸¯Â, ˜ÂÏ Ì‡¯‰ÓÏ, Ì‡¯‡ ‰ÂðÂ‚Ìfl ËÎË Ì‡¯‡ ÒÚð‡Ì‡. å˚ËÌÚÂðÂÒÛÂÏÒfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ Á‡ Ëı ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË. å˚ ıÓÚËÏÛ‚Ë‰ÂÚ¸, ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ‰ÓÚðÓÌÛÚ¸Òfl ‰Ó ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡.ì ÒÚ‡ð˚ı Ë ÏÓÎÓ‰˚ı, Û ‚ÒÂı ·ÂÁ ËÒÍÎ˛˜ÂÌËfl ÒÍ‡Ê‰˚Ï ‰ÌÂÏ ð‡ÒÚÂÚ ÊÂÎ‡ÌËÂ ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸.

èÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ – ÁÌ‡˜ËÚ ÔÓÁÌ‡‚‡Ú¸ ÒÂ·fl.ÇË‰ÂÚ¸ ‰ðÛ„ËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Ì‡ıÓ‰ËÚ¸Òfl ‚ ‰ðÛ„ËıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflı – ÍÓÎÓÒÒ‡Î¸Ì˚È ÒÚËÏÛÎ ‰ÎflÔÓÁÌ‡ÌËfl ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó «fl». ã˛·˚Â Á‡‰‡ÚÍËÍÒÂÌÓÙÓ·ËË ÏÓÊÌÓ ‚˚ÎÂ˜ËÚ¸ ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËÏËÔÓÂÁ‰Í‡ÏË.

Ç ÏËðÂ ‚ÒÂ Â˘Â ÊË‚˚ ÒÚÂðÂÓÚËÔ˚. óÂÎÓ‚ÂÍÔðË‚˚Í Ò˜ËÚ‡Ú¸ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚ÂðÌÓÈ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚Ó˛ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, Ò‚Ó˛ ðÂÎË„Ë˛, Ò‚Ó˛ ÒËÒÚÂÏÛ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ.çÓ ÒÚÓËÚ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ‰ðÛ„Û˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, Í‡Í ÚÓ˜Í‡ÁðÂÌËfl ÏÂÌflÂÚÒfl. ÇÒÂ ÒÚÂðÂÓÚËÔ˚ ÛÎÂÚÛ˜Ë‚‡˛ÚÒfl‚Ó ‚ðÂÏfl ‰Û¯Â‚Ì˚ı ·ÂÒÂ‰ Á‡ ÒÚÓÎÓÏ ÒÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏË ÍÛ¯‡Ì¸flÏË.

Ç ÄÙðËÍÂ ÏÌÂ ‰Ó‚ÂÎÓÒ¸ Ó·˘‡Ú¸Òfl ÒÏÂÒÚÌ˚Ï ÊËÚÂÎÂÏ, ÍÓÚÓð˚È ÌÂÁÌ‡Î ÏÓÂ„Ó flÁ˚Í‡. å˚ Ó·‡ ·˚ÎËÌÂÏ˚, ÌÓ ·ÂÁ ·ÓflÁÌË ÓÚÍð˚ÎËÒ‚ÓË ÒÂð‰ˆ‡ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„Û, Ë ˝ÚÓ„ÓÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‰ÎflÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÔÓÌflÚ¸ ‰ðÛ„‰ðÛ„‡. å˚ ÔÓ‰ÂÎËÎËÒ¸ÔË˘ÂÈ. à Ì‡Ï ÒÚ‡ÎÓ ‰ðÛ„ Ò‰ðÛ„ÓÏ ÎÂ„ÍÓ.

íÛðËÁÏ – ÔðÂÍð‡ÒÌÓÂÒðÂ‰ÒÚ‚Ó ð‡Á‚ËÚËfl ‰Ë‡ÎÓ„‡Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. äÓÌÂ˜ÌÓ,Ë Á‰ÂÒ¸ ÌÂ Ó·ıÓ‰ËÚÒfl ·ÂÁÔÓ·Ó˜Ì˚ı ˝ÙÙÂÍÚÓ‚. ÇÌÂÍÓÚÓð˚ı ÒÚð‡Ì‡ı·ÂÒÔÓðfl‰Ó˜Ì˚È,ÌÂˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚È ÚÛðËÁÏÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÔðË˜ËÌÓÈÒÂð¸ÂÁÌ˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ.çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÌËÏ‡Ú¸ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÏÂð˚, ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸Ì‡Û˜Ì˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl. Ç‡ÊÌÓÔÓ‚˚ÒËÚ¸ ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ Ë ÏÂÒÚÌ˚ıÊËÚÂÎÂÈ, Ë ÚÛðËÒÚÓ‚.

Ö‚ð‡ÁËfl Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÌÂÔðÂ‚ÁÓÈ‰ÂÌÌÓÈ Íð‡ÒÓÚÓÈ.ÖÂ „Óð˚, ðÂÍË, ÙÓÌÚ‡Ì˚, ‰ðÂ‚Ìflfl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ËÔ‡ÏflÚÌËÍË ‡ðıÂÓÎÓ„ËË ËÁ‰‡‚Ì‡ ÔðË‚ÎÂÍ‡˛ÚÚÛðËÒÚÓ‚. ë‡Ï‡fl ˛ÊÌ‡fl ÚÓ˜Í‡ Ö‚ð‡ÁËË, ÄÌÚ‡Î¸fl,ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ Ò‚ÓËÏË ÔÎflÊ‡ÏË, Î‡ÒÍÓ‚˚Ï ÏÓðÂÏ,·ÛıÚ‡ÏË, ÎÂÒ‡ÏË, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂÏ,‡ðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÏË Ô‡ÏflÚÌËÍ‡ÏË, ÏÛÁÂflÏË,ÙÎÓðÓÈ Ë Ù‡ÛÌÓÈ Ë, ˜ÚÓ Ò‡ÏÓÂ „Î‡‚ÌÓÂ,„ÓÒÚÂÔðËËÏÒÚ‚ÓÏ.

ç‡¯ ðÂ„ËÓÌ, ÍÓÚÓð˚È ÚflÌÂÚÒfl ÓÚ ‰‡ÎÂÍÓÈÄÁËË ‰Ó ëðÂ‰ËÁÂÏÌÓ„Ó ÏÓðfl Ë fl‚ÎflÂÚÒflÔÂðÂÍðÂÒÚÍÓÏ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, ÚðÂ·ÛÂÚ ¯ËðÓÍÓÈðÂÍÎ‡Ï˚ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ‚ ÏËðÂ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚Ó˘Û˘‡Ú¸ ÒÂ·fl Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ Ë ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ. íÛðËÁÏ – ˝ÚÓ ˝ÍÒÔÓðÚ ÍÛÎ¸ÚÛð˚.é· ˝ÚÓÏ ÌÂÎ¸Áfl Á‡·˚‚‡Ú¸.

ùÚÓÚ ÌÓÏÂð ÔÓÏÓÊÂÚ ‚‡Ï ð‡ÒÒÎ‡·ËÚ¸Òfl. Ç˚Û‚Ë‰ËÚÂ ÏÌÓ„Ó Û‰Ë‚ËÚÂÎ¸Ì˚ı ÔÓ Íð‡ÒÓÚÂ ÏÂÒÚ.

ÜÂÎ‡ÂÏ ‚ÒÂÏ ıÓðÓ¯Ó ÓÚ‰ÓıÌÛÚ¸. èÛÒÚ¸Í‡Ê‰˚È ‰ÂÌ¸ ÔðËÌÓÒËÚ ‚‡Ï Ò˜‡ÒÚ¸Â. n

Dünyada art›k birbirimize çok yak›n›z.S›n›rlar turizm denen sihirli sözcükleaç›l›yor ard›na kadar. Dünya sadece

evimiz, köyümüz veya vatan›m›zdan ibaret de-¤il. Her yeri merak ediyoruz. Bütün dünyay›, ül-keleri, kültürleri görmek, dokunmak ve hisset-mek istiyoruz. Genç, yafll› demeden dünyay›dolaflma iste¤imiz art›yor.

Yolculuk yaparak kendimizi de keflfe ç›k›yo-ruz. Di¤er insanlar, kültürler ve medeniyetlerigörmek, içinde yaflamak kendimizi keflfetmekad›na da çok anlaml›. “Öteki”ne duyulan korkuve yarg›lar turistik yolculuklar›n dalgalar› için-de kayboluyor.

Dünyada önyarg› çok fazla. Her kültür, ülkeveya din içinde insanlar sadece yaflad›klar›n›ndo¤ru ve iyi oldu¤unu sanabiliyor. Baflka yerle-re yolculukla durum aniden de¤iflebiliyor. ‹n-

sanlar›n önyarg›lar› sohbetlerde, yemekteufalan›p gidiyor.

Orta Afrika’n›n bir köyündedil bilmeyen bir köylüyle atefl

bafl›nda muhabbet ettim.‹kimizde dilsizdik ama iki-

miz de insand›k ve birbiri-mize cömertlikle yüre¤i-mizi açt›k. Yeme¤imizipaylaflt›k. Her fley anlafl›-l›r oldu.

Turizm hoflgörü vediyalog için olumlu biraraç. Elbette, her fleyinyan etkileri de vard›r. Bi-

linçsiz turizm kimi ülke-de sorunlar do¤urabilir.

Bunun önlemlerini de al-mak, bilimsel çal›flmalarla

yap›land›rmak mümkün. ‹n-san kalitesini art›rmak en

önemlisi.Avrasya bozulmam›fl do¤as›, da¤-

lar›, flelaleleri, arkeolojisi ve kültürleriyle çokinsan› çekecek güzellikte. Bu co¤rafyan›n engüney s›n›r› Antalya’ya kadar inen güzergahtabakir koylar, inan›lmaz güzellikte ormanlar,yeflillik içinde tarih ve arkeoloji, dini merkezler,sit alanlar›, kültürel renkler, insan s›cakl›¤›,müzeler, bitki ve hayvan çeflitlili¤i, lezzet ve tatzenginli¤i ile tan›n›yor. “Uzak Asya’dan bir k›s-rak bafl› gibi” gelip Akdeniz’e uzanan medeni-yetler kufla¤› co¤rafyas›nda daha fazla pazar-lama ve tan›t›m ihtiyac›nday›z. Kendimizidünya sahnesinde hissetmeli ve öyle davran-mal›y›z. Turizm bir kültür ihrac›d›r. Bunuunutmamal›y›z.

Bu say›da içiniz ferahlayacak, güzel mekân-lar ve yerlerin görselleriyle gözünüz flenlene-cek.

Herkese mutlu tatiller, sevgi dolu günler… n

Туризмкак

экспорткультуры

Невваль СевиндиГлавный редактор

Turizmbir

kültürihrac›d›r

Nevval SevindiYay›n Editörü

Евразия обладаетнепревзойденнойкрасотой. Ее горы,

реки, фонтаны,древняя культура и

памятникиархеологии

издавнапривлекают

туристов.

Avrasyabozulmam›fl do¤as›,

da¤lar›, flelaleleri,arkeolojisi ve

kültürleriyle çokinsan› çekecek

güzellikte.

ëÂ„Ó‰Ìfl, Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡, ‚ÂÎËÍ‡ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ë ËıÎË‰ÂðÓ‚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÍðÛÔÌ˚ı

ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ‰ÓÎ„ÍÓÚÓð˚ı ÔÂðÂ‰ Ì˚ÌÂ¯ÌËÏ Ë ·Û‰Û˘ËÏÔÓÍÓÎÂÌËflÏË Î˛‰ÂÈ – Á‡ÍðÂÔËÚ¸ Ë ð‡Á‚ËÚ¸Ì‡ÏÂÚË‚¯ËÂÒfl ÔÓÁËÚË‚Ì˚Â ÚÂÌ‰ÂÌˆËË Ì‡ÔÛÚË ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÌÂÍÓÌÙðÓÌÚ‡ˆËÓÌÌÓÈ,ÌÂÌ‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÏËð‡. çÂÛÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚Â ·‡ð¸Âð˚ ÏÂÊ‰ÛÒÚð‡Ì‡ÏË, ‡ Ì‡‚Ó‰ËÚ¸ ÏÓÒÚ˚ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚Ò˛‰Û, „‰Â ˝ÚÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, –Ú‡ÍÓ‚Ó Ì‡ÒÛ˘ÌÓÂ ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂ ÊËÁÌË.

çÂÈÚð‡Î¸Ì˚È íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÛÒÔÂ¯ÌÓð‡Á‚Ë‚‡ÂÚ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËÂ ËÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËÂ Ò‚flÁË Ò ‰ðÛ„ËÏË„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ÏËÓð„‡ÌËÁ‡ˆËflÏË, ÛÒÚ‡ÌÓ‚Ë‚‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓ 120„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË ÏËð‡ Ë fl‚ÎflflÒ¸ ˜ÎÂÌÓÏ 40ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ. Ç ðÂ¯ÂÌËË˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı, ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ıË ‰ðÛ„Ëı Á‡‰‡˜ Ï˚ ÌÂËÁÏÂÌÌÓ Ó˘Û˘‡ÎË Ë‚˚ÒÓÍÓ ˆÂÌËÏ ÔÓÏÓ˘¸ Ë ÔÓ‰‰ÂðÊÍÛééç, ÂÂ ÔðÓ„ð‡ÏÏ, ‡„ÂÌÚÒÚ‚ Ë ÙÓÌ‰Ó‚.íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÓÚÍð˚Ú ‰ÎflÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ò ééç‚Ó ‚ÒÂı Ó·Î‡ÒÚflı, ‚ÍÎ˛˜‡fl Ë ÒÙÂðÛ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ËÁÏÂðÂÌËfl.

ïÓÚÂÎ ·˚ ÓÒÓ·Ó ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ò ééç fl‚ÎflÂÚÒflÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËÂÏ‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÍÛðÒ‡ ÌÂÈÚð‡Î¸ÌÓ„ÓíÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡.

é‰ÌËÏ ËÁ „Î‡‚Ì˚ı ÔðËÓðËÚÂÚÓ‚ ˝ÚÓ„ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓ‰‰ÂðÊ‡ÌËÂÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÏËð‡ Ë ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË,‰Ó·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ò ‰ðÛ„ËÏËÒÚð‡Ì‡ÏË, Ú‡ÍÊÂ Í‡Í Ë ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËÂð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ ËÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡ÌËÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı Ó˜‡„Ó‚ÍÓÌÙðÓÌÚ‡ˆËË.

àÏÂÌÌÓ Ä¯ı‡·‡‰ ËÌËˆËËðÓ‚‡ÎÔÂðÂ„Ó‚Óð˚ ÏÂÊ‰Û

п о л и т и к а s i y a s e t

8 Д И А Л О Г Н А Ч И Н А Е Т С Я С « Д А »

Для чего нужна ООН?Сапармурат Туркменбаши

Президент Туркменистана.

Birleflmifl Milletlerneden gerekli?

Saparmurat Türkmenbafl›Türkmenistan Cumhurbaflkan›.

Bugün devletlerin, liderlerinin veuluslararas› büyük kurulufllar›nsorumlulu¤u her zamankinden

daha fazla. Bu uluslararas› büyük kuru-lufllar›n günümüz ve gelecek nesillereborcu, insanlar› karfl› karfl›ya getirme-yen, zora dayanmayan bir bar›fl modeli-nin oluflturulmas› amac›yla olumlu e¤i-limlerin sa¤lamlaflt›r›lmas› ve gelifltiril-mesidir. Ülkeler aras›nda yeni engellerç›karmak de¤il, aksine mümkün olanher yerde iflbirli¤i köprüleri kurmak ha-yat›n zarurî ihtiyaçlar›d›r.

Dünyan›n 120 ülkesi ile diplomatikiliflkiler kurarak, 40 uluslararas› teflkila-t›n üyesi olan tarafs›z Türkmenistan, di-¤er devletler ve uluslararas› kurulufllarlaikili ve çok yönlü iliflkilerini baflar›l› birflekilde gelifltiriyor. Ekonomik, toplum-sal, kültürel ve di¤er problemlerin çözü-münde BM’nin programlar›n›, büro vefonlar›n›, çok de¤er verdi¤imiz yard›m-lar›n› ve deste¤ini her zaman hissettik.Türkmenistan, BM ile insan kaynaklar›dahil olmak üzere her alanda yap›c› biriflbirli¤ine aç›k.

BM ile iflbirli¤inin, tarafs›z Türkme-nistan’›n d›fl politika rotas›n›n stratejikyönünü teflkil etti¤ini özellikle belirtmekisterim. Bu iflbirli¤inin önemli öncelikle-rinden biri, uluslararas› bar›fl ve güvenli-¤in, di¤er ülkelerle iyi komflu iliflkilerinindesteklenmesi, ayn› flekilde çat›flmalar›nönünün al›nmas› ve var olan çat›flmakaynaklar›n›n düzeltilmesidir.

Özellikle Aflkabat, uluslararas› kamu-oyunun bölgede istikrar› sa¤lamak içingösterdi¤i ortak çabalar›na büyük katk›sa¤layan Afgan gruplar aras›ndaki gö-

ÔðÓÚË‚Ó·ÓðÒÚ‚Û˛˘ËÏË ‡Ù„‡ÌÒÍËÏË„ðÛÔÔËðÓ‚Í‡ÏË, ˜ÚÓ ÒÚ‡ÎÓ ÍðÛÔÌ˚Ï‚ÍÎ‡‰ÓÏ ‚ Ó·˘ËÂ ÛÒËÎËfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„ÓÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓ ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËË Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚ÍË ‚ðÂ„ËÓÌÂ. Ç 1996 „. ‚ Ì‡¯ÂÈ ÒÚÓÎËˆÂ ·˚ÎËÔðÓ‚Â‰ÂÌ˚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ð‡ÛÌ‰Ó‚ ÔðflÏ˚ıÏÂÊÚ‡‰ÊËÍÒÍËı ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚, ÍÓÚÓð˚ÂÔÓÏÓ„ÎË Ì‡ÈÚË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ðÂ¯ÂÌËÂ„ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ.

èÓÒÎÂ ÒÓ·˚ÚËÈ 11 ÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „. ‚ç¸˛-âÓðÍÂ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Ó‰ÌËÏ ËÁÔÂð‚˚ı ÓÚÍÎËÍÌÛÎÒfl Ì‡ ËÌËˆË‡ÚË‚Û ééçÓ ÒÓÁ‰‡ÌËË ‚ÒÂÏËðÌÓÈ ÍÓ‡ÎËˆËË ÔÓ·Óð¸·Â Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ. ÅÛ‰Û˜Ë Âfi‡ÍÚË‚Ì˚Ï Û˜‡ÒÚÌËÍÓÏ, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Ì‡ÒÂ·Â ËÒÔ˚Ú‡Î ‚Ò˛ ˜Û‰Ó‚Ë˘ÌÓÒÚ¸ ˝ÚÓ„Ófl‚ÎÂÌËfl. 25 Ò‡Ì‰Ê‡ð (ÌÓfl·ðfl) 2002 „. ‚Ä¯ı‡·‡‰Â ·˚ÎÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÓ Úfl„˜‡È¯ÂÂÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ – ÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍËÈ ‡ÍÚ,Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚È Ì‡ Ì‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚È Á‡ı‚‡Ú‚Î‡ÒÚË Ë ËÁÏÂÌÂÌËÂ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÓÌÌÓ„ÓÒÚðÓfl ‚ ÒÚð‡ÌÂ ÔÛÚÂÏ ÔÓÒfl„‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Ì‡ÊËÁÌ¸ „Î‡‚˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡.

èðÂ‰‚‡ðËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ë ÓÚÍð˚Ú˚ÈÒÛ‰ Ì‡‰ ÔðÂÒÚÛÔÌËÍ‡ÏË ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛‰ÓÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ·˚Î‡ Á‡ð‡ÌÂÂÒÔÎ‡ÌËðÓ‚‡ÌÌ‡fl Ë ÓÚð‡·ÓÚ‡ÌÌ‡fl ‚Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÓÌÌÓÏ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÏ ÔÎ‡ÌÂÔÓÔ˚ÚÍ‡ ÒÓ‚Âð¯ÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„ÓÔÂðÂ‚ÓðÓÚ‡. èðË˜ÂÏ, ÂÂ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡ ·˚Î‡ÔðÓ‚Â‰ÂÌ‡ Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡.

çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÚÂððÓðËÁÏÏÌÓ„ÓÎËÍ, ÔðËðÓ‰‡ Â„Ó Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚‡ Ë ‚ÓÒÌÓ‚Â Ò‚ÓÂÈ ËÏÂÂÚ ‰ÓÍÚðËÌÂðÒÍËÈ˝„ÓËÁÏ, ‚ÓÁ‚Â‰ÂÌÌ˚È Â„Ó ÌÓÒËÚÂÎflÏË ‚Íð‡ÈÌ˛˛ ÒÚÂÔÂÌ¸ ÁÎ‡, ÌÂÔðËÏËðËÏÓÒÚË ËÊÂÒÚÓÍÓÒÚË. íÂððÓðËÁÏ ÌÂ ÁÌ‡ÂÚ ÌË„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË, ÌË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚË, ÓÌÌÂ ÔðË˜‡ÒÚÂÌ ÌË Í Í‡ÍÓÈ ðÂÎË„ËË ËÍÛÎ¸ÚÛðÂ. ÇÓÚ ÔÓ˜ÂÏÛ ·Óð¸·‡ ÒÚÂððÓðËÁÏÓÏ ‰ÓÎÊÌ‡ ‚ÂÒÚËÒ¸ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ÏË ÛÒËÎËflÏË ‚ÒÂ„Ó ÏËðÓ‚Ó„ÓÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡.

Туркменистан примиряетстраны региона ÅÛ‰Û˜Ë „ÎÛ·ÓÍÓ Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡ÌÌ˚Ï ‚ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËË ÏËð‡ Ë ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl ‚ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡ÌÂ, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÔðËÌËÏ‡Î ËÔðËÌËÏ‡ÂÚ ‡ÍÚË‚ÌÓÂ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ÔÓÒÎÂ‚ÓÂÌÌÓÏ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËË ÒÓÒÂ‰ÌÂÈÒÚð‡Ì˚. ÄÍÚË‚ÌÓ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜‡fl Ò‡„ÂÌÚÒÚ‚‡ÏË Ë Û˜ðÂÊ‰ÂÌËflÏË ééç,íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÒÓÁ‰‡Î „Î‡‚Ì˚ÈÚð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚È ÍÓðË‰Óð ÔÓ ‰ÓÒÚ‡‚ÍÂ„ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌÓÈ ÔÓÏÓ˘Ë ÔÓÒÚð‡‰‡‚¯ÂÏÛÌ‡ðÓ‰Û ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl

Ì‡¯‡ ÒÚð‡Ì‡ ðÂ‡ÎËÁÛÂÚ ÍðÛÔÌ˚Â ÔðÓÂÍÚ˚ÔÓ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌË˛ ÒÂ‚ÂðÌ˚ı ð‡ÈÓÌÓ‚ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡ ˝ÎÂÍÚðË˜ÂÒÚ‚ÓÏ ÔÓ ÌËÁÍËÏˆÂÌ‡Ï, ÔÓ ÒÓÁ‰‡ÌË˛ ‰ÓðÓÊÌÓÈ ËÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚.

ÉÎ‡‚Ì˚Ï ÔðÓÂÍÚÓÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó, ÌÓ Ë ÏËðÓ‚Ó„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡fl‚ÎflÂÚÒfl ÔðÓÍÎ‡‰Í‡ Úð‡ÌÒ‡Ù„‡ÌÒÍÓ„Ó„‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡, ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÍÓÚÓðÓ„Ó Ë‰ÂÚ ÔÓÒÓ„Î‡ÒÓ‚‡ÌÌÓÏÛ „ð‡ÙËÍÛ ÔðË Û˜‡ÒÚËËÄÁË‡ÚÒÍÓ„Ó ·‡ÌÍ‡ ð‡Á‚ËÚËfl. ùÚÓÚ ÔðÓÂÍÚÌ‡Ôð‡‚ÎÂÌ Ì‡ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡, ÒÓÁ‰‡ÌËÂËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ Ë ÌÓ‚˚ı ð‡·Ó˜Ëı ÏÂÒÚ,˜ÚÓ Ì‡ ‰ÂÎÂ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ ÒÚðÂÏÎÂÌËÂíÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Í ‰Ó·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÚ‚Û Ì‡ÓÒÌÓ‚Â ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË Ë ð‡Á‚ËÚËfl ‚ ðÂ„ËÓÌÂ.

rüflmelere ev sahipli¤i yapm›flt›r. 1996y›l›nda Tacikistan’daki toplumsal anlafl-mazl›¤a politik çözüm bulmaya yard›m-c› olmak amac›yla Tacikler aras›ndaki di-rek görüflmelerin birkaç turu da baflken-timizde gerçeklefltirildi.

Türkmenistan, 11 Eylül 2001 y›l›ndayaflanan terör olaylar›ndan sonraBM’nin bütün dünyada terörle müca-dele koalisyonu kurulmas› için yapt›¤›ça¤r›ya cevap veren ilk ülkelerden birioldu. Türkmenistan bu koalisyonun ak-tif bir kat›l›mc›s› olduktan sonra terö-rün tüm vahfletini üzerinde hissetti. 25Sancar (Kas›m) 2002 y›l›nda Aflkabat’ta

s i y a s e t п о л и т и к а

D ‹ Y A L O G E V E T ’ L E B A fi L A R 9

Нейтральный Туркменистан успешно развивает двусторонниеи многосторонние связи с другими государствами и

международными организациями, установивдипломатические отношения со 120 государствами мира и

являясь членом 40 международных организаций.

Dünyan›n 120 ülkesi ile diplomatik iliflkiler kurarak, 40uluslararas› teflkilat›n üyesi olan tarafs›z Türkmenistan,

di¤er devletler ve uluslararas› kurulufllarla ikili ve çokyönlü iliflkilerini baflar›l› bir flekilde gelifltiriyor.

Devlet Baflkan›’na suikast düzenlemekyoluyla ülkenin anayasal düzenini de-¤ifltirmeye yönelik korkunç bir cinayet,bir terör eylemi gerçeklefltirildi. ‹lk belir-lemelere göre ve suçlular›n yarg›land›¤›mahkemenin de ispat etti¤i üzere bu,daha önce planlanm›fl, çal›fl›lm›fl, orga-nize edilmifl ve finansman› ayarlanm›flbir devlet ihtilali teflebbüsüdür. Üstelikbunun haz›rl›¤› Türkmenistan s›n›rlar›d›fl›nda yap›ld›.

Terör çok yüzlü olmas›na ra¤men ta-biat› birdir. Do¤as›nda tafl›y›c›lar› tara-f›ndan kötülü¤ün, uzlaflmazl›¤›n ve flid-detin son haddine kadar götürülen dok-triner bir egoizm bulunur. Terör, nedevlet ne de millet bilir, o hiçbir dine vekültüre ait de¤ildir. ‹flte bunun için te-rörle mücadele bütün dünya kamuoyu-nun ortak çabalar›yla yürütülmelidir.

Türkmenistan bölgedeuzlaflt›r›c› rol oynuyorAfganistan’da bar›fl ve huzurun kurul-mas›na derin bir ilgi gösteren Türkme-nistan, savafl sonras› bu komflu ülkeninyeniden kurulmas›nda etkin rol oynad›ve oynamaya da devam ediyor. Türkme-nistan, BM’nin kurumlar› ve organizas-yonlar› ile aktif bir iflbirli¤i yaparak insa-ni yard›mlar›n Afganistan’›n s›k›nt› çe-ken halk›na ulaflmas› için ana ulafl›mkoridoru oluflturdu. Ülkemiz, Afganis-tan’›n kuzey bölgelerinde ucuz elektrikenerjisi sa¤lama, demiryolu ve ulafl›maltyap›s› gibi büyük projeler gerçekleflti-riyor.

Sadece bölgesel çapta de¤il, dünyaölçe¤inde en önemli proje, Asya GeliflimBankas›’n›n kat›l›m› ve mutab›k kal›nangrafi¤e göre gerçeklefltirilen Trans Af-gan gaz hatt›n›n döflenmesidir. Bu projeAfganistan’›n ekonomik yönden yeni-den do¤mas›na, altyap›n›n kurulmas›nave yeni ifl yerlerinin aç›lmas›na yönelik-tir. Türkmenistan da bölgenin istikrar›-na ve geliflmesine yönelik bu gayretlereyapt›¤› ifllerle katk› sa¤l›yor.

Türkmenistan bar›fl ilkelerine uygunolarak BM bölge merkezinin bar›fl, Asyave Pasifik Okyanusu bölgelerinin silah-s›zland›r›lmas› çal›flmalar›na aktif birflekilde kat›l›yor. 1996 Ruhname (Eylül)ay›nda ülkemiz New York’ta nükleer si-lahlar›n yay›lmamas› anlaflmas›n› imza-lad›. 1997 y›l›nda Türkmenistan BM Ge-



После событий 11 сентября 2001 г. в Нью-ЙоркеТуркменистан одним из первых откликнулся наинициативу ООН о создании всемирной коалиции поборьбе с терроризмом.

Türkmenistan, 11 Eylül 2001 y›l›nda yaflanan terörolaylar›ndan sonra BM’nin bütün dünyada terörlemücadele koalisyonu kurulmas› için yapt›¤› ça¤r›ya cevapveren ilk ülkelerden biri oldu.

ëÎÂ‰Ûfl ÔðËÌˆËÔ‡Ï ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÚ‚‡,íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ‡ÍÚË‚ÌÓ Û˜‡ÒÚ‚ÛÂÚ ‚ÏÂðÓÔðËflÚËflı êÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ˆÂÌÚð‡ééç ‚ Ó·Î‡ÒÚË ÏËð‡ Ë ð‡ÁÓðÛÊÂÌËfl ‚ÄÁËË Ë íËıÓÓÍÂ‡ÌÒÍÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ. ÇðÛıÌ‡Ï‡ (ÒÂÌÚfl·ðÂ) 1996 „. Ì‡¯‡ ÒÚð‡Ì‡ÔÓ‰ÔËÒ‡Î‡ ‚ ç¸˛-âÓðÍÂ ÇÒÂÓ·˘ËÈ‰Ó„Ó‚Óð Ó ÌÂð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËË fl‰ÂðÌÓ„ÓÓðÛÊËfl. Ç 1997 „. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡ÌÔÓ‰‰ÂðÊ‡Î Ë‰Â˛ Ë ÒÚ‡Î ÒÓ‡‚ÚÓðÓÏðÂÁÓÎ˛ˆËË ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓÈ ÄÒÒ‡Ï·ÎÂË ééçÓ ÒÓÁ‰‡ÌËË ÁÓÌ˚, Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÈ ÓÚ fl‰ÂðÌÓ„ÓÓðÛÊËfl ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË.

ç‡„Îfl‰Ì˚Ï ÔðËÏÂðÓÏ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÓ„ÓÔ‡ðÚÌÂðÒÚ‚‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Ò ÒËÒÚÂÏÓÈééç ÒÚ‡ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËÂ 28 ÙÂ‚ð‡Îfl 2004 „.ê‡ÏÓ˜ÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ééç ÔÓÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ë˛ ð‡Á‚ËÚË˛ Ì‡ 2005-2009 „„.(ûçÑÄî). áÌ‡˜ËÏÓÈ ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍÓÈÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌÓ„Ó ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÚÓ, ˜ÚÓÓÌ, ·Û‰Û˜Ë Ì‡ˆÂÎÂÌÌ˚Ï Ì‡ ðÂ¯ÂÌËÂ„ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı Á‡‰‡˜ ‚ ð‡ÏÍ‡ı ñÂÎÂÈð‡Á‚ËÚËfl Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËfl, ÔðËÌflÚ˚ı ééç,ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÒÓ‚Ô‡‰‡ÂÚ Ò Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏËÔðËÓðËÚÂÚ‡ÏË Ë ËÌÚÂðÂÒ‡ÏËíÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡, Á‡ÍðÂÔÎÂÌÌ˚ÏË ‚ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ «ëÚð‡ÚÂ„Ëfl˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ËÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Ì‡ÔÂðËÓ‰ ‰Ó 2020 „Ó‰‡».

å˚ ð‡Á‰ÂÎflÂÏ Ó·˘ÂÂ ÏÌÂÌËÂ Ó ÚÓÏ,˜ÚÓ ‚ XXI ‚. ÒËÒÚÂÏ‡ ééç ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ð‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÏ ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË. å˚ Á‡ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ ééç, ÌÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò ˆÂÎ¸˛ÛÍðÂÔÎÂÌËfl Ë ð‡Ò¯ËðÂÌËfl ÂÂ ðÓÎË ‚ ÏËðÂ.

çÂÏ‡ÎÓ‚‡ÊÌ˚Ï ÏÓÏÂÌÚÓÏ fl‚ÎflÂÚÒflÓ·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸ÌÓ„ÓÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ - Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ Ì‡ˆËÈ ‚ ÒÚðÛÍÚÛð‡ıÒÔÂˆË‡ÎËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚ı Û˜ðÂÊ‰ÂÌËÈ Ë ‚ÒÓÒÚ‡‚Â ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘Â„Ó ÔÂðÒÓÌ‡Î‡ ‚ ˆÂÎÓÏ.äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ééç ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‚ ÔÓÎÌÓÈÏÂðÂ ÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸Òfl ÚÂÏË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚflÏË ËÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ÏË, ÍÓÚÓð˚ÏË Ó·Î‡‰‡˛ÚÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Â ‚ ÌÂÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. äÔðËÏÂðÛ, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì „ÓÚÓ‚ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ËÚ¸ Û˜ðÂÊ‰ÂÌËflÏ ééç Ò‚ÓËðÂÒÛðÒ˚ ‰Îfl ð‡Ò¯ËðÂÌËfl ÔðËÒÛÚÒÚ‚Ëfl ‚ðÂ„ËÓÌÂ ÔÛÚÂÏ ÓÚÍð˚ÚËfl ‚ Ì‡¯ÂÈ ÒÚÓÎËˆÂ¯Ú‡·-Í‚‡ðÚËð Ë ‰ðÛ„Ëı „ÓÎÓ‚Ì˚ı ÓÙËÒÓ‚‡„ÂÌÚÒÚ‚ ééç. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó Û Ì‡Ò ËÏÂ˛ÚÒfl‚ÒÂ ÛÒÎÓ‚Ëfl, ‚ÍÎ˛˜‡fl ÊËÎË˘ÌÛ˛ ËÓ·ÒÎÛÊË‚‡˛˘Û˛ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛðÛ. å˚„ÓÚÓ‚˚ Ú‡ÍÊÂ ð‡ÒÒÏÓÚðÂÚ¸ ‚ÓÔðÓÒÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸Ì˚ı˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Î¸„ÓÚ ‰Îfl Û˜ðÂÊ‰ÂÌËÈééç, ð‡ÁÏÂ˘ÂÌÌ˚ı Ì‡ ÚÂððËÚÓðËËíÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡. í‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÔÓÁ‚ÓÎËÚÒ˝ÍÓÌÓÏËÚ¸ ÌÂÏ‡ÎÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı ÒðÂ‰ÒÚ‚ééç, ÍÓÚÓð˚Â ÏÓÊÌÓ ÔÂðÂÌ‡Ôð‡‚ËÚ¸ Ì‡

ðÂ¯ÂÌËÂ Ì‡ÒÛ˘Ì˚ı Á‡‰‡˜,ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ÛÒÚ‡‚Ì˚Ï ˆÂÎflÏ ééç ‚ð‡ÏÍ‡ı ðÂ‡ÎËÁÛÂÏ˚ı Â˛ ÔðÓ„ð‡ÏÏ.

Ç „‡ð‡¯Ò˚ÁÎ˚Í (ÓÍÚfl·ðÂ) 2003 „. ‚Ä¯ı‡·‡‰Â ÒÓÒÚÓflÎÒfl ÔÂð‚˚È ð‡ÛÌ‰îÓðÛÏ‡ ÔÓ ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌË˛ ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚Ë ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÏÛ ð‡Á‚ËÚË˛ ‰ÎflñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, ÔðÓıÓ‰Ë‚¯Â„Ó ÔÓ‰˝„Ë‰ÓÈ ééç Ë éÅëÖ. Ç ÍÓÌÚÂÍÒÚÂÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚË ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚ÔðÂ‚ÂÌÚË‚ÌÓÈ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚËË Ï˚ Ò˜ËÚ‡ÂÏˆÂÎÂÒÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ‚ ðÂ„ËÓÌÂñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË ñÂÌÚð‡ ééç ÔÓÔðÂ‚ÂÌÚË‚ÌÓÈ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚËË. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì„ÓÚÓ‚ ÓÍ‡Á‡Ú¸ ÔÓÎÌÓÂ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ‚ Â„Óð‡ÁÏÂ˘ÂÌËË ‚ ÒÚÓÎËˆÂ Ì‡¯Â„ÓÌÂÈÚð‡Î¸ÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ñÂÎflÏÛÍðÂÔÎÂÌËfl ‰Ó‚ÂðËfl ‚ ðÂ„ËÓÌÂ ÏÓ„ÎÓ ·˚Ú‡ÍÊÂ ÔÓÒÎÛÊËÚ¸ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ êÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„ÓÍÓÌÒÛÎ¸Ú‡ÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓ‚ÂÚ‡ „Î‡‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î ·˚˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚Ï ÏÂı‡ÌËÁÏÓÏÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËfl ÍðËÁËÒÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ËÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚.

é‰ÌÓÈ ËÁ ÍÎ˛˜Â‚˚ı Á‡‰‡˜ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ÏËð‡ fl‚ÎflÂÚÒflÌ‡Î‡ÊË‚‡ÌËÂ ð‡‚ÌÓÔð‡‚Ì˚ı, Ô‡ðÚÌÂðÒÍËıË ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ‚ÒÂÏË„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË-˜ÎÂÌ‡ÏË ëÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡Ì‡ˆËÈ. ùÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl Ë ÔðÓˆÂ‰Ûð˚ÔðËÌflÚËfl ðÂ¯ÂÌËÈ, ÔðË˜ÂÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ÛðÓ‚ÌÂ ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓÈ ÄÒÒ‡Ï·ÎÂË, ÌÓ Ë ‚ÍÓÏËÚÂÚ‡ı, ÍÓÏËÒÒËflı Ë ‰ðÛ„Ëı Óð„‡Ì‡ıééç. ëÎÂ‰ÛÂÚ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ÔÓÔ˚ÚÍË‰ËÍÚ‡Ú‡ ÔðË ÔðËÌflÚËË ðÂ¯ÂÌËÈ ÒÓÒÚÓðÓÌ˚ ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÒÚð‡Ì ËÎË „ðÛÔÔ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛˘Ëı ÔðË ˝ÚÓÏ‡‚ÚÓðËÚÂÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ,‚ÍÎ˛˜‡fl ééç, „ÎÛ·ÓÍÓ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜‡ÚÓ·˘ÂÔðËÌflÚ˚Ï ÌÓðÏ‡Ï Ë ÔðËÌˆËÔ‡Ïð‡‚ÌÓÔð‡‚ÌÓ„Ó Ë ‚Á‡ËÏÓÛ‚‡ÊËÚÂÎ¸ÌÓ„ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡.

åÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËÂ Ë ÒÎÓÊÌÓÒÚ¸ Á‡‰‡˜,ÒÚÓfl˘Ëı ÔÂðÂ‰ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË-˜ÎÂÌ‡ÏËééç, Ó˜Â‚Ë‰Ì‡. àı ðÂ¯ÂÌËÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÌÂÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ ÍÓÎÎÂÍÚË‚Ì˚ı ÛÒËÎËÈ, ÌÓË ÔðË Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓÏ ÓÒÓÁÌ‡ÌËËËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÈ ðÓÎË Ë ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚËÍ‡Ê‰ÓÈ ÒÚð‡Ì˚ - ˜ÎÂÌ‡ ÏËðÓ‚Ó„ÓÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡. àÏÂÌÌÓ Ú‡ÍÓÈ ÎÓ„ËÍËÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl ÔðË‰ÂðÊË‚‡ÂÚÒflíÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì, ÍÓÚÓð˚È ‚˚‰‚ËÌÛÎ ˆÂÎËÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÏËð‡, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó,ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl.éð„‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙Â‰ËÌÂÌÌ˚ı ç‡ˆËÈÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ Ú‚Âð‰Ó Û‚ÂðÂÌ‡ ‚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓÈ„ÓÚÓ‚ÌÓÒÚË Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚ ÍÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓÏÛ Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Û Ò ÌÂÈ.

Наводить мостысотрудничества всюду – этонасущное требование жизниëÂ„Ó‰Ìfl Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡ ‚ÂÎËÍ‡ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ë Ëı

ÎË‰ÂðÓ‚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÍðÛÔÌ˚ıÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ‰ÓÎ„ÍÓÚÓð˚ı ÔÂðÂ‰ Ì˚ÌÂ¯ÌËÏ Ë ·Û‰Û˘ËÏÔÓÍÓÎÂÌËflÏË Î˛‰ÂÈ - Á‡ÍðÂÔËÚ¸ Ëð‡Á‚ËÚ¸ Ì‡ÏÂÚË‚¯ËÂÒfl ÔÓÁËÚË‚Ì˚ÂÚÂÌ‰ÂÌˆËË Ì‡ ÔÛÚË ÒÓÁ‰‡ÌËflÌÂÍÓÌÙðÓÌÚ‡ˆËÓÌÌÓÈ,ÌÂÌ‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÏËð‡. çÂÛÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚Â ·‡ð¸Âð˚ ÏÂÊ‰ÛÒÚð‡Ì‡ÏË, ‡ Ì‡‚Ó‰ËÚ¸ ÏÓÒÚ˚ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚Ò˛‰Û, „‰Â ˝ÚÓ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, - Ú‡ÍÓ‚Ó Ì‡ÒÛ˘ÌÓÂÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂ ÊËÁÌË.

çÂËÁÏÂÌÌ‡fl ÔÓÁËˆËfl Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚ËË ÛÍðÂÔÎÂÌË˛ðÓÎË ééç Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ Í‡Í‚˚Ò¯Â„Ó ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÙÓðÛÏ‡ ‚‰ÂÎÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ÌÓ‚Ó„Ó,ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚Ó„Ó Ë „ÛÏ‡ÌÌÓ„ÓÏËðÓÔÓðfl‰Í‡. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡ÌÔðËÌˆËÔË‡Î¸ÌÓ ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ Á‡ð‡Ò¯ËðÂÌËÂ ðÓÎË ééç, Á‡Ì‡ð‡˘Ë‚‡ÌËÂ ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÍÓ„ÓÔÓÚÂÌˆË‡Î‡ ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË, ÂÂ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËËÒ ÏÂÌfl˛˘ËÏËÒfl ðÂ‡ÎËflÏË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Óð‡Á‚ËÚËfl. n

nel Kurulu ile beraber Merkezî Asya’danükleer silahlardan ar›nd›r›lm›fl bölgele-rin oluflturulmas› anlaflmas› ve düflün-cesinin destekçisi ve ortak yazarlar›ndanbiri oldu.

Türkmenistan ve BM sisteminin stra-tejik ortakl›¤›n›n bariz örne¤i 28 fiubat2004 y›l›nda UNDAF (BM Kalk›nma Yar-d›mlar› Çerçeve Belgesi) ile 2005 – 2009y›llar› aras›ndaki geliflmeye destek an-laflmas›d›r. ‹mzalanan anlaflman›nönemli bir özelli¤i, BM taraf›ndan Mi-lenyumun geliflmesi çerçevesinde kabuledilen küresel problemlerin çözümü,hedefleri ve çerçevesiyle “Türkmenis-tan’›n 2020 y›l›na kadarki ekonomik, po-litik ve kültürel stratejisi” program›nda-ki öncelik ve ç›karlar›na uygun düflüyor.

Biz 21. yüzy›lda BM sisteminin rasyo-nel bir reforma ihtiyaç duydu¤u dü-flüncesini paylafl›yoruz. BM’nin rolü-nün dünyada sadece sa¤lamlaflt›r›l-



Туркменистан разделяет общее мнение о том, что в XXI в.система ООН нуждается в рациональном реформировании.

Туркменистан за реформирование ООН, но только с цельюукрепления и расширения ее роли в мире.

Türkmenistan 21. yüzy›lda BM sisteminin rasyonel birreforma ihtiyaç duydu¤u düflüncesini destekleyerek BM’nin

rolünün dünyada sadece sa¤lamlaflt›r›lmas› vegeniflletilmesi reformundan yana.

mas› ve geniflletilmesi reformundanyanay›z.

Önemli bir nokta da kat›l›mc› ulusla-r›n kamuoyu ve devlet temsilciliklerininuzmanlaflm›fl kurulufllar›na ve bütünfaal gruplara azamî say›da kat›l›m›nsa¤lanmas›d›r. BM’nin, bünyesindetemsil edilen devletlerin sahip oldu¤uimkân ve avantajlar› kullanmas› gerekir.Mesela Türkmenistan, kendi kaynaklar›-n› bölgedeki BM varl›¤›n›n yay›lmas› içinbaflkentimizde genel merkez ve di¤erbafll›ca temsilciliklerinin aç›lmas› yoluy-la BM kurumlar›na sunmaya haz›r. Bu-nun için konaklama ve hizmet altyap›s›gibi bütün flartlar bizde var. Biz, BM’ninTürkmenistan topraklar›ndaki kurulufl-lar›na azamî ekonomik ayr›cal›klar› tan›-maya da haz›r›z. Bu yaklafl›m, BM’nin tü-zü¤ündeki hedef ve BM taraf›ndan ger-

çeklefltirilen programlar çerçevesindehayatî öneme sahip hedeflerine aktar›-lacak çok say›daki finans kaynaklar›n›tasarruf etmeye imkân verecektir.

2003 Garafls›zl›k (Ekim) ay›nda Aflka-bat’ta BM ve AG‹T himayesinde MerkezîAsya ‹çin Çat›flmalar› Önleme ve ‹stikra-r›n Gelifltirilmesi Forumu’nun görüfl-melerinin ilk oturumu yap›ld›. Önleyicidiplomasi araçlar›n›n etkisinin art›r›l-mas› ba¤lam›nda Merkezî Asya bölge-sinde önleyici diplomasiye yönelik birBM merkezinin aç›lmas›n› makul bulu-yoruz. Türkmenistan, tarafs›z devleti-mizin baflkentinde bu merkezin yap›l-mas› için bütün yard›mlar› yapmayahaz›r. Kriz ve çat›flmalar›n geliflmesineengel olacak etkin, Merkezî Asya devletbaflkanlar›ndan oluflan Bölge Dan›flmaKurulu’nun oluflturulmas› bölgede gü-

venli¤in sa¤lamlaflmas› hedeflerineyard›mc› olacakt›r.

Ça¤dafl dünyan›n kilit hedeflerindenbiri Birleflmifl Milletler üyesi bütün dev-letler aras›nda eflit hakl›, ortak ve adililiflkilerin kurulmas›d›r. Bu sadeceBM’nin Genel Merkezi seviyesinde de¤il,komisyon, komite ve BM’nin di¤er or-ganlar›nda karar alma süreciyle ilgilidir.Karar al›m› s›ras›nda BM dâhil baz› ulus-lararas› kurulufllar›n nüfuzunu kulla-nan kimi devlet ve devlet gruplar›n›ndikta teflebbüsü, herkesçe kabul edilmiflölçülere, eflit haklara ve karfl›l›kl› sayg›yadayal› iflbirli¤i ile derin bir flekilde çeliflir.

BM üyesi devletlerin önündeki prob-lemlerin çeflitlili¤i ve karmafl›kl›¤› aç›k-t›r. Bu problemlerin çözüm imkân› sade-ce ortak gayretlerde de¤il, dünya ka-muoyu üyesi her ülkenin bireysel rol vesorumlulu¤unu mutlaka idrak etmesin-dedir. Bar›fl›n, ekonomik, sosyal ve kültü-rel geliflmenin sa¤lamlaflt›r›lmas› fikir-lerini ortaya atan Türkmenistan özellik-le böyle bir politik mant›¤› takip ediyor.Birleflmifl Milletler ülkemizin kendisiyleher zaman yap›c› bir ortakl›¤a haz›r ol-du¤undan kesinlikle emin olabilir.

‹flbirli¤i köprülerikurmak, zarurîdirBugün, devletlerin, liderlerin ve ulusla-raras› büyük kurulufllar›n sorumlulu¤uher zamankinden daha fazlad›r. Buuluslararas› büyük kurulufllar›n flimdikive gelecekteki nesillere borcu, insanlar›karfl› karfl›ya getirmeyen, zora dayanma-yan bir bar›fl modelinin oluflturulmas›yolunda beliren olumlu e¤ilimlerin sa¤-lamlaflt›r›lmas› ve gelifltirilmesidir. Ülke-ler aras›nda yeni engeller ç›karmak de-¤il, aksine mümkün olan her yerde iflbir-li¤i köprüleri kurmak, hayat›n zarurî ih-tiyaçlar›d›r.

Ülkemizin de¤iflmeyen duruflu, yeni,adil ve insanî bir dünya düzeninin ku-rulmas› iflinde dünya sahnesinde enyüksek uluslararas› forum olan Birlefl-mifl Milletler’in rolünün sa¤lamlaflma-s›na yard›mc› olmaktan ibarettir. Türk-menistan prensip olarak Birleflmifl Mil-letler’in rolünün genifllemesinden, bukuruluflun potansiyel bar›flt›r›c› potan-siyelinin artmas›ndan ve de¤iflen küre-sel geliflmelerin gerçeklerine uygun ye-nilenmesinden yanad›r. n



ê ‡ÁÌ˚Â ÏËðÓ‚˚Â ðÂÎË„ËËÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ð‡ÁÎË˜Ì˚ÂÚËÔ˚ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÈ: Ï˚ ÔÓ-

ð‡ÁÌÓÏÛ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ ÒÂ·Â ÅÓ„‡çÂ·ÂÒÌÓ„Ó Ë ‚Â˜ÌÓÒÚ¸ ÅÓÊË˛. çÓÔÂðÂ˜ÂÌ¸ ÁÂÏÌ˚ı Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎÂÈ ‚ Ì‡¯Ëı ‚ÂðÓÛ˜ÂÌËflıÔÓ˜ÚË Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚: ˝ÚÓ ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÚ‚Ó,˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÎ˛·ËÂ, ÏËÎÓÒÂð‰ËÂ, ÔÓÏÓ˘¸ÒÚð‡‰‡˛˘ËÏ, Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ˜ËÒÚÓÚ‡.ùÚË Á‡ÔÓ‚Â‰Ë ‰‡Ì˚ ÇÒÂ‚˚¯ÌËÏ ÌÂÚÓÎ¸ÍÓ ‚ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ı ÍÌË„‡ı – ÓÌË

Á‡ÎÓÊÂÌ˚ Ë ‚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ ‰Û¯Ë. Ñ‡ÊÂ‚ flÁ˚˜ÂÒÍËı ËÎË ‡ÚÂËÒÚË˜ÂÒÍËıÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ı Î˛‰ÂÈ, ·ÂÒÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ˝ÚËÏ Á‡ÔÓ‚Â‰flÏ, Ì‡Á˚‚‡˛Ú‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎ¸Ì˚ÏË ËÎË ‰Ó·ð˚ÏË. Ç·ÂÁ·ÓÊÌÓÏ ëëëê ·˚Î ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯ÂÌ«åÓð‡Î¸Ì˚È ÍÓ‰ÂÍÒ ÒÚðÓËÚÂÎflÍÓÏÏÛÌËÁÏ‡», fl‚Îfl‚¯ËÈÒfl ÔÎ‡„Ë‡ÚÓÏ·Ë·ÎÂÈÒÍËı Á‡ÔÓ‚Â‰ÂÈ, ËÁ ÍÓÚÓð˚ı,Ôð‡‚‰‡, ·˚Î‡ ËÒÍÎ˛˜ÂÌ‡ „Î‡‚Ì‡fl – ‚Âð‡‚ ÅÓ„‡. é‰Ì‡ÍÓ ·ÂÁ ÓÔÓð˚ Ì‡ ‚Â˜ÌÓÒÚ¸Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ¯‡ÚÍÓÈ. à

и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д e n t e l e k t ü e l b a k › fl


навязанная силой оружияМитрополит Ташкентский и Среднеазиатский

Владимир

Sopayla gelen özgürlük(!)Metropolit Vladimir

Taflkent ve Orta Asya Metropoliti.

Dinler, dünya görüflünün farkl›flekillerini temsil ederler. Biz ya-rat›c›y› ve ilahî sonsuzlu¤u çe-

flitli flekillerde anlar›z. Fakat dinî ö¤reti-lerimizde dünyadaki faziletlerin listesihemen hemen ayn›d›r; bar›fl, insan sev-gisi, merhamet, muhtaçlara yard›m veahlakî temizlik. Bu emirler Yüce Allah ta-raf›ndan sadece kutsal kitaplarda veril-mifl de¤ildir. Bu emirler insan›n ruhun-

Свобода(!),Свобода(!),

‚ÒÂ Ï˚ Û‚Ë‰ÂÎË, Í‡Í ÒÛÔÂð‰ÂðÊ‡‚‡ëëëê ·ÂÁ ‚ÓÈÌ Ë ðÂ‚ÓÎ˛ˆËÈ ‚Ó‰ÌÓ˜‡Ò¸Â ÎÓÔÌÛÎ‡, Í‡Í Ï˚Î¸Ì˚ÈÔÛÁ˚ð¸, ÓÚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‰ÛıÓ‚ÌÓÈÔÛÒÚÓÚ˚. í‡Í Ë ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÔðËÓÒÍÛ‰ÂÌËË ‚ ÌÂÏ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË ÏÓÊÂÚÓÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÌÂÊËÁÌÂÒÔÓÒÓ·Ì˚Ï.

óÂÎÓ‚ÂÍ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ‰‚ÛÏfl Í‡˜ÂÒÚ‚‡ÏË,ÍÓÚÓð˚Â ‚ ÌÂ ÏÂÌ¸¯ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË, ˜ÂÏð‡ÁÛÏ, ÓÚÎË˜‡˛Ú Â„Ó ÓÚ ·ÂÒÒÎÓ‚ÂÒÌ˚ıÊË‚ÓÚÌ˚ı. ùÚË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ – ÒÓ‚ÂÒÚ¸ ËÒÚ˚‰. çËÍ‡ÍËÏË Ï‡ÚÂðË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÏËÚÂÓðËflÏË Ó·˙flÒÌËÚ¸ ˝ÚË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. ëÓ‚ÂÒÚ¸ – ˝ÚÓ „ÓÎÓÒÅÓÊËÈ ‚ ‰Û¯Â ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ëÚ˚‰ – ˝ÚÓÒÚð‡ı ÓÒÍÓð·ËÚ¸ Ò‚ÓËÏ ÌÂÔÓÚðÂ·ÒÚ‚ÓÏèðÂ˜ËÒÚÓ„Ó ÅÓ„‡. àÁÌ‡˜‡Î¸Ì‡flÅÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÔðËðÓ‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ËÒÍ‡ÊÂÌ‡ „ðÂıÓÔ‡‰ÂÌËÂÏ, ‚ ÌÂÈ ‰Ó·ðÓ·ÓðÂÚÒfl ÒÓ ÁÎÓÏ. óÂÎÓ‚ÂÍ, ÒÓ‚Âð¯‡˛˘ËÈ„ðÂı ËÎË ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ, ÔÓÔËð‡ÂÚ ‚ ÒÂ·ÂÒÚ˚‰ Ë ÒÓ‚ÂÒÚ¸. à Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ˝ÚÓ ÎÂ„˜Â ÚÓÏÛ,ÍÚÓ ÌÂ ‚ÂðËÚ ‚ ‚Â˜ÌÓÒÚ¸ ÅÓÊË˛. ÇÅË·ÎËË ÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ì‡ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸‡ÚÂËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl,Ò‚Ó‰fl˘Â„ÓÒfl Í ÒË˛ÏËÌÛÚÌÓÏÛÌ‡ÒÎ‡Ê‰ÂÌ˜ÂÒÚ‚Û: «ÅÛ‰ÂÏ ÂÒÚ¸ Ë ÔËÚ¸,ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Á‡‚Úð‡ ÛÏðÂÏ». êÛÒÒÍËÈðÂÎË„ËÓÁÌ˚È ÔËÒ‡ÚÂÎ¸ ÑÓÒÚÓÂ‚ÒÍËÈÒ‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ, ˜ÚÓ ÎÓ„ËÍ‡ ·ÂÁ·ÓÊËflÌÂÏËÌÛÂÏÓ ÔðË‚Ó‰ËÚ Í ‚˚‚Ó‰Û: «ÖÒÎËÅÓ„‡ ÌÂÚ, ÚÓ ‚ÒÂ ÔÓÁ‚ÓÎÂÌÓ».ÅÂÁ‰ÛıÓ‚Ì˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‚˚ðÓÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ÁÎÛ˛ Ë Ê‡‰ÌÛ˛ ‰‚ÛÌÓ„Û˛ Ú‚‡ð¸, ‰ÎflÍÓÚÓðÓÈ ˝ÚËÍ‡ – ˝ÚÓ ËÁÎË¯ÂÒÚ‚Ó.

Психоанализ – это всеголишь профанацияхристианской исповедиÇ ÌÓ‚ÂÈ¯ÂÈ ËÒÚÓðËË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ÌÂ‰Ó·ðÛ˛ ðÓÎ¸ Ò˚„ð‡Î ÌÂÏÂˆÍËÈÛ˜ÂÌ˚È áË„ÏÛÌ‰ îðÂÈ‰, ËÁÓ·ðÂÚ‡ÚÂÎ¸ÔÒËıÓ‡Ì‡ÎËÁ‡ – ÏÂÚÓ‰‡, ÍÓÚÓð˚È ÚÂÔÂð¸ÒÚ‡Î ÌÂÓÚ˙ÂÏÎÂÏÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ Á‡Ô‡‰ÌÓ„ÓÓ·ð‡Á‡ ÊËÁÌË. é‰Ì‡ÍÓ ÔÒËıÓ‡Ì‡ÎËÁ –˝ÚÓ ‚ÒÂ„Ó ÎË¯¸ ÔðÓÙ‡Ì‡ˆËflıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ ËÒÔÓ‚Â‰Ë. çÓ ÂÒÎËÓÚÍðÓ‚ÂÌÌÓÂ ËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËÂ Ò‚ÓËı „ðÂıÓ‚ÔðÂ‰ ÅÓ„ÓÏ ÒÓÔðflÊÂÌÓ Ò ÔÓÍ‡flÌËÂÏ ËðÂ¯ËÏÓÒÚ¸˛ ËÒÔð‡‚ËÚ¸Òfl Ë‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰‡ÂÚ Ë Ó˜Ë˘‡ÂÚ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‰ÂÎ‡ÂÚ Â„Ó Ò‚ÂÚÎÂÂ Ë ÒËÎ¸ÌÂÂ,ÚÓ ÌÂð‡ÒÍ‡flÌÌÓÂ ‚˚Î‡‚ÎË‚‡ÌËÂ „ðflÁË ÒÓ‰Ì‡ Ò‚ÓÂÈ ‰Û¯Ë Ì‡ ÒÂ‡ÌÒÂ ÛÔÒËıÓ‡Ì‡ÎËÚËÍ‡ ‚ÌÛ¯‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛÓÚ‚ð‡˘ÂÌËÂ Í Ò‡ÏÓÏÛ ÒÂ·Â, ËÒÍ‡Ê‡ÂÚÂ„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌËÈ ÏËð. ìÏ·ÂðÚÓ ùÍÓÓÚÏÂ˜‡ÂÚ: «ÑÓÍÚÓð îðÂÈ‰ Ò‚ÓËÏËÚÂÓðËflÏË ÔðÂ‚ð‡ÚËÎ ‚ ÌÂ‚ð‡ÒÚÂÌËÍÓ‚ÏËÎÎËÓÌ˚ Î˛‰ÂÈ ëÚ‡ðÓ„Ó Ë çÓ‚Ó„Óë‚ÂÚ‡».

îðÂÈ‰ËÁÏ ÔÓ‰‚ÂÎ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÛ˛·‡ÁÛ ÔÓ‰ ‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆË˛ ÒˆÂÌ Ì‡ÒËÎËflÌ‡ ÍËÌÓ- Ë ÚÂÎÂ˝Íð‡Ì‡ı: Ú‡ÍËÂ ÁðÂÎË˘‡

flÍÓ·˚ ‰‡˛Ú ‚˚ıÓ‰ ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ‡„ðÂÒÒË‚ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ç‡ ‰ÂÎÂÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂÙËÎ¸ÏÓ‚-·ÓÂ‚ËÍÓ‚ Ë ÚðËÎÎÂðÓ‚ ÔÎÓ‰ËÚÌ‡ÒËÎ¸ÌËÍÓ‚, Û·ËÈˆ Ë Ï‡Ì¸flÍÓ‚.

ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ ëòÄ ÌÂıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó, ‡ ÙðÂÈ‰ËÁÏ ‚ÒÂ ·ÓÎÂÂÛ‚ÂðÂÌÌÓ ÔðÂÚÂÌ‰ÛÂÚ Ì‡ ðÓÎ¸„ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Û˛˘Â„Ó ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl.ä‡Ê‰˚È Í‡Ì‰Ë‰‡Ú ‚ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÂÔðÂÁË‰ÂÌÚ˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ Ò‚ÓËÏ ‰ÓÎ„ÓÏÒ‰ÂÎ‡Ú¸ ðÂ‚Âð‡ÌÒ ‚ ÒÚÓðÓÌÛ«ÒÂÍÒÛ‡Î¸Ì˚ı ÏÂÌ¸¯ËÌÒÚ‚». Ç ˝ÚÓÈÒÚð‡ÌÂ ÒÓÁ‰‡Ì‡ ÏÓ˘Ì‡fl ËÌ‰ÛÒÚðËflÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ð‡ÒÚÎÂÌËfl. áÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì‡fl˜‡ÒÚ¸ „ÓÎÎË‚Û‰ÒÍÓÈ ÍËÌÓÔðÓ‰ÛÍˆËË

da vard›r. Putperest ve ateist toplumlar-da bile bu emirlere fark›nda olmadanuyan insanlara “faziletli” veya “iyi” de-nirdi. “Dinsizlik” SSCB’de bile ‹ncil’denintihal edilen fakat Allah inanc› gibi as›lkonunun ç›kar›ld›¤› “Komünizm kuru-cusunun ahlak düsturu” ilan edildi.Ama sonsuzlu¤a dayanmayan ahlak sal-lanmaya bafllar. Hepimiz SSCB’nin sa-vafls›z, devrimsiz k›sa bir süre içindekendi manevî bofllu¤undan sabun kö-pü¤ü gibi y›k›ld›¤›n› gördük. Ayn› flekil-de bütün insanl›k da bünyesinde mane-viyat›n zay›flamas› ile yaflama kabiliyeti-

e n t e l e k t ü e l b a k › fl и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д


Русский религиозный писатель Достоевскийсвидетельствует, что логика безбожия неминуемо

приводит к выводу: «Если Бога нет, то все позволено».

Dindar Rus yazar Dostoyevski, Tanr›s›z bir mant›¤›ninsan› mutlaka “Tanr› yoksa her fley mubaht›r”

sonucuna götürece¤ini belirtiyor.

fl‚ÎflÂÚÒfl ÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍÓÈ ÒÔÂÍÛÎflˆËÂÈ Ì‡ÌËÁÍËı ÒÚð‡ÒÚflı Ë ÔÓðÓÍ‡ı,ÔÂðÂÌ‡Ò˚˘ÂÌ‡ ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ÓÈ Ì‡ÊË‚˚,Ì‡ÒËÎËfl, «ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó» Ë«ÔðÓÚË‚ÓÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó» ð‡Á‚ð‡Ú‡ –‚ÒÂ„Ó ÚÓ„Ó, ‚ ˜ÂÏ ÏËðÓ‚˚Â ðÂÎË„ËË‚Ë‰flÚ ÒÏÂðÚÌ˚È „ðÂı.

ùÚÓ ÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl ÏÌÂ ÔðÓfl‚ÎÂÌËÂÏÒ‚Ó·Ó‰˚: Î˛‰Ë ‚ÓÎ¸Ì˚ „ðÂ¯ËÚ¸ ‚ÛÂ‰ËÌÂÌÌ˚ı ÏÂÒÚ‡ı – ˝ÚËÏ ÓÌË Ì‡ÌÓÒflÚ‚ðÂ‰ ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‰Û¯‡Ï, ÌÓÔÛ·ÎË˜Ì‡fl ‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆËfl „ðÂı‡ ÂÒÚ¸ÒÓ·Î‡ÁÌ Ë ÓÒÍÓð·ÎÂÌËÂ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı˜Û‚ÒÚ‚. Ç ˜ËÒÎÂ «‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ»‰ÂÏÓÍð‡ÚËË, ÍÓÚÓð˚Â ‡ÏÂðËÍ‡Ìˆ˚ÔðËÌÂÒÎË ‚ àð‡Í, Ì‡Á˚‚‡Î‡Ò¸‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆËfl ÔÓðÌÓÙËÎ¸ÏÓ‚ ‚ Ó‰ÌÓÏËÁ ÍËÌÓÚÂ‡ÚðÓ‚ Å‡„‰‡‰‡. í‡Í ˜ÚÓËð‡ÍÒÍËÂ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ ËÏÂ˛Ú ÌÂÍÓÚÓð˚ÂÓÒÌÓ‚‡ÌËfl Ò˜ËÚ‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÍÍÛÔ‡ÌÚ˚fl‚ËÎËÒ¸ «ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰‡Ú¸» Ëı ÓÚ ðÂÎË„ËË,ÒÓ‚ÂÒÚË Ë ÒÚ˚‰‡.

Ç Ë‰ÂÓÎÓ„ËË ëòÄ Ó‰ÌÓ ËÁˆÂÌÚð‡Î¸Ì˚ı ÏÂÒÚ Á‡ÌflÎ ÍÛÎ¸Ú ÒËÎ˚, ÒÔÓÏÓ˘¸˛ ÍÓÚÓðÓÈ flÍÓ·˚ ÏÓÊÌÓðÂ¯ËÚ¸ ‚ÒÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚. åÌÓÊ‡ÚÒflÙËÎ¸Ï˚, ‚ ÍÓÚÓð˚ı ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ«ıÓðÓ¯ËÈ Ô‡ðÂÌ¸» ð‡ÒÒÚðÂÎË‚‡ÂÚ Ë‚Áð˚‚‡ÂÚ «ÔÎÓıËı Ô‡ðÌÂÈ» –ÚÂððÓðËÒÚÓ‚. çÓ ‚Â‰¸ ÔÓ ÚÓÏÛ ÊÂÒˆÂÌ‡ðË˛ ‚ ðÂ‡Î¸ÌÓÒÚË ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ ËÚÂððÓðËÒÚ, ÚÓÎ¸ÍÓ ÂÏÛ «ÔÎÓıËÏËÔ‡ðÌflÏË» ‚Ë‰flÚÒfl ‡ÏÂðËÍ‡Ìˆ˚.

Ç flÁ˚˜ÂÒÍÓÈ ‰ðÂ‚ÌÓÒÚË ˆÂÎË‡„ðÂÒÒËË ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯‡ÎËÒ¸ ÓÚÍðÓ‚ÂÌÌÓ.üÁ˚˜ÂÒÍËÈ ‚ÓÊ‰¸ ÔðflÏÓ „Ó‚ÓðËÎ ÒÓÒÂ‰Û:«ü Ì‡Ô‡‰‡˛ Ì‡ ÚÂ·fl, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ıÓ˜ÛÓ„ð‡·ËÚ¸».

ïðËÒÚÓÒ ëÔ‡ÒËÚÂÎ¸ ÔðËÌÂÒ Î˛‰flÏÛ˜ÂÌËÂ ÅÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Î˛·‚Ë, ÍÓÚÓðÓÂËÁÏÂÌËÎÓ ÏËð Ë Ó·Î‡„ÓðÓ‰ËÎÓ ‚Ò˛ÊËÁÌ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. Ñ‡ÊÂ ‡„ðÂÒÒË‚Ì˚ÂÔÓÎËÚËÍË ‚ ıðËÒÚË‡ÌÒÍÛ˛ ˝ðÛ ·˚ÎË‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ÔðËÍð˚‚‡Ú¸Òfl ‚ÌÂ¯ÌÂÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸Ì˚ÏË ÎÓÁÛÌ„‡ÏË.èð‡‚ËÚÂÎ¸, Ì‡Á˚‚‡‚¯ËÈ ÒÂ·flıðËÒÚË‡ÌËÌÓÏ, Ò‚Ó˛ ÒÚð‡ÒÚ¸ Í ‚ÓÂÌÌ˚ÏÁ‡ı‚‡Ú‡Ï ÓÔð‡‚‰˚‚‡Î ÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ: ÚÓ«ÔÓıÓ‰ÓÏ Ì‡ ÂðÂÚËÍÓ‚», ÚÓ«ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂÏ ÉðÓ·‡ ÉÓÒÔÓ‰Ìfl», ÚÓ«ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÓÈ ÏËÒÒËÂÈ». íÂÔÂð¸ÔÓfl‚ËÎÒfl ÌÓ‚˚È ÎÓÁÛÌ„: «Ò‚Ó·Ó‰‡ Ë‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl ÔÓ-‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍË».üÁ˚˜ÂÒÚ‚ÓÏ ·˚Î ÔÓðÓÊ‰ÂÌ ÊÂÒÚÓÍËÈ‡ÙÓðËÁÏ: «óÂÎÓ‚ÂÍ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ – ‚ÓÎÍ».ÄÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ Û˜ÂÌ˚È ë. ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ,Ò˜ËÚ‡˛˘ËÈ ÒÂ·fl Ë‰ÂÓÎÓ„ÓÏ«ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË», Á‡fl‚ÎflÂÚÔð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÚÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂ: «ÑÎflÒ‡ÏÓË‰ÂÌÚËÙËÍ‡ˆËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ Ó·ð‡Á‚ð‡„‡». çÓ Ú‡Ï, „‰Â ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËðÛÂÚÒflÌÂÌ‡‚ËÒÚ¸, ÌÂÚ Ë ÌÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ïðËÒÚ‡ÇÒÂÎ˛·fl˘Â„Ó.

èÂ‰‡„Ó„, ÍÓÚÓð˚È ·¸ÂÚ Û˜ÂÌËÍ‡Ô‡ÎÍÓÈ ÔÓ „ÓÎÓ‚Â, ÔðË„Ó‚‡ðË‚‡fl: «ÅÛ‰¸

ıÓðÓ¯ËÏ, ·Û‰¸ ‰Ó·ð˚Ï, ·Û‰¸Î˛·fl˘ËÏ», fl‚ÌÓ ‰Ó·¸ÂÚÒfl ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡,ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓ„Ó ÊÂÎ‡ÂÏÓÏÛ. íÂÔÂð¸‚ àð‡ÍÂ, „‰Â ÔðËÁ˚‚ «·Û‰¸ÚÂ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜Ì˚, ·Û‰¸ÚÂ Ò‚Ó·Ó‰Ì˚»ÒÓÔðÓ‚ÓÊ‰‡ÎÒfl ð‡ÍÂÚÌÓ-·ÓÏ·Ó‚˚ÏËÛ‰‡ð‡ÏË, ÂÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓ ÒÓ‚Âð¯‡˛ÚÒflÚÂð‡ÍÚ˚. é˜ÂðÂ‰ÌÓÈ ÏË¯ÂÌ¸˛‡„ðÂÒÒË‚ÌÓÈ «‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË» Ì‡Á‚‡Ìàð‡Ì, ‡ ‚Â‰¸ ·˚‚¯ËÈ ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ˝ÚÓÈÒÚð‡Ì˚ åÓı‡ÏÏÂ‰ ï‡Ú‡ÏË – ËÌËˆË‡ÚÓðÏËðÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ ÏÂÊ‰Û ðÂÎË„ËflÏË ËˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË. ìÒÛ„Û·Îfl˛ÚÒfl‚ÒÂÓ·˘ËÂ ÔÓ‰ÓÁðÂÌËfl, ˜ÚÓ ÔÓ‰‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂÏ‡„Ó„ËÂÈÒÍð˚‚‡ÂÚÒfl Ê‡Ê‰‡ Á‡ı‚‡Ú‡ ÌÂÙÚflÌ˚ıðÂÒÛðÒÓ‚, ˜ÚÓ ÍðÓ‚¸ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËıÌ‡ðÓ‰Ó‚ Ë ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËı ÒÓÎ‰‡Úð‡ÁÏÂÌË‚‡ÂÚÒfl Ì‡ ÌÂÙÚÂ‰ÓÎÎ‡ð˚.

Можно ли считатьсвободой то, чтонавязывается силой оружия?ëðÂ‰Ë ‡ÏÂðËÍ‡ÌˆÂ‚ ð‡ÁÊË„‡ÂÚÒfl«‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÈ» Ù‡Ì‡ÚËÁÏ. àÏ

ni yitirecektir.‹nsan, kendisini hayvanlardan ay›ran

en az ak›l kadar önemli iki vasfa sahiptir;vicdan ve utanma duygusu. Hiçbir ma-teryalist teoriyle bu özellikleri aç›klamakmümkün de¤il. Vicdan, yarat›c›n›n in-san ruhundaki sesidir. Utanma duygusuise insan›n kendi aç›k saç›kl›¤›yla yarat›-c›ya hakaret etme korkusudur. ‹nsan›nbafllang›çtaki ilahi tabiat› günahla tah-rif edildi ve bugün iyilik kötülükle sava-fl›yor. Günah veya suç iflleyen insan, arve vicdan› içinde öldürür. Bunu ilahîsonsuzlu¤a inanmayan biri daha rahatyapar. ‹ncil’de anl›k hazdan ibaret olanateist dünya görüflü aç›kça belirtilmifltir.“Yiyelim içelim, çünkü yar›n ölece¤iz”.Dindar Rus yazar Dostoyevski, Tanr›s›zbir mant›¤›n insan› mutlaka “Tanr› yok-sa her fley mubaht›r” sonucuna götüre-ce¤ini ifade eder. ‹nançs›z insan, kendisiiçin ahlak›n fazlal›k oldu¤u, kötü ve aç-gözlü iki ayakl› bir yarat›¤a dönüflür.

Psikanaliz, H›ristiyanl›ktakigünah ç›karman›nbir tahrifidir‹nsanl›¤›n yeni tarihinde, teorisi Bat› ha-yat tarz›n›n ayr›lmaz bir parças› olanpsikanaliz metodunun kurucusu Almanbilim adam› Sigmund Freud kötü bir roloynam›flt›r. Psikanaliz, H›ristiyanl›ktakigünah ç›karman›n bir tahrifidir sadece.Fakat Tanr› önünde e¤er içten, piflman-l›k ve kararl›l›kla yap›lan tövbe insan› öz-gür k›l›yor ve ruhunu temizliyorsa ve in-san› daha ayd›n ve güçlü yap›yorsa, psi-kanalitik bir seansta ruhunun derinli-¤indeki kiri piflman olmadan atmak in-sana kendine karfl› nefret hissi uyand›r›rve iç dünyas›n› tahrif eder. Umberto Eco“Doktor Freud, teorileriyle Eski ve YeniDünyan›n milyonlarca insan›n› nevras-teni hâline getirdi” der.

Freudizm, sinema ve televizyon ek-ranlar›ndaki fliddetin ideolojik temeliniatt›. Güya bu tür görüntüler insan›niçindeki sald›rganl›¤› ç›kar›yor. ‹flin as-l›nda ise savafl ve dedektiflik filmlerininyay›lmas› zorba, katil ve manyaklar›n ço-¤almas›na sebep oluyor.

Bugün ABD’de H›ristiyanl›k de¤il,maalesef Freudizm gün geçtikçe dahagüçlü bir flekilde egemen dünya görüflühâline geliyor. Her Amerika baflkan ada-y› “cinsel az›nl›klara” sevimli görünmeyi



Умберто Эко отмечает:«Доктор Фрейд своимитеориями превратил в

неврастеников миллионылюдей Старого и Нового

Света».

Umberto Eco “Doktor Freud,teorileriyle Eski ve YeniDünyan›n milyonlarca

insan›n› nevrasteni hâlinegetirdi” der.

З. ФрейдS. Freud

‚ÌÛ¯‡˛Ú, ˜ÚÓ Ëı ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl – Ò‡Ï‡flÎÛ˜¯‡fl, ˜ÚÓ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ Ó·ð‡Á ÊËÁÌË– ÌÂÔÓ„ðÂ¯ËÏ, ˜ÚÓ «‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈÒÚ‡Ì‰‡ðÚ» ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÔÓ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ, Ë ð‡‰Ë ˝ÚÓ„Ó ıÓðÓ¯Ë ‚ÒÂÒðÂ‰ÒÚ‚‡ – ÏÓÊÌÓ ‰‡ÊÂ ‚ÓÂ‚‡Ú¸ ËÛ·Ë‚‡Ú¸ ÌÂ‚ËÌÌ˚ı Î˛‰ÂÈ.ÄÏÂðËÍ‡ÌÒÍ‡fl ÒÚ‡ÚÛfl ë‚Ó·Ó‰˚ Ì‡„Î‡Á‡ı ÔðÂ‚ð‡˘‡ÂÚÒfl ‚ ÍðÓ‚ÓÊ‡‰ÌÓ„ÓË‰ÓÎ‡, ÚðÂ·Û˛˘Â„Ó ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËıÊÂðÚ‚ÓÔðËÌÓ¯ÂÌËÈ.

çÓ ÏÓÊÌÓ ÎË Ò˜ËÚ‡Ú¸ Ò‚Ó·Ó‰ÓÈ ÚÓ,˜ÚÓ Ì‡‚flÁ˚‚‡ÂÚÒfl ÒËÎÓÈ ÓðÛÊËfl?«ë‚Ó·Ó‰‡ Ó‰ÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÍÓÌ˜‡ÂÚÒflÚ‡Ï, „‰Â Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ò‚Ó·Ó‰‡ ‰ðÛ„Ó„Ó» –˝ÚÓ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ‡ÍÒËÓÏ‡. íÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂÏÓÊÌÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó ÒÛ‚ÂðÂÌÌ˚ı„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ı. çË Û ÍÓ„Ó ÌÂ ‚˚Á˚‚‡ÎÒËÏÔ‡ÚËÈ ðÂÊËÏ ë‡‰‰‡Ï‡ ïÛÒÂÈÌ‡,Ï‡ÎÓ ÍÓÏÛ Ìð‡‚ËÚÒfl Ë ÒÂ‚ÂðÓÍÓðÂÈÒÍÓÂ«˜Û˜ı˝». çÓ ÔÓÍ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÌÂÔðÓfl‚ÎflÂÚ ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ‡„ðÂÒÒË‚ÌÓÒÚË, ÓÌÓ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÌÂÔðËÍÓÒÌÓ‚ÂÌÌÓ: Ì‡ðÓ‰˚ËÏÂ˛Ú Ôð‡‚Ó Ò‡ÏË ðÂ¯‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÒÛ‰¸·Û.

ÇÔðflÏ¸ ÎË Ò‚Ó·Ó‰˚ ð‡ÁÎË˜Ì˚ıÔÓðÓÍÓ‚, ÔðÓÔËÒ‡ÌÌ˚Â ‰ÓÍÚÓðÓÏîðÂÈ‰ÓÏ, fl‚Îfl˛ÚÒfl ÓÒÌÓ‚ÓÈ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË? à ˜ÂÏ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ÔÓÔÓÎÌÂÌ ÒÔËÒÓÍ Ú‡ÍËı «Ôð‡‚˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡»? Ç ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÒÚð‡Ì‡ı ÛÊÂÎÂ„‡ÎËÁÛÂÚÒfl ÚÓð„Ó‚Îfl Ì‡ðÍÓÚËÍ‡ÏË.óÚÓ ‰‡Î¸¯Â? ë‚Ó·Ó‰‡ ÔÂ‰ÓÙËÎËË?èð‡‚Ó Ì‡ Î˛‰ÓÂ‰ÒÚ‚Ó? Ä ÔÓ˜ÂÏÛ ÚÓ„‰‡ÌÂ ‚‚ÂÒÚË Ë Ò‚Ó·Ó‰Û ÚÂððÓðËÁÏ‡?

ëÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ Ó·ð‡Áˆ‡Ï, ‚ÁflÚ˚Ï ËÁÏËð‡ ÊË‚ÓÚÌ˚ı, ÏÓÊÂÚ Ó·ðÂ˜¸˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ „Ë·ÂÎ¸. èðË Ì‡ÎË˜ËËÓðÛÊËfl Ï‡ÒÒÓ‚Ó„Ó ÛÌË˜ÚÓÊÂÌËflÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ Ó·ð‡ÁˆÛ ÒÚ‡Ë ıË˘ÌËÍÓ‚,ð‚Û˘Ëı ‰ðÛ„ Û ‰ðÛ„‡ ‰Ó·˚˜Û, ÔðË‚Â‰ÂÚÎ˛‰ÂÈ Í Í‡Ú‡ÒÚðÓÙÂ. çÓ ÒÚÓÎ¸ ÊÂ„Û·ËÚÂÎ¸ÌÓ Ë ÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ Ó·ð‡ÁˆÛ ÒÚ‡‰‡,ÓÁ‡·Ó˜ÂÌÌÓ„Ó ÎË¯¸ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÏ ËÍ‡˜ÂÒÚ‚ÓÏ Ê‚‡˜ÍË, ÚÓ ÂÒÚ¸ ÒÓÁ‰‡ÌËÂÓ·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓÚðÂ·ÎÂÌËfl. í‡ÍÓÂÓ‰ÌÓðÓ‰ÌÓÂ ÒÍÓÔË˘Â ‰‚ÛÌÓ„ËıÌÂÏËÌÛÂÏÓ ·Û‰ÂÚ ‚ÁÓð‚‡ÌÓ ËÁÌÛÚðË‚Óˆ‡ðfl˛˘ÂÈÒfl ‚ ÌÂÏ ÒÍÛÍÓÈ – ÒÍÛÍÓÈ,Û·ËÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚ ÔðflÏÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ˝ÚÓ„ÓÒÎÓ‚‡.

Ç ÏËðÂ ÌÂÚ ‰‚Ûı Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚ı Î˛‰ÂÈ,ÚÂÏ ·ÓÎÂÂ – ‰‚Ûı Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚.ÇÒÂ‚˚¯ÌËÈ ÒÓÚ‚ÓðËÎ ÏËðÏÌÓ„Óˆ‚ÂÚÌ˚Ï Ë ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï, ˜ÚÓ·˚Ï˚ ð‡‰Ó‚‡ÎË ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡ Ò‚ÓÂÈÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸˛, Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸˛Ò‚ÓËı ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÈ, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ıÍÛÎ¸ÚÛð Ë Úð‡‰ËˆËÈ. ëÚ‡Ì‰‡ðÚËÁ‡ˆËflÂÒÚ¸ Ó·Â‰ÌÂÌËÂ Ë ÓÏÂðÚ‚ÎÂÌËÂÅÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏËðÓÁ‰‡ÌËfl.

éÔ˚Ú ÒÚ‡Ì‰‡ðÚËÁ‡ˆËË ·˚Î ÛÊÂÔðÓ‚Â‰ÂÌ ‚ Ï‡Ò¯Ú‡·Â Ó˜ÂÌ¸ ·ÓÎ¸¯ÓÈÒÚð‡Ì˚. ÅÓÎ¸¯Â‚ËÍË ÏÂ˜Ú‡ÎË, ˜ÚÓ «ÔðËÍÓÏÏÛÌËÁÏÂ ‚ÒÂ ·Û‰ÛÚ Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚Â Ë ÒÎËˆ‡ ÔðËflÚÌÓ ÒÏÛ„Î˚Â». Ç ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ðÌÓÏ

ëëëê ‚ÒÂ ÔËÚ‡ÎËÒ¸ ‚ ÒÚÓÎÓ‚˚ı«Ó·˘ÂÔËÚ‡» Ë ÒÏÓÚðÂÎË ÍËÌÓÙËÎ¸Ï˚ ÓðÂ‚ÓÎ˛ˆËÓÌÂð‡ı. íÂÔÂð¸ ‚‡ÏÂðËÍ‡ÌËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚ı ÒÚð‡Ì‡ı ‚ÒÂÔÓÒÂ˘‡˛Ú Á‡ÍÛÒÓ˜Ì˚Â «å‡Í‰ÓÌ‡Î‰Ò» ËÒÏÓÚðflÚ Ó‰ÌË Ë ÚÂ ÊÂ „ÓÎÎË‚Û‰ÒÍËÂÙËÎ¸Ï˚. Ä Ú‡Í ÎË ÛÊ ‚ÂÎËÍ‡ ð‡ÁÌËˆ‡?

ÖÒÎË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ·Û‰ÂÚ ÓÁÌ‡˜‡Ú¸‚Á‡ËÏÌÓ ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ÁÌ‡ÍÓÏÒÚ‚Ó,‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘¸, ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ Ë Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÂ ‚Á‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌËÂ Ë‚‰Ó·‡‚ÓÍ ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂÚÓð„Ó‚ÎË, Ú‡ÍÓÂ ÏÓÊÌÓ ÚÓÎ¸ÍÓÔðË‚ÂÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸. çÓ ÂÒÎË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËflÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÔÓ‚ÒÂÏÂÒÚÌÓÂ ‚ÌÂ‰ðÂÌËÂ«‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓ„Ó ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ‡», ÔÓÔ˚ÚÍÛÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸ ‚ÒÂı Î˛‰ÂÈ ‚ «ÔðËflÚÌÓÒÏÛ„Î˚ı ‡ÏÂðËÍ‡ÌˆÂ‚», ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÚ‡ÍÓ„Ó ‚ÒÂÏËðÌÓ„Ó ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ‡ ·Û‰ÛÚÌÂÒð‡‚ÌÂÌÌÓ ÒÚð‡¯ÌÂÂ, ˜ÂÏ Íð‡ı ëëëê.

èÓıÓÊÂ, ‚ ëòÄ ÒÚ‡ÎË Á‡·˚‚‡Ú¸, ‚˜ÂÏ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ Ëı ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó

borç say›yor. Bu ülkede muazzam bir ah-lakî soysuzlaflma endüstrisi oluflturul-mufl. Hollywood sinema ürünlerininönemli bir bölümü, afla¤›l›k ihtiras veay›plara yöneliktir. Bu ürünler “do¤al” ve“do¤al olmayan” flehvette ve dünya din-lerinin büyük günah olarak gördü¤ü herfleyde hak edilmeyen bir kâr propagan-das›yla ve fliddetle doyurulmufl ticari birvurgundur.

Bu bana özgürlü¤ün bir tezahürüolarak görünmüyor. ‹nsanlar tenha yer-lerde günah iflleyebilirler. Bununla sade-ce kendi ruhlar›na zarar verirler. Fakatgünah›n aç›k bir flekilde gösterilmesi di-nî duygular›n rencide ve i¤fal edilmesi-dir. Amerika’n›n Irak’a götürdü¤ü de-mokrasinin “kazan›m”lar›ndan biri deBa¤dat’›n sinemalar›ndan birinde por-no film gösterimi say›ld›. Onun için Irak-l› Müslümanlar, iflgalcilerin onlar› din,vicdan ve hayâdan “kurtarmaya” geldik-lerine dair baz› dayanaklara sahiptirler.

ABD ideolojisinde, güya bütün prob-lemleri çözebilecek bir güç kültü varl›¤›önemli yer teflkil eder. “‹yi çocuk” “kötüçocuklar›” yani teröristleri kurfluna diz-di¤i, havaya uçurdu¤u Amerikan filmle-ri ço¤al›yor. Terörist de bu senaryoya gö-re hareket ediyor fakat burada “kötüçocuk” Amerikal›lard›r.

Putperest geçmiflte sald›r› hedefiaç›kça ilan edilirdi. Putperest lider kom-flusuna dobra dobra “sana sald›r›yorumçünkü seni ya¤malamak istiyorum” der-di.

Hz. ‹sa, insanlara dünyay› de¤ifltirenve insan›n bütün hayat›n› ulvilefltirenAllah sevgisi ö¤retisini getirdi. Hatta sal-



В числе «достижений»демократии, которые

американцы принесли вИрак, называлась

демонстрацияпорнофильмов в одном из

кинотеатров Багдада.

Ba¤dat’›n sinemalar›ndanbirinde porno film gösterimi,

Amerika’n›n Irak’agötürdü¤ü demokrasinin“kazan›m”lar›ndan biri

olarak say›ld›.

‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÚðÓfl. éÒÌÓ‚Ì˚ÂÔðËÌˆËÔ˚ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË ·˚ÎËÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ì˚ îð‡ÌÍÎËÌÓÏ ÑÂÎ‡ÌÓêÛÁ‚ÂÎ¸ÚÓÏ: ˝ÚÓ Ò‚Ó·Ó‰‡ ÒÎÓ‚‡, Ò‚Ó·Ó‰‡ðÂÎË„ËÈ, Ò‚Ó·Ó‰‡ ÓÚ ÒÚð‡ı‡, Ò‚Ó·Ó‰‡ ÓÚÌÛÊ‰˚. ÇÒÂ ÓÒÚ‡Î¸Ì˚Â Ôð‡‚‡ Ë Ò‚Ó·Ó‰˚,Í‡ÍÓ„Ó ·˚ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ ÓÌË ÌË ·˚ÎË,‚ÚÓðÓÒÚÂÔÂÌÌ˚. é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ÒÚÓfl˘Û˛Ò‚Ó·Ó‰Û ÒÎÓ‚‡, ÚÓ ÂÒÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸·˚Ú¸ ÛÒÎ˚¯‡ÌÌ˚ÏË ‚ÒÂÏ Ì‡ðÓ‰ÓÏ,ËÏÂ˛Ú ÚÓÎ¸ÍÓ ‚Î‡‰ÂÎ¸ˆ˚ ÒðÂ‰ÒÚ‚Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË. ë‚Ó·Ó‰‡ðÂÎË„ËÈ ÒÚÂÒÌÂÌ‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÈ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸˛ ¯ËðÓÍÓÈ ÔðÓÔÓ‚Â‰Ë ‚ÚÂı ÊÂ ëåà. ë‚Ó·Ó‰˚ ÓÚ ÒÚð‡ı‡„ð‡Ê‰‡ÌÂ ëòÄ ÌÂ ËÏÂ˛Ú:ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ÊÂÒÚÓÍÓÒÚ¸, ‚˚ÒÓÍÓð‡Á‚ËÚ‡ ÔðÂÒÚÛÔÌÓÒÚ¸, ‚‰Ó·‡‚ÓÍÌ‡ÒÂÎÂÌËÂ Á‡ÔÛ„Ë‚‡ÂÚÒfl Û„ðÓÁÓÈÚÂððÓðËÁÏ‡. Ä ‚ÓÚ Ò‚Ó·Ó‰˚ ÓÚ ÌÛÊ‰˚‰Îfl Ò‚ÓÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ëòÄ ‰ÓÒÚË„ÎË, ÌÓ‰ÂÎËÚ¸Òfl ˝ÚËÏ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÏ

d›rgan politikac›lar bile H›ristiyanl›¤›nilk y›llar›nda görünüflte cazip sloganlar-la kendilerini saklamak zorunda kald›-lar. Bazen “sap›klar›n üzerine sefer”, ba-zen “Kudüs’ü kurtarma”, bazen de “me-deniyet misyonuyla” kendini H›ristiyansayan hükümdarlar istila arzular›n›farkl› flekillerde mazur gösterirdi. fiimdiyeni bir slogan ç›kt›; “Amerika usulü öz-gürlük ve demokrasi”. Putperestlikle be-raber do¤an korkunç bir aforizm var “in-san insan›n kurdudur”. Kendini “H›risti-yan medeniyetinin ideologu” sayanAmerikal› bilim adam› S.Huntington daayn› fleyi söylüyor asl›nda “kendi yerimi-zi belirlemek için bir düflman tipi gerek-lidir”. Nefretin propagandas›n›n yap›ld›-¤› yerde herkesi seven Hz. ‹sa olmaz, ol-mas› mümkün de de¤il.

Elinde sopayla ö¤rencisini “iyi bir in-san ol, iyi kalpli ol, seven biri ol” deyipdöven ö¤retmenin, istedi¤inin tersi birsonuç alaca¤› aç›kt›r. fiimdi Irak’ta “de-mokrat olun, özgür olun” ça¤r›lar›na ro-ketler, bombalar efllik ediyor, buna ba¤l›olarak suikastler art›yor. Sald›rgan de-mokratikleflmenin s›radaki hedefi ‹ran,fakat bu ülkenin eski Cumhurbaflkan›Muhammed Hatemi dinler ve medeni-yetler aras› bar›flç›l bir diyalogun öncü-süydü. Demokrasi demagojisi alt›ndapetrol kaynaklar›n›n ele geçirilmesi ihti-ras›n›n yatt›¤›, Müslüman milletlerin veAmerikan askerlerinin kanlar›n›n petro-dolarlar ile de¤ifltirildi¤i hakk›ndaki flüp-heler güçleniyor.

Silah gücüyle kabulettirilen fleye“özgürlük” denir mi?Amerikal›lar aras›nda “demokratik” fana-tizm alevleniyor. Amerikal›lara demokra-silerinin en iyisi oldu¤u, Amerikan hayattarz›n›n kusursuz oldu¤u, “Amerika stan-dard›”n›n dünyan›n her yerine yay›lmas›gerekti¤i, bunun için savafl yap›labilece-¤i, hatta masum insanlar›n bile öldürüle-bilece¤i telkin ediliyor. Amerika’daki Öz-gürlük Heykeli insanlar›n gözünde kanasusam›fl ve daha çok insan›n kurban› ol-mas›n› isteyen bir puta dönüfltü.

Silah gücüyle kabul ettirilen fleye öz-gürlük denir mi? “Bir insan›n özgürlü¤üdi¤er insan›n özgürlü¤ünün bafllad›¤›yerde biter” bu ahlakî bir aksiyomdur.Ayn› fley egemen devletler için de söyle-nebilir. Saddam Hüseyin’in rejimi hiçkimsenin sempatisini kazanmad›. KuzeyKore “Çuçhe”si de kimsenin hofluna git-miyor. Fakat bir devlet d›flar›ya sald›r› ni-yetini aç›¤a vurmad›kça dokunulmaz ol-mal›d›r. Halklar kaderlerini kendileri be-lirleme hakk›na sahiptir.

Doktor Freud taraf›ndan yaz›lan çe-flitli ay›plar›n özgürlü¤ü, demokrasinintemeli oldu¤u do¤ru mudur? Böyle bir“insan haklar›” listesi ne ile tamamla-n›r? Baz› ülkelerde uyuflturucu ticaretikanunilefltiriliyor. Peki sonra? Sübyanc›-l›¤a özgürlük mü? Yamyaml›¤a özgür-lük mü? Peki, o zaman niye teröre özgür-lük verilmesin?

Hayvanlar dünyas›ndan al›nan ör-neklere uymak insanl›¤› ölüme mah-kûm edebilir. Kitle imha silahlar›n›n eflli-



Педагог, который бьет ученика палкой по голове,приговаривая: «Будь хорошим, будь добрым, будьлюбящим», явно добьется результата, противоположногожелаемому. Теперь в Ираке, где призыв «будьтедемократичны, будьте свободны» сопровождался ракетно-бомбовыми ударами, ежедневно совершаются теракты.

Elinde sopayla ö¤rencisini “iyi bir insan ol, iyi kalpli ol,seven biri ol!” deyip döven ö¤retmenin, istedi¤inin tersi birsonuç alaca¤› aç›kt›r. fiimdi Irak’ta “demokrat olun, özgürolun!” ça¤r›lar›na roketler, bombalar efllik ediyor, bunaba¤l› olarak suikastler art›yor.

‰ÓÒÚËÊÂÌËÂÏ Ò ‰ðÛ„ËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË,ÔÓıÓÊÂ, ÌÂ ÒÓ·Ëð‡˛ÚÒfl.ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï ·Â‰ÒÚ‚ËÂÏ‡ÏÂðËÍ‡ÌˆÂ‚ ÒÚ‡ÎÓ Ó·ÊÓðÒÚ‚Ó ËÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ Á‡ ÌËÏ ÓÊËðÂÌËÂ;ÔðÓ‰ÛÍÚ˚ ÚÓÌÌ‡ÏË ‚˚·ð‡Ò˚‚‡˛ÚÒfl ËÒ„ÌË‚‡˛Ú ‚ ÏÛÒÓðÌ˚ı ·‡Í‡ı. íÂÏ‚ðÂÏÂÌÂÏ ‚ ÏËðÂ „ÓÎÓ‰‡˛Ú ÏËÎÎËÓÌ˚Î˛‰ÂÈ, ‰ÂÒflÚÍË ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ÊË‚ÛÚ ‚·Â‰ÌÓÒÚË. ëòÄ ÛÔÓ‰Ó·Îfl˛ÚÒflÊÂÒÚÓÍÓÏÛ Â‚‡Ì„ÂÎ¸ÒÍÓÏÛ ·Ó„‡˜Û,ð‡‚ÌÓ‰Û¯ÌÓÏÛ Í ÒÚð‡‰‡ÌËflÏ ÌË˘Â„Óã‡Á‡ðfl. Ä ‚Â‰¸ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÂ ÔÓÎËÚËÍËÔðÂÍð‡ÒÌÓ ÁÌ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÌË˘ÂÚ‡ ËÔÓðÓÊ‰ÂÌÌÓÂ Â˛ ÓÚ˜‡flÌËÂ ˜‡ÒÚÓÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÚÂððÓðËÁÏ‡.å‡ÎÓ ÚÓ„Ó, Ò‡Ï‡fl ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl Ë·Ó„‡Ú‡fl ‰ÂðÊ‡‚‡ ÏËð‡ Ï‡ÌË‡Í‡Î¸ÌÓÓÁ‡·Ó˜ÂÌ‡ ÔÓÒÚÓflÌÌ˚Ï ð‡Ò¯ËðÂÌËÂÏÒ‚ÓÂ„Ó ‚ÎËflÌËfl Ë ÔðËÓ·ðÂÚÂÌËÂÏÌÓ‚˚ı Ò˚ð¸Â‚˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚.

èÎ‡ÌÂÚ‡ðÌ‡fl ˝ÚËÍ‡, ÚÓ ÂÒÚ¸Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍ‡fl Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, ÌÂÚÓÎ¸ÍÓ ‰ÓÎÊÌ‡ ÓÔËð‡Ú¸Òfl, ÌÓ Ë ‚Ó ‚ÒÂ‚ÂÍ‡ ÓÔËð‡Î‡Ò¸ Ì‡ ÒÓ‚ÂÒÚ¸, Ì‡Ò‚fl˘ÂÌÌ˚Â Á‡ÔÓ‚Â‰Ë ÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÚ‚‡ Ë˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÎ˛·Ëfl, Ì‡ ÏËÎÓÒÚ¸ ÍÒÚð‡‰‡˛˘ËÏ Ë Ó·ÂÁ‰ÓÎÂÌÌ˚Ï.É‡ðÏÓÌËfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÏÂÊÎË˜ÌÓÒÚÌ˚ı,ÌÓ Ë ÏÂÊ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈÏÓÊÂÚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÚÂı ÊÂÛÒÚÓflı: ÂÒÎË ÒËÎ¸Ì˚È ·Û‰ÂÚ ÔÓÏÓ„‡Ú¸ÒÎ‡·ÓÏÛ, ·Ó„‡Ú˚È – ·Â‰ÌÓÏÛ, ÂÒÎËÏÂÒÚÓ ‚ÓÈÌ Ë ÚÂððÓð‡ Á‡ÈÏÂÚ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸Ì˚È, Û‚‡ÊËÚÂÎ¸Ì˚È‰Ë‡ÎÓ„. äÓÌÂ˜ÌÓ, ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌË˛ Ú‡ÍÓÈ„‡ðÏÓÌËË ÏÓ„ÎÓ ·˚ ÏÌÓ„ÓÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰ÛıÓ‚ÂÌÒÚ‚Ó ÏËðÓ‚˚ıðÂÎË„ËÈ, Ë·Ó ‚ Ëı ‚ÂðÓÛ˜ÂÌËflıÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ ÓÔËð‡ÂÚÒfl Ì‡ ‚Â˜ÌÓÒÚ¸.çÓ, Û‚˚, ÔðÓÒ‚Â˘ÂÌÌ˚Ï ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏÌ‡ÒÚ‡‚ÌËÍ‡Ï ðÂ‰ÍÓ ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚˚ÒÍ‡Á‡Ú¸Òfl Ë ·˚Ú¸ÛÒÎ˚¯‡ÌÌ˚ÏË. éÚ ÎËˆ‡ Ò‚ÓËıÔð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì˚ı ÒÓ·ð‡Ú¸Â‚ Ë ‰ðÛÁÂÈ-ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì ÏÓ„Û ÒÍ‡Á‡Ú¸ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó‰ÌÓ:Ï˚ ‰ÂÎ‡ÂÏ ‚ÒÂ, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÏ. n

¤inde av› birbirlerinden çekifltiren y›rt›c›hayvan sürüsüne uymak insanlar› fela-kete götürecektir. Ancak sadece lokma-lar›n›n say› ve kalitesinin, yani tüketicibir toplum yaratma tasas›nda olan sürüörne¤ini izlemek de o kadar öldürücü-dür. Böyle tek ayakl› güruh, içinde hü-küm süren tekdüzelikle, kelimenin tamanlam›yla öldürücü tekdüzelikle mutlaksurette kendi içinde patlayacakt›r.

Dünyada benzer iki insan olmad›¤›gibi benzer iki millet de yoktur. Yüce Al-lah, benzersizli¤imizle, dünya görüflleri-mizin özgünlü¤üyle, millî kültür veadetlerimizle birbirimizi sevindirelimdiye dünyay› rengârenk ve çok canl› birflekilde yaratm›flt›r. Her fleyi standartlafl-t›rma Allah’›n dünyay› yarat›fl düzeninifakirlefltirir, öldürür.

Standartlaflt›rma tecrübesi çok bü-yük bir ülke ölçe¤inde gerçeklefltirildi.Bolflevikler “komünizmde herkes eflitolacak” hayalini kurdular. TotaliterSSCB’de herkes “ortak yemekhaneler-den” beslenir ve devrimcileri konu alanfilmler seyrederdi. fiimdi ise amerikan-laflt›r›lm›fl ülkelerde herkes McDo-nald’s’a gidiyor ve ayn› Hollywood film-leri seyrediyor. Peki, fark çok mu büyük?

E¤er küreselleflme karfl›l›kl› iyi niyetlibir tan›flma, yard›mlaflma, karfl›l›kl› kül-türel, bilimsel ve teknik zenginleflme veüstelik her iki taraf›n menfaatine uygunbir flekilde ticaretin geliflmesi ise bu an-cak alk›fllan›r. Fakat e¤er küreselleflmeher yerde “Amerikan standard›”n›n be-nimsetilmesi, bütün insanlar› “hoflAmerikal›”lara benzetmek ise, bu tür-den dünya çap›nda bir deneyin sonuçla-r› SSCB’nin da¤›lmas›yla k›yaslanmaya-cak kadar korkunç olacakt›r.

Galiba Amerika kendi demokratik ya-p›s›n›n özünü unutmaya bafllad›. De-mokrasinin bafll›ca prensipleri FranklinDelano Roosevelt taraf›ndan formüleedildi; ifade hürriyeti, din hürriyeti, kor-ku ve ihtiyaç sahibi olma gibi kayg›lar-dan özgür olma hakk›. Di¤er bütün hakve özgürlükler mahiyetleri nas›l olursaolsun ikincil derecedir. Gerçek ifadehürriyeti yani bütün millete sesini du-yurma imkân› sadece kitle iletiflim araç-lar› sahiplerinde bulunmaktad›r. Kitleiletiflim araçlar›nda kendine yeterinceyer bulamayan din hürriyeti ise k›s›tlan-m›flt›r. Amerika’da vatandafllar›n›n gü-venli¤i yok. fiiddet yay›l›yor, cinayet ora-n› yükseliyor üstelik halk›n gözü terörtehdidiyle korkutuluyor. Amerika, va-tandafllar›n›n ihtiyaçlar›n› teminde isebaflar›ya ulaflt› fakat bu demokratik ba-flar›y› di¤er ülkelerle paylaflmaya yanafl-m›yor gibi.

Amerika’n›n ulusal felaketi oburlukoldu ve bunu obezlik takip etti. Tonlarcag›da at›l›yor ve çöp tenekelerinde çürü-yor. Ayn› zamanda dünyada milyonlarcainsan açl›k çekiyor, on milyonlarcas› fa-kirlik içinde yafl›yor. ABD, fakir Lazar’›nçilesine ald›rmayan ‹ncil’deki merha-metsiz zengine benziyor. Ancak, Ameri-kal› politikac›lar, fakirlik ve onun do¤ur-du¤u çaresizli¤in bir terör kayna¤› oldu-¤unu çok iyi bilirler. Dahas› dünyan›n engüçlü ve zengin süper gücü ç›lg›nl›k de-recesinde etkisini devaml› geniflletmekve yeni hammadde kaynaklar› elde et-mek kayg›s›ndad›r.

Evrensel etik, yani ortak insanî ahlak,gücünü her zaman vicdan, dini emirler,bar›fl ve insan sevgisinden, s›k›nt› çeken-lere ve fakirlere merhametten almakta-d›r. Uyum sadece kiflilikler aras› de¤il,devletler aras›nda da ayn› prensiplerüzerine kurulmal›; e¤er güçlü zay›fa,zengin de fakire yard›m ederse, savafl veterörün yerini iyi niyetli ve sayg›l› bir di-yalog al›rsa yaflar. Elbette bu uyumunkurulmas›na dünya dinlerinin manevîliderleri çok yard›mc› olabilir. Çünkü budinlerin inanç ö¤retilerinde ahlak son-suzlu¤a dayan›r. Fakat ne yaz›k ki, kül-türlü dinî önderlere fikirlerini ifade et-me ve seslerini duyurma imkân› az veri-liyor. Kendi Ortodoks kardefllerim veMüslüman arkadafllar›m ad›na sadecebir fley söyleyebilirim; elimizden gelenher fleyi yap›yoruz. n



Если глобализация означает повсеместное внедрение«американского стандарта», попытку превратить всех

людей в «приятно смуглых американцев», последствиятакого всемирного эксперимента будут несравненно

страшнее, чем крах СССР.

E¤er küreselleflme her yerde “Amerikan standard›”n›nbenimsetilmesi, bütün insanlar› “hofl Amerikal›”lara

benzetmek ise, bu türden dünya çap›nda bir denemeninsonuçlar› SSCB’nin da¤›lmas›yla k›yaslanmayacak

kadar korkunç olacakt›r.

Цивилизация требуетпримирения с историей

Tarihle bar›flmakmedeniyetin gere¤idir

ФОТО: ХАЛИТ ОМЕР ДЖАМСЫ FOTO⁄RAF: HAL‹T ÖMER CAMCI

п у т е ш е с т в и е в к у л ь т у р у k ü l t ü r e y o l c u l u k


ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

ê‡Á‚ËÚËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËËÒ‚flÁ‡ÌÓ Ò ËÁÏÂÌÂÌËÂÏÏÂÒÚÓÊËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Î˛‰ÂÈ, Ú.Â.

ÏË„ð‡ˆËflÏË. ë˜ËÚ‡˛˘ËÈÒfl ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈÚð‡‰ËˆËÂÈ ÍÓ˜Â‚ÓÈ Ó·ð‡Á ÊËÁÌË Í‡ÍÔðÓÒÚÓÈ ÒÔÓÒÓ· ÔÓËÒÍ‡ ÎÛ˜¯Â„Ó ÏÂÒÚ‡, Ì‡Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Û ‚ÒÂı Ì‡ðÓ‰Ó‚.èðË˜ËÌÓÈ ÔÂðÂÏÂ˘ÂÌËfl Î˛‰ÂÈÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl Û„ðÓÁ‡ ÊËÁÌË, ÔÓËÒÍ ·ÓÎÂÂÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÏÂÒÚ‡, ÒÚðÂÏÎÂÌËÂð‡Á·Ó„‡ÚÂÚ¸.

ëÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ÏË„ð‡ˆËË, ÒÓ‚Âð¯‡ÂÏ˚Â‚ ÔÓËÒÍ‡ı ÎÛ˜¯ÂÈ ÊËÁÌË, ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓËÁÏÂÌËÎËÒ¸, Ë ÍÓ˜Â‚ÌËÍË ÒÚ‡ÎË ÔðËÌÓÒËÚ¸Ì‡ ÌÓ‚˚Â ÚÂððËÚÓðËË Ò‚ÓÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ‰ÓÒÚÓflÌËÂ. Ç ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÏÓÊÌÓÛÚ‚ÂðÊ‰‡Ú¸, ˜ÚÓ ÏË„ð‡ˆËË ÙÓðÏËðÛ˛ÚˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÅÎ‡„Ó‰‡ðfl ÏË„ð‡ˆËflÏ ËÁÔÂðÂ‚Ó‰Ó‚ ÄÎ¸-î‡ð‡·Ë Ö‚ðÓÔ‡ ÛÁÌ‡Î‡ÙËÎÓÒÓÙË˛ ÄðËÒÚÓÚÂÎfl. ùÔÓı‡ ‚ÂÎËÍËı„ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËı ÓÚÍð˚ÚËÈ, ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂÍÓÚÓð˚ı Â‚ðÓÔÂÈˆ‡Ï ÒÚ‡ÎË ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Ï˚ÒÑÓ·ðÓÈ ç‡‰ÂÊ‰˚, üÔÓÌÒÍËÂ ÓÒÚðÓ‚‡,ÄÏÂðËÍ‡, ÄÌÚ‡ðÍÚËÍ‡ Ë ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó‰ðÛ„Ëı ÏÂÒÚ Ì‡ áÂÏÎÂ, ÚÓÊÂ ÔðÓfl‚ÎÂÌËÂÔÓÒÚÓflÌÌÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë Â„Ó‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ò «˜ÛÊËÏË». ç‡Ï ÓÒÚ‡ÂÚÒflÎË¯¸ ·Î‡„Ó‰‡ðËÚ¸ ‚ÒÂÏËðÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ıÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, Ú‡ÍËı Í‡Í ÄÏÂðË„ÓÇÂÒÔÛ˜˜Ë, ù‚ÎËfl óÂÎÂ·Ë ËÎË Í‡ÔËÚ‡ÌäÛÒÚÓ. à ‚ Ì‡¯Ë ‰ÌË Ú˛ðÍÒÍËÈ ÏËðÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ËÁÛ˜‡Ú¸ Á‡ÔËÒÍË ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓ„ÓÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍ‡ ù‚ÎËË óÂÎÂ·Ë. ëıÓÊËÂÙÛÌÍˆËË Ë Û ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚.óËÚ‡fl ÉÓ„ÓÎfl, èÛ¯ÍËÌ‡, ÑÓÒÚÓÂ‚ÒÍÓ„Ó, Ï˚Ò „ÓÎÓ‚ÓÈ ÛıÓ‰ËÏ ‚ ÏËð ÒÎ‡‚flÌÒÍÓÈÍÛÎ¸ÚÛð˚. òÂÍÒÔËð ÔÂðÂÌÓÒËÚ Ì‡Ò ‚ÒðÂ‰ÌÂ‚ÂÍÓ‚Û˛ Ö‚ðÓÔÛ. ç‡ÒËÏË, çËÁ‡ÏË,ë‡‡‰Ë ÁÌ‡ÍÓÏflÚ Ì‡Ò Ò Ìð‡‚‡ÏË Ë ·˚ÚÓÏÁ‡„‡‰Ó˜ÌÓ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡.

çÂÎ¸Áfl ÌÂ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ë Ó ¯Â‰Â‚ð‡ı‡ðıËÚÂÍÚÛð˚, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛˘Ëı ËÁÛÏÎflÚ¸Ì‡Ò Ò‚ÓËÏ ‚ÂÎË˜ËÂÏ, Íð‡ÒÓÚÓÈ, Ò‚flÁ¸˛ ÒËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏË ÒÓ·˚ÚËflÏË. É‰Â ·˚ ÌËÌ‡ıÓ‰ËÎÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ˜ÚÓ ·˚ ÌË ‰ÂÎ‡Î, ÓÌ‚ÒÂ„‰‡ ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÎÂ‰ ‚ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÈÔ‡ÏflÚË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ÇÓÚ ÔÓ˜ÂÏÛ ù‚ÎËflóÂÎÂ·Ë Ò Ú‡ÍÓÈ ÒÚð‡ÒÚ¸˛ Ë ‚ ÏÂÎ¸˜‡È¯ËıÔÓ‰ðÓ·ÌÓÒÚflı ÓÔËÒ˚‚‡Î ÏÂÒÚ‡ Ò‚ÓÂ„ÓÔðÂ·˚‚‡ÌËfl.

‹ nsanl›k gerek teknolojik ve gerekse me-deniyet bak›m›ndan kazand›¤› bugün-kü seviyeyi sürekli yer de¤ifltirmesine

borçlu. En iyiyi ve en güzeli bulmak için il-kel bir yöntem ve genelde Do¤u kültürleri-nin geleneksel hayat biçimi olarak de¤er-lendirilen “göçebelik” asl›nda bütün in-sanl›¤›n geninde var. Bu göçlerin sebebi,kimi zaman tehlikeden ya da yokluktankaçma, kimi zaman da çekici olana gitmeve zenginli¤e eriflme olmufl.

Fakat “iyiyi bulmak” fleklinde ifadeedilen göçebe yaflam ilkesi, zamanla de-¤iflikli¤e u¤ray›p yeni yerlere giderkenkendi sahip oldu¤u güzellikleri götürmeflekline dönüflmüfl. Bu bak›mdan de¤er-lendirildi¤inde, medeniyetlerin göçlerleoluflturuldu¤u aflikar. Avrupa Aristo'yuancak göçler sayesinde Farabi'nin tercü-melerinden okuyabilmifllerdir. Tarihteinsanl›¤›n medeniyet evrelerinden birisay›lan keflifler ve böylece Ümit burnu,Japon Adalar›, Amerika, Antarktika ve da-ha nice k›ta ve yerlerin var oldu¤ununfark›na var›fllar, hep insanl›¤›n harekethalinde olmas›n›n ve ötekini tan›ma se-rüvenlerinin ürünü. Burada ister Ameri-go Vespucci’ye, ister bir Türk gezgini olanEvliya Çelebi’ye, isterseniz ça¤dafl kaflifKaptan Cousteau’ya teflekkür edin. Türk-ler dünyay› ve ötekini anlamak amac›ylahâlâ Evliya Çelebi’nin gezi notlar›n› oku-yorlar. Bugün bu gibi eserlerin yerini ro-manlar alm›fl. Gogol, Puflkin, Dostoyevskisizi slav kültürüne götürürken, Shakes-peare Bat› kültürüne, Nesimi, Nizami,Sadi Do¤u kültürüne götürüyor.

Ya devasa bir flekilde karfl›m›zda dikiliduran mimari eserlere, hâlâ güzelli¤i veihtiflam›yla hayretlere düfltü¤ümüz o eskieflya ve yap›lara ne demeli? ‹nsan›n do¤a-daki her varl›k gibi u¤rad›¤› yere, kendineait oldu¤unu belli edecek izler ve sembol-

Путешествие в культуруСадык Эрен

Журналист (Турция).

Kültüre yolculukSad›k Eren

Gazeteci (Türkiye).

Путешествие какнепременное условиепознания «другого»èðÓÒÚÓ„Ó Î˛·ÓÔ˚ÚÒÚ‚‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ, ˜ÚÓ·˚ÓÒÓÁÌ‡Ú¸ ÔðËÒÛÚÒÚ‚ËÂ ð‡ÁÌ˚ıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, – ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÎË¯¸‚Á„ÎflÌÛÚ¸ ‚ÓÍðÛ„ Ë ÔÓÔ˚Ú‡Ú¸Òfl ‚ÌËÍÌÛÚ¸ ‚ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡Ò ÓÍðÛÊ‡ÂÚ. Ç ÔðËðÓ‰Â ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡Á‡ÎÓÊÂÌ‡ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ Û‰Ë‚ÎflÚ¸Òfl,‚ÓÎÌÓ‚‡Ú¸Òfl, ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì˚Â·Î‡„‡, ÛÁÌ‡‚‡Ú¸ ÌÓ‚ÓÂ, ÊÂÎ‡Ú¸ ÔÂðÂÏÂÌ. çÂËÌÚÂðÂÒÓ‚‡Ú¸Òfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ‚ÓÍðÛ„, ÁÌ‡˜ËÚ ÓÒÔ‡ðË‚‡Ú¸ Á‡ÍÓÌ˚ÇÒÂ‚˚¯ÌÂ„Ó. á‡ÏÍÌÛÚ˚Â ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË·˚ÎË ÒÚÂðÚ˚ Ò ÎËˆ‡ áÂÏÎË. à ÚÓÎ¸ÍÓÓÒÚ‡‚¯ÂÂÒfl ÓÚ ÌËı Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ‰‡ÂÚÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó· Ëı ÍÛÎ¸ÚÛðÂ, Ó·˚˜‡flı,Ìð‡‚‡ı, ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËË. Ç˚ ÍÓ„‰‡-ÌË·Û‰¸Á‡‰ÛÏ˚‚‡ÎËÒ¸ Ì‡‰ ÚÂÏ, ˜ÚÓ Á‡ÒÚ‡‚ËÎÓÊËÚÂÎÂÈ ‰ðÂ‚ÌÂÈ ä‡ÔÔ‡‰ÓÍËË ÒÚðÓËÚ¸ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚Â „ÓðÓ‰‡? çÂ ÔðÓÒÚÓ Ó‰ÌÓ Á‰‡ÌËÂ– ˆÂÎ˚È „ÓðÓ‰... ë ÍÎ‡‰·Ë˘‡ÏË, ÏÂÒÚ‡ÏËÓÚ‰˚ı‡, ð˚ÌÍ‡ÏË, ıð‡Ï‡ÏË,

Галатская башня(Стамбул)

Galata Kulesi(‹stanbul)

ВЗГЛЯД НА ИСТОРИЮ T A R ‹ H E B A K I fi

Марк СмирновГлавный редактор приложения к«Независимой газете» – «НГ-религии»

Mark SmirnovNezavisimaya gazetesiReligia eki Genel Yay›n Yönetmeni

k ü l t ü r e y o l c u l u k п у т е ш е с т в и е в к у л ь т у р у



Уничтожение памятниковкультуры – варварствоВсякое познание культур способствует взаимопониманию. Древняя история была

беспощадна к памятникам материальной культуры. Часто причиной тому становилсярелигиозный фанатизм. Должен заметить, что турки, после прихода в Анатолию, сохранилибольшую часть памятников Византийской империи и античности. Это связано страдиционной веротерпимостью Османской империи. Уничтожение памятников культуры– это всегда варварство.

В программе ЮНЕСКО записано о необходимости сохранения памятников мировойматериальной культуры. В России действуют федеральные государственные программы,направленные на сохранение памятников и вообще культурного наследия. Кроме того,немало спонсоров и меценатов оказывают поддержку сохранению и реконструкциимногих исторических объектов. Одна из причин того, почему различные государства ведутработы по сохранению памятников, иногда чуждой им культуры и религии, – привлечениекак можно большего числа туристов.

Kültürel eserlerintahrip edilmesi barbarl›kt›rKültürle ilgili her bilgi karfl›l›kl› anlay›fla hizmet eder. Eski tarih, maddi kültür

eserlerine karfl› ac›mas›zd›. Buna dini fanatizm s›k s›k sebep oluyordu. TürklerinAnadolu’ya geldikten sonra Bizans ‹mparatorlu¤u ve Antik eserlerini büyük ölçüdekoruduklar›n› belirtmeliyim. Bu, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun geleneksel hoflgörüsüyleilgili. Kültürel eserlerin yok edilmesi her zaman barbarl›kt›r.UNESCO program›nda dünya maddi kültür de¤erlerinin korunmas›n›n gerekti¤iyaz›l›d›r. Rusya’da bu tür eser genel olarak kültürel miras›n korunmas›na yönelik federalve devlet programlar› yürürlükte. Bundan baflka birçok sponsor ve sanat hamisi çoksay›da tarihi eserin korunmas› ve restore edilmesine destek veriyor. Çeflitli devletlerinkendilerine yabanc› kültür ve dini eserlerin korunmas›yla ilgili yapt›klar› çal›flmalargenelde çok turist çekmek amac› güdüyor.




ÊÂðÚ‚ÂÌÌËÍ‡ÏË, ÊËÎ˚ÏË ÔÓÏÂ˘ÂÌËflÏË,ÍÛıÌflÏË... ë‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ‡fl ÔÓ‰ÁÂÏÌ‡flˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl. ëÂ„Ó‰Ìfl ˝ÚË „ÓðÓ‰‡‚˚Á˚‚‡˛Ú Û Ì‡Ò ËÁÛÏÎÂÌËÂ, ‡ ËÒÚÓðËflÒ‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ, ˜ÚÓ Ì‡ Ú‡ÍÓÈ ¯‡„ Î˛‰ÂÈÔÓ‰‚Ë„ÌÛÎ ÒÚð‡ı Á‡ Ò‚Ó˛ ÊËÁÌ¸.

ÇËÒfl˜ËÂ Ò‡‰˚ Ç‡‚ËÎÓÌ‡ ËÌÚÂðÂÒÌ˚ ÚÂÏ,˜ÚÓ ‰‡˛Ú Ì‡Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó ÔÓÌËÏ‡ÌËË‰ðÂ‚ÌËÏË Íð‡ÒÓÚ˚, ÔÓÍÓfl, ÓÚ‰˚ı‡.ëÚÓÎËˆ‡ ÇËÁ‡ÌÚËË, ÇÚÓðÓÈ êËÏ, ñ‡ð¸„ð‡‰– ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ÒÂ ˝ÚÓ ëÚ‡Ï·ÛÎ, ÛÎËˆ˚ÍÓÚÓðÓ„Ó Ì‡ÔÓÏËÌ‡˛Ú ÏÛÁÂÈ ‰ðÂ‚ÌÓÒÚÂÈ,„‰Â ÏÓÊÌÓ Ó·Ì‡ðÛÊËÚ¸ ÒÎÂ‰ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËÎ˛·ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÇÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÄÈfl-ëÓÙËfl, ÒÚ‡‚¯‡fl Ò‚flÚ˚ÌÂÈ Í‡Í ‰ÎflıðËÒÚË‡ÌÒÍÓ„Ó, Ú‡Í Ë ‰Îfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„ÓÏËð‡, Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚ ‚ ÒÂ·Â „ðÓÏ‡‰ÌÛ˛‰ÛıÓ‚ÌÛ˛ ˝ÌÂð„Ë˛.

Ç ÎÂÚÌËÂ ÏÂÒflˆ˚ Ú‡ÍËÂ ÏÂÒÚ‡ÔÓ‰‚Âð„‡˛ÚÒfl Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÏÛ Ì‡¯ÂÒÚ‚Ë˛ÚÛðËÒÚÓ‚. ÇÂ‰¸ Í‡Ê‰˚È ¯‡„ ÓÚÍð˚‚‡ÂÚÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ÌÓ‚ÓÂ ÒÓÍðÓ‚Ë˘Â: ÔðÓÒÚÓÈÍ‡ÏÂÌ¸, „ðÓÁÌÛ˛ ÔÛ¯ÍÛ, ‰ÓÒÔÂıË ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó‚ÓËÌ‡... ì ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl ÊÂÎ‡ÌËÂ·ÂÊ‡Ú¸. ÅÂÊ‡Ú¸ ÓÚ äÎÂÓÔ‡Úð˚, ÍÓÚÓð‡flÌÂ‚ÁÌ‡˜‡È ÏÓÊÂÚ Á‡„Ó‚ÓðËÚ¸, ÓÚ èÂÚð‡ I,„ÓÚÓ‚Ó„Ó ‚ÂÒÚË ‚ÓÈÒÍÓ ‚ ÔÓıÓ‰ Ì‡ ÌÓ‚˚ÂÁÂÏÎË, ÓÚ ÒÛÎÚ‡Ì‡ åÂıÏÂ‰‡ î‡ÚËı‡,ÔðÓ‚Ó‰fl˘Â„Ó ÔÓ ÒÛ¯Â ÚÛðÂˆÍËÂ „‡ÎÂð˚, ÓÚÚðÓflÌÒÍÓ„Ó ÍÓÌfl, ÒÌÓ‚‡ ‚ÒÚ‡‚¯Â„Ó Ì‡‰˚·˚. éÚ ÍÓ„Ó Ï˚ ·ÂÊËÏ? éÚ ÔÛÒÚ˚ııÓÎÓ‰Ì˚ı Á‰‡ÌËÈ, „Ó‚Óðfl˘Ëı ÏÂðÚ‚ÂˆÓ‚,ÏÂ˜ÂÈ, ð‡ÁðÛ¯‡˛˘Ëı ÒÚ‡ðÓÂ ËÒÓÁË‰‡˛˘Ëı ÌÓ‚ÓÂ? çÓ ‚Â‰¸ Ëı ð‡ÒÒÍ‡ÁÂ˘Â ÌÂ ÓÍÓÌ˜ÂÌ. ÜË‚˚ Ëı ‚ÌÛÍË ËÔð‡‚ÌÛÍË. à ËÏ ÂÒÚ¸, ˜ÚÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸.

çÂÛÊÂÎË Ì‡Ï ÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂËÌÚÂðÂÒÌÓ

Û‚Ë‰ÂÚ¸ ˜‡ÒÓ‚Ì˛ ÑÂ‚˚ å‡ðËË ‚ ùÙÂÒÂ ËÎËÚ‡ÍËÂ ÍÓÎ˚·ÂÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, Í‡Í Ç‡Ì,Äð‡ð‡Ú, å‡ð‰ËÌ, ìðÙ‡, Ä‰˚flÏ‡Ì,ÄÌÚËÓıËfl, åËÎ‡Ò, ìð„˛Ô? ç‡Ò ÁÓ‚ÛÚÙðË„ËÈˆ˚, ıÂÚÚ˚, ‡ÒÒËðËÈˆ˚, ¯ÛÏÂð˚,„ÂÌÛ˝Áˆ˚, Ì‡Ò Ê‰ÛÚ êËÏ, ÄÙËÌ˚, ëÔ‡ðÚ‡ Ë‚ÒÂ Â˘Â ÓÒÚ‡˛˘ËÂÒfl Á‡„‡‰ÍÓÈ Â„ËÔÂÚÒÍËÂÔËð‡ÏË‰˚. éÌË ıÓÚflÚ Á‡˘ËÚËÚ¸ ÒÂ·fl, ‡ ‰Îfl˝ÚÓ„Ó ËÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ó ÒÂ·Â ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸.

ÇÒÂ ‰ðÂ‚ÌËÂ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ó·Î‡‰‡ÎËÒ‚ÓÈÒÚ‚‡ÏË, ÔÓÌflÚ¸ ÍÓÚÓð˚Â ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ‚ðÂÏfl ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. èðÓ‰ÓÎÊ‡flÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ·ÂÁð‡ÁÎË˜Ì˚ÏË ÍÓÍðÛÊ‡˛˘ÂÏÛ ÏËðÛ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏÛÌ‡ÒÎÂ‰Ë˛, ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ðËÒÍÛÂÚ

ler b›rak›yor olmas›, Evliya Çelebi’nin ne-den not tuttu¤unu gösteriyor.

Seyahat etmek ötekiniö¤renmenin bir gere¤iBir merakla etraf›n› ö¤renmeye bafllayaninsan bir anda kendini farkl› medeniyetle-rin içinde buluveriyor. fiaflk›nl›k, hayret,heyecan, elindeki varl›¤›n› biraz daha ar-t›rma, daha fazla ö¤renme ve çeflitlilik is-te¤i insan›n varoluflunda yat›yor. Kendid›fl›ndakine yabanc› kalanlar, bu yarat›l›flkaidesini bozanlard›r. Yeryüzünde kendi

Мечеть Ортакёй и Босфорский мост создают удивительную картину (Стамбул)

Ortaköy Camii ve bo¤az köprüsü eflsiz bir güzellik oluflturuyor (‹stanbul)

içine kapanan hangi medeniyet varsahepsi de zaman içinde yok olup gitmifller.Bugün onlar›n nas›l bir kültüre, yaflay›fla,duygulan›fla ve hissedifle sahip olduklar›n›ancak geride b›rakt›klar› maddi kültür ka-l›nt›lar›ndan anlayabiliyoruz. Türkiye top-raklar›ndaki Kapadokya bölgesinde nedeninsanlar›n yeralt›na bir flehir infla etmiflolabileceklerini hiç düflündünüz mü? Sözkonusu olan bir bina de¤il, bir flehir... ‹çin-de mezar›ndan, dinlenme yerlerine, al›flverifl merkezlerinden, ibadet hanelerine,bar›nma ve mutfa¤›na kadar medeniyetinher parças›n›n yer ald›¤› bir “yeralt› mede-niyeti”. Bugün sadece hayretle bak›yoruzonlara. Tarih onlar› buna zorlayan fleyincan korkusu oldu¤unu yaz›yor.

Babil’in asma bahçeleri insan›n “hu-zur” kavram›n› nas›l alg›lad›¤›n› anlamakbak›m›ndan incelmeye de¤er di¤er birmaddi kültür eseri. Eski Bizans’›n baflkenti,ikinci Roma, Çarlar flehri, ve hemen hermedeniyetin sahip olmak istedi¤i dilberdir‹stanbul... ‹htiflam›, manevi varl›¤› ve dün-yan›n en büyük iki dinin gözdesi olmas›ylaAyasofya... Yaz aylar› geldi¤inde turist ak›-n›na u¤rayan bu mekanlarda insanlar› sa-¤a sola koflmaktan nefes nefese görürsü-nüz. Her ad›mda bazen bir taflt›r sizinle ko-nuflan, gülen, “flflflt bana bak” diyen, bazenbir kitap, bazen de bir tül, so¤uk yüzlü toparabas›, demir suratl› z›rht›r karfl›n›za diki-len. Kaças›n›z gelir kimi zaman, “ya tarihcanlan›rsa, ya Kleopatra konufluverir, Pet-ro yine bir yerlere sefer iflareti eder, Fatihgemileri karadan yürütür, Troya’n›n at› fla-ha kalkar” diye... So¤uk yüzlü binalar›nbofllu¤undan, ölse de konuflan cesetlerinsomurtkanl›¤›ndan, medeniyet y›k›p me-deniyet kuran k›l›çlar›n keskin a¤z›ndankaçmak m› istiyorsunuz? Oysa onlar anla-tacaklar›n› daha bitirmediler. Siz bugünonlar›n torunlar›yla yafl›yorsunuz. Bu soh-bet bu kadar çabuk bitemez.

Efes’te Hz.Meryem Kilisesi, bütün dün-ya medeniyetlerinin befli¤i say›labilecekVan, A¤r›, Mardin, Urfa, Ad›yaman, Antak-ya, Milas, Ürgüp ve daha baflka yerlerdekimedeniyet abideleri hiç mi ilginizi çekmi-yor? Tarihte hep okudu¤umuz Firigler, Hi-titler, Asurlar, Sümerler, Selçuklular, Cene-vizliler, Roma, Atina ve Isparta devletlerive hâlâ hangi teknolojiyle infla edildikleriçözülemeyen s›r dolu piramitler diyar› M›-s›r sizi ça¤›r›yor. Kendilerine zarar verebi-lece¤iniz endiflesiyle her fleyi iyi anlatmakistiyorlar...





Султан РаевМинистр культуры Республики Кыргызстан

Sultan RaevK›rg›zistan Cumhuriyeti Kültür Bakan›

Памятники культуры –общее наследие человечестваМатериальные памятники – общечеловеческое наследие, всемирное богатство.

Сохранение памятников всемирного наследия имеет огромное значение для всехгосударств без исключения. Ведь то, что на территории Кыргызстана находятся памятникибуддийской культуры V-VI вв., становится поводом для сближения людей, напоминает намо том, что человечество имеет единые корни,дает импульс развитию диалога между нациями.Земля – наш общий дом, и мы должны уважатьвсех, кто населяет этот дом. В последние годы вотдельных новосозданных государствах былиуничтожены памятники древних цивилизаций икультур. Это связано отчасти с излишнимнационализмом и отсутствием глубокой древнейкультуры и государственности. Подобныетенденции нужно преодолевать.

Сохранение памятников истории имеет большоезначение для воспитания полноценногомолодого поколения. Потому что у истории мыдолжны учиться, а памятники историипредставляют собой наглядные пособия дляэтого. Чтобы сформировать широкий,всеобъемлющий взгляд на мир, молодежьдолжна знать о мировом историческомнаследии, научиться сравнивать, извлекатьуроки из пережитого. Раньше на территорииСССР была единая образовательная система иизучалась история как республик СоветскогоСоюза, так и всего мира. После обретенияКыргызстаном независимости в процессеобразования произошел сбой. Но в последние два-три года в школах снова начатопреподавание всемирной истории. Это необходимо, поскольку для познания самого себячеловеку необходимо познать мир, частью которого он является.

Kültürel eserlerinsanl›¤›n ortak miras›d›rMaddi kültür miras› insanl›¤›n ortak miras› ve bütün dünyan›n zenginli¤idir. Bu

eserlerin korunmas› istisnas›z bütün devletler için büyük bir öneme sahip. Bugüniçin K›rg›zistan’da M.Ö. 5 – 6. yüzy›ldan kalma Budist kültürüne ait eserler insanlar›nyak›nlaflmas› için bir vesiledir, insanl›¤›n ayn› köke sahip oldu¤unu gösteren ve milletleraras›nda oluflacak diyalo¤un zeminidir. Yeryüzü bizim ortak evimiz ve biz bu evdeoturan herkese sayg› duymal›y›z. Son y›llarda baz› yeni kurulan devletlerde eskimedeniyet ve kültürlere ait eserler yok edildi. Bu k›smen afl›r› milliyetçilik, derin ve eskibir kültürün ve devlet gelene¤inin yoklu¤uyla ba¤lant›l›. Benzeri e¤ilimler önlenmelidir.Tarihi eserlerin korunmas›, mükemmel ve genç bir neslin yetifltirilmesi için büyük önemtafl›r. Çünkü biz tarihi ö¤renirken, bu eserler bu ö¤renme için görsel malzeme vazifesigörürler. Yeni neslin dünyaya genifl ve kapsaml› bir bak›fl› olmas› için gençli¤in dünyakültür miras›n› bilmesi, karfl›laflt›rma yapmay› ve yaflananlardan ders ç›karmay›ö¤renmesi gerekir. Eskiden SSCB topraklar›nda tek bir e¤itim sistemi vard› ve tarih deSovyet Cumhuriyetleri tarihi ve dünya tarihi olarak ö¤renilirdi. K›rg›zistan’daba¤›ms›zl›k sonras› e¤itim siteminde bir belirsizlik yafland›. Fakat son 2 – 3 y›l içindeK›rg›z okullar›nda yeniden dünya tarihi ö¤retilmeye baflland›. Bu lüzumludur, çünküinsan›n kendini tan›mas› için parças› oldu¤u dünyay› tan›mas› gerekir.

ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸Òfl Ó‰Ì‡Ê‰˚ ‚ „ðÛÔÔ˚ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌÌ˚ı ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡ Î˛‰ÂÈ. ÖÒÎË ·˚Û‰‡ÎÓÒ¸ ÔðË‚ËÚ¸ Î˛‰flÏ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚ¸ÔÓÁÌ‡‚‡Ú¸ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡, ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸, ÓÌËÒÏÓ„ÎË ·˚ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. óÚÓ·˚ÔÓÌflÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÎÓÊËÚ¸ÛÒËÎËfl. óÂÎÓ‚ÂÍ, ÒÔÓÒÓ·Ì˚È ‚˚ð‡Ê‡Ú¸˜Û‚ÒÚ‚‡ ÒÎÓ‚‡ÏË, ÛÔðflÏÓ ÒÚðÂÏËÚÒfl‚˚ð‡Ê‡Ú¸ ÒÂ·fl ˜ÂðÂÁ ÒËÏ‚ÓÎ˚. à ÍÓ„‰‡ ‚˚„Ó‚ÓðËÚÂ ÍÓÏÛ-ÚÓ: «ü ‚‡Ò ÔÓÌËÏ‡ÌË˛», ˝ÚÓÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl Á‡·ÎÛÊ‰ÂÌËÂÏ, ÔÓÌËÏ‡ÌËflÏÂÊ‰Û ‚‡ÏË ÌÂÚ. ä‡Í Ë ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂÔ‡ÏflÚÌËÍË, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÔðË ÔÓÏÓ˘ËÒËÏ‚ÓÎÓ‚ Ô˚Ú‡ÂÚÒfl ÔÓflÒÌËÚ¸ ÚÓ, ˜ÚÓ ÌÂÒÏÓ„ ‚˚ð‡ÁËÚ¸ ÒÎÓ‚‡ÏË. ùÚË ÔÓ‚ÚÓð˚ÏÂ¯‡˛Ú Ì‡Ï, ÔðË‚Ó‰flÚ Í ÒÚðÂÒÒÛ,‚ð‡Ê‰Â·ÌÓÒÚË, ÍÓÌÙÎËÍÚ‡Ï. àÎË Î˛‰Ëð‡ÁÛ˜ËÎËÒ¸ „Ó‚ÓðËÚ¸? ÇÓÚ ÚÛÚ Ì‡ ÔÓÏÓ˘¸ÔðËıÓ‰flÚ ‚Â˘Ë, Á‰‡ÌËfl, ıð‡Ï˚,fl‚Îfl˛˘ËÂÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ËÒÚÓðËË, ÓÌË ÔÓÏÓ„‡˛Ú˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ ÔÓÌflÚ¸ «‰ðÛ„Ó„Ó».

ÖÒÎË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚ¸, ˜ÚÓ Í‡Ê‰˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ,Ò ÍÓÚÓð˚Ï Ì‡Ò Ò‚Ó‰ËÚ ÒÛ‰¸·‡, Ì‡ Ò‡ÏÓÏ‰ÂÎÂ – Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, Ï˚ Òð‡ÁÛÔÓ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÏ, Í‡Í ÒËÎ¸ÌÓ ÌÛÊ‰‡ÂÏÒfl ‚ ÌÂÏ.Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ‡fl „‡ð‡ÌÚËfl ÒÔÓÍÓÈÌÓÈ ËÒ˜‡ÒÚÎË‚ÓÈ ÊËÁÌË – Ì‡‰ÂÊÌ˚È ÒÔÛÚÌËÍ,ÍÓÚÓð˚È ·Û‰ÂÚ ¯‡„‡Ú¸ ÔÓ ÊËÁÌË Ò Ì‡ÏË‚ÏÂÒÚÂ. çÂ Í‡Ê‰˚È ÒÔÓÒÓ·ÂÌ ÔÓÒÎÂ ÏÂ˜ÂÚËÁ‡„ÎflÌÛÚ¸ ‚ ˆÂðÍÓ‚¸, ‡ Á‡ÚÂÏ Ë ‚ ÒËÌ‡„Ó„Û, ËÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓÂÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ Ò Û˜ÂÚÓÏ ÏËðÓ‚Ó„ÓÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl. n

Bu ve benzeri medeniyetler ço¤umu-zun anlamakta zorluk çekti¤i bir yap›yasahipler. Kendi d›fl›m›zdakini ö¤renmeyilüks sayd›¤›m›z müddetçe bu böyle de-vam edecek ve insanl›k bir gün kendineyabanc› kalacak. Tarihte bu “birbirini bil-me” yeteri kadar yap›labilseydi, belki bu-gün insanlar daha sayg›l› olabileceklerdi.‹nsana sadece “yürüyen varl›klar” olarakbakmak onu anlamak için yetersiz kal›yor.Arkada kalan izler ise okumaya, alg›lan-maya muhtaç. Konuflarak duygu ve dü-flüncelerini yeteri kadar aç›klayabilme ye-tene¤ine sahip insan, nedense garip birflekilde bu dile bir de izler, semboller ekli-yor. Karfl›n›zdakini “anlad›m” dedi¤inizanda, asl›nda o kadar da anlamad›¤›n›zortaya ç›k›veriyor. Derken, az evvel tarihieserlerin yapt›¤› gibi, bu sefer de, asl›nda

ne demek istedi¤inizi anlatmaya çabal›-yorsunuz. Yapt›¤›n›z tekrarlar bu diyalog-da sizi strese, ayr›flmalara, tart›flmalara vebazen de çat›flmalara sürüklüyor. Yoksainsanlar konuflmay› m› bilmiyorlar? ‹fltekültürün bir parças› sayd›¤›m›z eflyalar,binalar ve kal›nt›lar size “ötekini” anla-makta yard›mc› oluyor.

Bugün beraber yaflad›¤›m›z her insan›geçmiflten gelen bir varis olarak de¤erlen-dirdi¤imizde, hayat› anlamak için ona nekadar da ihtiyac›m›z oldu¤unu fark ediyo-ruz. Yani huzurlu ve bilinçli bir yaflam›ntek garantisi, “medeniyet” kelimesiyle te-rimlefltirdi¤imiz hayatta yan›m›zdaki in-san›n bize yoldafll›k etmesidir. Camilerigezerken, kiliseyi, arkas›ndan havray› gez-mek ve sonrada kendine bir yaflam portre-si çizmek her kiflinin kar› de¤ildir. n




Мечеть Султана Ахмета (Стамбул)Мечеть была построена по приказу султана Ахмета I. Весь мир знает этот шедевр архитектурыпод названием «Голубая мечеть». Мечеть представляет собой комплекс, включающийнепосредственно мечеть, медресе, начальную школу, усыпальницу, торговые лавки, баню,больницу, три фонтана. Строительство мечети было закончено в 1617, а всего комплекса – в1620 г. Архитектор - Садафкар Мехмет-Ага. Мечеть находится в дворике, окруженномкаменными стенами. Во внутреннем дворике перед входом в мечеть расположен фонтан.Купол мечети имеет диаметр 22 м, с четырех сторон его окружают полукупола.

Sultan Ahmet Camii (‹stanbul)Bütün dünyada “mavi cami” olarak bilinen I. Ahmed'in yapt›rd›¤› cami, medresedarühkurra, S›byan mektebi, türbe, dükkanlar hamam, darüflflifa, imaret ve üç sebildenoluflan külliyedir. Sultanahmed Cami mimar Sedefkar Mehmed A¤a taraf›ndan yap›ld›,1609'da bafllanan cami 1617'de, di¤er yap›lar›n tümü 1620'de tamamland›. Duvarlarlaçevrili bir d›fl avlunun içinde yer alan cami, her ikisi de kareye yak›n planl› bir ibadetmekan› ile bir flad›rvan avlusundan oluflur. ‹badet mekan›n› örten 22 metre çap›ndakiorta kubbe dört yapmadan yar›m kubbelerle çevrilidir.




стамбулistanbulbir “ilk”tir

был «первым» Сулейман Фарук ГонджуоглуПредседатель Центра изучения истории культуры Стамбула (Турция).

Süleyman Faruk Göncüo¤lu‹stanbul Kültür Tarihi Araflt›rmalar› Merkezi (Türkiye).

ФО

ТО:Х

АЛ

ИТ

ОМ

ЕРД

ЖАМ

СЫFO

TO⁄R

AF:H

AL‹T

ÖMER

CAM

CI




ë Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡ Ò‚ÓÂ„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÌËflëÚ‡Ï·ÛÎ Ó·Î‡‰‡Î ‚ÒÂÏËÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ÏË ÛÒÎÓ‚ËflÏË ‰Îfl

ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÒÚ‡Ú¸ ÍðÛÔÌ˚Ï ˆÂÌÚðÓÏ,ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ˆÂÌÚðÓÏ ÚÓð„Ó‚ÎË. ÇÂ‰¸ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ ÓÌ ‚ Ò‡ÏÓÏ ÒÂð‰ˆÂ ÏÓðÒÍËıË ÒÛıÓÔÛÚÌ˚ı ÔÛÚÂÈ, Ò‚flÁ˚‚‡˛˘Ëı ëÂ‚ÂðË û„, á‡Ô‡‰ Ë ÇÓÒÚÓÍ. Ö˘Â ‚ ‰ðÂ‚ÌËÂ‚ðÂÏÂÌ‡ ëÚ‡Ï·ÛÎ ËÏÂÎ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â,ıÓðÓ¯Ó Á‡˘Ë˘ÂÌÌ˚Â ÏÓðÒÍËÂ ÔÓðÚ˚,Ò‡Ï˚Â ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â ËÁ ÍÓÚÓð˚ı «äÂð‡Ò»(êÓ„) Ë «ïðËÒÓÍÂð‡Ò» (áÓÎÓÚÓÈ êÓ„). ç‡Á‡ðÂ Ò‚ÓÂ„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl „ÓðÓ‰ ·˚ÒÚðÓ ÒÚ‡ÎÓÊË‚ÎÂÌÌ˚Ï ÚÓð„Ó‚˚Ï ÔÂðÂÍðÂÒÚÍÓÏÏÂÊ‰Û óÂðÌ˚Ï Ë ù„ÂÈÒÍËÏ ÏÓðflÏË,Ó·˙Â‰ËÌË‚ ‚ ÒÂ·Â ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ÚÓð„Ó‚Ó„Ó Ë ‚ÓÂÌÌÓ-ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÓ„ÓˆÂÌÚð‡.

èÓÒÓÎ Ùð‡ÌˆÛÁÒÍÓ„Ó ÍÓðÓÎfl ä‡ðÎ‡ VÅÛÒ·ÂÍ, ÓÚÔð‡‚Ë‚¯ËÈÒfl ‚ éÒÏ‡ÌÒÍÛ˛ËÏÔÂðË˛ ‰Îfl ‚ÒÚðÂ˜Ë Ò ÒÛÎÚ‡ÌÓÏëÛÎÂÈÏ‡ÌÓÏ ÇÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚Ï, ÔðË ‚Ë‰ÂëÚ‡Ï·ÛÎ‡ ‚ÓÒÍÎËÍÌÛÎ: «ùÚÓÚ „ÓðÓ‰ÔðÓÒÚÓ ÒÓÁ‰‡Ì ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÒÚ‡Ú¸ÒÚÓÎËˆÂÈ ÏËð‡». ñ‡ð¸ „ÓðÓ‰Ó‚ –ëÚ‡Ï·ÛÎ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏ˚ÏËÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflÏË Ë Û‰Ë‚ËÚÂÎ¸ÌÓÈÍð‡ÒÓÚÓÈ. ëÚ‡Ï·ÛÎ Ì‡Á˚‚‡ÎË ð‡ÁÌ˚ÏËËÏÂÌ‡ÏË, Ó·˘ÂÂ ˜ËÒÎÓ ÍÓÚÓð˚ı‰ÓÒÚË„‡ÂÚ 135. ÇÓÚ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ËÁ ÌËı:çÓ‚˚È êËÏ, äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸, êÓÏ‡-äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÛÏ, ÄÒËÚ‡ÌÂ, ÇËÁ‡ÌÚËÈ,ÄÒËÚ‡ÌÂ-Ë ë‡‡‰ÂÚ («èÓðÓ„ÅÎ‡„Ó‰ÂÌÒÚ‚Ëfl»), ÑÂð-ë‡‡‰ÂÚ («ÉÓðÓ‰

ë˜‡ÒÚ¸fl»), ÄÎ¸-î‡ðÛÍ, Ñ‡ðÛÎ¸-ï‡ÎËÙ‡Ú,àÒÎ‡Ï·ÓÎ, äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌËÂ...

á‡ 2700-ÎÂÚÌ˛˛ ËÒÚÓðË˛ Ì‡ Â„Ó ‰ÓÎ˛‚˚Ô‡ÎÓ ·˚Ú¸ ÒÚÓÎËˆÂÈ ÚðÂı ÍðÛÔÌ˚ıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ëÚ‡Ï·ÛÎ ÒÚ‡Î ÔÂð‚˚Ï ‚ËÒÚÓðËË ÏÂ„‡ÔÓÎËÒÓÏ, ÍðÓÏÂ ÚÓ„Ó, Ì‡ÔðÓÚflÊÂÌËË ÒÚÓÎÂÚËÈ „ÓðÓ‰ ÓÒÚ‡‚‡ÎÒflÓ‰ÌËÏ ËÁ Ò‡Ï˚ı „ÛÒÚÓÌ‡ÒÂÎÂÌÌ˚ı„ÓðÓ‰Ó‚ ÔÎ‡ÌÂÚ˚. èÂð‚‡fl ÔÓ‰‚Ó‰Ì‡flÎÓ‰Í‡, ÔÂð‚˚È ÎÂÚ‡˛˘ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ,ÔÂð‚˚È ÏÓÒÚ Ë Â˘Â ÏÌÓ„Ó ‚ÒÂ„Ó«ÔÂð‚Ó„Ó» Ë «Ò‡ÏÓ„Ó» ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚëÚ‡Ï·ÛÎÛ. é‰ÌËÏ ËÁ ËÌÚÂðÂÒÌ˚ıÔðËÏÂðÓ‚ «ÔÂð‚˚ı» ÏÓÊÌÓ Ì‡Á‚‡Ú¸ÔÂ˘ÂðÛ üð˚Ï-ÅÛð„‡Á ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ.

ëÚ‡Ï·ÛÎ - Ó‰ËÌ ËÁ ÔÂð‚˚ı ˆÂÌÚðÓ‚ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÑðÂ‚ÌÂÈ¯ËÂ ÒÎÂ‰˚˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ Ö‚ðÓÔÂ ·˚ÎË ÓÚÍð˚Ú˚ ‚ÔÂ˘ÂðÂ üð˚Ï-ÅÛð„‡Á Ì‡ ·ÂðÂ„Û ÓÁÂð‡äÛ˜ÛÍ˜ÂÍÏÂ‰ÊÂ, ÍÓÚÓðÓÂ ÒÂÈ˜‡ÒÌ‡ıÓ‰ËÚÒfl ‚ ˜ÂðÚÂ „ÓðÓ‰‡. éÌË ÛıÓ‰flÚ‰‡ÎÂÍÓ ‚ „ÎÛ·¸ ËÒÚÓðËË, Í ÌÂÓÎËÚÛ. á‰ÂÒ¸Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯ËÂ Ì‡ıÓ‰ÍË,Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ËÒÚÓðËÂÈ ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡Ë Ö‚ðÓÔ˚. ÇÓÁð‡ÒÚ ÒÎÂ‰Ó‚ ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Á‰ÂÒ¸ ·ÓÎÂÂ 300 Ú˚Ò. ÎÂÚ. ÑÓÎ„ÓÂ‚ðÂÏfl ˝Ú‡ ÔÂ˘Âð‡ ÒÎÛÊËÎ‡ ÏÂÒÚÓÏÔÓÍÎÓÌÂÌËfl Ë ·˚Î‡ ÔðË·ÂÊË˘ÂÏ ‰ÎflÎ˛‰ÂÈ. éÍÓÎÓ 7500 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰, ÒÔÂðÂıÓ‰ÓÏ Î˛‰ÂÈ Í ·ÓÎÂÂ ‡ÍÚË‚Ì˚ÏÁ‡ÌflÚËflÏ ÁÂÏÎÂ‰ÂÎËÂÏ, ÓÌ‡ ÒÚ‡Î‡ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸Òfl ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÊËÎË˘‡.

éÒÌÓ‚‡ÚÂÎflÏË „ÓðÓ‰‡ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒfl

‹ stanbul eski ça¤lardan beri flehir,hele de bir ticaret flehri kurmak içinaranan bütün özelliklere sahipti.

Do¤udan bat›ya, kuzeyden güneyeuzanan deniz ve kara yollar›n›n tammerkezi. Korunakl› limanlar›, özelliklede o zamanlar Keras (Boynuz) ya daHrisokeras (Alt›n Boynuz) ad›n› tafl›-yan, dünyada efline az rastlanan do¤albir liman› vard›. Kurulufl döneminde‹stanbul Karadeniz ile Ege aras›nda ya-p›lan ticaretin kilit noktas› olmufl, hemticari hem de askeri-stratejik üstünlük-leri bir arada birlefltirivermiflti.

Fransa Kral› V. Charles’›n KanuniSultan Süleyman’a gönderdi¤i elçiBusbecq, ‹stanbul’u gördü¤ünde“Dünyan›n baflkenti olmas› için yarat›l-m›fl bir fiehir” diye nitelemifltir. ‹nsan›hayran b›rakan ‹stanbul, dünyan›n bü-yük flehirlerinin hiçbirine nasip olma-yacak hususiyetleriyle “Alma Roma,Kostantinopolis, Roma Costantinum,Asitane, Bizantion, Dersaadet, el-Faruk,Darü’l Hilafe, ‹slambol, Kostantiniyye”gibi 135 dolay›nda ad ve unvana sahiptek ve benzeri olmayan bir flehirdir.

2700 y›ll›k tarih içerisinde üç büyükmedeniyet ve imparatorlu¤a baflkent-lik yapm›fl dünyan›n ilk mega flehri ol-

Дворец ТопкапыTopkap› Saray›

ÊËÚÂÎË „ðÂ˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÎËÒ‡ åÂ„‡ð˚,ÍÓÚÓð˚Â ‚ 685-680 „„. ‰Ó Ì.˝. ÔÂðÂÒÂÍÎËÅÓÒÙÓð Ë ÓÒÌÓ‚‡ÎË ÔÓÒÂÎÂÌËÂ ä‡ÎÍÂ‰ÓÌ,Ì‡ ÏÂÒÚÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÂÈ˜‡Ò ð‡ÒÔÓÎ‡„‡ÂÚÒflð‡ÈÓÌ ä‡‰˚ÍfiÈ. ÑðÛ„‡fl „ðÛÔÔ‡ ÏÂ„‡ðˆÂ‚ÔÓ‰ ÔðÂ‰‚Ó‰ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ ÅËÁ‡Ò‡ ÓÒÌÓ‚‡Î‡ ‚660-657 „„. ‰Ó Ì.˝. ‚ ð‡ÈÓÌÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„ÓÏ˚Ò‡ ë‡ð‡È·ÛðÌÛ ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÔÓÎËÒ. ÑÓII ‚. Ì. ˝. „ÓðÓ‰ ÌÓÒËÎ ËÏfl Ò‚ÓÂ„Ó ÔÂð‚Ó„ÓÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎfl, Ì‡Á˚‚‡flÒ¸ ÅËÁ‡ÌÚËÓÌÓÏ.

àÁ ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍÓ„Ó ÏËÙ‡ ÛÁÌ‡ÂÏ ÓÅËÁ‡ÌÚËÓÌÂ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ. ÜËÚÂÎË „ÓðÓ‰‡-„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ åÂ„‡ð˚ ‚Ó „Î‡‚Â Ò ˆ‡ðÂÏÅËÁ‡ÒÓÏ ÓÚÔð‡‚Îfl˛ÚÒfl ‚ ÔÛÚ¸ Ò ÚÂÏ,˜ÚÓ·˚ ÓÒÌÓ‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚È „ÓðÓ‰. é ÚÓÏ, „‰ÂÎÛ˜¯Â ÒÚðÓËÚ¸ ÌÓ‚˚È „ÓðÓ‰, ÓÌË ðÂ¯ËÎËÒÔðÓÒËÚ¸ Û ‰ÂÎ¸ÙËÈÒÍÓ„Ó Óð‡ÍÛÎ‡. éð‡ÍÛÎÓÚ‚ÂÚËÎ: «ç‡ÔðÓÚË‚ Íð‡fl ÒÎÂÔ˚ı». èÓÒÎÂ‰ÓÎ„Ëı ·ÎÛÊ‰‡ÌËÈ ÏÂ„‡ðˆ˚ ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ Ì‡ıÓÎÏÂ Ï˚Ò‡ ë‡ð‡È·ÛðÌÛ, „‰Â ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ‚ðÂÏfl ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ Ñ‚ÓðÂˆ-ÏÛÁÂÈíÓÔÍ‡Ô˚. éÌË ·˚ÎË ÓÍÓÎ‰Ó‚‡Ì˚Íð‡ÒÓÚÓÈ ˝ÚËı ÏÂÒÚ. ç‡ÔðÓÚË‚ ˝ÚÓ„ÓÏ˚Ò‡, Ì‡ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÏ ·ÂðÂ„ÛÅÓÒÙÓð‡, ÓÌË Û‚Ë‰ÂÎË ä‡ÎÍÂ‰ÓÌ. àÏÔÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÈ ÒÎÂÔÓÚÓÈ ÚÓ, ˜ÚÓ,‚Ë‰fl Ú‡ÍÓÂ ÔðÂÍð‡ÒÌÓÂ ÏÂÒÚÓ, Í‡Íë‡ð‡È·ÛðÌÛ, Í‡ÎÍÂ‰ÓÌˆ˚ ÔÓÒÂÎËÎËÒ¸ Ì‡ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÈ ÒÚÓðÓÌÂ ÅÓÒÙÓð‡.åÂ„‡ðˆ˚ ÒÓ˜ÎË ˝ÚÓ ÒÎÂÔÓÚÓÈ Ë, ÒÎÂ‰ÛflÔðÂ‰ÒÍ‡Á‡ÌË˛ ‰ÂÎ¸ÙËÈÒÍÓ„Ó Óð‡ÍÛÎ‡,ÓÒÌÓ‚‡ÎË ÌÓ‚˚È „ÓðÓ‰ Ì‡ ıÓÎÏÂ Ï˚Ò‡ë‡ð‡È·ÛðÌÛ. ÉÓðÓ‰ ·˚Î Ì‡Á‚‡Ì ‚ ˜ÂÒÚ¸ˆ‡ðfl ÏÂ„‡ðˆÂ‚ – ÅËÁ‡Ò‡. í‡ÍËÏ ·˚Î‰ðÂ‚ÌËÈ ëÚ‡Ï·ÛÎ.

ë ÚÂ˜ÂÌËÂÏ ‚ðÂÏÂÌË „ÓðÓ‰

ÔðÂ‚ð‡ÚËÎÒfl ‚ ÍÛÁÌËˆÛ «ÔÂð‚˚ı».êËÏÒÍËÈ ËÏÔÂð‡ÚÓð äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ I‚ÔÂð‚˚Â Ò‰ÂÎ‡Î ëÚ‡Ï·ÛÎ ÒÚÓÎËˆÂÈÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÏÔÂðËË. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó·˚Î‡ ÔðÓ‚Â‰ÂÌ‡ Í‡ÔËÚ‡Î¸Ì‡flðÂÍÓÌÒÚðÛÍˆËfl „ÓðÓ‰‡, ‰ÎË‚¯‡flÒfl ¯ÂÒÚ¸ÎÂÚ, Ò 324 ÔÓ 330 „„. Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ „ÓðÓ‰‚˚ðÓÒ Ì‡ ˜ÂÚ˚ðÂ ˝Ú‡Ê‡ Ë 11 Ï‡fl 330 „.·˚Î Ó·˙fl‚ÎÂÌ ÒÚÓÎËˆÂÈ êËÏÒÍÓÈËÏÔÂðËË. èÓÒÎÂ Ôð‡Á‰ÌÂÒÚ‚ ÔÓ ÒÎÛ˜‡˛ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ÌÓ‚ÓÈ ÒÚÓÎËˆ˚, ÍÓÚÓð˚Â‰ÎËÎËÒ¸ 40 ‰ÌÂÈ, ÒÚÓÎËˆ‡ ËÏÔÂðËË ËÁêËÏ‡ ·˚Î‡ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÔÂðÂÌÂÒÂÌ‡Ò˛‰‡, Ë „ÓðÓ‰ ÔÓÎÛ˜ËÎ Ì‡Á‚‡ÌËÂ çÓ‚˚ÈêËÏ. èÓÁ‰ÌÂÂ ÓÌ ·˚Î ÔÂðÂËÏÂÌÓ‚‡Ì ‚äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸.

íÂÔÂð¸ ÓÌ ÒÚ‡Î ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl Â˘Â·˚ÒÚðÂÂ. 27 Ï‡ðÚ‡ 425 „. ‚äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂ ËÏÔÂð‡ÚÓð îÂÓ‰ÓÒËÈ II Û˜ðÂ‰ËÎ ‚˚Ò¯Û˛ ¯ÍÓÎÛ –ÄÛ‰ËÚÓðËÛÏ, ÍÓÚÓð‡fl ÒÚ‡Î‡ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍËÔÂð‚˚Ï Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÏ ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚÓÏ,‰Îfl ð‡·ÓÚ˚ ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÔðË„Î‡ÒËÎË 31ËÁ‚ÂÒÚÌÓ„Ó Û˜ÂÌÓ„Ó ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË. Ç ÄÛ‰ËÚÓðËÛÏÂ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÎËÒ¸ „ðÂ˜ÂÒÍ‡flË Î‡ÚËÌÒÍ‡fl ðËÚÓðËÍ‡ Ë „ð‡ÏÏ‡ÚËÍ‡,Ôð‡‚Ó Ë ÙËÎÓÒÓÙËfl. Ç 1045 „. ‚äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂ ‚ÔÂð‚˚Â ·˚Î‡ ÓÚÍð˚Ú‡‚˚Ò¯‡fl ˛ðË‰Ë˜ÂÒÍ‡fl ¯ÍÓÎ‡. íÓÎ¸ÍÓÒÔÛÒÚfl ÒÓÚÌË ÎÂÚ Ö‚ðÓÔ‡ ÒÏÓ„Î‡‰ÓÒÚË„ÌÛÚ¸ ÚÓ„Ó Í‡˜ÂÒÚ‚‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl,ÍÓÚÓð˚Ï Ó·Î‡‰‡Î‡ ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍ‡flËÏÔÂðËfl, ÒÓÁ‰‡‚¯‡fl ÔÂð‚˚Â ‚ ÏËðÂ‚˚Ò¯ËÂ Û˜Â·Ì˚Â Á‡‚Â‰ÂÌËfl.

äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸ ÒÚ‡Î ÔÂð‚˚Ï„ÓðÓ‰ÓÏ, „‰Â Ó·ðÂÎÓ Ôð‡‚‡ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó,

ma özelli¤inin yan›nda, yüzy›llar boyudünya flehirleri aras›nda en kalabal›knüfusu bar›nd›ran flehri olmay› da sür-dürmüfltür. ‹lk denizalt›, ilk uçan insan,ilk köprü vs. sayabildiklerimiz, sayama-d›klar›m›z ya da flu an hat›rlayamad›¤›-m›z birçok ilk ve en ‹stanbul tarihindeoldu¤u kadar dünya tarihinde de birerilk ve en olarak yerini al›r. ‹nsanl›k tari-hini ilgilendiren bu ilklerden en önem-lisi olarak ilk karfl›laflaca¤›m›z örnek ‹s-tanbul’daki Yar›mburgaz Ma¤aras›’d›r.

Avrupa’n›n insanl›k tarihinin olufl-mas›ndaki ilk durak olarak karfl›m›zdabeliriverir. ‹stanbul’da insan kültürüneait ilk izlerinin görüldü¤ü Küçükçek-mece Gölü kenar›nda bulunan Yar›m-burgaz Ma¤aras› Avrupa k›tas›n›n in-sanl›k tarihinin de ilk izlerini oluflturur.Neolitik ve Kalkolitik dönemlere aitolan bu izler yafll› dünyan›n tarihi içeri-sinde uzar gider. Yak›ndo¤u ve Avru-pa’n›n da en eski buluntu yerlerinden-dir. Günümüzden 300 bin y›l öncesinekadar uzanan, insan yerleflim izlerinerastlan›ld›¤› bu ma¤ara uzun dönembar›nak ve tap›nak olarak kullan›lm›fl,7500 y›l öncesinden bafllayarak, tar›mkültürüne geçen insanlara mesken ol-mufltur.

‹stanbul’un ilk kurucular› olarak ka-




Акведук Валентина (Боздоган)Valens (Bozdo¤an) Kemeri

Ú‚ÓÂÏÛ „ÓðÓ‰Û ‚Î‡ÒÚ¸ Ë ÒËÎÛ êËÏ‡. ïð‡ÌË˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ ÓÚ Ì‡¯ÂÒÚ‚ËÈ Ë ÓÔ‡ÒÌÓÒÚÂÈ».

ëÓ„Î‡ÒÌÓ ÔðÂ‰‡ÌË˛, Ï‡Ú¸äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ‡ – ËÏÔÂð‡ÚËˆ‡ ÖÎÂÌ‡ÔðË‚ÂÁÎ‡ ËÁ Ô‡ÎÓÏÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚ àÂðÛÒ‡ÎËÏÙð‡„ÏÂÌÚ ÍðÂÒÚ‡, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ ·˚Î ð‡ÒÔflÚàËÒÛÒ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ÔðÂ‰ÏÂÚ˚,ÍÓÚÓð˚Â, ÔÓ ÔðÂ‰‡ÌË˛, ÔðËÌ‡‰ÎÂÊ‡ÎËàËÒÛÒÛ ïðËÒÚÛ. ëÔÛÒÚfl „Ó‰˚, ˜ÚÓ·˚ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ˝ÚË ˆÂÌÌ˚Â ðÂÎËÍ‚ËË,äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ Á‡ıÓðÓÌËÎ Ëı ÔÓ‰ ÍÓÎÓÌÌÓÈóÂÏ·ÂðÎËÚ‡¯.

ÉÓÒÚË‚¯‡fl ‚ XIX ‚. ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ ÏËÒÒè‡ð‰Ó ÔËÒ‡Î‡ ‚ Ò‚ÓËı ÏÂÏÛ‡ð‡ı:«èðÓıÓ‰fl ÏËÏÓ óÂÏ·ÂðÎËÚ‡¯‡,ıðËÒÚË‡ÌÂ ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ ÍðÂÒÚflÚÒfl,ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ‚ÂðflÚ, ˜ÚÓ ÔÓ‰ ÍÓÎÓÌÌÓÈÌ‡ıÓ‰flÚÒfl ˜‡ÒÚË ÍðÂÒÚ‡, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ ·˚Îð‡ÒÔflÚ ïðËÒÚÓÒ». åËÒÒ è‡ð‰Ó Ú‡ÍÊÂÛÔÓÏËÌ‡ÂÚ Ó ÌÂ·ÓÎ¸¯Ëı Û„ÎÛ·ÎÂÌËflı‚ÓÍðÛ„ ÍÓÎÓÌÌ˚. àÏÔÂð‡ÚÓð å‡ÌÛËÎ IäÓÏÌËÌ (1143-1180) ÓÚðÂÒÚ‡‚ðËðÓ‚‡ÎÔ‡ÏflÚÌËÍ Ë Û‚ÂÌ˜‡Î ÍðÂÒÚÓÏ, ÔÓÒÎÂ ˜Â„Ó,‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ ‚ÂÍ‡ ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ

ËÏÔÂðËË, ÍÓÎÓÌÌ‡äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ‡ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ËÁ‚ÂÒÚÌÓÒÚ¸ Í‡Í«äðÂÒÚÓ‚‡flÍÓÎÓÌÌ‡».

Центрпланетыç‡ ÔÎÓ˘‡‰Ë ëÛÎÚ‡ÌÄıÏÂÚ Ì‡ıÓ‰ËÚÒflÍ‡ÏÂÌ¸, ÍÓÚÓð˚È·˚Î ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ Ú‡Ï

Â˘Â ‚ËÁ‡ÌÚËÈˆ‡ÏË,Ò˜ËÚ‡‚¯ËÏË ˝ÚÓÏÂÒÚÓ ˆÂÌÚðÓÏÔÎ‡ÌÂÚ˚. íÂÏÒ‡Ï˚Ï ÓÌ ÒÚ‡ÎÚÓ˜ÍÓÈ ÓÚÒ˜ÂÚ‡

ð‡ÒÒÚÓflÌËfl.ëÓ„Î‡ÒÌÓ‚ËÁ‡ÌÚËÈˆ‡Ï, Ú‡ÏÌ‡ıÓ‰ËÎÒfl «ÌÛÎÂ‚ÓÈÍËÎÓÏÂÚð». í‡Í Í‡Íð‡ÒÒÚÓflÌËÂ ‚ ÚÓ‚ðÂÏfl ËÁÏÂðflÎÓÒ¸ ‚

ÏËÎflı, ÚÓ ˝ÚÓÚÍ‡ÏÂÌ¸ ÔÓÎÛ˜ËÎ

Ì‡Á‚‡ÌËÂ«åËÎËÛÏ».ê‡ÒÒÚÓflÌËfl ÓÚåËÎËÛÏ‡ ‰ÓËÁ‚ÂÒÚÌ˚ı Ë

‚‡ÊÌ˚ı „ÓðÓ‰Ó‚ Ë‰ðÛ„Ëı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ÙËÍÒËðÓ‚‡ÎËÒ¸ Ëıð‡ÌËÎËÒ¸ ‚ Á‰‡ÌËË,ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌÓÏÚÛÚ ÊÂ. ä‡ðÚ˚,ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Â ‚ ÚÓ‚ðÂÏfl, Ú‡ÍÊÂ

bul etti¤imiz Megaral›lar, yeni bir yurtkurmak üzere geldikleri Bo¤aziçi’ni ge-çerek, M.Ö. 685-680 y›llar› aras›nda ilkönce Kad›köy’ü (Kalkedon) kurmufllar-d›. Bunu takip eden M.Ö. 660-657 y›lla-r› aras›nda da bir baflka Megaral› gru-bun lideri Byzas (Bizas) taraf›ndan, Sa-rayburnu’nun bulundu¤u yerde bu-günkü ‹stanbul flehri kurulmufltur. ‹fltebu nedenle bu flehir kurucusundan do-lay› II. yüzy›la kadar “Byzantion” (Bizan-tion) olarak adland›r›lm›flt›r.

Sarayburnu hakk›nda, eski Yunanmitolojisinden gelme; eski tarihçi veco¤rafyac›lar›n yazd›¤› bir efsanedeflunlar belirtilir: Eski Yunanistan’da bu-lunan Megaral›lar bafllar›nda krallar›Byzas oldu¤u halde, yeni bir flehir kur-mak üzere yola ç›karlar. Daha önce,Delfi kahinine kuracaklar› flehrin nere-de olabilece¤ini sorarlar. Kahin “Körlermemleketinin karfl›s›” cevab›n› verir.Megaral›lar dolafla dolafla Saraybur-nu’na, bugünkü Topkap› Saray›’n›n bu-lundu¤u tepeye gelirler. Buraya hayrankal›rlar. Ve karfl› sahilde Kalkedon fleh-rini görürler. Sarayburnu dururkenKalkedonyal›lar›n orada flehir kurmala-r›n› körlük olarak nitelendirirler. Kahi-nin bahsetti¤i “körler memleketi”ninburas›; “Kalkedon” oldu¤una karar ve-rerek flehirlerini Sarayburnu’nda ku-rarlar. fiehrin ad›n› da krallar›n›n ad›olan “Byzas” koyarlar. ‹lk ‹stanbul, bu-dur. Her iki efsane de ‹stanbul’un ilk




ÔÓÒÎÂ ˜Â„Ó ÔðÂÍð‡ÚËÎË Ë ÔðÂÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËflıðËÒÚË‡Ì. Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ Ì‡ÔðÓÒÔÂÍÚÂ, ÔðÓıÓ‰fl˘ÂÏ ÏËÏÓ ÏÂ˜ÂÚÂÈëÛÎÚ‡Ì‡ ÄıÏÂÚ‡ Ë Å‡flÁË‰‡, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ‡ÍÓÎÓÌÌ‡ óÂÏ·ÂðÎËÚ‡¯, ‰‡‚¯‡fl Ì‡Á‚‡ÌËÂÏËÍðÓð‡ÈÓÌÛ. Ç ÔÂðËÓ‰ ð‡Òˆ‚ÂÚ‡êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ˝Ú‡ ÍÓÎÓÌÌ‡ ·˚Î‡ÔðË‚ÂÁÂÌ‡ ËÁ îðË„ËË ‚ êËÏ ËÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡ Û ıð‡Ï‡ ÄÔÓÎÎÓÌ‡. äÓÎÓÌÌÛ‚ÂÌ˜‡Î‡ ÒÚ‡ÚÛfl ÄÔÓÎÎÓÌ‡,ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Â„Ó ëÓÎÌˆÂ. àÏÔÂð‡ÚÓðäÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ I ÔðË‚ÂÁ ˝ÚÛ ÍÓÎÓÌÌÛ ËÁêËÏ‡. 11 Ï‡fl 330 „. ÍÓÎÓÌÌ‡ Ò‚Ó‰ðÛÊÂÌÌÓÈ Ì‡ ÌÂÈ ÒÚ‡ÚÛÂÈ ËÏÔÂð‡ÚÓð‡·˚Î‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡ Ì‡ „Î‡‚ÌÓÈ ÔÎÓ˘‡‰Ë„ÓðÓ‰‡.

Ç 330 „. äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ ÔðËÌflÎ ðÂ¯ÂÌËÂÔÂðÂÌÂÒÚË ÒÚÓÎËˆÛ ËÏÔÂðËË ËÁ êËÏ‡ ‚äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ¸. éÌ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ðÂÍÓÌÒÚðÛËðÓ‚‡Î „ÓðÓ‰, ÍÓÚÓðÓÏÛ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ÒÛÊ‰ÂÌÓ ·˚ÎÓ ÒÚ‡Ú¸Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÂÏ ÍðÛÔÌ˚ı ÔÂðÂÏÂÌ ‚ ÏËðÂ ËêËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. Ç ÌÓ‚ÓÏ „ÓðÓ‰ÂËÏÔÂð‡ÚÓð ÔÓÒÚðÓËÎ ÔÎÓ˘‡‰¸, ÍÓÚÓðÛ˛Ì‡Á‚‡Î Ò‚ÓËÏ ËÏÂÌÂÏ (îÓðÛÏäÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÛÒ). ç‡ÔÎÓ˘‡‰Ë ·˚Î‡ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ‡ ÒÚ‡ÚÛfl ÒÔÛðÔÛðÌ˚ÏÔÓÒÚ‡ÏÂÌÚÓÏ – ˝ÚÓ·˚Î ˆ‚ÂÚËÏÔÂð‡ÚÓðÒÍÓÈ‰ËÌ‡ÒÚËË, ÍÓÚÓð˚ÈÓ‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÒ˜ËÚ‡ÂÚÒfl ˆ‚ÂÚÓÏëÚ‡Ï·ÛÎ‡.

ëÚ‡ÚÛfläÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ‡ËÁÓ·ð‡Ê‡Î‡„ðÂ˜ÂÒÍÓ„Ó ·Ó„‡ÄÔÓÎÎÓÌ‡ ÉÂÎËÓÒ‡.Ç ÎÂ‚ÓÈ ðÛÍÂ ÓÌ‰ÂðÊ‡Î ¯‡ð ÒËÁÓ·ð‡ÊÂÌËÂÏÍðÂÒÚ‡, ‚ Ôð‡‚ÓÈ –ÍÓÔ¸Â. ëÚ‡ÚÛfl ÒÚ‡Î‡ÔÂð‚˚ÏÔ‡ÏflÚÌËÍÓÏ,ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌ˚Ï ‚ÌÓ‚ÓÈ ÒÚÓÎËˆÂêËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË,·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ˝Ú‡ÒÚ‡ÚÛfl ÒÚ‡Î‡ÔÂð‚˚ÏÔ‡ÏflÚÌËÍÓÏ ‚ËÒÚÓðËËıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡.ç‡‰ÔËÒ¸,ÔÓfl‚Ë‚¯‡flÒflÔÓÁ‰ÌÂÂ, „Î‡ÒËÎ‡:«àËÒÛÒ! í˚ –ÒÓÁ‰‡ÚÂÎ¸ Ë‚Î‡‰ÂÎÂˆ ÏËð‡.à ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚÚÂ·Â. ü ÔÓ‰‡ðËÎ

Девичийкамень(КолоннаМарциануса)

K›ztafl›

Чемберлиташ (Колонна Константина)Çemberlitafl

ÔÓÍ‡Á˚‚‡ÎË ð‡ÒÒÚÓflÌËfl ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓåËÎËÛÏ‡. èÛÚÌËÍË, ÒÓ·Ëð‡‚¯ËÂÒfl ‚‰‡Î¸ÌËÈ ÔÛÚ¸, ËÁÛ˜‡ÎË ÔÓ ˝ÚËÏ Í‡ðÚ‡ÏÏ‡ð¯ðÛÚ Ë ÏÓ„ÎË ÍÛÔËÚ¸ ÍÓÔË˛ Í‡ðÚ˚.

ç‡ÒÂÎÂÌËÂ ÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ‚ÂðËÎÓ, ˜ÚÓ ÏÂÒÚÓð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌËfl åËÎËÛÏ‡ Ë ÂÒÚ¸Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ˆÂÌÚð ÔÎ‡ÌÂÚ˚, ˜ÚÓ ÒÚ‡ÎÓÓ‰ÌÓÈ ËÁ ÔðË˜ËÌ ÒÓÓðÛÊÂÌËfl ËÁ‚ÂÒÚÌÓ„Ó‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ıð‡Ï‡ ÄÈfl-ëÓÙËflÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ åËÎËÛÏ‡.

Корабли,«плывущие» по сушеá‡ÎË‚ áÓÎÓÚÓÈ êÓ„ Ë ÍÓð‡·ÎË,ÓÍ‡Á‡‚¯ËÂÒfl ‚ ˝ÚÓÏ Á‡ÎË‚Â, Ò˚„ð‡ÎË‚‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ÔðË ‚ÁflÚËË ÚÛðÍ‡ÏËëÚ‡Ï·ÛÎ‡. èÂðÂÔð‡‚‡ ÒÛÎÚ‡ÌÓÏåÂıÏÂ‰ÓÏ î‡ÚËıÓÏ „‡ÎÂð ‚ ÔðÓÎË‚áÓÎÓÚÓÈ êÓ„ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó‰ÌÛ ËÁÎ˛·ÓÔ˚ÚÌ˚ı ‚ÓÂÌÌ˚ı ÓÔÂð‡ˆËÈ ËÁ‡ÌËÏ‡ÂÚ ‚‡ÊÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ËÒÚÓðËËëÚ‡Ï·ÛÎ‡.

ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‚ÂðÒËÈÏ‡ð¯ðÛÚ‡ ÍÓð‡·ÎÂÈ, ÔÂðÂÔð‡‚ÎÂÌÌ˚ı ÔÓÒÛ¯Â. á‡ÎË‚ ÑÓÎÏ‡·‡ı˜Â, Ì‡ ÏÂÒÚÂÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÂ„Ó‰Ìfl ð‡ÒÍËÌÛÎÒflËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚È ·ÂðÂ„, ‚˚ıÓ‰ËÎÔÓ‰ ÌÂ·ÓÎ¸¯ËÏ Ì‡ÍÎÓÌÓÏ Í Í‚‡ðÚ‡ÎÛ,ËÁ‚ÂÒÚÌÓÏÛ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÔÓ‰Ì‡Á‚‡ÌËÂÏ ï‡ð·ËÂ (ÌÂ‰‡ÎÂÍÓ ÓÚ ÔÎÓ˘‡‰Ëí‡ÍÒËÏ). Ñ‡ÎÂÂ ÔÛÚ¸ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎÒfl ˜ÂðÂÁÌ˚ÌÂ¯ÌËÈ Í‚‡ðÚ‡Î ÑÓÎ‡Ô‰ÂðÂ Ë ‚˚ıÓ‰ËÎÍ ·ÛıÚÂ ä‡Ò˚Ï-è‡¯‡. ÉÓ‚ÓðflÚ, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚÏ‡ð¯ðÛÚ Ë ‚˚‚ÂÎ ÚÛðÂˆÍËÂ „‡ÎÂð˚ ÍÔðÓÎË‚Û áÓÎÓÚÓÈ êÓ„.

Первыестамбульские мосты èÂð‚˚Â ÔÓÔ˚ÚÍË ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÏÓÒÚÓ‚Ì‡‰ Á‡ÎË‚ÓÏ áÓÎÓÚÓÈ êÓ„ Ë ÔðÓÎË‚ÓÏÅÓÒÙÓð ·˚ÎË ÔðÂ‰ÔðËÌflÚ˚ Â˘Â ‚ V-VII ‚‚. èÂð‚˚È ÏÓÒÚ Ì‡‰ áÓÎÓÚ˚ÏêÓ„ÓÏ ·˚Î ‰ÂðÂ‚flÌÌ˚Ï Ë Ì‡ıÓ‰ËÎÒflÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ð‡ÈÓÌ‡ÄÎË·ÂÈÍfiÈ. àÁ‚ÂÒÚÌ˚È ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ‚ðÂÏfl Í‡Í «ÇÂð·Î˛ÊËÈ ÏÓÒÚ», ‚‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍËı ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ı ÓÌÛÔÓÏËÌ‡ÂÚÒfl Í‡Í «åÓÒÚ ûÒÚËÌË‡Ì‡»ËÎË «åÓÒÚ ä‡ÎÎËÌËÍ‡». ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ˝ÚÓÚ ÏÓÒÚ, ÔÂðÂ·ðÓ¯ÂÌÌ˚È ˜ÂðÂÁ Ò‡ÏÛ˛„ÎÛ·ÓÍÛ˛ Ë ·ÓÎÓÚËÒÚÛ˛ ˜‡ÒÚ¸ áÓÎÓÚÓ„ÓêÓ„‡, ÔÓÁ‰ÌÂÂ ·˚Î Á‡ÏÂÌÂÌ Í‡ÏÂÌÌ˚ÏÏÓÒÚÓÏ. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓ‚,ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡˛˘Ëı ˝ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ÌÂ Ì‡È‰ÂÌÓ.

é‰ËÌ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÏÓÒÚÓ‚ ˜ÂðÂÁ áÓÎÓÚÓÈêÓ„ ·˚Î ÔÓÒÚðÓÂÌ ÔðË ÒÛÎÚ‡ÌÂ åÂıÏÂ‰Âî‡ÚËıÂ (á‡‚ÓÂ‚‡ÚÂÎÂ). ùÚÓ ·˚ÎÓ‰ÂðÂ‚flÌÌÓÂ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌÓÂÌ‡ ÔÓÌÚÓÌ‡ı. åÓÒÚ ÒÓÂ‰ËÌflÎ ï‡ÒÍfiÈ Ò‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌÓÈ. ùÚÓ ÏÓÒÚ ·˚Î ÒÓÓðÛÊÂÌåÂıÏÂ‰ÓÏ î‡ÚËıÓÏ ‰Îfl ÔÂðÂıÓ‰‡ Ì‡ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚È ·ÂðÂ„ Ë ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó

Òð‡ÁÛ ÊÂ ·˚Î ð‡ÁÓ·ð‡Ì. òËðËÌ‡ ÏÓÒÚ‡·˚Î‡ Ú‡ÍÓ‚‡, ˜ÚÓ ÔÓ ÌÂÏÛ ÏÓ„ÎË Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÔÂðÂÏÂ˘‡Ú¸Òfl ‰Ó ÔflÚË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. ùÚÓÚÏÓÒÚ ·˚Î ÒÓÓðÛÊÂÌ ‚ 1453 „. ‚Ó ‚ðÂÏflÓÒ‡‰˚ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ ÚÛðÍ‡ÏË Ë Ò˜ËÚ‡ÂÚÒflÔÂð‚˚Ï ËÁ ÒÓÓðÛÊÂÌÌ˚ı ÚÛðÍ‡ÏË-ÓÒÏ‡Ì‡ÏË ‚ ˝ÚÓÏ „ÓðÓ‰Â ÏÓÒÚÓ‚.

Первое метроÇ 1871-1876 „„. ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ ·˚ÎÔðÓÎÓÊÂÌ ÚÓÌÌÂÎ¸, ÒÓÂ‰ËÌfl˛˘ËÈ

olarak Sarayburnu’nda kuruldu¤unuhikaye eder.

Tarihte zaman ilerledikçe ilk’ler ‹s-tanbul’u kuflat›r. Büyük Roma ‹mpara-tor’u I. Konstantinus taraf›ndan ilk de-fa bir imparatorlu¤un baflkenti yap›lan‹stanbul. M.S. 324-330 y›llar› aras›ndaalt› y›ll›k bir yeniden infladan sonra,dört kat büyüyerek 11 May›s 330 tari-hinde Büyük Roma’n›n baflkenti ol-




История Дикилиташаотражена на барельефах

Основание памятника Дикилиташ (Египетскийобелиск) украшено барельефами, которые

повествуют о том, как обелиск был привезен наИпподром и установлен там при помощи канатови лебедки. На одном из них изображенимператор Феодосий, справа от которого сидятдва его сына – Аркадий и Гонорий, слева –император Западной Римской империиВалентиниан II. Им кланяются германские иперсидские послы. На другой стороне императорс венком в руках готовится вручить егопобедителю скачек. Сцены скачек также нашлиместо на барельефах. Надпись на греческом илатинском языках гласит, что обелиск былустановлен за 32 дня.

Kabartmalarla Dikilitafl tarihiDikilitafl’›n kaidesindeki kabartmalardan birinde tafl›n hipodrom’a

getirilifli, halatlar ve bucurgatlar yard›m›yla yerine dikilifli tasvir ediliyor.Kaidenin di¤er yüzünde (sa¤da ve solda insanlar kral›n önünde e¤ilmifller)Persler ve Germenler imparator Theodosius ile sa¤›nda oturan o¤ullar›Arkadius ve Honorius’a ve solundaki Bat› Roma imparatoru II. Valentinianus’asayg›lar›n› sunuyorlar. Bir baflka yüzde ise imparator bu kez ayaktad›r veelinde birinciye verece¤i çelengi tutmaktad›r. Ayr›ca kabartmalardahipodromdaki araba yar›fllar› tasvir edilmektedir. Kaidede yer alan Grekce veLatince kitabede ise an›t›n dikilmesinin 32 gün sürdü¤ü ifade edilmekte.

ð‡ÈÓÌ˚ ä‡ð‡ÍfiÈ (É‡Î‡Ú‡) Ë ÅÂÈÓ„ÎÛ(èÂð‡). èÓ ÚÓÌÌÂÎ˛ ·˚Î ÔÛ˘ÂÌ ÔÓÂÁ‰.èÓÒÎÂ ÎÓÌ‰ÓÌÒÍÓ„Ó ÏÂÚðÓ, ÔÓÒÚðÓÂÌÌÓ„Ó‚ 1863 „., Ë Ì¸˛ÈÓðÍÒÍÓ„Ó ÏÂÚðÓ,ÔÓÒÚðÓÂÌÌÓ„Ó ‚ 1868 „., ÒÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓÂÏÂÚðÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ÚðÂÚ¸ËÏ ‚ ÏËðÂÔÓ‰ÁÂÏÌ˚Ï Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏÚð‡ÌÒÔÓðÚÓÏ.

ÇÓÚ Í‡Í ·˚Î ÒÓÁ‰‡Ì ÚÓÌÌÂÎ¸: ‚ 1867 „.Ùð‡ÌˆÛÁÒÍËÈ ËÌÊÂÌÂð îÛ„ÂÌ ÄÌðË É‡‚‡Ìð‡Áð‡·ÓÚ‡Î ÔðÓÂÍÚ ÔÓ‰ÁÂÏÌÓÈ ÊÂÎÂÁÌÓÈ‰ÓðÓ„Ë ‰ÎËÌÓÈ 573 Ï, ÍÓÚÓð‡fl ‰ÓÎÊÌ‡·˚Î‡ ÒÂ‰ËÌËÚ¸ ð‡ÈÓÌ É‡Î‡Ú‡ Ë ÅÂÈÓ„ÎÛ.ÖÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓ ˝ÚÓÚ ÔÛÚ¸ ÔÂ¯ÍÓÏÔðÓ‰ÂÎ˚‚‡ÎË ‰Ó 40 Ú˚Ò. ÒÚ‡Ï·ÛÎ¸ˆÂ‚ Ë„ÓÒÚÂÈ „ÓðÓ‰‡. ê‡·ÓÚ˚ ÔÓ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÚÓÌÌÂÎfl ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎËÒ¸ Ò ‡‚„ÛÒÚ‡ 1871 ÔÓË˛Î¸ 1874 „., Á‡ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl ·˚ÎËÁ‡ÍÓÌ˜ÂÌ˚ ‚ÒÂ ÁÂÏÎflÌ˚Â ð‡·ÓÚ˚ Ë‚˚ÔÓÎÌÂÌ‡ ‚ÌÛÚðÂÌÌflfl Ó·ÎËˆÓ‚Í‡ ÒÚÂÌÚÓÌÌÂÎfl. 18 flÌ‚‡ðfl 1875 „. ÏÂÚðÓ ·˚ÎÓ‚‚Â‰ÂÌÓ ‚ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆË˛. ëÚÓËÏÓÒÚ¸ÔðÓÂÍÚ‡ ÒÓÒÚ‡‚ËÎ‡ 170 Ú˚Ò. ÎËð ÔÓ‰ÂÌ¸„‡Ï ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË. éÚÍð˚ÚËÂ ÏÂÚðÓÒÚ‡ÎÓ ÔÓ‚ÓðÓÚÌÓÈ ÚÓ˜ÍÓÈ ‚ ð‡Á‚ËÚËË ÒÂÚËÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚ‡ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡.ëÓÂ‰ËÌË‚¯ËÈ ä‡ð‡ÍfiÈ Ë ÅÂÈÓ„ÎÛÚÓÌÌÂÎ¸ Ë ÒÂÈ˜‡Ò ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸ÒflÓ‰ÌËÏ ËÁ ÒËÏ‚ÓÎÓ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. n

mufltur. Ve baflkent oluflu 40 gün sü-ren e¤lencelerle kutlanmas›n›n ard›n-dan da Roma ‹mparatorlu¤u’nun bafl-kenti Roma’dan ‹stanbul’a tafl›nm›flt›r.O zaman verilen ad› ile ‹stanbul’a YeniRoma (Nova Roma) dendi. Daha sonra-ki tarihlerde flehir “Konstantinopolis”olarak adland›r›ld›.

Yeni bir imparatorluk flehri olanKonstantinopolis; dünya tarihinde ar-t›k yeni ilklere imza atacakt›r. 27 Mart425 tarihinde Bizans imparatoru II.Theodosius taraf›ndan ‹stanbul’da“Auditorium” ad›yla bugünkü manada31 profesörün görev alaca¤› bir yüksekokul aç›lacakt›r. Bu okulda Latince veGrekçe hitabet ve gramer, hukuk ve fel-sefe dersleri verilmeye bafllanm›flt›.1045 y›l›nda da ‹stanbul’da ilk defa fel-sefe ve hukuk alan›mda e¤itim verenbir yüksek okul kurulmufltur. Dünyan›nilk yüksek e¤itim müesseselerini kuranBizans ‹mparatorlu¤u’ndaki e¤itiminkalitesi, di¤er Avrupa devletlerinde an-cak yüzy›llar sonra gerçekleflebilecektir.

Konstantinopolis H›ristiyanl›¤›n öz-gürlü¤e kavufltu¤u ilk flehir olma özel-li¤ini de tarihe kaz›yacakt›r. BugünküSultanahmet ve Beyaz›t Meydan› ara-s›nda uzanan caddenin bir kenar›ndayer alan ve bu semte ad›n› veren Çem-berlitafl an›t›, Roma’n›n dünyaya yay›l-d›¤› y›llarda Frîgya’dan al›narak Ro-ma’daki Apollon Tap›na¤› önüne dikil-miflti. Üzerinde, günefli selamlar vazi-yette Tanr› Apollon’un heykeli bulunu-yordu. I. Konstantinus Konstantinopo-lis’i yeniden imar ederken bu sütunuRoma’dan getirtmifl ve 11 May›s 330 ta-rihinde flimdiki yerine dikerek üzerinekendi heykelini koydurmufltu.

Miladi 330 y›l›nda Büyük Roma’n›nbaflkentini Konstantinopolis’e tafl›yanKonstantinus yeniden imar ettirdi¤i buflehirde, Büyük Roma ‹mparatorlu¤u vedünya tarihi içerisinde çok büyük de¤i-flikliklere sebep olacak ilkleri de gerçek-lefltirmifltir. Yeniden imar etti¤i kentteyani ‹stanbul’da kendi ad›na bir meydan(Constantinus Forumu) yapt›rm›flt›r. Bumeydan›n da ortas›na bir an›t diktirmifl-ti. Gövdesi, imparatorlara mahsus renkolan ve ‹stanbul’un rengi olarak kabuledilen erguvan rengindeydi.

Konstantinus’un kendi ad›na diktir-di¤i bu heykel, Roma’n›n çok tanr›l›inanc›nda yer alan Apollon Helios’ungörünümündeydi. Heykelin sol eli, üs-tünde haç olan bir küre, sa¤ eli ise birm›zrak tutuyordu. Bu, ‹mparator Kons-tantinus’un ‹stanbul’u Büyük Ro-ma’n›n baflkenti yapt›ktan sonra dik-tirdi¤i ilk an›t oldu¤u gibi dünya H›ris-tiyanl›¤›’n›n da ilk an›t›d›r. Geç tarih-lerde konulmufl oldu¤u ileri sürülen ki-tabesinde; “Ey ‹sa sen ki, dünyan›n ya-rat›c›s› ve sahibisin, senin olan bu fleh-re onunla birlikte Roma’n›n asas›n› vegücünü de sundum. Onu bütün sald›-r›lardan koru ve tehlikelerden kurtar”ifadesine yer verilmifltir.

Çemberlitafl’la ilgili önemli bir bilgide imparator Konstantinus’un annesi‹mparatoriçe Helena Kudüs’ü ziyare-tinde ‹sa’n›n iflkence edildi¤i haç flek-lindeki çarm›h›n kal›nt›lar›n› ve baz›kutsal emanetleri bularak büyük birtörenle ‹stanbul’a getirtmiflti. Kons-tantinus da bu de¤erli hat›ran›n son-raki y›llarda zarar görmemesi içinÇemberlitafl’›n alt›na yapt›rd›¤› özelbir bölmeye gömdürtmüfltür.




Центр планеты!На площади Султана Ахмета

находится камень, который былустановлен там еще византийцами,

считавшими это место центромпланеты. Тем самым он стал точкой

отсчета расстояний.

Dünyan›n Ortas›!Bugünkü Sultanahmet meydan›ndayer alan Bizans›lar›n dikti¤i Milium

an›t› dünyan›n merkezi (s›f›r noktas›)say›l›rd› ve tüm mesafeler buradan

bafllanarak ölçülürdü.

On dokuzuncu yüzy›lda ‹stanbul’dabir süre kalm›fl olan Miss Pardoe’de ‹s-tanbul hat›ralar›n› aktard›¤› eserinde“fiehir sakini H›ristiyanlar›n Çemberli-tafl’›n önünden geçerken durup haç ç›-karmalar›n›n sebebi, burada Hz.‹sa’n›n gerildi¤i haçtan parçalar›n gö-mülü olmas›ndand›r” diye ifade eder-ken Çemberlitafl ve Hz. ‹sa’ya ait haç-tan ve dikilitafl›n alt›ndan ç›kan dehliz-lerden de bahsetmektedir. ‹mparator I.Manuel Komnenos da saltanat y›llar›n-da (1143-1180) onartt›¤› an›t›n tepesinetunçtan bir haç koydurtmufltur. Buyüzden Konstantinus An›t›, Bizans’›nson döneminde, “Haçl› An›t” olarak ta-n›n›yordu.

Dünyan›n Orta yeriSultanahmet Meydan›’nda bulunantarihi Milium an›t› olarak bilinen tafl›nbulundu¤u yer Bizansl›lar taraf›ndandünyan›n ortas› say›lm›flt›. Ve bu yüz-den bütün mesafeleri buradan baflla-yarak ölçerlerdi. Yani, buras› bir “s›f›r”noktas›yd›. Ölçüler, mil hesab›yla bura-dan bafllard›. Her meflhur flehir veyayer, kufl uçufluyla Milium’a kaç mil isehesaplanm›fl ve kaydedilmiflti. Bu ka-y›tlar, hemen yan›ndaki binada muha-faza edilirdi. Ayr›ca, o devirde bilinenyerlerin kabataslak haritas› üzerindede Milium’dan itibaren çizilerek iflaretedilmiflti. Uzun yolculuklara ç›kanlar,isterlerse bu haritalar› incelerler ve gi-decekleri yerlere ait bölümler ücretkarfl›l›¤›nda kopya edilip kendilerineverilirdi.

Bizans halk› ise, bu tafl›n hakikatendünyan›n ortas› oldu¤una inan›r ve odevride yeryüzünün en büyük mabediolan Ayasofya’n›n bu yüzden onun ya-n›nda yap›lm›fl oldu¤unu kabul ederdi.“Bütün Yollar Roma’ya Ç›kar” sözününkayna¤› bu an›t tafltan dolay›d›r.

Karadan yürüyen Gemiler‹stanbul’un fethinde en büyük etkenolan Haliç ve Haliç’e indirilen gemiler,fethin zihinlerde uyand›rd›¤› en önem-li olaylar›d›r. Fatih’in Kad›rgalar›n› Ha-liç’e indirmesi konusu ise savafl tari-hinde dikkat edilmesi gerektiren birstrateji olmas› yan›nda halen tart›fl›lanbir konu olmas› bak›m›ndan da ‹stan-bul ve fetih tarihi için önemlidir.

Karadan yürütülen gemilerin güzer-gâh› ile ilgili görüfller ise a¤›rl›kl› olarakflu flekilde ifade edilir: DolmabahçeKörfezi o zaman, henüz doldurulma-dan önce, hafif bir meyille bugünküad›yla Harbiye’ye ç›k›yordu. Bu yolundevam›, Dolapdere yoluyla (bugünküad›yla) Kas›mpafla koyuna iniyordu.Gemilerin de bu yolla Haliç’e indirildi¤isöylenir.

‹stanbul’un ilk Köprüleri‹stanbul’da Haliç ve Bo¤aziçi’nde ilkköprü çal›flmalar› 5., 6. ve 7. yüzy›llararastlar. 5. yüzy›lda Haliç’te yapt›r›lan ilkköprü ahflap olarak, bugünkü Alibey-köy semti s›n›rlar› içerisinde yer almak-tayd›. fiimdilerde “Deve Köprüsü” ola-rak bilinen ahflap köprü özgün kaynak-larda “Justinianos veya Kallinikos Köp-rüsü” olarak bilinmekteydi. Elde hiçbirkan›t olmamas›na ra¤men, Haliç’in budip noktas›nda, batakl›k bölgesindekibu ahflap köprü daha sonralar› tafltaninfla edilmifltir.

Haliç’te ilk köprü kurduranlardanbiri de Fatih Sultan Mehmet’tir. ‹stan-bul’un fethi s›ras›nda Fatih’in Has-köy’den karfl› k›y›ya ulaflmak için duba-lar üzerine kurdurttu¤u ahflap kuflat-ma köprüsüdür. Fatih’in bir gün için deHaliç’te kurdurdu¤u bu köprüden beflkifli yan yana geçebiliyordu. ‹stan-bul’da infla edilen ilk Osmanl› köprüsüolarak bilinen bu köprü Fatih SultanMehmet’in 1453 tarihinde ‹stanbul’un

kuflatmas› s›ras›nda kurdurmufl oldu-¤u yüzer bir köprüdür.

‹lk MetroKaraköy (Galata) ile Beyo¤lu (Pera)Semtlerini birbirine ba¤layan, 1871-1876 aras›nda yeralt›nda infla edilmifltoplu tafl›ma sistemi olan Tünel (‹stan-bul’un ilk Metrosu), 1863 y›l›nda hiz-mete sokulan Londra Metrosu ile1868’de infla edilen New York Metro-su’ndan sonra yeralt› toplu tafl›ma sis-temlerinden, dünyan›n en eski üçüncüyer alt› toplu tafl›ma sistemidir.

1867 y›l›nda Frans›z Mühendis Fu-gene Henri Gavand, ticaret ve bankac›-l›k merkezi olan Galata Semti’ni Be-yo¤lu’na ba¤layan sokaklardan gündeortalama 40.000 kiflinin inip ç›kt›¤›n›tespit etmesi üzere 573m. uzunluktaasansör flekilli yeralt› demiryolu proje-si yapmak üzere giriflimlere bafllam›fl-t›r. ‹lk kaz› çal›flmalar›n›n bafllad›¤›A¤ustos 1871 tarihinden Temmuz1874’te sona eren kaba tünel kaz›m› ifl-leminin ard›ndan iç kaplamas›n›n biti-rilmesiyle 18 Ocak 1875’te hizmete gir-mifltir. Bu tesis o günün paras› ile 170bin liraya mal olmufltu. Hizmete gir-mesiyle ‹stanbul tafl›t tarihinde yenibir sayfa da aç›lm›flt›r. Karaköy ile Be-yo¤lu’nu birbirine ba¤lam›flt›r. 573metre uzunlu¤undad›r. Halen çal›fl-makta olan bu yeralt› toplu tafl›ma sis-temi ‹stanbul Kenti’nin simgelerindenbiridir. n




Первое стамбульское метро

‹stanbul’un ilk metrosu

íÂððËÚÓðËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðˆËËÒÚ‡Î‡ ÍÓÎ˚·ÂÎ¸˛ ‰Îfl ÏÌÓ„ËıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, ÓÔðÂ‰ÂÎË‚¯Ëı

‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ð‡Á‚ËÚËÂ Ë ÒÛ‰¸·Û ÅÎËÊÌÂ„ÓÇÓÒÚÓÍ‡. ÄÌÚË˜Ì˚Â „ÓðÓ‰‡ ËÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚ÂÔ‡ÏflÚÌËÍË, ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚Â ‚ ð‡ÁÌ˚Â ÔÂðËÓ‰˚ËÒÚÓðËË, – ÊË‚˚Â Ò‚Ë‰ÂÚÂÎË ‚ÂÎËÍÓ„ÓÔðÓ¯ÎÓ„Ó. ÅÎ‡„Ó‰‡ðfl ÚÛðËÁÏÛ, ˝ÚÓÚ ðÂ„ËÓÌÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÏÂÒÚÓÏ ‚ÒÚðÂ˜ËÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌ˚ı ˝ÚÌÓÒÓ‚, ðÂÎË„ËÈ,ÍÓÚÓð˚Â „Ó‚ÓðflÚ Ì‡ ð‡ÁÌ˚ı flÁ˚Í‡ı ËÔðËÂÁÊ‡˛Ú Ò˛‰‡ ÒÓ ‚ÒÂı ÍÓÌˆÓ‚ Ò‚ÂÚ‡.

êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÌÂ‰‡‚ÌËı ð‡ÒÍÓÔÓÍ ËËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ ‰ÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂÁ‰ÂÒ¸ ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ÚÍ‡ÌË,ÒÔÓÒÓ·ÌÓÈ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ËÁÏÂÌËÚ¸ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÌÂÓÎËÚÂ Ë Â„ÓˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflı. é‰Ì‡ ËÁ‚‡ÊÌ˚ı ÙÛÌÍˆËÈ ‰ðÂ‚ÌËı ÔÓÒÂÎÂÌËÈ Ì‡ÚÂððËÚÓðËË íÛðˆËËÁ‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ÔÂðÂ‰‡˜ÂÊË‚ÓÚÌÓ‚Ó‰˜ÂÒÍÓ„Ó,ÁÂÏÎÂ‰ÂÎ¸˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ‰ðÛ„Ó„ÓÓÔ˚Ú‡, Ò‚flÁ‡ÌÌÓ„Ó Ò ÓÒÂ‰ÎÓÈÒÂÎ¸ÒÍÓÈ ÊËÁÌ¸˛, ‚ ‰ðÛ„ËÂðÂ„ËÓÌ˚, Ë ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ðÓ‰‡Ï,Ì‡ÒÂÎfl‚¯ËÏ Ö‚ðÓÔÛ. ÄÌ‡ÚÓÎËflÒ˚„ð‡Î‡ ‚‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ÌÂÓÎËÚËÁ‡ˆËË û„Ó-á‡Ô‡‰ÌÓÈ Ö‚ðÓÔ˚ Ë·‡ÒÒÂÈÌ‡ëðÂ‰ËÁÂÏÌÓ„ÓÏÓðfl.àÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËflÌÂÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ˝ÔÓıË,ÔÓÎÛ˜Ë‚¯ËÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ‚íÛðˆËË ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 15-20ÎÂÚ, ‰‡ÎË Ë ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛Ú




Турция – перекрестокцивилизаций

Незих БашгеленАрхеолог (Турция).

Medeniyetler Kufla¤› TürkiyeNezih Baflgelen

Arkeolog (Türkye).

T ürkiye, tarih öncesinden günü-müze Yak›ndo¤u tarihine yönvermifl pek çok uygarl›¤a befliklik

yapm›flt›r. Bu uygarl›klara ait birbirin-den ilginç antik kentler ve an›tlar bugörkemli geçmiflin yaflayan tan›klar›d›r.Antik uygarl›klar› ba¤r›nda kaynaflt›ranbu co¤rafya, bugün turizmle dünyan›ndört bir taraf›ndan birbirinden farkl›kültürlerin, dillerin, dinlerin insanlar›n›bu eflsiz de¤erleriyle buluflturmakta.

Yap›lan son kaz› ve araflt›rmalar, Tür-kiye’nin Neolitik uygarl›klar›n›n, NeolitikÇa¤’›n tan›m›n› de¤ifltirecek ölçüde ge-liflkin ve kendine özgü bir yap›da kültür-leri bar›nd›rd›¤›n› gösteriyor. Bu dönem-deki Türkiye yerleflmelerinin bir di¤erönemi de, tar›m, hayvanc›l›k, yerleflik

köylere dayal› yaflam biçimini bafl-ka co¤rafyalara ve özellikle Avru-pa’ya aktaran bir köprü olmas›d›r.Anadolu özellikle Güneydo¤u Av-rupa ve Akdeniz havzas›n›n Neoli-

tikleflmesinde önemli bir rol oy-nam›flt›r. Özellikle son 15-20

y›l içinde yeni bir ivme ka-zanan Türkiye’deki Ne-

olitik Ça¤ araflt›rmala-r› tüm bilim dünyas›n›

flafl›rtan sonuçlar ver-mifl ve vermeye devam

etmekte. Bugüne kadar Ana-dolu ve Trakya’da tespit edilen

neolitik yerleflmelerin say›s›250’yi afl›yor.

Diyarbak›r ili Ergani ilçesi ya-k›nlar›ndaki Çayönü kaz›lar›ndayuvarlak planl›, basit dal-örgükulübelerden an›tsal tafl temelli

ve kerpiç duvarl› bina yap›m›na do¤ruinsano¤lunun nas›l bir geliflme göster-

‰‡‚‡Ú¸ ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚,ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛˘ËÂ Û‰Ë‚ÎflÚ¸ ‚ÂÒ¸ Ì‡Û˜Ì˚ÈÏËð. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl Ì‡ ÚÂððËÚÓðËËÄÌ‡ÚÓÎËË Ë îð‡ÍËË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ Ò‚˚¯Â250 ÔÓÒÂÎÂÌËÈ ˝ÔÓıË ÌÂÓÎËÚ‡.

ê‡ÒÍÓÔÍË ÔðË ó‡ÈÓÌ˛ ‚ ÒÂÎÂÌËËùð„‡ÌË ÑËflð·‡Í˚ðÒÍÓ„Ó ð‡ÈÓÌ‡ Ì‡„Îfl‰ÌÓ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛ˛Ú ÔðÓˆÂÒÒ ÔÂðÂıÓ‰‡ ÓÚÔðËÏËÚË‚Ì˚ı ÒÚðÓÂÌËÈ, Ó·ÌÂÒÂÌÌ˚ıÔÎÂÚÌÂÏ, Í Á‰‡ÌËflÏ, ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Ï Ì‡Í‡ÏÂÌÌ˚È ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ Ë Ó·ÌÂÒÂÌÌ˚ıÍËðÔË˜Ì˚ÏË ÒÚÂÌ‡ÏË. ùÚË ð‡ÒÍÓÔÍËËÏÂ˛Ú ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‰Îfl ËÒÚÓðËË ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚,ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈÛÌËÍ‡Î¸Ì˚È ÔðËÏÂð Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯ËıÔÓÒÂÎÂÌËÈ ÁÂÏÎÂ‰ÂÎ¸˜ÂÒÍËı ÔÎÂÏÂÌ.

Фаянсовый изразец из дворца«Кубадабат», построенногоАлаэддином Кейкубатом наберегу о. Бейшехир

Alaeddin Keykubat’›n Beyflehir Gölü k›y›s›ndayapt›rd›¤› Kubadabat saray›n›n çinilerinden bir örnek

Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ð‡ÒÍÓÔÓÍ Û ó‡Ú‡ÎıÓ˛Í‡, ‚65 ÍÏ ÓÚ äÓÌ¸Ë, ·˚ÎÓ Ì‡È‰ÂÌÓ Ó‰ÌÓ ËÁÔÂð‚˚ı, Ò‡Ï˚ı ‰ðÂ‚ÌËı Ë Ò‡Ï˚ı ð‡Á‚ËÚ˚ıÔÓÒÂÎÂÌËÈ Ì‡ ÔÎ‡ÌÂÚÂ. çÂ‚ÂðÓflÚÌ˚ÂÌ‡ıÓ‰ÍË Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ËÁÏÂÌËÎË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ì‡Û˜ÌÓ„Ó ÏËð‡ Óð‡Á‚ËÚËË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË.

ÑðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍËÈ ÔÓ˝Ú ÉÓÏÂð,ðÓ‰Ë‚¯ËÈÒfl Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË å‡ÎÓÈ ÄÁËË,‚ ÔÓ˝Ï‡ı «àÎÎË‡‰‡» Ë «é‰ËÒÒÂfl»Ó·ÂÒÒÏÂðÚËÎ íðÓflÌÒÍÛ˛ ‚ÓÈÌÛ ËÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡‚¯ËÂ Á‡ ÌÂÈ ÒÓ·˚ÚËfl. ç‡ ÏÂÒÚÂÎÂ„ÂÌ‰‡ðÌÓÈ íðÓË Û ‚ıÓ‰‡ ‚ ÔðÓÎË‚Ñ‡ð‰‡ÌÂÎÎ˚ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎÂÌ˚ ð‡ÒÍÓÔÍË, ÍÓÚÓð˚ÂÔðÓ‚Ó‰ËÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì‡fl‡ðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍ‡fl ˝ÍÒÔÂ‰ËˆËfl.

ä‡‰Â¯ÒÍËÈ ÏËðÌ˚È ‰Ó„Ó‚Óð,Á‡ÍÎ˛˜ÂÌÌ˚È ‚ 1270 „. ‰Ó Ì.˝. ÏÂÊ‰Ûï‡ÚÚÛÒËÎË III – Ôð‡‚ËÚÂÎÂÏ ïÂÚÚÒÍÓ„Óˆ‡ðÒÚ‚‡, Ò‡ÏÓ„Ó ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ì‡ÚÂððËÚÓðËË ÄÌ‡ÚÓÎËË, Ë Â„ËÔÂÚÒÍËÏÙ‡ð‡ÓÌÓÏ ê‡ÏÁÂÒÓÏ II, fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓÔÂð‚˚Ï ‚ ËÒÚÓðËË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ÏËðÌ˚Ï‰Ó„Ó‚ÓðÓÏ, ÌÓ Ë ‚ÓÓ·˘Â ÔÂð‚˚ÏÔËÒ¸ÏÂÌÌ˚Ï ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÏ ‡ÍÚÓÏ.äÎËÌÓÔËÒÌ‡fl ÍÓÔËfl ˝ÚÓ„Ó ‰Ó„Ó‚Óð‡ ·˚Î‡Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ‡ ‚Ó ‚ðÂÏfl ð‡ÒÍÓÔÓÍ ıÂÚÚÒÍÓ„ÓÔÓÒÂÎÂÌËfl ‚ ÅÓ„‡ÁÍfiÈ, ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚóÓðÛÏ‡, Ë ‚˚ÒÚ‡‚ÎÂÌ‡ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓÏ‡ðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÏ ÏÛÁÂÂ.

ÜÂÒÚÍËÈ ÍÎËÏ‡Ú „ÓðÌ˚ı ð‡ÈÓÌÓ‚ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÌ‡ÚÓÎËË ÌÂ ÔÓÏÂ¯‡ÎÊËÚÂÎflÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ìð‡ðÚÛ ÔÓ‰‡ðËÚ¸ÏËðÛ ÌÂÓ·˚ÍÌÓ‚ÂÌÌÛ˛ ÔÓ ÛðÓ‚Ì˛ð‡Á‚ËÚËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛, ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â¯Â‰Â‚ð˚ Ë ÔðÂ‰ÏÂÚ˚ ÏÂÚ‡ÎÎÓÓ·ð‡·ÓÚÍËÍÓÚÓðÓÈ ÔÓð‡Ê‡˛Ú ‚ÓÓ·ð‡ÊÂÌËÂ Î˛‰ÂÈ Ë‚ Ì‡¯Ë ‰ÌË. é· ÛðÓ‚ÌÂ ð‡Á‚ËÚËflˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ìð‡ðÚÛ ÏÓÊÌÓ ÒÛ‰ËÚ¸ ÌÂ

ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓ ‚˚ÒÂ˜ÂÌÌ˚Ï ‚ ÍðÛÚ˚ı ÒÍ‡Î‡ıÍðÂÔÓÒÚflÏ, ‰‚Óðˆ‡Ï, ÊÂðÚ‚ÂÌÌËÍ‡Ï Ëıð‡Ï‡Ï, ÌÓ Ë ÔÓ ÔÎ‡ÌËðÓ‚ÍÂ Ì‡ÒÂÎÂÌÌ˚ıÔÛÌÍÚÓ‚ ˆ‡ðÒÚ‚‡. ìð‡ðÚ˚ ‰Ó·ËÎËÒ¸ÌÂ·˚‚‡Î˚ı ÛÒÔÂıÓ‚ ‚ ÒÂÎ¸ÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Â,ÓÌË ÔðË‰ÛÏ‡ÎË ÓðÓÒËÚÂÎ¸Ì˚Â Í‡Ì‡Î˚,ÒÓÁ‰‡ÎË ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÓÁÂð‡ Ë‚Ó‰Óıð‡ÌËÎË˘‡. àÁ‚ÂÒÚÌ˚ ËÁ‰ÂÎËfl ËÁÍ‡ÏÌfl, ÍÓÒÚË Ë ÍÂð‡ÏËÍË, Ò‰ÂÎ‡ÌÌ˚ÂÏ‡ÒÚÂð‡ÏË ˆ‡ðÒÚ‚‡ ìð‡ðÚÛ, ‚ Ó·ð‡·ÓÚÍÂ·ðÓÌÁ˚ ÓÌË Ú‡ÍÊÂ ÓÔÂðÂ‰ËÎË Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏfl.ÅðÓÌÁÓ‚˚Â ËÁ‰ÂÎËfl ÛÍð‡¯ÂÌ˚ ·Ó„‡Ú˚ÏÓðÌ‡ÏÂÌÚÓÏ. ìð‡ðÚ˚, ˜ÂÈ flÁ˚Í ·ÎËÁÓÍflÁ˚ÍÛ ıÛððËÚÓ‚, ÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ÍÎËÌÓÔËÒ¸˛ Ë ËÂðÓ„ÎËÙË˜ÂÒÍËÏ ÔËÒ¸ÏÓÏ.ëÚÓÎËˆ‡ ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ íÛ¯Ô‡Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸ Ì‡ ÏÂÒÚÂ ÒÚ‡ðÓÈ ÍðÂÔÓÒÚË ‚ „.Ç‡Ì Ë Û ÂÂ ÔÓ‰ÌÓÊËfl.

di¤ini dünya mimarl›k tarihinde en iyiyans›tan en eski tar›mc› köy yerleflmele-rinin ola¤anüstü bir örne¤i gün ›fl›¤›naç›kar›lm›flt›r.

Konya’n›n 65 km. güneyinde Çumrayak›n›ndaki Çatalhöyük kaz›lar› günü-müz uygarl›¤›n›n geliflim süreci ile ilgi-li bilgilerimi tümden de¤ifltiren s›ra d›-fl› bulgular›yla, uygarl›¤›n do¤uflundailklerin saptand›¤›, dünyan›n bilinenen eski ve en geliflmifl yerleflimlerindenbiridir. Günümüzde tekrar kaz›lmayabafllanm›flt›r.

Bat› Anadolu’da do¤an Homeros’un30.000 dizelik ünlü destanlar› ‹lyada veOdysseia’da Truva Savafl› ve sonras›nda-ki olaylar› ölümsüzlefltirmifl. Bunlardanen ünlüsü tahta at öyküsüdür. EfsaneviTruva kenti bugün Çanakkale Bo¤az›’n›ngiriflinde uluslararas› bir arkeoloji ekibitaraf›ndan tekrar kaz›lmaktad›r.

Anadolu’daki ilk devlet Hititlerle M›-s›rl›lar aras›nda M.Ö. 1270 y›l›nda III.Hattusili ile II. Ramses’in yapt›klar› Ka-defl Bar›fl Antlaflmas›, dünya tarihindebilinen en eski bar›fl akdi olmas›n›n ya-n› s›ra, politik bir anlaflman›n ilk yaz›l›örne¤idir. Bu antlaflman›n çivi yaz›l› birkopyas› Hititlerin baflkenti Bo¤azköy’de(Çorum) yap›lan kaz›larda ele geçmifl,‹stanbul Arkeoloji Müzeleri’nde sergi-lenmektedir.

Do¤u Anadolu’nun da¤l›k co¤rafyas›-n›n sert iklim koflullar› alt›nda kendileri-ne özgü bir kültür yaratan Urartular,




Дворец Исхака-паши (область Агры)

‹shak Pafla Saray› (A¤r›)

Троянский конь(Чанаккале)

Truva at› (Çanakkale)

Ô‡ÏflÚÌËÍË ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚. Ç ÌÓ˜¸, ÍÓ„‰‡ðÓ‰ËÎÒfl ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð, Ó‰ËÌ ÒÛÏ‡Ò¯Â‰¯ËÈ,ÔÓÊÂÎ‡‚¯ËÈ, ˜ÚÓ·˚ Â„Ó ËÏfl ‚Ó¯ÎÓ ‚ËÒÚÓðË˛, ÔÓ‰ÊÂ„ ıð‡Ï ÄðÚÂÏË‰˚ùÙÂÒÒÍÓÈ. èÓÒÎÂ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËflıð‡Ï ÔðËÌflÎ Â˘Â ·ÓÎÂÂ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‚Ë‰ Ë ÒÚ‡ÎÓ‰ÌËÏ ËÁ ÒÂÏË ˜Û‰ÂÒÒ‚ÂÚ‡. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛,ıð‡Ï ÒÌÓ‚‡ ·˚Îð‡ÁðÛ¯ÂÌ. Ç1869 „.‡Ì„ÎË˜‡ÌËÌÑÊ. ÇÛ‰ ‚Ó‚ðÂÏfl

ð‡ÒÍÓÔÓÍÓ·Ì‡ðÛÊËÎðÛËÌ˚ıð‡Ï‡,ÍÓÚÓð˚Â Ú‡ÍÊÂÌ‡ıÓ‰flÚÒfl ‚ÅðËÚ‡ÌÒÍÓÏ ÏÛÁÂÂ.

ïð‡Ï ÄÔÓÎÎÓÌ‡ ‚ÑË‰ËÏ‡ı, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÍÓÚÓðÓ„Ó Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ ‚ 310 „. ‰Ó Ì.˝.,Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÚðÂÚ¸ËÏ ÔÓ Íð‡ÒÓÚÂ Ë‚ÂÎË˜Ë˛ ¯Â‰Â‚ðÓÏ ˝ÎÎËÌËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚. èðÓ¯ÎÓ ÛÊÂ ·ÓÎÂÂ 2300 ÎÂÚ,ÌÓ Ë ÒÂÈ˜‡Ò ðÛËÌ˚ ıð‡Ï‡ ‰‡˛Ú


п у т е ш е с т в и е в к у л ь т у р у k ü l t ü r e y o l c u l u kГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Храм Зевса в Айзани (Кютахья)Aizanoi Zeus Tap›na¤› (Kütahya)

Скальный памятник Мидасу (Эскишехир, Язылыкая)Midas kaya an›t› (Yaz›l›kaya, Eskiflehir)

Сокровища КрёзаéÚÂˆ ËÒÚÓðËË ÉÂðÓ‰ÓÚ ÛÔÓÏËÌ‡ÂÚ ÓÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÈ ðÂÍÂ «è‡ÍÚÓÎÓÒ, ÔðÓÚÂÍ‡˛˘ÂÈ˜ÂðÂÁ ð˚ÌÓÍ ë‡ð‰Ó‚ Ë ÌÂÒÛ˘ÂÈ ËÁíÏÓÎÓÒ‡ ÁÓÎÓÚÓÈ ÔÂÒÓÍ». Ñ‡ÎÂÂ ÉÂðÓ‰ÓÚ„Ó‚ÓðËÚ, ˜ÚÓ ÎË‰ËÈˆ˚, Ì‡ÒÂÎfl‚¯ËÂ ·ÂðÂ„‡˝ÚÓÈ ðÂÍË, ·Î‡„Ó‰‡ðfl ‰Ó·˚‚‡ÂÏÓÏÛ ËÁðÂÍË ÁÓÎÓÚÛ Ó·ðÂÎË ÌÂ‚Ë‰‡ÌÌÛ˛ ÒËÎÛ ËÒÚ‡ÎË Ó·Î‡‰‡ÚÂÎflÏË ÌÂÒÏÂÚÌ˚ı ·Ó„‡ÚÒÚ‚,˜ÚÓ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ ËÏ ‚ÔÂð‚˚Â ‚ ËÒÚÓðËË˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ˜ÂÍ‡ÌËÚ¸ ÁÓÎÓÚ˚Â ËÒÂðÂ·ðflÌ˚Â ÏÓÌÂÚ˚. Ç ÔÂðËÓ‰ Ôð‡‚ÎÂÌËflÔÓÒÎÂ‰ÌÂ„Ó ÎË‰ËÈÒÍÓ„Ó ˆ‡ðfl äðfiÁ‡ (575-546 ‰Ó Ì.˝.), ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó ÍÓÚÓðÓ„Ó ‚Ó¯ÎÓ ‚ÔÓ„Ó‚ÓðÍÛ, ë‡ð‰˚ Ò˜ËÚ‡ÎËÒ¸ÔðÓˆ‚ÂÚ‡˛˘ËÏ ˆÂÌÚðÓÏ Ë Ì‡Á˚‚‡ÎËÒ¸«áÓÎÓÚ˚ÏË ë‡ð‰‡ÏË». «ëÓÍðÓ‚Ë˘‡äðfiÁ‡», ËÁ‚ÎÂ˜ÂÌÌ˚Â ‚ Ì‡˜‡ÎÂ 1960-ı „„. ËÁÍÛð„‡ÌÓ‚ ÔðË ð‡ÒÍÓÔÍ‡ı ì¯‡Í-É˛ðÂ, –ÎË¯¸ ÌÂ·ÓÎ¸¯‡fl ˜‡ÒÚ¸ ÎÂ„ÂÌ‰‡ðÌ˚ıÒÓÍðÓ‚Ë˘. ùÚË ÒÓÍðÓ‚Ë˘‡ ·˚ÎËÔÓıË˘ÂÌ˚ Ë ÓÚÔð‡‚ÎÂÌ˚ ‚ ÄÏÂðËÍÛ, ÌÓÔÓÁ‰ÌÂÂ ·˚ÎË ‚ÓÁ‚ð‡˘ÂÌ˚ íÛðˆËË.

ÇÂÒ¸ ÏËð ÔÓÍÓðËÎË ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚Ó Ë·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó ÙðË„ËÈÒÍÓ„Ó ˆ‡ðfl åË‰‡Ò‡ (725-695 ‰Ó Ì.˝.) – Â˘Â Ó‰ÌÓ„Ó ÊËÚÂÎflÄÌ‡ÚÓÎËË. åËÙ˚ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡˛Ú Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ‚ÒÂ, ‰Ó ˜Â„Ó ·˚ ÌË ‰ÓÚðÓÌÛÎÒfl åË‰‡Ò,ÔðÂ‚ð‡˘‡ÎÓÒ¸ ‚ ÁÓÎÓÚÓ. á‡ıÓðÓÌÂÌËÂ ˆ‡ðflåË‰‡Ò‡ ·˚ÎÓ Ì‡È‰ÂÌÓ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍÓÈ˝ÍÒÔÂ‰ËˆËÂÈ ‚ 1957 „. ‚Ó ‚ðÂÏfl ð‡ÒÍÓÔÓÍÒÚÓÎËˆ˚ ÙðË„ËÈÒÍÓ„Ó ˆ‡ðÒÚ‚‡ ÉÓð‰ËÓÌ‡·ÎËÁ ÒÂÎÂÌËfl èÓÎ‡ÚÎ˚ ‚ íÛðˆËË.

åÌÓ„ËÂ ÒÓ·˚ÚËfl, ÓÔËÒ‡ÌÌ˚Â ‚‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍËı ÏËÙ‡ı, ÔðÓËÁÓ¯ÎË Ì‡ÚÂððËÚÓðËË ÄÌ‡ÚÓÎËË. Ç Ó‰ÌÓÏ ËÁ ÏËÙÓ‚ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl Ó „ÂðÓÂ ÅÂÎÎÂðÓÙÓÌÚÂ,ÍÓÚÓð˚È Ì‡ Íð˚Î‡ÚÓÏ ÍÓÌÂ èÂ„‡ÒÂ ‚ „Óð‡ı‰ðÂ‚ÌÂÈ ãËÍËË, ÏÂÊ‰Û ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ÏË„ÓðÓ‰‡ÏË îÂÚıËÂ Ë ÄÌÚ‡Î¸fl, ÔÓ·Â‰ËÎ˜Û‰Ó‚Ë˘Â ïËÏÂðÛ. ÑðÂ‚ÌËÂ „ðÂÍË ‚ÂðËÎË,˜ÚÓ Ó„ÓÌ¸, ÔÓ‰ÌËÏ‡‚¯ËÈÒfl ËÁ ÁÂÏÎË Ì‡ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÈ „ÓðÂ éÎËÏÔ, ·˚Î ÌË ˜ÂÏËÌ˚Ï, Í‡Í ‰˚ı‡ÌËÂÏ ˝ÚÓ„Ó ÒÚð‡¯ÌÓ„Ó˜Û‰Ó‚Ë˘‡. ê‡ÈÓÌ ‰ðÂ‚ÌÂÈ ãËÍËË, ˜ÚÓÏÂÊ‰Û ÍÛðÓðÚÌ˚ÏË „ÓðÓ‰Í‡ÏË äÂÏÂð ËîÂÚıËÂ, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó‰ËÌ ËÁÛ‰Ë‚ËÚÂÎ¸Ì˚ı ÔÓ Íð‡ÒÓÚÂ Û„ÓÎÍÓ‚ÄÌ‡ÚÓÎËË.

ÉðÓ·ÌËˆ‡ ä‡ðËÈÒÍÓ„Ó ˆ‡ðfl å‡‚ÒÓÎ‡,ÔÓÒÚðÓÂÌÌ‡fl ‚ ÒÂðÂ‰ËÌÂ IV ‚. ‰Ó Ì.˝. Ú‡Ï,„‰Â Ì˚ÌÂ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl „ÓðÓ‰ ÅÓ‰ðÛÏ, ÔÓÔðËÍ‡ÁÛ Â„Ó ÒÛÔðÛ„Ë ÄðÚÂÏËÒËË, Ò˜ËÚ‡Î‡Ò¸‚ ˝ÔÓıÛ ‡ÌÚË˜ÌÓÒÚË Ó‰ÌËÏ ËÁ ÒÂÏË ˜Û‰ÂÒÒ‚ÂÚ‡. éÒÚ‡ÚÍË ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌÓ„Ó ‚Ó ‚ðÂÏflÁÂÏÎÂÚðflÒÂÌËfl å‡‚ÁÓÎÂfl ·˚ÎËËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ì˚ ÔðË ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÅÓ‰ðÛÏÒÍÓÈ ÍðÂÔÓÒÚË. éÌË ·˚ÎËÓ·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ‚ ÒÂðÂ‰ËÌÂ XX ‚. Ë ‚˚‚ÂÁÂÌ˚‚ ÅðËÚ‡ÌÒÍËÈ ÏÛÁÂÈ, „‰Â Ë ıð‡ÌflÚÒflÒÂÈ˜‡Ò.

ùÔÓı‡ ˝ÎÎËÌËÁÏ‡, Ì‡˜‡Ú‡fl Ò ÔÓıÓ‰Ó‚ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ å‡ÍÂ‰ÓÌÒÍÓ„Ó Ë„ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Ó‚‡‚¯‡fl ÓÍÓÎÓ 300 ÎÂÚ, ÔÓ‰‡ðËÎ‡ÚÂððËÚÓðËË ÄÌ‡ÚÓÎËË ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â

özellikle mimarl›kta ve maden iflçili¤in-de özgün eserler ortaya koymufllar. Yal-

ç›n kayal›klar üzerinde görkemli ka-leleri, büyük saraylar›, an›tsal

tap›naklar›, planl› yerleflim-leri erifltikleri uygarl›k se-

viyesini yans›t›yor. Ta-r›m alan›nda da

önemli ifller ba-flarm›fllar, top-

raklar›n› su-lamak için

kanallaraçm›fl-

l a r ,s u -

n ig ö -

l e t l e rve ba-

r a j l a ryapm›fllar.

Tafl, kemik vekeramikten öz-

gün eserler verenUrartular bronz iflçili-

¤inde de ça¤lar›n› aflanbir ustal›¤a eriflmifller. Kul-

land›klar› bronz kemerlerin vemi¤ferlerin üzerinde zengin beze-

meler yer almakta. Hurice ile akraba birdile sahip Urartular; hem çivi yaz›s›,


k ü l t ü r e y o l c u l u k п у т е ш е с т в и е в к у л ь т у р у ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Скальные могилы Ликии изантичного города Тельмес

(Фетхие-Мугла)

Antik Telmessos’a ait LikyaKaya Mezarlar› (Fethiye-Mu¤la)

Храм Адриана (Эфес)Hadrian Tap›na¤› (Efes)

Скальные могилы Ликии изантичного города Тельмес

(Фетхие-Мугла)

Antik Telmessos’a ait LikyaKaya Mezarlar› (Fethiye-Mu¤la)

hem de resim yaz›s› (hiyeroglif) kullan-m›fllar. Baflkentleri Tuflpa Eski Van Kale-si üzerinde ve eteklerindedir.

Karun hazineleriTarihin babas› Herodot “Sardes agoras›-n›n ortas›ndan geçen ve Tmolos’tan alt›npullar tafl›yan Paktolos” adl› bir çaydansöz eder. Bu nehrin k›y›s›nda yaflayan Lid-yal›lar›n nehirden elde ettikleri alt›n saye-sinde büyük güç ve üne kavufltuklar›n›,tarihte ilk kez alt›n ve gümüfl para bast›k-lar›n› da belirtmektedir. Tarihte zenginli-¤in bir tan›m› olarak “Karun kadar zen-gin” deyimiyle an›lan krallar› Kroisos(M.Ö. 575-546) zaman›nda ise baflkentleri“Alt›n Sardes” denecek ölçüde zenginli¤inmerkezi say›lm›flt›r. 1960’lar›n bafllar›ndaUflak-Güre yak›nlar›ndaki tümülüslerdenç›kar›l›p ABD’ye kaç›r›lan ve daha sonrageri al›nan “Karun Hazinesi”, Lidya eserle-rinin ne kadar zengin oldu¤unun küçükbir örne¤idir.

Gücü ve zenginli¤iyle antik dünyay›büyüleyen di¤er bir Anadolulu Frig Kral›Midas’t›r (M.Ö. 725-695). Efsanelere göreher dokundu¤unun alt›n olmas›yla ünle-nen Kral Midas’›n mezar› 1957 y›l›nda Po-latl› yak›nlar›ndaki Friglerin baflkentiGordion’daki ABD kaz›lar› s›ras›nda orta-ya ç›kart›ld›.

Mitolojinin pek çok olay› Anadolu top-raklar›nda geçmifltir. Bunlar›n içinde ençok bilineni kahraman Bellerophontes’inkanatl› at› Pegasus ile birlikte Khimieiraadl› canavar› Fethiye ile Antalya aras›nda-ki antik Likya bölgesinin da¤lar›nda öl-dürmesidir. Antik Ça¤ insanlar› da Oly-mpos flehri yak›nlar›ndaki topraktan ç›-kan ünlü alevin ise Khimeira’n›n nefesi ol-du¤una inanmaktayd›. Fethiye ile Kemeraras›ndaki Likya bölgesi kendine has an›t-lar›yla Anadolu’nun farkl› bir köflesidir.

Karya Kral› Mausollos için M.Ö. VI. yüz-y›l›n ortalar›nda kar›s› Artemisia taraf›n-dan Bodrum’da yapt›r›lan an›tmezar, An-tik Ça¤’da Dünyan›n Yedi Harikas›’ndanbiri say›lm›flt›r. Depremle y›k›l›p, kal›nt›la-r› Bodrum Kalesi’nin yap›m›nda kullan›-lan bu esere ait parçalar geçen yüzy›l›nortalar›nda Bodrum’dan British Muse-um’a götürüldü.

Büyük ‹skender ile bafllayan ve üç yüzy›l süren Helenistik Dönem’de, Anado-lu’da bugün görkemli kal›nt›lar›n› gördü-¤ümüz pek çok an›t eser yap›lm›fl. ‹sken-

ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó Â„Ó ðÓÒÍÓ¯Ë Ë‚ÂÎËÍÓÎÂÔËË. çÂ‰‡‚ÌÓ ·˚ÎË ð‡ÒÍÓÔ‡Ì˚ÓÒÚ‡ÚÍË «ë‚fl˘ÂÌÌÓÈ ‰ÓðÓ„Ë»,ÒÓÂ‰ËÌfl‚¯ÂÈ ÒÂÎÂÌËÂ ëfiÍÂ, „‰Â Ì‡ıÓ‰ËÎÒflıð‡Ï, Ò ÔÓÎËÒÓÏ åËÎÂÚ. ïð‡Ï ÄÔÓÎÎÓÌ‡ËÁ‚ÂÒÚÂÌ Í‡Í ‚‡ÊÌÂÈ¯ÂÂ ÍÛÎ¸ÚÓ‚ÓÂÒÓÓðÛÊÂÌËÂ èÂðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË.

Впечатляющий примерградостроительстваèðËÂÌ‡ (É˛ÎÎ˛·‡ı˜Â-ëfiÍÂ) – Ó‰ËÌ ËÁÌ‡Ë·ÓÎÂÂ ÒÓıð‡ÌË‚¯ËıÒfl „ÓðÓ‰Ó‚˝ÎÎËÌËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÂðËÓ‰‡. ÉÓðÓ‰ ·˚ÎÔÓÒÚðÓÂÌ ÔÓ Â‰ËÌÓÏÛ ÔÎ‡ÌÛ ÉÂÔÔÓ‰‡Ï‡ ËÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚È ÔðËÏÂðÛÔÓðfl‰Ó˜ÂÌÌÓ„Ó „ð‡‰ÓÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡. ïð‡ÏÄÙËÌ˚ è‡ÎÎ‡‰˚, ÒÓÓðÛÊÂÌÌ˚È ÔðËÔÓ‰‰ÂðÊÍÂ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ å‡ÍÂ‰ÓÌÒÍÓ„Ó,Ú‡ÍÊÂ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÎÛ˜¯ËıÔðËÏÂðÓ‚ ËÓÌËÈÒÍÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚.

áÌ‡ÏÂÌËÚ˚È ÄÎÚ‡ð¸ áÂ‚Ò‡, ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚ÈÔðË ù‚ÏÂÌÂ II ‚ ˜ÂÒÚ¸ ÔÓ·Â‰˚ ÄÚÚ‡Î‡ I Ì‡‰„‡Î‡Ú‡ÏË, ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛÂÚÒfl ‚ ·ÂðÎËÌÒÍÓÏèÂð„‡ÏÓÌ-ÏÛÁÂÂ Ë fl‚ÎflÂÚÒfl ¯Â‰Â‚ðÓÏ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ èÂð„‡Ï‡.é·Ì‡ðÛÊÂÌÌ˚Â ‚ 1871 „. ÌÂÏÂˆÍËÏËÌÊÂÌÂðÓÏ ä‡ðÎÓÏ ïÛÏ‡ÌÌÓÏ ÓÒÚ‡ÚÍË‡ÎÚ‡ðfl ·˚ÎË ÍÓÌÚð‡·‡Ì‰ÌÓ ‚˚‚ÂÁÂÌ˚ ‚ÅÂðÎËÌ Ë ÒÓ·ð‡Ì˚ Ú‡Ï Á‡ÌÓ‚Ó. ëÓÒÚÓfl˘ËÈËÁ 118 ˜‡ÒÚÂÈ ÒÍÛÎ¸ÔÚÛðÌ˚È ÙðËÁ ÌÂÒÂÚËÁÓ·ð‡ÊÂÌËÂ ·ËÚ‚˚ ·Ó„Ó‚ Ò „Ë„‡ÌÚ‡ÏË. ÇèÂð„‡ÏÒÍÓÏ ‡ÍðÓÔÓÎÂ ÒÓıð‡ÌËÎÓÒ¸ÔÓ‰ÌÓÊËÂ ˝ÚÓ„Ó „ð‡Ì‰ËÓÁÌÓ„Ó ‡ÎÚ‡ðfl.

çÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ „ÓðÓ‰‡ Ä‰˚flÏ‡ÌÚflÌÂÚÒfl ˆÂÔ¸ „Óð ÄÌÚËÚ‡‚ð. ç‡ Ó‰ÌÓÈ ËÁ‚Âð¯ËÌ ˝ÚÓÈ ˆÂÔË – çÂÏðÛÚÂ (2150 Ï),Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚ÂÔ‡ÏflÚÌËÍË. ñ‡ð¸ ÄÌÚËÓı I, Ôð‡‚Ë‚¯ËÈäÓÏÏÓ„ÂÌÓÈ ‚ 69-36 „„. ‰Ó Ì.˝., ÒÓÓðÛ‰ËÎ Ì‡‚Âð¯ËÌÂ „Óð˚ ıÓÎÏ ËÁ Í‡ÏÌÂÈ ‚˚ÒÓÚÓÈÓÍÓÎÓ 50 Ï. ç‡ ˝ÚÓÏ ıÓÎÏÂ, ÍÓÚÓð˚È Â˘ÂÌ‡Á˚‚‡˛Ú ÚÛÏÛÎÛÒÓÏ, ·˚ÎË ÔÓÒÚðÓÂÌ˚ ‰‚ÂÚÂðð‡Ò˚ – ‚ÓÒÚÓ˜Ì‡fl Ë Á‡Ô‡‰Ì‡fl. ç‡ÚÂðð‡Ò‡ı ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎË ‚ ðfl‰

‰Â‚flÚËÏÂÚðÓ‚˚Â ÒÚ‡ÚÛË ·Ó„Ó‚, ‚ Ôð‡‚ÓÏÛ„ÎÛ Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸ ÒÚ‡ÚÛfl Ò‡ÏÓ„Ó ÄÌÚËÓı‡.íÂðð‡Ò˚ ·˚ÎË ÛÍð‡¯ÂÌ˚ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ÏË ·‡ðÂÎ¸ÂÙ‡ÏË. ùÚËÓ„ðÓÏÌ˚Â ÒÚ‡ÚÛË Ë „ÓÎÓ‚˚ ·Ó„Ó‚ ÒÚ‡ÎËÒËÏ‚ÓÎÓÏ „Óð˚ çÂÏðÛÚ.

ÄÌ‡ÚÓÎËfl ÎÛ˜¯Â ‚ÒÂ„Ó ÒÓıð‡ÌËÎ‡Ó·ð‡Áˆ˚ ðËÏÒÍÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚, ÒðÂ‰ËÍÓÚÓð˚ı ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚Â ‰Îfl ÑðÂ‚ÌÂ„Ó êËÏ‡‡ðÓ˜Ì˚Â ÛÎËˆ˚, ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÏ˚ÂÍÓÎÓÌÌ‡ÏË, ·‡ÁËÎËÍË, ÒÚ‡‰ËÓÌ˚,‡ÏÙËÚÂ‡Úð˚, ·‡ÌË, ıð‡Ï˚, ÚðËÛÏÙ‡Î¸Ì˚Â‡ðÍË, ÙÓÌÚ‡Ì˚, ‡Í‚Â‰ÛÍË.

Пергам – рекреационныйцентр Римской империиïð‡Ï áÂ‚Ò‡ ‚ ÄÈÁ‡ÌË (ó‡‚‰‡ðıËÒ‡ð/ä˛Ú‡ı¸fl) Ë ıð‡Ï áÂ‚Ò‡ ‚ Ö‚ðÓÏÓÒÂ(ÄflÍÎ˚/åËÎ‡Ò) – ÎÛ˜¯Â ‚ÒÂ„ÓÒÓıð‡ÌË‚¯ËÂÒfl ÔðËÏÂð˚ ıð‡ÏÓ‚ÓÈ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË.áÌ‡ÏÂÌËÚÓÂ Ò‚flÚËÎË˘Â íð‡flÌ‡ ‚ ÌÂ‰‡‚ÌÂÂ‚ðÂÏfl ·˚ÎÓ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ ÌÂÏÂˆÍËÏËÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡ÏË. ÄÒÍÎÂÔËÓÌ ‚ èÂð„‡ÏÂÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÎ ÒÓ·ÓÈ ÍðÛÔÌÂÈ¯ËÈ ÎÂ˜Â·Ì˚ÈÍÓÏÔÎÂÍÒ ÑðÂ‚ÌÂ„Ó êËÏ‡. Ç ùÙÂÒÂ Ë èÂð„Â

der’in do¤du¤u gece ad›n›n tarihe geçme-sini isteyen bir deli taraf›ndan yak›lan EfesArtemis Tap›na¤› yeniden yap›ld›¤›nda buyeni flekliyle Dünyan›n Yedi Harikas›’ndanbiri say›lm›flt›r. Çeflitli nedenlerle y›k›lanve izleri kaybolan bu tap›nak 1869’da ‹ngi-liz J. Wood taraf›ndan bulunarak kaz›lm›fl-t›r. Bu dünya harikas›n›n da parçalar›, Bri-tish Museum’da sergileniyor.

M.Ö. 310 y›l›nda yap›m›na bafllananDidyma (Didim) Apollon Tap›na¤› da He-lenistik dünyan›n üçüncü büyük tap›na¤›olmufltu. Yaklafl›k 2300 y›ll›k bu görkemlitap›naktan günümüze ulaflan bölüm da-hi onun ihtiflam› hakk›nda fikir vermeyeyeterli. Bugün Söke ilçesinin s›n›rlar› için-de bulunan bu tap›nakla Miletos (Milet)kenti aras›ndaki “Kutsal yol” da son y›llar-da yap›lan kaz›larla ortaya ç›kar›lm›fl.Apollon Tap›na¤›’n›n ayn› zamandaÖnasya’n›n en önemli kült merkezlerin-den biri oldu¤u bilinir.

Düzenli flehircili¤inen iyi örne¤iPriene (Güllübahçe-Söke), Helenistik Ça¤kentlerinin en iyi korunmufllar›ndan biri-dir bugün. Heppodamos plân›n›n uygu-land›¤› bu kent, düzenli flehircili¤in en es-ki örneklerinden biri olarak karfl›m›za ç›-kar. Tamamlanmas›na Büyük ‹skender’inyard›m etti¤i bilinen Athane Polias Tap›-na¤› da Ion düzeninin en geliflmifl ve engüzel örne¤i say›l›r.

Bugün Berlin Pergamon Müzesi’ndesergilenen; II. Eumenes taraf›ndan, I. Atta-los’un Galatlara karfl› kazand›¤› büyük za-ferin an›s›na yapt›r›lan ünlü “Zeus Suna-¤›”, Bergama sanat›n›n bir flaheseri say›-l›r. Bu suna¤›n kal›nt›lar›, 1871 y›l›nda Al-




Столица древнего царства Урарту Тушпа,расположенная на вершине древней крепости г. Ван

Urartular›n Eski Van Kalesiüzerinde yer alan baflkentleri Tuflpa

Кадешский мирныйдоговор - первый вистории

Tarihin ilk bar›flantlaflmas›: Kadefl

ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ıÓðÓ¯Ó ÒÓıð‡ÌË‚¯ËÂÒflÛÍð‡¯ÂÌÌ˚Â ÍÓÎÓÌÌ‡ÏË ðËÏÒÍËÂ ÛÎËˆ˚.

Ç ÄÒÔÂÌ‰ÓÒÂ, ëË‰Â, èÂð„Â Ë ùÙÂÒÂıÓðÓ¯Ó ÒÓıð‡ÌËÎËÒ¸ ðËÏÒÍËÂ ÚÂ‡Úð˚.íÂ‡Úð˚ ÄÒÔÂÌ‰ÓÒ‡ Ë ùÙÂÒ‡ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒflË ‚ Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl. ë‡Ï˚È ÍðÛÔÌ˚È ËÁÒÓıð‡ÌË‚¯ËıÒfl ðËÏÒÍËı ÒÚ‡‰ËÓÌÓ‚Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ‚ ÄÙðÓ‰ËÒË‡ÒÂ Ë èÂð„Â.

ÄÌÚËÓıËfl ·˚Î‡ Ó‰ÌËÏ ËÁ Ò‡Ï˚ıÍðÛÔÌ˚ı „ÓðÓ‰Ó‚ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. Ç ÔðÂ‰ÏÂÒÚ¸Â ÄÌÚËÓıËË Ñ‡ÙÌÂ (ï‡ð·ËÂ)·˚ÎË Ì‡È‰ÂÌ˚ ÓÒÚ‡ÚÍË ·Ó„‡ÚÓÈ ÏÓÁ‡ËÍË,ÍÓÚÓð˚Â ıð‡ÌflÚÒfl ‚ ÄÌÚËÓıËÈÒÍÓÏ ÏÛÁÂÂ.

á‰‡ÌËÂ ·Ë·ÎËÓÚÂÍË ñÂÎ¸Ò‡ ‚ ùÙÂÒÂ·˚ÎÓ ÓÚðÂÒÚ‡‚ðËðÓ‚‡ÌÓ ‡‚ÒÚðËÈÒÍËÏËÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡ÏË. Ç ùÙÂÒÂ ·˚ÎËÓ·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍËÂ ÊËÎ˚Â‰ÓÏ‡, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚Â Ì‡ ÒÍÎÓÌ‡ı „Óð.ëÚÂÌ˚ ‰ÓÏÓ‚ ÛÍð‡¯ÂÌ˚ ðÓÒÔËÒflÏË.

ÄÍ‚Â‰ÛÍË ‚ ÄÒÔÂÌ‰ÓÒÂ Ë ÄÌÚËÓıËËèËÒË‰ËÈÒÍÓÈ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÚÓÌÌÂÎ¸ÇÂÒÔ‡ÒË‡Ì‡ íËÚ‡ ‚ ëÂÎÂ‚ÍËËÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ËÌÚÂðÂÒÌ˚Â ÔðËÏÂð˚‰ðÂ‚ÌÂðËÏÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ‚Ó‰ÓÒÌ‡·ÊÂÌËfl.

ÇðÂÏfl Ôð‡‚ÎÂÌËfl Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ Ò‡Ï˚ıÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ôð‡‚ËÚÂÎÂÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ëÂÎ¸‰ÊÛÍË‰Ó‚ ‚ ÄÌ‡ÚÓÎËË ÄÎ‡˝‰‰ËÌ‡äÂÈÍÛ·‡Ú‡ I (1220-1237) Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl«ÁÓÎÓÚÓÏ ‚ÂÍÓÏ» ëÂÎ¸‰ÊÛÍÒÍÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ä ˝ÚÓÏÛ ‚ðÂÏÂÌË ÓÚÌÓÒËÚÒfl˜ÂÍ‡ÌÍ‡ ÔÂð‚˚ı ÁÓÎÓÚ˚ı ÏÓÌÂÚ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍËı ÒÂÎ¸‰ÊÛÍÓ‚. ÄÎ‡˝‰‰ËÌäÂÈÍÛ·‡Ú Ì‡Ôð‡‚ÎflÎ Ôð‡‚ËÚÂÎflÏËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÔËÒ¸Ï‡, ‚ÍÓÚÓð˚ı Ò „Óð‰ÓÒÚ¸˛ ÓÔËÒ˚‚‡Î ÛðÓ‚ÂÌ¸ð‡Á‚ËÚËfl Ò‚ÓÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl Â„Ó „ð‡Ê‰‡Ì. ÖÏÛ ÊÂÔðËÌ‡‰ÎÂÊ‡Î‡ Ë‰Âfl ÒÓÁ‰‡ÌËfl Í‡ð‡‚‡Ì-Ò‡ð‡Â‚, ‚ ÍÓÚÓð˚ı ÏÓ„ÎË Ì‡ÈÚË ÔðË˛ÚÔÛÚÌËÍË, ÓÌ ÔðËÌflÎ ÏÂð˚ ‰ÎflÓ·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ÚÓð„Ó‚˚ıÍ‡ð‡‚‡ÌÓ‚, ÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ÔÓ ÚÂððËÚÓðËËÄÌ‡ÚÓÎËË. ÄÎ‡˝‰‰ËÌ äÂÈÍÛ·‡Ú ÔðË‰‡‚‡ÎÌÂÏ‡ÎÓ‚‡ÊÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ„ð‡‰ÓÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Û, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Â„ÓÔð‡‚ÎÂÌËÂ ÓÚÏÂ˜ÂÌÓ ÔÓfl‚ÎÂÌËÂÏÔðÂÍð‡ÒÌ˚ı ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚ı Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‚‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍËı „ÓðÓ‰‡ı.

çÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ Ëð‡ÌÒÍÓÈ „ð‡ÌËˆ˚, ‚ÒÂÎÂÌËË ÑÓ„Û·‡flÁËÚ, Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ‰‚ÓðÂˆàÒı‡Í‡-Ô‡¯Ë. ìÚÓÔ‡˛˘ËÈ ‚ ÁÂÎÂÌË ÎÂÒ‡‰‚ÓðÂˆ Òð‡‚ÌË‚‡˛Ú Ò ÓðÎËÌ˚Ï „ÌÂÁ‰ÓÏ.ç‡ÔÓÏËÌ‡˛˘ËÈ ÒÍ‡ÁÓ˜Ì˚È Á‡ÏÓÍ ‰‚ÓðÂˆ‚ÔÂ˜‡ÚÎflÂÚ ‰‡ÊÂ Ò‡Ï˚ı ËÒÍÛ¯ÂÌÌ˚ıˆÂÌËÚÂÎÂÈ Íð‡ÒÓÚ˚. ùÚÓÚ ‰‚ÓðÂˆ,ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚È Ì‡ ÏÂÒÚÂ ‰ðÂ‚ÌÂ„ÓòÂÎÍÓ‚Ó„Ó ÔÛÚË, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸ÒflÚ‡ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÎÂ„ÂÌ‰ÓÈ ÄÌ‡ÚÓÎËË. n

man mühendisi Carl Humann taraf›ndanbulunmufl ve buradan kaç›r›larak Berlin’egötürülüp orada yeni bafltan kurulmufl-tur. 118 parçadan oluflan dev friz kabart-malar›, Olympos tanr›lar›yla Giantlar(devler) aras›ndaki savafl› canland›rmak-tad›r. Bergama akropolünde bugün budev suna¤›n sadece temelleri bulunuyor.

Ad›yaman ili s›n›rlar› içindeki Antito-ros da¤ silsilesine ba¤l› Ankar Da¤lar›n›nNemrut (2.150 m) zirvesinde, dünya arke-olojisi aç›s›ndan eflsiz eserler yer al›r. ‹.Ö.69-36 y›llar› aras›nda hüküm sürmüflKommagene kral› Antiokhos I, zirveninüzerine, k›rma tafllardan oluflan yaklafl›k50 metrelik y›¤ma tepe yapt›rm›fl. Tümü-lüs olarak tan›mlanan bu yapay tepenindo¤u ve bat›s›ndaki teraslarda Kral Anti-okhos I, sa¤ uçta kendi olmak üzere, taht-ta oturur vaziyette 9 metre yüksekli¤indeTanr› heykelleri ile çeflitli kabartmalaryapt›rm›flt›r. Bu devasa heykeller ve baflla-r›, Nemrut Da¤› ile özdeflleflmifltir.

Roma mimarl›¤›na has sütunlu cad-delerin, hamamlar›n, tiyatrolar›n, amfitiyatrolar›n, stadionlar›n, tap›naklar›n,zafer taklar›n›n, bazilikalar›n, su ke-merlerinin, çeflmelerin bugün dünya-daki en iyi korunmufl örnekleri Anado-lu’da görülebilir.

Roma’n›n en iyi sa¤l›kmerkezleri Bergama’daAizanoi Zeus Tap›na¤› (Çavdarhisar/Kü-tahya), Euromos Zeus Tap›na¤› (Ayak-l›/Milas), Roma tap›nak mimarisinin gü-nümüze en iyi flekilde ulaflan örnekleri.Bergama’daki Traianeum ise son y›llardaAlmanlar taraf›ndan aya¤a kald›r›lm›fl. Yi-

ne Bergama’da bulunan “Asklepieion”,Roma dünyas›n›n en büyük ve en önemlisa¤l›k merkezlerinden. Roma kentlerininkarakteristik sütunlu caddelerinin en gü-zel örneklerini ise Efes’te ve Perge’de gör-mek mümkün.

Aspendos, Side, Perge, Efes tiyatrolar›Roma tiyatro mimarisinin en yetkin ör-nekleridir. Özelikle Aspendos ve Efes tiyat-rolar› günümüzde de ifllevlerini sürdür-mektedir. Roma Ça¤›’n›n en büyük ve ensa¤lam stadionlar›ndan biri Afrodisias’ta,di¤eri ise Perge’dedir.

Antiocheia (Antakya), Roma Ça¤›’ndadünyan›n en büyük birkaç kentinden bi-riydi. Buran›n sayfiye yeri olan Daphne’de(Harbiye) yap›lan kaz›larda çok zenginmozaikler bulunmufl, panolar halindeAntakya Müzesi’ne kald›r›lm›flt›r.

Efes’teki ünlü Celsus KütüphanesiAvusturyal›lar taraf›ndan restore edilerekaya¤a kald›r›lm›flt›r. Buradaki Yamaç evle-ri kaz›lar›nda Roma ev mimarisinin engüzel örnekleri gün ›fl›¤›na ç›kar›lm›flt›r.Duvarlar›nda ise Roma resim sanat›n›nen seçkin ürünlerine rastlan›r.

Aspendos, Pisidia Antiocheia su ke-merleri ve Seleukeia Pieria’daki (Antakya)Vespasianus-Titus Tüneli, Roma su mi-marisinin en ilginç yap›tlar› olarak günü-müze ulaflm›flt›r.

Anadolu Selçuklular›n›n en kudretlihükümdar› olarak kabul edilen AlaeddinKeykubad I (1220-1237 döneminde Ana-dolu her alanda alt›n bir ça¤ yaflam›flt›r.Anadolu Selçuklular›nda ilk alt›n paraonun ad›na bas›lm›fl. Yabanc› hüküm-darlara gönderdi¤i mektuplarda devleti-nin kudretinden, memleketinin gelifl-miflli¤i ve zenginli¤inden, halk›n›n refahve mutlulu¤undan gururla söz etmifltir.Anadolu’da kervanlar›n güvenli yolculuketmeleri sa¤lanm›fl ve konaklamalar içinbelirli aral›klarla infla ettirilen kervansa-raylar sistemi onun düflüncesinden ç›k-m›flt›r. Kentlerin imar›na büyük önemveren Alaeddin Keykubad zaman›ndaAnadolu kentlerinde birbirinden güzelan›tlar yapt›r›lm›fl.

‹ran s›n›r› yak›nlar›nda Do¤ubeyaz›t’tayer alan ‹shakpafla Saray›, do¤a içindekikartal yuvas›n› and›ran konumu, görkem-li mimarisi ile görenlerin düfl güçlerini ha-rekete geçiren bir masal dünyas› flatosugibidir. Bugün Anadolu’daki an›tlar içindetüm heybetiyle bir flaheser ve tarihi ‹pekYolu üzerinde yaflayan bir efsanedir. n




Столица Хеттского царства Хаттусас(Богазкёй, Чорум)

Hitit Devletinin baflkenti Hattuflafl(Bo¤azköy, Çorum)

ÄÒÒÓˆË‡ˆËfl ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËı ‡„ÂÌÚÒÚ‚íÛðˆËË (TÜRSAB) ·˚Î‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡ 28ÒÂÌÚfl·ðfl 1972 „. ùÚÓÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì‡fl Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl, ˆÂÎ¸ÍÓÚÓðÓÈ – ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ð‡Á‚ËÚË˛ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡ ˝ÍÓÌÓÏËÍË,ÍÓÚÓð˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÙÂðÓÈÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚËÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËı ‡„ÂÌÚÒÚ‚. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó,TÜRSAB „ÓÚÓ‚ËÚ ÓÚ˜ÂÚ˚ Ó ð‡Á‚ËÚËËÚÛðËÁÏ‡ ‚ íÛðˆËË, ËÌÙÓðÏËðÛÂÚ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Óð„‡Ì˚ ËÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Ó ‰ÓÒÚËÊÂÌËflı ËÔðÓ·ÎÂÏ‡ı ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡.èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ ÄÒÒÓˆË‡ˆËË, ÔðÓÙÂÒÒÓðÅ‡¯‡ð‡Ì ìÎÛÒÓÈ ÒÓ„Î‡ÒËÎÒfl ÓÚ‚ÂÚËÚ¸Ì‡ Ì‡¯Ë ‚ÓÔðÓÒ˚.

Türkiye Seyahat Acentalar› Birli¤i (TÜR-SAB), 28 Eylül 1972 tarihinde kurulmufl birmeslek birli¤i. TÜRSAB'›n temel amac›, se-yahat acental›¤› mesle¤inin ve faaliyet ala-n›n›n temelini oluflturan turizm sektörü-nün geliflimine katk›da bulunmak. Etkinlik-leriyle turizm sektörümüzde yaflanan gelifl-meler ve karfl›lafl›lan sorunlara iliflkin tümkonular› ilgili mercilerin dikkatine sunmak,bu konuda kamuoyunu bilgilendirmek deTÜRSAB'›n temel amaçlar› aras›nda yer al›-yor. Birlik hakk›nda özellikle turizmle ilgilisorular›m›z›n cevab›n› Baflkan Prof. Dr. Ba-flaran Ulusoy’dan ald›k.




Председатель TÜRSAB Башаран Улусой

Можно ли обесценить историю?TÜRSAB Baflkan› Baflaran Ulusoy

De¤ersiz tarihi eser olur mu?

Темница «Едикуле» (Стамбул)

Yedikule Zindanlar› (‹stanbul)

ç‡ ˜ÚÓ ‰ÓÎÊÂÌ Ó·ð‡˘‡Ú¸‚ÌËÏ‡ÌËÂ ÚÛðËÒÚ, ÓÒÏ‡ÚðË‚‡flËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ Ô‡ÏflÚÌËÍ?

àÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍËÔðË‚ÎÂÍ‡˛Ú ÚÛðËÒÚÓ‚ ÔÓ ð‡ÁÌ˚ÏÔðË˜ËÌ‡Ï. íÛðËÒÚÓ‚ ‚ÒÂ„‰‡ ËÌÚÂðÂÒÛ˛ÚÔ‡ÏflÚÌËÍË, ÍÓÚÓð˚Â Ò‚flÁ‡Ì˚ ÒËÒÚÓðËÂÈ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ËÎË ÔÓÒÂ˘‡ÂÏÓÈËÏË ÒÚð‡Ì˚. é‰ÌË Ô‡ÏflÚÌËÍË ˆÂÌÌ˚Í‡Í ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, Ì‡ ‰ðÛ„ËÂÔðÓÒÚÓ ÔðËflÚÌÓ ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸. íÛðËÒÚÓ‚ËÌÚÂðÂÒÛÂÚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ðÂÏfl ÒÓÁ‰‡ÌËflÔ‡ÏflÚÌËÍ‡, ÌÓ Ë Â„Ó ‡‚ÚÓð, ‚ÌÂ¯ÌflflÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸. ÑÎfl ÚÛðËÒÚ‡Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚Ó ËÌÚÂðÂÒÌ˚ ÎÂ„ÂÌ‰˚, ËÒÚÓðËËË ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ú‡ÈÌ˚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â ÒÔ‡ÏflÚÌËÍÓÏ. å˚ ÒÚðÂÏËÏÒfl Í ÚÓÏÛ,˜ÚÓ·˚ ÚÛðËÒÚ˚, ÔðËÂÁÊ‡˛˘ËÂ ‚íÛðˆË˛, ÁÌ‡ÍÓÏËÎËÒ¸ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÒÔ‡ÏflÚÌËÍ‡ÏË ÏËðÓ‚ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË,ÍÓÚÓð˚ı ÌÂÏ‡ÎÓ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË Ì‡¯ÂÈÒÚð‡Ì˚. ÑÎfl Ì‡Ò ‚‡ÊÌÓ, ˜ÚÓ·˚ ÚÛðËÒÚ˚ÛÁÌ‡‚‡ÎË Ë Ó ÚÂı ÒÓÁ‰‡ÌËflı, ÍÓÚÓð˚Âfl‚Îfl˛ÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ËÒÚÓðËË,ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË íÛðˆËË.

óÚÓ ÁÌ‡˜ËÚ ‰Îfl Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚Ì‡ÎË˜ËÂ ‰ðÂ‚ÌËı ËÎË ðÂ‰ÍËıÔ‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ÍÛÎ¸ÚÛð˚?

íÛðˆËfl, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ð‡ÒÔÓÎ‡„‡ÂÚËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂÏ, ‚ÓÁð‡ÒÚ




Для туриста одинаково интересны легенды, истории иособенно тайны, связанные с памятником.

Turistler tarihi eserin tarihteki yeri, sanatsal,mimari, görsel çekicili¤i kadar, o eserin efsaneleri,

hatta gizemi ile de ilgilidir.

БиблиотекаЦельса в Эфесе

Efes’teki CelsusKütüphanesi

Каппадокия

Kapadokya

ÍÓÚÓðÓ„Ó ÔðÂ‚˚¯‡ÂÚ 12 Ú˚Ò. ÎÂÚ. ùÚ‡ÚÂððËÚÓðËfl ·˚Î‡ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÈ ÒˆÂÌÓÈË ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡, Ë ‰Îfl íÛðˆËË. çÂÚÓÎ¸ÍÓ Ô‡ÏflÚÌËÍË ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ÌÓ ËÛÌËÍ‡Î¸Ì‡fl ÔðËðÓ‰‡ ‰ÂÎ‡˛Ú íÛðˆË˛Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ÒÚð‡Ì‚ ÏËðÂ. íÛðˆËË Ó˜ÂÌ¸ ÔÓ‚ÂÁÎÓ, ˜ÚÓ Ì‡ ÂÂÚÂððËÚÓðËË ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ˚ ¯Â‰Â‚ð˚ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚ Ë ‰ðÛ„ËÂ Ó·ð‡Áˆ˚ÏËðÓ‚Ó„Ó Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl,ÔÂðÂ˜ËÒÎËÚ¸ ‚ÒÂ Ëı Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ.

íÛðˆËfl ËÌÚÂðÂÒÌ‡ Í‡Í ‰ÎflÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó, Ú‡Í Ë ‰ÎflıðËÒÚË‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡. ä‡ÍÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚È ÚÛðËÁÏËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌË˛ Ë ð‡Á‚ËÚË˛ ˝ÚÓ„ÓÔÓÚÂÌˆË‡Î‡?

äÓÌÂ˜ÌÓ, ‚ Ì‡¯ÂÈ ÒÚð‡ÌÂ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó

Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚, ÓÚð‡Ê‡˛˘Ëı ËÒÚÓðË˛ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ðÂÎË„ËÈ. åÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚‡flÚð‡‰ËˆËfl ÏËðÌÓ„Ó, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ„ÓÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ì‡ ÚÂððËÚÓðËËÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðˆËË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈÚðÂı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ – ËÛ‰‡ËÁÏ‡,ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡ Ë ËÒÎ‡Ï‡, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl ËÁ‡ÍðÂÔÎÂÌ‡ ‚ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËËÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó Ò‚ÂÚÒÍÓ„Ó‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ôð‡‚Ó‚Ó„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÍÓÚÓð˚Ï fl‚ÎflÂÚÒflíÛðÂˆÍ‡fl êÂÒÔÛ·ÎËÍ‡. 12-13 Ï‡fl 2006 „.‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ Ì‡ÏË ·˚Î‡ Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ì‡ ËÔðÓ‚Â‰ÂÌ‡ ÍÓÌÙÂðÂÌˆËfl «êÂÎË„ËÓÁÌ˚ÈÚÛðËÁÏ III», Ì‡ ÍÓÚÓðÓÈ Ï˚ Ó·ÒÛÊ‰‡ÎËÔÓÚÂÌˆË‡Î Ë ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ð‡Á‚ËÚËflðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ÚÛðËÁÏ‡ ‚ íÛðˆË˛.

ä‡ÍËÂ ÌÓ‚¯ÂÒÚ‚‡ ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÚTÜRSAB? óÂÏ ‚˚ ÓÚÎË˜‡ÂÚÂÒ¸ ÓÚ‰ðÛ„Ëı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ?

Sizce bir turist tarihi eserde ne gör-meli?

Turistler tarihi eserlerle çok de¤iflik aç›-lardan ilgilenirler. Örne¤in, dünya tarihi,ya da gezdikleri ülkenin tarihi aç›s›ndanönem tafl›yan eserler genellikle turistleraç›s›ndan da ilginçtir. Baz› tarihi eserleruygarl›klar tarihine, sanata katk›lar› ile yada görsel etkileri ile turistler için çekicidir.Turistler tarihi eserin tarihteki yeri, sanat-sal, mimari, görsel çekicili¤i kadar, o eserinöyküleri, yaflanm›fll›klar›, efsaneleri, hattagizemi ile de ilgilidir. Tabii biz, ülkemizi zi-yaret eden turistlerin, bu ülkenin yaratt›¤›bir k›sm› dünya sanat›n›n, mimarisininzirvesindeki eserlerini, ülkemizin kültürzenginli¤ini tan›makla birlikte, mümkünoldu¤u kadar ülkemizin tarihini, sosyal,kültürel yaflam›n› da olabildi¤ince tan›-malar›n›, ö¤renmelerini ve tarihi eserler-de bunlar› da görmelerini isteriz.

Türkiye’nin dünyadaki önemli ya danadir tarihi eser varl›¤› bak›m›ndan birart›s› var m›?

Türkiye 12000 y›l öncesinden bafllaya-rak dünya tarihinin ve ulusal tarihimizinen önemli olaylar›n›n yafland›¤› bir geçmi-fle, uygarl›k tarihinin muhteflem miras›nasahiptir. Türkiye sahip oldu¤u bu ola¤a-nüstü mirasla sadece tarih aç›s›ndan de-¤il, dünya sanat›n›n zirvesindeki flaheser-leri ve bugüne kadar gelen özgün kültürzenginlikleri ile de dünyan›n en gözde ül-kesidir. Bu zenginlik içinde, tarih ve sanattarihi aç›s›ndan sadece nadir de¤il, eflsizbaflyap›tlara, an›tlara ve ola¤anüstü de-¤erlere sahiptir. Bu bak›mdan Türkiyeflansl›d›r. Bunlar› saymaya bafllarsak birkitap yazmam›z gerekir.

Türkiye hem Müslüman ve hem de H›-ristiyan dünyas› için önemli bir ülke. Bupotansiyelden maksimum fayda elde et-mek kültür turizmi bak›m›ndan müm-kün mü?

Ola¤anüstü zenginlikte bir tarihselmiras› ve kültürel de¤erleri bar›nd›ranülkemiz elbette dinler tarihi ve farkl›inanç sistemleri aç›s›ndan da son dereceönemli tarihsel de¤erlere ve kültür var-l›klar›na sahip. Üç semavi dinin; Musevi-lik, H›ristiyanl›k ve Müslümanl›¤›n bu ül-kede yüzy›llar boyunca bir arada bar›fliçinde yaflamalar›n› sa¤layan anlay›fl vehoflgörü gelene¤i bugün de laik, demok-ratik, sosyal hukuk devleti nitelikleri ile




Гора Немрут (Адыяман)

Nemrut Da¤› (Ad›yaman)




ç‡¯‡ ‡ÒÒÓˆË‡ˆËfl ·˚Î‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡ ‚1972 „. ÒÓ„Î‡ÒÌÓ á‡ÍÓÌÛ 1618 «é·ÄÒÒÓˆË‡ˆËË ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËı ‡„ÂÌÚÒÚ‚».ÇË‰˚ Ì‡¯ÂÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË Ó·ÓÁÌ‡˜ÂÌ˚ ‚˝ÚÓÏ Á‡ÍÓÌÂ. å˚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÒÎÂ‰ËÏ Á‡ð‡Á‚ËÚËÂÏ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍÓ„ÓÒÂÍÚÓð‡, ÒÚðÂÏËÏÒfl ‚ÌÂ‰ðflÚ¸ ËËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ÌÓ‚¯ÂÒÚ‚‡ ‚ Ò‚ÓÂÈ ð‡·ÓÚÂ.ç‡¯‡ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl Ó·Î‡‰‡ÂÚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓÈ ÒÚðÛÍÚÛðÓÈ, Ï˚ ÓÚÍð˚Ú˚ÔÂðÂÏÂÌ‡Ï. çÓ fl ÌÂ Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ˝ÚËÏÏ˚ ÓÚÎË˜‡ÂÏÒfl ÓÚ ‰ðÛ„Ëı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ.å˚ ‰ÂÎ‡ÂÏ ÚÓ, ˜ÚÓ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÂÎ‡Ú¸. ÑÎflÌ‡Ò ‚‡ÊÌÓ ‰ÂðÊ‡Ú¸ ðÛÍÛ Ì‡ ÔÛÎ¸ÒÂ‚ðÂÏÂÌË Ë ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓË ˆÂÎË ËÁ‡‰‡˜Ë. n

mufl olup, an›lan kanun uyar›nca ifllevle-rini sürdürüyor. Bununla beraber TÜR-SAB, son derece dinamik bir olgu olanturizm ve seyahat acentecili¤i alan›nda-ki faaliyetlerini, dünyadaki ve ülkemiz-deki de¤iflimi yak›ndan izleyerek, k›sa,orta ve uzun vadeli bir perspektifle geniflbir vizyon içinde turizm sektörünün di-namik yap›s›na uygun olarak ifllevlerinisürdürmektedir. Ancak bunun bir ayr›-cal›k de¤il, olmas› gereken bir yaklafl›moldu¤u görüflündeyim. Bu do¤rultudaamaç ve hedeflerimizi daima ileride tut-mak temel ilkelerimizden biridir. n

Türkiye Cumhuriyeti’nin anayasal temi-nat› alt›nda sürmektedir. 12 – 13 May›s2006 tarihleri aras›nda ‹stanbul’da ger-çeklefltirdi¤imiz “‹nanç Turizmi GünleriIII” sempozyumunda da ülkemizin inançturizmi aç›s›ndan sahip oldu¤u de¤erlerve inanç turizminin geliflim imkânlar›özellikle vurgulanm›flt›r.

TÜRSAB olarak turizmde al›fl›lm›fl›nd›fl›nda dikkat etti¤iniz ne gibi ayr›cal›-¤›n›z var?

TÜRSAB 1618 say›l› “Seyahat Acentala-r› Birli¤i Kanunu” ile 1972 y›l›nda kurul-

Не только памятникипрошлого, но и уникальная

природа делают Турцию однойиз самых привлекательных

стран в мире.

Türkiye sahip oldu¤u buola¤anüstü mirasla sadece

tarih aç›s›ndan de¤il, dünyasanat›n›n zirvesindeki

flaheserleri ve özgün kültürzenginlikleri ile de dünyan›n

en gözde ülkesidir.

óÚÓ·˚ ÔÓÁÌ‡Ú¸ Ë ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰ÛıËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯ËıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë Ò‡ÏÛ ‡ÚÏÓÒÙÂðÛ‚ÂÎËÍÓÈ ËÒÚÓðËË ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚,ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ·Û‰ÂÚ ÔðÓÒÚÓÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸ Ì‡ Í‡ðÚËÌÍÛ ‚ ÍÌËÊÍÂ ËÎËÛ‚Ë‰ÂÚ¸ Ëı ËÁÓ·ð‡ÊÂÌËÂ Ì‡ ˝Íð‡ÌÂÚÂÎÂ‚ËÁÓð‡. ùÚÓ ÒÎË¯ÍÓÏ ‡·ÒÚð‡ÍÚÌÓË ÏÂðÚ‚Ó. àÒÚËÌÌ˚È ‚ÍÛÒ, ÌÓ‚˚ÂÓ˘Û˘ÂÌËfl, Á‡Ô‡ıË Ë Á‚ÛÍË ÏÓÊÌÓÛÁÌ‡Ú¸ Ë ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ÎË¯¸ ÔÓ·˚‚‡‚‚ÌÛÚðË ÌÂÔÓ‰ð‡Ê‡ÂÏÓÈ Ë‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÒÚÓðËË ‚ÒÂı ˝ÔÓı ËÌ‡ðÓ‰Ó‚. ë Á‡‚Â‰Û˛˘ÂÈ ÒÂÍÚÓðÓÏ ÔÓÒ‚flÁflÏ Ò Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛, ÒÚ‡ð¯ËÏÌ‡Û˜Ì˚Ï ÒÓÚðÛ‰ÌËÍÓÏÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÛÁÂfl-ÛÒ‡‰¸·˚«Äðı‡Ì„ÂÎ¸ÒÍÓÂ» ÖÎÂÌÓÈ ÑÛÌ‡Â‚ÓÈ Ï˚·ÂÒÂ‰Ó‚‡ÎË Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓ·ÛÊ‰‡ÂÚÎ˛‰ÂÈ Í ÓÒÏÓÚðÛ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËıÔ‡ÏflÚÌËÍÓ‚ Ë‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚÂÈ

äÛ·ÂÈÒË í‡ðı‡Ì: ã˛·ÓÔ˚ÚÒÚ‚Ó‰‚ËÊÂÚ ÏËðÓÏ, ËÌ‡˜Â Á‡˜ÂÏÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ëfl?

ÖÎÂÌ‡ ÑÛÌ‡Â‚‡: á‡˜ÂÏ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË, Á‡˜ÂÏ ÏÛÁÂË,Á‡˜ÂÏ ÌÛÊÌÓ ÒÓ·Ëð‡Ú¸-ÒÓıð‡ÌflÚ¸, ÍÓ„‰‡ÏÓÊÌÓ ÔðÓÒÚÓ ÔÂðÂ‚ÂÒÚË Ì‡ Í‡ðÚËÌÍÛ?ÇÒÂ ·Û‰ÂÚ ‚ ˆËÙðÂ Ë ·Û‰ÂÚ ‰ÓÒÚÛÔÌÓ… àÏÓÊÌÓ ·Û‰ÂÚ ÌËÍÛ‰‡ ÌÂ ÂÁ‰ËÚ¸. çÓ ÚÓ„‰‡Ï˚ ÎË¯ËÏÒfl Á‡Ô‡ı‡ ‚ðÂÏÂÌË, ÍÓÚÓð˚ÈÌ‡Ë·ÓÎÂÂ fl‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÒfl Ì‡ÏÂÒÚÂ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯Ëı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ: ‚åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËË – ÚÂÔÂðÂ¯ÌËı ëËðËË Ëàð‡ÍÂ, ðfl‰ÓÏ Ò ÔËð‡ÏË‰‡ÏË Ö„ËÔÚ‡ ËÌ‡ ÇÂÎËÍÓÈ äËÚ‡ÈÒÍÓÈ ÒÚÂÌÂ. Ç‚ËðÚÛ‡Î¸ÌÓÏ ÏËðÂ Ë ‚ ÍÌË„‡ı ÓÌË‡·ÒÚð‡ÍÚÌ˚, Ì‡ ÏÂÒÚÂ – ÌÂÒÛÚ ÌÂ ÒÛıÛ˛,ÌÓ ÊË‚Û˛ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛. ÑÛ¯Â‚ÌÛ˛ Ë‰ÛıÓ‚ÌÛ˛ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛. ã˛·‡fl ËÍÓÌ‡

ïð‡Ï‡ ÉðÓ·‡ ÉÓÒÔÓ‰Ìfl ‚ àÂðÛÒ‡ÎËÏÂ –˝ÚÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ËÍÓÌÓ„ð‡ÙËfl, ÌÓ Ë ÊË‚ÓÂÓ˘Û˘ÂÌËÂ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓ„ÓÔÂðÂÊË‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, ÂÂÒÓÁ‰‡‚‡‚¯Â„Ó, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÓÚð‡ÊÂÌËÂÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓÁÌ‡ÌËfl ‚ ˝ÚÓÈ ‚Â˘Ë.êÛ·ÎÂ‚ÒÍÛ˛ ˝ÔÓıÛ ‚ êÓÒÒËË ÌÂ ÔÓÌflÚ¸·ÂÁ ðÛ·ÎÂ‚ÒÍËı ËÍÓÌ, ‡ ÁÌ‡˜ËÚ, ˜ÂðÂÁËÍÓÌ˚ Ò Ì‡ÏË „Ó‚ÓðËÚ Ò‡Ï ËÍÓÌÓÔËÒÂˆÄÌ‰ðÂÈ êÛ·ÎÂ‚.

ä‡ÍÛ˛ ðÓÎ¸ Ë„ð‡˛ÚËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË?

êÓÎ¸ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚÂÈ ‚ Ô‡ÏflÚË˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂðÂ, ÍÓÚÓðÛ˛˜Û‚ÒÚ‚ÛÂ¯¸, Ì‡ıÓ‰flÒ¸ ðfl‰ÓÏ Ò ÌËÏË Ë ‚ÌËı, ·Û‰Û˜Ë ‚ ‡ÙËÌÒÍÓÏ è‡ðÙÂÌÓÌÂ ËÎËÌ‡ ÛÎËˆ‡ı ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ˆÂÌÚð‡ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. ã˛‰Ë ÔðËÂÁÊ‡˛Ú ‚ ÒÚð‡ÌÛ,˜ÚÓ·˚ ÔÓÁÌ‡Ú¸ ÂÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, ‰Û¯Û Ì‡ðÓ‰‡˜ÂðÂÁ Ô‡ÏflÚÌËÍË, ÍÓÚÓð˚Â ·˚ÎËÒÓÁ‰‡Ì˚ ˝ÚËÏ Ì‡ðÓ‰ÓÏ Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËËÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÔÓÍÓÎÂÌËÈ. èÓ„ðÛÊ‡Â¯¸Òfl

Eski uygarl›klar›n ve farkl› milletlerin bü-yük tarihlerinin atmosferini hissetmekiçin sadece kitaptaki resimlere bakmakveya televizyondaki yans›malar›n› sey-retmek yeterli de¤il. Bu haddinden fazlasoyut ve ölü bir fley olur. Gerçek tatlar,yeni hisler, kokular ve sesleri duymak an-cak bütün zamanlar›n ve milletlerin efl-siz ve o büyük tarihlerinin içine girmeklemümkündür. ‹nsanlar›n neden tarihiyerleri ziyaret ettiklerini “Arhangelsk”Devlet Müzesi Halkla ‹liflkiler Sorumlusu,araflt›rma görevlisi Elena D. Sergeyevnaile konufltuk.

Kubeysi Tarhan: Merak› tahrik edendünyan›n kendisi olsa gerek. Yoksa in-sanlar›n farkl› bir seyahat sebebi mivar?

Elena Dunayeva: Niçin tarihî eser-




Почему людипутешествуют?

Кубейси ТарханКорреспондент «ДА» в Москве.

Neden seyahatediyorlar?

Kubeysi TarhanDa dergisi Moskova muhabiri.




Собор Святых апостоловПетра и Павла (Санкт-Петербург)

St. Peter ve St. Paul Katedrali (St. Petersburg)

‚ ‡ÚÏÓÒÙÂðÛ, ‚ ÍÓÚÓðÓÈ „Ó‚ÓðflÚÓÍðÛÊ‡˛˘ËÂ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ‰ÓÒÚÓÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. à ÂÒÎË Ëı ÌÂÒÎ˚¯Ë¯¸, ˝ÚÓ ÌÂ ÓÌË ‚ËÌÓ‚‡Ú˚. ùÚÓ‚ËÌÓ‚‡Ú fl, ˜ÚÓ ÌÂ ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Ëı‚ÓÒÔðËÌflÚ¸… çÂÎ¸Áfl ‰ÛÏ‡Ú¸, ˜ÚÓ ÚÂ·ÂÓÚÍð˚ÚÓ ‚ÒÂ Òð‡ÁÛ – ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‚ÒÂÓÚÍð˚‚‡ÂÚÒfl…

çÂÓ·ıÓ‰ËÏ ÎË ‰ÎËÚÂÎ¸Ì˚ÈÍÓÌÚ‡ÍÚ ‰Îfl Ì‡ÒÚÓfl˘Â„ÓÔÓ„ðÛÊÂÌËfl, ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl ‚ËÒÚÓðËË?

ÑÎfl Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ÔÓ„ðÛÊÂÌËfl ‚ËÒÚÓðË˛ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ ‰ÎËÚÂÎ¸Ì˚ÈÍÓÌÚ‡ÍÚ, ÌÓ Ë ÍÓðÓÚÍÓÂ ÔðÂ·˚‚‡ÌËÂÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÒÔðÂÒÒÓ‚‡ÌÓ ËÁ




Собор Василия Блаженного (Москва)

St. Basil Katedrali (Moskova)

ler, niçin müzeler, resimlerini yap-mak varken neden toplamak ve koru-mak gerekiyor? Her fley dijital ve ula-fl›labilir olmal›. Hiçbir yere gidilmesede olur. Fakat o zaman da eski mede-niyetlerin bulundu¤u yerlerde günü-müz Irak ve Suriye’sinin Mezopotam-ya’s›nda, M›s›r’da piramitlerin yan›n-da ve Çin Seddi’nde aç›kça hissedilenzaman›n kokusundan mahrum kal›-r›z. Sanal dünyada ve kitaplarda bueserler soyutturlar. Bulunduklar› yer-lerde ise kuru bir bilgi de¤il, canl› birbilgi tafl›rlar. Kudüs’teki Kutsal MezarKilisesi’ndeki ikonalar sadece ikonog-rafik bir anlam tafl›may›p, o dönemininsan›n›n dinini, manevi yaflam›n›,ikonay› yapan›n ruhunu ve yine top-lumsal bilinci yans›t›rlar. Rusya’daRublev ça¤›n› Rublev ikonalar› olma-dan anlamak mümkün de¤il. Demekki ikonalar arac›l›¤›yla bizimle ikonaressam› Andrey Rublev’in kendisi ko-nuflur.

O halde tarihi eserlerin ayr› birmisyonu mu var?

Bu misyon, tarihi eserlerin yan›n-da ve içinde bulunurken, Atina’da Ak-ropolist’te veya ‹stanbul’un tarihi so-kaklar›nda, insan›n haf›zas›nda, his-setti¤in atmosferdedir. ‹nsanlar birülkeye, o ülkenin kültürünü, birkaç


Все мы должнымолиться за мирЕсли говорить об иконе Казанской Божьей Матери, то мне кажется, что, как и другие

иконы, она является своеобразными духовными вратами в другой мир. Перед этойиконой молились многие люди, поэтому мне кажется, что икона связывает нас не толькос Богом, но и с этими людьми.

Поклонение святыням важно уже потому, что молитва обладает большой силой. Чембольше людей будет молиться за мир и согласие на Земле, тем больше вероятность того,что молитва наша будет принята. Необходимо молиться и проповедовать мир. Этоособенно важно в этой части России, где пересекается много культур. Икона КазанскойБожьей Матери способствует развитию диалога между мусульманами и христианами. Нацеремонии передачи иконы городу Казань присутствовали представители ислама иправославия, это прекрасный пример для всего населения. Ведь на территории Россиииначе и быть не может. Мусульмане и православные здесь всегда рядом, поэтомунеобходимо искать пути к взаимопониманию, хотя сделать это не всегда легко.

Другие конфессии интересуют меня с точки зрения культурного обмена. Что-то мыперенимаем у них, что-то они у нас. Это очень интересно. А вообще для развитиядиалога важно самовоспитание, потому что уважение к непохожему на тебя человекудолжно идти изнутри, и только сам человек может развить в себе позитивное отношениек представителям других религий или национальностей.

Hepimiz bar›fliçin dua etmeliyizE¤er Kazan Kutsal Meryem Ana ikonunu konuflacak olursak bence di¤er ikonlar gibi o

da baflka bir dünyaya aç›lan kap›d›r. Bu ikonun önünde çok insan ibadet etti onuniçin ikon bizi sadece Tanr›ya de¤il o insanlara da ba¤lar. Kutsala tap›nma önemlidir çünkü ibadet büyük bir güce sahiptir. Ne kadar çok insandünyada bar›fl ve huzur için dua ederse dualar›m›z›n kabul olma ihtimali de o kadarbüyük olur. Bar›fl için dua etmeli ve onu yaymal›y›z. Bu özellikle Rusya’n›n çeflitlikültürlerin birleflti¤i bu k›sm›nda önemlidir. Kazan Kutsal Ana ikonu Müslümanlar ileH›ristiyanlar aras›ndaki diyaloga yard›mc› olacakt›r. ‹konun Kazan’a geri verilmesitöreninde ‹slam ve H›ristiyan temsilciler bulundu bu bütün vatandafllar için harika birörnektir. Zaten Rusya topraklar›nda baflka türlü olmas› mümkün de¤ildir. Müslüman veOrtodokslar burada her zaman yan yana ve onun için karfl›l›kl› anlay›fl yollar›n› aramakgerekir bu her ne kadar her zaman kolay de¤ilse de. Di¤er dinler kültürel al›flverifl aç›s›ndan ilgimi çekiyor. Biz onlardan bir fleyler al›yoronlar bizden. Bu çok ilginçtir. Diyalogun geliflmesi için insan›n kendini terbiyesi etmesiönemlidir çünkü sana benzemeyen insana sayg› içinde oluflmal›d›r ve sadece insan›nkendisi içinde di¤er din ve milliyetten insanlara olumlu iliflkiler gelifltirebilir.




Дмитрий (26)Санкт-Петербург.

Dmitriy(26)St. Petersburg.

Исторический музей (Москва)

Tarih Müzesi (Moskova)

ÌÂÁ‡·˚‚‡ÂÏ˚ı ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÈ. ç‡ÔðËÏÂð,‚ÍÛ¯‡fl ÔË˘Û, ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌÛ˛ ‚ ÚÓÈÏÂÒÚÌÓÒÚË, „‰Â ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÛÂ¯¸,ÔðËÓ·ðÂÚ‡Â¯¸ ÌÂÁ‡·˚‚‡ÂÏ˚ÂÓ˘Û˘ÂÌËfl, ÒÓ‚Ô‡‰ÂÌËfl ‚Ó ‚ðÂÏÂÌË Ò˝ÔÓıÓÈ, ‚ ÍÓÚÓðÛ˛ ÔÓ„ðÛÊ‡Â¯¸Òfl,ÔðËÂÁÊ‡fl ‚ àÌ‰Ë˛, í‡ËÎ‡Ì‰, àÚ‡ÎË˛,íÛðˆË˛ ËÎË êÓÒÒË˛.

óÚÓ ÔÓÁÌ‡Â¯¸ Ë ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂ¯¸,ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ûfl ÔÓ ÏËðÛ?

èÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Ûfl ÔÓ ÏËðÛ, ÔÓÁÌ‡Â¯¸ Â„ÓË Ó·ÌÓ‚ÎflÂ¯¸Òfl, ÒÌËÏ‡Â¯¸, Í‡Í ÁÏÂfl,ÍÓÊÛ, ˜ÚÓ·˚ ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÌÓ‚˚ÂÓ˘Û˘ÂÌËfl, Á‡Ô‡ıË, Á‚ÛÍË. í‚ÓÈ ÍðÛ„ÓÁÓðð‡Ò¯ËðflÂÚÒfl: Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ Á‡ Ò˜ÂÚÓÍðÛÊ‡˛˘ÂÈ ÚÂ·fl ÌÓ‚ËÁÌ˚, Ò ‰ðÛ„ÓÈÒÚÓðÓÌ˚ Á‡ Ò˜ÂÚ ÁÌ‡ÍÓÏÒÚ‚‡ ÒÌÂÁÌ‡ÍÓÏ˚ÏË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏË ËÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ÏË fl‚ÎÂÌËflÏË. í˚ð‡Ò¯ËðflÂ¯¸ Ò‚ÓÈ ÍðÛ„ÓÁÓð, ÔÓÔ‡‰‡fl ‚ÏÌÓ„Ó‡ÒÒÓˆË‡ÚË‚Ì˚È ÔÎ‡ÒÚ ÏËðÓ‚ÓÈÍÛÎ¸ÚÛð˚. à ‚ ˝ÚÓÏ „Î‡‚ÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂÚ‡ÍËı ÔÓÂÁ‰ÓÍ. n

ВЗГЛЯД НА ИСТОРИЮ TAR‹HE BAKIfi

Зульфия Учительница русского языка (Башкортостан/PФ)

Zulfiya Rusça Ö¤retmeni (Baflk›rdistan/Rusya)

Я горжусьжителями КазаниИсторические памятники имеют большоезначение для всех людей вне зависимостиот нации или вероисповедания. Это моепервое посещение Казани. Приятно идти погороду и видеть памятники архитектуры,они очень украшают город. И я испытываюгордость за народ, который сумел сохранитьих. При этом для Татарстана естественноберечь не только памятники, связанные сисламом, здесь прекрасно сохранены исоборы, и церкви. Памятникиматериальной культуры помогают лучшеузнать историю всего человечества и своегонарода, это самый увлекательный способизучения истории.

И еще я заметила, что памятникиархитектуры помогают развиватьотношения между разными народами ирелигиями. Находясь у Казанского Кремля,я просто забыла о существовании наций,там много туристов со всего мира, и всемэто место одинаково интересно. Япочувствовала, что культурное наследие –наше общее богатство, которое отнюдь неоднородно, потому что история не терпитоднообразия.

Kazan halk› ad›nagurur duydumTarihi eserler din ve milliyet bakmadanbütün insanlar için büyük bir önemesahiptir. Bu benim Kazan’› ilk ziyaretediflim. fiehri gezmek ve mimari eserlergörmek çok hofl bu eserler flehri süslüyor.Bunlar› koruyabilen halk ad›na gururduyuyorum. Bunun yan›nda Tataristan içinsadece ‹slam’la ilgili eseleri korumak do¤alde¤il, burada di¤er mabet ve kiliseler degüzel korunmufl. Maddi kültür eserleribütün insanl›¤›n ve milletin tarihini dahaiyi ö¤renmeye yard›mc› olur bu tarihö¤reniminin en sürükleyici yoludur. Bir de mimari eserlerin farkl› din vemilletler aras›ndaki iliflkilerin geliflmesineyard›m etti¤ini fark ettim. KazanKremlini’ndeyken milletlerin varl›¤›n›unuttum orada o kadar çok turist vard› ki vehepsi için buras› ayn› flekilde ilginçti. Aslatek tür olmayan kültürel miras›n ortakzenginli¤imiz oldu¤unu hissettim çünkütarih tek tipli¤e tahammül etmez.

nesil boyunca yarat›lm›fl eserler ara-c›l›¤›yla ülke milletinin ruhunu tan›-mak için gelirler. Etraf›n›z› çevreleyentarihi eserlerin konufltu¤u bir atmos-fere dalars›n›z. E¤er onlar› duymaz-san›z, suçlu onlar de¤ildir. Suçlu olanziyaretçinin onlar› alg›lama kabiliye-tinin olmamas›d›r. Ziyaretçinin herfleyi kavrayabilece¤i ve baz› s›rlar›aralayabilece¤ini düflünmek do¤rude¤ildir. Her fley yavafl yavafl aç›l›r.

Tarihte gerçek bir yo¤unlaflman›nve içine girebilmenin gerçekleflmesiiçin uzun süreli bir irtibat m› gerekli?

Evet, tarihe gerçek yo¤unlaflmaiçin uzun süreli bir irtibat gerekli. Fa-kat bazen k›sa süreli bulunma daunutulmaz izlenimler b›rakabilir.Mesela Hindistan, ‹talya, Türkiye veyaRusya’ya gidip çok yayg›n bir yiyece¤itadarak, yo¤unlaflt›¤›n ça¤la ilgiliunutulmaz duygular edinirsiniz.

Sonunda elde etti¤imiz nedir pe-ki?

Dünyay› gezerken onu tan›r, yenihisler, kokular ve sesler duyars›n›z vekabu¤unu de¤ifltiren y›lan gibi yeni-lenirsin. Bir taraftan sizi çevreleyenbir yenilik kazan›r, di¤er taraftan ta-rihi ve kültürel olgular ba¤lam›ndabak›fl aç›n›z genifller. Dünya kültürü-nün zengin ça¤r›fl›ml› katman›ndabulunmakla ufkunu geniflletirsiniz.Bu gibi seyahatlerin as›l önemi de bu-radad›r. n




Александровская колонна (Санкт-Петербург)

Aleksandr Sütunu (St. Petersburg)

Замковый комплекс Мир Мирский замок в Гродненскойобласти построен в начале XVI в. Всвое время он был мощнымоборонительным сооружением, гденашли применение почти всеизвестные элементысредневековой фортификации иместные традиции замковогозодчества. В 2000 г. Мирский замокбыл причислен ЮНЕСКО кпамятникам Всемирного наследия.

Mir KalesiGrodno’daki kale 16. yüzy›l›n bafl›ndainfla edildi. ‹çinde orta ça¤›n istihkamve kale mimarisinin bilinen bütünyerel geleneklerinin bulundu¤u kale,zaman›nda büyük bir savafl tesisiydi.Mir kalesi 2000 y›l›nda UNESCO’nundünya miras› listesine al›nd›.




НА

СЛ

ЕД

ИЕ

ЧЕ

ЛО

ВЕ

ЧЕ

СТ

ВА

‹NSANLIK

M‹R

ASI

А з е р б а й д ж а н A z e r b a y c a n

Б е л а р у с ь B e l a r u s

Бакинская крепость Старый город (исторический центр Баку, огражденный крепостной стеной)

построен на территории, которая была заселена еще в эпоху палеолита. Былвнесен в Список всемирного наследия ЮНЕСКО как символ гармоничной

преемственности разных культур – зороастризма, династии Сасанидов,арабского, персидского, ширванского, османского и российского влияний.

Bakü Kalesi Kale duvarlar›yla çevrili Bakü’nün tarihi flehir merkezi paleolit devrindekuruldu. Zerdüfltlük, Sasaniler, Arap, Fars, fiirvan, Osmanl› ve Rus etkisi

gibi farkl› kültürlerin devam›n› bir arada sembolize etmesi nedeniyleUNESCO’nun dünya miras› listesine girdi.

Монастырь ГелатиМонастырь Гелати в Кутаиси,главные здания которого быливозведены между XII и XVII вв.,представляет собой хорошосохранившийся комплекс,известный своими мозаиками ифресками. И собор, и монастырьиллюстрируют расцветсредневековой архитектуры вГрузии.

Gelati Manast›r›Bafll›ca binalar› XII. ve XVII. yüzy›llar›aras›nda yap›lan Kutaisi’deki Gelatimanast›r› mozaik ve fresksüslemeleri zengin ve iyi korunmuflbir yap› özelli¤i tafl›yor. Hemmanast›r, hem katedral ortaça¤mimarisinin Gürcistan’dakigeliflimini gösterirler.

Гр у з и я G ü r c i s t a n

Троице-Сергиева лавра Троице-Сергиева лаврарасположена к северо-востоку отМосквы, в Сергиевом Посаде.Лавра ограничена трехъяруснымикирпичными стенами высотой до14 м и толщиной до 6 м. Главнаядостопримечательность лавры —белокаменный Троицкий собор(1422) с иконами Андрея Рублева.

Troitse-Sergiyeva LavraTroitse Sergiyeva LavraMoskova’n›n kuzey do¤usundaSergiyev Posad’da bulunuyor.Lavra 14 m. yüksekli¤inde ve 6 m.kal›nl›¤›nda duvarlarla çevrili.Larvan›n bafll›ca tarihi eseriAndrey Rublev’in yapt›¤›ikonalarla süslenen beyaz tafll›Troitsskiy kilisesidir (1422).

Р о с с и я R u s y a




ë ðÂ‰ÌÂ‚ÂÍÓ‚˚È „ÓðÓ‰ í‡Î¸ıËð,ÛÔÓÏËÌ‡ÂÏ˚È ‚ ‡ÌÓÌËÏÌÓÏ„ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÏ ÒÓ˜ËÌÂÌËË

ÍÓÌˆ‡ ï ‚. «ïÛ‰Û‰ ‡Î-ÄÎ‡Ï» («Éð‡ÌËˆ˚ÏËð‡»), Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ ˛ÊÌÓÈ ÓÍð‡ËÌÂÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó „ÓðÓ‰‡ í‡Î„‡ð‡, ˜ÚÓ ‚ 25 ÍÏ Í ‚ÓÒÚÓÍÛ ÓÚ ÄÎÏ‡Ú˚. Ç ÍÓÌˆÂ ï ‚.˝ÚÓ ·˚Î ÍðÛÔÌ˚È ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ËÚÓð„Ó‚˚È ˆÂÌÚð Ì‡ ÇÂÎËÍÓÏ òÂÎÍÓ‚ÓÏÔÛÚË, ÔÎÓ˘‡‰¸ „ÓðÓ‰‡ ‰ÓÒÚË„‡Î‡ 28 „‡.ëÂÈ˜‡Ò ÒÓıð‡ÌËÎ‡Ò¸ ÚÓÎ¸ÍÓ ˆÂÌÚð‡Î¸Ì‡fl

˜‡ÒÚ¸ „ÓðÓ‰Ë˘‡ – ˆËÚ‡‰ÂÎ¸,ÓÍðÛÊÂÌÌ‡fl ÔÓ ÔÂðËÏÂÚðÛÍðÂÔÓÒÚÌ˚ÏË ÒÚÂÌ‡ÏË ÒÓ‚ÒıÓÎÏÎÂÌËflÏË – ÓÒÚ‡ÚÍ‡ÏË ·‡¯ÂÌ.

é„ðÓÏÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ðÓÒÚ „ÓðÓ‰‡ÓÍ‡Á‡Î ÇÂÎËÍËÈ òÂÎÍÓ‚˚È ÔÛÚ¸, Ó‰ÌÓËÁ ÓÚ‚ÂÚ‚ÎÂÌËÈ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÔÂðÂÒÂÍ‡ÎÓàÎËÈÒÍÛ˛ ‰ÓÎËÌÛ Ë ‚ÂÎÓ ‚ äËÚ‡È,üÔÓÌË˛, ëðÂ‰Ì˛˛ ÄÁË˛, ‚ àð‡Ì ËÇËÁ‡ÌÚË˛.

í‡Î¸ıËð Ì‡ÒÂÎflÎË Í‡ðÎÛÍË, Ú˛ðÍÒÍËÂ

Возрождение древнегоТальхира

Тамара Савельева Главный научный сотрудник Института археологии им. А.Х. Маргулана, доктор исторических наук (Казахстан).

Talhir yeniden do¤uyorTamara Savelyeva

A. H. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Araflt›rma Görevlisi, Tarih Bilimleri Doktoru (Kazakistan).

O nuncu yüzy›l sonlar›nda co¤-rafi eser Hududul Alem’de(Dünya S›n›rlar›) an›lan Orta-

ça¤ flehri Talhir, do¤u taraf›ndan Al-mat›’ya 25 km. uzakl›ktaki günümüzTalgar flehrinin güneyinde bulunuyor.10. yüzy›l sonunda Büyük ‹pek Yoluüzerinde kurulan büyük bir politika veticaret merkeziydi. fiehrin yüzölçümü28 hektara var›yordu. Günümüze ka-

ÔÎÂÏÂÌ‡, ÍÓÚÓð˚Ï ÔðËÌ‡‰ÎÂÊ‡Î‡àÎËÈÒÍ‡fl ‰ÓÎËÌ‡ ÛÊÂ Ò VIII ‚. Ì.˝.ÇÔÎÓÚ¸ ‰Ó ÍÓÌˆ‡ ï ‚. ÓÌË ·˚ÎËÓ·˙Â‰ËÌÂÌ˚ ‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, ËÏÂÌÛÂÏÓÂä‡ðÎÛÍÒÍËÏ Í‡„‡Ì‡ÚÓÏ, ÒÓ ÒÚÓÎËˆÂÈ ‚„ÓðÓ‰Â ä‡flÎ˚ÍÂ, Ì‡ıÓ‰Ë‚¯ÂÏÒfl ‚ÔðÂ‰„Óð¸flı ÑÊÛÌ„‡ðÒÍÓ„Ó ıðÂ·Ú‡.ÇÏÂÒÚÂ Ò Í‡ðÎÛÍ‡ÏË ‚ „ÓðÓ‰Â ÔðÓÊË‚‡ÎËÔÓÚÓÏÍË ÛÒÛÌÂÈ, Ú˛ðÍË-˜Ë„ËÎË, ‡ Ú‡ÍÊÂ‚˚ıÓ‰ˆ˚ ËÁ ëÓ„‰‡ (ð‡ÈÓÌ ÅÛı‡ð˚ Ëë‡Ï‡ðÍ‡Ì‰‡), ÍÓÚÓð˚Â ËÁ‰‡‚Ì‡ÒÎ‡‚ËÎËÒ¸ Í‡Í ÔðÂ‰ÔðËËÏ˜Ë‚˚Â ÍÛÔˆ˚Ë ËÒÍÛÒÌ˚Â ðÂÏÂÒÎÂÌÌËÍË. ä‡Í ‚ÒflÍËÈ·ÓÎ¸¯ÓÈ „ÓðÓ‰, í‡Î¸ıËð ·˚Î ÏÌÓ„ÓÎËÍÔÓ ÒÓÒÚ‡‚Û Ì‡ÒÂÎÂÌËfl.

å‡ÒÚÂðÒÍËÂ „ÓÌ˜‡ðÓ‚ ÒÌ‡·Ê‡ÎË„ÓðÓ‰ Ë ÒÂÎ¸ÒÍÛ˛ ÓÍðÛ„Û „ÎËÌflÌÓÈÔÓÒÛ‰ÓÈ, ÍÓÚÓð‡fl ÓÚÎË˜‡Î‡Ò¸ÔðÓ˜ÌÓÒÚ¸˛ Ë Íð‡ÒÓÚÓÈ, ‡˛‚ÂÎËðÌ˚Â ËÁ‰ÂÎËfl ËÁ ·Î‡„ÓðÓ‰Ì˚ıÏÂÚ‡ÎÎÓ‚ ˆÂÌËÎËÒ¸ Ë Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË„ÓðÓ‰‡. «ÜËÚÂÎË Â„Ó -‚ÓËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚Â, ÒÏÂÎ˚Â Ë‰Ó·ÎÂÒÚÌ˚Â…»,- ÔË¯ÂÚ ‡‚ÚÓð «ïÛ‰Û‰‡Î-ÄÎ‡Ï». é Á‡ÌflÚËflı Ì‡ÒÂÎÂÌËfl„Ó‚ÓðËÚ Ë ‚˚ÒÓÍËÈ ÛðÓ‚ÂÌ¸ÍÛÁÌÂ˜ÌÓ„Ó ðÂÏÂÒÎ‡. ë‡·ÎË,ÍËÌÊ‡Î˚, ÌÓÊË, Ì‡È‰ÂÌÌ˚Â Ì‡ð‡ÒÍÓÔÍ‡ı „ÓðÓ‰Ë˘‡,ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡˛Ú ÒÎÓ‚‡ÒðÂ‰ÌÂ‚ÂÍÓ‚Ó„Ó Û˜fiÌÓ„Ó.àÁÛ˜ÂÌËÂ ÚÂıÌÓÎÓ„ËËÊÂÎÂÁÓ‰ÂÎ‡ÚÂÎ¸ÌÓ„ÓÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÔÓÍ‡Á‡ÎÓ ÂÂÒÔÂˆËÙËÍÛ. ë‰ÂÎ‡ÌÓÓÚÍð˚ÚËÂ ÏËðÓ‚Ó„ÓÁÌ‡˜ÂÌËfl: ÏÂÒÚÌ˚ÂðÂÏÂÒÎÂÌÌËÍË ÛÏÂÎË ‚‡ðËÚ¸‚˚ÒÓÍÓÛ„ÎÂðÓ‰ËÒÚÛ˛ ÒÚ‡Î¸ ËËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ÂÂ ‰ÎflËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ÓÒÓ·Ó ÔðÓ˜Ì˚ıËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚,ÛÔÓÚðÂ·Îfl‚¯ËıÒflðÂÏÂÒÎÂÌÌËÍ‡ÏË. Ç í‡Î¸ıËðÂÚ‡ÍÛ˛ ÒÚ‡Î¸ Ì‡Û˜ËÎËÒ¸ ‚‡ðËÚ¸ Í‡ÍÏËÌËÏÛÏ Ì‡ ‰‚ÂÒÚË ÎÂÚ ð‡Ì¸¯Â,˜ÂÏ ‚ Ñ‡Ï‡ÒÍÂ.

ê‡Á‚ËÚËÂ ðÂÏÂÒÂÎ, ðÓÒÚ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡ÎËÛÒËÎÂÌË˛ ðÓÎË í‡Î¸ıËð‡. èÓòÂÎÍÓ‚ÓÏÛ ÔÛÚË ‚ „ÓðÓ‰ ÔÓÔ‡‰‡ÎËÔðÂ‰ÏÂÚ˚ ðÓÒÍÓ¯Ë, ‡ Ú‡ÍÊÂ‚˚ÒÓÍÓıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ËÁ‰ÂÎËfl ËÁ‰‡Î¸ÌËı ÒÚð‡Ì. Ç ˜ËÒÎÂ ÔðË‚ÓÁÌ˚ı‚Â˘ÂÈ, Ì‡È‰ÂÌÌ˚ı ‚ í‡Î¸ıËðÂ,Ù‡ðÙÓðÓ‚˚Â ˜‡¯Ë Ë ·ðÓÌÁÓ‚˚Â ÁÂðÍ‡Î‡ËÁ äËÚ‡fl, ˜‡¯‡, ÛÍð‡¯ÂÌÌ‡fl ðÓÒÔËÒ¸˛ÁÓÎÓÚËÒÚ˚Ï Î˛ÒÚðÓÏ Ë ÙË„Ûð‡ÏË·ÓðÓ‰‡Ú˚ı Î˛‰ÂÈ, ËÁ üÔÓÌËË. àÁ àÌ‰ËËÒ˛‰‡ ÔðË‚ÂÁÎË ¯‡ıÏ‡Ú˚ Ë ÙË„ÛðÍÛÅÛ‰‰˚ ËÁ ÒÎÓÌÓ‚ÓÈ ÍÓÒÚË, ËÁ ÄÙð‡ÒË‡·‡‰ÓÒÚ‡‚ËÎË „Î‡ÁÛðÓ‚‡ÌÌÛ˛ ÍÂð‡ÏËÍÛ.

à ÌÂ Û‰Ë‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ˜ÚÓ ÔðËð‡ÒÍÓÔÍ‡ı Ì‡È‰ÂÌÓ ÏÌÓ„Ó ÏÂ‰Ì˚ı ËÒÂðÂ·ðflÌ˚ı ÏÓÌÂÚ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛÚÓð„Ó‚Îfl ÚðÂ·Ó‚‡Î‡ ·ÓÎ¸¯Ó„Ó

dar flehrin sadece merkez bölümü vekule kal›nt›lar› kald›.

fiehrin geliflmesinde en büyük rolü‹liyskaya vadisi ile birleflen yerde ve Çin,Japonya, Orta Asya, ‹ran ve Bizans’a gö-türen Büyük ‹pek Yolu oynam›flt›r.

Talhir’de Karluklar yaflard›. KarluklarM.Ö. 8. yüzy›ldan ‹liyskaya vadisine sa-hip bir Türk boyuydu. 10. yüzy›la kadarCunkar s›rada¤lar›n›n eteklerinde bulu-nan Kayal›k flehrinin baflkentli¤ini ya-

pan Karluk Hanl›¤› ad›ndakidevlet alt›nda birleflmiflti.Karluklarla beraber flehirdeÇi¤ili Türklerinden Usunlar

boyunun nesli, Sogd’dan (Buhara ve Se-merkant’›n ilçesi) gelenler öteden berigiriflimcilikleriyle ünlü tüccar ve mahirsanatkarlar yafl›yordu.

Her büyük flehir gibi Talhir’in de nü-fus yap›s› çok çeflitliydi. Çömlekçilerinatölyeleri flehri ve köy çevresini sa¤lam-l›¤› ve farkl› stilleriyle di¤erlerinden ay-r›lan kilden yap›lan çanak çömleklerledonatt›, de¤erli metallerden yap›lanmücevherat›n ünü flehir d›fl›na taflm›fl-t›. “fiehrin sakinleri savaflç›, cesur ve yi-¤ittiler …” diye yazar Hududul Alem’inyazar›.

fiehrin nüfusunun yap›s› hakk›ndademircilik sanat›n›n yüksek seviyesi

de bilgi verir. Eski flehir kaz›lar›ndabulunan k›l›ç, hançer ve b›çaklar bi-lim adamlar›n›n sözlerini tasdikediyor. Demir iflçili¤inin teknoloji-sinin araflt›r›lmas› sonucu, bu-nun yerel oldu¤u ve özgün özel-likler tafl›d›¤›n› belirten delillerele geçirilmifltir. Bir de dünya ça-p›nda önemli keflifler yap›ld›: Yer-li zanaatç›lar yüksek karbonlu çe-li¤i kaynatmay› baflarm›fl ve çelik-ten günlük hayatta kullan›lan çok

sa¤lam araçlar›n haz›rlanmas›ndafaydalanm›fllard›r. Talhir’de bu tür çe-

li¤i kaynatmay› fiam’dan 200 y›l önceö¤renmifllerdi.

Zanaat›n geliflmesi, flehrin ticareti-nin yükselifli Talhir’in ekonomik rolü-nün güçlenmesine yard›mc› olmufltur.Büyük ‹pek Yolu’nda yap›lan uluslara-ras› ticaret sonucu flehre lüks eflya veuzak ülkelerden yüksek sanat ürünleri

gelmifltir. Talhir’de bulunan d›flar›-dan getirilen eflyalardan Çin’denporselen kâseler, Japonya’dan alt›n

süslemeli ve sakall› adamlarla süs-




ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ‰ÂÌÂ„. ÅÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÏÓÌÂÚÓÚ˜ÂÍ‡ÌÂÌ˚ ‚ ïI-ïII ‚‚. ‚ ð‡ÁÌ˚ı „ÓðÓ‰‡ıëðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË. ÖÒÚ¸ ‰‡ÌÌ˚Â,ÔÓÁ‚ÓÎfl˛˘ËÂ ÔðÂ‰ÔÓÎÓÊËÚ¸, ˜ÚÓ Ë ‚Ò‡ÏÓÏ í‡Î¸ıËðÂ ·˚Î ÏÓÌÂÚÌ˚È ‰‚Óð.

Ç ï-ïI ‚‚. „ÓðÓÊ‡ÌÂ í‡Î¸ıËð‡ ÛÊÂÔðËÌflÎË ËÒÎ‡Ï. é· ˝ÚÓÏÒ‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÂÔÓ„ðÂ·ÂÌËfl Í‡Í Ì‡ Ò‡ÏÓÏ „ÓðÓ‰Ë˘Â,Ú‡Í Ë Ì‡ „ÓðÓ‰ÒÍÓÏ ÍÎ‡‰·Ë˘Â. çÓ ‚

ÍÛÎ¸ÚÛðÌÛ˛ Ì‡„ðÛÁÍÛ, fl‚Îfl˛˘ËÏÒflÁÌ‡ÍÓ‚˚Ï ‰Îfl Ô‡ÏflÚË Ì‡ðÓ‰‡.

ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ‰Îfl ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ú‡ÍÓ„ÓÔ‡ÏflÚÌËÍ‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚

ÏÂðÓÔðËflÚËfl, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â ÒÍÓÌÒÂð‚‡ˆËÂÈ Ë‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂÏ ð‡ÒÍÓÔ‡ÌÌ˚ıÓ·˙ÂÍÚÓ‚. åÛÁÂÂÙËˆËðÓ‚‡ÌÌ˚ÂÔ‡ÏflÚÌËÍË ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸‚ÍÎ˛˜ÂÌ˚ Ë ÛÊÂ ‚ÍÎ˛˜‡˛ÚÒfl ‚ÒËÒÚÂÏÛ Í‡Á‡ıÒÚ‡ÌÒÍËı„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ë

ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍËıÏ‡ð¯ðÛÚÓ‚, ÓÌË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl

Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚ÏË ÛÁÎ‡ÏËð‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl ÚÛðËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ

ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚. èÓ˜ÂÏÛ í‡Î¸ıËð ‰Ó ÒËı ÔÓð ÌÂ ÒÚ‡Î

Ì‡¯ËÏË èÓÏÔÂflÏË? ÇÒÍð˚Ú˚·ÓÎ¸¯ËÂ ÔÎÓ˘‡‰Ë „ÓðÓ‰ÒÍÓÈÁ‡ÒÚðÓÈÍË, ðÂÏÂÒÎÂÌÌ˚Â Ï‡ÒÚÂðÒÍËÂ,ÌÓ ˜ÚÓ·˚ ‚ÒÂ ˝ÚÓ ‰ÓÒÚÓÈÌÓ ÔÓÍ‡Á‡Ú¸ÚÛðËÒÚ‡Ï, ÌÛÊÌÓ ‚ÒÂ ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ËÎË,„Ó‚Óðfl Ì‡Û˜Ì˚Ï flÁ˚ÍÓÏ,Á‡ÍÓÌÒÂð‚ËðÓ‚‡Ú¸ Ë ÏÛÁÂÂÙËˆËðÓ‚‡Ú¸

ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â Ó·˙ÂÍÚ˚. ç‡ÍÓÔÎÂÌ

ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚È Ï‡ÚÂðË‡Î,ÔÓÁ‚ÓÎfl˛˘ËÈ ÛÊÂÒÂ„Ó‰Ìfl ÔðËÒÚÛÔËÚ¸ Í

˝ÚÓÈ ð‡·ÓÚÂ.åÂðÓÔðËflÚËÂ ˝ÚÓ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ‰ÓðÓ„ÓÂ, ÓÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍÓÈ‚˚„Ó‰Â Ë ·˚ÒÚðÓÈÓÍÛÔ‡ÂÏÓÒÚËÏÂ˜Ú‡Ú¸ ÌÂ

ÔðËıÓ‰ËÚÒfl.éÒÚ‡ÂÚÒfl ÚÓÎ¸ÍÓ

ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl,

Ì‡Í‡ÔÎË‚‡Ú¸ Ì‡Û˜Ì˚ÈÏ‡ÚÂðË‡Î ÔÓ ‚ÒÂÏ

‡ÒÔÂÍÚ‡Ï ÊËÁÌË „ÓðÓ‰‡ ËÊ‰‡Ú¸, ÍÓ„‰‡ ÒÏÓÊÂÚ ðÂ‡Î¸ÌÓ

‚ÓÔÎÓÚËÚ¸Òfl ‚ ÊËÁÌ¸ ÔðÓÂÍÚ«ÇÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó í‡Î¸ıËð‡». n

lenmifl kâseler bulundu. Hindistan’danburaya satranç tak›m› ve fildiflindenBuda figürü, Afrasiab’dan emprime çi-niler getirilmifl.

Ticaret, çok para gerektiriyordu. Tal-hir’de yap›lan kaz›larda çok say›da ba-k›r ve gümüfl sikkenin bulunmas› flafl›r-t›c› de¤ildir. Bunlar›n ço¤u 11. – 12. yüz-y›llarda Orta Asya’n›n farkl› flehirlerin-de bas›lm›flt›r. Fakat Talhir’in de kendidarphanesi oldu¤unu düflündüren ve-riler var.

10. – 11. yüzy›llarda Talhir sakinleri ‹s-lam dinini kabul ettiler. Bunu eski fleh-rin içinde ve kabristandaki Müslümanmezarl›klar tasdik ediyor. Fakat flehir sa-kinlerinin hayatlar›nda ve cenaze ayin-lerinde fiamanizm ve putperest adetler,gök tanr› ve totemizmle ba¤lant›l› ço¤uözellik korunmufl.

7. – 13. yüzy›llarda genifl bir bölgeninbaflkenti olan Talhir böyle tasvir edili-yordu. Fakat Talhir’in ilginç tarihininbütün sahifeleri aç›lm›fl de¤il, ço¤u ö¤-renilmeyi bekliyor. Bunun için her y›lflehrin tarihi harabelerine arkeologlargelir.

Talhir, tarihi ve kültürel nitelikler ta-fl›yan bir eser ölçüsüdür ve o dönemhalk›n›n genetik haf›zas›n›n bir iflareti-dir. Böyle bir eserin korunmas› için kaz›-lardan ç›kar›lan eserlerin korunmas› veyeniden kurulmas›na yönelik tedbirle-rin al›nmas› gerekir. Tarihi eser statü-süne kavuflturulmufl eserler Kazakistandevlet ve uluslararas› turistik yol siste-mine ba¤lanmal› ve art›k ba¤lan›yor.Bu eserler geliflen turistik altyap›n›nkendine özgü kavflak noktalar› oldu.

Talhir flimdiye kadar niçin Kazakis-tan’›n Pompei olamad›? fiehir yap›s›n›nbüyük meydanlar›, zanaat atölyeleri or-taya ç›kar›ld›. Fakat bütün bunlar› tu-ristlere gerekti¤i gibi göstermek içinhepsini bilimsel yöntemlerle korumakve baz› yap›lar› müzelefltirmek gerekir.

‹liyskaya vadisinde orta ça¤ flehir kül-türü merkezinin komple bir müze hali-ne getirilmesi ve korunmas›na bugün-den bafllamaya imkân veren benzersizbir malzeme birikti. Bu tedbirler yeterin-ce pahal›. Bu nedenle ticari kâr elde et-mek ve bir an evvel sat›n al›nmas›n› ha-yal etmemek gerek. Geriye araflt›rmala-ra devam edilmesi ve “Eski Talhir’in Ye-niden Do¤uflu” projesinin ne zamangerçekleflece¤ini beklemek kal›yor. n




·˚ÚÛ ÊËÚÂÎÂÈ Ë ÔÓ„ðÂ·‡Î¸ÌÓÏ Ó·ðfl‰ÂÂ˘fi ÒÓıð‡ÌflÎÓÒ¸ ÏÌÓ„Ó flÁ˚˜ÂÒÍËı˜ÂðÚ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò ¯‡Ï‡ÌËÁÏÓÏ,ÍÛÎ¸ÚÓÏ çÂ·‡ Ë áÂÏÎË, ÚÓÚÂÏËÁÏÓÏ.

ÜËÁÌ¸ ‚ í‡Î¸ıËðÂ ÒÚ‡Î‡ ÍÎÓÌËÚ¸ÒflÍ ÛÔ‡‰ÍÛ ÔÓÒÎÂ ÚÓ„Ó Í‡Í ‚ 1219 „.Ó„ðÓÏÌÓÂ ‚ÓÈÒÍÓóËÌ„ËÒı‡Ì‡ ‚ÚÓð„ÎÓÒ¸ ‚ëÂÏËðÂ˜¸Â. ëÏÂÚ‡fl ‚ÒÂÌ‡ Ò‚ÓÂÏ ÔÛÚË, ÓÌÓ ÌÂÓ·Ó¯ÎÓ Ë í‡Î¸ıËð.ëÂÏËðÂ˜¸Â ·˚ÎÓÁ‡‚ÓÂ‚‡ÌÓ, Ë ‚Ó‚ÚÓðÓÈ ÔÓÎÓ‚ËÌÂXIII ‚. „ÓðÓ‰ÔðÂÍð‡ÚËÎÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ.

í‡ÍËÏ ðËÒÛÂÚÒflí‡Î¸ıËð – ÒÚÓÎËˆ‡Ó·¯ËðÌÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡VII-ïIII ‚‚. çÂ ‚ÒÂÒÚð‡ÌËˆ˚ Â„ÓËÌÚÂðÂÒÌÓÈ ËÒÚÓðËËËÁ‚ÂÒÚÌ˚, ÏÌÓ„ÓÂ Â˘ÂÔðÂ‰ÒÚÓËÚ ÛÁÌ‡Ú¸. àÔÓ˝ÚÓÏÛ Í‡Ê‰˚È „Ó‰ Ì‡ðÛËÌ˚ ÔðËÂÁÊ‡˛Ú ‡ðıÂÓÎÓ„Ë.

í‡Î¸ıËð fl‚ÎflÂÚÒfl ˝Ú‡ÎÓÌÌ˚ÏÔ‡ÏflÚÌËÍÓÏ, ÌÂÒÛ˘ËÏ ‚‡ÊÌÛ˛ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÛ˛ Ë




Древний МервСтарейший из среднеазиатскихгородов, расположенный на рекеМургап. Через город проходилВеликий шелковый путь. Самыедревние из здешних построек имеют,как полагают, возраст около 4 тыс. лет,большинство других относится к двумпоследним тысячелетиям. Главнойдостопримечательностью Мервасчитается мавзолей султана Санджара.

Eski Merv‹pek Yolu üzerinde kurulan OrtaAsya flehirlerinin en eski ve korunanflehri Merv, Murgap nehri üzerindebulunmaktad›r. Buradaki yap›lar›n4000 y›ll›k oldu¤u tahmin ediliyorfakat ço¤u son iki bin y›ll›k eserlerdir.Merv’in en önemli tarihi eserlerininbafl›nda Sultan Sancar türbesi gelir.

НА

СЛ

ЕД

ИЕ

ЧЕ

ЛО

ВЕ

ЧЕ

СТ

ВА

‹NSANLIK

M‹R

ASI

К а з а х с т а н K a z a k i s t a n

Ту р к м е н и с т а н T ü r k m e n i s t a n

Регистан Когда-то эта квадратная площадьбыла одной из самых оживленныхв Самарканде. В самих медресееще сохранилось большинстводвухэтажных келий, где в своевремя жили ученики. По вечерамна Регистане проводитсясветозвуковое шоу, похожее нааналогичное действо у пирамидГизы.

Registan Bir zamanlar bu dörtgen meydanSemerkant’›n en ifllekmeydanlar›ndan biriydi.Medreselerin içinde zaman›ndaö¤rencilerin kald›¤› iki katl›hücrelerin ço¤u hâlâ korunuyor.Akflamlar› Gize piramidindeyap›ld›¤› gibi ›fl›k – ses flovu yap›l›yor.

У з б е к и с т а н Ö z b e k i s t a n

Монастырь КэприянаВ 40 км от Кишинева расположенодин из самых старых монастырейМолдовы – Кэприяна, основанный в1429 г. Здесь находилась резиденциямитрополита Молдовы, жилилетописец Земли МолдавскойЕфтимий и один из первых поэтовМолдовы Киприян. Первоначальномонастырь былвыстроенполностьюдеревянным,позже, в 1545 г.,возводитсякаменная летняяцерковь Св.Георгия, а в 1903г. – Св. Николая.

Kepriyana Manast›r›Moldova’n›n en eskimanast›rlar›ndan Kepriyana (1429)Kiflinev’in yaklafl›k 40 km. kuzeybat›s›nda bulunur. Burada MoldovaMetropoliti, vakanüvis Yeftimiy veMoldova’n›n ilk flairlerinden Kipriyanyaflam›flt›r. Manast›r önce ahflaptanyap›ld›. Daha sonra 1545 y›l›ndayazl›k, tafltan yap›lan Aziz GeorgiyKilisesi infla edildi. 1903 y›l›nda iseAziz Nikolay Kilisesi infla edildi.

М о л д о в а M o l d o v a

Мавзолей Ходжи Ахмеда ЯссавиМавзолей Ходжи Ахмеда Яссави в городе Туркестан былпостроен во времена Тимура (Тамерлана), в 1389-1405 гг.При строительстве этого частично незаконченногосооружения персидские мастера экспериментировали сразличными архитектурными и структурнымирешениями, которые позже были использованы пристроительстве Самарканда, столицы империи Тимуридов.

Hoca Ahmet Yesevi Türbesi Kazakistan’›n güneyindeki Türkistan flehrinde bulunantürbe 1389-1405 y›llar›nda yap›ld›. K›smen bitmeyen bueserin yap›m›nda Fars mimarlar daha sonralar›Timurlular›n baflkenti Semerkant’›n kurulmas›ndakullanacaklar› farkl› mimari ve tasar›lar uygulad›lar.Türbe bugün o ça¤›n en önemli ve iyi korunmuflyap›lar›ndand›r.

Та т а р с т а н ( Р о с с и я ) T a t a r i s t a n ( R u s y a )

БулгарГород Булгар был столицей Булгарского государства в XIII-XIV вв., а ряд исследователей считает, что и в X-XI вв.Булгарский архитектурно-археологический комплекспредставляет собой выдающуюся и универсальнуюценность: здесь сосредоточены памятники археологии,архитектуры и эпиграфики. Булгар является местомпаломничества для российских мусульман.

Bulgar Bulgar flehri 13.-14. yüzy›llarda Bulgar Hanl›¤›n›nbaflkentiydi, baz› araflt›rmac›lar ise 10.-11. yüzy›llardaoldu¤unu düflünüyor. Bulgar mimari ve arkeolojik yap›s› üstün ve evrensel bir de¤er tafl›yor, geçmiflinarkeolojik bir tan›¤›d›r. Bu yap›da arkeoloji, mimari veepigrafi bir araya getirilmifltir. Bulgar RusyaMüslümanlar›n›n ziyaret yeri oldu.

ëÓıð‡ÌÂÌËÂ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„ÓÏ‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl fl‚ÎflÂÚÒfl·ÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓÈ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸˛ Ë

Ì‡ÒÛ˘ÌÓÈ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡.èÓ‰Ú‚ÂðÊ‰ÂÌËÂÏ ÚÓÏÛ fl‚Îfl˛ÚÒflÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ÍÓÌ‚ÂÌˆËË ËÏÂÊ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl, ˆÂÎ¸ÍÓÚÓð˚ı – ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ‚ ÔÂð‚ÓÁ‰‡ÌÌÓÏ‚Ë‰Â, ÔðËÛÏÌÓÊËÚ¸ Ë ÔÂðÂ‰‡Ú¸ ÔÓÚÓÏÍ‡ÏÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ÔðËðÓ‰Ì˚Â ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ ËÚ‚ÓðÂÌËfl ðÛÍ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı. Ç 1972 „.·˚Î‡ ÔðËÌflÚ‡ ÍÓÌ‚ÂÌˆËfl ûçÖëäé «éÁ‡˘ËÚÂ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ËÔðËðÓ‰ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl». ùÍÒÔÂðÚ‡ÏËûçÖëäé ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏflÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ 812 Ó·˙ÂÍÚÓ‚ Ì‡ ‚ÒÂÈ

ÔÎ‡ÌÂÚÂ, ÍÓÚÓð˚Â ‚ÌÂÒÂÌ˚ ‚ ëÔËÒÓÍÏËðÓ‚Ó„Ó Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ë ÔðËðÓ‰ÌÓ„ÓÌ‡ÒÎÂ‰Ëfl, Á‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ ÍÓÚÓð˚ı˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÌÂÒÂÚ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸.ä‡Ê‰ÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ‚ Ò‚ÓÂÈ ÒÚðÛÍÚÛðÂËÏÂÂÚ Û˜ðÂÊ‰ÂÌËfl, ÌÂÒÛ˘ËÂÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂÔ‡ÏflÚÌËÍÓ‚ Ë ‰ðÛ„Ëı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡.

ëðÂ‰Ë ÔÓ‰ð‡Á‰ÂÎÂÌËÈ ä‡·ËÌÂÚ‡ÏËÌËÒÚðÓ‚ ìÍð‡ËÌ˚ Ë ÇÂðıÓ‚ÌÓÈ ê‡‰˚ÂÒÚ¸ ÍÓÏËÒÒËË Ë ÍÓÏËÚÂÚ˚,ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Á‡ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ËÒÓıð‡ÌÂÌËÂ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓ„ÓÌ‡ÒÎÂ‰Ëfl ìÍð‡ËÌ˚. Ç 2000 „. ·˚Î ÔðËÌflÚá‡ÍÓÌ ìÍð‡ËÌ˚ «é Á‡˘ËÚÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó




‹stanbul Ayasofya’s›ndanKiev Ayasofya’s›na

От СофииКонстантинопольской к

Софии КиевскойТамара Гребенникова

Журналист (Украина).

Богдан АндрусишинПрофессор, академик Украинской академии исторических наук (Украина).

Tamara GrebennikovaGazeteci (Ukrayna).

Bogdan Andrusifl›nProf.Dr., Ukrayna Tarih Bilimleri Akademisi üyesi (Ukrayna).

M addi kültür miras›n›n korun-mas› gereklili¤i ret edilemezbir olgu ve insanl›¤›n zaruri

ihtiyac›. Bunu teyit eden ve amaçlar›do¤al zenginlikleri, insan eliyle yap›lm›fleserleri ilk haliyle korumak ve ço¤alt-mak, gelecek nesillere aktarmak olançok say›da anlaflmalar, devletleraras›sözleflmeler var. 1972 y›l›nda UNESCOtaraf›ndan kabul edilen “Dünya Kültürve Tabiat Miras›n› Koruma” anlaflmas›kabul edildi. UNESCO uzmanlar› günü-müzde, bütün dünyada korunmaya la-y›k ve insanl›¤›n bu konuda sorumluluktafl›d›¤› 812 eser tespit ettiler. Her devle-tin de kendi içindeki tarihi eserleri vekültür miras›n› korumaya yönelik birkurumu var.

Ukrayna Bakanlar Kurulu ve Verhov-naya Rada (parlamento) nezdinde mad-di ve manevi miras› koruma sorumlulu-¤u olan komisyon ve komiteler Ukray-na’n›n da var. 2000 y›l›nda Ukrayna’da“kültür miras›n› koruma” kanunu ç›ka-r›larak, uzun süreli “2004 -2010 y›llar›kültür miras›n› koruma ve kullanmadevlet program›” haz›rland›. Ülkeninher bölgesinde kültür miras›n›n korun-mas›na ve desteklenmesine yöneliktopluluklar var. Bugün için yeterli mik-tarda olmasa da eserlerin korunmas› vedesteklenmesi için bütçeden kaynak ay-r›l›yor. Korunmaya al›nan eser say›s› 132bin. Bu eserlerden 600 an›t milli kültür

Софийский собор

St. Sofya Katedrali


Ильбер ОртайлыПрофессор, доктор исторических наук (Турция).

‹lber Ortayl›Prof, Dr. Tarihçi (Türkiye).

Айя-София выходит за рамкиправославной культуры

Православному христианству более тысячи лет. Во временаимператора Юстиниана на Востоке не было ни одной церкви.Тогда главным лицом был Папа Римский. Константинопольский

Патриарх был вторым лицом. Юстиниан говорил на латыни, потомучто тогда в империи доминировала римская культура. Более того,Юстиниан был далек от эллинизма. У него было два архитекторародом из античных Айдына и Милета. Несомненно, здесьприсутствовал эллинизм, но этот регион обладает совершенно инойкультурой, о чем нельзя забывать.

Довольно любопытно и то, что в те времена не пользовалисьлетоисчислением, которое берет начало с рождения Христа. Отсчетистории велся непосредственно от основания Рима. Поэтому говоритьо существовании здесь восточного, балканского или русскогоправославия было бы неверно. Считать Айя-Софию центромправославного мира тоже неправильно. Это дар миру от позднегоклассического периода. В последующие века мы не видим подобногохрама. Ожидалось, что такой шедевр появится в эпоху Ренессанса вИталии или в Османской империи.

В связи с этим нельзя рассматривать Айя-Софию в качестве храма,который имеет особое значение только для эллинов или русских,потому что этот храм занимает особое место в сердце каждогочеловека, независимо от культуры или этнического происхождения.

Да, это христианская церковь, но за ней скрываются остатки древнейкультуры идолопоклонничества. Поэтому Айя-Софию необходиморассматривать как нечто светское, не связанное напрямую сопределенной верой. Сегодня в христианском мире все ещесохранилась традиция посещения Айя-Софии хотя бы раз в жизни. Ясчитаю это неправильным. Потому что в Османской империи Айя-София была одной из важнейших мечетей с присущими ей ритуаламии этикетом. Турецкая Республика ценой большого великодушия,словно заключив со всем миром контракт, превратила это место вмузей. Это была не такая уж простая акция. Как я сказал выше, этобыла одна из главных мечетей, обладавшая присущими только ейособенностями. Поклонение Всевышнему в этой мечети, пятничнаямолитва – все имело свои ритуалы.

Ayasofya, Ortodokskültürünü aflan bir eserdir

O rtodoks kilisesi 10. asr›n bir vak›as›d›r. Jüstünyanus’unzaman›nda Do¤u’da bir kilise bile henüz oluflmufl de¤ildi. Ozaman Roma’daki Papa birinci derecedeydi. ‹stanbul’daki

Patrik onun arkas›ndan gelirdi. Jüstinyan Latince konuflan biridir.Çünkü o zamanlar ‹mparatorlukta Roma kültürü hakimdi. Ayr›caJüstinyan Helenizm iddias›nda de¤ildi. Mimarlar› eski Antik Ça¤’›nAyd›nl› ve Miletli iki mimar›d›r. Evet, Helenizm burada vard› ama bubölgenin kültürü tamamen farkl›yd› ki, bunu asla unutmamaklaz›m. Asl›nda daha orijinal bir bilgi daha var ki, Hz. ‹sa’n›n do¤umuylabafllat›lan takvim henüz o ça¤da kullan›lm›yordu. Tarih Roma’n›nkuruluflundan itibaren hesaplan›rd›. Dolay›s›yla burada Do¤u,Balkan, Rusya damgal› bir Ortodoksluktan bahsedemeyiz. Bunedenle Ayasofya’y› Ortodoks dünyas›n›n merkezi gibidüflünemezsiniz. Bu Geç Klasik Ça¤›n dünyaya bir hediyesidir.Bundan sonraki ça¤larda buna benzer bir mabet yap›lamam›flt›r.Rönesans devri yaflans›n, gerek Osmanl› da, gerekse ‹talya’da bunabenzer eserler ç›ks›n diye beklenmifltir. Bu ba¤lamda Ayasofya’y› sadece Helenler için veya Ruslar içinbüyük bir yerdir diye düflünemezsiniz çünkü herkes için büyük birde¤ere sahiptir ve onu herhangi bir kültüre veya etnik kökeneba¤layamazs›n›z. Evet, bu bir H›ristiyan kilisesidir ama asl›ndabunun arkas›nda eski pagan devrinin kal›nt›lar› yer al›r. Bu nedenlede Ayasofya’ya laik bir yap› olarak bakmak laz›m. Bugün hâlâH›ristiyan dünyada buray› hayat›nda hiç de¤ilse bir kez görmee¤ilimi vard›r. Bu, bence çok yanl›fl. Çünkü Osmanl› Türkiye’sinin birnumaral› camisiydi. Özel bir ritüeli ve etiketi vard›. CumhuriyetTürkiye’si bütün insanl›kla sanki bir kontrat imzalarcas›na çokbüyük bir fedakarl›kta bulunarak buras›n› bir müzeye çevirmifltir.Bu o kadar da ucuza mal olmufl bir faaliyet de¤ildir. Az evvel debelirtti¤imiz gibi bir numaral› cami idi ve bir tak›m özellikleresahipti. Bunun içindeki ibadet, cuma, selaml›k ve ritüel çok farkl›d›r.




Айя-София

Ayasofya

Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl», ð‡Áð‡·ÓÚ‡Ì‡ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜Ì‡fl«é·˘Â„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ë ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl Ó·˙ÂÍÚÓ‚ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl Ì‡ 2004-2010„Ó‰˚». Ç Í‡Ê‰ÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ ìÍð‡ËÌ˚ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Á‡˘ËÚ˚ ËÔÓ‰‰ÂðÊÍË Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ Ë Ó·˙ÂÍÚÓ‚Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ‚˚‰ÂÎfl˛ÚÒfl,ıÓÚ¸ Ë ‚ ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÏ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Â,·˛‰ÊÂÚÌ˚Â ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ ËÔÓ‰‰ÂðÊ‡ÌËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ‚ðÂÏfl Ì‡ ìÍð‡ËÌÂ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl 132 Ú˚Òfl˜ËÓıð‡ÌflÂÏ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ Ó·˙ÂÍÚÓ‚, 600Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‚ÍÎ˛˜ÂÌ˚ ‚ êÂÂÒÚðÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl,ÙÛÌÍˆËÓÌËðÛÂÚ 61 ËÒÚÓðËÍÓ-ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ÈÁ‡ÔÓ‚Â‰ÌËÍ, 13 ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ËÏÂ˛Ú ÒÚ‡ÚÛÒÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı, ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ˝ÍÒÔÓÌ‡ÚÓ‚ÓÒÌÓ‚ÌÓ„Ó ÏÛÁÂÈÌÓ„Ó ÙÓÌ‰‡ ìÍð‡ËÌ˚ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ·ÓÎÂÂ 11 ÏÎÌ Â‰ËÌËˆ.ëÓÙËÈÒÍËÈ ÒÓ·Óð ‚ äËÂ‚Â ËËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ ˆÂÌÚð ã¸‚Ó‚‡ ‚ÌÂÒÂÌ˚ ‚ëÔËÒÓÍ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰ËflûçÖëäé.

miras› listesine al›nd›, 61 adet tarih vekültür milli park›; bunlardan 13’ü millistatüye sahip, Ukrayna müze fonunda-ki teflhir edilen eser say›s› ise 11 milyon-dan fazla. Kiev’deki Sofya Katedrali, Lvovflehrinin tarihi merkezi UNESCO’nundünya kültür miras› listesine al›nd›.

Maddi kültür miras›n›n korunmas›yap› itibariyle iyi organize edilmifl gibigörünmesine ra¤men, durum daha iyi-sini gerektiriyor. fiehirlerin inflaatlarladoldurulmas› ve modernizasyonlar› ta-rihi eserlere büyük zarar veriyor. MeselaKiev’de Sofya Katedrali’nin yan›ndakimeydanda yap›lan sa¤l›kl› yaflam mer-kezi ve çok katl› apartman binas›, Uk-rayna’n›n incisi say›lan tarihi yap›n›ntemellerine sadece zarar vermekle kal-m›yor, meydan›n müthifl manzaras›n›da bozuyor. Lvov flehir merkezi turistler

п у т е ш е с т в и е в к у л ь т у р у k ü l t ü r e y o l c u l u kГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Софийский собор С начала своего существования собордействовал как главный храм Киевскоймитрополии, именно здесь проводилиськняжеские приемы послов, здесьнаходилась большая библиотекаЯрослава Мудрого. Точная датавозведения главного собора Украины-Руси не установлена. Спорыведутся около 1017 и 1037 гг. К главнымсвятыням собора принадлежалипривезенное из Константинополя княгинейОльгой распятие, знаменитая «шапкаМономаха», подаренная ВладимируМономаху византийским императором.Сохранились саркофаг с останкамиЯрослава Мудрого, могила ВладимираМономаха и нескольких других князей имитрополитов. Собор не раз становилсяжертвой разграбления, пожаров, набегов,вследствие чего в разные периоды онперестраивался, добавлялись новыестроения, на облике храма отражалисьособенности той эпохи, когда проходилареконструкция. Современный вид Св.София приобрела в 1740 г. в результатепоследней реставрации.

Kiev Sofya KilisesiBafl›ndan beri Kiev Metropolü’nün enönemli mabedi olarak faaliyettebulundu. Özellikle prenslerin elçilerikabulü burada gerçekleflti ve YaroslavMudr›y’›n büyük kütüphanesi buradayd›.Bu Ukrayna ve Rus ustal›¤›n›n önemlimabedinin yap›l›fl›n›n kesin tarihi tespitedilmedi. Tart›flmalar 1017 ve 1037 y›llar›etraf›nda sürdürülüyor. Kilisenin bafll›cakutsal eflyalar› Prenses taraf›ndan‹stanbul’dan getirilen haç ve Bizans‹mparatoru taraf›ndan VladimirMonomah’a hediye edilen meflhur flapka“Monohama”. Yaroslav Mudr›y’›n nafl›n›noldu¤u lahit, Vladimir Monomah vebirkaç prens ve metropolitin mezar›korundu. Kilise birkaç defa soygun,yang›n ve bask›n kurban› oldu. Bunlar›nsonucunda mabet restore edildi.Bugünkü görünümüne 1740 y›l›ndaki sonrestorasyondan sonra kavufltu.


Андреевская церковьЦерковь была построена по заказуимператрицы Елизаветы Петровны.Проект сооружения разработал в 1748 г.знаменитый архитектор В.В. Растрелли.Строительные работы велись в 1749-1754 гг. под руководством известногомосковского зодчего Ивана Мичурина.Сам процесс создания храма довольнокосмополитичен. В XIX в. несколько разремонтировали верх церкви, чтопривело к грубому искажениюпервоначальной формы башен. В такомвиде памятник находился до 70-х гг. XXстолетия. С 1917 по 1953 годнеоднократно велись работы поукреплению фундаментов Андреевскойцеркви и холма, на котором она стоит, ипо отводу грунтовых вод: выполнялсяремонт фасадов, интерьера, делаласьконсервация живописи и резьбы. В1978 г. восстановили первоначальнуюформу башни, и замечательныйпамятник архитектуры явился передкиевлянами таким, каким егопроектировал В.В. Растрелли.

Andreyevskaya Kilisesi1748 y›l›nda ünlü Rastrelli taraf›ndanprojelendirilen kilise, ‹mparatoriçeElizaveta Petrovna’n›n emriyle inflaedildi. ‹nflaat Moskoval› meflhur mimar‹van Miçurin’in yönetiminde 1749 – 1754y›llar› aras›nda yap›ld›. Mabedin inflasüreci oldukça karmafl›k. XIX. yüzy›ldakilisenin üst k›sm› birkaç defa tamiredildi. Bu tamir kilise kulelerinin ilkyap›ld›¤› fleklin özelliklerini derin birflekilde tahrif etti. Eser bu görünüflünüXX. yüzy›l›n 70’li y›llar›na kadar korudu.Kilisenin temellerinin ve üstündedurdu¤u tepenin sa¤lamlaflt›r›lmas› veyeralt› sular›n›n çekilmesi çal›flmalar›yap›ld›, cephe ve iç tamirleritamamland›, resim konservasyonu veoymalar 1917-1953 y›llar› boyuncadefalarca yap›ld›. 1978 y›l›nda kuleler ilkflekline kavuflturuldu ve bu harikamimari eser Kievlilerin önüne B. Rastrellitaraf›ndan tasarland›¤› flekliyle ç›kt›.

çÂÒÏÓÚðfl Ì‡, Í‡Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ıÓðÓ¯ÓÓð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÛ˛ ÒÚðÛÍÚÛðÛ ÒÓıð‡ÌÂÌËflÏ‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl, ÒËÚÛ‡ˆËfl ‚ìÍð‡ËÌÂ ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÊÂÎ‡Ú¸ ÎÛ˜¯Â„Ó.ëÚðÂÏËÚÂÎ¸Ì‡fl Á‡ÒÚðÓÈÍ‡ ËÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËfl „ÓðÓ‰Ó‚ Ì‡ÌÓÒËÚ ·ÓÎ¸¯ÓÈ‚ðÂ‰ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ Ô‡ÏflÚÌËÍ‡Ï.ç‡ÔðËÏÂð, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÙËÚÌÂÒ-ˆÂÌÚð‡Ë ÏÌÓ„Ó˝Ú‡ÊÌ˚ı Á‰‡ÌËÈ Ì‡ ÔÎÓ˘‡‰Ë ÛëÓÙËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ·Óð‡ ‚ äËÂ‚Â ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓÌ‡ÌÓÒËÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚È ‚ðÂ‰ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚÛ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó ıð‡Ï‡, ÍÓÚÓð˚È fl‚ÎflÂÚÒflÒËÏ‚ÓÎÓÏ Ë ÊÂÏ˜ÛÊËÌÓÈ ìÍð‡ËÌ˚, ÌÓ ËÌ‡ðÛ¯‡ÂÚ Ó·˘Û˛ ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛‡ÚÏÓÒÙÂðÛ ÔÎÓ˘‡‰Ë. åÓ‰ÂðÌËÁËðÛÂÚÒflˆÂÌÚð ã¸‚Ó‚‡, ÚÂðflfl Ò‚Ó˛ ÓðË„ËÌ‡Î¸ÌÓÒÚ¸Ë ÔðË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‰Îfl ÚÛðËÒÚÓ‚,ÚðÂ·Û˛Ú ‚ÌËÏ‡ÌËfl ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚ÂÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËËäð˚Ï‡, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı ÏÂ˜ÂÚ¸ XVI ‚.ÑÊÛÏ‡-ÑÊ‡ÏË, ÔÓÒÚðÓÂÌÌ‡fl ÁÌ‡ÏÂÌËÚ˚Ï‡ðıËÚÂÍÚÓðÓÏ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËËïÓ‰ÊÓÈ ëËÌ‡ÌÓÏ, íÂÍÍÂ ‰Âð‚Ë¯ÂÈ ‚Ö‚Ô‡ÚÓðËË, ‡ðÏflÌÒÍËÈ ÏÓÌ‡ÒÚ˚ð¸ XIV ‚.ëÛð·-ï‡˜ Ë Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌ‡fl ÏÂ˜ÂÚ¸ ï‡Ì‡ ìÁ·ÂÍ‡ (XIV ‚.)‚ ëÚ‡ðÓÏ äð˚ÏÛ.

ÇË‰ËÏÓ, ÛðÓÍË ËÒÚÓðËË ÒÌÓ‚‡ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ ÌÂÛÒ‚ÓÂÌÌ˚ÏË, Ë Ï˚ Á‡·˚ÎË,˜ÚÓ ð‡ÁðÛ¯ÂÌËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ ‚Â‰ÂÚ ÍÓ·˘ÂÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ‰Â„ð‡‰‡ˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚‡,ÍÓ„‰‡ ËÁ ÒÓÁÌ‡ÌËfl Î˛‰ÂÈ Ì‡ÔðÓ˜¸ÒÚËð‡˛ÚÒfl ÔÓÌflÚËfl Ò‚flÚÓÒÚË ËÚðÂÔÂÚÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ÒÚ‡ðËÌÂ, Í‡Í ˝ÚÓ·˚ÎÓ Ò‰ÂÎ‡ÌÓ ‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ëÓ˛ÁÂ, „‰Â·ÂÁÊ‡ÎÓÒÚÌÓ ÛÌË˜ÚÓÊ‡ÎÒfl ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ÈÔÎ‡ÒÚ ‰ÓðÂ‚ÓÎ˛ˆËÓÌÌÓÈ ÊËÁÌË,‚Áð˚‚‡ÎËÒ¸ ËÎË ÔðÂ‰‡‚‡ÎËÒ¸ Á‡ÔÛÒÚÂÌË˛ˆÂðÍ‚Ë, ÏÂ˜ÂÚË, ÒËÌ‡„Ó„Ë, ÏÌÓ„ËÂ ËÁÍÓÚÓð˚ı ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. ÑÓ ÒËı ÔÓð ÌÂ ÛÚËıÎË ÒÔÓð˚Ó ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËË ÒÓ·Óð‡ ë‚flÚÓ„ÓÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ çÂ‚ÒÍÓ„Ó ‚ ëËÏÙÂðÓÔÓÎÂ, Ì‡ÏÂÒÚÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÔÓÒÎÂ ÓÍÓÌ˜‡ÌËfl ÇÂÎËÍÓÈéÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ·˚Î ð‡Á·ËÚ ÒÍ‚ÂðèÓ·Â‰˚. äÓ„‰‡ Ì‡˜‡ÎËÒ¸ ð‡Á„Ó‚Óð˚ ÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ÒÓ·Óð‡,‚ÒÚ‡Î ‚ÓÔðÓÒ: Í‡ÍÛ˛ Ò‚flÚ˚Ì˛ÔðÂ‰ÔÓ˜ÂÒÚ¸? ä ‚ÒÂÓ·˘ÂÏÛ Ó·ÎÂ„˜ÂÌË˛,

için çekicili¤ini kaybederek modernizeediliyor. Aralar›nda meflhur Osmanl›mimar› Mimar Sinan’›n XVI. yüzy›ldayapt›¤› Cuma Camii, Evpatoriya’dakiDervifl Tekkesi, XVI. yüzy›l Surb Haç Er-meni Manast›r› ve neredeyse tamam›y›k›lan Eski K›r›m’daki Özbek Han› Ca-mii (XIV. yy.) gibi benzersiz eserler ilgiyemuhtaç.

Devrim öncesi kültürel yap›n›n ac›-mas›zca yok edildi¤i, kiliselerin, camile-rin, sinagoglar›n havaya uçuruldu¤u,boflalt›ld›¤› ve ço¤unun bugün tekrarhayata geçirilemez durumda oldu¤u,Sovyetler Birli¤i’nde yap›ld›¤› gibi in-sanlar›n bilincinden kutsall›k anlay›fl›-n›n, eskiye olan hassas ilginin tümdensilindi¤i dikkate al›n›rsa, tarih derslerinyeniden anlafl›lmaz oldu¤u ortaya ç›k›-yor. Biz tarihi eserlerin yok edilmesinintoplumu ortak kültürden geriye götür-dü¤ünü unutuverdik. Simferopol’dekiAziz Aleksandr Nevskiy Kilisesi’nin yeri-ne ‹kinci Dünya Savafl›’ndan sonra zaferbahçesinin tekrar eski haline getirilme-si tart›flmalar› hâlâ dinmedi. Kiliseninyeniden infla edilmesinin gerekti¤i tar-t›flmalar› bafllarken “hangi kutsal tercihedilmeli?” sorusu ortaya ç›kt›. Herkesirahatlatan bir problemim çözümü içinyol bulundu; Simferopol’ün kurtuluflsimgesi olan Zafer Tank› sadece yan ta-rafa yerlefltirildi. Fakat her zaman veher yerde böyle bir çözüm bulmakmümkün mü? Mimari eserlerin korun-mas› probleminin çözülmesi yak›n za-manda mümkün görünmüyor ve buher fleyden önce problemin derinli¤ininanlafl›lmamas›yla ilgili. Kilise, kale veyaantik flehir harabeleri nedir? Sadece birtafl y›¤›n› m› veya o zaman›n hayat›n-dan bir örnek mi? Bu eserlerin önemi




Несмотря на, казалось бы, хорошо организованнуюструктуру сохранения материального наследия, ситуация в

Украине оставляет желать лучшего. Стремительнаязастройка и модернизация городов наносит большой

вред историческим памятникам.

Maddi kültür miras›n›n korunmas› yap› itibariyle iyiorganize edilmifl gibi görünmesine ra¤men, durum daha

iyisini gerektiriyor. fiehirlerin inflaatlarla doldurulmas› vemodernizasyonlar› tarihi eserlere büyük zarar veriyor.

Воронцовский дворецАлупкинский дворец генерал-губернатораНовороссийского края М.С. Воронцова –романтичное украшение Крымскогополуострова. По имени владельца дворецпринято называть Воронцовским.

Проект дворца в Алупке в стиле модного вто время романтизма разработалангличанин Эдуард Блор, придворныйархитектор Георга IV и королевыВиктории. В 1829 г. началисьподготовительные работы, которыевнезапно прервались в июле 1831 г. Вмоду вошла готика, и Воронцов решаетизменить стиль дворца, придав емуготические черты. На протяжении годаБлор изменяет проект, и в 1832 г. на ужезаложенном фундаменте возводитсяАлупкинский дворец.

Интересен южный фасад дворца,выполненный в восточном стиле. В двухэтажном своде в одно целоепереплелись роза Тюдоров и индийскийлотос, а арабская вязь шесть разповторяет за халифами Альгамбры: «Нетбожества кроме Аллаха, и Мухаммед –посланник Аллаха».

Vorontsovskiy Saray›Novorossiyskiy eyaletinin Valisi GeneralM. S. Vorontsov’a ait Alupkinskiy Saray›K›r›m yar›madas›n›n romantik bir süsü.Saray›n ad›n›n sahibinin ad› ile an›lmas›kabul görmüfl. Alupka’da devrin stilinde infla edilensaray›n projesi IV Georg ve KraliçeViktoria’n›n saray mimar› ‹ngiliz EduardBlor taraf›ndan yap›ld›. 1829 y›l›ndabafllayan haz›rl›k çal›flmalar› 1831 y›l›ndaaniden kesildi. Gotik moda oldu veVorontsov saraya gotik bir özellikkazand›rarak saray›n stilini de¤ifltirmeyekarar verdi. Y›l boyunca Blor projeyide¤ifltirir ve 1832 y›l›nda daha önce at›lantemel üzerinde Alupinskiy Saray› do¤ar. ‹lginç olan, saray›n Do¤u stiliyle yap›langüney cephesidir. ‹ki katl› kemerdeTudor stili çiçek ve Hint lotusu ayn›bütünlük içinde birbirine geçmifl.Saray›n Arap süslemeleri ise Elhamrahalifeleri ard›ndan alt› defa tekrar eder:“Allah’tan baflka ilah yoktur,Muhammed O’nun elçisidir”.

·˚ÎÓ Ì‡È‰ÂÌÓ ðÂ¯ÂÌËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ËÒËÏ‚ÓÎ ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËfl ëËÏÙÂðÓÔÓÎfl –Ú‡ÌÍ èÓ·Â‰˚ ÔðÓÒÚÓ ·˚Î ÒÏÂ˘ÂÌ ‚ÒÚÓðÓÌÛ. çÓ ‚ÒÂ„‰‡ ÎË Ë ‚ÂÁ‰Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÌ‡ÈÚË Ú‡ÍÓÂ ðÂ¯ÂÌËÂ? ä‡ÊÂÚÒfl, ‚·ÎËÊ‡È¯ÂÂ ‚ðÂÏfl ÒÎÓÊÌÓ ðÂ¯ËÚ¸ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚‡ðıËÚÂÍÚÛð˚, Ë Ò‚flÁ‡ÌÓ ˝ÚÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„ÓÒ ÌÂ‰ÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂÏ „ÎÛ·ËÌ˚ ÔðÓ·ÎÂÏ˚.óÚÓ Ú‡ÍÓÂ ÒÓ·Óð ËÎË ÍðÂÔÓÒÚ¸, ËÎË ðÛËÌ˚‡ÌÚË˜ÌÓ„Ó „ÓðÓ‰‡? èðÓÒÚÓ „ðÛ‰‡ Í‡ÏÌÂÈËÎË ÔðËÏÂð ËÁ ÊËÁÌË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÚÓ„Ó‚ðÂÏÂÌË? áÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚËı Ó·˙ÂÍÚÓ‚Ì‡ÏÌÓ„Ó „ÎÛ·ÊÂ. ã˛·ÓÈ Ô‡ÏflÚÌËÍ – ˝ÚÓÒ‚flÁ¸ Ò ÔðÂ‰˚‰Û˘ËÏ ÔÓÍÓÎÂÌËÂÏ, ˝ÚÓÔ‡ÏflÚ¸ Ó· ÓÚˆ‡ı Ë ‰Â‰‡ı, ˝ÚÓÌ‡ÔÓÏËÌ‡ÌËÂ Ó ÍÓðÌflı Ë ËÒÚÓÍ‡ı,ÍÓÚÓð˚Â ‚ ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚË ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ì‡¯ÂÏËðÓ‚ÓÒÔðËflÚËÂ, ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ÒÂ·Â,ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ÒÏ˚ÒÎ‡ Ì‡¯Â„ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl. Ç Í‡Ê‰ÓÈ ÒÂÏ¸Â ÂÒÚ¸ðÂÎËÍ‚ËË, ÍÓÚÓð˚Â ÔÂðÂ‰‡˛ÚÒfl ËÁÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ. ùÚÓ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ËÌÍðÛÒÚËðÓ‚‡ÌÌ˚È ‰ð‡„ÓˆÂÌÌ˚ÏËÍ‡ÏÌflÏË ÍËÌÊ‡Î ÍÓ„Ó-ÚÓ ËÁ ÎÂ„ÂÌ‰‡ðÌ˚ıÔðÂ‰ÍÓ‚, ‡ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔðÓÒÚÓ Á‡ÒÓı¯ËÈÎÂÔÂÒÚÓÍ ðÓÁ˚. çÓ Ó·‡ ÓÌË ˆÂÌÌ˚, ÔÓÚÓÏÛ˜ÚÓ Ò‚flÁ˚‚‡˛Ú Ì‡Ò Ò ÚÂÏË, ÍÚÓ ÊËÎ ‰Ó Ì‡Ò,Û˜‡Ú Ì‡Ò ·Î‡„ÓðÓ‰ÒÚ‚Û, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛ÚÔÓ‚˚¯ÂÌË˛ Ì‡¯ÂÈ Ò‡ÏÓÓˆÂÌÍË,ÏÓÚË‚ËðÛ˛Ú Ì‡¯Ë ÔÓÒÚÛÔÍË Ë ÒÎÓ‚‡. ÇÂ‰¸Ú‡Í ıÓ˜ÂÚÒfl ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÛðÓ‚Ì˛ ÚÂı«‚ÂÎËÍËı, ÌÂÁ‡·‚ÂÌÌ˚ı» ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚,˜¸Ë ‰ÂflÌËfl Ì‡Ï ÒÛÊ‰ÂÌÓ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸...

åÓÊÂÚ ÔÓÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÔðÂÛ‚ÂÎË˜ÂÌËÂÏ, ÌÓÏÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚ÂÔ‡ÏflÚÌËÍË ËÎË ÔðÂ‰ÏÂÚ˚ÌÂÏ‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl Î˛·Ó„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÈðÂÎËÍ‚ËÂÈ ‰Îfl ‚ÒÂı ÊËÚÂÎÂÈ ÒÚð‡Ì˚,ÍÓÚÓð˚Â ‚ÓÎ¸ÌÓ ËÎË ÌÂ‚ÓÎ¸ÌÓ fl‚Îfl˛ÚÒflÌ‡ÒÎÂ‰ÌËÍ‡ÏË ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËflÊË‚¯Ëı ‰Ó ÌËı Ì‡ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËËÔÓÍÓÎÂÌËÈ.

ëÛÁË‚ ÏËð ‰Ó ÌÂ‚ÂðÓflÚÌÓ„Ó,„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ò‰ÂÎ‡Î‡ Ì‡ÒÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË Á‡ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ‚ÒÂÈ ÔÎ‡ÌÂÚ˚. ë Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚,

çok daha derin. Her eser geçmifl nesil-lerle bir ba¤, baba ve dedelerden bir ha-t›ra. Dünyay› alg›lay›fl›m›z› oluflturankökleri, kaynaklar›, kendimizle olan ilifl-kileri ve varl›¤›m›z›n anlam›n› an›msa-tan bir hat›rlat›c›d›r. Her ailede nesil-den nesle geçen bir mukaddesat var. Bukimi zaman atalardan kalan de¤erli tafl-larla süslenmifl efsanevi bir hançer, ki-mi zaman da kurumufl bir gül yapra¤›-d›r. Fakat her ikisi de de¤erlidir. Çünkübizi bizden önce yaflayanlara ba¤lar, bi-ze dürüst olmay› ö¤retir, kendi k›ymeti-mizi art›rmaya yard›mc› olur, hareketve sözlerimizi yönlendirir. Çünkü bizenesillerini devam ettirme rolü verilmiflo “büyük, unutulmaz” ecdad›n seviyesi-ne lay›k olmay› o kadar istiyoruz ki…

Belki bir abart› olacak ama isteyerekya da istemeyerek bu topraklarda ken-dilerinden önce yaflayanlar›n kültür vedünya görüfllerinin mirasç›s› olan hervatandafl için mimari eserler, kutsal bireflya hükmünde olmal›.

Dünyay› inan›lmaz bir flekilde daral-tan küreselleflme bizi gezegenin bütünkültürel miras›n›n sorumlusu yapt›. Biryandan her geçen gün farkl› milliyet vedinden insanlar›n karfl›l›kl› etkileflimleridaha s›k› bir hâl al›yor, di¤er yandan kül-türler aras› ve dinler aras› anlaflmazl›k-lar daha da güncellefliyor. Maddi kültüreserleri kültürler aras› diyalog yolundabirlefltirici bir halka olabilir, çünkü yer-yüzünde ayn› türden toprak yok. ‹span-ya Müslüman Araplar›n oradaki izlerinikoruyor, Türkiye Helen ve H›ristiyan kül-türü örnekleri ile göze çarp›yor, K›rg›zis-tan’da ise VI – X. yüzy›llar›na ait Budistmanast›rlar›n harabeleri var. Ayn› fleyiSuriye, Hindistan, Rusya, Ukrayna için desöylenebilir. Bu listeyi sonsuza kadar




Любой памятник – это связь с предыдущим поколением,это память об отцах и дедах, это напоминание о корнях иистоках, которые в совокупности составляют нашемировосприятие, отношение к себе, понимание смысланашего существования.

Her eser geçmifl nesillerle bir ba¤, baba ve dedelerden birhat›ra. Dünyay› alg›lay›fl›m›z› oluflturan kökleri,kaynaklar›, kendimizle olan iliflkileri ve varl›¤›m›z›nanlam›n› an›msatan bir hat›rlat›c›d›r.

ОстрогВ летописных источниках Острогвпервые встречается в 1100 г. вИпатьевской летописи. Важнейшаяархитектурная доминанта города, замоккнязей Острожских, – настоящаяжемчужина древнерусскогофортификационного искусства.

Именно здесь, в замке, где найденыостатки древнерусского городища,начало Острога. Его первыедеревянные укрепления, построенныееще в домонгольские времена, былиполностью уничтожены монгольскимиордами в 1241 г. И уже в первойполовине следующего столетия Даниил,первый известный князь из династииОстрожских, восстанавливает наЗамковой горе разрушенныесооружения.

Возле замка, отделенный от негоглубоким рвом, расположен небольшойпрямоугольный сквер. Здесь в 1978 г.установлена небольшая стена,посвященная 400-летнему юбилеюОстрожской академии. Именно здеськогда-то находилось скромное здание,под крышей которого были созданы ивышли в мир знаменитые изданияИвана Федорова – Азбука и ОстрожскаяБиблия (вершина творчестваФедорова).

Ostrog ‹lk yaz›l› kaynaklarda Ostrog’a 1100y›l›na ait ‹patyevskiy vakayinamesinderastlan›yor. fiehrin bafll›ca yap›s› KnyazOstrojskiy flatosu eski Rus istihkâmsanat›n›n gerçek bir incisi. Eski flehrin kal›nt›lar›n›n bulundu¤u buflatoda Ostrog geliflmeye bafllam›fl.Ostrog’un Mo¤ollardan önceki ilktahtadan istihkâmlar› 1241 y›l›ndaMo¤ollar taraf›ndan tamamen yokedilmifl. Sonraki yüzy›lda Ostrojskiyhanedan›n›n ilk ünlü prensi Daniil flatoda¤›nda y›k›lan yap›lar› yenidenkurmufltur. fiatonun yan›nda flatodan derinhendeklerle ayr›lan dikdörtgen fleklindeküçük bir bahçe uzar. Burada 1978y›l›nda Ostrojskiy Akademisi’nin 400. y›ljübilesi an›s›na bir duvar yap›ld›. Tamda burada mütevazi bir binada ‹vanFedorov’un ünlü eserleri “Azbuka”,Ostrojskaya ‹ncili (Fedorov’uneserlerinin zirvesi) yay›mland›.

‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌ˚ıÍÛÎ¸ÚÛð Ë ‚ÂðÓËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËÈ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÒÍ‡Ê‰˚Ï ‰ÌÂÏ ÚÂÒÌÂÂ, Ò ‰ðÛ„ÓÈ –ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ë ÏÂÊðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÂÍÓÌÙÎËÍÚ˚ ÌÂ ÚÂðfl˛Ú ÓÒÚðÓÚ˚. é˜Â‚Ë‰ÌÓ,˜ÚÓ Ó·˙ÂÍÚ˚ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰ËflÏÓ„ÛÚ ÒÚ‡Ú¸ Ó·˙Â‰ËÌfl˛˘ËÏ Á‚ÂÌÓÏ Ì‡ÔÛÚË ð‡Á‚ËÚËfl ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡,‚Â‰¸ Ì‡ áÂÏÎÂ ÌÂÚ Ó‰ÌÓðÓ‰ÌÓÈÚÂððËÚÓðËË. àÒÔ‡ÌËfl ıð‡ÌËÚ ÒÎÂ‰˚ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl Ú‡Ï ‡ð‡·Ó‚-ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì,ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍ‡fl íÛðˆËfl ÔÂÒÚðËÚÔðËÏÂð‡ÏË ˝ÎÎËÌËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ ËıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Ì‡ ÚÂððËÚÓðËËä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ðÛËÌ˚‰ðÂ‚ÌËı ·Û‰‰ËÈÒÍËı ÏÓÌ‡ÒÚ˚ðÂÈ VI-X ‚.íÓ ÊÂ ÏÓÊÌÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ë Ó ëËðËË, àÌ‰ËË,êÓÒÒËË, ìÍð‡ËÌÂ... ùÚÓÚ ÒÔËÒÓÍ ÏÓÊÌÓÔðÓ‰ÓÎÊ‡Ú¸ ‰Ó ·ÂÒÍÓÌÂ˜ÌÓÒÚË, ‚Â‰¸ áÂÏÎfl– Ó·˘ËÈ ‰ÓÏ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡, ‡Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ÚÓÎ¸ÍÓÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ ˝ÚÓ. à ÔÓ˜ÂÏÛ ·˚ ÌÂËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ Ô‡ÏflÚÌËÍË ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚,ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÛÒÚÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰ÌÓ„Ó Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚‡‰Îfl Ò·ÎËÊÂÌËfl Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËflÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË? ÇÂ‰¸ Ì‡ Ì‡Ò ÎÂÊËÚÒÂð¸ÂÁÌ‡fl Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ – ıð‡ÌËÚ¸ ÏËð Ì‡áÂÏÎÂ ð‡‰Ë ÔÓÍÓÎÂÌËÈ, ÍÓÚÓð˚Â ÔðË‰ÛÚ

uzatmak mümkün çünkü yeryüzü bü-tün insanl›¤›n ortak evi. Maddi kültürise bunu sadece tasdik ediyor. Ne de ol-sa üzerimizde bizden sonra buraya gele-cek nesiller için dünyay› korumak gibibüyük bir sorumluluk var. Tarihi eserlerbunda bize yard›mc› olabilirler mi?

Ukrayna ile Bizans aras›ndaki s›k› ba-¤›, Kiev Sofya’s›n›n bir yandan turistle-rin ilgisini çeken kendi bafl›na eflsiz birolgu, di¤er yandan ise ‹stanbul’dakiAyasofya’n›n prototipi olmas› gösteri-yor. ‹nflaat ustalar› özel olarak Bizans’›nbaflkentinden ça¤r›ld› fakat Kiev Sof-ya’s›n›n kendine has renklili¤i ve emsal-siz güzelli¤i var. Bu mabet, Bizans’›nmanevi mirasç›s› olan Ukrayna ile Yu-nanistan ve yine Bizans ‹mparatorlu-¤u’nun topraklar›n›n bir k›sm›n› mirasalan Türkiye aras›nda dostluk kalesi ol-ma gücünde.

Yeryüzünün bütün köflelerinde farkl›milliyetten ve inançtan insanlar›n ku-rulmas›na kat›ld›¤› mimari eser ve di¤er




Армянская церковь во Львове

Lviv’deki Ermeni Kilisesi

Ò˛‰‡ ÔÓÒÎÂ Ì‡Ò. åÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ô‡ÏflÚÌËÍËÒÏÓ„ÛÚ Ì‡Ï ‚ ˝ÚÓÏ ÔÓÏÓ˜¸?

àÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ ÔðÓÚÓÚËÔÓÏ ÒÓ·Óð‡ ë‚.ëÓÙËË ‚ äËÂ‚Â ÔÓÒÎÛÊËÎ ëÓÙËÈÒÍËÈÒÓ·Óð ‚ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂ, ˜ÚÓ Ò‡ÏÓ ÔÓÒÂ·Â fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂÓð‰ËÌ‡ðÌ˚Ï Ù‡ÍÚÓÏ,ÒÔÓÒÓ·Ì˚Ï ÔðË‚ÎÂ˜¸ ÚÛðËÒÚÓ‚, ‡ Ò ‰ðÛ„ÓÈÒÚÓðÓÌ˚ ˝ÚÓ Â˘Â Ó‰ÌÓ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰ÂÌËÂÚÂÒÌÓÈ Ò‚flÁË ìÍð‡ËÌ˚ Ò ÇËÁ‡ÌÚËÂÈ.å‡ÒÚÂð‡ ‰Îfl ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ·˚ÎËÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓ ÔðË„Î‡¯ÂÌ˚ ËÁ ÒÚÓÎËˆ˚ÇËÁ‡ÌÚËË, ÌÓ ëÓÙËfl äËÂ‚ÒÍ‡fl ËÏÂÂÚÔðËÒÛ˘ËÈ ÎË¯¸ ÂÈ ÍÓÎÓðËÚ ËÌÂÔðÂ‚ÁÓÈ‰ÂÌÌÛ˛ Íð‡ÒÓÚÛ. ùÚÓÚ ıð‡Ï‚ÔÓÎÌÂ ÒÔÓÒÓ·ÂÌ ÒÚ‡Ú¸ ÓÔÎÓÚÓÏ ‰ðÛÊ·˚ÏÂÊ‰Û ìÍð‡ËÌÓÈ Ë ÉðÂˆËÂÈ – ‰ÛıÓ‚ÌÓÈÌ‡ÒÎÂ‰ÌËˆÂÈ ÇËÁ‡ÌÚËË, ‡ Ú‡ÍÊÂ íÛðˆËÂÈ,ÛÌ‡ÒÎÂ‰Ó‚‡‚¯ÂÈ ˜‡ÒÚ¸ ÚÂððËÚÓðËËÇËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË.

ÇÓ ‚ÒÂı Û„ÓÎÍ‡ı áÂÏÎË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË Ë ‰ðÛ„ËÂÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl, ‚ ÒÓÁ‰‡ÌËË ÍÓÚÓð˚ıÔðËÌËÏ‡ÎË Û˜‡ÒÚËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËð‡ÁÌ˚ı Ì‡ˆËÈ, ð‡ÁÌ˚ı ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ. ç‡ÚÂððËÚÓðËË ä‡Á‡ÌÒÍÓ„Ó äðÂÏÎfl ‰‡ÊÂÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ Ô‡ÏflÚÌËÍ ðÛÒÒÍËÏ Ë

Ú‡Ú‡ðÒÍËÏ ÁÓ‰˜ËÏ, ÍÓÚÓð˚Â ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ‚ÓÁ‚Ó‰ËÎË „Î‡‚ÌÛ˛ ÍðÂÔÓÒÚ¸ „ÓðÓ‰‡. ùÚÓÚÔ‡ÏflÚÌËÍ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ËÔ‡ÏflÚÌËÍÓÏ ‰ðÛÊ·˚ ÏÂÊ‰Û Ú‡Ú‡ðÒÍËÏ ËðÛÒÒÍËÏ Ì‡ðÓ‰‡ÏË. àÁ‚ÂÒÚÌ‡flÄÌ‰ðÂÂ‚ÒÍ‡fl ˆÂðÍÓ‚¸ ‚ äËÂ‚Â, ‚ÂÌ˜‡˛˘‡flÚ‡Í Î˛·ËÏ˚È ÚÛðËÒÚ‡ÏË ÄÌ‰ðÂÂ‚ÒÍËÈÒÔÛÒÍ, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó·˘ÂÂÚ‚ÓðÂÌËÂ ðÛÒÒÍËı Ë ÛÍð‡ËÌÒÍËı ÁÓ‰˜Ëı,ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl Ô‡ÏflÚÌËÍÓÏÚ‚Óð˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÓ‰ðÛÊÂÒÚ‚‡ ðÛÒÒÍËı ËÛÍð‡ËÌÒÍËı Ï‡ÒÚÂðÓ‚, ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÔðË‚ÂÁÂÌÌ˚ı ËÁ èÂÚÂð·Ûð„‡, åÓÒÍ‚˚,äËÂ‚‡. ëÓÙËÈÒÍËÈ ÒÓ·Óð Ë ÄÌ‰ðÂÂ‚ÒÍ‡flˆÂðÍÓ‚¸ – ÚÓÎ¸ÍÓ ‰‚‡ ËÁ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ıÔðËÏÂðÓ‚ ÚÂÒÌÓÈ Ò‚flÁË ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚ ËËÒÚÓðËË Ò ÏËðÓÏ Ë ‰ðÛÊ·ÓÈ, ‰Ë‡ÎÓ„ÓÏ, Íð‡Á‚ËÚË˛ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÚðÂÏËÚÒflÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸Ì‡fl ˜‡ÒÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ÜÂÎ‡ÌËÂð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ÏÂÊ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÈ ËÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„ ÚÓÎ¸ÍÓÔÛÚÂÏ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ÒÂÏËÌ‡ðÓ‚,ÍÓÌÙÂðÂÌˆËÈ, ÍðÛ„Î˚ı ÒÚÓÎÓ‚ ÌÂ ‚ÒÂ„‰‡‰‡ÂÚ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚È ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú, ÔÓÚÓÏÛ˜ÚÓ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Û˛Ú ÍÓÌÍðÂÚÌ˚ÂÏ‡ÚÂðË‡Î¸Ì˚Â Ù‡ÍÚ˚, ÍÓÚÓð˚ı ÚðÂ·ÛÂÚð‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚È Ó·ð‡Á Ï˚¯ÎÂÌËfl Î˛‰ÂÈ.èÓ˝ÚÓÏÛ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì‡ ÔÓÁËÚË‚Ì‡fl ðÓÎ¸‚Â˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‰Ë‡ÎÓ„Ó‚˚ı ˝ÍÒÔÓÌ‡ÚÓ‚,ÍÓÚÓð˚Â ÔÓ‰Ú‡ÎÍË‚‡˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÍÔÓËÒÍ‡Ï ·ÂÒÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚ı ðÂ¯ÂÌËÈð‡ÁÌÓ„Î‡ÒËÈ Ë ÛÍðÂÔÎÂÌË˛‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl. n

eserler var. Kazan Kremlini’nde flehrinkalesini beraber kuran Rus ve Tatar mi-marlar›n heykeli var. Bu heykel ayn› za-manda Rus ve Tatar milletleri aras›nda-ki dostlu¤un an›t›d›r da. Kiev’deki ünlüAndreyevskiy Kilisesi turistlerin sevdi¤iadla “Andreyevskiy inifli” Rus ve Ukraynamimarlar›n›n ortak eseridir. Onun içinPetersburg, Moskova ve Kiev’den özelgetirilen Rus ve Ukrayna ustalar›n›n ifl-birli¤inin eseri say›l›yor. Sofya Katedralive Andreyevskaya Kilisesi, mimarl›k, ta-rih ve dostlu¤un insanl›¤›n bilinçli kesi-minin geliflmesine gayret etti¤i, bar›fl vediyalogla s›k› bir ba¤› olan çok say›dakieserlerden yaln›zca ikisi. Halklar ve din-ler aras› diyalo¤un geliflmesine yönelikçabalar; seminer, konferans, yuvarlakmasa toplant›lar› her zaman olumlu so-nuçlar vermez. Bu tür faaliyetler insan›nrasyonel düflünce tarz›n›n istedi¤i so-mut ve maddi olgular›n yoklu¤unun s›-k›nt›s›n› çekiyor. Bu nedenle somut,maddi diyalog numuneleri, toplumuanlaflmazl›klar›n çözümünde müspet,ihtilafs›z çözümlere ve karfl›l›kl› anlay›fl›sa¤lamlaflt›rmaya teflvik ederek bu sü-reçte olumlu rol oynayabilir. n




Известно, что прототипом собора Св. Софии в Киевепослужил Софийский собор в Константинополе, что само

по себе является неординарным фактом, способнымпривлечь туристов, а с другой стороны это еще одноподтверждение тесной связи Украины с Византией.

Ukrayna ile Bizans aras›ndaki s›k› ba¤›, Kiev Sofya’s›n›n biryandan turistlerin ilgisini çeken eflsiz bir olgu, di¤er yandan

ise ‹stanbul’daki Ayasofya’n›n prototipi olmas› gösteriyor.

Каменец-Подольская крепость

Kamenets Podolsk Kalesi

Джума-Джами(Евпатория)

Cuma Han Camii(Yevpatoriya)




Погост КижиОстров Кижи находится недалеко отПетрозаводска, в северо-западнойчасти Онежского озера. Главноечудо Кижей — двадцатидвухглаваяПреображенская церковь — былапостроена в 1714 г. без единогогвоздя и считается самой сложной,наиболее богато украшенной средипамятников северного деревянногозодчества.

Kiji Kiji adas› Petrozavodsk’a yak›nOnejskoe gölünün kuzeybat›s›ndad›r. Kiji’nin en ilginçyap›s› yirmi iki bafll›Preobrajenskaya kilisesidir. Kilisetek bir çivi kullan›lmadan 1714y›l›nda infla edildi ve kuzey ahflapmimarisinin en karmafl›ksüslemeye sahip kilisesi say›l›yor.

НА

СЛ

ЕД

ИЕ

ЧЕ

ЛО

ВЕ

ЧЕ

СТ

ВА

‹NSANLIK

M‹R

ASI

К ы р г ы з с т а н K › r g › z i s t a n


Петроглифы вТамгалыКрупнейшая в ЗападномСемиречье галерея наскальныхрисунков, изображающихживотных и людей, а также целыесцены из жизни первобытногочеловека. Неповторимой красотыурочище Тамгалы находится в 170километрах к северо-западу отгорода Алматы.

Yaz›l› Tafl Üzerinde baz› canl›lar›n veinsanlar›n, eski insanlar›nhayatlar›ndan sahnelerin tasviredildi¤i Bat› Semireç’teki en büyükkaya resimleridir. Eflsiz güzelli¤esahip Tamgal› Say (Yaz›l› Tafl),Almat›’n›n 170 km. kuzey bat›s›nda yer al›r.

К а з а х с т а н K a z a k i s t a n

Минарет БуранаАрхитектурный памятник XI в. недалеко от г. Токмак.Предполагается, что здесь некогда было укрепленноегородище могущественного царства усуньских икараханидских племен, известное под названиемБаласагун, где был написан один из самых известных памятников средневековой тюркской литературы«Кутадгу билиг». В 1218 г. Баласагун был разрушенордами Чингисхана.

Burana Minaresi11. yüzy›l mimari eserlerinden olan Burana minaresiTokmok flehrindedir. Bir zamanlar burada Usun ve Karahanbeylikleri flehirlerinin oldu¤u tahmin ediliyor. Balasagunad›yla ünlü olan bu flehirde ortaça¤ Türk kültürünün enünlü eserlerinden Kutadgu Bilig yaz›ld›. 1218 y›l›ndaBalasagun Cengiz Han’›n ordusu taraf›ndan y›k›ld›.

Та д ж и к и с т а н T a c i k i s t a n

Гиссарская крепостьВ 26 км на запад от столицы Таджикистана Душанберасположена Гиссарская крепость – бывшая резиденциябека, наместника бухарского эмира. Напротив входа вкрепость сохранилось старое медресе XVII в. Рядом стоитновое медресе XVIII-XIX вв. Здесь же мавзолей XVI-XVII вв.Гиссарская крепость превращена в историко-культурныйзаповедник, музей под открытым небом.

Hisar KalesiBuhara emirinin valisi olan beyin eski kona¤› olan HisarKalesi Tacikistan’›n baflkenti Duflanbe’nin 26 km. bat›s›ndabulunur. Kaleye giriflin karfl›s›ndaki XVII. yüzy›ldan kalaneski medrese hâlâ korunuyor. Onun yan›nda XVII-XVIIIyüzy›llar›ndan kalma yeni medrese, yine burada XVI.-XVII.yüzy›llar›ndan kalma türbe var. Hisar Kalesi tarihi vekültürel bir milli park ve aç›k hava müzesine dönüfltürüldü.

Кафедральныйсобор БагратиСооружение собора Баграти,названного в честь Баграта III,первого царя объединеннойГрузии, началось в конце X в. изавершилось в первые годы XI в.Собор был частично разрушентурками в 1691 г., его руины до сихпор сохранились в центреКутаиси.

Bagrati Katedral›Birleflik Gürcistan’›n ilk kral›Bagrat III’›n ad› verilen katedralinyap›m› X. yüzy›lda bafllad› XI.yüzy›l›n ilk y›llar›nda bitti.Katedralin baz› k›s›mlar› 1691y›l›nda Türkler taraf›ndan y›k›ld›fakat kal›nt›lar› Kutaisi flehrindegünümüze kadar korundu.

Гр у з и я G ü r c i s t a n




Золотые ворота Золотые ворота в г. Владимир —редчайший памятник военно-крепостной архитектуры. Они былипостроены в 1164 г. От древнегосооружения сохранились лишь двемощные белокаменные стены.

Zolot›ye VorotaVladimir flehrindeki Zolot›ye Vorota(Alt›n Kap›) savunma savafl›n›nender eserlerindendir. 1164 y›l›ndayap›ld›. Eski yap›dan sadece beyaztafll› iki sa¤lam duvar kald›.

НА

СЛ

ЕД

ИЕ

ЧЕ

ЛО

ВЕ

ЧЕ

СТ

ВА

‹NSANLIK

M‹R

ASI


Дивриги Улу ДжамиМечеть построена в 1196-1197 гг. инаходится в области Сивас. Онапредставляет собойчетырехугольное здание с плоскойкрышей. Примыкающий к мечети ипостроенный в первой половинеXIII в. кирпичный минарет имеет 116ступенек. Основание минарета вформе восьмигранника украшеноизречениями на арабском языке.

Divri¤i Ulu Camii1196-1197 y›llar›nda Sivas’tayap›lm›flt›r. Dikdörtgen planl›camiinin üstü düz dam fleklindedir.Güney duvar›na dik uzanan 11sahanl› as›l ibadet alan›nda toplam50 y›¤ma ayak bulunmaktad›r. 13.yüzy›lda yap›lan tu¤la örgülü,silindirik gövdeli minaresinde 116basamak bulunmaktad›r.

Ту р ц и я T ü r k i y e

Ту р ц и я T ü r k i y e

Мечеть Биби-ханым Самая большая мечеть в СреднейАзии, построенная Тамерланом вСамарканде. Строительство былозакончено в 1404 г. Мечеть обрушиласьв результате землетрясения, но былавосстановлена в советское время.

Bibi Han›m CamiiTimur taraf›ndan Semerkant’tayapt›r›lan Orta Asya’n›n en büyükcamisi. 1404’te yap›m› biten camideprem s›ras›nda y›k›ld› fakatSovyetler zaman›nda yeniden yap›ld›.

У з б е к и с т а н Ö z b e k i s t a n

Усыпальница МевляныОдин из самых изысканных примеров сельджукской архитектуры.Находится в г. Конья. Усыпальница была построена в 1274 г. Куполусыпальницы представляет собой конус, состоящий из 16 пластин.Основание конуса и крыша покрыты бирюзовыми изразцами,поэтому усыпальницу называют «здание с зеленым куполом».Памятник является излюбленным местом посещения для туристов.Ведь Мевляна считается символом толерантности, любви кближнему независимо от его веры, национальности, цвета кожи.

Mevlana Türbesi Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerinden biridir. 1274’teKonya’da infla edilen türbenin kubbesi 16 dilimden oluflan bir hunifleklindedir. Gövde ve külah turkuaz renkli çinilerle kapl›d›r. Buyüzden konik kubbeye “Kubbe-i Hadra” (Yeflil Kubbe) denilmifltir.Renk, inanç, millet fark›na göre insanlar› ay›rt etmeden, hoflgörüve sevginin sembolü haline gelen Mevlana’n›n türbesi, bütündünyadan gelen turistlerin gözdesi haline gelmifltir.

àÒÔÓÍÓÌ ‚ÂÍÓ‚ Î˛‰Ë ð‡ÁÌ˚ÏËÔÛÚflÏË Ô˚Ú‡ÎËÒ¸ ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸ ÓÒ‚ÓËı ‚ÂðÓ‚‡ÌËflı. ê‡Á‚Ë‚‡fl

ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ ‡Ì‡ÎËÚË˜ÂÒÍË Ï˚ÒÎËÚ¸,ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸, ÒÓÁË‰‡Ú¸, ËÁÓ·ðÂÚ‡Ú¸, ˜ÂÎÓ‚ÂÍËÁÏÂÌflÎ ÔðËðÓ‰Û. ÇÒÂÏËðÌ‡fl ËÒÚÓðËflÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ËÒÚÓðË˛˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ëðÂ‰Ë ËÁÓ·ðÂÚÂÌÌÓ„Ó,ÔÓÒÚðÓÂÌÌÓ„Ó, ð‡Áð‡·ÓÚ‡ÌÌÓ„Ó˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÂÒÚ¸ ¯Â‰Â‚ð˚, ÍÓÚÓð˚Â ‚Ó‚ÒÂÏ ÏËðÂ ÔðËÌflÚÓ Ì‡Á˚‚‡Ú¸ ˜Û‰ÂÒ‡ÏËÒ‚ÂÚ‡ ËÁ-Á‡ Ëı ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓÒÚË.

Ç ÚÓÎÍÓ‚ÓÏ ÒÎÓ‚‡ðÂ ˜ËÚ‡ÂÏ: «óÛ‰Ó -Ò‚Âðı˙ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ fl‚ÎÂÌËÂ, ‚˚Á‚‡ÌÌÓÂ‚ÏÂ¯‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ ·ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ,ÔÓÚÛÒÚÓðÓÌÌÂÈ ÒËÎ˚, ÌÂ˜ÚÓÔÓð‡ÁËÚÂÎ¸ÌÓÂ, Û‰Ë‚Îfl˛˘ÂÂ Ò‚ÓÂÈÌÂÓ·˚˜ÌÓÒÚ¸˛». ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ‚ÔðËðÓ‰Â Ë ÒðÂ‰Ë ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËÈ ðÛÍ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ÂÒÚ¸ Ó·˙ÂÍÚ˚,ÔÓð‡Ê‡˛˘ËÂ ð‡ÁÏÂð‡ÏË,ÌÂÓ·˚˜ÌÓÒÚ¸˛, Íð‡ÒÓÚÓÈ... í‡ÍËÂ¯Â‰Â‚ð˚ ‚ÒÂ„‰‡ ÓÍðÛÊÂÌ˚ ÎÂ„ÂÌ‰‡ÏË ËÔðÂ‰‡ÌËflÏË.

í‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Â «˜Û‰ÂÒ‡ Ò‚ÂÚ‡»ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ Â˘Â ‚ ˝ÔÓıÛ ‡ÌÚË˜ÌÓÒÚË.àÁ‚ÂÒÚÌ˚Â ‡ðıËÚÂÍÚÓð˚, Û˜ÂÌ˚Â,ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍË ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌËÓÒÚ‡‚ËÎË Ò‚ÓË ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËfl Ó· ˝ÚËı¯Â‰Â‚ð‡ı, Ò‡Ï˚Â ‚˚‰‡˛˘ËÂÒfl ËÁÍÓÚÓð˚ı ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ·˚ÎË ÔðË˜ËÒÎÂÌ˚Í ÒÂÏË ˜Û‰ÂÒ‡Ï Ò‚ÂÚ‡.

Ç I ‚. ‰Ó Ì.˝. „ðÂ˜ÂÒÍËÈ ÔÓ˝Ú ÄÌÚËÔ‡Úð‚˚‰ÂÎËÎ ÒÂÏ¸ ËÁ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı¯Â‰Â‚ðÓ‚, ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛ‚, ˜ÚÓ ˜ËÒÎÓ ˝ÚÓ‚˚·ð‡ÌÓ ÌÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ. àÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ˜ËÒÎÓ ÒÂÏ¸ ‚ ‰ðÂ‚ÌÂÏ ÏËðÂ Ò˜ËÚ‡ÎÓÒ¸Ï‡„Ë˜ÂÒÍËÏ. ÑÎfl ÇÂÎËÍÓÈ ·Ó„ËÌË-Ï‡ÚÂðË äË·ÂÎ˚ Ë ·Ó„ËÌË-ÓıÓÚÌËˆ˚ÄðÚÂÏË‰˚ ˜ËÒÎÓ ÒÂÏ¸ ·˚ÎÓ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚Ï.ë‚fl˘ÂÌÌ˚Ï ·˚ÎÓ ˜ËÒÎÓ ÒÂÏ¸ Ë ‰ÎflÊËÚÂÎÂÈ ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó Ç‡‚ËÎÓÌ‡. Ç ÍÛÎ¸ÚÛðÂ¯ÛÏÂðÓ‚ Ë ‡ÒÒËðËÈˆÂ‚ ˜ËÒÎÓ ÒÂÏ¸Ú‡ÍÊÂ ·˚ÎÓ Ï‡„Ë˜ÂÒÍËÏ. çÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓÌÂ‰ÂÎfl ð‡Á‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ ÒÂÏ¸ ‰ÌÂÈ, ‚ ˝ÔÓÒ‡ı‰ðÂ‚ÌËı Ì‡ðÓ‰Ó‚ áÂÏÎfl ÒÓÒÚÓËÚ ËÁ ÒÂÏËÔÓ‰ÁÂÏÌ˚ı ÏËðÓ‚, ‡ ÌÂ·ÂÒ‡ ËÏÂ˛Ú ÒÂÏ¸ÛðÓ‚ÌÂÈ.

Ç ÔÂðËÓ‰ Ôð‡‚ÎÂÌËfl ÉËÎ¸„‡ÏÂ¯‡Ç‡‚ËÎÓÌ ËÏÂÎ ÒÂÏ¸ ‚ÓðÓÚ, ÍÓÚÓð˚ÂÁ‡Íð˚‚‡ÎËÒ¸ Ì‡ ÒÂÏ¸ Á‡ÒÓ‚Ó‚. ùÔÓÒð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÉËÎ¸„‡ÏÂ¯ ÒÓÓðÛ‰ËÎÒÂÏ¸ flÏ-ÎÓ‚Û¯ÂÍ ‰Îfl Î¸‚Ó‚, ˜ÚÓ Ú‡ÍÊÂÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ Ï‡„Ë˜ÂÒÍËÂ Ò‚ÓÈÒÚ‚‡˜ËÒÎ‡ «ÒÂÏ¸». Ç ÏËÙ‡ı Ë ÎÂ„ÂÌ‰‡ıÏÌÓ„Ëı ‰ðÂ‚ÌËı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ˜ËÒÎÓ «ÒÂÏ¸» Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ÓÒÓ·ÓÂ ÏÂÒÚÓ. ÇÓ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, Ì‡ÔðËÏÂð,ÔðÂ‰‡ÌËÂ Ó ÒÂÏË ÒÔfl˘Ëı ÓÚðÓÍ‡ı.

ç‡ÔÓÏÌËÏ Â˘Â ð‡Á, Í‡ÍËÂ ËÏÂÌÌÓ¯Â‰Â‚ð˚ Ò˜ËÚ‡ÎËÒ¸ ˜Û‰ÂÒ‡ÏË Ò‚ÂÚ‡:

1. ïð‡Ï ÄðÚÂÏË‰˚ ùÙÂÒÒÍÓÈ. VII ‚ ‰ÓÌ.˝.




Семь чудес светаЯхья Аксой

Директор отдела развития и изучения культур народов при Министерстве культуры Турецкой Республики.

Dünyan›n yedi harikas›Yahya Aksoy

Kültür Bakanl›¤› Halk kültürlerini Araflt›rma ve Gelifltirme E. Genel Müdürü (Türkiye).

‹nsanlar inançlar›n› türlü yollarla an-latmaya çal›flm›fllard›r. Düflünme, ya-ratma ve yapma yetene¤ini gelifltiren

insan, do¤aya ve tarihe damgas›n› vur-mufltur. Tarihi süreç içerisinde insano¤-lunun yapt›¤› eserler aras›nda dünyaharikas› olarak adland›r›lan ve üstün ni-telikleri bulunanlar› vard›r.

Sözlükler harikay›; “Yarad›l›fl›n ve ola-naklar›n üstünde olup, insanda hayran-l›k uyand›ran fleyler” olarak tan›mla-maktad›r. Gerçekten de do¤an›n ve insa-n›n ortaya koydu¤u eserler aras›nda oderce muhteflem ve görkemli olanlar›bulunmaktad›r. Bu nedenle harika eser-lerle ilgili ülkelere göre de¤iflen yayg›nefsaneler ve masallarda bulunmaktad›r.

Antik ça¤larda yap›lan bu eserlerüzerinde devrin ünlü bilginleri ve sa-natç›lar› bir araya gelerek de¤erlendir-melerde bulunmufllar. Yap›lan incele-me ve de¤erlendirmeler sonucunda uz-man kiflilerin seçti¤i bu eserler o dö-nemde ve sürüp gelen zaman içerisinde“dünyan›n yedi harikas› olarak” adlan-d›r›lm›fllar.

‹sa’dan önce I. yüzy›lda tarihçi Anti-pater taraf›ndan seçildi¤i söylenen bueserler için yedi say›s›n›n bir özelli¤i var.Tarihi süreç içerisinde yediyle ilgili çeflit-li anlay›fllar flöyle s›ralanabilir: Ana tan-r›ça Kübele ve Artemis için yedi say›s›kutsald›r. Ünlü tarih ve kültür kenti Ba-bil’de yedi say›s› kutsald›r. Sümerlerde,Asurlarda yedi say›s› kutsal olup tanr›la-r›n›n yedi olmas›, haftan›n yedi gün ola-rak tan›mlanmas›, yedi kat yerin alt› veyedi kat yerin üstü tan›mlamalar, yedisay›s›n›n özel bir durum ifade etti¤inigöstermektedir.

Ayr›ca G›lgamefl’›n yönetti¤i Babil ülke-sinde yedi kap› bulunmakta ve yedi sür-

Так называемые «чудеса света»появились еще в эпохуантичности. Известные

архитекторы, ученые,путешественники того времениоставили свои впечатления об

этих шедеврах, самыевыдающиеся из которых со

временем были причислены ксеми чудесам света.

Antik ça¤larda yap›lan bueserler üzerinde devrin ünlübilginleri ve sanatç›lar› bir

araya gelerekde¤erlendirmelerde

bulunmufllar. Yap›lan incelemeve de¤erlendirmeler sonucunda

uzman kiflilerin seçti¤i bueserler o dönemde ve sürüp

gelen zaman içerisinde“dünyan›n yedi harikas›

olarak” adland›r›lm›fllar.

2. É‡ÎËÍ‡ðÌ‡ÒÒÍËÈ Ï‡‚ÁÓÎÂÈ. Å˚ÎÒÓÓðÛÊÂÌ Ì‡ ÏÂÒÚÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„ÓÅÓ‰ðÛÏ‡ ‚ íÛðˆËË. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏflÓÚ ÌÂ„Ó ÌÂ ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ÌË Ï‡ÎÂÈ¯Â„Ó ÒÎÂ‰‡.

3. ëÚ‡ÚÛfl áÂ‚Ò‡ éÎËÏÔËÈÒÍÓ„Ó. 4. äÓÎÓÒÒ êÓ‰ÓÒÒÍËÈ. ëÚ‡ÚÛfl

ÔÓÍðÓ‚ËÚÂÎfl êÓ‰ÓÒ‡ – ·Ó„‡ ëÓÎÌˆ‡ÉÂÎËÓÒ‡. éÌ‡ ÓÍÓÎ‰Ó‚˚‚‡Î‡ ‚ÒÂı, ÍÚÓ‚Ë‰ÂÎ ÂÂ Ò ÏÓðfl ËÎË Ò ÒÛ¯Ë.

5. ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðËÈÒÍËÈ Ï‡flÍ. å‡flÍ,ÒÓÓðÛÊÂÌÌ˚È ‚ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ðËË, ˜ÚÓ·˚

ÍÓð‡·ÎË ÏÓ„ÎË ÏËÌÓ‚‡Ú¸ ðËÙ˚ Ì‡ ÔÛÚË‚ ‡ÎÂÍÒ‡Ì‰ðËÈÒÍÛ˛ ·ÛıÚÛ. å‡flÍÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÎ ÒÓ·ÓÈ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ¯Â‰Â‚ð‡ðıËÚÂÍÚÛð˚.

6. Ö„ËÔÂÚÒÍËÂ ÔËð‡ÏË‰˚ ‚ ÉËÁÂ.ë‡ÏÓÂ ÒÚ‡ðÂÈ¯ÂÂ ËÁ ˜Û‰ÂÒ Ò‚ÂÚ‡,‰Ó¯Â‰¯ÂÂ ‰Ó Ì‡¯Ëı ‰ÌÂÈ. àÁ ‰ðÂ‚ÌËıÏ‡ÌÛÒÍðËÔÚÓ‚ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËË 80 ÔËð‡ÏË‰, ÏÌÓ„ËÂ ËÁÍÓÚÓð˚ı ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏflÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ‚˚ÒÓÍËÂ „ðÛ‰˚

güyle aç›lmaktad›r. G›lgamefl destan›n›nyaz›ld›¤› tabletlerde G›lgamefl’in aslanlarakarfl› yedi çukur tuzak kazmas› da yedi sa-y›s›n›n önemini vurgulamaktad›r. Tarihiöyküler ve mitolojiler içerisinde pek çok ül-keden yedi ve yediler sözü ön plana ç›k-maktad›r. Dünyan›n dört bir yan›nda “Ye-di Uyurlar›n Öyküsü” hep söylene gelir.

Dünyan›n seçilen yedi harikas› flun-lard›r:




Храм Артемиды Эфесской

Efes’teki Artemis tap›na¤›

Галикарнасскиймавзолей

HalikarnasMozolesi

ÔÂÒÍ‡. èËð‡ÏË‰˚, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚Â ‚ 18ÍÏ ÓÚ ä‡Ëð‡ ‚ ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÏ „ÓðÓ‰ÍÂ ÉËÁÂ,ÒÓıð‡ÌËÎËÒ¸ ‰Ó Ì‡¯Ëı ‰ÌÂÈ, ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓÔÓÚÂðfl‚ ‚ ‚˚ÒÓÚÂ. Ö„ËÔÂÚÒÍËÏÔËð‡ÏË‰‡Ï ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÓ ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÎÂ„ÂÌ‰ Ë ÏËÙÓ‚.

7. ÇËÒfl˜ËÂ Ò‡‰˚ Ç‡‚ËÎÓÌ‡. éÇ‡‚ËÎÓÌÂ ÛÔÓÏËÌ‡˛Ú ë‚fl˘ÂÌÌ˚ÂÍÌË„Ë. àÒÚÓðËfl ˝ÚÓ„Ó „ÓðÓ‰‡ Ë Â„ÓÔÂ˜‡Î¸Ì˚È ÍÓÌÂˆ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Ë ‚ Ì‡¯Ë‰ÌË.

åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËfl, ÍÓÚÓð‡fl Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ‚íÓðÂ «Äð‡Ï ç‡Íı‡ð‡ËÏ», ËÎËåÂÊ‰ÛðÂ˜¸Â, ·˚Î‡ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÈÍÓÎ˚·ÂÎ¸˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ç‡ ˝ÚÓÈ ÁÂÏÎÂÔÓfl‚ËÎËÒ¸ Ë ð‡Á‚Ë‚‡ÎËÒ¸ Ç‡‚ËÎÓÌÒÍÓÂ,ÄÍÍ‡‰ÒÍÓÂ Ë ï‡Î‰ÂÈÒÍÓÂ ˆ‡ðÒÚ‚‡.

ÇÓÚ ˜ÚÓ „Ó‚ÓðËÚÒfl ‚ ÅË·ÎËË ÓÒÚðÓËÚÂÎflı Ç‡‚ËÎÓÌÒÍÓÈ ·‡¯ÌË:«...ëÓ·ÂðÂÏÒfl ‚ÏÂÒÚÂ Ë Ì‡‰ÂÎ‡ÂÏÍËðÔË˜ÂÈ, Ë Ó·ÓÊÊÂÏ Ëı Ì‡ ÍÓÒÚðÂ», -ÒÍ‡Á‡ÎË ÓÌË. à ÒÚ‡Î ‰Îfl ÌËı ÍËðÔË˜Í‡ÏÌÂÏ, ‡ ÒÏÓÎ‡ – ËÁ‚ÂÒÚ¸˛. à ÒÍ‡Á‡ÎËÓÌË: «ëÓ·ÂðÂÏÒfl ‚ÏÂÒÚÂ Ë ÔÓÒÚðÓËÏ·‡¯Ì˛, ÍÓÚÓð‡fl ÔðËÌÂÒÂÚ Ì‡Ï ÒÎ‡‚Û, Ë

ÒÓ·ÂðÂÏÒfl ‚ÒÂ ÔÓ‰ ˝ÚÓÈ ·‡¯ÌÂÈ, ˜ÚÓ·˚ÌÂ ð‡ÒÒÂË‚‡Ú¸Òfl Ì‡Ï ÔÓ áÂÏÎÂ».ë‚fl˘ÂÌÌ˚Â ÔËÒ‡ÌËfl ÏÌÓ„Ó „Ó‚ÓðflÚ ÓÁÌ‡˜ÂÌËË Ç‡‚ËÎÓÌÒÍÓÈ ·‡¯ÌË. Ç‡‚ËÎÓÌ·˚Î Ó‰ÌËÏ ËÁ Ò‡Ï˚ı Íð‡ÒË‚˚ı „ÓðÓ‰Ó‚åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËË. Äð‡·˚ Ì‡Á˚‚‡ÎË ˝ÚÓÚ„ÓðÓ‰ ùÎ¸-ÑÊÂÁËðÂ («éÒÚðÓ‚»). ÇÓ‰˚Ö‚Ùð‡Ú‡, ÔðÓÚÂÍ‡‚¯Â„Ó ˜ÂðÂÁ „ÓðÓ‰,ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ‰Îfl ÔÓÎË‚‡ ÁÂÏÂÎ¸ Á‡‚ÌÂ¯ÌËÏË ÒÚÂÌ‡ÏË „ÓðÓ‰‡. èÓ Ó·ÓËÏ·ÂðÂ„‡Ï ðÂÍË ð‡ÒÔÓÎÓÊËÎËÒ¸ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ÔðË˜‡Î˚ ËÌ‡·ÂðÂÊÌ˚Â. ÉÎ‡‚ÌÛ˛ ÛÎËˆÛ Ç‡‚ËÎÓÌ‡ –«ÑÓðÓ„Û ÔðÓˆÂÒÒËÈ», ÛÍð‡¯‡ÎË ıð‡Ï˚ ËÒÍÛÎ¸ÔÚÛð˚. ÉÓðÓ‰ fl‚ÎflÎÒfl ‚‡ÊÌ˚ÏÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÏ ÙÓðÔÓÒÚÓÏ ÚÓ„Ó‚ðÂÏÂÌË, Ó ˜ÂÏ „Ó‚ÓðflÚ ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÂÂ„Ó ÒÚÂÌ˚ Ë ÒÂÏ¸ ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‚ÓðÓÚ,˜ÂðÂÁ ÍÓÚÓð˚Â ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ‚ÓÈÚË ËÎË‚˚ÈÚË ËÁ „ÓðÓ‰‡. ùÚÓ ·˚ÎÓ Ò‡ÏÓÂÍðÛÔÌÓÂ ÔÓÒÂÎÂÌËÂ Ò‚ÓÂ„Ó ‚ðÂÏÂÌË.ëÚÂÌ˚ „ÓðÓ‰‡ ÓÚÎË˜‡ÎËÒ¸ ÓÚ ÒÚÂÌ ‰ðÛ„Ëı„ÓðÓ‰Ó‚. àÁ‚ÂÒÚÌ˚È ‰ðÂ‚ÌÂ„ðÂ˜ÂÒÍËÈËÒÚÓðËÍ ÉÂðÓ‰ÓÚ, ÔÓÒÂÚË‚¯ËÈ „ÓðÓ‰ ‚ V‚. ‰Ó Ì.˝., ÔËÒ‡Î: «íÓÎ˘ËÌ‡ ÒÚÂÌ Ç‡‚ËÎÓÌ‡Ú‡ÍÓ‚‡, ˜ÚÓ ÔÓ ÌËÏ ÏÓ„ÛÚ ÔðÓÂı‡Ú¸ ‰‚Â

1. Efes’teki Artemis tap›na¤›: ‹sa’danönce VII. yüzy›lda yap›lm›flt›r.

2. Halikarnas Mozolesi: Bodrum’da ya-p›lm›fl ve bugün hiçbir izi kalmam›flt›r.

3. Olimpia’daki Zeus Heykeli: Artemistaraf›ndan kocas› ad›na yapt›r›lm›fl ünlüan›tt›r.

4. Rodos Heykeli: Rodos’un en gör-kemli yerine günefl tanr›s› Helios ad›nadikilmifl olan bu an›t›n üstün özelliklerivard›r. Günefli ve denizi süreklidir. Deniz-den ve karadan görenleri büyüler.Ege’nin kültür an›t›d›r.

5. ‹skenderiye Feneri: ‹skender flehri-nin girifl alan›na dikilmifl gemileri ve de-nizi ayd›nlatan görkemli bir an›tt›r. Mi-mari özellikleri ve kullan›lan malzemelerözel yap›ml›d›r.

6. M›s›r’daki Gize Piramitleri: Antikça¤›n günümüze arma¤an etti¤i enönemli ve görkemli eserlerden biridir.Eski kaynaklar M›s›rda 80 kadar pirami-




Храм Зевса

Zeus tap›na¤›

Статуя Зевса Олимпийского

Tap›na¤›n içindeki Zeus heykeli

ÔÓ‚ÓÁÍË, Á‡ÔðflÊÂÌÌ˚Â Í‡Ê‰‡fl˜ÂÚ˚ð¸Ïfl ÎÓ¯‡‰¸ÏË».

èð‡‚ËÚÂÎË ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó Ç‡‚ËÎÓÌ‡ ËÏÂÎËÔðË‚˚˜ÍÛ ÛÌË˜ÚÓÊ‡Ú¸ ‚ÒÂ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÂ ‰ÓÌËı. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ Ú‡ÍÓÂ ·ÂÁÊ‡ÎÓÒÚÌÓÂÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ‰ÂflÌËflÏ Ò‚ÓËıÔðÂ‰¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, ˝ıÓ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ËÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËfl Ç‡‚ËÎÓÌ‡ ‚ÒÂÊÂ ‰ÓÒÚË„ÎÓ Ì‡¯Ëı ‰ÌÂÈ. é‰ÌÓ ËÁ ÒÂÏË˜Û‰ÂÒ Ò‚ÂÚ‡ – ÇËÒfl˜ËÂ Ò‡‰˚ëÂÏËð‡ÏË‰˚, ·˚ÎË ÒÓÁ‰‡Ì˚ ‚ ÔÂðËÓ‰Ôð‡‚ÎÂÌËfl ˆ‡ðfl ‚‡‚ËÎÓÌÒÍÓ„Óç‡‚ÛıÓ‰ÓÌÓÒÓð‡ II.

åÌÂ ÔÓÒ˜‡ÒÚÎË‚ËÎÓÒ¸ ÔðËÌflÚ¸Û˜‡ÒÚËÂ ‚ Ç‡‚ËÎÓÌÒÍÓÏ ÙÂÒÚË‚‡ÎÂ ‚1988 „. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‰‚Ûı ÌÂ‰ÂÎ¸ÙÂÒÚË‚‡Îfl Í‡Ê‰˚È ‚Â˜Âð ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚Â„ðÛÔÔ˚ Ë ÚÂ‡Úð‡Î¸Ì˚Â ÍÓÎÎÂÍÚË‚˚ ÒÓ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡ÎË Ò‚ÓÂËÒÍÛÒÒÚ‚Ó ‚ÌÛÚðË ‰ðÂ‚ÌËı ÒÚÂÌÇ‡‚ËÎÓÌ‡. ÇÏÂÒÚÂ Ò ‡ÔÎÓ‰ËÒÏÂÌÚ‡ÏËÁðËÚÂÎÂÈ Ì‡ ‚ÂÒ¸ ÏËð ˝ıÓÏ ÓÚ‰‡‚‡ÎËÒ¸ÔðËÁ˚‚˚ Í ÏËðÛ Ë ‰ðÛÊ·Â, Ë Í‡Í Ê‡Î¸,˜ÚÓ ÒÂÈ˜‡Ò ‚ ˝ÚËı ‰ðÂ‚ÌËı ÏÂÒÚ‡ı ˝ıÓÏÓÚ‰‡˛ÚÒfl Á‚ÛÍË ‚Áð˚‚Ó‚ Ë ‚˚ÒÚðÂÎÓ‚.

din oldu¤unu ifade etmek istese de bu-gün bunlar›n pek ço¤u kum y›¤›n› hali-ne gelmifltir. Kahire’nin 18 km. yak›n›n-da bulunan Gize piramitleri yüksekli-¤inden bir k›sm›n› yitirerek sa¤lam ola-rak ayakta kalmay› baflarm›flt›r. Bu pira-mitlerle ilgili tarihi öyküler ve mitoloji-ler yazmakla bitmez.

7. Babil’in Asma Bahçeleri: Bir masalve kültür kendi olan Babil kutsal kitap-larda yer alm›flt›r. Tarihi öyküsü ve gü-nümüzde yaflad›¤› ac› kadere tüm in-sanl›¤›n bilmesi gerekir.

Tevrat’›n “Aram Nakharaim” yani iki›rmak aras› dedi¤i Mezopotamya büyükbir uygarl›k befli¤i olmufltur. Babil kral-l›¤›, Kalde, Akat ve Erch krall›¤› bu top-raklarda do¤up yaflam›flt›r. Hz. MusaBabil kulesiyle ilgili kutsal kitab›ndaözetle flunlar› söylemektedir: “...Ve bir-birlerine geliniz kerpiç keselim ve onlar›ateflte piflirelim dediler ve kerpiç onlara

tafl, yer katran› da kireç oldu ve sonrageliniz bütün yeryüzüne da¤›lmamakiçin kendimize bir flehir ile tepesi gökle-re kadar bir kule yap›p nâm kazanal›m,dediler.” Babil’in asma bahçelerinin veeflsiz kulesini anlatan kutsal kitaplaronun insanl›k tarihindeki yerini ve öne-mini de vurgulam›fllard›r. Babil Mezo-potamya’n›n en güzel kentiydi. Arapla-r›n “El-Cezire” dedikleri yerdeydi. Orta-s›ndan akan F›rat nehri kentin surlar›nd›fl›nda aç›lan kanallarla araziyi sulu-yordu. Nehrin k›y›s›nda ise iskeleler ver›ht›mlar yer almaktayd›. Ayin caddesidenen ana yol belli bafll› tap›naklar›n vetarihi yap›lar›n yer ald›¤› bir bölümdü.Kentin surlarla çevrili olmas› ve yedi ka-p›yla d›flar›ya aç›lmas› tarihi öneminide ayr›ca göstermektedir. Dünya kuru-lal› Babil gibi büyük kent görmemifltirdenebilir. Babil surlar› ça¤›n di¤er kent-lerindeki surlardan farkl›yd›. ‹.Ö. 5. yüz-y›lda tarihçi Heredot, Babil’i görmüfl ve




Колосс Родосский

Rodos Heykeli




Египетские пирамиды в Гизе

M›s›r’daki Gize Piramitleri

Ç‡‚ËÎÓÌ, Ó ÍÓÚÓðÓÏ ÔÓ‚ÂÒÚ‚Û˛Úë‚fl˘ÂÌÌ˚Â ÔËÒ‡ÌËfl, Ë Å‡„‰‡‰ –ˆÂÌÚð˚ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl.à ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ Ì‡Á‡˘ËÚÛ ˝ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ó·ÓÎÓ˜ÍËáÂÏÎË. ÇÓÂÌÌ˚Â ÓÔÂð‡ˆËË, ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚ÂÌ‡ ÚÂððËÚÓðËË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó àð‡Í‡,ÒÚ‡ÎË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðË˜ËÌÓÈ ÒÏÂðÚËÎ˛‰ÂÈ, ÌÓ Ë ÛÌË˜ÚÓÊËÎË Ó„ðÓÏÌ˚ÈÔÎ‡ÒÚ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ä ˝ÚÓÏÛÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÓÒÚ‡Ú¸Òfl ð‡‚ÌÓ‰Û¯Ì˚ÏË.ëÂÈ˜‡Ò ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ÔðÂ‰ÒÚ‡ÂÚ Í‡ðÚËÌ‡ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌÓ„Ó ‰ðÂ‚ÌÂ„Ó Ç‡‚ËÎÓÌ‡,„ÓðÓ‰‡, „‰Â ·˚ÎË Ì‡È‰ÂÌ˚ ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯ËÂÓ·ð‡Áˆ˚ ÍÎËÌÓÔËÒË, „‰Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎËÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ıð‡Ï˚ Ë ‡ÎÚ‡ðË, „‰Â·˚Î‡ ‚˚ÒÚðÓÂÌ‡ ‚˚ÒÓ˜ÂÌÌ‡fl ·‡¯Ìfl, ‚ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â ÍÓÚÓðÓÈ, ÔÓÔðÂ‰ÔÓÎÓÊÂÌËflÏ Û˜ÂÌ˚ı, ÔðËÌËÏ‡ÎËÛ˜‡ÒÚËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÌÂ ÏÂÌÂÂ 72Ì‡ðÓ‰Ó‚. ÇÒÂ ˝ÚÓ – Ó‰Ì‡ ËÁ ÔÂ˜‡Î¸Ì˚ıÔÓ‚ÂÒÚÂÈ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. à Ó‰Ì‡Ê‰˚ ÓÌ‡ÚÓÊÂ ÒÚ‡ÌÂÚ ÚÂÏÓÈ „ðÛÒÚÌ˚ı ÔÂÒÂÌ,ÔðÂ‰‡ÌËÈ, ‚ÓÒÔÓÏËÌ‡ÌËÈ.

àÒÚÓðËfl ÌÂ ÔðÓÒÚËÚ ·ÂÒÔÓ˘‡‰ÌÓ„ÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ÒÂ·Â. ìÌË˜ÚÓÊ‡˛˘ËÈËÒÚÓðË˛ ËÒ˜ÂÁÌÂÚ Ò ÎËˆ‡ áÂÏÎË.éÒÚ‡Ú¸Òfl ÒÛÊ‰ÂÌÓ ÚÓÎ¸ÍÓËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÏÛ Ì‡ÒÎÂ‰Ë˛. n

onun üzerine fikirlerini ifade etmifltir.“Babil surlar›nda karfl›laflan dört atl› ikiaraban›n geçece¤i yer vard›.”

Babil’de çeflitli krallar taraf›ndan ku-rulan devletler birbirinin eserlerini yoketmifllerse de insan›n ve do¤an›n bu

ac›mas›zl›¤›na karfl› Babil’in tarihi do-kusu ve kültürel özellikleri k›smen de ol-sa zaman›m›za kadar gelmifltir. Kral 2.Nabukadnezar devrinde dünyan›n yediharikas›ndan biri olan asma bahçeleryap›lm›flt›r. 1988 y›l›nda yap›lan Babilfestivaline kat›larak bu tarihi kenti gör-düm. 15 gün süren festival boyunca ak-flamlar› dünyan›n dört bir yan›ndan ge-len sanatç›lar, müzik ve gösteri gruplar›Babil’in otantik surlar› içerisinde sanat-lar›n› icra ettiler. Alk›fllar ve duygulartarihi surlar içerisinde yank›lanarakdünyan›n dört bir yan›na dostluk ve ba-r›fl mesajlar› gönderdiler ama ne yaz›kki bugün bu tarihi bölgede bilindi¤i gibidünyan›n en güçlü silahlar› kullan›l-makta ve bombalar› patlamaktad›r.

Kutsal kitaplarda ad›na yer verilenBabil ve Ba¤dat tarihi ve kültürel yönüy-le büyük bir dünya kültür miras›d›r. Bü-tün dünyan›n bu kültür miras›n› insan-l›¤›n mal› olarak tan›mas›, bilmesi vekorumas› gerekir. Babil’e ve Ba¤dat’ayap›lan sald›r›lar insanla beraber büyükbir tarihi varl›¤› da ortadan kald›rmak-tad›r. En büyük ac› budur. Baflka hiçbirgerekçe bu görkemli gerekçeyi örtemezdünyan›n ilk çivi yaz›l› kitapl›klar›, say›-s›z tap›naklar›, inanç merkezleri, surlar›ve 72 millet taraf›ndan yap›ld›¤› söyle-nen göklere kadar yükselen eflsiz Babilkulesi bugün geldi¤imiz noktada ac› so-nuçlarla karfl› karfl›yad›r. Bu, insanl›¤›nac› öyküsüdür. Bir gün masallara, a¤›t-lara ve öykülere geçecektir.

Tarihi yok edenleri tarih yok edecek-tir. Kal›c› olan harika tarihi mirast›r. n




Александрийский маяк

‹skenderiye Feneri

Висячие сады Вавилона

Babil’in Asma Bahçeleri

É ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ‚˚Á˚‚‡ÂÚ, Ò Ó‰ÌÓÈÒÚÓðÓÌ˚, ËÌÚÂðÂÒ ÍÛÌË‚ÂðÒ‡Î¸Ì˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ, ‡ Ò

‰ðÛ„ÓÈ – ÓÔ‡ÒÂÌËfl ÔÓÚÂðËÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË, ÛÒËÎÂÌËflËÏÔÂðË‡ÎËÁÏ‡ Ë Ú.‰. åÌÓ„ËÂ Û˜ÂÌ˚ÂÒ˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÂÒÚ¸, ÔÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Û, ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÂ ‰‚Ûı ÓÒÌÓ‚Ì˚ıÂÂ ËÌÚÂðÔðÂÚ‡ˆËÈ: ÓÚÍ‡Á‡ ÓÚ ‚ÒÂ„Ó, ˜ÚÓÒ‚flÁ‡ÌÓ Ò Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ‡‚ÚÓðËÚÂÚ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ËÒÚðÂÏÎÂÌËfl Í Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚË. ì˜ÂÌ˚Â Ì‡ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â Á‡˜‡ÒÚÛ˛Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÓÔðÂ‰ÂÎËÚ¸Òfl, ÚÓÂÒÚ¸ ÒÚ‡Ú¸ ‚ ðfl‰˚ ·ÓðˆÓ‚ ÎË·Ó Ò«„ÎÓ·‡ÎËÁÏÓÏ», ÎË·Ó Ò‡ÌÚË„ÎÓ·‡ÎËÁÏÓÏ. ÑÎfl ˝ÚËÍË ÚÛÚ ‚‡ÊÌÓÔÓÌflÚ¸, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl, Í‡Í Ë ‚ÒÂ, ˜ÚÓÒ‚flÁ‡ÌÓ Ò ÊËÁÌÂ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸˛˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‡Î¸ÚÂðÌ‡ÚË‚Ì‡ ÔÓ Ò‚ÓËÏÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÏ Ë ÓÒÏ˚ÒÎËÚ¸ ÂÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÎË¯¸ Ó·˙fl‚ ‚ÒÂ ÂÂËÌÚÂðÔðÂÚ‡ˆËË, ÁÌ‡˜ÂÌËfl Ë ÒÏ˚ÒÎ˚.

éÌ‡ ‚˚Á˚‚‡ÂÚ ÓÔ‡ÒÂÌËfl, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ‚ÍÎ˛˜‡ÂÚ ‚ ÒÂ·fl ðËÒÍË, ÒÓ˜ÂÚ‡ÂÚ ‚ ÒÂ·Â·Óð¸·Û ‰Ó·ð‡ ÒÓ ÁÎÓÏ, ËÏÔÂðË‡ÎËÁÏ‡ Ò‰ÂÏÓÍð‡ÚËÂÈ, Úð‡ÌÒÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ò Ï‡Î˚Ï ·ËÁÌÂÒÓÏ.èÓÌflÚÌÓ, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ ËÍ‡Í ð‡ÁðÛ¯ÂÌËÂ Ë Í‡Í ÒÓÁË‰‡ÌËÂ. é‰ÌËð‡ÁÎË˜Ëfl ËÒ˜ÂÁ‡˛Ú, ‰ðÛ„ËÂ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl.è‡ÚðË‡ðı‡Î¸ÌÓÂ, Ô‡ÚÂðÌ‡ÎËÒÚÒÍÓÂÒÓÁÌ‡ÌËÂ ÌÂ ÏÓÊÂÚ ‚ÓÒÔðËÌflÚ¸ ÂÂ, ÌÓ˜ÂðÂÁ Úð‡ÌÒÙÓðÏ‡ˆËË ÒËÒÚÂÏÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‡ðÂ‡Î Ú‡ÍÓ„Ó ÒÓÁÌ‡ÌËflÒÓÍð‡˘‡ÂÚÒfl, ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl Í‡Í ð˚ÌÓ˜ÌÓÂÒÓÁÌ‡ÌËÂ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â.ëÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ÓÔðÓÒ˚, ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌ˚Â‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ, ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ÒÂ·ÓÎ¸¯Â „ð‡Ê‰‡Ì ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛ËÁ àÌÚÂðÌÂÚ‡.

çÓ ‚ÒÂ ðËÒÍË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ò‚flÁ‡Ì˚ ÒÚÂÏ, ˜ÚÓ ÂÈ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÛÍÓðÂÌËÚ¸Òfl ‚ÒÙÂðÂ ÎÓÍ‡Î¸ÌÓ„Ó „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„ÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡, ‚ ÔðÓˆÂÒÒ‡ı ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË.Ç ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ, Í‡Í Ë Ì‡ ‚ÒÂÏÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â,‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ÔðÓˆÂÒÒ˚ ¯ÎË ‚ÏÂÒÚÂÒ ÔðÓ·ÛÊ‰ÂÌËÂÏ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„ÓÒ‡ÏÓÒÓÁÌ‡ÌËfl, ÛÍðÂÔÎÂÌËÂÏ ÓÒÌÓ‚Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË.é‰Ì‡ÍÓ ÌÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ Á‡·˚‚‡Ú¸ ÚÓÚ Ù‡ÍÚ,˜ÚÓ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl – ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚˚·Óð˚, ÌÓË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ËÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ˝ÚËÍ‡. ùÚÓ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚ÈÛðÓ‚ÂÌ¸ ˝ÍÓÌÓÏËÍË, ÌÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„ÓÛðÓ‚ÂÌ¸ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. èÓÌflÚÌÓ,



K üreselleflme bir yandan evrenselde¤erlere ilgi göstermeye ça¤›r›r-ken, di¤er taraftan ulusal kimli-

¤in kaybolma korkusu ve emperyaliz-min güçlenmesini ça¤r›flt›r›yor. Birçokbilim adam› küreselleflmenin flu iki yo-rumunun çat›flt›¤›n› düflünüyor: Kapal›kültüre sahip ve özgünlü¤ünü korumagayretinde olan ulusal devletlerin otori-teleri dâhil olmak üzere millî olan herfleyden vazgeçme gayreti ve öz varl›¤›n›koruma gayreti. Sovyet sonras› co¤raf-yas›n›n bilim adamlar›, ço¤u zaman kü-reselleflmeyle iliflkilerini, yani “küresel-leflme” saf›nda veya küreselleflme karfl›t›safta oldu¤unu belirlemek gerekti¤inidüflünüyorlar. Etik için burada insan ha-yat›n› ilgilendiren her fley gibi küresel-leflme de sonuçlar› itibar›yla alternatifli-dir ve küreselleflmeyi ancak bütün bo-yutlar›yla, yorumlar›yla, önemi ve anla-m› ile idrak etmek mümkündür.

Küreselleflme korkutuyor çünkü risktafl›yor. ‹çinde kötü ile iyinin, demokrasiile emperyalizmin, ulus ötesi flirketlerinküçük flirketlerle mücadelesini bar›nd›-r›yor. Küreselleflme y›kmak olarak da,kurmak olarak da iflliyor. Baz› farkl›l›klarkaybolurken baz›lar› ortaya ç›k›yor. Köh-ne anlay›fllar ve pederflahi bilinç küresel-leflmeyi alg›layam›yor. Fakat e¤itim sis-temlerinin dönüflümleri arac›l›¤›yla bubilincin yay›lma alan› küçülüyor, pazarekonomisinin alan› geniflliyor. Azerbay-can’da yürütülen sosyolojik anketler,cep telefonu ve internetin yay›ld›¤›n›gösteriyor. Gittikçe halk›n büyük bölü-mü internetten bilgi al›yor.

Позитивный национализмявляется основой сосуществования

Фархад МамедовАспирант Института философии и политико-правовых исследований Национальной академии наук Азербайджана.

Pozitif milliyetçilikberaber yaflama düflüncesidir

Ferhad MamedovDoktora ö¤rencisi, Azerbaycan Bilimler Akademisi Felsefe ve Politika Enstitüsü.

Глобализация вызываетопасения, потому что

включает в себя риски,сочетает в себе борьбу добра

со злом, империализма сдемократией,

транснациональнойэкономики с малым

бизнесом.

Küreselleflme korkutuyorçünkü risk tafl›yor. ‹çinde

kötü ile iyinin, demokrasi ileemperyalizmin, ulus ötesi

flirketlerin küçük flirketlerlemücadelesini bar›nd›r›yor.



ПозитивныйнационализмСохраняют свою роль в формировании

национальной и этническойпринадлежности такие элементыкультуры, как язык, религия, традиции,эстетические ценности и т.п. Их рольочевидна, но важно подчеркнуть, что онивыполняют функцию символическогомаркера. Надо также заметить, что дляразличных слоев населения эти символывыстраиваются в различной ценностнойиерархии. К примеру, многие ученыеполагают, что глобализация формируетденационализированные группы. Пишуто могуществе мирового классабизнесменов, политических элит, ученых,журналистов и т.д., представителикоторого, взаимодействуя между собой,отстаивают политику развития торговли,инвестиций, отказа от границ и развитиярыночной экономики. Будто бы эти слоилишаются национальной идентичности.Но в любой стране есть другие группынаселения, носители других типовсознания, жизнь которых тесно связана снациональной и этническойпринадлежностью. Нам представляется,что проблема не в наличии тех или иныхгрупп и соответствующих типовсознания, а в способности найти модуссосуществования этих групп. Позитивныйнационализм, на наш взгляд, и являетсяосновой такого сосуществования.

PozitifmilliyetçilikUlusal ve etnik aidiyetin oluflmas›nda

dil, din, gelenekler, estetik de¤erlerv.b. kültür ö¤eleri önemini koruyor.Bunlar›n rolleri aç›kt›r fakat sembolikbir imleyici fonksiyonu eda ettiklerinibelirtmek önemlidir. Yine ayn› flekildenüfusun farkl› tabakalar› için busemboller hiyerarfli de¤erlerininçeflitlili¤inde ortaya ç›karlar.Gazetelerde; kendi aralar›nda ortakhareket eden, yat›r›m politikalar›n›savunan, s›n›rlar› reddeden, ticaretingeliflmesi ve pazar ekonomisinden yanapolitika yapan uluslararas› ifladamlar›,politika elitleri, bilim adamlar›,gazeteciler gibi s›n›flar›n gücü yaz›l›r.Güya bu s›n›flar millî kimli¤ireddediyorlar. Fakat her ülkedehayatlar› ulusal ve etnik aidiyetle s›k›s›k›ya ba¤l› çeflitli halk gruplar›, farkl›bilince sahip tipler vard›r. Problem,gruplar ve onlara uygun anlay›fllar›nolmas›nda de¤il, bu gruplar›n beraberyaflama biçimi bulma yetene¤indedir.Pozitif milliyetçilik de, bizim bak›flaç›m›za göre, bu beraber yaflamadüflüncesidir.

˜ÚÓ ‰Îfl „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, Í‡Í ‰Îfl fl‚ÎÂÌËfl,Ò‚flÁ‡ÌÌÓ„Ó, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, Ò ‚˚ÒÓÍËÏËÚÂıÌÓÎÓ„ËflÏË, Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍËÏÔðÓˆÂÒÒÓÏ, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈËÌÚÂ„ð‡ˆËÂÈ, ˝ÚË ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÌÂ ‚ ˜ËÒÎÂÔðËÓðËÚÂÚÌ˚ı. çÓ ÓÌË ËÏÂ˛ÚÔÂð‚ÓÒÚÂÔÂÌÌÛ˛ ‚‡ÊÌÓÒÚ¸ ‰ÎflÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡. åÌÓ„ËÂ ‡‚ÚÓð˚ Û‚ÂðÂÌ˚‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÚ Ëı ÔÓÁËÚË‚ÌÓ„Ó ðÂ¯ÂÌËfl·Û‰ÛÚ Á‡‚ËÒÂÚ¸ ÚÂÏÔ˚ ð‡Á‚ËÚËfl ÒÚð‡Ì˚Ë Ï‡Î˚È ðËÒÍ ÔðË ÂÂ ‚ıÓÊ‰ÂÌËË ‚„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚Â ÔðÓˆÂÒÒ˚. àÌ˚ÏËÒÎÓ‚‡ÏË, Á‡‰‡˜ÂÈ ÌÓÏÂð Ó‰ËÌÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ÏÂð˚ÒÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË ËÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡, ÛÍðÂÔÎÂÌËfl

„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ÔÓðfl‰Í‡. «èÓÁËÚË‚Ì˚ÏÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏÓÏ» Ï˚ Ò˜ËÚ‡ÂÏ ÔÓËÒÍ ËÌ‡ıÓÊ‰ÂÌËÂ Ú‡ÍÓÈ ÏÂð˚.

èÓÌflÚËÂ «˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸» ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ð‡ÒÒÏÓÚðÂÌÓ ‚ ÚðÂı ÔÎ‡Ì‡ı. ÇÓ-ÔÂð‚˚ı,Í‡Í Ì‡·Óð ‡ÚðË·ÛÚÓ‚ Ë Ó·˙ÂÍÚË‚Ì˚ıı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍ Ó·˘ÌÓÒÚË, ‚Ó-‚ÚÓð˚ı,Í‡Í ‚˚˜ÎÂÌÂÌËÂ ÍðÓ‚ÌÓðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÒ‚flÁÂÈ ‚ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËË Ó·˘ÌÓÒÚË, Ë ‚-ÚðÂÚ¸Ëı – Í‡Í ÍÓÏÔÎÂÍÒ ÔÓ‚Â‰ÂÌ˜ÂÒÍËıÒÚÂðÂÓÚËÔÓ‚. ç‡Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸ ÂÒÚ¸ ÓÒÓ·‡flı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍ‡, ÒÓÒÚÓfl˘‡fl ‚Ó˘Û˘ÂÌËË Ë ÔÂðÂÊË‚‡ÌËË ËÌ‰Ë‚Ë‰ÓÏ

Fakat küreselleflmenin bütün riskleri,demokratik süreçlerde, yerel sivil top-lum çerçevesinde kökleflmesi zorunlulu-¤u ile ba¤lant›l›. Bütün Sovyet sonras›co¤rafyas›nda oldu¤u gibi Azerbay-can’da da demokratik süreçler ulusal bi-lincin uyanmas›yla ve ulus devletin te-mellerinin güçlenmesiyle beraber iflledi.Fakat bu, demokrasinin sadece seçim ol-mad›¤›n›, politik kültür ve eti¤in belirlibir seviye gerektirdi¤ini görmezden gel-me sebebi de¤ildir. Bu, ekonomik gelifl-menin belirli seviyesidir fakat her fley-den önce karfl›l›kl› iliflkilerin kültürel dü-zeyidir. Her fleyden önce ileri teknoloji,bilimsel teknik süreç ve ekonomik en-tegrasyonla ba¤lant›l› bir süreç olan kü-reselleflme için bu kavramlar›n öncelikliolmad›¤› anlafl›l›r bir fley. Ama bu kav-ramlar Azerbaycan için birincil önem arzediyor. Birçok yazar geliflme temposu-nun ve küreselleflme sürecine en az risk-le girmenin bu kavramlar›n anlafl›lmas›-na ba¤l› oldu¤una inan›yor. Di¤er ifadeile birinci görevimiz demokrasi ile milli-yetçilik aras›nda ölçü bulmak, devlet,politik kültür ve düzen esaslar›n›n güç-lendirilmesidir. “Etnik” kavram›n›n üçtemel yaklafl›m› vard›r: Etniklik; toplu-mun nitelik ve objektif karakterinin bile-fleni, toplulu¤un oluflmas›nda kanba¤›n›n belirlenmesi ve son olarak ben-zer davran›fl kal›plar›n›n birleflimi olarakanlafl›l›r. Etniklik, bireyin belli bir grubaaitli¤inin his ve endiflesinden, bir ulu-sun temsilcisi oldu¤unu alg›lamas›n-dan oluflan sübjektifli¤in önemli bir ay›-r›c› özelli¤i olarak görünür. Fakat etnik-lik sürekli de¤iflime tabidir. E. Smit, M.Hayser ve di¤er ünlü uzmanlar tarihinak›fl›n›n etnikli¤in belirmesi için farkl›flartlar yaratt›¤›na inan›rlar. Ayn› bilimadamlar› Bat› toplumlar›n›n geliflmesi-nin muayyen etab›ndaki sosyokültürelfaktörlerin bireyin kimli¤inin oluflma-s›nda ve gruplar aras› iliflkilerde dahaönemli olduklar›na inan›rlar. Bu; “sosyo-kültürel faktörler bireyin kimli¤inin ge-liflmesi sürecinde di¤er endifle, duygu,gerekçe ve de¤erlere bask›n oldu¤unda,etniklik milliyetçilikle yer de¤ifltirir” de-mektir. Bundan baflka sosyokültürel fak-törler veya M. Haysler’in belirtti¤i gibipolitize edilmifl, mobil ve devlet kontrolmekanizmalar›na sahip veya devlet ya-p›s›na benzer bir flekil alan büyük grup-lar, kendini belli bir kültür çerçevesindehisseden ve ülke nüfusunun ço¤unlu-



В наши дни проблема национализма оказываетсяактуальной для философии еще и потому, что многиезападные исследователи уверяют, будто в эпохуглобализации значение национализма сокращается.

Ço¤u Bat›l› araflt›rmac›lar küreselleflme ça¤›nda milliyetçili¤inöneminin azald›¤›n› iddia ettikleri için milliyetçilik problemiça¤›m›z felsefesi için önemli ve günceldir.

Ò‚ÓÂÈ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚË Í ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÈ „ðÛÔÔÂ, ‚ ‚ÓÒÔðËflÚËË ÒÂ·flÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÏ ÍÓÌÍðÂÚÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡.çÓ ˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸ ÔÓ‰‚ÂðÊÂÌ‡ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ. ù. ëÏËÚ, å.ï‡ÈÒÎÂð Ë ‰ðÛ„ËÂ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ÂÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ˚ Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ıÓ‰ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ÒÓÁ‰‡ÂÚð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÔðÓfl‚ÎÂÌËfl˝ÚÌË˜ÌÓÒÚË. éÌË Ú‡ÍÊÂ Û‚ÂðÂÌ˚ ‚ ÚÓÏ,˜ÚÓ Ì‡ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÏ ˝Ú‡ÔÂ ËÒÚÓðËËÁ‡Ô‡‰Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚ ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ÂÙ‡ÍÚÓð˚ ÓÍ‡Á˚‚‡˛ÚÒfl ·ÓÎÂÂ ‚‡ÊÌ˚ÏË‰Îfl ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÈË‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË Ë ‰Îfl ÏÂÊ„ðÛÔÔÓ‚˚ıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ùÚÓ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ, ˜ÚÓ˝ÚÌË˜ÌÓÒÚ¸ ÚÓ„‰‡ ÒÏÂÌflÂÚÒflÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏÓÏ, ÍÓ„‰‡ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ù‡ÍÚÓð˚ ‚ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÈË‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË Ì‡˜ËÌ‡˛Ú ‰ÓÏËÌËðÓ‚‡Ú¸Ì‡‰ ËÌ˚ÏË ÔÂðÂÊË‚‡ÌËflÏË, ˜Û‚ÒÚ‚‡ÏË,ÏÓÚË‚‡ÏË Ë ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó,ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ù‡ÍÚÓð˚ÔðËÓ·ðÂÚ‡˛Ú ÓÚ˜ÂÚÎË‚ÓÂ ÔÓÎËÚËÍÓ-Ôð‡‚Ó‚ÓÂ Á‚Û˜‡ÌËÂ ËÎË, Í‡Í ÓÚÏÂÚËÎ å.ï‡ÈÒÎÂð, ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl Ì‡ˆËË –ÔÓÎËÚËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚Â, ÏÓ·ËÎ¸Ì˚Â,Ó·Î‡‰‡˛˘ËÂ ÏÂı‡ÌËÁÏ‡ÏË„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÍÓÌÚðÓÎfl ËÎËÓ·ðÂÚ‡˛˘ËÂ ÙÓðÏ˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„ÓÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡ ·ÓÎ¸¯ËÂ „ðÛÔÔ˚,ÓÒÓÁÌ‡˛˘ËÂ ÒÂ·fl ‚ ð‡ÏÍ‡ıÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ‚ÍÎ˛˜‡˛˘ËÂ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ÒÚð‡Ì˚.

Падает ли значение национализма?Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË ÔðÓ·ÎÂÏ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ‡ÍÚÛ‡Î¸ÌÓÈ ‰Îfl ÙËÎÓÒÓÙËËÂ˘Â Ë ÔÓÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ÏÌÓ„ËÂ Á‡Ô‡‰Ì˚ÂËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË Û‚Âðfl˛Ú, ·Û‰ÚÓ ‚ ˝ÔÓıÛ„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡ÒÓÍð‡˘‡ÂÚÒfl. èðË ˝ÚÓÏ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚ÓËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ Û‚ÂðÂÌÓ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‰ÎflÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚËÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÚ¸ Ë‰ÂËÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡. ä‡Í ·Û‰ÚÓ ‚ÓÁÌËÍ‡ÂÚÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÂ ÏÂÊ‰Û ÔÓÌËÏ‡ÌËÂÏÔðÓˆÂÒÒÓ‚, Ë‰Û˘Ëı ‚ Á‡Ô‡‰ÌÓÏ ÏËðÂ, ËÔðÓˆÂÒÒÓ‚, Ë‰Û˘Ëı Ì‡ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â. é‰Ì‡ÍÓÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ë‚ÓÒÚ¸ ÚÛÚ ÚÓÎ¸ÍÓÍ‡ÊÛ˘‡flÒfl, Ú‡Í Í‡Í „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ë Ì‡Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÙÂÌÓÏÂÌÓÏ,ÍÓÚÓð˚È ‚ÎËflÂÚ Ì‡ Ë‰ÂË Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡,ÛÒÎÓÊÌflÂÚ Ëı ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ, ÌÓ ÌÂÓÚÏÂÌflÂÚ Ò‡ÏËı ˝ÚËı Ë‰ÂÈ. èðË ˝ÚÓÏÌÂÍÓÚÓð˚Â Á‡Ô‡‰Ì˚Â Ï˚ÒÎËÚÂÎËÒ˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ ÚÂðflÂÚ Ò‚ÓÂÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÔÓ ÚÓÈ ÔðË˜ËÌÂ, ˜ÚÓÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÔÎ˛ð‡ÎËÁÏ‡, „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËıÒ‚Ó·Ó‰, ÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ú.‰.ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ·Û‰ÚÓ ·˚ ‚‡ÊÌÂÂ, ˜ÂÏ

ÔðÓ·ÎÂÏ˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„ÓÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚ‡, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËflË Ú.Ô. çÓ Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ÔÎ˛ð‡ÎËÁÏ,„ð‡Ê‰‡ÌÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË, ˆÂÌÌÓÒÚËÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÎË¯¸ ÏÂÌfl˛ÚÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡, ÌÓ ÌÂÎË¯‡˛Ú Â„Ó ‚‡ÊÌÓÒÚË Ë ÁÌ‡˜ËÏÓÒÚË ‰ÎflÙËÎÓÒÓÙËË. ÑðÛ„ÓÂ ‰ÂÎÓ, ˜ÚÓ ÌÂ ‚ÒÂ„ð‡Ê‰‡ÌÂ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ‚ÓÒÔðËÌflÚ¸ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË ÎË·Âð‡Î¸ÌÓÈ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË Ë ÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. àÔÓ˝ÚÓÏÛ, Ì‡ðfl‰Û Ò ÎË·Âð‡Î¸Ì˚ÏË‚Á„Îfl‰‡ÏË, ‚ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ Ì‡ÛÍÂÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ËÌ˚Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ÓÒÛ‰¸·Â Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡.

çÂÏ‡ÎÓ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ Û‚ÂðÂÌÓ ‚ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸, ÚÓ ÂÒÚ¸ ‚Á„Îfl‰ÒÛ·˙ÂÍÚ‡ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í Ó·˘ÌÓÒÚË, ‚‡ÊÌÂÂ,˜ÂÏ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸Ì˚Â ÎË·Âð‡Î¸Ì˚ÂˆÂÌÌÓÒÚË. í‡Í, ÑÂ ÇÓÒ ÛÚ‚ÂðÊ‰‡ÂÚ, ˜ÚÓ˝ÚÌË˜ÂÒÍ‡fl Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡flË‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁÌ‡Ë·ÓÎÂÂ ÒÚ‡·ËÎ¸Ì˚ı Ë ÍÓÌÒÚ‡ÌÚÌ˚ı˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÒÚË Ë Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË Ï‡ÎÓÁ‡‚ËÒËÚ ÓÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ðÓÎË,ÒÚ‡ÚÛÒ‡, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÓðËÂÌÚ‡ˆËË Ë Ú. ‰. Ç Ú‡ÍÓÏ ÊÂ ‰ÛıÂ ð‡ÒÒÛÊ‰‡ÂÚ ËËÁ‚ÂÒÚÌ˚È ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ ù.ÉÂÎÎÌÂð.äÓÌÂ˜ÌÓ, ÌËÍÚÓ ËÁ ˝ÚËı Ï˚ÒÎËÚÂÎÂÈ ÌÂ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÔðÓÚË‚ ÎË·Âð‡Î¸Ì˚ıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ë‰ÂÈ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó ËÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÌÓÔðÂ‰ÛÔðÂÊ‰ÂÌËÈ Ó· ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ˝ÚËıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ‰Îfl ÒðÂ‰ÌÂÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍÓ„Ó˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Á‚Û˜ËÚ ÌÂÏ‡ÎÓ. ä ÔðËÏÂðÛ,ÏÌÓ„ËÂ Û˜ÂÌ˚Â ÔË¯ÛÚ Ó· ÓÚÒÛÚÒÚ‚ËËÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ„Ó ÛðÓ‚Ìfl ÒÓÎË‰‡ðÌÓÒÚË,ÍÓÚÓð˚È Û„ðÓÊ‡ÂÚ ÌÓðÏ‡ÚË‚ÌÓÏÛÍÓÌÒÂÌÒÛÒÛ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â, ËÎË Ó· Ó·ËÎËËÔðÓ·ÎÂÏ ÏÓ·ËÎ¸ÌÓÒÚË ÒÛ·˙ÂÍÚÓ‚,

¤unu teflkil eden uluslar net politik vehukuksal bir anlam kazan›r.

Milliyetçili¤inönemi azal›yor mu?Ço¤u Bat›l› araflt›rmac›lar küreselleflmeça¤›nda milliyetçili¤in öneminin azald›-¤›n› iddia ettikleri için milliyetçilik prob-lemi ça¤›m›z felsefesi için önemli vegünceldir. Ayn› zamanda ço¤u araflt›r-mac›lar, devlet egemenli¤inin oluflmas›-n›n milliyetçi fikirlerin yay›lmas›n›n ge-rektirdi¤ine inan›rlar. Sanki Bat› dünya-s›nda iflleyen süreç anlay›fl› ile Sovyetsonras› co¤rafyas›nda iflleyen süreç an-lay›fl› aras›nda bir çeliflki var. Fakat bura-da çeliflki sadece var gibi, çünkü küresel-leflme asl›nda milliyetçilik fikrine tesireden, onu anlamay› zorlaflt›ran fakatmilliyetçi fikirleri ortadan kald›rmayanbir olgudur. Bunun yan›nda baz› düflü-nürler, “plüralizm, birey ve aç›k toplu-mun özgürlü¤ü gibi konular güya devletegemenli¤i probleminden, millî gelifl-meden v.b. daha önemlidir” ba¤lam›ndaBat› felsefesi ve eti¤inde milliyetçili¤inönemini kaybetti¤i düflüncesindeler.Ama plüralizm, insanî ve aç›k toplumde¤erleri sadece milliyetçili¤in içeri¤inide¤ifltirirler, felsefede düflünmek içinanlam ve önemini yok etmezler. Di¤erproblem vatandafllar›n hepsinin, liberaldemokrasi ve aç›k toplum de¤erlerinink›ymetini anlama yetene¤inde olmama-s›d›r. Ve onun için Bat› teorisinde liberalgörüfllerin yan› s›ra milliyetçili¤in kaderi



Позитивный национализмпредполагает наличие мерымежду такими ценностями,как патриотизм ииндивидуальная свобода.

Pozitif milliyetçilik,vatanseverlik ile bireyselözgürlük aras›nda belliölçüler gerektirir.

ÎË¯ÂÌÌ˚ı ÔðË‚˚˜Ì˚ı ÛÒÚÓÂ‚, Óð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌÓÏ ÏÂÌÚ‡ÎËÚÂÚÂÔÓÒÚÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ð‡‚ÌÓ‰Û¯Ëfl Ë Ú.Ô.

àÒıÓ‰fl ËÁ ˝ÚÓ„Ó, ÒÎÂ‰ÛÂÚ ð‡ÁÎË˜‡Ú¸ÔÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ Ë ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚ÈÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ. èÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ Ì‡ÎË˜ËÂ ÏÂð˚ ÏÂÊ‰ÛÚ‡ÍËÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË, Í‡Í Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ ËËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸Ì‡fl Ò‚Ó·Ó‰‡. äÓÌÂ˜ÌÓ, ‚ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒÚð‡Ì‡ı ˝Ú‡ ÏÂð‡ ·˚‚‡ÂÚð‡ÁÎË˜ÌÓÈ, ÌÓ ÓÌ‡ Ì‡ÎË˜ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‚Ó ‚ÒÂıÓ·˘ÂÒÚ‚‡ı. áÌ‡˜ÂÌËfl ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚ıÙ‡ÍÚÓðÓ‚ ÔðË ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË Ó·˘ÌÓÒÚËÚ‡ÍÊÂ ÏÓ„ÛÚ ÒÂð¸ÂÁÌÓ ð‡ÁÎË˜‡Ú¸Òfl. ë‚Ó˛ðÓÎ¸ Á‰ÂÒ¸ Ë„ð‡ÂÚ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚ÈÙ‡ÍÚÓð Í‡Í ÒðÂ‰ÒÚ‚Ó ÔÓ‰‰ÂðÊ‡ÌËflÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ò‚flÁË. ïÓÚfl àÌÚÂðÌÂÚÛÏÂÌ¸¯‡ÂÚ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚÓ„Ó Ù‡ÍÚÓð‡,‚Ë‰ÓËÁÏÂÌflÂÚ Â„Ó, ÌÓ ÌÂ ÒÌËÏ‡ÂÚ ‚ÓÓ·˘Â.áÌ‡˜ËÏÓÒÚ¸ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸ÌÓ„Ó Ù‡ÍÚÓð‡Í‡Í ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ„Ó ˝ÎÂÏÂÌÚ‡Ë‰ÂÌÚËÙËÍ‡ˆËË, ‚˚fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ Â„ÓÒÓÓÚÌÓ¯ÂÌËË Ò ËÌ˚ÏË,ÌÂÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚ÏË Ù‡ÍÚÓð‡ÏË –˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ, ÏÓð‡Î¸Ì˚Ï,ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Ï Ë Ú.‰. éÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ‡flıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ‡‚ÚÓÌÓÏËfl, Á‡ÍðÂÔÎÂÌÌ‡fl‚ ÒÔÂˆË‡Î¸Ì˚ı Á‡ÌflÚËflı Ë Ì‡‚˚Í‡ı,ÔÂðÂ‰‡‚‡ÂÏ˚ı ÓÚ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ÍÔÓÍÓÎÂÌË˛, ‚ ·ÓÎ¸¯ÂÈ ËÎË ÏÂÌ¸¯ÂÈÒÚÂÔÂÌË ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸ ˜ÎÂÌÓ‚ Ó·˘ÌÓÒÚË ËÓıð‡ÌflÂÚ ÂÂ ÓÚ ‡ÒÒËÏËÎflˆËÓÌÌ˚ıÌ‡ÚËÒÍÓ‚. ïÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ò‚flÁË,ÒÍÎ‡‰˚‚‡˛˘ËÂÒfl ‚ Â‰ËÌÓÏ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÏ Óð„‡ÌËÁÏÂ, ‚ÓÓ·˘ÂÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÓÒÌÓ‚Û ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ì‡ˆËÈË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, Ë ‚ ˝ÚÓÏÒÏ˚ÒÎÂ ˝ÍÓÌÓÏËÍ‡ ÔÓ-ÔðÂÊÌÂÏÛÓÔðÂ‰ÂÎflÂÚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ·˚ÚËÂ.

èÓÁËÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ,‚ÍÎ˛˜‡˛˘ËÈ ‚ ÒÂ·fl Ë‰ÂË ÔðËÓðËÚÂÚ‡

Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ËÌÚÂðÂÒÓ‚, Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ‡Ë Ôð‡‚ „ð‡Ê‰‡ÌËÌ‡, ÌÂ ÓÚðËˆ‡ÂÚÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÒÓÍðÛÊ‡˛˘ËÏ ÏËðÓÏ, ·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ÓÌËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÔÓÁËÚË‚ÌÓÒÚË Ú‡ÍÓ„Ó‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl.

Негативный национализм отождествляется с германским фашизмомé‰Ì‡ÍÓ Ì‡‰Ó Û˜ËÚ˚‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚË ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ. Ç‡ÊÌÓÓ˜ÂðÚËÚ¸ Â„Ó Ó·˘ËÈ ‡·ðËÒ. Ç ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓ-˝ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛðÂÌÂ„‡ÚË‚Ì˚È Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ, Í‡Í Ôð‡‚ËÎÓ,ÓÚÓÊ‰ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl Ò „ÂðÏ‡ÌÒÍËÏÙ‡¯ËÁÏÓÏ. äÓÌÂ˜ÌÓ, ÚðÛ‰ÌÓÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡Ú¸, ˜ÚÓ ÒÂ„Ó‰Ìfl Ú‡ÍÓÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. çÓ Â„Ó ÏÓ‰ËÙËÍ‡ˆËË,ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â ˜ÂðÚ˚ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ÔðËÌflÚ˚ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈ ÒÚð‡ÌÓÈ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â Ë‰ÂÈ,ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘Ëı ÂÂ ÔÓÎËÚËÍÛ. ä ÔðËÏÂðÛ,ÔÓÒÎÂ ‚Áð˚‚Ó‚ 2001 „Ó‰‡ ‚ ëòÄ‚ÓÁÌËÍÎ‡ ‚ÂðÓflÚÌÓÒÚ¸ Ì‡Ò‡Ê‰ÂÌËflÌÂÌ‡‚ËÒÚË Í ËÒÎ‡ÏÛ Ë ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì‡Ï.àÁ‚ÂÒÚÌÓ Ú‡ÍÊÂ, ˜ÚÓ Ö‚ðÓÔ‡ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ‚ðÂÏfl Ô˚Ú‡ÂÚÒfl Ó„ð‡ÌË˜ËÚ¸ ÔÓÚÓÍ·ÂÊÂÌˆÂ‚ Ë ÏË„ð‡ÌÚÓ‚ ËÁ ÄÁËË. Ç Ú‡ÍËıÓ·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ı ‚ÒÔ˚¯ÍË ÌÂ„‡ÚË‚ÌÓ„ÓÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡ ‚ÔÓÎÌÂ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚.äÒÚ‡ÚË, ÓÌ Û„ðÓÊ‡ÂÚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ö‚ðÓÔÂ ËëòÄ, ÌÓ ÌÂ ÏÂÌÂÂ ÓÔ‡ÒÂÌ Ë ‰ÎflÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍËı ÒÚð‡Ì. ä ÔðËÏÂðÛ, ÍÓ„‰‡ ‚êÓÒÒËË ÌÂÍÓÚÓð˚Â „ðÛÔÔ˚ Ë ÒËÎ˚Á‡fl‚Îfl˛Ú, ˜ÚÓ êÓÒÒËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÚð‡ÌÓÈÔð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ, ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ Ë Ú.Ô. å˚‚ÒÚðÂ˜‡ÂÏÒfl Ò ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ÏË ÍÎË¯Â«ÎËˆ‡ Í‡‚Í‡ÁÒÍÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚË», ˜ÚÓÚ‡ÍÊÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÏ ÌÂÁ‰ÓðÓ‚¸flÂÒÎË ÌÂ ‚ÒÂÈ ÒÚð‡Ì˚, ÚÓ ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚ı „ðÛÔÔË ËÌ‰Ë‚Ë‰ÛÛÏÓ‚.

ile ilgili baflka düflünceler de vard›r. E¤erliberal de¤erler; bireyin bafll›ca özgür-lükleri olan; hayat tarz› ve düflüncelerinço¤ulculu¤u, uzlaflmaya haz›r ve hoflgö-rülü olmas› ise ço¤u araflt›rmac›lar, kim-li¤in yani öznenin tümlü¤e aidiyetininbireysel de¤erlerden daha önemli oldu-¤una inan›yor. De Vos, etnik ve millî kim-li¤in insani subjektivizmde devaml› vede¤iflmez oldu¤unu ve sosyal rol, statü,politik ve di¤er e¤ilimlere zay›f bir flekil-de ba¤l› oldu¤unu iddia eder. Ünlü uz-man E. Gellher de ayn› flekilde düflünü-yor. Bu düflünürlerden hiç kimse liberalde¤erlere, sivil ve aç›k topluma karfl› ç›k-m›yor ama orta halli bir insan için bu de-¤erlerin tehlikelerinin az olmad›¤›n› ikazediyorlar. Mesela; ço¤u bilim adam›, da-yan›flman›n gerekli düzeyinin yoklu¤u-nu ve bu yoklu¤un toplum dayan›flmas›-na tehditlerini veya al›fl›ld›k prensipler-den mahrum edilen bireylerin hareketli-li¤inden kaynaklanan problemlerininçoklu¤unu, post modern zamandakiumursamazl›k anlay›fl›n›n yay›lmas›n›v.b. yaz›yorlar. Bundan yola ç›karak pozi-tif milliyetçili¤i ve negatif milliyetçili¤iay›rmak gerekir. Pozitif milliyetçilik, va-tanseverlik ile bireysel özgürlük aras›n-da belli ölçüler gerektirir. Bu ölçü elbettefarkl› ülkelerde çeflitlilik gösterir amaher toplumda vard›r. Ayn› toplumda bir-li¤i kuvvetlendirmeye yönelik kimi fak-törlerin önemi ciddi biçimde farkl›l›kgösterebilir. Burada her ne kadar inter-net bu faktörün önemini azalt›yor, fakathepten kald›rm›yorsa da, ulusal ba¤›destekleyen toprak rol oynar. Toprak fak-törü kimli¤in gerekli bir unsuru oldu¤umüddetçe ekonomi, etik ve din gibi di-¤er mefhumlarda ortaya ç›kar. Nesildennesle aktar›lan baz› ihtisas dallar› ve ye-teneklerle sa¤lamlaflt›r›lm›fl ekonomikbir özerklik, toplum üyelerinin ulusalkimli¤ini büyük veya küçük ölçüde des-tekler ve bu kimli¤i asimilasyon niteliklisald›r›lardan korur. Ayn› iktisadî yap›daoluflan ekonomik iliflkiler ulusun varl›¤›-n›n ve ulus devletin temelini olufltururbu anlamda “ekonomi” eskiden oldu¤ugibi bugün de ulusal varl›¤› belirler.

Ulusal ç›karlar, vatanseverlik ve in-san haklar›n› içine alan pozitif milliyet-çilik d›fl dünya ile etkileflimi reddetmez.Zira bu milliyetçilik dünya ile ortak ha-reket etmenin pozitif bir sonucu olarakortaya ç›kar.



Позитивный национализм,включающий в себя идеиприоритета национальныхинтересов, патриотизма иправ гражданина, неотрицает необходимостьвзаимодействия сокружающим миром.

Ulusal ç›karlar,vatanseverlik ve insanhaklar›n› içine alan pozitifmilliyetçilik d›fl dünya ileetkileflimi reddetmez.

ÇÓÚ ÔÓ˜ÂÏÛ Î˛·‡fl Ë‰ÂÓÎÓ„Ëfl ‰ÓÎÊÌ‡‚˚ÒÚð‡Ë‚‡Ú¸Òfl Ì‡ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚÂÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚ı ÙËÎÓÒÓÙÒÍËı ËÏÓð‡Î¸Ì˚ı Ë‰ÂÈ, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛˘ËıÍÓÌÒÂÌÒÛÒÛ ÏÂÊ‰Û Ó·˘ÌÓÒÚ¸˛ ËËÌ‰Ë‚Ë‰ÛÛÏÓÏ. ÑðÛ„ÓÈ ‚ÓÔðÓÒ, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚÍÓÌÒÂÌÒÛÒ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ Ì‡ÎË˜ËÂËÌÒÚËÚÛÚ‡ ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ı‰ËÒÍÛÒÒËÈ, ÍÓÚÓð˚Â fl‚Îfl˛ÚÒfl Á‚ÂÌ¸flÏËÒ‡ÏÓ„Ó ÍÓÌÒÂÌÒÛÒ‡ Ë ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏËÓ„ð‡ÌË˜ËÚÂÎflÏË ÌÂ„‡ÚË‚ÌÓÒÚËÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡. èðË ˝ÚÓÏ ð‡ÁÛÏÌ˚ÈÔðËÓðËÚÂÚ Ó·˘ÌÓÒÚË ÌÂ ‰ÓÎÊÂÌË„ÌÓðËðÓ‚‡Ú¸ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÍÓÌÒÂÌÒÛÒ ËÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ÔÓðfl‰ÓÍ ÎÂ„ËÚËÏÂÌ ËÓÔð‡‚‰‡Ì ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË Â„ÓÏÓÊÌÓ Ò‚ÂÒÚË Í ÍÓÌÒÂÌÒÛÒÛ Ò‚Ó·Ó‰Ì˚ı,ð‡‚ÌÓÔð‡‚Ì˚ı Ë ð‡ÁÛÏÌ˚ıËÌ‰Ë‚Ë‰ÛÛÏÓ‚.

Ç ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË‡Ì‡ÎËÁ ˝ÚËı ÔðÓ·ÎÂÏ, ÚÂÏ˚ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ò‚Ó‰ËÚÒfl, ‚ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, Í ‚ÓÔðÓÒ‡Ï‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚Î‡ÒÚË Ë ÓÔÔÓÁËˆËË.ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËÈ Û˜ÂÌ˚È Ë„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‰ÂflÚÂÎ¸ ê‡ÏËÁåÂıÚËÂ‚ ‚ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡Î¸ÌÓÏ ÚðÛ‰Â«ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì: ‚˚ÁÓ‚˚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË»ÔË¯ÂÚ: «ùÙÙÂÍÚË‚Ì˚È „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ÈÔÓðfl‰ÓÍ Ë ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÈ ÒÚðÓÈÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡˛Ú ‚ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÏ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â Ì‡ÎË˜ËÂ ‰‚Ûı ÒÛ·˙ÂÍÚÓ‚ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÍÓÌÍÛðÂÌÚÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ –‚Î‡ÒÚË Ë ÓÔÔÓÁËˆËË. ä‡Ê‰‡fl ËÁ ÒÚÓðÓÌ,ÓÎËˆÂÚ‚Óðflfl ÒÓ·ÓÈ ÒÚÂÔÂÌ¸‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÌÓÒÚË ÒËÒÚÂÏ˚, Ì‡Ôð‡‚ÎflÂÚÒ‚ÓË ÛÒËÎËfl Ì‡ ‰ÓÒÚËÊÂÌËÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó,˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó, ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó ËÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ÔðÓˆ‚ÂÚ‡ÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡».ç‡Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‚ Ú‡ÍÓÏ ÒÎÛ˜‡ÂÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‚ ÚÂÌË ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÚÓ, ˜ÚÓ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl ‚ÒÂ„‰‡ ÂÒÚ¸ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÌÓÂ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË „ð‡Ê‰‡Ì,Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡ÌÌ˚ı ‚ ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËË Ò‚Ó·Ó‰˚Ë ÔÓðfl‰Í‡. éÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚Î‡ÒÚË ËÓÔÔÓÁËˆËË, Ú‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‰‡˛Ú˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚È ÏÂı‡ÌËÁÏ ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËflÒ‚Ó·Ó‰˚ Ë ÔÓðfl‰Í‡ ‰Îfl „ð‡Ê‰‡Ì.èÓ˝ÚÓÏÛ ËÌ‰Ë‚Ë‰ÛÛÏ˚ ‚ÒÂ„‰‡ ÒÓÈ‰ÛÚÒflÌÂ Ì‡ Ó·˘ÂÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË ıÓðÓ¯ÂÈÊËÁÌË (Ú‡Í Í‡Í ÔÓÒÎÂ ä‡ÌÚ‡ ‚ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍÂ ÒÚ‡ÎÓÓ·˘ÂÔðËÌflÚ˚Ï Ò˜ËÚ‡Ú¸, ˜ÚÓÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ Ú‡ÍÓÈ ÊËÁÌË Û ‚ÒÂıð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl), ‡ Ì‡ ÔÓðfl‰ÍÂ.èÓðfl‰ÓÍ Ì‡‰ÂÊÌÂÂ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ Í‡Ê‰ÓÏÛ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ ÊÂÎ‡ÂÏ˚Â ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ·Î‡„‡:ð‡‚Ì˚Â ÓÒÌÓ‚Ì˚Â Ò‚Ó·Ó‰˚ Ë ð‡‚Ì˚Â‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰ÓÒÚÛÔ‡ Í ËÌÒÚËÚÛÚ‡Ï ËÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚Ï ÔÓÚÓÍ‡Ï, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ú‡ÍÛ˛ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÛ˛ ÒÚðÛÍÚÛðÛ,ÍÓÚÓð‡fl ‰ÓÔÛÒÍ‡Î‡ ·˚ ÌÂð‡‚ÂÌÒÚ‚ÓÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÔÓÎ¸ÁÛ Ò‡Ï˚ı ÌÂÓ·ÂÒÔÂ˜ÂÌÌ˚ıÒÎÓÂ‚ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl. n

Menfi milliyetçilik Almanfaflizmiyle özdefllefltirilirBöyle bir milliyetçili¤in yan› s›ra, men-fi milliyetçili¤in de olabilece¤ini hesa-ba katmak gerekir. Bu menfi milliyetçi-li¤in de genel çerçevesini çizmekönemli. Felsefe ve estetik kaynaklardamenfi milliyetçilik Alman faflizmiyleözdefllefltirilir. Günümüz flartlar›ndaböyle bir fleyin mümkün oldu¤unu dü-flünmek elbette zor. Fakat bu faflizminde¤iflik flekilleri, bir baflka ülkede “ülkepolitikalar›n› belirleyen düflünce” ola-rak kabul edilebilir. Mesela 2001 y›l›n-da Amerika’daki patlamalardan sonraülkede ‹slam ve Müslümanlara nefre-tin kökleflmesi tehlikesi vard›. Biz ayn›fleklide Avrupa’n›n son zamanlarda As-ya’dan gelen göçmen ak›m›n› s›n›rlan-d›rmaya çal›flt›¤›n› biliyoruz. Bu flart-larda menfi milliyetçili¤in aniden par-lamas› mümkün. Bu sadece Avrupa veAmerika’y› de¤il, eski Sovyet ülkelerinide tehdit ediyor. Mesela; baz› grupla-r›n Rusya’n›n Ortodoks ve H›ristiyan ol-du¤unu söyledikleri zaman biz flüphe-siz menfi milliyetçili¤in yüzüyle veyabütün ülkenin de¤ilse de kimi grup veanlay›fl tipinin hastal›¤› olan Kafkasyüzlü (esmer tenli) insanlarla ilgili herzaman söylenen klifleyle karfl›lafl›r›z.

‹flte bunun için her ideoloji toplumile fert aras›nda uzlaflmaya hizmeteden felsefi ve moral idealler temelinedayanmal›d›r. Di¤er sorun, bu uzlafl-man›n diyalog kurumu ve uzlaflman›nhalkas› olan tart›flmalar› ve menfi mil-liyetçili¤i s›n›rlayan yollar› içermesidir.Bunun yan›nda toplumun makul ön-

celi¤i bizi “politik düzen ancak özgür,ak›lc›, eflit haklara sahip bireylerin uz-laflmas›n› sa¤lad›¤› zaman yasal vehakl›d›r” gerçe¤ini görmezden gelme-mize sebep olmamal›. Azerbaycan fel-sefesinde bu problemlerin analizi ge-nellikle iktidar ile muhalefet aras›nda-ki iliflki problemlere indirgenir. Azer-baycanl› bilim ve devlet adam› RamizMehdiyev, büyük eseri Azerbaycan: Kü-reselleflmenin Tehditleri’nde “etkili dev-let düzeni ve demokratik yap›, ça¤daflbir devletteki politik rekabet iki kuru-mun varl›¤›n› gerektirir: ‹ktidar ve mu-halefet. Taraflar›n her biri demokratiksistemlerin farkl› seviyelerini temsilederek gayretlerini, toplumun politik,ekonomik, sosyal ve kültürel geliflmesi-ne yönlendirir” der. Bu durumda, “de-mokrasi her zaman özgürlük ve rejimuyumuna ilgi gösteren vatandafllar›nfaaliyetlerinden oluflur” düflüncesi bi-raz gölgede kal›yor. ‹ktidar ile muhale-fet aras›nda tek alternatif, vatandafllariçin özgürlük ve rejim uyumunu sa¤la-yan mekanizmad›r. Onun için bireylerher zaman iyi bir hayat (çünküKant’tan sonra felsefe ve etikte böylebir hayat hakk›nda herkesin farkl› dü-flünceleri oldu¤u genel kabul görmeyebafllad›) fikrinde de¤il, düzenin gerekli-li¤i fikrinde mutab›k kal›rlar. Böyle birdüzenin; eflit özgürlükler, kurumsal veekonomik kaynaklara ulaflmada eflitimkânlar, sadece nüfusun en fakir ke-simlerinin kazançl› ç›kaca¤› gibi bireflitsizlik öngören sosyoekonomik ya-p›y› sunan ve herkes için arzu edilentemel refah esaslar›n› sa¤lamas› dahakolayd›r. n



èðÓˆÂÒÒ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËËÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ë Ó·ÒÎÛÊË‚‡ÌËfl,ð˚ÌÍÓ‚ ÚÓ‚‡ðÓ‚ Ë Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚,

Ó·ÏÂÌ‡ ˝ÌÂð„ËÂÈ Ë ËÌÙÓðÏ‡ˆËÂÈÔðË‚Ó‰ËÚ Í ‚ÓÁð‡ÒÚ‡ÌË˛ ÁÌ‡˜ÂÌËflÚð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ, ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓÈ ËÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚Í‡Í ÒðÂ‰ÒÚ‚, ËÎË «ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚»„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË. ë ÛðÓ‚ÌÂÏ ð‡Á‚ËÚËflËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡Ì‡ËÌÚÂ„ð‡ˆËfl ˝ÍÓÌÓÏËÍ ·˚‚¯Ëı ÒÓ‚ÂÚÒÍËıðÂÒÔÛ·ÎËÍ ‚ ÏËðÓ‚Û˛ ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ Ë„ÎÓ·‡Î¸Ì˚Â ð˚ÌÍË, ‡ Ú‡ÍÊÂ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓÂÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó.

ëÚð‡Ì˚ ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡,ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, óÂðÌÓÏÓðÒÍÓ„Ó·‡ÒÒÂÈÌ‡ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÏÂðÂ ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡ Í‡Í ÛðÓ‚ÌÂÏ ð‡Á‚ËÚËflËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚, Ú‡Í Ë ÂÂ ÙÛÌÍˆËflÏË.

éÒÓ·ÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ˝ÚÓÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËËÁ‡ÌËÏ‡˛Ú ÒÚð‡Ì˚ ÇSÖë, Ò ËıÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÏ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ-„ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÏ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÏ, ‚ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÏÂðÂ ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘ËÏÚð‡ÌÁËÚÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ,˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓÈ ËÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓÈ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚.àÏÂÌÌÓ ‚˚¯ÂÛÔÓÏflÌÛÚ˚Â Á‡‰‡˜ËðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ËÛÒÍÓðÂÌËfl ÔðÓˆÂÒÒ‡ ËÌÚÂ„ð‡ˆËË ‚ÏËðÓ‚ÓÂ ıÓÁflÈÒÚ‚Ó ÓÔðÂ‰ÂÎËÎËÚð‡ÌÁËÚÌÛ˛ ÙÛÌÍˆË˛ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ÒÚð‡Ì ÇSÖë, ‚ÒÂ„Ó ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ ËñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, ‡ ‚ ÌÂÍÓÚÓðÓÈ ÏÂðÂ Ë‰ðÛ„Ëı ÒÓÒÂ‰ÌËı Ò ˝ÚËÏË ðÂ„ËÓÌ‡ÏË„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚.

àÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð‡ ÌÂÍÓÚÓð˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÌÂ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï

Küresel çapta yaflanan üretim, ser-vis, mal ve sermaye piyasas›ndakigeliflmeler, küreselleflmenin bir

altyap› arac› olarak ulafl›m, enerji ve tele-komünikasyonun önemini art›r›yor. Alt-yap›n›n seviyesi ise eski Sovyet Cumhuri-yetleri ekonomilerinin dünya ekonomisi,küresel pazarlar ve bölge pazarlar›yla bü-tünleflmesi ile ilgilidir.

Güney Kafkasya, Orta Asya ve Karade-niz havzas› ülkeleri, altyap›lar›n›n gelifl-me düzeyi ve fonksiyonlar› bak›m›ndanbirbirlerinden önemli derecede ayr›l›rlar.Bu ba¤lamda ulafl›m, enerji ve telekomü-nikasyon geçifl özelli¤ini önemli derecedebelirleyen ve kendine özgü jeopolitik -

э к о н о м и к а e k o n o m i


Евразия станетмногофункциональным

транспортным коридоромГ. Цагарели

Институт Великого шелкового пути (Грузия).

Avrasya çok fonksiyonluulafl›m koridoru olacak

G. Tsagareli‹pek Yolu Enstitüsü (Gürcistan).

ÚðÂ·Ó‚‡ÌËflÏ. í‡Í, ‰ÓðÓÊÌ‡fl ÒÂÚ¸ ÉðÛÁËËÌ‡ıÓ‰ËÚÒfl ÔðËÏÂðÌÓ Ì‡ ÚÓÏ ÊÂ ÛðÓ‚ÌÂ,˜ÚÓ ‚ ÒÓÒÂ‰ÌËı ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ Ë ÄðÏÂÌËË,Ó‰Ì‡ÍÓ ‚ ÒðÂ‰ÌÂÏ ‚ 3-4 ð‡Á‡ ÛÒÚÛÔ‡ÂÚ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ï Å‡ÎÚËË, ‚ 8-10 ð‡Á ð‡Á‚ËÚ˚ÏÂ‚ðÓÔÂÈÒÍËÏ ÒÚð‡Ì‡Ï (ò‚ÂˆËfl, Ä‚ÒÚðËflË Ú.‰.). é·ÂÒÔÂ˜ÂÌÌÓÒÚ¸ ÊÂÎÂÁÌÓ‰ÓðÓÊÌ˚ÏÚð‡ÌÒÔÓðÚÓÏ ÒÚð‡Ì ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡Ú‡Í‡fl ÊÂ, Í‡Í ‚ ÔðË·‡ÎÚËÈÒÍËı„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ı, ÌÓ ‚ 2-3 ð‡Á‡ ÌËÊÂÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÈ Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚.áÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚ÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl Ú‡ÍÊÂ ð‡ÁÎË˜Ëfl‚ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËË Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚, ÓÒÌ‡˘ÂÌËË ÌÓ‚ÂÈ¯ËÏËÚÂıÌÓÎÓ„ËflÏË, ÏÂÌÂ‰ÊÏÂÌÚÂ Ë Ú.‰.

Растет значимость транзитных коридоровÇ‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ð‡Á‚ËÚËË ðÂ„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ë „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ËÌÚÂ„ð‡ˆËË˝ÍÓÌÓÏËÍ ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ‚ÏËðÓ‚˚Â ð˚ÌÍË Ë„ð‡˛Ú ÏÓðÒÍËÂ ÔÓðÚ˚.é·ÒÎÛÊË‚‡ÂÏ˚È ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍËÏËÔÓðÚ‡ÏË ð‡ÈÓÌ Óı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ÚÂððËÚÓðË˛ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ Ë ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË ËÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÛ˛ ˜‡ÒÚ¸ ÚÂððËÚÓðËË ÒÓÒÂ‰ÌËıÒ ðÂ„ËÓÌÓÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. ä ÔðËÏÂðÛ, 80-85%„ðÛÁÓÔÂðÂ‚ÓÁÓÍ ÉðÛÁËÌÒÍÓÈ ÊÂÎÂÁÌÓÈ‰ÓðÓ„Ë ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ÈÚð‡ÌÁËÚ, Ú‡ÍÊÂ Í‡Í Ë ·ÓÎ¸¯‡fl ˜‡ÒÚ¸„ðÛÁÓÓ·ÓðÓÚ‡ Å‡ÚÛÏÒÍÓ„Ó, èÓÚËÈÒÍÓ„Ó ËëÛÔÒËÈÒÍÓ„Ó ÔÓðÚÓ‚ ÉðÛÁËË. Ñ‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂð‡Á‚ËÚËÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó Úð‡ÌÁËÚ‡ ‚

ÛÒÎÓ‚Ëflı ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ‚ÂÒ¸Ï‡ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ÚË˜ÌÓ·ÂÁ ðÂ¯ÂÌËfl ðfl‰‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍËı,ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı Ë ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËıÔðÓ·ÎÂÏ. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÍÛðÒ „ðÛÁËÌÒÍÓ„ÓÔð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Ì‡ ÔðËÓðËÚÂÚÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚, ˝ÚÓ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ·ÂÁÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡,ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚ı Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ Ëð‡Ò¯ËðÂÌËfl Û˜‡ÒÚËfl ÉðÛÁËË ‚ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛðÌ˚ı ÔðÓÂÍÚ‡ıÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚.

Ç ‰ÂÎÂ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÏÓ˘Ë ËÙËÌ‡ÌÒËðÓ‚‡ÌËfl ÌÂÍÓÚÓð˚ıËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‚ ð‡ÏÍ‡ıÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ TRACECA ‚ÂÎËÍ‡ ðÓÎ¸Ö‚ðÓÒÓ˛Á‡. ë 1995 ÔÓ 2004 „. ‚ ð‡ÏÍ‡ıÔðÓÂÍÚ‡ TACIS- TRACECA ·˚ÎËÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌ˚ ·ÓÎÂÂ ‰‚‡‰ˆ‡ÚË ÔðÓÂÍÚÓ‚

ulafl›m niteli¤ine sahip KE‹ (KaradenizEkonomik ‹flbirli¤i) ülkelerinin önemi bü-yüktür. Bölgesel iflbirli¤i alan›nda yafla-nan problemler ve dünya ekonomisiylebütünleflme süreci KE‹ ülkelerinin, GüneyKafkasya ülkelerinin, Merkezi Asya ülke-lerinin ve bir ölçüde bu bölge ile komfludi¤er ülkelerin ulafl›m altyap›s› fonksi-yonlar›nda belirleyici rol oynam›flt›r.

Bugün baz› devletlerin altyap›lar› gü-nümüz taleplerine cevap verecek nitelik-te de¤il. Mesela Gürcistan demir yollar›a¤›n›n durumu komflu ülke Azerbaycanve Ermenistan’daki durum ile ayn› olma-s›na karfl›n, Balt›k ülkelerinden 3 – 4 kat,geliflmifl Avrupa ülkelerinden (‹sveç,

e k o n o m i э к о н о м и к а


Только за 1996-2005 гг. в транспортную инфраструктуру ГрузииВсемирный банк инвестировал более 83,5 млн долл.

Приведенные данные подтверждают значимость транспортнойинфраструктуры страны, придаваемую Всемирным банком.

Dünya Bankas› sadece 1996 – 2005 y›llar› aras›ndaGürcistan ulaflt›rma altyap›s›na 85 milyon Avro yat›r›m

yapt›. Bu veriler Dünya Bankas›’n›n Gürcistan ulafl›maltyap›s›na verdi¤i büyük önemi gösteriyor.

ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÏÓ˘Ë ÒÚð‡Ì‡Ï-Û˜‡ÒÚÌËˆ‡Ï. é·˙ÂÏ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚,‚˚‰ÂÎÂÌÌ˚ı ‰Îfl ˝ÚÓÈ ˆÂÎË ‚ 2004 „.,ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 37 ÏÎÌ Â‚ðÓ. ÅÎ‡„Ó‰‡ðfl ˝ÚËÏÔðÓÂÍÚ‡Ï Û‰‡ÎÓÒ¸ ðÂ¯ËÚ¸ ðfl‰ ‚‡ÊÌÂÈ¯ËıÁ‡‰‡˜, Ú‡ÍËı Í‡Í ËÌÒÚËÚÛˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ËðÂÙÓðÏ‡ ÒËÒÚÂÏ˚ ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl;ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓ-ÌÓðÏ‡ÚË‚ÌÓÈ ·‡Á˚ Ë ÂÂ „‡ðÏÓÌËÁ‡ˆËfl ÒÁ‡Ô‡‰Ì˚ÏË ‡Ì‡ÎÓ„‡ÏË; ‰ÂÚ‡Î¸ÌÓÂ ËÁÛ˜ÂÌËÂÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÒÚÓflÌËfl Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈÒËÒÚÂÏ˚ Ë ð‡Áð‡·ÓÚÍ‡ ÔðÓ„ð‡ÏÏð‡Á‚ËÚËfl, ðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆËË Ë ðÂÍÓÌÒÚðÛÍˆËËË Ú.‰.

èðÓ„ð‡ÏÏ‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÏÓ˘ËTRACECA ÔÓ-ÔðÂÊÌÂÏÛ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ‚ÂÒ¸Ï‡‚ÔÂ˜‡ÚÎfl˛˘ÂÈ. éÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËÂ 10ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ TRACECA Ì‡ÒÛÏÏÛ 48 ÏÎÌ Â‚ðÓ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚·˚ÎÓ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÓ Ì‡ ðÂ¯ÂÌËÂ ÔðÓ·ÎÂÏÚð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÍÓðË‰ÓðÓ‚ (ËÏÂ˛ÚÒfl ‚ ‚Ë‰ÛÛÁÍËÂ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚Â ÔðÓıÓ‰˚),ÎËÍ‚Ë‰‡ˆË˛ ÎÓÍ‡Î¸Ì˚ı Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ıÔðÓ·ÓÍ Ë ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÌÓ‚˚ı Ó·˙ÂÍÚÓ‚.íðÛ‰ÌÓ ÔÂðÂÓˆÂÌËÚ¸ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ú‡ÍËıËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚, Í‡ÍðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆËfl á‡Í‡‚Í‡ÁÒÍÓÈ ÊÂÎÂÁÌÓÈ‰ÓðÓ„Ë (5 ÏÎÌ Â‚ðÓ), ðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆËfläð‡ÒÌÓ„Ó ÏÓÒÚ‡ Ì‡ „ð‡ÌËˆÂ ÉðÛÁËË ËÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡ Ë ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÌÓ‚Ó„ÓÏÓÒÚ‡ TRACECA (2,5 ÏÎÌ Â‚ðÓ),

ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Ô‡ðÓÏÌ˚ı ÔÂðÂıÓ‰Ì˚ıÏÓÒÚÓ‚ ‚ ÔÓðÚ‡ı àÎ¸Ë˜Â‚ÒÍ Ë èÓÚË (6,4ÏÎÌ Â‚ðÓ), ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðÌÓÂ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂÔÓðÚÓ‚ àÎ¸Ë˜Â‚ÒÍ Ë èÓÚË (1,5 ÏÎÌ Â‚ðÓ),ÔðÓÍÎ‡‰Í‡ ÓÔÚËÍÓ-‚ÓÎÓÍÓÌÌÓ„Ó Í‡·ÂÎfl‰Îfl ÒËÒÚÂÏ ÒË„Ì‡ÎËÁ‡ˆËË Ì‡ ÊÂÎÂÁÌ˚ı‰ÓðÓ„‡ı ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ (1,5 ÏÎÌ Â‚ðÓ),ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ Ó·ÒÎÛÊË‚‡ÌËflÍÓÌÚÂÈÌÂðÌ˚ı „ðÛÁÓ‚ ‚ ÔÓðÚ‡ı èÓÚË,Å‡ÚÛÏË, íÛðÍÏÂÌ·‡¯Ë Ë àÎ¸Ë˜Â‚ÒÍ (5,8ÏÎÌ Â‚ðÓ), ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Ô‡ðÓÏÌÓÈ ÎËÌËËÅ‡ÍÛ – ÄÍÚ‡Û. êÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÔðÓÂÍÚÓ‚TRACECA ÔÓÁ‚ÓÎËÎ‡ ÎËÍ‚Ë‰ËðÓ‚‡Ú¸ÍðËÚË˜ÂÒÍËÂ ÚÓ˜ÍË Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„ÓÍÓðË‰Óð‡.

ë 1996 „. ÙËÌ‡ÌÒËðÓ‚‡ÌËÂÏÚð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‚ ÉðÛÁËËÁ‡ÌËÏ‡ÂÚÒfl ÇÒÂÏËðÌ˚È ·‡ÌÍ. èÂð‚˚ÈÔðÓÂÍÚ ðÂÙÓðÏ˚ Úð‡ÌÒÔÓðÚ‡ (1996-1998)ÒÚÓËÎ ÔðËÏÂðÌÓ 15 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ‚ÚÓðÓÈ(1997-2002) 3,5 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ÚðÂÚËÈ ÔðÓÂÍÚ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸Ì˚ı ‰ÓðÓ„ (2001-2005) ÒÚÓËÚÓÍÓÎÓ 45 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ˜ÂÚ‚ÂðÚ˚È (2004-2009) ÓÍÓÎÓ 20 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ‚ðÂÏfl ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡˛ÚÒfl Â˘Â ‰‚‡Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÔðÓÂÍÚ‡. íÓÎ¸ÍÓ Á‡ 1996-2005 „„. ‚ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÛ˛ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛðÛÉðÛÁËË ÇÒÂÏËðÌ˚È ·‡ÌÍ ËÌ‚ÂÒÚËðÓ‚‡Î·ÓÎÂÂ 83,5 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. èðË‚Â‰ÂÌÌ˚Â ‰‡ÌÌ˚ÂÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡˛Ú ÁÌ‡˜ËÏÓÒÚ¸ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ÒÚð‡Ì˚, ÔðË‰‡‚‡ÂÏÛ˛ÇÒÂÏËðÌ˚Ï ·‡ÌÍÓÏ.

Avusturya v.b.) 8 – 10 kat geri. Güney Kaf-kasya ülkelerindeki demir yolu a¤› Balt›külkeleri ile ayn› orana sahipken, Avrupaülkelerinin göstergelerinden 2- 3 kat da-ha geri. Aradaki önemli fark ulafl›m altyap›s›n›n kullan›lmas›nda, en yeni tek-nolojiyi elde etmede ve yönetimdedir.

Transit geçifllerönem kazan›yorGerek bölgesel iflbirli¤inin geliflmesi vegerekse Karadeniz ülkelerinin dünya pi-yasalar›yla küresel bütünleflmesinde li-manlar önemli bir rol oynuyor. Karade-niz limanlar›ndan faydalanan bir bölge,Güney Kafkasya, Merkezi Asya ülkeleri vekomflu devletlerin önemli bir bölümünükapsayan bir konuma sahip olur. MeselaGürcistan yük tafl›mac›l›¤›n›n %80 –85’ini uluslararas› transit geçifller olufltu-ruyor. Bunun büyük k›sm› Batum, Poti,Supsa limanlar›ndan gerçeklefliyor. E¤eruluslararas› transitin günümüz ulafl›maltyap›s›yla ilgili bir dizi teknik, teknolojikve ekonomik sorunlar çözülmezse bun-dan sonraki geliflmesi oldukça problemligörünüyor. Gürcistan hükümetinin alt-yap›n›n geliflmesine verdi¤i önceli¤e ra¤-men, bu problem uluslararas› iflbirli¤i ol-madan, yabanc› yat›r›m olmadan veGürcistan’›n uluslararas› kurulufllar›naltyap› projelerine genifl kat›l›m› olma-dan çözülmez.

Avrupa Birli¤i’nin TRACECA progra-m› çerçevesinde baz› uluslararas› yat›-r›m projelerine yapt›¤› teknik ve finansyard›m›n›n rolü çok büyük. 1995 – 2004y›llar› aras›nda TACIS – TRACECA projesiçerçevesinde kat›l›mc› ülkelerin yirmi-den fazla projesine teknik yard›m yap›l-d›. 2004 y›l›nda bu amaç için ayr›lan fi-nans kaynaklar›n›n hacmi 37 milyon Av-ro tuttu. Bu projeler sayesinde ulafl›msisteminin kurumsal bazda infla edil-mesi, yönetim sistemi reformu, yasaldüzenleme ve Bat›’daki benzerleri ileuyumlu hale getirilmesi, ulafl›m siste-minin ayr›nt›l› bir flekilde ö¤renilmesi,gelifltirme program›n›n haz›rlanmas›,rehabilite ve restorasyon çal›flmalar› gi-bi bir dizi problem çözüldü.

TRACECA teknik yard›m program› es-kiden oldu¤u gibi herkesi kendine hay-ran b›rak›yor. TRACECA’n›n gerçeklefltir-di¤i 48 milyon Avro tutar›ndaki on yat›-r›m projesi geçifl koridorlar›n›n (dar ge-çitler) problemlerine, yerel trafik sorun-



Важную роль в развитии регионального сотрудничества иглобальной интеграции экономик черноморскихгосударств в мировые рынки играют морские порты.

Gerek bölgesel iflbirli¤inin geliflmesi ve gerekse Karadenizülkelerinin dünya piyasalar›yla küresel bütünleflmesindelimanlar önemli bir rol oynuyor.

Транспортные коридоры Евразии не пустуютÇÂÒ¸Ï‡ ‚ÔÂ˜‡ÚÎfl˛Ú ÚÂÏÔ˚ Ë ËÚÓ„Ëð‡Á‚ËÚËfl Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„ÓÍÓðË‰Óð‡. á‡ ÔÂðËÓ‰ 1993-2004 „„.ÔðËÏÂðÌÓ ‚ 15 ð‡Á ‚˚ðÓÒ Ó·˙ÂÏ „ðÛÁÓ‚,ÔÂðÂ‚ÂÁÂÌÌ˚ı ÊÂÎÂÁÌÓÈ ‰ÓðÓ„ÓÈ ÉðÛÁËË,ÔðË˜ÂÏ ‰ÓÎfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ıÚð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ı ÔÂðÂ‚ÓÁÓÍ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ·ÓÎÂÂ85%. ê‡ÒÚÂÚ Ó·˙ÂÏ Ó·ð‡·ÓÚÍË „ðÛÁÓ‚ ‚„ðÛÁËÌÒÍËı ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍËı ÔÓðÚ‡ı Å‡ÚÛÏË,èÓÚË, ëÛÔÒ‡. Ç Å‡ÚÛÏË Ë èÓÚË Á‡ ˝ÚË ÊÂ„Ó‰˚ „ðÛÁÓÓ·ÓðÓÚ ‚˚ðÓÒ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚6 Ë 3 ð‡Á‡. Ç 2004 „., ‚ ˜ÂÚ‚ÂðÚ˚È „Ó‰˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËË, ÔÓðÚ ëÛÔÒ‡ ÔðÓËÁ‚ÂÎ˝ÍÒÔÓðÚÌÛ˛ ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÛ 7 ÏÎÌ Ú Ò˚ðÓÈÌÂÙÚË. èÂðÂ‚ÓÁÍ‡ „ðÛÁÓ‚ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸Ì˚ÏÚð‡ÌÒÔÓðÚÓÏ Á‡ ÛÍ‡Á‡ÌÌ˚È ÔÂðËÓ‰Û‚ÂÎË˜ËÎ‡Ò¸ ‚ 6 ð‡Á.

èÓ‰Ó·Ì‡fl ‰ËÌ‡ÏËÍ‡ ı‡ð‡ÍÚÂðÌ‡ ‰Îfl‚ÒÂı ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÈ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈÒÙÂð˚ ÒÚð‡Ì˚. ë 1995 ÔÓ 2003 „.ÔÓÒÚÛÔÎÂÌËfl ËÁ ÓÚð‡ÒÎË ‚ ·˛‰ÊÂÚÛ‚ÂÎË˜ËÎËÒ¸ ‚ 8 ð‡Á. íð‡ÌÒÔÓðÚ ÒÚ‡Î‚Â‰Û˘ÂÈ ÓÚð‡ÒÎ¸˛ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ˝ÍÓÌÓÏËÍË, Â„Ó ‰ÓÎfl ‚ ÒÓÁ‰‡ÌËËÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÔðÓ‰ÛÍÚ‡ÒÚð‡Ì˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÓÍÓÎÓ 15%.

ëÓÁ‰‡ÌËÂ ÏÌÓ„ÓÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„ÓÚð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ-˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ËÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡ ‰‡ÂÚÌÓ‚˚È ËÏÔÛÎ¸Ò ˝ÍÒÔÓðÚÛ ˆÂÌÌ˚ıÔðËðÓ‰Ì˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚ ËÁ ÒÚð‡ÌñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡,·Û‰ÂÚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Û‚ÂÎË˜ÂÌË˛Úð‡ÌÒÔÓðÚËðÓ‚ÍË ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍËıðÂÒÛðÒÓ‚ Ë ð‡Á‚ËÚË˛ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒðÂ‰ÒÚ‚ Ò‚flÁË.

ê‡Ò¯ËðÂÌËÂ ÒÂÚË ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰Ó‚ Ë„‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚ ‚ ÁÓÌÂÏÌÓ„ÓÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„ÓÍÓðË‰Óð‡ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl ‚ ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËıÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı. ä‡‚Í‡Á, „‰ÂÔÂðÂÒÂÍ‡˛ÚÒfl ‚‡ÊÌÂÈ¯ËÂ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÂÚð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚Â Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËfl, ÒÚ‡Î ÒÙÂðÓÈÔðËÎÓÊÂÌËfl ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ËÌÚÂðÂÒÓ‚ÏÌÓ„Ëı ÍðÛÔÌ˚ı ÒÚð‡Ì.

Ç ð‡ÏÍ‡ı TACIS ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ 1999 „. Ì‡ðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆË˛ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı ‚ä‡‚Í‡ÁÒÍÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ ÌÂÙÚÂ- Ë „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚·˚ÎÓ ‚˚‰ÂÎÂÌÓ 16 ÏÎÌ ˝Í˛. êÂ‡ÎËÁ‡ˆËflÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓ‰‰ÂðÊÍËINOGATE ÔÓÁ‚ÓÎËÎ‡ ‚ 1999 „. ‚‚ÂÒÚË ‚ÒÚðÓÈ ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰ Å‡ÍÛ – ëÛÔÒ‡,ëÛÔÒËÌÒÍËÈ ÚÂðÏËÌ‡Î Ë ÌÂÙÚÂÔÓ„ðÛÁÓ˜ÌÛ˛ÔÎ‡ÚÙÓðÏÛ, ˜ÚÓ ‰‡ÎÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÛÊÂ ‚2004 „. Á‡„ðÛÁËÚ¸ 60 Ú‡ÌÍÂðÓ‚.

éÒÌÓ‚ÌÓÈ Ï‡„ËÒÚð‡Î¸˛ ˝ÍÒÔÓðÚ‡ÌÂÙÚflÌ˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚ fl‚ÎflÂÚÒfl

lar›na ve yeni yap›lar›n kurulmas›na yön-lendirildi. Kafkas demir yollar›n›n iyileflti-rilmesi (5 milyon Avro), Gürcistan Azer-baycan s›n›r›ndaki Krasn›y köprüsününbak›m› ve TRACECA taraf›ndan yeni birköprü yap›lmas› (2.5 milyon Avro), ‹li-çevsk ve Poti limanlar›nda infla edilen ge-mi geçifl köprüleri (6.4 milyon Avro), ‹li-çevsk ve Poti limanlar›n›n bilgisayar do-nan›m› projesi (1.5 milyon Avro), GüneyKafkasya demir yollar›n›n sinyal sistemi-nin projesi (1.5 milyon Avro), Poti, Batum,Türkmenbafl› ve ‹liçevsk limanlar›ndakonteyn›r hizmetlerinin iyilefltirilmesi(5.8 milyon Avro), Bakû – Aktau feribothatt› inflas› gibi yat›r›m projelerinin nekadar önemli bir de¤ere sahip oldu¤unuifade etmek zor. TRACECA projelerinin



ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰ Å‡ÍÛ – í·ËÎËÒË –ÑÊÂÈı‡Ì, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÍÓÚÓðÓ„ÓÌ‡˜‡ÎÓÒ¸ ‚ 2003-Ï Ë, ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË ÒÔðÓÂÍÚÓÏ, Á‡‚Âð¯ËÎÓÒ¸ ‚ 2005 „. ùÚÓÍðÛÔÌÓÂ ËÌÊÂÌÂðÌÓÂ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ‰ÎËÌÓÈ 1830 ÍÏ, „‰Â ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl ÚðÛ·˚‰Ë‡ÏÂÚðÓÏ 1055 ÏÏ. Ö„Ó ÔðÓÂÍÚÌ‡flÔðÓÔÛÒÍÌ‡fl ÏÓ˘ÌÓÒÚ¸ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 45-60ÏÎÌ Ú. çÂ ÏÂÌ¸¯ÂÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓ„ÓÓÚ‚ÂÚ‚ÎÂÌËfl „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ ËÁ ò‡ı‰ÂÌËÁ‡‰Ó í·ËÎËÒË Ë ùðÁÂðÛÏ‡. Ç‚Ó‰ ‚˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆË˛ ÛÔÓÏflÌÛÚ˚ıÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰Ó‚ Ë „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ fl‚ÎflÂÚÒfl‚‡ÊÌÂÈ¯ËÏ ÍÓÏÔÓÌÂÌÚÓÏÂ‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó ÏÌÓ„ÓÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„ÓÚð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ-˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ËÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡.

ç‡ ÒÓÒÚÓfl‚¯ÂÈÒfl ‚ Ï‡ðÚÂ 2000 „. ‚í·ËÎËÒË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÍÓÌÙÂðÂÌˆËË«äÓÒÏË˜ÂÒÍ‡fl ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ‡flÒËÒÚÂÏ‡ ÇÂÎËÍÓ„Ó ¯ÂÎÍÓ‚Ó„Ó ÔÛÚË» ·˚ÎËÌ‡ÏÂ˜ÂÌ˚ ÔÛÚË ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËflÍÓÒÏË˜ÂÒÍËı ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ıÒËÒÚÂÏ Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó ÍÓðË‰Óð‡,ÍÓÚÓð˚Â ·Û‰ÛÚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸ÍðÛÔÌÓÏ‡Ò¯Ú‡·ÌÛ˛ ËÌÚÂ„ð‡ˆË˛ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ıÒËÒÚÂÏ, ÏÓÌËÚÓðËÌ„ ‰‚ËÊÂÌËfl „ðÛÁÓ‚,Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡Ú¸ Ì‡‰ÂÊÌÓÒÚ¸ Ë Óıð‡ÌÛ„ðÛÁÓÔÂðÂ‚ÓÁÓÍ, Óð„‡ÌËÁ‡ˆË˛ ÌÓ‚˚ıÏ‡ð¯ðÛÚÓ‚ ÏÓðÒÍËı Ë ÒÛıÓÔÛÚÌ˚ıÔÂðÂ‚ÓÁÓÍ, ÒËÚÛ‡ÚË‚ÌÓÂ ÓÚÓ·ð‡ÊÂÌËÂÙÛÌÍˆËÓÌËðÓ‚‡ÌËfl „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚ ËÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰Ó‚, ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂËÌÙÓðÏ‡ˆËË, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛˘ÂÈ„Ë‰ðÓÏÂÚÂÓðÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÛ˛ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸Â‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„ÓÍÓðË‰Óð‡, ð‡Á‚ËÚËÂ ËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ð‡‰ËÓ- Ë ÚÂÎÂ‚Â˘‡ÌËfl, àÌÚÂðÌÂÚ‡ ËÒËÒÚÂÏ˚ ‰ËÒÚ‡ÌˆËÓÌÌÓ„Ó Ó·Û˜ÂÌËfl,ÓÔÚËÍÓ-Í‡·ÂÎ¸ÌÓÈ Ë Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÈÚÂÎÂÙÓÌÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ, Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ Ëı‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁË Ë ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÈ ËÌÚÂ„ð‡ˆËËðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÒÂÚÂÈ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ÂÒËÒÚÂÏ˚ Ò‚flÁË.

Ö‚ðÓ‡ÁË‡ÚÒÍ‡fl ÍÓÒÏË˜ÂÒÍ‡flÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡Ó·˙Â‰ËÌflÂÚ Ú‡ÍËÂ ÍðÛÔÌ˚ÂÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚Â ÔðÓÂÍÚ˚ Í‡Ííð‡ÌÒ‡ÁËfl Ö‚ðÓÔÂÈÒÍ‡fl ÓÔÚËÍÓ-‚ÓÎÓÍÓÌÌ‡fl Í‡·ÂÎ¸Ì‡fl Ï‡„ËÒÚð‡Î¸ (íÄÖ)ÏÂÊ‰Û ò‡Ìı‡ÂÏ Ë îð‡ÌÍÙÛðÚÓÏ-Ì‡-å‡ÈÌÂ, ÓÔÚËÍÓ-‚ÓÎÓÍÓÌÌ‡fl Í‡·ÂÎ¸Ì‡flÏ‡„ËÒÚð‡Î¸ èÓÚË-Ç‡ðÌ‡ Ë èÓÚË-êËÁÂ Ë‰ðÛ„ËÂ.

Ç Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸,˜ÚÓ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ð‡Á‚ËÚËÂ Úð‡ÌÒÔÓðÚÌÓÈ,˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÓÈ ËÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌÓÈËÌÙð‡ÒÚðÛÍÚÛð˚ ËÏÂÂÚ ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‰Îfl ÉðÛÁËË Ë ‚ÒÂ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡ûÊÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡, ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË ËÔðËÏ˚Í‡˛˘Ëı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ÔðËÌËÏ‡fl ‚Ó‚ÌËÏ‡ÌËÂ ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÛ˛ ðÓÎ¸ ˝ÚËı«ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚» „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ‚Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl. n

gerçekleflmesi ulafl›m koridorunun kritiknoktalar›n› ortadan kald›rd›.

1996 y›l›ndan beri ulafl›m projelerininfinansmanl›¤›n› Dünya Bankas› sa¤l›yor.‹lk ulafl›m projesi (1996 - 1998) 15 milyonAvro dolay›nda bir miktar tuttu. ‹kinciproje (1997 - 2000) 3.5 milyon Avro, üçün-cü proje otoyol projesi ise (2001 - 2005)yaklafl›k 45 milyon Avro, dördüncü proje-nin (2004 - 2009) 20 milyon Avro dola-y›nda bir fiyat› var. Dünya Bankas› sade-ce 1996 – 2005 y›llar› aras›nda Gürcistanulaflt›rma altyap›s›na 85 milyon Avro ya-t›r›m yapt›. Bu veriler Dünya Bankas›’n›nGürcistan ulafl›m altyap›s›na verdi¤i bü-yük önemi gösteriyor.

Avrasya ulafl›mkoridorlar›nda trafik yo¤unAvrasya ulafl›m koridorunun trafik tem-posu ve sonuçlar› çok sevindirici. 1993 –2004 y›llar› aras›nda Gürcistan demiryollar›yla getirilen yüklerde 15 kat art›fl ol-du. Uluslararas› tafl›ma pay› ise %85 tu-tuyor. Gürcistan’›n Karadeniz’deki li-manlar› Batum, Poti, Supsa’da yük al›mhacmi büyüyor. Ayn› zaman diliminde,yük nakli hacminde Batum’da 6, Poti’de 3kat art›fl var. 2004 y›l›nda aç›l›fl›n›n dör-düncü y›l›nda Supsa liman› 7 milyon tonham petrol ihrac›n› gerçeklefltirdi. Ayn›dönemde kara tafl›tlar› yoluyla yap›lanihracat 6 kat büyüdü.

Benzer geliflmeler ülkenin ulafl›m ala-n›n›n bütün önemli göstergeleri için ka-rakteristik nitelik tafl›yor. 1995 y›l›ndan2003 y›l›na kadar bu daldan bütçeye ge-len para 8 kat art›fl göstermifl. Ulafl›m, ül-ke ekonomisinin ana kayna¤› olmufl vegayri safi milli has›lan›n da % 15’ini teflkiletmifltir.

Çok fonksiyonlu enerji-ulafl›m ve tele-komünikasyon koridorunun oluflturul-mas› Güney Kafkasya ve Merkezi Avras-ya’dan de¤erli do¤al kaynaklar›n ihraçedilmesine de katk› sa¤layacakt›r. Böyle-ce enerji – ulafl›m kaynaklar›na ve teleko-münikasyon araçlar›n›n geliflmesine yar-d›mc› olacakt›r.

Çok fonksiyonlu ulafl›m bölgelerindepetrol ve gaz boru hatlar›n›n geniflletil-mesi özel politik flartlarda gerçeklefltirili-yor. Önemli stratejik ulafl›m yollar›n›nkesiflti¤i Kafkasya bölgesi birçok büyükülkenin politik ç›karlar elde etmek istedi-¤i yer oldu.

TACIS program› çerçevesinde sadece1999 y›l›nda Kafkas bölgesinde bulunangaz ve petrol boru hatlar›n›n tamirine16 milyon ECU (Avrupa para birimi – Eu-ropean currency unit) harcand›. INOGA-TE’nin yapt›¤› teknik yard›m›n›n hayatageçirilmesi sonucu 1999 y›l›nda Bakû –Supsa boru hatt› iflletmeye aç›ld› veSupsa terminalinden 2004 y›l›nda hergün 60 tankerin yüklenmesi imkân›n›da verdi.

Petrol kaynaklar›n›n ihraç edilmesiiçin kullan›lacak transit yol, 2003 y›l›n-da inflas›na bafllanan ve projeye göre2005 y›l›nda biten Bakû – Tiflis – Cey-han boru hatt›d›r. Bu 1830 km. uzunlu-¤undaki bu yap›da 1055 mm. çap›ndakiborular kullan›ld›. Projeye göre bu hat-t›n rand›man› 45 – 60 milyon tondur.fiahdeniz’den Tiflis’e ve Erzurum’a ka-dar gelen gaz boru hatt›n›n Azerbaycanbölümü de büyük bir öneme sahip. Yu-kar›da say›lan petrol ve gaz boru hatla-r›n›n kullan›ma aç›lmas› ile Avrasya k›-tas› en önemli ve çok fonksiyonlu ula-fl›m-enerji ve telekomünikasyon korido-ru olacak.

2000 y›l›nda Tiflis’te gerçeklefltirilen“Büyük ‹pek Yolunun Uzay Telekomüni-kasyon Sistemleri” konferans›nda Avras-ya koridorunda bölgesel telekomünikas-yon alan›nda bütünleflmeyi sa¤layacakyüklerin bilgisayar ortam›na geçirilmesi,nakliyat›n güvenlik ve korunmas›n› sa¤-layacak, deniz ve kara yeni nakil yollar›-n›n düzenlenmesi, gaz ve petrol boruhatlar›n›n dönemsel durumlar›, Avrasyakoridorunun meteorolojik güvenli¤inisa¤layan bilginin yayg›nlaflt›r›lmas›,radyo ve televizyon yay›nlar› altyap›lar›-n›n, internet ve uzaktan e¤itimin, dijitalve klasik telefon sistemlerinin gelifltiril-mesi ve bu sistemlerin birbirine ba¤lan-t›s› ve gelecekteki bölgesel ba¤lant›lar›nuluslararas› sistemle bütünleflmeleri gi-bi konular ele al›nd›.

Avrasya uzay telekomünikasyon sis-temi fianghay ve Frankfurt aras›ndakiTransaziya – Avrupa kablolu yay›n› TAEprojesi, Poti – Varna ve Poti – Rize kablo-lu yay›n gibi projeleri bir araya getire-cek. Son tahlilde ulafl›m, enerji ve tele-komünikasyon altyap›lar›n›n geliflmesi,Gürcistan ve bütün Güney Kafkasyabölgesi, Merkezi Asya ve küreselleflme-nin bu “araçlar›n›n” muazzam rolünüdikkate alan devletler için büyük biröneme sahiptir. n



с т р а т е г и я s t r a t e j i


Гюндюз АктанРодился в 1941 г. в турецком городе Сафранболу.

В 1962 г. окончил факультет политологииАнкарского университета. В 1964 г. начал работать вМинистерстве внутренних дел Турции. В 1967 г.перешел в Министерство иностранных дел. В разныепериоды работал в дипломатических миссиях изарубежных представительствах Турции, средикоторых представительство Турции в ОЭСР(Организация экономического сотрудничества иразвития) в Париже (1970-73), посольство Турции вКении (1973-75), представительство Турции в ООН(1977-80), штаб-квартира ООН (DIEC) (1980-1981),посольство Турции в Швейцарии (1983-85). С 1985 по1988 г. Гюндюз Актан занимал должность советникатогдашнего премьер-министра Турции Тургута Озала,с 1986 по 1988 г. работал начальником отделаэкономических отношений с ЕвропейскимСообществом (в настоящее время – ЕвропейскийСоюз) Министерства иностранных дел Турции. В тотже период Турция подала прошение ополноправном членстве в ЕС. После этого ГюндюзАктан работал в посольстве Турции в Греции (1988-91), руководил миссией в бюро ООН в Женеве(1991-95), в 1992 г. был председателем Совета поторговле и развитию ООН (UNCTAD), в 1993-94 гг.руководил Комиссией-1 Международнойконференции по защите жертв войны,организованной совместно правительствомШвейцарии и Международным комитетом КрасногоКреста (ICRC), в 1995-96 гг. Гюндюз Актан находился надолжности помощника министра иностранных делТурции по политическим вопросам, с 1996 по 1998 г.служил в посольстве Турции в Японии. В 1998 г.Гюндюз Актан ушел в отставку из Министерстваиностранных дел и стал руководителем Фондаэкономических и социальных исследований (TESEV). С 1 апреля 2004 г. Гюндюз Актан является президентомЦентра евразийских исследований (ASAM).

Gündüz Aktan1941’de Safranbolu’da do¤du. 1962’de Ankara Siyasal

Bilgiler Fakültesi’nden mezun oldu. 1964’te ‹çiflleriBakanl›¤›’nda çal›flmaya bafllad›. 1967’de D›fliflleriBakanl›¤›’na girdi ve yurt d›fl›nda s›ras›yla flu yerlerdegörev ald›: Paris’te OECD nezdindeki TürkiyeTemsilcili¤i (1970-73), Nairobi’deki Türkiye Büyükelçili¤i(1973-75), New York’taki BM nezdindeki TürkiyeTemsilcili¤i (1977-80), New York’ta BM Genel Merkezi(DIEC) (1980-1981), Bern’deki Türkiye Büyükelçili¤i(1983-85). 1985-88 y›llar› aras›nda Baflbakan TurgutÖzal’›n dan›flmanl›¤›n› yapan Aktan, 1986-88 y›llar›aras›nda D›fliflleri Bakanl›¤›’nda Avrupa Toplulu¤u(flimdi Avrupa Birli¤i) ile ‹liflkilerden Sorumlu Ekonomik‹fller Genel Müdürlü¤ü görevini yürüttü. Türkiye’ninAvrupa Toplulu¤u’na tam üyelik baflvurusu yine budönemde yap›ld›. Aktan daha sonra D›fliflleriBakanl›¤›’nda flu görevlerde bulundu: Türkiye’ninAtina Büyükelçili¤i (1988-91), Cenevre’deki BirleflmiflMilletler Bürosu’nda Büyükelçi-Misyon fiefli¤i (1991-95),UNCTAD’in Ticaret ve Kalk›nma Kurulu Baflkanl›¤›(1992), ‹sviçre Hükümeti ile ICRC taraf›ndandüzenlenen Savafl Kurbanlar›n›n Korunmas›Konferans›’nda Bir Numaral› Komisyon Baflkanl›¤›(1993-94), D›fliflleri Bakanl›¤› Siyasi ‹fllerden SorumluMüsteflar Yard›mc›l›¤› (1995-96), Türkiye’nin TokyoBüyükelçili¤i (1996-1998). Aktan, 1998’de D›fliflleriBakanl›¤›’ndan emekliye ayr›larak, Türkiye Ekonomikve Sosyal Etütler Vakf› (TESEV) Baflkan› oldu. 1 Nisan2004’ten beri ASAM Baflkanl›¤› görevini yürütmektedir.

Ç Ì‡ÒÎÂ‰ÒÚ‚Ó ÓÚ ËÏÔÂðËË íÛðˆËË‰ÓÒÚ‡Î‡Ò¸ ·ÓÎ¸¯‡fl ÔÓÎËÚËÍ‡ ËÏ‡ÎÂÌ¸Í‡fl ÚÂððËÚÓðËfl. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ‚ðÂÏfl íÛðˆËfl Ò˜ËÚ‡ÂÚ ÒÂ·fl ‚ÔÓÎÌÂÁðÂÎÓÈ ÒÚð‡ÌÓÈ ‚ Ó·ÓðÓÌÌÓÏ Ë˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË Ë‰ÓÒÚÓÈÌÓÈ ÔÓÎÌÓÔð‡‚ÌÓ„Ó ˜ÎÂÌÒÚ‚‡ ‚Öë. çÂ ÒÚÓËÚ Á‡·˚‚‡Ú¸, ˜ÚÓ‡ÁË‡ÚÒÍËÈ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ ÔÓÎÛ˜ËÎÔðËÁÌ‡ÌËÂ Ë ÒÚ‡Î Ë„ð‡Ú¸ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÛ˛ ðÓÎ¸ Â˘Â ÔðË íÛð„ÛÚÂéÁ‡ÎÂ, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î ÔðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚðÓÏ Ë ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ íÛðˆËË ‚80-90-Â „„., ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË˝ÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ·˚ÎÓ Á‡ÍðÂÔÎÂÌÓÌ‡ıÓ‰fl˘ËÏÒfl ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl Û‚Î‡ÒÚË Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ. èðË ˝ÚÓÏíÛðˆËfl ‡ÍÚË‚ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÒ êÓÒÒËÂÈ. èðÓ‚Â‰ÂÌÓ ÌÂÏ‡ÎÓ ‚ÒÚðÂ˜ Ì‡‚˚ÒÓÍÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ, ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì˚‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËÂ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó,‚ flÌ‚‡ðÂ 2005 „. ‚Ó ‚ðÂÏfl ‚ÒÚðÂ˜Ë ‚ ëÓ˜ËÒ ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ êÓÒÒËË ÇÎ‡‰ËÏËðÓÏèÛÚËÌ˚Ï ÔðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚð íÛðˆËËêÂ‰ÊÂÔ í‡ÈËÔ ùð‰Ó„‡Ì ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓíÛðˆËfl ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓ ÒÏÓÚðËÚ Ì‡ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Û ˜ÎÂÌÒÚ‚‡ ‚ ò‡Ìı‡ÈÒÍÓÈéð„‡ÌËÁ‡ˆËË ëÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡.àÌÚÂðÂÒÓ‚‡‚¯ËÂ Ì‡Ò ‚ÓÔðÓÒ˚ Ó‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ÚÂÌ‰ÂÌˆËflıíÛðˆËË Ë ÒËÚÛ‡ˆËË ‚ ðÂ„ËÓÌÂ Ï˚ Á‡‰‡ÎËÔðÂÁË‰ÂÌÚÛ ñÂÌÚð‡ Â‚ð‡ÁËÈÒÍËıËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ, „-ÌÛ ÔÓÒÎÛ É˛Ì‰˛ÁÛÄÍÚ‡ÌÛ.

ÑÊÂÌ„ËÁ òËÏ¯ÂÍ: ç‡ ÏËðÓ‚ÓÈ‡ðÂÌÂ ‡‚ÚÓðËÚÂÚ íÛðˆËË Ì‡˜‡ÎÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸Òfl ÔðË íÛð„ÛÚÂ éÁ‡ÎÂ.èðË Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÏ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÔÓÁËˆËfl íÛðˆËË ÒÚ‡Î‡ ·ÓÎÂÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÈ Ë ÔðÓ˜ÌÓÈ. óÚÓ ÏÓÊÌÓÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó ÔÂðÂÊËÚ˚ı íÛðˆËÂÈÔÂðÂÏÂÌ‡ı Ë ðÓÒÚÂ ÁÌ‡˜ÂÌËfl„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡?

É˛Ì‰˛Á ÄÍÚ‡Ì: Ç ÔÂðËÓ‰ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ‚ÓÈÌ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl íÛðˆËË Ò ‚ÌÂ¯ÌËÏÏËðÓÏ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË Á‡‚ËÒÂÎËÓÚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰ÛÔðÓÚË‚ÓÒÚÓfl˘ËÏË ·ÎÓÍ‡ÏË. ë Ó‰ÌÓÈÒÚÓðÓÌ˚ ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡ÎÓÒ¸ ‰‡‚ÎÂÌËÂ ëòÄ, Ò‰ðÛ„ÓÈ – ëëëê. ÅÛ‰Û˜Ë ˜ÎÂÌÓÏ çÄíé,˜¸fl ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‚ÂÎ‡Ò¸ ÔÓ‰ ÍÓÌÚðÓÎÂÏëòÄ, íÛðˆËfl ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ‡ ·˚Î‡ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Û˛ ‚ÌÂ¯Ì˛˛ÔÓÎËÚËÍÛ. Ç ˝ÚÓÏ ·˚Î Ò‚ÓÈ ÔÎ˛Ò,ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ‚ ÔÂðËÓ‰ ÔðÓÚË‚Ó·ÓðÒÚ‚‡·ÎÓÍÓ‚ Û ÌÂÍðÛÔÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÌÂ

Genifl bir imparatorluk miras›ndan geriyekalan büyük siyaset ve küçük toprak sahibiTürkiye, ekonomik ve askeri alanda büyü-mesini tamamlad›¤› düflüncesiyle art›k Av-rupa Birli¤i üyesi olmay› hak etti¤ini düflü-nüyor. Eski Cumhurbaflkanlar›ndan TurgutÖzal’la bafllay›p özelikle bu hükümet döne-minde Asya menfleli birliklere önem verdi¤i-nin de alt›n› çizmek gerek. Bu arada Rusyaasla es geçilmedi. Birçok defa üst seviyedekarfl›l›kl› ziyaretler ve ortak iflbirli¤i anlafl-malar› gerçeklefltirildi. Nihayet fianghayBirli¤i’ne üyelik niyeti Tayyip Erdo¤an tara-f›ndan 2005 Ocak’ta Soçi’de Vladimir Pu-tin’e iletildi. Türkiye’nin bu yönelifllerini vebölgesel dengeleri Avrasya Stratejik Araflt›r-malar Merkezi (ASAM) Baflkan› emekli Bü-yükelçi Gündüz Aktan ile konufltuk.

Cengiz fiimflek: Türkiye Turgut Özal ilebafllayan ve özellikle bu son hükümet dö-neminde daha konjonktürel bir önem ka-zanm›fl gibi görünüyor. Siz bir uzman ola-rak Türkiye’nin farkl› dönemlerde nas›lbir önem kazand›¤›ndan bahsedersiniz?

Gündüz Aktan: So¤uk Savafl döne-minde Türkiye’nin iliflkileri di¤er ülkele-rinki gibi iki büyük blok aras›ndaki iliflki-lere ba¤l›yd›. Bir tarafta ABD, di¤er taraf-

s t r a t e j i с т р а т е г и я


Чрезвычайный и Полномочный Посол Гюндюз Актан:

Турцию приводят в пример,потому что в странеощущается прогресс

Беседовал: Дженгиз ШимшекОтветственный редактор журнла ДА (Турция).

Emekli Büyükelçi Gündüz Aktan:Türkiye ilerledi¤i için

örnek gösteriliyorKonuflan: Cengiz fiimflek

Da Dergisi Yaz› ‹flleri Müdürü (Türkiye).

ÒÂð¸ÂÁÌÓ„Ó ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. èÓÒÎÂ Ô‡‰ÂÌËflÍÓÏÏÛÌËÁÏ‡ ÔÂðÂÒÚ‡Î‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ËÔðÓ·ÎÂÏ‡, Ò‚flÁ‡ÌÌ‡fl Ò Ú˛ðÍÒÍËÏËÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏË ÏÂÌ¸¯ËÌÒÚ‚‡ÏË ‚ÅÓÎ„‡ðËË, ÏËð ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÎÒfl Ë ÓÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ Û„ðÓÁ˚. èÓÒÎÂ Ëð‡ÌÒÍÓÈðÂ‚ÓÎ˛ˆËË 1979 „. ˝ÍÒÔÓðÚ ðÂ‚ÓÎ˛ˆËÈÛÚð‡ÚËÎ ·˚ÎÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. Ç ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰íÛðˆË˛ ÓÍðÛÊ‡ÎË ÒÚð‡Ì˚ Ò ÒÂð¸ÂÁÌ˚ÏË‚ÌÛÚðÂÌÌËÏË ÔðÓ·ÎÂÏ‡ÏË. èÓ˝ÚÓÏÛíÛðˆËfl ÔðÂ‰ÔÓ˜Î‡ ÔÓÎËÚËÍÛ‰Ó·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÒÓ ‚ÒÂÏËÒÚð‡Ì‡ÏË. Ñ‡ÚÓÈ Á‡‚Âð¯ÂÌËfl ˝ÚÓ„ÓÔÂðËÓ‰‡ ÏÓÊÌÓ Ì‡Á‚‡Ú¸ 1989 „., ÍÓ„‰‡·˚Î‡ ð‡ÁðÛ¯ÂÌ‡ ÅÂðÎËÌÒÍ‡fl ÒÚÂÌ‡, ËÎË‰‡ÚÛ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡.ëÎÂ‰Û˛˘ËÈ ˝Ú‡Ô Ì‡˜‡ÎÒfl ÔÓÒÎÂ 11ÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „. ëÓ·˚ÚËfl ÚÓ„Ó ‰ÌflÌ‡ÌÂÒÎË Û‰‡ð ÔÓ ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏ„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ÔÓ¯‡ÚÌÛÎ‡Ò¸ ÚÂÌ‰ÂÌˆËfl

ta ise SSCB büyük a¤›rl›k tafl›yordu. O za-manda Türkiye’nin üye oldu¤u NATOABD liderli¤inde çal›flmalar›n› yürütünceTürkiye’nin bölgeye iliflkin d›fl politikas›s›n›rl› kal›yordu. Bunun iyi taraf› vard›,çünkü iki blo¤un bulundu¤u dönemdeküçük ülkelerle ilgili büyük problemlerç›km›yordu. Ama di¤er yandan hareketserbestisini s›n›rlayan bir durum vard›.1990’n›n bafllar›nda bu bloklardan biri-nin da¤›lmas› çevremizi büyük ölçüdesarst›. Bir yandan Yugoslavya bölündü.SSCB da¤›ld›, ondan yeni cumhuriyetlerdo¤du. Tek kutuplu dünyan›n bir getirisiolarak ABD’nin a¤›rl›¤› artt› fakat bölge-sel sorunlarda da bir art›fl yafland›. Bu dö-nemde Türkiye öncelikle k›sa süre içinde,komflular›yla iliflkilerini bozan s›k›nt›lar›çabucak giderdi veya bunlar kendili¤in-den ortadan kalkt›. Örnek olarak Suriyeile aram›zdaki gerilimden sonra 1999’daSuriye dost bir ülke oldu. Irak ile aram›z-da Birinci Körfez Savafl›’ndan sonra bellibir gerilim yafland› fakat Irak gücünükaybetti¤i için problem yaflanmad›. Bul-garistan’›n içindeki az›nl›k Türklerle ilgiliyaflanan s›k›nt›lar Komünizmin etkisiniyitirmesiyle ortadan kalkt› ve Sovyet teh-didi yok oldu. ‹ran’daki 1979 devrimi son-ras› devrim ihrac› da zaten gücünü yitir-di. O zaman Türkiye’nin etraf› problemliülkelerle çevriliydi. Bu yüzden de politikaolarak “herkesle iyi geçinmek” tercihedilmiflti. Bu dönemi 1989 Berlin Duva-r›’n›n y›k›lmas› ya da 1990 SSCB’nin da-¤›lmas› fleklinde s›n›rland›rabiliriz. Bun-dan sonraki dönemi 11 Eylül ile bafllat-mak gerek. Bu tarihi olay küreselleflme,her fleyi kontrol alt›nda alma vs gibiak›mlar› alt üst etti ve ‹slâm dünyas›ndaistikrars›zl›klar bafllad›. Irak’a müdahaleedildi, Suriye’ye bask› uyguland›, ‹srail ileFilistin aras›nda bir türlü bar›fl bafllat›la-mad›. ‹ran’›n reformcu, ›l›ml› yönetimgrubu baflar›s›z oldu. Bu baflar›s›zl›ktansonra nükleerleflmesinin yaratt›¤› istik-rars›zl›k, Kuzey Irak’ta bir Kürt devletininoluflmas›, arkas›ndan petrol satan ülke-lerin bafl›nda yer alan Rusya’n›n d›fl poli-tikada biraz daha kuvvetli rol oynamakistemesi ve Kafkaslardaki istikrars›zl›k vs.Dolay›s›yla Türkiye bölgenin tabii bir ül-kesi olarak bundan bir flekilde etkilendi.fiunun da alt›n› çizmek gerek, bu bölge-deki istikrars›zl›k Türkiye’nin herhangibir müdahalesiyle ç›km›fl da de¤ildir. Fa-kat Türkiye’nin bu de¤iflime ve geliflimebir cevap vermesi gerekiyor.



‚ÓÁÌËÍ‡ÎÓ ·ÓÎ¸¯Ëı ÔðÓ·ÎÂÏ. çÓ ·˚Î‡Ó„ð‡ÌË˜ÂÌ‡ Ò‚Ó·Ó‰‡ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl. ê‡ÒÔ‡‰Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ ·ÎÓÍÓ‚ ‚ Ì‡˜‡ÎÂ 90-ı ÔÓÚðflÒ‚ÂÒ¸ ðÂ„ËÓÌ. ê‡ÒÍÓÎÓÎ‡Ò¸ û„ÓÒÎ‡‚Ëfl,ð‡ÒÔ‡ÎÒfl ëëëê, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ÌÓ‚˚Â„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. èðË ˝ÚÓÏ ‚ ÛÒÎÓ‚ËflıÓ‰ÌÓÔÓÎflðÌÓÒÚË ÏËð‡ ‚ÓÁðÓÒ ‚ÂÒ ëòÄ,ÌÓ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ Ì‡·Î˛‰‡ÎÒfl ðÓÒÚðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ. Ç ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰íÛðˆËfl Á‡ ÍÓðÓÚÍËÈ ÒðÓÍ ÒÛÏÂÎ‡ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡Ú¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò ÒÓÒÂ‰flÏË,˜‡ÒÚ¸ ÔðÓ·ÎÂÏ ËÒ˜ÂÁÎ‡ Ò‡Ï‡ ÔÓ ÒÂ·Â.ç‡ÔðËÏÂð, ÔÓÒÎÂ 1999 „. ëËðËfl, ÒÍÓÚÓðÓÈ ‰Ó ˝ÚÓ„Ó Û Ì‡Ò ·˚ÎË ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓÌ‡ÔðflÊÂÌÌ˚Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ÒÚ‡Î‡ Ì‡¯ËÏ‰ðÛ„ÓÏ Ë Ô‡ðÚÌÂðÓÏ. èÓÒÎÂ ÔÂð‚ÓÈ‚ÓÈÌ˚ ‚ èÂðÒË‰ÒÍÓÏ Á‡ÎË‚Â ÏÂÊ‰ÛíÛðˆËÂÈ Ë àð‡ÍÓÏ ‚ÓÁÌËÍÎÓÌ‡ÔðflÊÂÌËÂ, ÌÓ ËÁ-Á‡ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ àð‡ÍÔÓÚÂðflÎ ·˚ÎÛ˛ ÒËÎÛ, Ï˚ ËÁ·ÂÊ‡ÎË

Президент Турции Ахмет НедждетСезер и Президент РоссийскойФедерации Владимир Путин

Ahmet Necdet Sezer ve RusyaDevlet Baflkan› Vladimir Putin

ˆÂÌÚð‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ÍÓÌÚðÓÎfl Ì‡‰ÏËðÓÏ, ÍðÓÏÂ ÚÓ„Ó, Ì‡˜‡ÎÒfl ÔÂðËÓ‰‰ÂÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËË ‚ ËÒÎ‡ÏÒÍÓÏ ÏËðÂ.Å˚ÎÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÓ ‚ÚÓðÊÂÌËÂ ‚ àð‡Í, ÔÓ‰ÒËÎ¸Ì˚Ï ‰‡‚ÎÂÌËÂÏ ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ëËðËfl,ÏÂÊ‰Û àÁð‡ËÎÂÏ Ë è‡ÎÂÒÚËÌÓÈ Ú‡Í ËÌÂ ·˚ÎÓ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ ÏËðÌ˚ı‰Ó„Ó‚ÓðÂÌÌÓÒÚÂÈ. Ç àð‡ÌÂ ÔÓÚÂðÔÂÎÓÙË‡ÒÍÓ ÛÏÂðÂÌÌÓÂ, „ÓÚÓ‚ÓÂ ÍÔÂðÂÏÂÌ‡Ï Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„ÓÔðÓ‚‡Î‡ ‚ ðÂ„ËÓÌÂ ‚ÓÁðÓÒÎ‡ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸, Ò‚flÁ‡ÌÌ‡fl Ò fl‰ÂðÌ˚ÏËð‡Áð‡·ÓÚÍ‡ÏË. ëÓÁ‰‡ÌËÂ ÍÛð‰ÒÍÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ‚ ëÂ‚ÂðÌÓÏ àð‡ÍÂ,ÍÓÌÍÛðÂÌˆËfl Á‡ ‚ÎËflÌËÂ ÏÂÊ‰ÛÒÚð‡Ì‡ÏË – ˝ÍÒÔÓðÚÂð‡ÏË ÌÂÙÚË, ÒðÂ‰ËÍÓÚÓð˚ı „Î‡‚ÌÛ˛ ðÓÎ¸ Ë„ð‡ÂÚ êÓÒÒËfl,ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸ Ì‡ ä‡‚Í‡ÁÂ Ë ‰ðÛ„ËÂÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÓÍ‡Á‡ÎË ÓÚðËˆ‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ‚ÎËflÌËÂ Ë Ì‡ íÛðˆË˛. èðË ˝ÚÓÏÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ ÒËÚÛ‡ˆËflÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ ·ÂÁÍ‡ÍÓ„Ó-ÎË·Ó ‚ÏÂ¯‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ íÛðˆËË, ÌÓíÛðˆËfl ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ‡ ðÂ‡„ËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡ÔÓ‰Ó·Ì˚Â ÔðÓˆÂÒÒ˚.

Турция придерживается «мегафонной» внешней политики

óÂðÂÁ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚ÓËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ íÛðˆËflÓ·ð‡˘‡ÂÚÒfl Í àÁð‡ËÎ˛ ÒÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂÏ ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË, Íàð‡ÌÛ Ò ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂÏÔðÓÁð‡˜ÌÓÒÚË, ¯ËðÓÍÓ Ó·ÒÛÊ‰‡ÂÚÒflÔÓ‰ÚÂÍÒÚ ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ Ò ÒÂ‚ÂðÌ˚ÏÒÓÒÂ‰ÓÏ – êÓÒÒËÂÈ. åÓÊÌÓ ÎË„Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÒÚðÂÏÎÂÌËË ÚÛðÂˆÍÓ„ÓÔð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ËÒÔÓÎÌflÚ¸ ðÓÎ¸ÔÓÒðÂ‰ÌËÍ‡ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈÔÓÎËÚËÍÂ?

ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏflÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ‚ÓÁðÓÒ ‚ÂÒ íÛðˆËË ‚Ó‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍÂ. ùÚÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂð‡Á‚ËÚËÂ ÒÓ·˚ÚËÈ. ç‡ÔðËÏÂð, ÔðÓˆÂÒÒ‚ÒÚÛÔÎÂÌËfl íÛðˆËË ‚ Öë ·˚Î Ì‡˜‡ÚÁ‡‰ÓÎ„Ó ‰Ó ÚÓ„Ó, Í‡Í Ì˚ÌÂ¯ÌÂÂÔð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÔðË¯ÎÓ Í ‚Î‡ÒÚË. çÓ ˝ÚÓÔð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ ÛÒÍÓðËÎÓ ˝ÚÓÚÔðÓˆÂÒÒ. à Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó· ˝ÚÓÏ ÌÂÎ¸Áfl.êÓÒÒËfl ÊÂ ÔÓÒÎÂ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ˛Á‡Ó·ð‡ÚËÎ‡Ò¸ Í ‚ÌÛÚðÂÌÌËÏ ÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ˜‡ÒÚ¸ ˝ÚËı ÔðÓ·ÎÂÏÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡Ì‡, ˜ÚÓ ÔÓ‰ÚÓÎÍÌÛÎÓ êÓÒÒË˛Í ‡ÍÚË‚ÌÓÈ ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍÂ.çÂÛÒÚÓÈ˜Ë‚‡fl ÔÓ˜‚‡ ÂÎ¸ˆËÌÒÍÓ„ÓÔð‡‚ÎÂÌËfl ÓÒÚ‡Î‡Ò¸ ÔÓÁ‡‰Ë. êÓÒÒËfl –ÒËÎ¸ÌÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ‚ ðÂ„ËÓÌÂ, ÓÌ‡ËÏÂÂÚ ‚˚ıÓ‰ Í óÂðÌÓÏÛ ÏÓð˛, Ë Ì‡ÚÂððËÚÓðËË êÓÒÒËË ÊË‚ÂÚ ÏÌÓ„ÓÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ Ú˛ðÍÒÍËıÌ‡ðÓ‰ÌÓÒÚÂÈ. ë Ú‡ÍËÏ ÒÓÒÂ‰ÓÏ Ï˚ÔðÓÒÚÓ Ó·flÁ‡Ì˚ Ó·˙Â‰ËÌflÚ¸Òfl ð‡‰ËÓ·˘Ëı ËÌÚÂðÂÒÓ‚, ‡ ÂÒÎË Ë ‚ÓÁÌËÍ‡˛Ú



Значение Турции растетИдея вывода азербайджанской нефти на международный рынок была впервые

высказана восьмым президентом Турецкой Республики Тургутом Озалом еще в 1991 г.Этот проект получил название «Шелковый путь XXI века». Проект претворен в жизнь, и 13июля 2006 г. состоялось торжественное открытие нефтепровода Баку-Тбилиси-Джейхан. Вцеремонии открытия приняли участие президент Турецкой Республики Ахмет Недждет Сезер,премьер-министр Турции Реджеп Тайип Эрдоган, президент Азербайджана Ильхам Алиев,президент Грузии Михаил Саакашвили и другие высокие гости из более чем 30 стран мира.

Нефтепровод Баку-Тбилиси-Джейхан предполагает выход азербайджанской нефти намировой рынок через порты Турции. В дальнейшем планируется использование этогонефтепровода для перегонки казахстанской нефти, что в значительной степени повышаетзначение Турции на мировой арене. На начальном этапе Россия выступала противреализации проекта, но в дальнейшем, пусть и без особого желания, вынуждена была егоподдержать. Особенность проекта в том, что он даст возможность снизить нагрузку напроливы, которые используются для выхода судов в Средиземное море.

Проект, стоимость которого составила 4 млрд долл., принесет Турции годовой доход вразмере 300 млрд долл. Через проливы ежегодно провозится 150 млн т необработаннойнефти, что приводит к загрязнению окружающей среды и перегрузке проливов. Этот вопросчасто вносится в повестку дня российско-турецких переговоров. Согласно новому проекту,Джейхан должен стать международным нефтяным терминалом, куда будет поступать до 50млн т нефти, что позволит разгрузить проливы на 30%. Очевидно, что это повысит престижТурции в глазах других государств региона, которым Турция ставится в пример в планедемократизации Ближнего Востока. США полностью поддерживает проект. С точки зрениярасширения рынков он интересен и Европе. Вероятно, вступление нефтепровода в стройсыграет позитивную роль при рассмотрении вопроса о приеме Турции в ЕС.

Yükselen de¤er, TürkiyeA zeri petrolünün dünya pazar›na tafl›nmas› amac›yla 1991 y›l›nda dönemin Türkiye 8.

Cumhurbaflkan› Turgut Özal taraf›ndan gündeme getirilen ve “21. Yüzy›l›n ‹pekyolu” olarak adland›r›lan proje 13 Temmuz 2006 tarihinde büyük bir törenle hayatageçirildi. Törene baflta Türkiye Cumhurbaflkan› A. Necdet Sezer, Baflbakan Recep TayyipErdo¤an, Azerbaycan Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev ve Gürcistan Cumhurbaflkan› MihailSaakaflvili olmak üzere yaklafl›k 30 ülkeden üst düzey yetkili kat›ld›.Bu proje Bakû-Tiflis-Ceyhan güzergah›n› kullanarak boru hatt›yla flimdilik Azeri petrolünüTürkiye limanlar›ndan dünya pazarlar›na sunabilecek. ‹lerleyen zamanlarda Kazakpetrolünün de bu yolu kullanacak olmas› Türkiye’yi önemli bir konuma getirecek. Bafllang›çtaRusya’n›n karfl› ç›kt›¤› ama daha sonralar› istemese de desteklemek zorunda kald›¤› proje,Akdeniz’e ulaflmak için bu zamana kadar kullan›lan bo¤azlar› bay-pas edecek nitelik ve çapta.Dört milyar dolara mal olan proje Türkiye’ye y›lda 300 milyar dolar gelir getirecek. Türkiyeile Rusya aras›nda s›k s›k çevre kirli¤i ve yo¤un trafik nedeniyle gündeme gelenbo¤azlardan y›lda 150 milyon ton ham petrol geçiyor. Bu projeyle bir “dünya petrolterminali” haline gelecek olan Ceyhan’›n y›lda 50 milyon ton ham petrol sevk›yat› yaparakbo¤azlar›n yükünü üçte bir oran›nda azaltaca¤› düflünülüyor. Son y›llarda Ortado¤u vedünya gündeminden düflmeyen BOP dikkate al›nd›¤›nda, bu projenin bölge ülkelerinezaten örnek gösterilen Türkiye’nin gücüne güç kataca¤› aflikar. Zira ABD aç›ktan bu projeyedestek verirken Avrupa ülkeleri pazar çeflitlili¤i bak›m›ndan yak›ndan izlemiflti. Öylegörülüyor ki, proje, Türkiye’nin AB’ye girme sürecinde de Türkiye lehine bir etki yapacak.

ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ËÎË ÌÂÒÚ˚ÍÓ‚Í‡ ‚Ó ÏÌÂÌËflı,ÚÓ Ì‡‰Ó ÔðËÎ‡„‡Ú¸ ÛÒËÎËfl ‰ÎflÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËfl ÔðÓ·ÎÂÏ. à ÂÒÎËÌ˚ÌÂ¯ÌÂÂ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÒÚðÂÏËÚÒfl Í˝ÚÓÏÛ, ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í Ú‡ÍËÏ ¯‡„‡Ï Ì‡‰Ó ÒÔÓÌËÏ‡ÌËÂÏ. çÓ ‚‡ÊÌÓ Ë ÚÓ, Í‡ÍÓÈÓÚÍÎËÍ Ì‡ıÓ‰ËÚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ ÚÓ„Ó ËÎËËÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ‚ ÏËðÂ. ëÂ„Ó‰Ìfl,Ì‡ÔðËÏÂð, Û àð‡Ì‡ ÒÂð¸ÂÁÌ˚ÂÔðÓ·ÎÂÏ˚ Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ. àð‡ÌıÓ˜ÂÚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ fl‰ÂðÌÓÂ ÓðÛÊËÂ ËÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓ, Ì‡ ÍÓ„Ó ÓÌÓ ·Û‰ÂÚÌ‡Ôð‡‚ÎÂÌÓ. Ç Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏfl àÌ‰ËflÔÓ‚Ó‰ÓÏ Í ÒÓÁ‰‡ÌË˛ fl‰ÂðÌÓ„Ó ÓðÛÊËflÌ‡Á‚‡Î‡ ÚÂððËÚÓðË‡Î¸Ì˚È ÍÓÌÙÎËÍÚ ÒäËÚ‡ÂÏ, è‡ÍËÒÚ‡Ì ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔðË˜ËÌ˚‚˚‰‚ËÌÛÎ ÔðÓ·ÎÂÏÛ ä‡¯ÏËð‡. çÓ Á‡˜ÂÏfl‰ÂðÌÓÂ ÓðÛÊËÂ àð‡ÌÛ? í‡ÍËÏÓ·ð‡ÁÓÏ, «ÏÂ„‡ÙÓÌÌ‡fl ‰ËÔÎÓÏ‡ÚËfl»íÛðˆËË, Ó·ð‡˘ÂÌËfl íÛðˆËË Í àð‡ÌÛ ËÔðÂ‰ÛÔðÂÊ‰ÂÌËfl, ÔÓ ÒÛÚË, ÌÂ ËÏÂ˛Ú

ÌËÍ‡ÍÓ„Ó ÒÏ˚ÒÎ‡. á‰ÂÒ¸ Ì‡ Í‡ðÚÛÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌ ÛÒÔÂı ‚Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈÔÓÎËÚËÍÂ. í‡ÍÓÈ ÊÂ ÔðËÂÏ ·˚ÎËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ì Ë ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË àÁð‡ËÎfl.

ÖÒÎË ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ Ó ‚ËÁËÚÂðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚‡ «ï‡Ï‡Ò‡» ‚ íÛðˆË˛Òð‡ÁÛ ÔÓÒÎÂ ‚˚·ÓðÓ‚ ‚ è‡ÎÂÒÚËÌÂ, ‡Ú‡ÍÊÂ ˜‡ÒÚ˚Â ‚ÒÚðÂ˜Ë ÔðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚð‡ Ë ÏËÌËÒÚð‡ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı‰ÂÎ íÛðˆËË Ò ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ àð‡Ì‡ ËêÓÒÒËË, ÚÓ ÏÓÊÌÓ Û‚ÂðÂÌÌÓ„Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ð‡ÒÚÛ˘ÂÏ ‡‚ÚÓðËÚÂÚÂíÛðˆËË ‚ ÏËðÂ. àÎË Ì‡¯Ë ÒÓÒÂ‰ËÚÓÊÂ ÔðËÏÂÌfl˛Ú «ÏÂ„‡ÙÓÌÌÛ˛‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˛» ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË íÛðˆËË?

çÂ ÒÚÓËÚ ÔðÂÛ‚ÂÎË˜Ë‚‡Ú¸ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ˝ÚËı ‚ÒÚðÂ˜. ó‡ÒÚ˚Â ‚ÒÚðÂ˜Ë Ò ÒÓÒÂ‰flÏË‚Ó‚ÒÂ ÌÂ „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ „ÓÚÓ‚ËÚÒflÍ‡ÍÓÂ-ÚÓ ‚ÚÓðÊÂÌËÂ ‚ ðÂ„ËÓÌ ËÎË ˜ÚÓ

ÔÓ‰ÓÁðÂÌËfl ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË íÛðˆËËÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ·ÂÒÔÓ˜‚ÂÌÌ˚. íÛðˆËflÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ Ì‡ÏÂðÂ‚‡Î‡Ò¸ Ë ÌÂÌ‡ÏÂðÂ‚‡ÂÚÒfl Ó·˙Â‰ËÌËÚ¸ ÒÚð‡Ì˚ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë ÓÚ‰‡ÎËÚ¸ Ëı ÓÚêÓÒÒËË. à ÒÂÈ˜‡Ò ‚ÒÂ ÏÓÎÓ‰˚Â„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÒÓıð‡Ìfl˛Ú Ò‚ÓËÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â „ð‡ÌËˆ˚, ÍÓÚÓð˚ÏË ÓÌËÓ·Î‡‰‡ÎË Â˘Â ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â ëëëê. ÇÒÂ ˝ÚËÔÓ‰ÓÁðÂÌËfl – ÔÎÓ‰ ‚ÓÓ·ð‡ÊÂÌËfl. à ‚ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ Ï˚ ˜‡ÒÚÓ ÒÎ˚¯ËÏ, ˜ÚÓÚÛðÂˆÍËÂ ·ËÁÌÂÒÏÂÌ˚, ÓÚÔð‡‚Ë‚¯ËÂÒfl ‚ñÂÌÚð‡Î¸ÌÛ˛ ÄÁË˛ Ò ˆÂÎ¸˛ ËÁÛ˜ÂÌËflð˚ÌÍ‡, ·˚ÎË ‚˚‰‚ÓðÂÌ˚ ËÁ ÒÚð‡Ì˚ ÔÓÔÓ‰ÓÁðÂÌË˛ ‚ ¯ÔËÓÌ‡ÊÂ. ç‡ Ò‡ÏÓÏ‰ÂÎÂ ‚ ÔÂð‚˚Â „Ó‰˚ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl íÛðÂˆÍÓÈêÂÒÔÛ·ÎËÍË Ï˚ ÔðËÏÂÌflÎË Ú‡ÍËÂ ÊÂÏÂÚÓ‰˚. ã˛·ÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ·ÓËÚÒflÔÓÚÂðflÚ¸ ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚ¸. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó˜ÂÌ¸‚‡ÊÌÓ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ú‡Í, ˜ÚÓ·˚Ì‡˜ËÌ‡ÌËfl ‚ ·ËÁÌÂÒÂ, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËË Ë

ðÓÎ¸ Ë ‡‚ÚÓðËÚÂÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ð‡ÒÚÛÚ. ùÚÓÌÓðÏ‡Î¸Ì‡fl Ôð‡ÍÚËÍ‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. çÓ ÓÒÓ·ÓÈ ÒÏ˚ÒÎÓ‚ÓÈÌ‡„ðÛÁÍË ˝ÚË ‚ÒÚðÂ˜Ë ÌÂ ÌÂÒÛÚ.

íÂððËÚÓðË˛ Ö‚ð‡ÁËË Ì‡ÒÂÎfl˛ÚÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â „ðÛÔÔ˚ Ú˛ðÍÓ‚ ËÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚ Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏflëëëê ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡ÎË íÛðˆË˛ ‚Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔÓÚÂÌˆË‡Î¸ÌÓÈ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË.èðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÎË íÛðˆËfl ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸‰Îfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ êÓÒÒËË?

é Ô‡ð‡ÌÓË‰‡Î¸ÌÓÏ ı‡ð‡ÍÚÂðÂ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍË ëëëê ¯ËðÓÍÓËÁ‚ÂÒÚÌÓ. ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á ‚ÒÂıð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Î ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔÓÚÂÌˆË‡Î¸Ì˚ı‚ð‡„Ó‚. à ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ¯Î‡ ðÂ˜¸ Ó·ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÏÌËÏÓÈ ËÎË ðÂ‡Î¸ÌÓÈ. ëð‡ÁÛÔÓÒÎÂ ð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ˛Á‡ Ú‡ÍËÂ Ì‡ÒÚðÓÂÌËfl‰ÓÒÚË„ÎË ‡ÔÓ„Âfl. åÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ

Türkiye “Megafond›fl politikas›” uyguluyorTürkiye D›fliflleri Bankl›¤› arac›l›¤›yla ‹sra-il’e “adil ol!”, ‹ran’a “biraz daha fleffaf ol!”uyar›lar› yap›yor, Kuzey komflumuz Rus-ya ile dostluk görüflmelerinin sat›r aralar›gündeme tafl›n›yor. Bunlar› “hükümetinarabuluculuk at›l›m›d›r” fleklinde yorum-lamak mümkün mü?

Evet, Türkiye’nin son y›llarda d›fl politi-kadaki artan etkinli¤i dikkat çekiyor. Bun-da elbette konjonktür etkili. Bunlar›n birk›sm› do¤al geliflmeler. Mesela AB sürecibu hükümetten önce bafllad›. Fakat hükü-metin bu süreci h›zland›rd›¤›n›n da alt›n›çizmek gerek. Rusya ise bölünme ve parça-lanmadan sonra kendi içine döndü. Bu-günlerde bir hayli toparland› ve art›k d›fladönük politikalar izlemeye bafllad›. Dolay›-s›yla o Yeltsin döneminin kaygan zeminiçok geride kald›. Rusya bölgede kuvvetli,Karadeniz’e k›y›s› olan ve içinde çok say›daTürk ve Müslüman bar›nd›ran bir ülke.Böyle bir komflumuzla elbette ortak ç›kar-lar etraf›nda buluflmal›, varsa s›k›nt›lar,onlar› giderici giriflimlerde bulunulmal›.E¤er bugünkü hükümet bunu yap›yorsa,pek yad›rgamamak gerekiyor. Ama bir degörüntü k›sm› vard›r. Bugün ‹ran’›n dünyaile problemi var. Nükleer silah yapmak is-tiyor ve hedefinde kimin oldu¤unu da bi-lemiyoruz. Hindistan yaparken Çin ile top-rak ihtilaf› sebep olarak gösterildi, Pakis-tan yaparken Keflmir meselesi sebep gös-terildi. ‹srail Müslüman ülkeler aras›ndaküçük bir ülke oldu¤unu sebep gösterdi.Peki, ‹ran’›n neden buna ihtiyac› var? Do-lay›s›yla bugün Türkiye’nin “Megafon d›flpolitikas›” dedi¤imiz bir yöntem kullana-rak ‹ran konusunda yapt›¤› tavsiyelerininpek önemi yok. Bunun amac› sadece iç po-litikaya mesaj vermek olabilir. Ayn› politi-ka ‹srail konusunda da uyguland›.

Seçimi kazand›ktan sonra Hamas yet-kililerinin ilk olarak Türkiye’yi ziyaretleri-ni, ‹ran ve Rus yetkilileriyle D›fliflleri veBaflbakan›m›z›n s›k s›k bir araya gelmele-ri dikkate al›n›rsa Türkiye önemseniyorgibi. Yoksa komflular›m›z da m› megafonpolitikas› uyguluyor?

Bu ziyaretleri bu kadar abartmamal›-y›z. Komflu ülkelerle bir araya geliflleri he-men “bölgeye müdahale var, aktif rol oy-nanmak isteniyor” fleklinde yorumlamakyanl›fl olur. Elbette gidip gelmeler olacak-t›r. Bunun d›fl politika aç›s›ndan önemibüyük.



Î˛·ÓÈ ‰ðÛ„ÓÈ ÒÙÂðÂ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËËÁ‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ÒÚð‡Ì ÌÂ ·˚ÎËËÒÚÓÎÍÓ‚‡Ì˚ ÌÂÔð‡‚ËÎ¸ÌÓ. ç‡ÔðËÏÂð,ÚÛðÂˆÍËÈ Ì‡ðÓ‰ ‚ÒÂ„‰‡ ‚Ë‰ÂÎ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸‚ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËflı‚ÌÛÚðË ÒÚð‡Ì˚, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Ò˜ËÚ‡Î, ˜ÚÓÔÓ‰Ó·Ì˚Â ¯ÍÓÎ˚ Ë ÎËˆÂË ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒflÒ ˆÂÎ¸˛ ‚ÎËflÌËfl Ì‡ ‚ÌÛÚðÂÌÌ˛˛ÔÓÎËÚËÍÛ íÛðˆËË. à Ú‡Í ÓÌÓ Ë ·˚ÎÓ.ÇÓÓ·˘Â-ÚÓ ‚ ÔÓ‰Ó·Ì˚ı Û˜Â·Ì˚ıÁ‡‚Â‰ÂÌËflı, ÍÓÚÓð˚Â ·˚ÎË ÓÒÌÓ‚‡Ì˚Â˘Â ‚ ÔÂðËÓ‰ ËÏÔÂðËË, Ó·˚˜ÌÓÓ·Û˜‡ÎËÒ¸ Û˜ÂÌËÍË ËÌÓÒÚð‡ÌÌÓ„ÓÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌËfl. ç‡ÔðËÏÂð, ð‡Ì¸¯Â ‚ÍÓÎÎÂ‰Ê «êÓ·ÂðÚ» ÔðËÌËÏ‡ÎËÒ¸ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ·ÓÎ„‡ð˚. èÓÒÎÂÓ·ðÂÚÂÌËfl ÅÓÎ„‡ðËÂÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚ÍÓÎÎÂ‰ÊË Ì‡˜‡ÎË ÔðËÌËÏ‡Ú¸ ‡ðÏflÌ.ÇÔÂð‚˚Â ÚÛðÍË Ì‡˜‡ÎË ÔÓÒÚÛÔ‡Ú¸ ‚ ˝ÚÓÚÍÓÎÎÂ‰Ê ‚ 1900-ı. ç‡ ÚÂððËÚÓðËËíÛðˆËË ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú 600 ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ıÛ˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËÈ. à ÌË Ó‰ÌÓ ËÁ ÌËı ÌÂ·˚ÎÓ ÒÓÁ‰‡ÌÓ ‰Îfl ÚÛðÂˆÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË.éÌË ÒÚ‡‚ËÎË ˆÂÎ¸ ‰‡Ú¸ ıÓðÓ¯ÂÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏÏÂÌ¸¯ËÌÒÚ‚‡Ï. èÓÒÎÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËflðÂÒÔÛ·ÎËÍË ˝ÚË ¯ÍÓÎ˚ ·˚ÎË ÔÓ‰Ó„Ì‡Ì˚ÔÓ‰ Ó·˘ËÈ ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚íÛðˆËË, Ë ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ÓÚÔ‡Î‡ Ò‡Ï‡ ÒÓ·ÓÈ.

èÓ‰ÓÁðÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë Ì‡ðÓ‰‡ ÔÓÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í ËÌÓÒÚð‡ÌˆÛ, ÍÓÚÓð˚È Ì‡ÚÂððËÚÓðËË ËÌÓÒÚð‡ÌÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ì‡˜ËÌ‡ÂÚ Ó·Û˜‡Ú¸ Ú‡ÍËı ÊÂ, Í‡Í ÓÌ,ËÌÓÒÚð‡ÌˆÂ‚, ‚ÔÓÎÌÂ ÓÔð‡‚‰‡ÌÌ˚.çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ˝ÚÓ, fl ıÓ˜Û ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓÚÛðÂˆÍËÂ ¯ÍÓÎ˚ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËËñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ë ‚ êÓÒÒËËÔðËÌˆËÔË‡Î¸ÌÓ ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ÓÚÓÔËÒ‡ÌÌÓÈ ÏÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË. ùÚË ¯ÍÓÎ˚ÓÚÍð˚Ú˚ ‰Îfl ‚ÒÂı ‚ÌÂ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ‚ÂðÓËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËfl Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚË, ÍÚÓÏÛ ÊÂ ÓÌË ‚Â‰ÛÚ Ó·Û˜ÂÌËÂ ‚ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏËÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ÏË Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. ùÚË ¯ÍÓÎ˚ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÔðÓÁð‡˜Ì˚ Ë ÓÚÍð˚Ú˚ ‰Îfl‚ÒflÍÓ„Ó ðÓ‰‡ ËÌÒÔÂÍÚËðÓ‚‡ÌËfl.àÌÚÂðÂÒÌÓ, ˜ÚÓ ‚ ÚÛðÂˆÍËÂ ¯ÍÓÎ˚ÔðÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú ÓÚ‰‡‚‡Ú¸ Ò‚ÓËı ‰ÂÚÂÈÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË „ÓÒ‡ÔÔ‡ð‡Ú‡, ÏÂÒÚÌÓÈËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË, ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â Î˛‰Ë.èð‡‚‰‡ Ë ÚÓ, ˜ÚÓ ˝ÚË ¯ÍÓÎ˚ ÔðË‰‡˛ÚÓÒÓ·ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË˛, ÌÓ ðÓ‰ËÚÂÎË ÓÒÚ‡˛ÚÒfl‰Ó‚ÓÎ¸Ì˚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÏ Ò‚ÓËı ‰ÂÚÂÈ.çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓÂ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó˝ÚËı ¯ÍÓÎ, Ì‡ÒÚÓðÓÊÂÌÌÓÒÚ¸ ·Û‰ÂÚÔðËÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ÒÂ„‰‡. ÇÂ‰¸ ‚ÒÂ„‰‡ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÔÓÚÂÌˆË‡Î¸Ì‡fl ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ËÌÓÒÚð‡ÌÌÓ„Ó ‚ÚÓðÊÂÌËfl.

Ç˚ „Ó‚ÓðËÚÂ, ˜ÚÓÌ‡ÒÚÓðÓÊÂÌÌÓÒÚ¸ ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ÏÂÒÚÓ ‚ÒÂ„‰‡. Ç ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓÂÍÚ‡ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡íÛðˆËfl ˜‡ÒÚÓ ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛÂÚÒfl Í‡ÍÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚È ÔðËÏÂð

‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË ËÒÎ‡ÏÒÍÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ü‚ÎflÂÚÒfl ÎË ˝ÚÓÚ Ù‡ÍÚÔðË˜ËÌÓÈ Û‚ÂÎË˜ÂÌËflÌ‡ÒÚÓðÓÊÂÌÌÓÒÚË, Ó ÍÓÚÓðÓÈ ‚˚ÛÔÓÏflÌÛÎË?

íÛðˆËfl – ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÂ, ÌÓ ‚ ÚÓ ÊÂ‚ðÂÏfl Ò‚ÂÚÒÍÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó Ò ð‡Á‚ËÚÓÈ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ. Ç ÔðÓÂÍÚÂðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡íÛðˆËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÔðËÏÂðð‡Á‚ËÚÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ÌÂ ·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó. Ç˝ÚÓÏ ÔðÓÂÍÚÂ íÛðˆËfl ÌÂ fl‚ÎflÂÚÒflÌÓÒËÚÂÎÂÏ Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ÏËÒÒËË. ëòÄÏÓ„ÛÚ ÔðË‚Ó‰ËÚ¸ ÔðËÏÂð íÛðˆËË ÌÂÚÓÎ¸ÍÓ ‚ Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ ÔðÓÂÍÚÓÏ. èÓÚÓÏÛ˜ÚÓ íÛðˆËfl Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÈ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ, ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÂÈ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌÓð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl. çÓ íÛðˆËfl ËÏÂÂÚ ÏÌÓ„ÓÓ·˘Â„Ó Ò ‰ðÛ„ËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË ðÂ„ËÓÌ‡,ıÓÚfl ˝ÚË ÒÚð‡Ì˚ ÓÚÒÚ‡˛Ú ‚ ð‡Á‚ËÚËË, ‡íÛðˆËfl ÒÚðÂÏËÚÂÎ¸ÌÓ ‰‚ËÊÂÚÒfl ‚ÔÂðÂ‰.ÜÂÎ‡ÂÚ íÛðˆËfl ÚÓ„Ó ËÎË ÌÂÚ, ÂÂ ·Û‰ÛÚÒÚ‡‚ËÚ¸ ‚ ÔðËÏÂð.

Значение ОрганизацииШанхайского Сотрудничествасильно преувеличивают

óÂÏ ÏÓÊÌÓ Ó·˙flÒÌËÚ¸ ËÌÚÂðÂÒíÛðˆËË Í éð„‡ÌËÁ‡ˆËËò‡Ìı‡ÈÒÍÓ„Ó ëÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡?

éÚ ò‡Ìı‡fl Ï˚ ÏÓÊÂÏ Ê‰‡Ú¸ÔðËÏÂðÌÓ Ú‡ÍÛ˛ ÊÂ ÔÓÎ¸ÁÛ, Í‡ÍÛ˛ Ê‰ÂÚêÓÒÒËfl Ò ÏÌÓ„ÓÏËÎÎËÓÌÌ˚ÏÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÏ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏ ÓÚéð„‡ÌËÁ‡ˆËË àÒÎ‡ÏÒÍÓÈ äÓÌÙÂðÂÌˆËË.ùÚ‡ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈÙÓðÛÏ, „‰Â ÂÒÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ó·ÒÛ‰ËÚ¸ðfl‰ ‚ÓÔðÓÒÓ‚ Ò ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎflÏË ‰ðÛ„ËıÒÚð‡Ì, „‰Â ÂÒÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÂðÂÌflÚ¸Ëı ÓÔ˚Ú. ùÚÓ – ÌÂ çÄíé. ïÓÚfl ‚ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏfl Ë Ó çÄíé „Ó‚ÓðflÚ, Í‡ÍÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÏ ÙÓðÛÏÂ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ‡Î¸flÌÒ ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÌÂÒÔÓÒÓ·Ì˚ÏðÂ¯‡Ú¸ ÔðÓ·ÎÂÏ˚. çÂ ÒÚÓËÚÔðÂÛ‚ÂÎË˜Ë‚‡Ú¸ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‚ÂðÓflÚÌÓ„Ó˜ÎÂÌÒÚ‚‡ íÛðˆËË ‚ ò‡Ìı‡ÈÒÍÓÈÓð„‡ÌËÁ‡ˆËË.

Avrasya’daki Türk ve Müslüman varl›-¤› dikkate al›nd›¤›nda, SSCB için tehlikeligörülen Türkiye günümüz Rusya’s› içinbir tehlike arz eder mi?

SSCB’nin d›fl politikas› tarih boyuncahep paranoyalar üzerine oturmufltur.Gündemde hep bir tehdit vard›r. SSCB da-¤›ld›¤› dönemlerde bu endifle had safha-dayd›. Özellikle Türkiye merkezli endiflele-rinin yersiz oldu¤unu düflünüyorum. Çün-kü Türkiye’nin kalk›p da Asya cumhuriyet-lerini örgütleyip, onlardan uzaklaflt›rmakgibi bir niyeti yoktu, olmad› da. Bugün bucumhuriyetlerin muhafaza ettikleri s›n›r-lara bak›n, bunlar›n hepsi de do¤al s›n›rlar.Ayr›l›rken de bu s›n›rlar dahilinde ayr›ld›-lar. Bu varsay›m› onlar›n kendi evhamlar›-na ba¤l›yorum. Son y›llarda bas›nda duyu-lan kimi Türk ifl adamlar›n›n ticari amaçl›gezi ve pazar araflt›rmalar›n›n bile ticari is-tihbarat toplad›klar› gerekçesiyle s›n›r d›fl›edildiklerini duydu¤umuz da oluyor. Gerçibu gibi uygulamalar› cumhuriyetimizin ilky›llar›nda biz de yapt›k. Her ülke parçalan-maktan korkar. Dolay›s›yla o co¤rafyalar-daki ister ticari, ister e¤itim, isterse turizmamaçl› olsun varl›¤›n›z›n yanl›fl anlafl›lma-mas›na azami dikkat etmek gerek. MeselaTürkiye’de faaliyet yürüten yabanc› okul-lar, Türk halk› taraf›ndan hep iç siyasetenüfuz etme arac› olarak görüldü. Nitekimöyle de oldu. Gerçi Osmanl› dönemindenberi kurulan bu okullara hep yabanc›menfleli ö¤renciler al›nd›. Mesela RobertKolejine ilk al›nanlar hep Bulgard›r. Bul-garlar ba¤›ms›zl›klar›n› kazan›nca, bu se-fer Ermenileri almaya bafllad›lar. Türklerinbu okula al›n›fl tarihi 1900’lerin bafllar›d›r.Türkiye’de bu okullardan 600 adet var.Bunlar›n hiçbirisi bizim için yap›lmad›.Hepsi de bünyedeki az›nl›klar› e¤itmekamac›ndayd›. Cumhuriyetten itibaren bu



О параноидальном характере внешней политики СССРшироко известно. Советский Союз всех рассматривал в

качестве потенциальных врагов. И постоянно шла речь обопасности, мнимой или реальной. Сразу после распада

Союза такие настроения достигли апогея. Мне кажется, чтоподозрения в отношении Турции совершенно беспочвенны.

SSCB’nin d›fl politikas› tarih boyunca hep paranoyalar üzerineoturmufltur. Gündemde hep bir tehdit vard›r. SSCB da¤›ld›¤›

dönemlerde bu endifle had safhadayd›. Özellikle Türkiyemerkezli endiflelerinin yersiz oldu¤unu düflünüyorum.

Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏfl êÓÒÒËfl‚˚ð‡Ê‡ÂÚ Ì‡ÏÂðÂÌËfl ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ ÒíÛðˆËÂÈ ðÂ‡ÎËÁÓ‚˚‚‡Ú¸˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍËÂ ÔðÓÂÍÚ˚, Ì‡ÔðËÏÂðÔÎ‡ÌËðÛÂÚÒfl ˜‡ÒÚ¸ „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚ÔðÓÎÓÊËÚ¸ ÔÓ ÚÂððËÚÓðËË íÛðˆËË.ë ˜ÂÏ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ú‡ÍÓÂ ÊÂÎ‡ÌËÂêÓÒÒËË ð‡·ÓÚ‡Ú¸ Ò íÛðˆËÂÈ?

ÇÓÓ·˘Â-ÚÓ, ÂÒÎË íÛðˆËfl ÒÚ‡ÌÂÚÒ‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚Ï ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍËÏÍÓðË‰ÓðÓÏ, ÚÓ êÓÒÒËfl ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÚÓÎ¸ÍÓÔðÓË„ð‡ÂÚ. êÓÒÒËfl ·Û‰ÂÚ ÒÚ‡ð‡Ú¸Òfl ‚ÒÂ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍËÂ ÔÛÚË, ‚Â‰Û˘ËÂ Ì‡á‡Ô‡‰, ÒÍÓÌˆÂÌÚðËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡ Ò‚ÓËıÚÂððËÚÓðËflı. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, êÓÒÒËfl·˚Î‡ ÔðÓÚË‚ ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰‡ Å‡ÍÛ-ÑÊÂÈı‡Ì. à êÓÒÒËfl ‚˚ð‡ÁËÚÌÂ‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚Ó ÓÚ Û˜‡ÒÚËfl ‚ ˝ÚÓÏÔðÓÂÍÚÂ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡. Ç Ò‚ÂÚÂ ÔÓÒÎÂ‰ÌËıÒÓ·˚ÚËÈ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ êÓÒÒËflÒÚðÂÏËÚÒfl Í ÏÓÌÓÔÓÎËË ‚ ˝ÌÂð„ÂÚËÍÂ.êÓÒÒËfl ‚˚ð‡ÁËÎ‡ ÌÂ‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚Ó Ë ÚÂÏ,˜ÚÓ ˜ÂðÂÁ ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰ ë‡ÏÒÛÌ-ÑÊÂÈı‡Ì ÌÂÙÚ¸ ÔÓÒÚÛÔ‡ÂÚ ‚ÒðÂ‰ËÁÂÏÌÓÏÓðÒÍËÂ ÒÚð‡Ì˚. ÇÂ‰¸Í‡Ê‰˚È ÍÓð‡·Î¸, ÔÂðÂÒÂÍ¯ËÈ ÅÓÒÙÓð,‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚÒfl ‚ êÓÒÒË˛ Ì‡„ðÛÊÂÌÌ˚ÈÚÓ‚‡ðÓÏ. ä ˝ÚÓÏÛ ÒÚðÂÏËÚÒfl Î˛·‡flÒÚð‡Ì‡, ËÏÂ˛˘‡fl ‚˚ıÓ‰ Í óÂðÌÓÏÛÏÓð˛, ÌÓ ˝ÚÓ ÔÂðÂ„ðÛÊ‡ÂÚ ÅÓÒÙÓð. å˚ÊÂ ÒÚðÂÏËÏÒfl ÒÌËÁËÚ¸ Ì‡„ðÛÁÍÛ Ì‡ÔðÓÎË‚. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Úð‡ÌÁËÚÌ˚ÂÔðÓÂÍÚ˚ êÓÒÒËË, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â ÒÚÛðÂˆÍËÏË ÚÂððËÚÓðËflÏË, ˝ÚÓÓ·˚ÍÌÓ‚ÂÌÌ˚È ·ÎÂÙ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓêÓÒÒËË ˝ÚÓ ÌÂ‚˚„Ó‰ÌÓ. èðÓÒÚÓ êÓÒÒËflıÓ˜ÂÚ ·ÓÎÂÂ ‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ÅÓÒÙÓð. à ÌÂ ÒÚÓËÚ ÒÂð¸ÂÁÌÓ ÓÚÌÓÒËÚÒflÍ ÚÂÏ Á‡fl‚ÎÂÌËflÏ ‚ ÔðÂÒÒÂ, ÍÓÚÓð˚ÂÛÚ‚ÂðÊ‰‡˛Ú, ˜ÚÓ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÔÓ‰Ó·Ì˚ÏÔðÓÂÍÚ‡Ï êÓÒÒËfl ÔðÓÒÚÓ ıÓ˜ÂÚËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ÔðÓÎË‚ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÚð‡ÌÁËÚÌÓ„Ó ˝ÌÂð„ÓÍÓðË‰Óð‡. n

okullar e¤itim alan›nda yap›lan de¤ifliklik-ler sayesinde di¤er okullarla eflde¤er k›l›n-d› ve o tehlike art›k ortadan kalkt›. Bir ya-banc›, ülkenizde bir de yabanc›y› e¤itir,bünyeye yerlefltirirse elbette hem halk vehem de devlet olarak endifle duyars›n›z.Buna ra¤men özellikle Asya’da ve hattaRusya’da aç›lan Türk okullar›n›n durumu-nun farkl› oldu¤unu belirtmek isterim. Buokullar her din ve ›rktan insana aç›klar vedevlet e¤itim program›na göre e¤itim ve-riyorlar. D›fl kontrollere aç›klar ve fleffaflar.En dikkati çeken yön, bu okullarda devletbüyüklerinin ve ileri gelen ailelerin çocuk-lar›n›n okuyor olmas›. Bu okullarda evet,ayr› bir ahlak ö¤retisi var fakat ailelerle gö-rüfltü¤ünüzde bu de¤ifliklikten çok damemnun kald›klar›n› anl›yorsunuz. Buokullar›n ne kadar faydal› olduklar›n› bil-seler de teyakkuz her zaman var olacakt›r.Sizinle bir s›k›nt›lar› olmasa bile, arac› ola-bilece¤iniz yeni bir yabanc› oluflumdanendifle duyulur.

Türkiye’nin Büyük Ortado¤u Projesi(BOP) çal›flmalar›nda hep örnek ülke ola-rak gösterilmesini bölge için böyle bir te-yakkuz sebebi sayabilir miyiz?

Türkiye Müslüman bir ülke ama laik,ekonomik alanda geliflmifl bir ülke. BOP’daTürkiye geliflmifl bir ülke olarak sadece ör-nek gösteriliyor. Yoksa üzerine biçilen birmisyon yok. Dolay›s›yla ABD’nin Türkiye’yihiçbir yere ça¤›rmadan da göstermesimümkün. Çünkü gerçekten ilerleyen birdemokrasi, istikrar ve ekonomi var. Bölgeülkeleriyle benzer nitelikleriniz var. Onlaryerinde sayarken veya kimileri geri gider-ken Türkiye ilerlemifl durumda. Siz iste-meseniz de örnek gösterilirsiniz.

fianghay, fazla abart›l›yorYa Türkiye’nin fianghay Birli¤i’ne ilgisi?

Rusya’n›n içinde bar›nd›rd›¤› Müslü-manlar dolay›s›yla ‹KÖ’ye üyeli¤ininkendisine ne faydas› varsa, bizim defianghay’a üyeli¤imizden böyle bir fay-da beklenebilir. Bu, bir forumdur. Di¤erülkelerle baz› problemleri tart›fl›yorsu-nuz. Onlar›n tecrübelerinden istifadeediyorsunuz. Buras› bir NATO de¤il.Gerçi NATO’nun bile siyasi bir forumhaline geldi¤i söyleniyor. Çünkü son za-manlarda problemlere çözüm üretme-deki s›k›nt›lar› herkesçe malum. Bu bir-li¤e muhtemel bir üyeli¤imizi abartma-mak laz›m.

Rusya’n›n son dönemlerde gaz vepetrol boru hatlar›na iliflkin Türk top-raklar› üzerinde yeni projeler gündemegetirmesinin özel bir anlam› var m›?

Asl›nda Türkiye’nin bir tür enerji kori-doru haline gelmesi Rusya’n›n aleyhinebir geliflme. Rusya Bat›’ya gidecek enerjiyollar›n› kendi topraklar›nda tutmak is-ter. Zaten Bakû-Ceyhan Boru Hatt›’naitiraz etti. Kazak petrolünün de burayakat›lmas›ndan memnun olmayacak.Çünkü geliflmeler onun bu alandaki te-kelini k›ran bir mahiyet kazan›yor. Petro-lün Samsun-Ceyhan üzerinden Akdenizülkelerine gönderilmesi projesine de s›-cak bakmam›flt›r. Çünkü Bo¤azlardangeçirdi¤i her gemi ülkesine malla dön-mektedir. Karadeniz’e k›y›s› olan her ül-ke bunu yapmak istiyor ama bu, bo¤aztrafi¤i bak›m›ndan oldukça s›k›nt›l›. Bizde trafi¤in hafiflemesini isteriz. Asl›ndaRusya’n›n Türkiye topraklar›n› petrol vegaz transit yolu olarak kullan›lmas›nailiflkin projeleri bir blöftür. Çünkü aleyhi-nedir. Böylece bo¤azlar› daha kullan›l›rk›lmak gibi bir niyetleri var. Bas›na yan-s›yan “biz bu projelerle bo¤azlar› bay-pas ediyoruz” beyanlar›n› da ciddiye al-mamak laz›m. n



Транзитные проекты России, связанные с турецкимитерриториями, это обыкновенный блеф. Потому чтоРоссии это невыгодно. Просто Россия хочет болееактивно использовать Босфор.

Asl›nda Rusya’n›n Türkiye topraklar›n› petrol ve gaztransit yolu olarak kullan›lmas›na iliflkin projeleri birblöftür. Çünkü aleyhinedir. Böylece bo¤azlar› dahakullan›l›r k›lmak gibi bir niyetleri var.

Президент Азербайджана Ильхам Алиев и министр иностранныхдел Турции Абдуллах Гюль

Azerbaycan Devlet Baflkan› ‹lham Aliyev veTürkiye D›fliflleri Bakan› Abdullah Gül



Гарантии Таджикистана дляиностранных

предпринимателейШухрат Султанов

Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Таджикистан в Турецкой Республике.

Tacikistan yabanc›yat›r›mc›ya garanti veriyor

fiuhrat SultanovTacikistan Ankara Büyükelçisi.

éÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û êÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈí‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ë íÛðÂˆÍÓÈêÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ÌÓÒflÚ

‰ðÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ë ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸Ì˚Èı‡ð‡ÍÚÂð. ÅÎËÁÓÒÚ¸ Ë Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÂÒÓ‚Ô‡‰ÂÌËÂ ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚ı ÚÓ˜ÂÍ ÁðÂÌËflÒÚÓðÓÌ ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ ‚˚ÁÓ‚Ó‚ Ë Û„ðÓÁ ïïI ‚. – ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÚÂððÓðËÁÏ‡,˝ÍÒÚðÂÏËÁÏ‡ Ë ·Óð¸·˚ Ò ÌÂÁ‡ÍÓÌÌ˚ÏÓ·ÓðÓÚÓÏ Ì‡ðÍÓÚËÍÓ‚ fl‚Îfl˛ÚÒfl ıÓðÓ¯ÂÈÓÒÌÓ‚ÓÈ ‰Îfl ‡ÍÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÔÓ˝ÚËÏ Ë ‰ðÛ„ËÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏ.

Ç‡ÊÌ˚Ï ÒÓ·˚ÚËÂÏ ‚ ËÒÚÓðËËÚ‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÒÚ‡ÎÓÙËˆË‡Î¸Ì˚È ‚ËÁËÚ èðÂÁË‰ÂÌÚ‡êÂÒÔÛ·ÎËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚‡‚ íÛðÂˆÍÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ, ÍÓÚÓð˚ÈÒÓÒÚÓflÎÒfl 19-22 flÌ‚‡ðfl 2006 „. ÇÓ ‚ðÂÏfl‚ÒÚðÂ˜Ë ù.ò. ê‡ıÏÓÌÓ‚‡ Ë èðÂÁË‰ÂÌÚ‡íÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË Ä.ç. ëÂÁÂð‡ ·˚Îð‡ÒÒÏÓÚðÂÌ ¯ËðÓÍËÈ ÍðÛ„ ‚ÓÔðÓÒÓ‚Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ë‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì ‚ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ıÓð„‡ÌËÁ‡ˆËflı. ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓÚ‡‰ÊËÍÒÍ‡fl ÒÚÓðÓÌ‡ ÔðË‰‡fiÚ ÓÒÓ·ÓÂÁÌ‡˜ÂÌËÂ ˝ÚÓÏÛ ‚ËÁËÚÛ Ë ‚˚ð‡Ê‡ÂÚÌ‡‰ÂÊ‰Û, ˜ÚÓ ÓÌ ÔÓÎÓÊËÚ Ì‡˜‡ÎÓÍ‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÓ‚ÓÏÛ ˝Ú‡ÔÛ ð‡Á‚ËÚËfl‰ðÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ò‚flÁÂÈ Ë ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÓ„ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË.íÛðÂˆÍ‡fl ÒÚÓðÓÌ‡, ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ÓˆÂÌË‚ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ë·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ‡, ˜ÚÓÔð‡ÍÚË˜ÂÒÍ‡fl ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËıÔðÓÂÍÚÓ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ‚ÒÙÂð‡ı „Ë‰ðÓ˝ÌÂð„ÂÚËÍË Ë ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÈËÏÂÂÚ Ó„ðÓÏÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‰ÎflíÛðˆËË, ÌÓ Ë ‰Îfl ‚ÒÂı ÒÚð‡Ì ðÂ„ËÓÌ‡.

èÓ ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡Ï ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ ÒÚÓðÓÌ˚ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË 6 ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓ‚, ‚ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÛ˛ ‰ÂÍÎ‡ð‡ˆË˛,ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl ÔÓ Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Û ËÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Û ‚ Ó·Î‡ÒÚË ÚÛðËÁÏ‡,ÒÚ‡Ì‰‡ðÚËÁ‡ˆËË, ÔÓ ð‡Á‚ËÚË˛ Ò‚flÁÂÈ ÒíÛðÂˆÍËÏ ÛÔð‡‚ÎÂÌËÏ ÔÓ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚ÛË ð‡Á‚ËÚË˛ (íàäÄ), ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔðÓ„ð‡ÏÏÛ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜ÌÓ„Ó ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡.

Ç˚ð‡ÁË‚ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌËÂ ð‡Á‚ËÚËÂÏ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ, ÒÚÓðÓÌ˚ ‚˚ð‡ÁËÎË„ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ¸ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÂÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ËÏÂ˛˘ËÂÒfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ë ÔðËÌflÚ¸ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Â ÏÂð˚ Í ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛð‡Ò¯ËðÂÌË˛ ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÓ„Ó

T acikistan ile Türkiye aras›ndaki ilifl-kiler geleneksel olarak dost ve iyi ni-yetli bir yap› tafl›r. 20. yüzy›l›n teh-

dit ve meydan okumalar›ndan uluslarara-s› terör, köktenci hareketler ve uyuflturucuticareti konular›ndaki resmî görüfllerin ya-k›nl›¤› ve uyuflmas›, bu ve di¤er alanlarda-ki aktif bir iflbirli¤i için iyi bir temel olufltu-ruyor.

Tacikistan – Türkiye iliflkilerinin tari-hindeki en önemli olay, Tacikistan Cum-hurbaflkan› E.fi.Rahmonov’un 19–22 Ocak2006 tarihinde Türkiye’ye yapt›¤› ziyaret-tir. E.fi.Rahmonov ve Türkiye Cumhurbafl-kan› A.N.Sezer’in yapt›¤› görüflmede iki ül-kenin bölgesel ve uluslararas› kurumlar-daki iflbirli¤i ve karfl›l›kl› destek konusun-da bir dizi problem genifl bir flekilde eleal›nd›. E. fi.Rahmonov, Tacik taraf›n bu zi-yarete özel bir önem verdi¤ini ve iki ülkearas›nda dostane münasebet ve karfl›l›kl›ç›karlara dayanan bu iliflkilerin geliflmesi-nin yeni etab›na sa¤lam bir bafllang›ç ya-p›laca¤›n› ümit etti¤ini belirtti. Türk tara-f›, Tacikistan’daki sosyoekonomik durumve yat›r›m ortam›n›n uygun oldu¤unu ifa-de edip Tacikistan Cumhuriyeti’nin hidro-enerji ve komünikasyon sahalar›ndakistratejik projelerinin gerçeklefltirilmesininyaln›z Türkiye için de¤il, bütün bölge ülke-leri için büyük bir öneme sahip oldu¤unubelirtti.

Yap›lan görüflmeler sonucunda, Türki-ye ‹flbirli¤i Kalk›nma ‹daresi (T‹KA) ile iliflki-

Президент Таджикистана Э. Рахмонов ипремьер-министр Турции Р. Тайип Эрдоган

Tacikistan Devlet Baflkan› ‹mamaliRahmanov ve Recep Tayyip Erdo¤an

ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. éÚÏÂ˜‡fl ‚‡ÊÌÓÒÚ¸ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÏÂı‡ÌËÁÏÓ‚ ‰Îflð‡Á‚ËÚËfl ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÒÚÓðÓÌ˚ ðÂ¯ËÎË, Ò Û˜ÂÚÓÏ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË,ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËÂ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂÒ‚flÁË ‚ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜ÌÛ˛ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˛.

ëÓÒÚÓflÎËÒ¸ Ú‡ÍÊÂ ‚ÒÚðÂ˜Ë „Î‡‚˚Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ò ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÂÏÔ‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË Å.Äð˚Ì˜ÂÏ ËÔðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚðÓÏ íÛðˆËËê.í.ùð‰Ó„‡ÌÓÏ, ‚Ó ‚ðÂÏfl ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎËÓ·ÒÛÊ‰ÂÌ˚ ‡ÍÚÛ‡Î¸Ì˚Â ‚ÓÔðÓÒ˚‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ

Ç ëÓ˛ÁÂ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ı Ô‡Î‡Ú Ë ·ËðÊíÛðÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ù.ò. ê‡ıÏÓÌÓ‚ ‚ÒÚðÂÚËÎÒfl Ò ‚Ë‰Ì˚ÏËÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎflÏË íÛðˆËË. Ç˚ÒÚÛÔ‡flÔÂðÂ‰ Û˜‡ÒÚÌËÍ‡ÏË ‚ÒÚðÂ˜Ë, ÓÌ ÓÁÌ‡ÍÓÏËÎËı Ò ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflÏË ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡,¯ËðÓÍËÏË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚflÏË ‰ÎflÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚ „Ë‰ðÓ˝ÌÂð„ÂÚËÍÂ, „ÓðÌÓÈË ÎÂ„ÍÓÈ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔðÓ‰ÛÍˆËË, ÒÙÂðÂÚÛðËÁÏ‡ Ë ‰ðÛ„Ëı Ó·Î‡ÒÚflı. Å˚ÎÓÓ·ð‡˘ÂÌÓ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ‚Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂð‡·ÓÚ‡ÂÚ ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ˜ËÒÎÓ ÚÛðÂˆÍËıÍÓÏÔ‡ÌËÈ (‚ÒÂ„Ó 36), „Ó‰Ó‚ÓÈ Ó·˙ÂÏÚÛðÂˆÍËı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ‚

ÒðÂ‰ÌÂÏ ÎË¯¸ ÓÍÓÎÓ 30 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ëòÄ, ‚ÚÓ ‚ðÂÏfl Í‡Í ÚÛðÂˆÍËÏË ÙËðÏ‡ÏË Á‡ Ò˜ÂÚËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì ËÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ÓÒ‚‡Ë‚‡ÂÚÒfl ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍÂí‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ò‚˚¯Â 100 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. Ç ıÓ‰Â‚ÒÚðÂ˜Ë ÚÛðÂˆÍËÂ ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎËÔðÓfl‚ËÎË ËÌÚÂðÂÒ Í ðfl‰ÛËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚, ·˚Î‡‚˚ð‡ÊÂÌ‡ Ì‡‰ÂÊ‰‡, ˜ÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ ÚÛðÂˆÍËıÍ‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ ‚ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ ·Û‰ÂÚÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛ ð‡Á‚ËÚË˛ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì.

Турция переходит кинвестиционной «атаке» Таджикистанаù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚ ÔðËÌflÎ Ú‡ÍÊÂ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËË ðfl‰‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ıÔðÓÂÍÚÓ‚, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ÔðÓÂÍÚÓ‚ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ ÔÓ ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂıÎÓÔÍÓ‚ÓÎÓÍÌ‡ Ë ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Û ÚÂÍÒÚËÎfl,ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Û „ÓÒÚËÌË˜Ì˚ı ÍÓÏÔÎÂÍÒÓ‚ ‚ÑÛ¯‡Ì·Â. êÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÛÍ‡Á‡ÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚Ì‡˜‡Î‡Ò¸ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË Òð‡ÁÛ ÔÓÒÎÂÁ‡‚Âð¯ÂÌËfl ‚ËÁËÚ‡. 20 Ï‡ðÚ‡ 2006 „.Á‡ÎÓÊÂÌ ÔÂð‚˚È Í‡ÏÂÌ¸ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÔðÂ‰ÔðËflÚËfl ‚ÑÛ¯‡Ì·Â, ÍÓÚÓðÓÂ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ·Û‰ÂÚÔÂðÂð‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ‰Ó 8 Ú˚Ò. Ú ıÎÓÔÍ‡-Ò˚ðˆ‡Ë ÔÓÁ‚ÓÎËÚ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ ð‡·Ó˜ËÏË ÏÂÒÚ‡ÏË

lerin gelifltirilmesi ve uzun vadeli ticari veekonomi iflbirli¤i dâhil olmak üzere tu-rizm ve standardizasyon alanlar›nda ta-raflar alt› ortak belge imzalad›lar.

Ekonomik iliflkilerin geliflmesinin tat-min edici oldu¤unu belirten taraflar, elde-ki imkânlar› daha etkili kullanmaya ve kar-fl›l›kl› ç›karlara uygun iflbirli¤inin geliflme-si için gerekli önlemleri almaya haz›r ol-duklar›n› ifade ettiler. ‹kili ekonomik iliflki-lerin gelifltirilmesi için çeflitli mekanizma-lar›n kullan›lmas›n›n önemini belirten ta-raflar, küresel ekonomik e¤ilimlerin dedikkate al›nmas›yla bu iliflkilerin uzun sü-reli bir stratejiye dönüfltürülmesine kararverdiler.

Tacikistan Devlet Baflkan›, Meclis Bafl-kan› Bülent Ar›nç ve Baflbakan Recep Tay-yip Erdo¤an ile ikili iliflkilerin güncel so-runlar›n›n ele al›nd›¤› görüflmeler yapt›.E.fi.Rahmonov Türkiye Odalar Birli¤i’ndeTürkiye’nim önde gelen ifladamlar›yla gö-rüfltü. Cumhurbaflkan› görüflmeye kat›-lanlara yapt›¤› konuflmas›nda kat›l›mc›la-ra Tacikistan’›n sosyoekonomik geliflmesi-nin özellikleri, hidroenerji, maden ve hafifsanayi, tar›m ürünlerinin ifllenmesi, tu-rizm ve di¤er alanlardaki genifl iflbirli¤iimkânlar› hakk›nda bilgi verdi. Günümüzitibariyle az say›daki Türk flirketlerinin(hepsi 36) y›ll›k yat›r›mlar›n›n miktar› sa-dece 30 milyon dolard›r. Ayn› zamandaTürk firmalar›nca di¤er ülke ve uluslarara-s› kurumlar ad›na her y›l 100 milyon dolar-dan fazla yat›r›m yap›l›yor. Görüflme süre-since Türk yat›r›mc›lar birçok projeye ilgigösterdi. Türk firmalar›n›n Tacik ekonomi-sine kat›lmas› iki ülkenin gelecekteki iliflki-lerinin geliflmesine yard›mc› olacakt›r.

Türkler Tacikistan’ayat›r›m ata¤› bafllatt›E.fi.Rahmonov pamuk iflleme ve Duflan-be’de otel yap›m› gibi ortak projelerininde oldu¤u bir dizi projenin sunumlar›nakat›ld›. Söz konusu projelerin hayata geçi-rilmesine ziyaretten hemen sonra bafllan-d›. 20 Mart 2006 tarihinde Duflanbe’deher y›l 8 bin ton ham pamu¤un ifllenece¤ive 4.500 kifliye ifl imkân› sa¤layacak olanTacik – Türk ortak iflletmesinin temeli at›l-d›. 16 milyon dolar› Türk flirketi “BurselHolding’in” yat›r›m› olan inflaat›n bedeli73 milyon dolar. 1 Mart 2006 tarihinde ün-lü Türk flirketi “Enka” ve 15 Martta “KaynakHolding” Tacikistan’›n baflkentinde lüks



В последние годы экономические связи междуРеспубликой Таджикистан и Турецкой Республикойполучили заметное развитие и имеют тенденцию кдальнейшему расширению.

Son y›llarda Tacikistan ile Türkiye aras›ndaki ekonomikiliflkilerin fark edilir bir ilerleme kaydetti¤ini ve gelecektegeniflleme e¤ilimine sahip oldu¤unu belirtmek gerekir.

4,5 Ú˚Ò. ˜ÂÎ. ëÚÓËÏÓÒÚ¸ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ÒÓÒÚ‡‚ËÚ 73 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ËÁ ÍÓÚÓð˚ı 16 ÏÎÌ‚ÍÎ‡‰ ÚÛðÂˆÍÓÈ ÍÓÏÔ‡ÌËË «ÅÛðÒÂÎïÓÎ‰ËÌ„». 1 Ï‡ðÚ‡ 2006 „. ËÁ‚ÂÒÚÌ‡flÚÛðÂˆÍ‡fl ÍÓÏÔ‡ÌËfl «ùÌÍ‡» Ë 15 Ï‡ðÚ‡ÚÛðÂˆÍËÈ ıÓÎ‰ËÌ„ «ä‡ÈÌ‡Í» Ì‡˜‡ÎËÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ‚ ÒÚÓÎËˆÂ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡‰‚Ûı ‚˚ÒÓÍÓÍÎ‡ÒÒÌ˚ı „ÓÒÚËÌË˜Ì˚ıÍÓÏÔÎÂÍÒÓ‚. Ç ÒÍÓðÓÏ ‚ðÂÏÂÌË ‰ðÛ„‡flÍðÛÔÌ‡fl ÚÛðÂˆÍ‡fl ÍÓÏÔ‡ÌËfl «êËÍÒÓÒ»Ì‡˜ÌfiÚ ÒÓÓðÛÊÂÌËÂ ÔflÚËÁ‚fiÁ‰Ó˜ÌÓ„ÓÓÚÂÎfl ‚ ˆÂÌÚðÂ ÑÛ¯‡Ì·Â. Ç ÒÚ‡‰ËËð‡Áð‡·ÓÚÍË Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ÔðÓÂÍÚ˚ ÒÓÁ‰‡ÌËflÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ ÔÓ ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂ‡Î˛ÏËÌËfl, ‰ð‡„ÓˆÂÌÌ˚ı ÏÂÚ‡ÎÎÓ‚, ‡Ú‡ÍÊÂ ÔÓ ‚˚ÔÛÒÍÛ ÍÓÍ‡-ÍÓÎ˚.

ÇËÁËÚ èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍËí‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚‡ ‚ íÛðˆË˛,ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌ˚Â ËÏ ÔÂðÂ„Ó‚Óð˚ ËÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌ˚Â ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl ÓÚÍð˚‚‡˛ÚÍ‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÓ‚Û˛ ‚ÂıÛ ‚ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏð‡Ò¯ËðÂÌËË Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍËıÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı Ë ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Ú ðÓÒÚÛ ÚÛðÂˆÍËıËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ ‚ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÒÙÂð˚˝ÍÓÌÓÏËÍË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡.

ëÎÂ‰ÛÂÚ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ„Ó‰˚ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ò‚flÁË ÏÂÊ‰ÛêÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ë íÛðÂˆÍÓÈêÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈ ÔÓÎÛ˜ËÎË Á‡ÏÂÚÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂË ËÏÂ˛Ú ÚÂÌ‰ÂÌˆË˛ Í ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛð‡Ò¯ËðÂÌË˛.

èÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ëÂÍðÂÚ‡ðË‡Ú‡ ‚ÌÂ¯ÌÂÈÚÓð„Ó‚ÎË ÔðË èð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â íÛðÂˆÍÓÈêÂÒÔÛ·ÎËÍË, ‚ 2002 „. ÚÓð„Ó‚˚È Ó·ÓðÓÚÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎ 51 ÏÎÌ833 Ú˚Ò ‰ÓÎÎ., ‡ ÛÊÂ ÔÓ ËÚÓ„‡Ï 2003 „.‚˚ðÓÒ ‰Ó 85 ÏÎÌ 533 Ú˚Ò., Ú.Â. Ì‡ 65%. ùÚ‡ÚÂÌ‰ÂÌˆËfl ÒÓıð‡ÌËÎ‡Ò¸ Ë ‚ 2004 „., ÔÓðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡Ï ÍÓÚÓðÓ„Ó Ó·˘ËÈÚÓ‚‡ðÓÓ·ÓðÓÚ ‰ÓÒÚË„ 104,3 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ.èðË‚Â‰fiÌÌ‡fl ‰Ë‡„ð‡ÏÏ‡ Ì‡„Îfl‰ÌÓÔÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ò 1999 ÔÓ 2004 „. Ó·˙ÂÏÚÓð„Ó‚ÎË ÏÂÊ‰Û í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÓÏ ËíÛðˆËÂÈ Û‚ÂÎË˜ËÎÒfl ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ ‚ 10 ð‡Á(1999 „. – 9,3 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ.). èðË ˝ÚÓÏ ‚ 2005„. ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ÌÂÍÓÚÓðÓÂ ÒÌËÊÂÌËÂÓ·˙fiÏÓ‚ ÚÓð„Ó‚ÎË (‰Ó 94 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ.), ˜ÚÓÒ‚flÁ‡ÌÓ Ò ÒÓÍð‡˘ÂÌËÂÏ ËÏÔÓðÚ‡Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ„Ó ‡Î˛ÏËÌËfl ‚ íÛðˆË˛.

íÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰Û íÛðˆËÂÈ Ëí‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÓÏ ËÏÂÂÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚ÈÔÓÚÂÌˆË‡Î ðÓÒÚ‡.

ä ÔðËÏÂðÛ, ‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ì˚‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÚÛðÂˆÍËı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ ‚ÒÓÁ‰‡ÌËË ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ıÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ ÔÓ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Û ÚÂÍÒÚËÎfl,ÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂ ÒÂÎ¸ıÓÁÔðÓ‰ÛÍÚÓ‚, ‚˚ÔÛÒÍÛÒÚðÓÈÏ‡ÚÂðË‡ÎÓ‚ Ë Óð„‡ÌËÁ‡ˆËËÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì˚ı ð‡·ÓÚ.

Ç ˝ÚÓÈ Ò‚flÁË ıÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸,˜ÚÓ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì‡ÔðÂ‰ÛÒÏ‡ÚðË‚‡ÂÚ „‡ð‡ÌÚËË ‰ÎflËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎÂÈ, Á‰ÂÒ¸‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ Á‡ÍÓÌ Ó· ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı

ËÌ‚ÂÒÚËˆËflı, ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÈËÌ‚ÂÒÚÓð‡Ï Î¸„ÓÚ˚ Ë ÔðË‚ËÎÂ„ËË. ÇÒfi ˝ÚÓÒÓÁ‰‡ÂÚ ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚È ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ÈÍÎËÏ‡Ú. Ç í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ‰Â¯Â‚‡flð‡·Ó˜‡fl ÒËÎ‡, ‡ Ú‡ðËÙ Ì‡ ˝ÎÂÍÚðÓ˝ÌÂð„Ë˛‰Îfl ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ËÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı, ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ‚ÒÂ„Ó 1,03 ˆÂÌÚ‡ Á‡1 ÍÇÚ/˜.

çÂ ÒÂÍðÂÚ, ˜ÚÓ íÛðˆËfl ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ‚Ó ‚ÒÂÏÏËðÂ Ò‚ÓËÏË ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏË ‚ÚÂÍÒÚËÎ¸ÌÓÈ ÓÚð‡ÒÎË. çÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ‚í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, ÔðÓËÁ‚Ó‰fl˘ÂÏ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÒ‚ÓÂ„Ó ıÎÓÔÍ‡, ÒÓÁ‰‡Ì˚ ÍðÛÔÌ˚Â ËÛÒÔÂ¯ÌÓ ð‡·ÓÚ‡˛˘ËÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ÂÚÂÍÒÚËÎ¸Ì˚Â ÔðÂ‰ÔðËflÚËfl Ò ûÊÌÓÈäÓðÂÂÈ («ä‡·ÛÎ ÚÂÍÒÚ‡ÈÎÁ»), àÚ‡ÎËÂÈ(«ÑÊ‡Ì‚ÓÌË»), ëòÄ («ë‡ÌÓ»). àıÔðÓ‰ÛÍˆËfl ÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl ÒÔðÓÒÓÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, ÌÓ Ë ‚ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı. íÓÊÂ Ò‡ÏÓÂ Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ‚ÒÂÎ¸ıÓÁÔÂðÂð‡·ÓÚÍÂ, ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â,

otel inflaatlar›na bafllad›lar. Yak›n zaman-da baflka bir Türk flirketi “Rixos” Duflan-be’nin merkezinde befl y›ld›zl› bir otelinyap›m›na bafllayacak. Alüminyum ve de-¤erli metal ifllemesi ve Coca Cola üretimi-ne yönelik ortak fabrikalar›n kurulmas›ylailgili projeler haz›rl›k safhas›nda bulunu-yor.

Tacikistan Cumhurbaflkan› E.fi.Rahmo-nov’un ziyareti, gerçeklefltirdi¤i görüflme-ler ve imzalanan anlaflmalar, Tacikistanekonomisinin çeflitli sahalar›nda Türk ya-t›r›mlar›n›n büyümesine yard›mc› olacak,gelecekteki Tacik – Türk politik, ekonomikve ticarî iliflkilerin geliflmesinde yeni ve ka-liteli bir merhale açacakt›r.

Son y›llarda Tacikistan ile Türkiye ara-s›ndaki ekonomik iliflkilerin fark edilir bir



Таджикское посольство принимает меры, направленныена более интенсивное распространение информации втурецких деловых кругах о Таджикистане, о ситуации в

стране, об условиях инвестиций и организации работы.

elçili¤imiz; Tacikistan ve Tacikistan’daki durum, yat›r›myapma flartlar› ve ifl organizesi hakk›nda Türk ifl çevrelerine

daha yo¤un bilgi da¤›l›m›na yönelik tedbirler al›yor.

Динамика торговлиТаджикистана сТурцией (млн долл.)

Tacikistan’›n Türkiyeile ihracat›n›n seyri(milyon dolar)

Президент Турции АхметНедждет Сезер и Э. Рахмонов

Ahmet Necdet Sezer ve‹mamali Rahmanov

ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË: Ë Á‰ÂÒ¸ ‡ÍÚË‚ÌÓð‡·ÓÚ‡˛Ú ÍÓÏÔ‡ÌËË Ë ÙËðÏ˚ ‰ðÛ„ËıÒÚð‡Ì. Ç ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl Û Ì‡Ò Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËÌÂÚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ Ò íÛðˆËÂÈ,ËÏÂ˛˘ÂÈ Ò‡Ï˚È ·ÓÎ¸¯ÓÈ ÓÔ˚Ú ð‡·ÓÚ˚ ‚˝ÚËı ÓÚð‡ÒÎflı. ÇÓÁÌËÍ‡ÂÚ ‚ÓÔðÓÒ: ÂÒÎËÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ ð‡·ÓÚ‡˛ÚÍÓðÂÈˆ˚, ËÚ‡Î¸flÌˆ˚, ‡ÏÂðËÍ‡Ìˆ˚, ÚÓ ˜ÚÓÏÂ¯‡ÂÚ ÔðËÈÚË Ò˛‰‡ ÚÛðÂˆÍËÏ·ËÁÌÂÒÏÂÌ‡Ï?

ÑÛÏ‡ÂÚÒfl, Ó‰ÌÓÈ ËÁ „Î‡‚Ì˚ı ÔðË˜ËÌÚ‡ÍÓ„Ó ÔÓÎÓÊÂÌËfl fl‚ÎflÂÚÒflÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì‡fl ËÌÙÓðÏËðÓ‚‡ÌÌÓÒÚ¸,ÓÚÒÛÚÒÚ‚ËÂ Ì‡‰ÎÂÊ‡˘Ëı ÍÓÌÚ‡ÍÚÓ‚.èÓ˝ÚÓÏÛ Ì‡¯Â ÔÓÒÓÎ¸ÒÚ‚Ó ÔðËÌËÏ‡ÂÚÏÂð˚, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚Â Ì‡ ·ÓÎÂÂËÌÚÂÌÒË‚ÌÓÂ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂËÌÙÓðÏ‡ˆËË ‚ ÚÛðÂˆÍËı ‰ÂÎÓ‚˚ı ÍðÛ„‡ı Óí‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ, Ó ÒËÚÛ‡ˆËË ‚ ÒÚð‡ÌÂ, Ó·ÛÒÎÓ‚Ëflı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ Ë Óð„‡ÌËÁ‡ˆËËð‡·ÓÚ˚.

èÓ‰‚Ó‰fl ËÚÓ„, ÏÓÊÌÓ ÍÓÌÒÚ‡ÚËðÓ‚‡Ú¸,˜ÚÓ Û Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍÓ„ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ÌÂÏ‡Î˚ÂÔÂðÒÔÂÍÚË‚˚ Ë ðÂ‡Î¸Ì˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË‰Îfl ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ð‡Á‚ËÚËfl. ùÚÓ ÔðÂÊ‰Â‚ÒÂ„Ó ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÂ ð‡Ò¯ËðÂÌËÂ ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ, ÒÓÁ‰‡ÌËÂÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ, Û˜‡ÒÚËÂ ‚ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓÂÍÚ‡ı. ùÙÙÂÍÚË‚ÌÓÂËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ËÏÂ˛˘ËıÒfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈÌ‡ ÓÒÌÓ‚Â Û˜ÂÚ‡ ËÌÚÂðÂÒÓ‚ Ó·ÂËı ÒÚð‡Ì Ë‚ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ‚ÒÂ‚ÓÁÏÓÊÌ˚ı ÏÂı‡ÌËÁÏÓ‚‰Îfl ð‡Á‚ËÚËfl ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, Ò Û˜ÂÚÓÏ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË,ÔÓÁ‚ÓÎflÚ ÔðÂ‚ð‡ÚËÚ¸ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËÂ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ò‚flÁË ‚ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜ÌÛ˛ÒÚð‡ÚÂ„Ë˛. èðËÌflÚ˚Â ‚ flÌ‚‡ðÂ 2006 „., ‚ıÓ‰Â ‚ËÁËÚ‡ èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍËí‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì ù.ò.ê‡ıÏÓÌÓ‚‡ ‚ íÛðˆË˛,«èðÓ„ð‡ÏÏ‡ ‰ÓÎ„ÓÒðÓ˜ÌÓ„Ó ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓ„ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡» Ë «ëÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â Ë Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Â» ÛÊÂðÂ‡ÎËÁÛ˛ÚÒfl Ë fl‚Îfl˛ÚÒfl ÍÓÌÍðÂÚÌ˚Ï¯‡„ÓÏ ‚ ÛÍðÂÔÎÂÌËË Ú‡ÍÓÈ ÒÚð‡ÚÂ„ËË. n

ilerleme kaydetti¤ini ve gelecekte geniflle-me e¤ilimine sahip oldu¤unu belirtmekgerekir.

Türkiye D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›’n›n ve-rilerine göre iki ülke aras›ndaki ticarethacmi 2002 y›l›nda 51 milyon 833 bin dolarteflkil etti. 2003 y›l›nda ise 85 milyon 533bin dolara kadar, yani %65 büyüdü. Bue¤ilim, ortak ticaret hacminin 104.3 mil-yon dolara ulaflt›¤› 2004 y›l›nda da korun-du. Tabloda da bariz bir flekilde görülece¤iüzere 1999 -2004 y›llar› boyunca Tacikis-tan ve Türkiye aras›ndaki ticaret hacmi 10kattan fazla büyüdü (1999 y›l›nda 9.3 mil-yon dolar). Bunun yan›nda 2005 y›l›nda ti-caret hacminde baz› azalmalar (94 milyondolara kadar geriledi) oldu. Bu da Tacikalüminyumun„Ú Türkiye’ye yap›lan ihra-cat›n›n azalmas›yla ilgili.

Türkiye ile Tacikistan aras›ndaki eko-nomik ve ticari iflbirli¤i önemli bir büyü-me potansiyeline sahip. Mesela Türk flir-ketlerinin tekstil sanayisi, tar›m ürünleri-nin ifllenmesi, inflaat malzemelerinin üre-timi ve inflaat ifllerinin organize edilmesigibi imkânlar›n›n yeterince kullan›ld›¤›söylenemez.

Bu ba¤lamda Tacikistan anayasas›n›nyabanc› yat›r›mc›lar için garanti verdi¤ini,yabanc› ifladamlar› için muafiyetler ve ay-r›cal›klar tan›yan kanunlar›n›n oldu¤unubelirtmek gerek. Bütün bunlar, yat›r›miçin uygun flartlar yarat›yor. Tacikistan’daifl gücü çok ucuz, fabrikalar için - buna or-tak kurulanlar da dahil - enerji fiyat› 1kwat 1.03 sent.

Türkiye’nin dünyada tekstil sektörün-deki baflar›lar›yla ünlü oldu¤u s›r de¤il.Kendine yeten miktarda pamuk üretenTacikistan’da, Güney Kore ile (Kabul Teks-tayls), ‹talya ile (Jinvoni), ABD ile (Sano) ba-

flar›l› bir flekilde çal›flan ortak tekstil fabri-kalar› var. Bu firmalar›n ürünleri sadeceTacikistan’da de¤il, di¤er ülkelerde de ta-lep ediliyor. Ayn› fley tar›m ürünleri ifllen-mesi, inflaatta ve sanayide de görülüyor.Bizim bu sektörlerdeki en büyük tecrübe-ye sahip Türkiye ile ortak iflletmelerimizyok. Burada e¤er bugün Koreliler, ‹talyan-lar, Amerikal›lar çal›fl›yorsa, Türk ifladam-lar›n›n buraya gelmesini engelleyen ne?Sorusu ortaya ç›k›yor.

Bu durumun bafll›ca sebeplerinden bi-ri, yeterince bilgilendirilmemek ve uyguniletiflim ba¤lant›lar›n›n eksikli¤idir. Onuniçin elçili¤imiz; Tacikistan ve Tacikis-tan’daki durum, yat›r›m yapma flartlar› veifl organizesi hakk›nda Türk ifl çevrelerinedaha yo¤un bilgi da¤›l›m›na yönelik ted-birler al›yor.

Sonuç olarak Türk – Tacik iflbirli¤iningelecekteki geliflimi için birçok perspektifve gerçekçi imkânlar›n oldu¤unu belirt-mek mümkün. Her fleyden önce ekonomive ticari iliflkilerin geniflletilmesi, ortak ifl-letmelerin aç›lmas› ve yat›r›m projelerinekat›lmak gibi imkânlar say›labilir. Sahipolunan imkânlar›n iki ülkenin ç›karlar›n›esas alan düflünce temelinde etkin bir fle-kilde kullan›lmas›, küresel ekonomi e¤i-limlerinin dikkate al›n›p ikili ekonomikiliflkilerin gelifltirilmesi için bütün meka-nizmalar›n devreye sokulmas›, bu ekono-mik iliflkileri uzun süreli bir stratejiye dö-nüfltürecektir. Ocak 2006 tarihinde Taci-kistan Cumhurbaflkan› E.fi.Rahmonov’unziyareti s›ras›nda kabul edilen “Uzun Sü-reli Ticari Ve Sanayi ‹flbirli¤i Program›” ve“‹flbirli¤i ve Ortakl›k Anlaflmas›” art›k ger-çeklefltiriliyor ve bunlar böyle bir strateji-nin sa¤lamlaflt›r›lmas› konusunda at›lansomut ad›mlard›r. n



Торгово-экономическоесотрудничество между

Турцией и Таджикистаномимеет значительный

потенциал роста.

Türkiye ile Tacikistanaras›ndaki ekonomik ve

ticari iflbirli¤i önemli birbüyüme potansiyeline sahip.

t o p l u m о б щ е с т в о


Далекие близкие:молокане – «пьющие молоко»

Сервет СомунджуоглуФотограф, писатель (Турция).

Uzaktaki yak›nlar›m›z,süt içici Molokanlar

Servet Somuncuo¤luFotografç›, yazar (Türkiye).

Автор фотографий: Иван АлександровИсточник: НГ-религии

Foto¤raflar: ‹van AleksandrovKaynak: NG Religii

о б щ е с т в о t o p l u m


Молокане –христиане, которыене ходят в церковьКонфессия молокан, или духовных христиан,

как они сами себя называют, возникла в средерусских крестьян во второй половине XVIII в. Впротивовес официальной Православной Церквиэта секта отвергает все церковные таинства, в нейотсутствует духовенство, а церковью считаетсясобрание верующих, во время котороговыборные наставники проводят богослужения. Изрелигиозных книг молокане почитают толькоБиблию, которую ассоциируют с «духовныммолоком», окормляющим человеческую душу. Подругой версии, молоканами прозвали ихправославные священники за употреблениемолочной пищи во время постов.

С годами общины молокан распространились повсей Европейской России. Власти преследовалимолокан за отказ проходить военную службу,брать в руки оружие, что вынуждало их уезжатьподальше, на новые земли. Так они оказались наДальнем Востоке, в Южной Украине, а послеприсоединения Кавказа устремились туда, вместа, где существовала религиознаятолерантность. Вслед за молоканами тудаотправились духоборы и хлысты – последниеустраивали коллективные радения, во времякоторых доводили себя до экстаза, нанося другдругу удары скрученными полотенцами идвигаясь вокруг чана с водой.

В 1991 г. было объявлено о возрождении Союзаобщин духовных христиан-молокан. Совет Союзамолокан находится в Москве.

Kilisesiz H›ristiyanlar:MolokanlarMolokan mezhebi Rus köylüleri aras›nda 18.

yüzy›lda ortaya ç›kt›. Resmî OrtodoksKilisesinin aksine bu mezhep, kilisenin bütüns›rlar›n› reddeder. Bu mezhepte ruhban s›n›f›yok, kiliseye gitmek ise inananlar›n toplant›s›say›l›yor. Bu esnada seçilen din görevlileri ayiniyönetirler.Molokanlar dini kitaplardan sadece insan›nruhunu besleyen “manevî süte” benzettikleri‹ncil’i okurlar. Baflka bir versiyona göre, oruçzaman› süt ürünleri kulland›klar› için Ortodoksdin adamlar› Molokanlar› böyle adland›rd›lar.Y›llar boyunca Molokan toplulu¤u bütünRusya’n›n Avrupa topraklar›na yay›ld›. ‹ktidarlar,Molokanlar›, kendilerini uzaklara yeni yerleregitmeye zorlad›¤› için askere gitmedikleri,ellerine silah almad›klar› için takip ettiler. Bununsonucunda Molokanlar Uzakdo¤u ve GüneyUkrayna’ya yerlefltiler. Sovyetlere kat›lmas›ndansonra dinsel hoflgörünün oldu¤u Kafkaslaragitmeye karar verdiler. Molokanlar›n arkas›ndanKars’a Duhobor› ve Hl›st›lar da geldi. Hl›st›larbükülmüfl havlularla birbirlerini döver ve su dolubir f›ç›n›n etraf›nda dönerek toplu halde ayinleryaparlard›.1991 y›l›nda H›ristiyan Molokan cemaatleribirli¤inin yeniden dirilifli ilan edildi.Molokanlar›n birlik kurulu Moskova’dabulunuyor.

Делегаты съезда вАзербайджане

Azerbaycan’da toplanankurultay üyeleri birarada



å ÓÎÓÍ‡ÌÂ ÔÓÒÂÎËÎËÒ¸ Ì‡ÚÂððËÚÓðËË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈíÛðˆËË, ‚ Ó·Î‡ÒÚË ä‡ðÒ,

ÍÓÚÓð‡fl Ò 1878 ÔÓ 1918 „. Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸ ‚ÒÓÒÚ‡‚Â êÓÒÒËË. éÌË ÔðËÌÂÒÎË Ò˛‰‡ ÒÒÓ·ÓÈ ÌÓ‚˚Â ÁÂÏÎÂ‰ÂÎ¸˜ÂÒÍËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚,ÌÂ‚Ë‰‡ÌÌ˚Â ÏÂÚÓ‰˚ ÁÂÏÎÂ‰ÂÎËfl,ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡, ÔÓÒÂÎÂÌËfl. ÑÂðÂ‚ÌË,ÔÓÒÚðÓÂÌÌ˚Â ËÏË, ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ÒÚðÓ„ËÏÔÓðfl‰ÍÓÏ, ‚ ÍÓÌˆÂ Í‡Ê‰ÓÈ ÛÎËˆ˚ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ ÛÒÚðÓÂÌ ÍÓÎÓ‰Âˆ. ÑÂðÂ‚ÌËÒÓÒÚÓflÚ ËÁ ¯ËðÓÍËı Ô‡ð‡ÎÎÂÎ¸Ì˚ıÛÎËˆ, ÍÓÚÓð˚Â ÔÂðÂÒÂÍ‡˛ÚÒfl ÔÓ‰ÔðflÏ˚Ï Û„ÎÓÏ ·ÓÎÂÂ ÛÁÍËÏË ÛÎÓ˜Í‡ÏË.

èÓÒÎÂ ÔðËÒÓÂ‰ËÌÂÌËfl ä‡ðÒ‡ ÍíÛðˆËË ÛÍÎ‡‰ ÊËÁÌË ÏÓÎÓÍ‡Ì ÓÒÚ‡ÎÒflÌÂËÁÏÂÌÌ˚Ï, Ë ÓÌË ÓÚÍ‡Á‡ÎËÒ¸‚ÓÁ‚ð‡˘‡Ú¸Òfl ‚ êÓÒÒË˛. ùÚÓÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎÓÒ¸ ‰Ó ÚÂı ÔÓð, ÔÓÍ‡ ÌÂ‚ÒÚ‡Î‡ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ÊÂÌËÚ¸·˚. ì ÏÓÎÓÍ‡ÌÁ‡ÔðÂ˘ÂÌ˚ ·ð‡ÍË ÏÂÊ‰ÛðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍ‡ÏË ‰Ó ÒÂ‰¸ÏÓ„Ó ÍÓÎÂÌ‡. Ç1961 „. ÊËÚÂÎË ÚðÂı ÔÓÒÎÂ‰ÌËıÏÓÎÓÍ‡ÌÒÍËı ‰ÂðÂ‚ÂÌ¸, ó‡ÍÏ‡Í,ó‡ÎÍ‡‚Ûð Ë üÎ˚Ì˜‡Ëð, ÔðËÌflÎËðÂ¯ÂÌËÂ ÔÓÍËÌÛÚ¸ íÛðˆË˛. éÍÓÎÓ 5 Ú˚Ò. ÏÓÎÓÍ‡Ì Ì‡ ÔÓÂÁ‰Â ä‡ðÒ-í·ËÎËÒË‚˚Âı‡ÎË ËÁ ÒÚð‡Ì˚. àı ÓÚ˙ÂÁ‰ ÌÂ

ÓÒÚ‡‚ËÎ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌËÍ‡ÍÓ„Ó ÒÎÂ‰‡ ‚ËÒÚÓðËË, ÌÓ ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂÔÂðÂ‰‡˛ÚÒfl ÒÍ‡Á‡ÌËfl Ó ÏÓÎÓÍ‡Ì‡ı ‚íÛðˆËË. äÂÌÂÌ É˛Ï˛¯ ËÁ ‰ÂðÂ‚ÌËÑËÍÏÂÍÓÈ, ·ÎËÁ ä‡ðÒ‡, ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ: «üðÓ‰ËÎÒfl ‚ ÑËÍÏÂÌÍÓÂ. ÑÓ 20 ÎÂÚ ÊËÎ ‚ä‡ðÒÂ. èÓÚÓÏ ‚˚Û˜ËÎÒfl Ì‡ Û˜ËÚÂÎfl.åÂÌfl Ì‡Ôð‡‚ËÎË ‚ ‰ÂðÂ‚Ì˛ àÒÏÂÚ-è‡¯‡, ÍÓÚÓð‡fl ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ‡ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ ÅÛðÒ˚-ä‡ð‡‰Ê‡·Âfl.

Ç Ì‡¯ÂÈ ‰ÂðÂ‚ÌÂ ÏÓÎÓÍ‡ÌÂ ‚Î‡‰ÂÎËÏÂÎ¸ÌËˆÂÈ. ó‡ÒÚË˜ÌÓ ÓÌË ÊËÎË ‚Ò‡ÏÓÏ ä‡ðÒÂ. ëðÂ‰Ë ÌËı ·˚ÎÓ ÏÌÓ„ÓÁÛ·Ì˚ı ‚ð‡˜ÂÈ. ÅÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÏÓÎÓÍ‡ÌÊËÎË ‚ ‰ÂðÂ‚Ìflı áÓıð‡Ô, ÄÚ˜ËÎ‡ð,ó‡ÎÍ‡‚Ûð. ÇÒÂ ÓÌË ÓÚÌÓÒËÎËÒ¸ Í ä‡ðÒÛ.ç‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ fl ÏÓ„Û ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸,ÏÓÎÓÍ‡ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ÚðÛ‰ÓÎ˛·Ë‚˚È,ÔÓ‰‚ËÊÌ˚È, ÒÏÂÍ‡ÎËÒÚ˚È ËÔðÂ‰ÔðËËÏ˜Ë‚˚È Ì‡ðÓ‰, ÓÌË ıÓðÓ¯Ó‚Î‡‰ÂÎË ðÂÏÂÒÎ‡ÏË. ëðÂ‰Ë ÌËı ·˚ÎÓÏÌÓ„Ó ÏÂÎ¸ÌËÍÓ‚, ÍÛÁÌÂˆÓ‚ Ë ÍÓÌÂ‚Ó‰Ó‚.Ç Òð‡‚ÌÂÌËË Ò ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÏ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏÓÌË ÓÚÎË˜‡ÎËÒ¸ ·ÓÎÂÂ ÛÔÓðfl‰Ó˜ÂÌÌ˚ÏË ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚Ï Ó·ð‡ÁÓÏ ÊËÁÌË,‚˚ÒÓÍËÏ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï ÛðÓ‚ÌÂÏ.

Ç ä‡ðÒÂ ÔÓ˜ÚË ÌÂÚ Ó‚Ó˘ÂÈ ËÙðÛÍÚÓ‚, ÌÓ fl ÒÎ˚¯‡Î, ˜ÚÓ ÏÓÎÓÍ‡ÌÂ

M olokanlar 1878’den 1918 y›l›nakadar Rusya’ya ba¤l› olanKars’a da yerleflmifller. Böylece

tar›mdaki ileri kültürlerini bu bölgeye ta-fl›rlar. Kars ve civar›nda o güne kadar hiçgörülmeyen tar›m, yerleflim, konut kültü-rünü getirirler onlar. Kurduklar› köyler ni-zamidir ve her soka¤›n sonunda mutlakasu kuyusu bulunur. Köyler genellikle ikiparalel cadde üzerinde diklemesine kesi-len sokaklardan oluflur ve düzenlidir.

Kars’›n Cumhuriyet Türkiye’sinin top-ra¤› olmas›yla birlikte bu düzende pek de-¤ifliklik olmaz ve Molokanlar Rusya’ya geridönmek istemezler. Ta ki, önlerine evlilikengeli ç›kana kadar. Kendi aralar›ndaki ye-di göbek evlilik yasa¤›na uyduklar›ndannesilleri tehlikeye girdi.

Onlar da Kars’ta kald›klar› son üç köyolan Çakmak, Çalkavur ve Yal›nçay›r köyle-rinden göç etme karar› alarak 1961 y›l›ndave y›l›n aral›k ay›nda Kars-Tiflis trenine bi-nen befl bin Molokan Türkiye’den ayr›ld›-lar. Onlar›n gidifli tarihte bir dipnot bile ol-mad› ama arkalar›nda b›rakt›klar› yüre¤i

Старший пресвитерСоюза духовныххристиан-молоканРоссии ТимофейЩетинкин

Rusya MalakanlarBirli¤i dinî lideriTimofey fietinkin

ËÁ ‰ÂðÂ‚ÂÌ¸ áÓıð‡Ô Ë ÄÚ˜ËÎ‡ð‚˚ð‡˘Ë‚‡ÎË ð‡ÁÌ˚Â Ó‚Ó˘Ë Ë ÙðÛÍÚ˚ ËÔÓÚÓÏ ÔðÓ‰‡‚‡ÎË Ëı ‚ ä‡ðÒÂ.

ü ·˚Î ÁÌ‡ÍÓÏ Ò ÌÂÍÓÚÓð˚ÏË ËÁ ÌËı.åÓÈ ÓÚÂˆ ·˚Î ÍÛÁÌÂˆÓÏ. éÌË ËÌÓ„‰‡ÔðËıÓ‰ËÎË Í ÓÚˆÛ, ÍÓ„‰‡ ÔÓfl‚ÎflÎ‡Ò¸ÌÛÊ‰‡. éÚÂˆ ·ÎËÁÍÓ Ó·˘‡ÎÒfl ÒÏÂÎ¸ÌËÍÓÏ ‰fl‰ÂÈ ëÚÂÔ‡ÌÓÏ. è‡Ô‡Á‡‚‡ðË‚‡Î Ì‡ Ó„ÌÂ ˜‡È, Ë ÓÌË·ÂÒÂ‰Ó‚‡ÎË, ÏÂ‰ÎÂÌÌÓ ÔÓÚfl„Ë‚‡fl ËÁÍðÛÊÂÍ ‡ðÓÏ‡ÚÌ˚È Ì‡ÔËÚÓÍ. àÌÓ„‰‡ flÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÒfl ÌÂ‚ÓÎ¸Ì˚Ï ÒÎÛ¯‡ÚÂÎÂÏ Ëıð‡Á„Ó‚ÓðÓ‚. äÓ„‰‡ Ï˚ ÔðË‚ÓÁËÎË Ì‡ÏÂÎ¸ÌËˆÛ Ô¯ÂÌËˆÛ, ‰fl‰fl ëÚÂÔ‡Ì ÎË˜ÌÓÁ‡ÌËÏ‡ÎÒfl ÔÓÏÓÎÓÏ Ë ÒÚ‡ð‡ÎÒfl, ˜ÚÓ·˚ÔÓÎÛ˜ËÎ‡Ò¸ ıÓðÓ¯‡fl ÏÛÍ‡».

Ö˘Â Ó‰ÌÓÈ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÒÚ¸˛ ä‡ðÒ‡·˚Î Ç‡ÒËÎ¸ ÑÂÌËÒÂÌÍÓ. ÇÏÂÒÚÂ ÒÓÒÚ‡ð¯ËÏ ·ð‡ÚÓÏ íðÓÙËÏÓÏ Ç‡ÒËÎ¸‰ÓÎ„ÓÂ ‚ðÂÏfl Á‡ÌËÏ‡ÎÒfl ‚ ä‡ðÒÂÒÚÓÏ‡ÚÓÎÓ„ËÂÈ. ÇÓÚ ˜ÚÓ ð‡ÒÒÍ‡Á‡Î Ì‡ÏÒ‡Ï Ç‡ÒËÎ¸, ÒÂÈ˜‡Ò ÊË‚Û˘ËÈ ‚ëÚ‡Ï·ÛÎÂ:

«Ç 1961 „Ó‰Û ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÏÓÎÓÍ‡ÌÛÂı‡ÎË ËÁ íÛðˆËË. ü ÚÓ„‰‡ Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl ‚

ëÚ‡Ï·ÛÎÂ. á‡·ÓÎÂÎ‡ ÊÂÌ‡. àÁ-Á‡ ÂÂ·ÓÎÂÁÌË Ì‡Ï ÔðË¯ÎÓÒ¸ ÛÂı‡Ú¸ ËÁä‡ðÒ‡. äÓ„‰‡ Ï˚ ‚ÂðÌÛÎËÒ¸, ÌËÍÓ„Ó ÌÂÓÒÚ‡ÎÓÒ¸. åË„ð‡ˆËfl Ì‡˜‡Î‡Ò¸ ð‡Ì¸¯Â...ä‡Ê‰˚È „Ó‰ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÂÏÂÈ ÛÂÁÊ‡ÎË ‚êÓÒÒË˛. å˚ ÔðÓ·˚ÎË ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ ÓÍÓÎÓÏÂÒflˆ‡. ì Ì‡Ò ·˚Î ÔÛÒÚÓÈ ‰ÓÏ, ËÁ‰ÂðÂ‚ÌË Î˛‰Ë ÔðËÂÁÊ‡ÎË Í Ì‡Ï,„ÓÚÓ‚ËÎËÒ¸ Í ÓÚ˙ÂÁ‰Û. èÓÒÚÂÔÂÌÌÓÏÓÎÓÍ‡ÌÂ ËÁ ‰ÂðÂ‚ÂÌ¸ ÄÚ˜ËÎ‡ð,üÎ˚Ì˜‡Ëð Ë ó‡ÎÍ‡‚Ûð ÔÓÍËÌÛÎËíÛðˆË˛.

åÓÎÓÍ‡ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ÌÂÓ·˚˜Ì˚È Ì‡ðÓ‰.éÚÂˆ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡Î ÏÌÂ, ˜ÚÓ ÒðÂ‰Ë ÌËı·˚ÚÛÂÚ ÓÍÓÎÓ 300 ð‡ÁÎË˜Ì˚ı‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ. çÂ ÁÌ‡˛, Í‡Í ˝ÚÓÓ·˙flÒÌËÚ¸. éÚÂˆ „Ó‚ÓðËÎ, ˜ÚÓÌÂÍÓÚÓð˚Â ËÁ ÌËı Ì‡ÔÓÎÌflÎË ‚Ó‰ÓÈ·Ó˜ÍÛ, ÔÓÚÓÏ ·ð‡ÎË ‚ ðÛÍË ıÎ˚ÒÚ ËÔÓ‚Ó‰fl ËÏ ÔÓ ‚Ó‰Â, ÔðË„Ó‚‡ðË‚‡ÎË: «å˚Ë˘ÂÏ Ò‚ÓÂ„Ó ÅÓ„‡!».

åÓÎÓÍ‡ÌÂ, ÍÓÚÓð˚Â ‚Î‡‰ÂÎË ‚ÒÂÏËÏÂÎ¸ÌËˆ‡ÏË ‚ ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÌ‡ÚÓÎËË,ÔðËÌflÎË ðÂ¯ÂÌËÂ ‚ÂðÌÛÚ¸Òfl ‚ êÓÒÒË˛.Ç ÔÓÒÂÎÍÂ çÓ‚ÓÍÛÏÒÍËÈ

yan›k hikayeler y›llarca dilden dile anlat›l-d›. Kars Dikmeköy do¤umlu Kenan Gü-müfl flunlar› söylüyordu: “Ben Kars Dikme-köy do¤umluyum. 20 yafl›ma kadar Kars’tayaflad›m. Daha sonra ö¤retmen olarakBursa-Karacabey ‹smetpafla köyüne tayinoldum ama Kars’la iliflkilerim hep devametti. Yaz tatillerinde sürekli Kars’a gittim.

Molokanlar› çocuklu¤umdan beri bili-rim. Köyümüzde de¤irmen çal›flt›r›rlard›.Bir k›sm› Kars merkezde oturur, diflçilik ya-parlard›. Ço¤unlu¤u Kars merkeze ba¤l›,Zöhrap, Atç›lar, Çalkavur köylerinde yaflar-lard›. An›msad›¤›m kadar›yla çal›flkan, be-cerikli ve üretken, zanaatkâr insanlard›.Genelde de¤irmencilik, demircilik ve cins atyetifltiricili¤i yaparlard›. Çevre köylere göredaha kültürlü, daha üst düzey ve medenibir yaflam tarzlar› vard›.

Kars’ta sebze ve meyve pek yetiflmeme-sine ra¤men, Zöhrap ve Atç›lar Köyü’ndençeflit çeflit meyve ve sebze yetifltirip Kars’tasatt›klar›n› duyard›m.

о б щ е с т в о t o p l u m


Московская община молоканво время одного из собраний

Moskova’daki Molokanlartoplant›lar›ndan birinde birarada

ëÚ‡‚ðÓÔÓÎ¸ÒÍÓ„Ó Íð‡fl ÏÌÂ ‰Ó‚ÂÎÓÒ¸‚ÒÚðÂÚËÚ¸Òfl Ò çËÍÓÎ‡ÂÏ çËÍÓÎ‡Â‚Ë˜ÂÏíÂðÁË, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î Ó‰ÌËÏ ËÁËÌËˆË‡ÚÓðÓ‚ ÔÂðÂÒÂÎÂÌËfl ÏÓÎÓÍ‡Ì ‚êÓÒÒË˛.

«ü ÊËÎ ‚ ð‡ÈÓÌÂ ÅÂ·ÂÍ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ.èðÓ¯ÎÓ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ, Í‡Í Ï˚ÔÓÍËÌÛÎË ä‡ðÒ. é‰Ì‡Ê‰˚ fl ÔÓ¯ÂÎ ‚ëÓ‚ÂÚÒÍÓÂ ÍÓÌÒÛÎ¸ÒÚ‚Ó, Ë Ú‡Í Ì‡˜‡ÎÒflÔÛÚ¸ Ì‡ ðÓ‰ËÌÛ. ç‡Ï ÒÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓÔÓÏÓ„ÛÚ ‚ÂðÌÛÚ¸Òfl ‚ êÓÒÒË˛ ËÒÓÁ‰‡‰ÛÚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl Ó·ÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡Ú‡Ï. ü ÔÓÂı‡Î ‚ ä‡ðÒ Ë ð‡ÒÒÍ‡Á‡Î Ó·˝ÚÓÏ. é íÛðˆËË ÏÓÊÌÓ ÏÌÓ„Ó ÒÍ‡Á‡Ú¸ıÓðÓ¯Â„Ó. àÁ-Á‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ÔÓðfl‰Ó˜Ì˚ı Î˛‰ÂÈ ÌÂÎÂÔÓ Ó·‚ËÌflÚ¸‚Ò˛ ÒÚð‡ÌÛ. ÇÒÂ-Ú‡ÍË íÛðˆËfl Ì‡ÒÔðË˛ÚËÎ‡. çÓ Ï˚ ÔðÓÒÚÓ ðÂ¯ËÎË‚ÂðÌÛÚ¸Òfl Ì‡ Ò‚Ó˛ ÁÂÏÎ˛, Í Ò‚ÓÂÏÛÌ‡ðÓ‰Û. Ç êÓÒÒË˛ Ì‡Ò Û‚ÂÁ ÔÓÂÁ‰ ä‡ðÒ-í·ËÎËÒË. éÍÓÎÓ 4 Ú˚Ò. ÏÓÎÓÍ‡Ì‚ÂðÌÛÎÓÒ¸ ‚ êÓÒÒË˛. å˚ ÔÓÒÂÎËÎËÒ¸ ‚ÔÓÒÂÎÍ‡ı çÓ‚ÓÍÛÏÒÍËÈ, äÛÏÒÍ‡flÑÓÎËÌ‡, ‚ „ÓðÓ‰‡ı ÄðÁ„Ëð Ë ÄÒÚð‡ı‡Ì¸Ë Ëı ÓÍðÂÒÚÌÓÒÚflı. Ç ÔÂð‚˚Â „Ó‰˚ ÛÌ‡Ò ·˚ÎÓ ÏÌÓ„Ó ÚðÛ‰ÌÓÒÚÂÈ, ÌÓ ÔÓÚÓÏÏ˚ ÔðË‚˚ÍÎË. èÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ï˚ÓÒ‚ÓËÎËÒ¸, Ì‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ ÔÓÁ‚ÓÎflÎË‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË. í‡Í Ë ÊË‚ÂÏ...»

ëÚð‡ÌÌ‡fl ÒÛ‰¸·‡... ëÚÓËÚ „ÎÛ·ÊÂÍÓÔÌÛÚ¸, Ë ÍÚÓ ÁÌ‡ÂÚ, ÍÛ‰‡ ÔðË‚Â‰ÂÚ Ì‡ÒÌËÚ¸ ËÒÚÓðËË. èðÓ˜ÂðÚËÚ¸ ˜ÂÚÍËÂ„ð‡ÌËˆ˚ ÏÂÊ‰Û Ì‡ðÓ‰‡ÏË ËÚÂððËÚÓðËflÏË, Ì‡ ÍÓÚÓð˚ı Ï˚ ÊË‚ÂÏ,ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‚ÒÂ Ï˚ ÒÎÓ‚ÌÓÓ‰Ì‡ ·ÓÎ¸¯‡fl ÒÂÏ¸fl... à Ì‡¯Ë ·ð‡ÚÒÍËÂ˜Û‚ÒÚ‚‡ ÏÓ„ÛÚ ÚÓÎ¸ÍÓ ÛÍðÂÔÎflÚ¸Òfl. éÌË– ÚÂÔÂð¸ Ì‡¯Ë «‰‡ÎÂÍËÂ» ·ÎËÁÍËÂ,ÍÓÚÓð˚ı Ï˚ ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ Á‡·Û‰ÂÏ,ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ‰ðÛ„Ó„Ó flÁ˚Í‡ Ë ‰ðÛ„ÓÈ‚Âð˚... n

Onlar› mavi ispirto al›rken görürdüm.Ne yapacaklar›n› sordu¤umda alkol yerinetükettiklerini ö¤rendim. ‹çlerinde benimbizzat tan›d›klar›m oldu. Babam demirciustas›yd›. Babama baz› araç ve gereç yap-t›rmak için gelirlerdi. De¤irmen iflleten ‹sti-pan Amca’n›n babamla aras› çok iyiydi.Babam körükte çay demlerdi, sohbet ede-rek içerlerdi. Ben onlar›n sohbetlerine ku-lak verirdim. De¤irmene bu¤day götürdü-¤ümüzde, babamla olan dostlu¤undandolay›, bizim bu¤day›m›zla bizzat kendisiilgilenir ve en güzel unu yapmak için gay-ret gösterirdi…”

Kars’›n unutulmayan simalar›ndan bi-ri de Vasil Denisenko’dur. A¤abeyi TrofimDenisenko ile Kars’ta çok uzun y›llar diflçi-lik yapan Vasil art›k ‹stanbul’da yafl›yor veyapt›¤›m›z görüflmede bize anlatt›klar›n-dan bir k›sm› flöyle: “Molokanlar 1961 y›l›sonunda büyük göçle gittiler. Daha do¤ru-

su ben o s›ralar ‹stanbul’dayd›m. Eflim yinerahats›zlanm›flt›. Onun hastal›¤› sebebiyleayr›yd›m Kars’tan. Geri döndü¤ümüzdehiç kimseyi bulamad›k. Asl›nda göç baflla-m›flt›, yavafl yavafl, y›ldan y›la gidiyorlard›Rusya’ya. Bir aile, iki aile falan yani. Biz biray falan kalm›flt›k ‹stanbul’da. Bizim birbofl evimiz vard› ve onlar köyden burayayerleflmifllerdi, gitme haz›rl›klar› yap›l›yor-du yani. Atç›lar, Yal›nçay›r ve Çalkavurköylerinin halk› olan Molokanlar böyle ay-r›ld›lar Türkiye’den.

Molokanlar çok enteresan bir millettir.Bunlar›n dinleri, babam›n söyledi¤ine gö-re, çok çeflitliymifl. 308 çeflidi varm›fl. Yanibunu nas›l anlatmak lâz›m bilmiyorumama yine babam›n anlatt›¤›na göre, birk›sm› ortaya bir f›ç› koyar ve bu f›ç›y› suyladoldururlarm›fl. Sonra ellerine ald›klar›kamç›larla f›ç›daki suyu kamç›lamayabafllayarak ‘Biz kendi Allah’›m›z› ar›yoruz’derlermifl…”

Kars ve civar›nda yaflad›klar› süre için-de Do¤u Anadolu’daki bütün de¤irmen-leri iflleten Molokanlar göç karar› alarakRusya’ya gittiler. Göç karar›na sebep olan‹vano¤lu Nikolay Terzi (Nikolay ‹vanoviç)ile Rusya’da Novakumsky köyünde karfl›-laflmam çok ilginç oldu.

“‹stanbul Bebek’te yafl›yordum.Kars’tan göç edeli birkaç y›l olmufltu. Birgün Sovyet Konsoloslu¤u’na gittim ve göçifli böyle bafllad›. Rusya’ya dönebilece¤imi-zi ve bize imkanlar tan›yacaklar›n› söyledi-ler. Kars’a giderek anlatt›m bunlar›. Belkisöyleyecek çok söz var ama biz Türkiye’ninekme¤ini yedik. Birkaç kifli yüzünden bü-tün bir ülkeye kötü diyemem. Sözün k›sas›,kendi milletimize, kendi topra¤›m›za dön-mek istedik. Biz göçe ‹stanbul’dan kat›ld›k.Kars-Tiflis treni ile geldik Rusya’ya. Yaklafl›kdört bin Molokan bu göçle Rusya’ya geridöndü. Novakumski, Kumskaya Dalina,Arzgir, Astrahan ve civar köylere yerlefltik.‹lk y›llar›m›z zor geçti ama daha sonra al›fl-t›k. Kendi düzenimizi flartlar elverdi¤incekurduk. Yaflay›p gidiyoruz...”

Onlar›nki, bir garip hikâye. Pefline dü-flülse kim bilir nerelere var›l›r, nerelerdengeri dönülür. Yaflad›¤›m›z co¤rafyada s›-n›rlar›, kesin ve keskin hatlarla çizmek hiç-bir zaman mümkün de¤ildi ve mümkünolmayacak. Çünkü bu co¤rafyan›n bütüninsanlar› birbirine akraba gibi ve bu akra-bal›k daha da artacak. Onlar bizim uzak-lardaki yak›nlar›m›z ve birbirimizi hep ha-t›rlayaca¤›z, inançlar›, dinleri, dilleri neolursa olsun… n



Ç˝ÚÓÏ „Ó‰Û ËÒÔÓÎÌflÂÚÒfl 15 ÎÂÚÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯ÂÌËfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚËìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡. á‡ ˝ÚÓÚ ÔÓ

ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ ÏÂðÍ‡Ï ÍÓðÓÚÍËÈ ÔÂðËÓ‰ÒÚð‡Ì‡ ÔðÓ¯Î‡ Ó„ðÓÏÌ˚È ÔÛÚ¸. Å˚ÎÁ‡ÎÓÊÂÌ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÓÌÌÓ-Ôð‡‚Ó‚ÓÈÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ ‰Îfl ÔÓÒÚðÓÂÌËfl Ôð‡‚Ó‚Ó„ÓÒ‚ÂÚÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl„ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌ‡ÒÚð‡ÚÂ„Ëfl ð‡Á‚ËÚËfl ÒÚð‡Ì˚.

èÓÒÚÂÔÂÌÌ˚È ÔÂðÂıÓ‰ Í ð˚ÌÓ˜ÌÓÈ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ Ë Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ ÔðË ˝ÚÓÏ

ÒËÎ¸ÌÓÈ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË, Ú.Â.˝‚ÓÎ˛ˆËÓÌÌ˚È ÔÛÚ¸ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Óð‡Á‚ËÚËfl, ÓÔËð‡˛˘ËÈÒfl Ì‡ ÔðËÌˆËÔ «ÌÂð‡ÁðÛ¯‡Ú¸ ÒÚ‡ð˚È ‰ÓÏ, ÌÂ ÔÓÒÚðÓË‚ÌÓ‚Ó„Ó», ÒÚ‡ÎË ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏËÌ‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏË ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡.

ë ÔÂð‚˚ı ‰ÌÂÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚËìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ÔðËÓðËÚÂÚÓÏ ÔÓÎËÚËÍËÔðÂÁË‰ÂÌÚ‡ àÒÎ‡Ï‡ ä‡ðËÏÓ‚‡ ÒÚ‡Î‡Á‡·ÓÚ‡ Ó· ËÌÚÂðÂÒ‡ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Ó‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË ‚ÒÂı ÒÙÂð Ó·˘ÂÒÚ‚‡.

ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÒÚ‡Î Ì‡ ÔÛÚ¸ ð‡Á‚ËÚËfl ÔÓ

Bu y›l Özbekistan ba¤›ms›zl›¤›n›n15. y›l›n› kutluyor. Tarihsel olarakbu k›sa zaman diliminde ülke bü-

yük bir yol kat etti. Hukuk ilkelerine uyanlaik bir devlet, sivil bir toplumun kurul-mas› için anayasal temel at›ld› ve ülkeningeliflmesi için strateji belirlendi.

Pazar ekonomisine tedrici geçifl ve bu-nunla birlikte güçlü bir sosyal politikan›nvarl›¤›, yani “yeni evi yapmadan eski evi



Узбекистан: 15 летнезависимости

Эркам Туфан АйтавГенеральный секретарь Платформы Диалог Евразия

Özbekistan ba¤›ms›zl›¤›n›n15. y›l›n› kutluyor

Erkam Tufan AytavDiyalog Avrasya Platformu Genel Sekreteri (Türkiye).

y›kma” prensibine dayanan ulusal gelifl-menin evrimsel yolu devlet faaliyetlerin-de takip edilen yol oldu.

Cumhurbaflkan› ‹slam Kerimov’un Öz-bekistan’›n ba¤›ms›zl›¤›n›n ilk günlerin-den beri takip etti¤i öncelikler, insan ç›-karlar›n› gözetmek ve toplumun bütünçevrelerinin demokratiklefltirilmesi oldu.

Özbekistan, bütün dünyada kabulgören ve Milli Dirilifl Kontsepti’nin ayr›l-maz parças› olan “Özbek Modeli” pren-siplerine göre geliflme yoluna girdi. Ba-¤›ms›z geliflme temelinin befl prensibi-ni kurarak, buna dayal› reformlar ger-çeklefltirildi ve hâlâ da gerçeklefltirilme-ye devam ediyor.

“Güçlü devletten güçlü bir sivil toplu-ma”, ba¤›ms›z Özbekistan stratejisininteorik temelini oluflturur.

Cumhurbaflkan› ‹slam Kerimov’un ba-¤›ms›zl›k y›llar›nda kararl› ve mant›kl› po-litikalar› sayesinde dünya kültürüne, bili-me ve dine de¤erli katk›lar yapan atalar›nzengin manevi miras› derin bir flekildeö¤renildi ve yeniden kazan›ld›. Ulusal di-rilifle özel dikkat gösterildi.

“Toplumsal Düflünce” Araflt›rma Mer-kezi’nin yapt›¤› kamuoyu araflt›rmas› vekarfl›laflt›rmal› sonuçlar› Özbek toplumhayat›n›n her sahas›nda gerçeklefltirilenreformlar›n gidifli hakk›nda olumlu gö-



В годы независимостиблагодаря решительной и

последовательной политикепрезидента И.А.Каримова

было глубоко изучено ивосстановлено богатое

духовное наследие предков,внесших достойный вклад вразвитие мировой культуры,

науки и религии.

Cumhurbaflkan› ‹slamKerimov’un ba¤›ms›zl›k

y›llar›nda kararl› ve mant›kl›politikalar› sayesinde dünya

kültürüne, bilime ve dinede¤erli katk›lar yapan

atalar›n zengin manevi miras›derin bir flekilde ö¤renildi ve

yeniden kazan›ld›.

ÔðËÁÌ‡ÌÌ˚Ï ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ ÔðËÌˆËÔ‡Ï«ÛÁ·ÂÍÒÍÓÈ ÏÓ‰ÂÎË» ð‡Á‚ËÚËfl Í‡ÍÌÂÓÚ˙ÂÏÎÂÏÓÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË ÒÚð‡ÚÂ„ËËÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl. èflÚ¸ÔðËÌˆËÔÓ‚ ÒÓÁ‰‡ÎË ÓÒÌÓ‚Û ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ„Óð‡Á‚ËÚËfl, Ì‡ Ëı ·‡ÁÂ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÎËÒ¸ ËÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛Ú ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸Òfl ðÂÙÓðÏ˚.

íÂÓðÂÚË˜ÂÒÍÓÈ ·‡ÁÓÈ ‰Îfl ÒÚð‡ÚÂ„ËËÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ„Ó ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ÒÚ‡Î ÚÂÁËÒ: «éÚÒËÎ¸ÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Í ÒËÎ¸ÌÓÏÛ„ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚Û».

Ç „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ·Î‡„Ó‰‡ðflðÂ¯ËÚÂÎ¸ÌÓÈ Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈÔÓÎËÚËÍÂ ÔðÂÁË‰ÂÌÚ‡ à.Ä.ä‡ðËÏÓ‚‡ ·˚ÎÓ„ÎÛ·ÓÍÓ ËÁÛ˜ÂÌÓ Ë ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ ·Ó„‡ÚÓÂ‰ÛıÓ‚ÌÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ÔðÂ‰ÍÓ‚, ‚ÌÂÒ¯Ëı‰ÓÒÚÓÈÌ˚È ‚ÍÎ‡‰ ‚ ð‡Á‚ËÚËÂ ÏËðÓ‚ÓÈÍÛÎ¸ÚÛð˚, Ì‡ÛÍË Ë ðÂÎË„ËË. éÒÓ·ÓÂ‚ÎËflÌËÂ Û‰ÂÎÂÌÓ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÏÛ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌË˛.

ëÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ÓÔðÓÒ˚ ÊËÚÂÎÂÈðÂÒÔÛ·ÎËÍË, ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚Â ñÂÌÚðÓÏËÁÛ˜ÂÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÌÂÌËfl«àÊÚËÏÓËÈ ÙËÍð», Ë Òð‡‚ÌÂÌËÂ ËıðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓ‚ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú Ó ðÓÒÚÂÔÓÁËÚË‚Ì˚ı ÓˆÂÌÓÍ „ð‡Ê‰‡Ì‡ÏËìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ıÓ‰‡ ðÂÙÓðÏ,ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙÂð‡ı ÊËÁÌËÛÁ·ÂÍÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ë‡Ï˚Ï „Î‡‚Ì˚Ï‰ÓÒÚËÊÂÌËÂÏ ‚ „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÂ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ıÒ˜ËÚ‡ÂÚ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ Ë ÛÍðÂÔÎÂÌËÂ ÏËð‡ ËÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË ‚ ÒÚð‡ÌÂ, ÌÂ‰ÓÔÛ˘ÂÌËÂÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı,ÏÂÊÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ËÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚.

Ç ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl ÔðÓˆÂÒÒðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl Ì‡ ÔÛÚË ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ÇÔÂð‚˚Â ‚ËÒÚÓðËË ÒÚð‡Ì˚ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ì ËÔðËÒÚÛÔËÎ Í ð‡·ÓÚÂ ‰‚ÛıÔ‡Î‡ÚÌ˚ÈÔ‡ðÎ‡ÏÂÌÚ, ÒÓÒÚÓfl˘ËÈ ËÁ ëÂÌ‡Ú‡ Ëá‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ Ô‡Î‡Ú˚ éÎËÈ å‡ÊÎËÒ‡.

èðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ·˚ÎËÔðËÌflÚ˚ ÛÍ‡Á˚ «é· ÓÚÏÂÌÂ ÒÏÂðÚÌÓÈÍ‡ÁÌË ‚ êÂÒÔÛ·ÎËÍÂ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì» Ë «éÔÂðÂ‰‡˜Â ÒÛ‰‡Ï Ôð‡‚‡ ‚˚‰‡˜Ë Ò‡ÌÍˆËË Ì‡Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ÔÓ‰ ÒÚð‡ÊÛ».

êÂÙÓðÏ˚ ‚ ÒÛ‰Â·ÌÓ-Ôð‡‚Ó‚ÓÈ ÒËÒÚÂÏÂfl‚Îfl˛ÚÒfl Óð„‡ÌË˜ÌÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ ÒÚð‡ÌÂÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ, „Î‡‚Ì‡fl ˆÂÎ¸ ÍÓÚÓð˚ı –·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂ Í‡Ê‰Ó„Ó „ð‡Ê‰‡ÌËÌ‡ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ë ‚ÒÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÒÚðÓfl˘Â„Ó‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓÂ Ôð‡‚Ó‚ÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó.

ç‡ ‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡ÔÂ ÒÛ‰Â·ÌÓÈ ðÂÙÓðÏ˚Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓ Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡ÂÚÒfl ·ÓÎÂÂÒÓ‚Âð¯ÂÌÌ˚È ÔðÓˆÂÒÒÛ‡Î¸Ì˚È ÔÓðfl‰ÓÍð‡ÒÒÏÓÚðÂÌËfl ‰ÂÎ ‚ ÒÛ‰‡ı, ·ÓÎÂÂ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ÓÚ·Óð‡ Ëð‡ÒÒÚ‡ÌÓ‚ÍË ÒÛ‰ÂÈÒÍËı Í‡‰ðÓ‚ Ë Ì‡ÍÓÌÂˆð‡‚ÂÌÒÚ‚Ó Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÒÛ‰Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡.ùÚÓ ‚‡ÊÌÂÈ¯ËÂ „‡ð‡ÌÚËË ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÈÁ‡˘ËÚ˚ Ôð‡‚ Ë ËÌÚÂðÂÒÓ‚ „ð‡Ê‰‡Ì.

é‰Ì‡ ËÁ ˆÂÎÂÈ ‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈÒÚð‡ÚÂ„ËË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡, „‰Â ÔðÓÊË‚‡ÂÚÔÓ˜ÚË ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl 60-ÏËÎÎËÓÌÌÓÈ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, –ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÔÓÎËÚËÍË, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌÓÈ Ì‡ÔÓ‰‰ÂðÊ‡ÌËÂ ‰ðÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ËÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Í‡Í ÒÓÒÚð‡Ì‡ÏË-ÒÓÒÂ‰flÏË, Ú‡Í Ë Ò ÏËðÓ‚˚ÏËˆÂÌÚð‡ÏË ÒËÎ˚, Ë„ð‡˛˘ËÏË ÍÎ˛˜Â‚Û˛ðÓÎ¸ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ Ë˝ÍÓÌÓÏËÍÂ.

Возрастает значениевнешней политикиÑËÌ‡ÏË˜ÌÓ Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓð‡Á‚Ë‚‡˛ÚÒfl ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ò„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË ÄÁË‡ÚÒÍÓ-

rüfllerin artt›¤›n› gösteriyor. Ankete kat›-lanlar›n büyük ço¤unlu¤u, ba¤›ms›zl›ky›llar›ndaki en büyük baflar›n›n ülkedebar›fl ve istikrar›n korunmas› ve kuvvet-lendirilmesi, sosyopolitik, halklar aras› vedinler aras› ihtilaflara imkân verilmeme-si olarak düflünüyor.

Özbekistan’da demokratik bir toplumkurulmas› amac›yla yap›lan reformlardevam ediyor. Ülke tarihinde ilk defa se-nato ve yasama meclisinden oluflan ikimeclisli “Ol›y Maclis” kuruldu ve ifle bafl-lad›. Cumhurbaflkan› taraf›ndan “Özbe-kistan’da idam cezas›n›n kald›r›lmas›” ve“mahkemelere tutuklama hakk› veren”kanunlar kabul edildi. Hukuk ve yarg› sis-



íËıÓÓÍÂ‡ÌÒÍÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡, û„Ó-ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ Ë ûÊÌÓÈ ÄÁËË.

çÂÛÍÎÓÌÌÓ ‚ÓÁð‡ÒÚ‡˛Ú ‡‚ÚÓðËÚÂÚÒÚð‡Ì˚ Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ, ÂÂ‚ÌÂ¯ÌÂÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Ë ðÓÎ¸ ‚ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Ë ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ıÓð„‡ÌËÁ‡ˆËflı. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÔðËÌËÏ‡ÂÚ‡ÍÚË‚ÌÓÂ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ðfl‰Â ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ıÓð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ: ééç, éàä, òéë ËÖ‚ðÄÁùë.

ì˜‡ÒÚËÂ ‚ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ò‡Ìı‡ÈÒÍÓÈéð„‡ÌËÁ‡ˆËË ëÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÒÚ‡ÎÓÓ‰ÌËÏ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËÈ ‚ÌÂ¯ÌÂÈÔÓÎËÚËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡.

ÇÒÚÛÔÎÂÌËÂ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ‚ Ö‚ðÄÁùëËÏÂÂÚ ‚‡ÊÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‰Îfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ðÂ„ËÓÌ‡ Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ð‡Áð‡·ÓÚÍË ËÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl ÍðÛÔÌ˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‚ Ú‡ÍËı

ÒÙÂð‡ı, Í‡Í Úð‡ÌÒÔÓðÚÌ˚ÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËË, ˝ÌÂð„ÂÚËÍ‡,ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì‡fl ÚÓð„Ó‚Îfl Ë ‰ðÛ„ËÂ, Ú.Í.ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Ó·Î‡‰‡ÂÚ Ó„ðÓÏÌ˚ÏÔÓÚÂÌˆË‡ÎÓÏ ‚ ÎÂ„ÍÓÈ Ë ÚflÊÂÎÓÈÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ÚÓð„Ó‚ÎÂ, ÒÙÂðÂÓ·ÒÎÛÊË‚‡ÌËfl Ë Úð‡ÌÒÔÓðÚ‡, ÒÂÎ¸ÒÍÓÏıÓÁflÈÒÚ‚Â, ˝ÌÂð„ÂÚËÍÂ Ë ‰ðÛ„Ëı Ó·Î‡ÒÚflı.

ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÔðÓ‚Ó‰ËÚ «ÔÓÎËÚËÍÛÓÚÍð˚Ú˚ı ‰‚ÂðÂÈ», ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÚ ‚ÒÂÏÒÚð‡Ì‡Ï ‡ÍÚË‚ÌÓ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜‡Ú¸ Ì‡ÔðËÌˆËÔ‡ı ð‡‚ÌÓÔð‡‚Ëfl Ë ‚Á‡ËÏÌÓÈ‚˚„Ó‰˚ Ë ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡Ú¸ ÓÚÍð˚Ú˚ÂÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‰Îfl ÔÓÒÚÓflÌÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡.

é·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡flÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸, ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl,ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚Â ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ‰ÎflËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚÓðÓ‚, fl‚Îfl˛ÚÒfl

teminde yap›lan reformlar, bafll›ca hede-fi demokratik ve hukuk devleti kurmakolan Özbekistan’›n her vatandafl›n›n vebütün toplumumuzun refah› ve ülkedegerçeklefltirilen de¤iflikliklerin organik birparças›d›r.

Yarg› reformunda al›nan mesafe de-¤erlendirildi¤inde “yarg› mensuplar›n›nseçimi ve atanmas›” sistemi daha etkili,yarg› sürecine kat›lanlar›n eflitli¤i ve ni-hayet mahkemelerde mükemmel bir yar-g› süresi kanuna uygun olarak iflliyor. Bü-tün bunlar vatandafl›n hak ve menfaatle-rini etkili savunmak için bir garantidir.

60 milyonluk nüfusuyla Merkezi Asyanüfusunun nerdeyse yar›s›n›n yaflad›¤›Özbekistan’›n d›fl politika stratejisininhedeflerinden biri, komflular› ve uluslara-ras› politika ve ekonomide anahtar rol oy-nayan uluslararas› güç merkezleri iledost ve yap›c› iliflkilere yönelik politikan›ndesteklenmesidir.

D›fl politikaya etki art›yorÖzbekistan’›n Asya – Pasifik Okyanusubölgesi, Güneydo¤u Asya ve Güney Asyaülkeleri ile iliflkileri dinamik ve devaml›l›kesas›na uygun bir flekilde gelifliyor. Ülke-nin dünya sahnesindeki nüfuzu, d›fl poli-tikadaki aktifli¤i, bölgesel ve uluslararas›kurulufllardaki rolü devaml› büyüdü. Öz-bekistan BM, fianghay ‹flbirli¤i Örgütü, ‹s-lam Konferans› Teflkilat› ve Avrasya Eko-nomi Toplulu¤u gibi uluslararas› kuru-lufllara aktif bir flekilde kat›lmakta. fiang-hay ‹flbirli¤i Teflkilat›’n›n faaliyetlerinekat›lmas›, Özbekistan d›fl politikas›n›nönemli yönlerinden biridir.

Özbekistan’›n Avrasya Ekonomik Top-lulu¤u’na girmesi; ulafl›m, enerji, ulusla-raras› ticaret ve di¤er önemli projelerinhaz›rlanmas› ve gerçeklefltirilmesi ba¤la-m›nda bölge ülkeleri için büyük önemesahip. Çünkü Özbekistan hafif ve a¤›r sa-nayide, ticarette, transit, hizmet, tar›m,enerji, ulafl›m ve di¤er alanlarda muaz-zam bir potansiyele sahip.

Özbekistan “aç›k kap›lar politikas›”n›yürütüyor ve bütün ülkelerle eflit hakkave karfl›l›kl› ç›kar prensiplerine dayanan,devaml› diyalo¤u destekleyen bir iflbirli¤iöneriyor.

Özbekistan’da sa¤lanan toplumsal vepolitik istikrar, yabanc› yat›r›mc›lar içinsa¤lanan uygun flartlar gelecekteki eko-nomik geliflmenin teminat›d›r. Bugün



Á‡ÎÓ„ÓÏ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Óð‡Á‚ËÚËfl ÒÚð‡Ì˚.

Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ‚ ðÂÒÔÛ·ÎËÍÂÔðËÌflÚÓ Ë ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ ·ÓÎÂÂ 75ÌÓðÏ‡ÚË‚Ì˚ı ‡ÍÚÓ‚ ÔÓ ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌË˛Î¸„ÓÚ Ë ÔðÂÙÂðÂÌˆËÈ Ò ˆÂÎ¸˛ÔðË‚ÎÂ˜ÂÌËfl ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ.éÌË ‰‡˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ËÌ‚ÂÒÚÓðÛ‡ÍÚË‚ÌÓ Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ıÔðË‚‡ÚËÁ‡ˆËË Ë ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËËÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ. Ç ˝ÚÓÏÍÓÌÚÂÍÒÚÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓÓ·˘ËÈ Ó·˙ÂÏ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ Á‡„Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÔðÂ‚˚ÒËÎ 16 ÏÎð‰‰ÓÎÎ.

ëÂ„Ó‰Ìfl ÏÓÊÌÓ Ò ÔÓÎÌÓÈÛ‚ÂðÂÌÌÓÒÚ¸˛ ÍÓÌÒÚ‡ÚËðÓ‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÔÓÒÎÂÓ·ðÂÚÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚ‡Ë ÔðÓ‚Â‰ÂÌËfl ıÓðÓ¯Ó Ò·‡Î‡ÌÒËðÓ‚‡ÌÌÓÈ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Á‡ËÒÚÓðË˜ÂÒÍË ÍÓðÓÚÍËÈ ÒðÓÍ ‰ÓÒÚË„Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓ‚ ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙÂð‡ıÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ Ë Á‡ÌflÎ ‰ÓÒÚÓÈÌÓÂÏÂÒÚÓ ‚ ÏËðÓ‚ÓÏ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Â.

Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ðÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÎ‡ÁÂðÌÓ‚Û˛ Ë ˝ÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍÛ˛ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸, Ì‡ÏÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓÒ Ó·˙ÂÏÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓ„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡, ·˚ÒÚð˚ÏËÚÂÏÔ‡ÏË ð‡Á‚Ë‚‡˛ÚÒflÏ‡¯ËÌÓÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì‡fl, ‡‚Ë‡ˆËÓÌÌ‡fl,„ÓðÌÓ‰Ó·˚‚‡˛˘‡fl ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸,‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÒÚðÓÂÌËÂ. èÓÒÚÓflÌÌÓÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Îfl˛ÚÒfl ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËË Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ„ÓÔÂðÂÓÒÌ‡˘ÂÌËfl ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÏÓ˘ÌÓÒÚÂÈ ‚ Ú‡ÍËı ÓÚð‡ÒÎflı, Í‡Í ‰Ó·˚˜‡ÌÂÙÚË, „‡Á‡, Û„Îfl.

éÒÌÓ‚ÓÈ ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓ„Ó ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„ÓðÓÒÚ‡ ÒÚ‡ÎË ·Ó„‡Ú˚Â ÏËÌÂð‡Î¸ÌÓ-Ò˚ð¸Â‚˚Â ðÂÒÛðÒ˚, ‚˚ÒÓÍËÈÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚ÈÔÓÚÂÌˆË‡Î, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚Â ‚ ÒÚð‡ÌÂËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË.

èÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸Ì‡flðÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÍÛðÒ‡ Ì‡ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ‚ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ÏÌÓ„ÓÛÍÎ‡‰ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Òð‡Á‚ËÚ˚ÏË ð˚ÌÓ˜Ì˚ÏË ÏÂı‡ÌËÁÏ‡ÏËıÓÁflÈÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Á‡ Òð‡‚ÌËÚÂÎ¸ÌÓÍÓðÓÚÍËÈ ÒðÓÍ ‰‡Î‡ Ó˘ÛÚËÏ˚ÂðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚. ìÊÂ ÒÂ„Ó‰Ìfl ÔÓ‰‡‚Îfl˛˘‡fl‰ÓÎfl ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚÌÂ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ ÒÂÍÚÓðÛ, ‚ ÍÓÚÓðÓÏÒÓÁ‰‡ÂÚÒfl ·ÓÎÂÂ ‰‚Ûı ÚðÂÚÂÈ ‚‡ÎÓ‚Ó„Ó‚ÌÛÚðÂÌÌÂ„Ó ÔðÓ‰ÛÍÚ‡ ÒÚð‡Ì˚, ÔÓ˜ÚË ‚ÂÒ¸Ó·˙ÂÏ ‚‡ÎÓ‚ÓÈ ÔðÓ‰ÛÍˆËË ÒÂÎ¸ÒÍÓ„ÓıÓÁflÈÒÚ‚‡, ÌÂÏ‡Î‡fl ˜‡ÒÚ¸ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÈÔðÓ‰ÛÍˆËË Ë ÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì˚ı ð‡·ÓÚ.

ÄÍÚË‚ËÁ‡ˆËfl ‚ÌÂ¯ÌÂ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËıÒ‚flÁÂÈ Ë ÛÒÔÂ¯Ì‡fl ËÌÚÂ„ð‡ˆËfl ‚ ÏËðÓ‚ÓÂ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó Ú‡ÍÊÂfl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‡ÊÌ˚Ï Á‚ÂÌÓÏ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈÔÓÎËÚËÍË. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎ ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ 140 ÒÚð‡Ì‡ÏËÏËð‡. ùÚÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ, ˜ÚÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ÌÂÓ„ð‡ÌË˜ÂÌÓ ÚÂÏ ËÎË ËÌ˚Ï ðÂ„ËÓÌÓÏ ÎË·Ó„ðÛÔÔÓÈ ÒÚð‡Ì, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓËÁÏÂÌËÎ‡Ò¸ Ë ð‡Ò¯ËðËÎ‡Ò¸ „ÂÓ„ð‡ÙËfl‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÚÓð„Ó‚ÎË.

Ç ÒÚð‡ÌÂ Ì‡˜‡Î Ì‡·Ëð‡Ú¸ ÒËÎÛ ÍÎ‡ÒÒÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, Ï‡Î˚È Ë ÒðÂ‰ÌËÈ ·ËÁÌÂÒ,ÍÓÚÓð˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ÎÓÍÓÏÓÚË‚ÓÏ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡.íÓÎ¸ÍÓ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÈ „Ó‰ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚ¸Á‡ðÂ„ËÒÚðËðÓ‚‡ÌÌ˚ı ÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ‰ÓÒÚË„Î‡ 308,7 Ú˚Ò. èÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚ıðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓ‚ ‚ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËıÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËflı Û‰‡ÎÓÒ¸ ‰ÓÒÚË˜¸ Á‡ Ò˜ÂÚðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ÔðË‚‡ÚËÁ‡ˆËË.ç‡˜ËÌ‡fl Ò 1992 „., ‚ ÒÚð‡ÌÂð‡Á„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÎÂÌÓ Ë ÔðË‚‡ÚËÁËðÓ‚‡ÌÓÓÍÓÎÓ 85 Ú˚Ò. „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ Ò Ôð‡‚ÓÏ ˛ðË‰Ë˜ÂÒÍÓ„ÓÎËˆ‡. à ˝Ú‡ ð‡·ÓÚ‡ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl.

ëÂ„Ó‰Ìfl Ì‡ ‰ÓÎ˛ ÌÂ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó

Özbekistan’a direk yabanc› yat›r›m›n çe-kilmesi için kolayl›k ve ayr›cal›klar tan›-yan 75’ten fazla kanun kabul edildi vebunlar yürürlükte. Bu kanunlar yat›r›mc›-ya özellefltirme ve üretim tesislerinin mo-dernize edilmesi programlar›na aktif ka-t›l›m imkân› veriyor. Ba¤›ms›zl›¤›n ilk y›l-lar›ndan bu güne kadar yabanc› yat›r›mmiktar› 16 milyar dolar› geçti.

Devlet ba¤›ms›zl›¤›n›n kazan›lmas›n-dan sonra, k›sa zamanda iyi dengelenmiflekonomik politikan›n ulusal ekonomininher alan›nda iyi sonuçlara vard›¤›n› veÖzbekistan’›n dünya kamuoyunda haketti¤i yeri ald›¤›n› söyleyebiliriz. Ayr›caÖzbekistan’da tar›m ve enerji ba¤›ml›l›¤›ortadan kalkt›, sanayi üretimi kat kat ar-t›yor, otomotiv, havac›l›k ve maden en-düstrisi h›zl› bir tempoyla büyüyor. Pet-



Теоретической базой длястратегии независимогоУзбекистана стал тезис: «Отсильного государства ксильномугражданскомуобществу».

“Güçlü devlettengüçlü bir siviltopluma”, ba¤›ms›zÖzbekistanstratejisinin teoriktemelini oluflturur.

ÒÂÍÚÓð‡ ÔðËıÓ‰ËÚÒfl ÓÍÓÎÓ 76 % ÇÇè,Ò‚˚¯Â 78 % ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÈÔðÓ‰ÛÍˆËË, Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚Òfl ÔðÓ‰ÛÍˆËflÒÂÎ¸ÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ Ë ðÓÁÌË˜Ì˚ÈÚÓ‚‡ðÓÓ·ÓðÓÚ. Ç ÌÂ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÏÒÂÍÚÓðÂ ð‡·ÓÚ‡˛Ú 77% Á‡ÌflÚ˚ı ‚˝ÍÓÌÓÏËÍÂ Î˛‰ÂÈ.

ëÂ„Ó‰Ìfl ‰ÓÎfl Ï‡ÎÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ ‚ ÇÇèÒÚð‡Ì˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 38,2%, ‚ ˝ÚÓÈ ÒÙÂðÂð‡·ÓÚ‡ÂÚ ·ÓÎÂÂ 65% ‚ÒÂı Á‡ÌflÚ˚ı ‚˝ÍÓÌÓÏËÍÂ Î˛‰ÂÈ. ç‡ ‰ÓÎ˛ Ï‡ÎÓ„Ó·ËÁÌÂÒ‡ ÔðËıÓ‰ËÚÒfl ÓÍÓÎÓ 85% ‚ÌÓ‚¸ÒÓÁ‰‡‚‡ÂÏ˚ı ð‡·Ó˜Ëı ÏÂÒÚ.

êÂ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚ıðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Á‡‰‡˜ ÔÓÛ„ÎÛ·ÎÂÌË˛ ð˚ÌÓ˜Ì˚ı ðÂÙÓðÏ Ë‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÈ ÎË·Âð‡ÎËÁ‡ˆËË ˝ÍÓÌÓÏËÍË,ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îflð‡Á‚ËÚËfl ˜‡ÒÚÌÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡,ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Ì‡ÎÓ„Ó‚Ó„Ó‡‰ÏËÌËÒÚðËðÓ‚‡ÌËfl, ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ

·‡ÌÍÓ‚ÒÍÓ„Ó ÒÂÍÚÓð‡ ÓÍ‡Á‡ÎË ÔÓÁËÚË‚ÌÓÂ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂð‡Á‚ËÚËÂ ÒÚð‡Ì˚, Ó ˜ÂÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛ÚËÚÓ„Ë 2005 „.

íÂÏÔ˚ ðÓÒÚ‡ ÇÇè ÒÓÒÚ‡‚ËÎË 7%,ÛðÓ‚ÂÌ¸ ËÌÙÎflˆËË – 7,8%,ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÂ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Û‚ÂÎË˜ËÎÓÒ¸Ì‡ 7,3%, ÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÂ – Ì‡ 6,2%,„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ·˛‰ÊÂÚ ËÒÔÓÎÌÂÌ ÒÔðÓÙËˆËÚÓÏ ‚ 0,1%.

Ç‡ÊÌÂÈ¯ËÏ ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂÏÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ ÒÚð‡ÌÂ ðÂÙÓðÏ fl‚ËÎÒflðÓÒÚ Ó·˙ÂÏ‡ ˝ÍÒÔÓðÚ‡ ÔðÓ‰ÛÍˆËË ‚ 2005 „. Ì‡ 11,5%. èÓÎÛ˜ÂÌÓ Ò‡ÏÓÂ ‚˚ÒÓÍÓÂÁ‡ „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓÂÒ‡Î¸‰Ó ‚ÌÂ¯ÌÂÚÓð„Ó‚Ó„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡ ‚ð‡ÁÏÂðÂ ·ÓÎÂÂ 1,3 ÏÎð‰ ‰ÓÎÎ. ëòÄ,ÁÓÎÓÚÓ‚‡Î˛ÚÌ˚Â ðÂÁÂð‚˚ Û‚ÂÎË˜ËÎËÒ¸ ‚1,3 ð‡Á‡.

Ç ÒÚðÛÍÚÛðÂ ˝ÍÒÔÓðÚ‡ ÒÌËÊ‡ÂÚÒflÛ‰ÂÎ¸Ì˚È ‚ÂÒ Ò˚ð¸Â‚˚ı ÚÓ‚‡ðÓ‚,

rol, gaz ve kömür üretimi gibi sahalardamodernize ve teknik yenileme program-lar› gittikçe yerine oturuyor.

‹stikrarl› ekonomik büyümenin teme-li, Özbekistan’›n zengin do¤al kaynaklar›,yüksek üretim, entelektüel potansiyel veayn› flekilde ülkede sa¤lanan yat›r›m im-kânlar› oldu. Karma ekonominin gerçek-lefltirilmesi amac›yla takip edilen rota, pi-yasa ekonomisinin geliflmifl mekanizma-lar›yla gerçeklefltirildi¤i için k›sa zaman-da hissedilir sonuçlar verdi. Art›k bugün-den itibaren ekonomide büyük pay, milligelirin üçte ikisini, tar›m ekonomisininnerdeyse hepsini, sanayi ve inflaat ürün-lerinin önemli bölümünü üreten özelsektöre aittir.

Özbekistan’da oluflan özel mülkiyet



‚ÓÁð‡ÒÚ‡ÂÚ ‰ÓÎfl ÔðÓ‰ÛÍˆËË Ò ·ÓÎÂÂ‚˚ÒÓÍÓÈ ÒÚÂÔÂÌ¸˛ ÔÂðÂð‡·ÓÚÍË. ÇÒÚðÛÍÚÛðÂ ËÏÔÓðÚ‡ Ì‡Ë·ÓÎ¸¯ËÈ Û‰ÂÎ¸Ì˚È‚ÂÒ ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ï‡¯ËÌ˚ Ë Ó·ÓðÛ‰Ó‚‡ÌËÂ.

Ç˚ÒÓÍËÂ ÚÂÏÔ˚ ðÓÒÚ‡ ÒÎÓÊËÎËÒ¸ ‚ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Â ÔðÓ‰ÛÍˆËËÏ‡¯ËÌÓÒÚðÓÂÌËfl Ë ÏÂÚ‡ÎÎÓÓ·ð‡·ÓÚÍË,˜ÂðÌÓÈ ÏÂÚ‡ÎÎÛð„ËË, ÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì˚ıÏ‡ÚÂðË‡ÎÓ‚, ıÎÓÔÍÓÓ˜ËÒÚËÚÂÎ¸ÌÓÈ,ÚðËÍÓÚ‡ÊÌÓÈ, ¯‚ÂÈÌÓÈ, ÔË˘Â‚ÓÈ,ÔÓÎË„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÈ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË.ì‚ÂÎË˜ÂÌÓ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ.

ç‡ ˝ÚÓÏ ÙÓÌÂ Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒflÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰ÛìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÓÏ Ë íÛðˆËÂÈ. Ç 2005 „. Ó·˙ÂÏÚÓ‚‡ðÓÓ·ÓðÓÚ‡ ‚ÓÁðÓÒ Ì‡ 35 % Ë ÒÓÒÚ‡‚ËÎ524 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ.

íÛðˆËfl fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÍðÛÔÌ˚ıÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ô‡ðÚÌÂðÓ‚ðÂÒÔÛ·ÎËÍË, Í‡Í Ë ÔflÚ¸ Á‡Ô‡‰Ì˚ı ÒÚð‡Ì –îêÉ, ÄÌ„ÎËfl, ëòÄ, ò‚ÂÈˆ‡ðËfl Ë àÚ‡ÎËfl.

ùÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰ÛìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÓÏ Ë íÛðˆËÂÈ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ‚ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ó·Î‡ÒÚflı, ‚

˜‡ÒÚÌÓÒÚË ‚ ÚÓð„Ó‚ÎÂ, Ï‡¯ËÌÓÒÚðÓÂÌËË,ÚÂÍÒÚËÎ¸ÌÓÈ ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË,ÚÂÎÂÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËË Ë ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌ˚ıÚÂıÌÓÎÓ„Ëflı, ÌÂÙÚÂ„‡ÁÓ‚ÓÈ Ó·Î‡ÒÚË,ÚÛðËÁÏÂ.

àÁ ‚ÒÂı ëè, ÍÓÚÓð˚Â ð‡·ÓÚ‡˛Ú ‚ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ, 14 % ÒÓÁ‰‡Ì˚ Ò Û˜‡ÒÚËÂÏÚÛðÂˆÍËı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú 374 ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ıÔðÂ‰ÔðËflÚËÈ.

ÇÒÂ ‚˚¯ÂÒÍ‡Á‡ÌÌÓÂÒ‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚ Ó ¯ËðÓÍÓÏ ð‡ÁÏ‡ıÂÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ ðÂÒÔÛ·ÎËÍÂðÂÙÓðÏ, Ì‡„Îfl‰ÌÓ ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛÂÚ ËıðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚË‚ÌÓÒÚ¸ ËÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸. ñËÙð˚ Ë Ù‡ÍÚ˚ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú ÌÂ ÒÍ‡˜ÍÓÓ·ð‡ÁÌ˚È, ‡˝‚ÓÎ˛ˆËÓÌÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂðÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚ı ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ. ÉÎ‡‚ÌÓÂ, ˜ÚÓðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ë‰ÂÚÔÓÒÚÓflÌÌÓ, Í‡Í ÌÂÔðÂð˚‚Ì˚ÈÔðÓˆÂÒÒ, Ë ÛÊÂ Ò ÔÓÎÌÓÈÛ‚ÂðÂÌÌÓÒÚ¸˛ ÏÓÊÌÓ „Ó‚ÓðËÚ¸, ˜ÚÓÓÌÓ ÔðËÓ·ðÂÎÓ ÌÂÓ·ð‡ÚËÏ˚Èı‡ð‡ÍÚÂð. n

sahibi s›n›f, ülkenin gelece¤inde lokomo-tif olarak görülen küçük ve orta ölçekli ifl-letmeler güç kazand›. Yaln›z son y›l itiba-r›yla tescil edilen flirket say›s› 308.7 bineulaflt›. Yürütülen ekonomik yap›lanma-daki olumlu sonuçlar özellefltirme prog-ramlar›n›n gerçeklefltirilmesinde al›nd›.1992 y›l›ndan itibaren ülkede 85 bin dev-let iflletmesi özellefltirildi ve bu çal›flmadevam ediyor.

Bugün özel sektör GSMH’n›n yaklafl›k%76’s›n›, sanayi üretiminin %78’den faz-las›n›, tar›m sanayi ve perakende mal do-lafl›m›n›n nerdeyse hepsini oluflturmak-tad›r. Ekonomide çal›flanlar›n %77’si özelsektörde çal›fl›yor.

Bugün orta ölçekli iflletmelerGSMH’ya %38.2 oran›nda katk› sa¤l›yor.Bu sahada çal›flanlar ise genel nüfusun%65’ini oluflturuyor. Yeni aç›lan ifl yerle-rinde küçük ölçekli iflletmelerin pay›%85’i teflkil ediyor.

D›fl ekonomik iliflkilerin aktif hâle geti-rilmesi, dünya ekonomisine entegre ol-mada izlenen politikan›n önemli halkala-r›ndan birisidir. Günümüzde Özbekistan140 ülke ile ekonomik ve ticari iliflkilerkurmufl durumda. Bu da Özbekistan ifl-birli¤inin herhangi bir bölge veya ülkegrubuyla s›n›rland›r›lmad›¤›n› göster-mektedir. Çünkü d›fl ticaret co¤rafyas›de¤iflti ve geniflledi.

Özbekistan yönetimince serbest piya-sa ekonomisi reformlar› çerçevesinde be-



Узбекистан проводит «политику открытых дверей»,предлагает всем странам активно сотрудничать на принципахравноправия и взаимной выгоды и поддерживать открытыеотношения для постоянного диалога.

Özbekistan “aç›k kap›lar politikas›”n› yürütüyor ve bütünülkelerle eflit hakka ve karfl›l›kl› ç›kar prensiplerinedayanan, devaml› diyalo¤u destekleyen bir iflbirli¤i öneriyor.

lirlenen hedefler, ekonominin liberallefl-tirilmesi, özel sektörün geliflmesi içinsa¤lanan flartlar, vergi sisteminde k›rtasi-yenin azalt›lmas› ve banka sektöründegerçeklefltirilen reform ülkenin sosyoeko-nomik geliflmesine olumlu etki yapm›flve bunlar›n sonuçlar› 2005 bilançosunayans›m›flt›r.

GSMH’n›n büyüme temposu %7, enf-lasyon oran› %7.8, sanayi üretimi %7.3 vetar›m sanayisi %6.2 oran›nda artm›fl, dev-let bütçesi %0.1 oran›nda fazla vermifltir.

Özbekistan’da gerçeklefltirilen re-formlar›n en önemli sonucu 2005 y›l›ndaihracat hacminin %11.5 büyümesidir. Ba-¤›ms›zl›ktan bu yana ilk defa 2005’te d›flticaret 1.3 milyar dolar fazla verdi ve alt›nrezervleri 1.3 kat artt›. ‹hracatta hammad-de pay› azal›rken yüksek kalitede ifllen-mifl ürün pay› art›yor. ‹thalatta ise en bü-yük pay› otomobil, makina ve teçhizat al›-yor. Otomobil üretimi ve metal ifllemesi,metalürji, inflaat malzemeleri, pamuk te-mizleme, trikotaj, dikim, g›da, matbaac›-l›k sanayisinde yüksek tempolu bir büyü-me gerçekleflti. Otomobil üretimi artt›.

Özbekistan ve Türkiye aras›ndaki tica-ri ve ekonomik iliflkilerde devaml› bir ge-liflme gözleniyor. ‹kili ticari iliflkilerde2005 y›l›nda ticaret hacmi %35 büyüdüve 524 milyon dolar tuttu. Türkiye, Özbe-kistan Cumhuriyeti’nin ekonomik ve tica-ri ortakl›k yapt›¤› Almanya, ‹ngiltere,ABD, ‹sviçre ve ‹talya gibi ilk alt› Bat› ülke-sinden biridir. Türkiye ile özellikle ticaret,otomobil üretimi, tekstil sanayi, teleko-münikasyon, biliflim teknolojileri, petrol,gaz ve turizm gibi farkl› alanlarda iflbirli-¤i dinamik bir flekilde gelifliyor. Özbekis-tan’daki yabanc› yat›r›mc›larla yap›lanortak iflletmelerin %14’ü Türkiye ile kurul-mufltur. Bugün için Özbekistan’da 374 or-tak iflletme faaliyet yürütmektedir.

Yukar›da ifade edilen bilgi ve de¤er-lendirmeler Özbekistan’da gerçeklefltiri-len reformlar›n geniflli¤ini, reformlar›nsonuçlar›n› ve devaml›l›¤›n› aç›k bir fle-kilde göstermektedir. Rakamlar ve vaka-lar Özbekistan’daki gerçeklefltirilen yeniyap›lanman›n s›çramal› bir yap›s› oldu-¤unu de¤il, evrimsel bir karaktere sahipoldu¤unu gösteriyor. Önemli olan, eko-nomideki reformlar›n aral›ks›z gerçek-lefltiriliyor olmas› ve bu alanda bafllayanreformlar›n art›k geri dönülmez bir yap›kazanmas›d›r. n



Президент Российской Федерации Владимир Путин и Ислам КаримовRusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin ve ‹slam Kerimov

Президент Китая Ху Цзинтао и Ислам КаримовÇin Devlet Baflkan› Ho Jintao ve ‹slam Kerimov

Ислам Каримов и президент Афганистана Хамид Карзай‹slam Kerimov ve Afganistan Devlet Baflkan› Hamid Karzai

ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ïï ÒÚÓÎÂÚËfl ‚Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËË (Í‡Í Ó·˘ÂÏ, Ú‡Í ËıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ) ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÎËÒ¸

ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ˚,Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚Â Ì‡ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂÔðÓˆÂÒÒÓ‚ ÛÒ‚ÓÂÌËfl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈÒËÒÚÂÏ˚ ÁÌ‡ÌËÈ Ë ÔðË‚˚˜ÂÍ, ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËflÎË˜ÌÓÒÚË. éÒÓ·ÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ˝ÚËı˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ‡ı ÓÚ‚Ó‰ËÚÒflËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ˚Ï Û˜Â·Ì˚Ï Á‡‚Â‰ÂÌËflÏ, ‚ÍÓÚÓð˚ı ÓÔÓð‡ Ì‡ ÎÛ˜¯ËÂ Úð‡‰ËˆËËÒÓ˜ÂÚ‡ÂÚÒfl ÒÓ ÒÏÂÎ˚ÏË Ú‚Óð˜ÂÒÍËÏËÔÓËÒÍ‡ÏË.

äËÂ‚ÒÍ‡fl ‰ÂÚÒÍ‡fl ‡Í‡‰ÂÏËfl ËÒÍÛÒÒÚ‚,ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ‡fl ‚ 1994 „., –ÔÓÎËÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ‚˚Ò¯ÂÂıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Û˜Â·ÌÓÂ Á‡‚Â‰ÂÌËÂ ÌÓ‚Ó„ÓÚËÔ‡, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚÓ‚ ‚˚Ò¯ÂÈ Í‚‡ÎËÙËÍ‡ˆËË ‚

Ó·Î‡ÒÚË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ê‡ÌðÓ‚ ËÒÍÛÒÒÚ‚‡:ÏÛÁ˚ÍË, ËÁÓ·ð‡ÁËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó Ë ‰ÂÍÓð‡ÚË‚ÌÓ-ÔðËÍÎ‡‰ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÚÂ‡Úð‡,ıÓðÂÓ„ð‡ÙËË. àÒıÓ‰Ì˚Ï ÔÛÌÍÚÓÏÓðË„ËÌ‡Î¸ÌÓÈ ÍÓÌˆÂÔˆËË, ÔÓÎÓÊÂÌÌÓÈ ‚ÓÒÌÓ‚Û ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ‡Í‡‰ÂÏËË, ÒÚ‡ÎÓÒÓÁ‰‡ÌËÂ ÓÔÚËÏ‡Î¸Ì˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰ÎflÏ‡ÍÒËÏ‡Î¸ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÂÈ˛ÌÓ„Ó ‰‡ðÓ‚‡ÌËfl Ì‡ Í‡Ê‰ÓÈ ÒÚ‡‰ËË Â„ÓÚ‚Óð˜ÂÒÍÓ„Ó ðÓÒÚ‡. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ·˚ÎÓ ÒÓ˜ÚÂÌÓˆÂÎÂÒÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï ‚ÂÒÚË ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÛ·Û‰Û˘Â„Ó ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ıÛ‰ÓÊÌËÍ‡ÌÂÔðÂð˚‚ÌÓ ‚ Ó‰ÌÓÏ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓÏ,Ó·Î‡‰‡˛˘ÂÏ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈ ·‡ÁÓÈ ËÍ‡‰ð‡ÏË Û˜Â·ÌÓÏ Á‡‚Â‰ÂÌËË, ÓÚÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚÂÎ¸ÌÓÈ „ðÛÔÔ˚ ‰Ó ‚˚Ò¯ÂÈ¯ÍÓÎ˚. ç‡ Ì‡¯ ‚Á„Îfl‰, Ú‡Í‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ Ì‡Ï ·ÓÎÂÂ ÔÓÎÌÓ Ë ‚ÒÂÒÚÓðÓÌÌÂ,Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÂÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓ Ì‡·Î˛‰‡Ú¸ Á‡

и с к у с с т в о s a n a t


Благородство – важнаяконцепция Киевской детской

академии искусствМихайло Чембержи

Ректор Киевской детской академии искусств, член-корреспондент АПН Украины, профессор.

“Yüksek ahlak” Kiev ÇocukSanat Akademisi’nin ana ilkesi

Mihailo ÇemberjiProf. Dr. Kiev Çocuk Sanat Akademisi Rektörü, Ukrayna Devlet Sanatç›s›.

Yirminci yüzy›l boyunca e¤itimde(genel ve sanat e¤iminde) belirlibilgi ve al›flkanl›k edinme, kiflilik

terbiyesi sistemleri konusunda uygula-nan programlar›n daha da gelifltirilmesiiçin çok say›da denemeler yap›ld›. Bu de-nemelerde yeni teknolojilerle donat›l-m›fl, en iyi geleneklerin cesur ve yarat›c›aray›fllarla bileflimine dayanan e¤itimkurumlar›na özel yer verildi.

1994 y›l›nda kurulan Kiev Çocuk SanatAkademisi, içinde müzik, plastik ve süsle-me sanatlar›, tiyatro ve dans gibi sanat›nçeflitli alanlar›nda yüksek ihtisasl› uz-manlar›n yetifltirildi¤i, yeni tip yar› fonk-siyonel bir yüksek ö¤retim kurumudur.Akademi faaliyetlerinin esas›n› olufltu-ran ç›k›fl noktas›, genç kabiliyetlerin mes-leklerini icra ederken geçirdikleri her afla-mada yeteneklerinin maksimum düzey-de geliflmesi için uygun flartlar›n sa¤lan-mas›d›r. Bu nedenle, “gelece¤in profes-yonel sanatç›s›n›n haz›rlanmas› içinmaddî kaynaklara ve haz›rl›k s›n›flar›n-dan üniversite ö¤retim üyelerine kadarbir kadroya sahip, ba¤›ms›z bir e¤itimkurumunda aral›ks›z e¤itim sürdürül-mesinin maksada daha uygun oldu¤u”karar›na var›ld›. Bizim bak›fl›m›za göreböyle bir sistem, daha dolu ve kapsay›c›bir flekilde her gün çocu¤un gelifliminitakip etmek, baflar› ve baflar›s›zl›klar›n›görmek, yetiflme sürecini mevcut bütünpedagojik araçlarla zaman›nda düzelt-

ð‡Á‚ËÚËÂÏ ðÂ·ÂÌÍ‡, ‚Ë‰ÂÚ¸ Í‡Í Â„Ó ÛÒÔÂıË,Ú‡Í Ë ÛÔÛ˘ÂÌËfl, Ë ‚ÒÂÏ ËÏÂ˛˘ËÏÒflÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍËÏ ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ðËÂÏÒ‚ÓÂ‚ðÂÏÂÌÌÓ ÍÓððÂÍÚËðÓ‚‡Ú¸ ÔðÓˆÂÒÒ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl. èðË ÔÓ‰Ó·ÌÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰ÂÏÓÊÌÓ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ÔðÓ·ÎÂÏ, ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ‚ÓÁÌËÍ‡˛˘Ëı ‚ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ıÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ÏÓ‰ÂÎflı. ÇÂ‰¸ ÓÌËÒÓÒÚÓflÚ ËÁ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÒÚðÛÍÚÛðÌ˚ı˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ÒÓ·ÓÈÛ˜Â·Ì˚Â Á‡‚Â‰ÂÌËfl ð‡ÁÌ˚ı ÛðÓ‚ÌÂÈ;ÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â ÏÂÊ‰Û ÒÓ·ÓÈ, ÓÌË ‚ÒÂÊÂ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÏÂðÂ ÓÚ‰‡ÎÂÌ˚ ‰ðÛ„ ÓÚ‰ðÛ„‡.

Ç ÒÎÓÊË‚¯ÂÈÒfl ÒÚðÛÍÚÛðÂ ‡Í‡‰ÂÏËË„Î‡‚Ì˚ÏË ÒÓÒÚ‡‚Ì˚ÏË ˜‡ÒÚflÏË fl‚Îfl˛ÚÒflÛ˜Â·Ì˚Â ÔÓ‰ð‡Á‰ÂÎÂÌËfl ËÒÔÂˆË‡ÎËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ˆÂÌÚð˚.

Ç˚Ò¯ËÈ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÍÓÎÎÂ‰Ê(Çåä) ËÏÂÂÚ 6 Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚÓ‚: ÏÛÁ˚Í‡Î¸ÌÓ„ÓËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ËÁÓ·ð‡ÁËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡,ÚÂ‡Úð‡Î¸ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡,ıÓðÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ˝ÒÚð‡‰ÌÓ„ÓËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍË ‡·ËÚÛðËÂÌÚÓ‚,ÒÔÂˆÍÛðÒ˚ Ë Ï‡ÒÚÂð-ÍÎ‡ÒÒ˚. Ç Û˜Â·ÌÓÏÔðÓˆÂÒÒÂ Û˜‡ÒÚ‚Û˛Ú Ì‡ ð‡‚Ì˚ı Ôð‡‚‡ıÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚÂÎ¸Ì‡fl, Ì‡˜‡Î¸Ì‡fl, ÒðÂ‰Ìflfl Ë‚˚Ò¯‡fl ¯ÍÓÎ˚. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ð‡·ÓÚ‡˛Ú¯ÍÓÎ‡ ËÒÍÛÒÒÚ‚ Ë „ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌ‡fl ¯ÍÓÎ‡.

Ç‡ÊÌ˚Â Á‡‰‡˜Ë ‚ÓÁÎÓÊÂÌ˚ Ì‡ÒÔÂˆË‡ÎËÁËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ˆÂÌÚð˚,Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛˘ËÂ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚËÛ˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡: Ì‡Û˜ÌÓ-ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÒÍËÈ, ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌ˚È,ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðÌ˚È, ÙËÎ‡ðÏÓÌË˜ÂÒÍËÈ,‚˚ÒÚ‡‚Ó˜Ì˚È, ÚÂıÌË˜ÂÒÍËı ÒðÂ‰ÒÚ‚Ó·Û˜ÂÌËfl, ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ,ÍÓÌÍÛðÒÓ‚, ÙÂÒÚË‚‡ÎÂÈ Ë ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈÔð‡ÍÚËÍË ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚, ÏÂ‰ËÍÓ-ÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ, ÔËÚ‡ÌËfl Ë ‰ðÛ„ËÂ.

éðË„ËÌ‡Î¸Ì‡fl ÍÓÌˆÂÔˆËfl ‡Í‡‰ÂÏËËÓÒÌÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl Ì‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı Ì‡˜‡Î‡ı.

1. çÂÔðÂð˚‚ÌÓÒÚ¸ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â „Î‡‚ÌÓ„ÓÔðËÌˆËÔ‡ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËflÓ·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡ÂÚÒfl ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌËÂÏÛ˜‡˘ËÏÒfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÔðÓÈÚË ÔÛÚ¸ ÓÚÔÓÒÚËÊÂÌËfl ÓÒÌÓ‚ ËÁ·ð‡ÌÌÓÈıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÒÚË Í‚Âð¯ËÌ‡Ï ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ï‡ÒÚÂðÒÚ‚‡‚ ÒÚÂÌ‡ı Ó‰ÌÓ„Ó Û˜Â·ÌÓ„Ó Á‡‚Â‰ÂÌËfl.èðÂ·˚‚‡ÌËÂ ˛ÌÓ„Ó ‰‡ðÓ‚‡ÌËfl ‚ Ó‰ÌÓÈÒËÒÚÂÏÂ Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÒÂ„Ó ÔÂðËÓ‰‡Ó·Û˜ÂÌËfl ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ „Ë·ÍÓÒÚ¸ ‚ÔÓÒÚðÓÂÌËË Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡ Ò Û˜ÂÚÓÏÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËı Á‡‰‡˜, Û‚ÂÎË˜Ë‚‡Ú¸ ËÎËÛÏÂÌ¸¯‡Ú¸ Ì‡„ðÛÁÍÛ, ÓÔÂð‡ÚË‚ÌÓðÂ‡„ËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡ ‚ÓÁÌËÍ‡˛˘ËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ð‡Á‚ËÚËfl ðÂ·ÂÌÍ‡, ÔÓ‰ÍÎ˛˜‡Ú¸ ‚ÒÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ËÚ.‰..

2. é·˙Â‰ËÌÂÌËÂ ð‡ÁÌ˚ııÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ ‚Ó‰ÌÓÏ Û˜Â·ÌÓÏ Á‡‚Â‰ÂÌËË ‚ÓÁÌËÍÎÓ Í‡ÍðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú ÓÒÏ˚ÒÎÂÌËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ

ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË, ÍÓ„‰‡ ÒËÌÚÂÁËÒÍÛÒÒÚ‚ ‚ ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ôð‡ÍÚËÍÂÔðËÓ·ðÂÎ ÒÚÓÎ¸ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ.ÖÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓÂ ÁÌ‡ÍÓÏÒÚ‚Ó ·Û‰Û˘Â„ÓÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡ Ò ÏËðÓÏ ÒÓÔðÂ‰ÂÎ¸Ì˚ı ‚Ë‰Ó‚ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, Ó·˘ÂÌËÂ Ò ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏËð‡ÁÌ˚ı ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ‚ÎËfl˛Ú Ì‡ Ó·Ó„‡˘ÂÌËÂ ‚ÌÛÚðÂÌÌÂ„Ó ÏËð‡,‰‡˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ðÂ‡ÎËÁÓ‚˚‚‡Ú¸ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚Â ÔðÓÂÍÚ˚ ˜ÂðÂÁÏÂÊÙ‡ÍÛÎ¸ÚÂÚÒÍËÂ Ë ÏÂÊÔðÂ‰ÏÂÚÌ˚ÂÒ‚flÁË. áÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚Â ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ËÏÂ˛ÚËÌÚÂ„ðËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó‚Â‰˜ÂÒÍËÂÍÛðÒ˚ Ò ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ÚËÍÓÈ.

3. ê‡ÌÌflfl ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËfl Í‡ÍÛÒÎÓ‚ËÂ ÔÓÎÌÓˆÂÌÌÓÈ ð‡ÁÌÓÒÚÓðÓÌÌÂÈÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚÓ‚ ðÂ‡ÎËÁÛÂÚÒfl ‚‡Í‡‰ÂÏËË ‚ ð‡ÁÌ˚ı ÙÓðÏ‡ı,ÔðÓÌËÁ˚‚‡˛˘Ëı Û˜Â·Ì˚È ÔðÓˆÂÒÒ.ÇÓÒÔËÚ‡ÌÌËÍË ÌÂ ÔðÓÒÚÓ „ÓÚÓ‚flÚ ÒÂ·fl Í·Û‰Û˘ÂÈ ‚ÁðÓÒÎÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË, ‡Ì‡˜ËÌ‡˛Ú ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ ð‡·ÓÚ‡Ú¸ ÛÊÂ‚ ÔðÓˆÂÒÒÂ Ó·Û˜ÂÌËfl. Ç Ú‡ÍËı ÛÒÎÓ‚ËflıÚ‚Óð˜ÂÒÍ‡fl ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Û˜‡˘ËıÒfl ‚Òfl˜ÂÒÍËÔÓÓ˘ðflÂÚÒfl, Ëı Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸Ì˚Â ð‡·ÓÚ˚ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡, ÓÌË

mek imkân› verir. Benzeri yaklafl›mda ge-leneksel e¤itim modellerinde ç›kmas› ka-ç›n›lmaz olan problemlerden kurtulmakmümkündür. Çünkü bu modeller kendiaralar›nda mant›ksal bir ba¤ olan, çeflitliseviyelerdeki e¤itim kurumlar›ndan olu-flur, yine de bu modeller önemli ölçüdebirbirlerinden ayr›d›rlar.

Akademinin oluflan yap›s›nda anaunsurlar e¤itim alt birimleri ve ihtisasmerkezleridir. Yüksek Sanat Koleji; mü-zik, plastik sanatlar, tiyatro, koreografi,sahne sanatlar›, haz›rl›k olmak üzere alt›fakülte, özel s›n›flar ve usta s›n›flar› var-d›r. E¤itim sürecine haz›rl›k, bafllang›ç veyüksek okullar eflit haklarla kat›l›r. Bu-nun d›fl›nda sanat okulu ve sosyal bilim-ler okulu da çal›fl›yor.

E¤itim sürecinin çeflitli ihtiyaçlar›n›gideren ihtisas merkezlerine önemli gö-revler yüklenmifltir: Bilimsel araflt›rma-lar, bilgi, bilgisayar, filarmoni, sergi, e¤i-tim teknik araçlar›, uluslararas› irtibat,yar›flmalar, festivaller, sanat staj›, t›p,psikoloji, beslenme ve di¤erleri.

Akademinin özgün yap›s› birkaç te-mele dayan›yor:

1. Sanat e¤itiminin bafll›ca niteli¤iolan devaml›l›k. Ö¤rencilere seçtiklerisanat dal›n›n esaslar›n› ö¤renmelerin-den bafllama ve profesyonel ustal›¤›n zir-velerine ulaflma yolunu ayn› e¤itim ku-rumunun içinde geçme imkân›n›n sa¤-lanm›flt›r. Genç kabiliyetin ayn› sistemdebütün e¤itim süreci boyunca kalmas›;gelecekteki görevlerin, e¤itim süresi bo-yunca ö¤renciye yap›lan yüklemenin ar-t›r›lmas› veya azalt›lmas›, çocu¤un geli-

s a n a t и с к у с с т в о


‰ÂÏÓÌÒÚðËðÛ˛Ú ÛðÓ‚ÂÌ¸ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡ÎËÁÏ‡, ÍÓÚÓðÓ„Ó ÓÌË ‰ÓÒÚË„ÎËÌ‡ ‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡ÔÂ Ò‚ÓÂ„Ó ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl ‚‡Í‡‰ÂÏËË. éÌË ËÏÂ˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ‚ıÓ‰ËÚ¸ ‚ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÂÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó, ÔðÓ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓË‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‚ÁðÓÒÎ˚ÏË. ùÚÓÏÛÔÓÏÓ„‡˛Ú Ú‚Óð˜ÂÒÍËÂ ÍÓÌÍÛðÒ˚,Ú‚Óð˜ÂÒÍËÂ ÔðÓÂÍÚ˚ Ë Ú.Ô.

4. ÇÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÍÓððÂÍÚËðÓ‚‡ÌËflÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÓðËÂÌÚ‡ˆËË. ÇÔðÓˆÂÒÒÂ Ó·Û˜ÂÌËfl ÔðÓËÒıÓ‰ËÚÍÓððÂÍÚËðÓ‚‡ÌËÂ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈÓðËÂÌÚ‡ˆËË, ÚÓ ÂÒÚ¸ ÛÚÓ˜ÌÂÌËÂ ÛðÓ‚ÌflÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËË Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡‰Îfl Í‡Ê‰Ó„Ó ÒÚÛ‰ÂÌÚ‡. Ç ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË ÓÌ ÔÓÍ‡ÍËÏ-ÎË·Ó ÔðË˜ËÌ‡Ï ÌÂ ‚ ÒÓÒÚÓflÌËË‰ÓÒÚË˜¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓ„ÓÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÛðÓ‚Ìfl, ÓÌ ÏÓÊÂÚ Ì‡Î˛·ÓÏ ˝Ú‡ÔÂ Ó·Û˜ÂÌËfl ‚˚·ð‡Ú¸ Ó‰ÌÓ ËÁ‰ðÛ„Ëı ÔÓ‰ð‡Á‰ÂÎÂÌËÈ, ËÏÂ˛˘ËıÒfl ‚ÒÓÒÚ‡‚Â ‡Í‡‰ÂÏËË: „ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌÛ˛ ¯ÍÓÎÛËÎË ¯ÍÓÎÛ ËÒÍÛÒÒÚ‚, „‰Â ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ÔÓÎÌÓˆÂÌÌÓÂÒðÂ‰ÌÂÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÛÒËÎÂÌÌÓÂ„ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌ˚Ï ÍÓÏÔÓÌÂÌÚÓÏ, Ë ‚‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏ ÔÓÒÚÛÔËÚ¸ ‚ ‰ðÛ„ÓÂ ‚˚Ò¯ÂÂÛ˜Â·ÌÓÂ Á‡‚Â‰ÂÌËÂ. ä‡Ê‰ÓÏÛÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl Ò‚Ó·Ó‰‡ ‚˚·Óð‡.

5. èÓ‚˚¯ÂÌËÂ ðÓÎË Û˜ËÚÂÎfl Í‡Í

ÌÓÒËÚÂÎfl ‚˚ÒÓÍËı ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ùÚÓ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚÔðÂ‰˙fl‚ÎÂÌËÂ ‚˚ÒÓÍËı ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ıÚðÂ·Ó‚‡ÌËÈ Í ÔðÓÙÂÒÒÓðÒÍÓ-ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎ¸ÒÍÓÏÛ ÒÓÒÚ‡‚Û, ÊÂÒÚÍËÂÍðËÚÂðËË Â„Ó ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl.

6. ÇÌÂ‰ðÂÌËÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ıËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ,ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðËÁ‡ˆËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËflÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË˛ ÌÓ‚ÓÈËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ÔÓ‰ð‡ÒÚ‡˛˘Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl. ûÌ˚ÏÒÎÛ¯‡ÚÂÎflÏ ‡Í‡‰ÂÏËË Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌ‡‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÓÎÛ˜ÂÌËfl ÌÛÊÌÓÈËÌÙÓðÏ‡ˆËË ËÁ Î˛·˚ı Ó·Î‡ÒÚÂÈ ÁÌ‡ÌËÈ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï ÚÂıÌÓÎÓ„ËflÏ,àÌÚÂðÌÂÚÛ, ‰ðÛ„ËÏ ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ÏÒËÒÚÂÏ‡Ï. ê‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚ÌÛÚðÂÌÌflfl ÒÂÚ¸, ‚„Î‡‚ÌÓÏ ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðÂ Ì‡Í‡ÔÎË‚‡ÂÚÒflËÌÙÓðÏ‡ˆËfl ÔÓ ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏð‡·ÓÚ˚ (Û˜Â·Ì‡fl, ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl,˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡fl, Í‡‰ðÓ‚‡fl Ë Ú.Ô.).

7. áÌ‡ÌËÂ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı flÁ˚ÍÓ‚.èðË ÚÓÏ, ˜ÚÓ Û˜Â·Ì˚È ÔðÓˆÂÒÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl Ì‡ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ,‰ÂÚË ÏÓ„ÛÚ ËÁÛ˜‡Ú¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı flÁ˚ÍÓ‚ (ðÛÒÒÍËÈ,‡Ì„ÎËÈÒÍËÈ, ÌÂÏÂˆÍËÈ, Ùð‡ÌˆÛÁÒÍËÈ,ËÒÔ‡ÌÒÍËÈ Ë ‰ðÛ„ËÂ) Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ËÎËËÁ·ð‡Ú¸ ‰Îfl ÒÂ·fl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚È ÏËÌËÏÛÏ

fliminde ç›kan problemlerin önüne geçil-mesi, e¤itim sisteminin bütün imkânla-r›n›n devreye sokulmas› gibi tedbirlerindikkate al›nmas› e¤itim sürecinin oluflu-muna bir esneklik kazand›r›r.

2. Sanat türlerinin sentezi, sanat icra-lar›nda bu kadar büyük önem kazan›nca,?ayn› e¤itim kurumunda farkl› sanat kol-lar›n›n bir araya getirilmesi? fikri günü-müz sosyokültürel durumun da dikkateal›nmas› sonucu ortaya ç›kt›. Gelece¤inprofesyonel sanatç›s›n›n ayn› türden sa-nat dallar›n›n dünyas›yla her gün tan›fl-mas›, farkl› sanat dallar›n›n temsilcileriy-le münasebette bulunmas› iç dünyas›-n›n zenginleflmesine etki eder, fakültelerve dersler aras› iliflkiler arac›l›¤›yla ortakprojelerin gerçeklefltirilmesi imkân›n›verir Sanat› bilim olarak ele alan, çokyönlü ve bir araya getirilmifl s›n›flarönemli ayr›cal›klara sahipler.

3. Uzman e¤itimi çeflitlili¤inin flart›,e¤itim sürecini etkileyen ve akademideçeflitli formlarda gerçeklefltirilen erkenprofesyonellik. Ö¤renciler kendilerini sa-dece gelecekteki yetiflkin hayata haz›rla-makla kalm›yor, e¤itim sürecinde profes-yonelce çal›flmaya da bafll›yorlar art›k.Ö¤rencilerin bu tür flartlarda sanat faali-yetleri her flekilde teflvik edilir, kendi bi-reysel çal›flmalar› e¤itim sürecinin birparças› olur ve o ana kadar akademidekald›klar› sürece ulaflt›klar› profesyonel-lik düzeylerini gösterirler. Ö¤renciler ser-best bir flekilde baflar›lar›n› gösterme veyetiflkinlerin profesyonel etkinliklerinekat›lma imkân›na sahipler. Sanat yar›fl-malar› ve projeleri bu tür etkinlikleringerçekleflmesine yard›mc› olur.

4. Profesyonel e¤ilimlerin düzenlen-mesi imkân›. E¤itim sürecinde profes-yonel e¤ilimlerin düzenlenmesi, yaniher ö¤renci için ustalaflma e¤itimi sevi-yesi netlefltirilir. E¤er ö¤renci baz› se-beplerden dolay› belirlenen profesyoneldüzeye eriflemeyecekse, e¤itim süreci-nin istedi¤i etab›nda akademinin bün-yesindeki alt birimlerden lise tahsilinialabilece¤i sosyal bilimler veya sanatokullar›ndan birini seçebilir. Herkeseseçme hakk› verilmifltir.

5. Profesyonel ve manevî de¤erlerintafl›y›c›s› ö¤retmenin rolünün kuvvet-lendirilmesi. Bu da profesör e¤itim kad-rosundan yüksek mesleki taleplerin ol-mas› ve bu kadronun oluflmas›nda kat›ölçülerin olmas› demektir.

и с к у с с т в о s a n a t


Киевская детская академия искусств, основанная в 1994 г., –полифункциональное высшее художественное учебное заведениенового типа, в котором происходит подготовка специалистоввысшей квалификации в области музыки, изобразительного идекоративно-прикладного искусства, театра, хореографии.

1994 y›l›nda kurulan Kiev Çocuk Sanat Akademisi,içinde müzik, plastik ve süsleme sanatlar›, tiyatro vedans gibi sanat›n çeflitli alanlar›nda yüksek ihtisasl›uzmanlar›n yetifltirildi¤i, yeni tip yar› fonksiyonel biryüksek ö¤retim kurumu.

(‰‚‡-ÚðË flÁ˚Í‡) Ë ÔÓÎÛ˜‡Ú¸ ‡ÍÚË‚ÌÛ˛flÁ˚ÍÓ‚Û˛ Ôð‡ÍÚËÍÛ. áÌ‡ÌËÂ flÁ˚ÍÓ‚ð‡Ò¯ËðflÂÚ ÍðÛ„ÓÁÓð, Ó·Ó„‡˘‡ÂÚ ÌÓ‚˚ÏËıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËflÏË,ÔÓ‚˚¯‡ÂÚ ÍÓÌÍÛðÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡.

8. ùÒÚÂÚËÁ‡ˆËfl Û˜Â·ÌÓ„Ó ÔðÓˆÂÒÒ‡ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ÍÓÏÙÓðÚÌ˚ıÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl Û˜‡˘ËıÒfl. èðÓ‰ÛÏ‡ÌÌ˚È‰ËÁ‡ÈÌ ÔÓÏÂ˘ÂÌËÈ, ÔÓÒÚÓflÌÌÓ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘ËÂ ‚˚ÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ‚ÒÂı ˝Ú‡Ê‡ı‡Í‡‰ÂÏËË ÒÚ‡ÎË Ó‰ÌËÏ ËÁ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı‚ÓÒÔËÚ‡ÚÂÎ¸Ì˚ı Ù‡ÍÚÓðÓ‚. çÂÏ‡ÎÓÂÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÔðËÓ·ðÂÚ‡ÂÚ ‚ ˝ÚÓÏ ÍÓÌÚÂÍÒÚÂÓð„‡ÌËÁ‡ˆËfl ÓÍðÛÊ‡˛˘Â„Ó Á‰‡ÌËÂ‡Í‡‰ÂÏËË ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡: ë‡‰ ËÒÍÛÒÒÚ‚,«ÇË¯ÌÂ‚˚È Ò‡‰ËÍ ‚ÓÁÎÂ ı‡Ú˚», ÖÎÓ‚‡flðÓ˘‡, ÒÍÛÎ¸ÔÚÛðÌ˚Â ÍÓÏÔÓÁËˆËË.

9. êÓÏ‡ÌÚËÁ‡ˆËfl Û˜Â·ÌÓ„ÓÔðÓˆÂÒÒ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÒÔÓÒÓ·Ó‚Ì‡Ò˚˘ÂÌËfl Í‡Ê‰Ó„Ó ‰Ìfl ÔðÂ·˚‚‡ÌËflÛ˜‡˘ËıÒfl ‚ ‡Í‡‰ÂÏËË ÓÒÓ·˚ÏÔð‡Á‰ÌË˜Ì˚Ï ÒÏ˚ÒÎÓÏ. èÓÒÚÂÔÂÌÌÓÙÓðÏËðÛÂÚÒfl ÒËÒÚÂÏ‡ ðËÚÛ‡ÎÓ‚,ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛˘Ëı ÒÓÁ‰‡ÌË˛ ‡ÚÏÓÒÙÂð˚‚˚ÒÓÍÓÈ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË.

10. ÇÌÂ‰ðÂÌËÂ ÓÒÌÓ‚ ÔÂ‰‡„Ó„ËÍËÔ‡ðÚÌÂðÒÚ‚‡ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂÛ‚‡ÊËÚÂÎ¸Ì˚ı Ë ð‡‚ÌÓÔð‡‚Ì˚ıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÚÂÏË, ÍÚÓ Û˜ËÚ, Ë ÚÂÏË,ÍÚÓ Û˜ËÚÒfl, ‚ÒÂı, ÍÚÓ ÔðËÌËÏ‡ÂÚ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË Ó·˘Ëı ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÔðÓÂÍÚÓ‚. ùÚÓ ÔðÓfl‚ÎflÂÚÒfl ‰‡ÊÂ ‚Ó·˚˜ÌÓÏ Ó·ð‡˘ÂÌËË Í ÒÚÛ‰ÂÌÚ‡Ï: «ûÌ˚ÂÍÓÎÎÂ„Ë».

11. ÑÂÏÓÍð‡ÚË˜ÌÓÒÚ¸, ·Î‡„ÓðÓ‰ÒÚ‚ÓË ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡fl Ò‚Ó·Ó‰‡ ÔðË ÛÒÎÓ‚ËËÒÓ·Î˛‰ÂÌËfl ð‡ÁÛÏÌÓÈ ÊÂÒÚÍÓÈ‰ËÒˆËÔÎËÌ˚.

äÓÌˆÂÔˆËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË äËÂ‚ÒÍÓÈ ‰ÂÚÒÍÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËËËÒÍÛÒÒÚ‚ ·˚Î‡ Û‰ÓÒÚÓÂÌ‡ èÂð‚ÓÈ ÔðÂÏËËÌ‡ ÇÒÂÛÍð‡ËÌÒÍÓÏ ÍÓÌÍÛðÒÂÓðË„ËÌ‡Î¸Ì˚ı ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍËı ÔðÓÂÍÚÓ‚1994 „., ÍÓÚÓð˚È ÔðÓ‚Ó‰ËÎÒfl ÔÓ‰ ˝„Ë‰ÓÈÄèç ìÍð‡ËÌ˚.

ç‡Û˜Ì‡fl, Ú‚Óð˜ÂÒÍ‡fl Ë ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍ‡fl‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‡Í‡‰ÂÏËË ÓÚÏÂ˜‡Î‡Ò¸ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ÏË ÙÓÌ‰‡ÏË,ÓÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡ÏË.ÄÍ‡‰ÂÏËfl Ì‡„ð‡Ê‰‡Î‡Ò¸ ‰ËÔÎÓÏ‡ÏË ËÏÂ‰‡ÎflÏË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ‚˚ÒÚ‡‚ÓÍ, ‚˜‡ÒÚÌÓÒÚË ‚˚ÒÚ‡‚ÍË «ëÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ ‚ ìÍð‡ËÌÂ» ð‡ÁÌ˚ı ÎÂÚ. Ç2006 „. Á‡ ÏÌÓ„ÓÎÂÚÌ˛˛ ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌÛ˛ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍÛ˛ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ÔÓÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËË Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ìÍð‡ËÌ˚‡Í‡‰ÂÏËfl Û‰ÓÒÚÓÂÌ‡ ÔÓ˜ÂÚÌÓ„Ó Á‚‡ÌËfl«ãË‰Âð ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl».

ÄÍ‡‰ÂÏËfl, ÔÓÎÛ˜Ë‚¯‡fl ‚˚ÒÓÍÓÂÔðËÁÌ‡ÌËÂ ‚ ìÍð‡ËÌÂ Ë Ì‡ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ‡ðÂÌÂ, ËÏÂÂÚ ÏÓ˘Ì˚ÈÔÓÚÂÌˆË‡Î ‰Îfl ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ð‡Á‚ËÚËfl. n

6. Ça¤dafl bilgi teknolojilerinin kulla-n›lmas›. Bilgisayarl› e¤itim, yeni bilgi kül-türünün yetiflen neslinin terbiyesine yar-d›mc› oluyor. Akademinin genç ö¤renci-leri için ça¤dafl teknoloji, internet ve di-¤er komünikasyon sistemleri sayesindeher bilim alan›ndan gerekli bilgi edinmeimkân› sa¤lanm›flt›r. Kurum içi a¤ çal›fl›-yor, ana bilgisayarda e¤itimin bafll›cayönlerine iliflkin bilgiler (e¤itim, sanat,ekonomik, personel v.b.) birikiyor.

7. Yabanc› dil bilgisi. E¤itimin Ukray-naca yap›lmas›n›n yan›nda çocuklar bir-kaç yabanc› dil (Rusça, ‹ngilizce, Alman-ca, Frans›zca, ‹spanyolca v.d.) ö¤renebilir-ler. Ayn› zamanda minimum iki üç dilseçmek ve aktif bir dil prati¤i yapmakmümkün. Yabanc› dil bilmek, ö¤rencininbak›fl aç›s›n› geniflletir, yeni sanatsal et-kilerle zenginlefltirir ve rekabet yetenek-lerini gelifltirir.

8. E¤itim sürecinin estetize edilmesiö¤renciler için rahat flartlar›n sa¤lan-mas›n› gerektirir. Kurumun ak›ll› tasar›-m›, akademinin her kat›nda devaml›sergiler aç›lmas›, e¤itimin bafll›ca fak-törlerinden biri oldu. Bu ba¤lamda aka-demiyi çevreleyen alanda kurulan sanatbahçesini “Köy Evinin Yan›ndaki ViflneBahçesi” ad›n›n verildi¤i köknar korulu-¤undaki heykel kompozisyon büyükönem tafl›yor.

9. E¤itim sürecinin romantize edil-mesi, ö¤rencilerin akademideki her gü-nünün özel bir bayram havas›yla doluolmas› yöntemlerinden biridir. Yüksek

bir manevî atmosferin oluflmas›na yar-d›m eden bir ritüel sistemi yavafl yavaflflekilleniyor.

10. Ortakl›k pedagojisi esaslar›n›nuygulanmas›, ö¤retenle ö¤renen ve or-tak sanat projelerinin gerçekleflmesinekat›lan herkes aras›nda eflit ve sayg›yadayanan iliflkilerin kurulmas› demektir.Bu, ö¤rencilere al›fl›ld›k “genç meslektafl-lar” fleklinde yap›lan hitap fleklinde dekendini gösterir.

11. Kat› ama makul bir disipline uymaflart›yla demokrasi, yüksek ahlak ve tambir özgürlük.

Kiev Çocuk Sanat Akademisi e¤itimkonsepti 1994 y›l›nda Ukrayna çap›ndadüzenlenen orijinal pedagoji projelerikapsam›nda Ukrayna E¤itim BilimleriAkademisi birincilik ödülü ald›. Akademi-nin bilimsel, sanatsal ve pedagojik faali-yetleri uluslararas› vak›f ve ulusal uz-manlarca gözlemlendi. Akademi ulusla-raras› sergilerde, özellikle farkl› y›llardadüzenlenen “Ukrayna’da Ça¤dafl E¤itim”sergisinde madalya ve diplomalarlaödüllendirildi. 2006 y›l›nda Ukrayna e¤i-timinin modernizasyonu için uzun y›llaryapt›¤› yenilikçi pedagojik faaliyetlerin-den dolay› “Ça¤dafl E¤itimin Lideri” ödü-lüne lay›k görüldü.

Ukrayna’da ve uluslararas› sahada al-d›¤› ödüllerle yüksek kabul gören Akade-mi, gelecek y›llardaki geliflimi için büyükbir potansiyele sahip. n

s a n a t и с к у с с т в о


É‡ðÏÓÌËÍ‡, ÍÓÚÓðÛ˛ Ï˚ ıÓðÓ¯ÓÁÌ‡ÂÏ, ÔÓfl‚ËÎ‡Ò¸ ‚ Ì‡˜‡ÎÂ XIX ‚. ‚á‡Ô‡‰ÌÓÈ Ö‚ðÓÔÂ Ë ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË,

ÔðÂÚÂðÔÂ‚ ˝‚ÓÎ˛ˆË˛ Ë ‚Ë‰ÓËÁÏÂÌË‚¯ËÒ¸,ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎ‡Ò¸ ÔÓ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ.èðËÊËÎ‡Ò¸ ÓÌ‡ Ë Û Ì‡Ò ‚ êÓÒÒËË, „‰ÂÁ‡ÏÂ˜‡ÚÂÎ¸Ì˚Â Ï‡ÒÚÂð‡ ÔÓÒÚÓflÌÌÓÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÎË Âfi, ÒÓÁ‰‡‚‡ÎË ÌÓ‚˚ÂÍÓÌÒÚðÛÍˆËË. ÇÓÚ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ˝Ú‡Ô˚·ËÓ„ð‡ÙËË „‡ðÏÓÌËÍË.

1822 „. ÅÂðÎËÌÒÍËÂ Ï‡ÒÚÂð‡ êÂ¯ÚflÈ ËÅÛ¯Ï‡Ì ËÁÓ·ðÂÎË Í‡ÏÂðÚÓÌ˚ ‚ ‚Ë‰ÂÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı „ÓÎÓÒÓ‚˚ı ÔÎ‡ÌÓÍ (ÏÂÚÓ‰

ÔðÓÒÍ‡ÍË‚‡˛˘Â„Ó Ë ÍÓÎÂ·Î˛˘Â„ÓÒflÏÂÚ‡ÎÎË˜ÂÒÍÓ„Ó flÁ˚˜Í‡ ‚ ÓÍÓ¯Â˜ÍÂÏÂÚ‡ÎÎË˜ÂÒÍÓÈ ÔÎ‡ÒÚËÌÍË).

1823 „. ÄÌ„ÎË˜‡ÌËÌ ó‡ðÎÁ ìËÚÒÓÌËÁÓ·ðÂÎ ÍÓÌˆÂðÚËÌÓ (¯ÂÒÚË„ð‡ÌÌÛ˛ıðÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍÛ˛ „‡ðÏÓÌËÍÛ).

1848 „. èÓfl‚ÎÂÌËÂ „‡ðÏÓÌËÍ ‚ êÓÒÒËË ËÌ‡˜‡ÎÓ Ëı ÍÛÒÚ‡ðÌÓ„Ó ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl.îËðÏ‡ «Åð‡Ú¸fl äËÒÂÎÂ‚˚» (íÛÎ‡).

1856 „. ÄðÚÂÎ¸ çËÍÓÎ‡fl ÇÓð‡ÍÒËÌ‡Ì‡˜ËÌ‡ÂÚ ‚˚ÔÛÒÍ „‡ðÏÓÌËÍ ‚ ÇflÚÍÂ.èÂð‚˚Â Ú‡Ú‡ðÒÍËÂ Ú‡Î¸flÌÍË Ò‰ÂÎ‡Ì˚ Ú‡Ï.

т р а д и ц и и g e l e n e k l e r


Играй, гармонь!Рашид Мустафин

Народный артист Республики Татарстан, музыкальный руководитель и главный дирижёр оркестра Государственного ансамбля песни и танца Республики Татарстан.

Çal akordeoncu, çal!Raflit Mustafin

Tataristan halk sanatç›s›, Tataristan devlet dans grubu müzik yönetmeni.

Bizim gördü¤ümüz ve bildi¤imizça¤dafl akordeonculuk 19. as›r bafl-lar›nda Bat› Avrupa’da icat edilmifl

ve farkl›laflarak çeflitli türlerde dünya ge-neline yay›lm›flt›r. Akordeonculuk Rus-ya’da da hak etti¤i yeri bulmufl ve akorde-on ustalar› yurdun çeflitli bölgelerindekendi bulufllar›yla çeflitli akordeonlar üret-mifller. Genel bir bak›fl aç›s›yla de¤erlendir-di¤imizde, akordeonculu¤un geliflimininfarkl› dönemlerden geçti¤i fark ediliyor:

1870 „. ïðÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍ‡fl „‡ðÏÓÌËÍ‡ÒËÒÚÂÏ˚ ÅÂÎÓ·ÓðÓ‰Ó‚‡ (Ï‡ÒÚÂð óÛÎÍÓ‚),ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ Ë ÍÓÌÒÚðÛÍˆËfl.

1891 „. çÂÏÂˆÍËÈ Ï‡ÒÚÂð åËð‚ÓÎ¸‰ËÁÓ·ðÂÚ‡ÂÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÛ˛ ÚðÂıðfl‰ÌÛ˛ÒËÒÚÂÏÛ ÍÌÓÔÓ˜ÌÓ„Ó ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ‡ (·‡flÌ‡).

ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ˚ Ë ·‡flÌ˚Ó˜ÂÌ¸ ÒÎÓÊÌ˚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚. àÏ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ ÏÌÓ„ËÂ ÔðËÂÏ˚ ËÒÔÓÎÌÂÌËfl Ëð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔÓ ı‡ð‡ÍÚÂðÛ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl.ÑÎfl ÌËı ÔË¯ÂÚÒfl ÏÌÓ„Ó ÒÓ˜ËÌÂÌËÈ,‡ð‡ÌÊËðÓ‚ÓÍ Ë Ó·ð‡·ÓÚÓÍ. ùÚËËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚ ‚ÒÂ ·ÓÎÂÂ Û‚ÂðÂÌÌÓÁ‡‚ÓÂ‚˚‚‡˛Ú ÔðËÁÓ‚˚Â ÏÂÒÚ‡ Ì‡ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë ‚ÒÂÏËðÌ˚ı ÍÓÌÍÛðÒ‡ıÌ‡ðfl‰Û ÒÓ ÒÍðËÔÍÓÈ, ÙÓðÚÂÔË‡ÌÓ Ë‰ðÛ„ËÏË ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ÏË. é· ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ‡ıÂ˘Â ÌÂ ÒÍ‡Á‡ÎË Ò‚ÓÂ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ÒÎÓ‚ÓÏ‡ÒÚÂð‡-ÍÓÌÒÚðÛÍÚÓð˚, ÓÌË ‚ ÔÓËÒÍÂÓÔÚËÏ‡Î¸Ì˚ı ðÂ¯ÂÌËÈ.

É‡ðÏÓÌËÍ‡ Á‡ Òð‡‚ÌËÚÂÎ¸ÌÓ ÍÓðÓÚÍËÈÔÂðËÓ‰ (200 ÎÂÚ) ÔðÓ¯Î‡ ÚðÛ‰Ì˚È ËÒÎÓÊÌ˚È ÔÛÚ¸. éÌ‡ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎ‡Ò¸ ‚ÓÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı, Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡Î‡ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚Â ÍðÛ„Ë Ë ÔðÓÒÚ˚ı Î˛‰ÂÈ ‚êÓÒÒËË, ÉÂðÏ‡ÌËË, îð‡ÌˆËË, ÄÌ„ÎËË,Ä‚ÒÚðËË, èÓÎ¸¯Â, óÂıËË, êÛÏ˚ÌËË, ‡ ‚Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl Ë ‚ üÔÓÌËË, äËÚ‡Â. ëÂ„Ó‰Ìfl„‡ðÏÓÌËÍÛ ËÁ„ÓÚ‡‚ÎË‚‡˛Ú ÛÊÂ ÌÂ ‚ÍÛÒÚ‡ðÌ˚ı Ï‡ÒÚÂðÒÍËı, ‡ Ì‡ÔðÂ‰ÔðËflÚËflı, „‰Â ÚðÛ‰flÚÒfl Ï‡ÒÚÂð‡,ÍÓÌÒÚðÛÍÚÓð˚, ËÌÊÂÌÂð˚. çÓÏÂÌÍÎ‡ÚÛð‡ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÏÓ„Ó Ò˚ð¸fl ÌÂ ·Â‰ÌÂÂ ÚÓÈ, ˜ÚÓÔðËÏÂÌflÂÚÒfl ÔðË ‚˚ÔÛÒÍÂ ðÓflÎÂÈ, ‡ðÙ,ÒÍðËÔË˜Ì˚ı, ‰ÛıÓ‚˚ı Ë Û‰‡ðÌ˚ıËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚. ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ·ÓÎ¸¯‡fl ÒÂÚ¸Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËÈ, „‰Â „ÓÚÓ‚flÚ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚ı ËÒÔÓÎÌËÚÂÎÂÈ Ë Ï‡ÒÚÂðÓ‚.

ïÓ˜Û ÒÍ‡Á‡Ú¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÎÓ‚ Ó·˚ÚÓ‚‡ÌËË „‡ðÏÓÌËÍË ‚ í‡Ú‡ðÒÚ‡ÌÂ.í‡Ú‡ðÒÍ‡fl „‡ðÏÓÌËÍ‡, Í‡Í ·˚ÎÓ ‚˚¯ÂÒÍ‡Á‡ÌÓ, ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÇflÚÍË. éÌ‡ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚Ï ÚÂÏ·ðÓÏ,ÍÓÚÓð˚È Ó·ð‡ÁÛÂÚÒfl ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ Á‚Û˜‡ÌËfl‚ ÓÍÚ‡‚Û ÚðÂı „ÓÎÓÒÓ‚: Ó‰ËÌ Ì‡ ÓÍÚ‡‚Û‚˚¯Â, ‰ðÛ„ÓÈ Ì‡ ÓÍÚ‡‚Û ÌËÊÂ ÓÒÌÓ‚ÌÓ„Ó.

àÌÒÚðÛÏÂÌÚ ÔÓ‰ıÓ‰ËÚ ‰Îfl ËÒÔÓÎÌÂÌËflÚ‡Ú‡ðÒÍËı Ì‡ðÓ‰Ì˚ı ÏÂÎÓ‰ËÈ Ë ÔÓÎÛ˜ËÎ·ÓÎ¸¯ÓÂ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ‚ í‡Ú‡ðÒÚ‡ÌÂ ËÅ‡¯ÍÓðÚÓÒÚ‡ÌÂ. Ç ä‡Á‡ÌË ÛÊÂ ÓÍÓÎÓ 70ÎÂÚ ËÁ„ÓÚ‡‚ÎË‚‡ÂÚÒfl ÒÂðËÈÌ‡fl ÏÓ‰ÂÎ¸ 12ı3(12 ÍÎ‡‚Ë¯ ‰Îfl Ôð‡‚ÓÈ ðÛÍË Ë 3 ‰ÎflÎÂ‚ÓÈ). Ç ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏ Û ˝ÚÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ·˚ÎÛ‚ÂÎË˜ÂÌ ‰Ë‡Ô‡ÁÓÌ Ôð‡‚ÓÈ Ë ÎÂ‚ÓÈÍÎ‡‚Ë‡ÚÛð 16ı12.

Ç í‡Ú‡ðÒÚ‡ÌÂ ¯ËðÓÍÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl ËÓ‰ÌÓðfl‰Ì˚Â, ˜ÂÚ˚ðÂı-, ÔflÚË-, ÒÂÏË- Ë‰ÂÒflÚËÍÎ‡Ô‡ÌÌ˚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚. ùÚË„‡ðÏÓÌËÍË Ú‡ÍÊÂ „ÎÛ·ÓÍÓ ÛÍÓðÂÌËÎËÒ¸ ‚Ì‡ðÓ‰ÌÓÏ ·˚ÚÛ, Î˛·ËÏ˚ Ú‡Í ÊÂ, Í‡Í Ë‚flÚÒÍËÂ Ú‡Î¸flÌÍË. åÌÓ„ËÂ „Ó‰˚ Ú‡Ú‡ðÒÍËÂËÒÔÓÎÌËÚÂÎË ‰Ó·Ë‚‡ÎËÒ¸ ÙËÎË„ð‡ÌÌÓ„Ó‚Î‡‰ÂÌËfl ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓÏ, ÒÚðÂÏflÒ¸ Í‡ÍÏÓÊÌÓ ÚÓ˜ÌÂÂ ‚ÓÒÔðÓËÁ‚ÂÒÚË ÏÂÒÚÌ˚È

g e l e n e k l e r т р а д и ц и и


ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚È ÍÓÎÓðËÚ, ÔÂðÂ‰‡Ú¸ı‡ð‡ÍÚÂðÌÛ˛ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ ÏÂÎÓ‰ËÍÛ ËðËÚÏ.

ç‡˜‡ÎÓ ˝ÚÓÏÛ ËÒÍÛÒÒÚ‚Û ÔÓÎÓÊËÎË Â˘Â‚ Ì‡˜‡ÎÂ ïï ‚. àÒÏ‡„ËÎ É‡ÎË‡Í·ÂðÓ‚ ËïÛÒ‡ËÌ ûÒÛÔÓ‚, ‡ ð‡Á‚ËÎ ÓÒÌÓ‚˚ËÏÔðÓ‚ËÁ‡ˆËÓÌÌÓÈ Ë„ð˚ Ì‡ „‡ðÏÓÌËÍÂî‡ÈÁÛÎÎ‡ íÛË¯Â‚. ÇÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËËÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÎË ËÒÔÓÎÌÂÌËÂ Â„ÓÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË î‡ÈÁË ÅËÍÍÂÌËÌ, É‡ÎËÜ‡ÏÎËı‡ÌÓ‚, É‡ÌË Ç‡ÎÂÂ‚, ê‡¯Ë‰åÛÒÚ‡ÙËÌ Ë ‰ðÛ„ËÂ.

Тула выпускает лучшие гармоники в ЕвразииçÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÎÓ‚ Ó ÚÓÏ, „‰Â ‚˚ÔÛÒÍ‡˛Ú„‡ðÏÓÌËÍË Ë ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ˚ ‚ êÓÒÒËË.èðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ˝ÚÓ, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, „ÓðÓ‰Ï‡ÒÚÂðÓ‚ - íÛÎ‡. Ö„Ó ‚ ¯ÛÚÍÛ Ì‡Á˚‚‡ÎË„ÓðÓ‰ÓÏ ÓðÛÊÂÈÌËÍÓ‚, Ò‡ÏÓ‚‡ðÓ‚ Ë„‡ðÏÓÌÂÈ. ÑÂÒflÚÍË ÎÂÚ Ú‡Ï ËÁ„ÓÚÓ‚Îfl˛ÚÒflÁÌ‡ÏÂÌËÚ˚Â ÚÛÎ¸ÒÍËÂ ·‡flÌ˚, ÔðÓÒÚ˚Â ËÏÌÓ„ÓÚÂÏ·ðÓ‚˚Â. Ç åÓÒÍ‚Â Ì‡Î‡ÊÂÌÓÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓ„Ó ·‡flÌ‡«ûÔËÚÂð». ë‡ÌÍÚ-èÂÚÂð·Ûð„ ‰ÂÒflÚÍË ÎÂÚ‚˚ÔÛÒÍ‡Î ÓðÍÂÒÚð˚ Ì‡ðÓ‰Ì˚ıËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚È‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ «äð‡ÒÌ˚È Ô‡ðÚËÁ‡Ì». ÇÓðÓÌÂÊÓ‰ÌËÏ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÓÒ‚ÓËÎ ‚˚ÔÛÒÍ˝ÎÂÍÚðÓ·‡flÌÓ‚ «ùÒÚð‡‰ËÌ». ä‡Á‡ÌÒÍ‡flÙ‡·ðËÍ‡ „‡ðÏÓÌËÈ ‚˚ÔÛÒÍ‡Î‡ ÍÎ‡‚Ë¯Ì˚ÂËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚ ‰Îfl Ì‡ðÓ‰Ó‚ ëÂ‚ÂðÌÓ„Óä‡‚Í‡Á‡ Ë ëðÂ‰ÌÂÈ ÄÁËË. «ÇÓÒÚÓ˜Ì˚È·‡flÌ» ÔÓÍÛÔ‡ÎË ÉðÛÁËfl, ÄðÏÂÌËfl,ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì. ÇÒÂ ÓÌË Ú‡Ï ÔðËÊËÎËÒ¸ ËÒÚ‡ÎË Ì‡ðÓ‰Ì˚ÏË ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ÏË.

ç‡ á‡Ô‡‰Â ÙËðÏ˚ ð‡·ÓÚ‡ÎË Ì‡ÏÌÓ„ÓÛÒÔÂ¯ÌÂÂ: ‚ ÉÂðÏ‡ÌËË Matthias Hohner ËWeltmeister Paolo-Sopranio (‚ ÉÑê), ‚àÚ‡ÎËË Marian Dallape, ‚ ëòÄ PetroDeiro.

Ç ÍÓðÓÚÍÓÈ ÒÚ‡Ú¸Â ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓÛÔÓÏflÌÛÚ¸ ‚ÒÂ ÏÂÒÚ‡, „‰Â ‰ÂÎ‡ÎËÒ¸„‡ðÏÓÌËÍË. ùÚÓ ÇÓÎÓ„‰‡, ë‡ð‡ÚÓ‚, ãË‚Ì˚,

óÂðÂÔÓ‚Âˆ, ÖÎÂˆ Ë ÏÌÓ„ËÂ ‰ðÛ„ËÂ „ÓðÓ‰‡,„‰Â Ì‡ðÓ‰ ÔðËÒÔÓÒ‡·ÎË‚‡Î ÔÓ‰ Ò‚ÓÈ ÛÍÎ‡‰ÊËÁÌË, ÔÓ‰ ÏÂÒÚÌ˚Â ÔÂÒÌË Ë Ú‡Ìˆ˚ ˝ÚËÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ˚. É‡ðÏÓÌËÍ‡·˚Î‡ Ë ÓÒÚ‡ÌÂÚÒfl ‰Û¯ÓÈ Ì‡ðÓ‰‡. ë ÌÂÈÎ˛‰Ë ‚ÂÒÂÎflÚÒfl, „ðÛÒÚflÚ, ðÓÊ‰‡˛ÚÒfl ËÛÏËð‡˛Ú. É‡ðÏÓÌ¸ ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ËÁÏÂÌËÚ, ÒÂÂ ÔÓÏÓ˘¸˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÛÌÂ„Ó Ì‡ ‰Û¯Â.

У каждогонарода своя гармоньçÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÎÓ‚ Ó ð‡ÁÌÓ‚Ë‰ÌÓÒÚflıËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚ Ë Ëı ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËË ÔÓÏËðÛ. éÒÌÓ‚Ì˚ı ÚËÔÓ‚ ‰‚‡: ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ˚(ðÓflÎ¸Ì‡fl ÍÎ‡‚Ë‡ÚÛð‡) Ë ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ˚ÍÌÓÔÓ˜Ì˚Â (‚ êÓÒÒËË ·‡flÌ˚ Ò ÔflÚËðfl‰ÌÓÈÍÎ‡‚Ë‡ÚÛðÓÈ); „‡ðÏÓÌËÍË, Í ÍÓÚÓð˚ÏÒÎÂ‰ÛÂÚ ‰Ó·‡‚ËÚ¸ ‡Ì„ÎËÈÒÍÓÂ ÍÓÌˆÂðÚËÌÓ(ó‡ðÎÁ ìËÚÒÓÌ) Ë ·‡Ì‰ÓÌÂÓÌ (ÄÎ¸ÙðÂ‰ÄðÌÓÎ¸‰ Å‡Ì‰ÓÌÂÓÌ).

ä‡Í ÊÂ ÓÌË ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎËÒ¸ ÔÓÏËðÛ? äÓÌˆÂðÚËÌÓ ÍðÂÔÍÓ ÔðËÊËÎÓÒ¸ Ì‡ÅðËÚ‡ÌÒÍËı ÓÒÚðÓ‚‡ı, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚àðÎ‡Ì‰ËË. àÌÓ„‰‡ ‚ÒÚðÂ˜‡ÂÚÒfl ‚Óîð‡ÌˆËË, ‚ ‰ÂÔ‡ðÚ‡ÏÂÌÚÂ ÅðÂÚ‡Ì¸.

Å‡Ì‰ÓÌÂÓÌ ÔÂðÂ¯‡„ÌÛÎ ÓÍÂ‡Ì Ë Ó·ðÂÎ‚ÚÓðÛ˛ ðÓ‰ËÌÛ ‚ Äð„ÂÌÚËÌÂ Ë Åð‡ÁËÎËË.áÌ‡ÏÂÌËÚ˚Â ‡ð„ÂÌÚËÌÒÍËÂ Ú‡Ì„Ó ËÎ‡Ï·‡‰‡ ËÒÔÓÎÌfl˛ÚÒfl Ì‡ ·‡Ì‰ÓÌÂÓÌÂ ‚ÒÓÒÚ‡‚Â ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚ı „ðÛÔÔ:ÙÓðÚÂÔË‡ÌÓ, ÍÓÌÚð‡·‡Ò, „ËÚ‡ð‡, Û‰‡ðÌËÍ ËÔÂðÍÛÒÒËË (ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÂ Û‰‡ðÌ˚Â).åÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÒÓÒÚ‡‚˚.

äÓÌˆÂðÚËÌÓ ıÓðÓ¯Ó Á‚Û˜ËÚ ‚ÏÂÒÚÂ Ò‚ÓÎ˚ÌÍÓÈ, ÒÍðËÔÍÓÈ, ‚ËÓÎÓÌ˜ÂÎ¸˛ ËÔðÓ‰ÓÎ¸ÌÓÈ ÙÎÂÈÚÓÈ.

É‡ðÏÓÌËÍ‡ ıÓðÓ¯Ó Á‚Û˜ËÚ ‰‡ÊÂ ‚ÒÓÒÚ‡‚Â ÒËÏÙÓÌË˜ÂÒÍÓ„Ó ÓðÍÂÒÚð‡.äÓÏÔÓÁËÚÓð˚ ‚ÍÎ˛˜‡˛Ú Ô‡ðÚËË‡ÍÍÓð‰ÂÓÌÓ‚ ‚ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl ÍðÛÔÌÓÈÙÓðÏ˚ (è.à.ó‡ÈÍÓ‚ÒÍËÈ, «ÉÂðÓË˜ÂÒÍ‡flÒ˛ËÚ‡»). ë˛ËÚ‡ ·˚Î‡ ËÒÔÓÎÌÂÌ‡ ‚ „ÓðÓ‰ÂäËÒÎÓ‚Ó‰ÒÍÂ ‚ 1909 „. (‰ËðËÊÂð

1822 y›l›nda Berlinli ustalar Reshtayve Bushmann efl zamanda ça¤dafl sesplakalar› (metal çerçeve içinde bulunanhareketli plak) fleklinde kamerton icatetmifltir.

1823 y›l›nda ‹ngiliz Charls Witson ‹n-giliz Concertina’y› icat etmifltir.

1848 y›l›nda Rusya’n›n Tula flehrindeakordeon üretimi bafllam›flt›r (“Kiselevkardefller” flirketi).

1856 y›l›nda Nikolay Voraksi’nin flirke-ti Vyatka flehrinde (Kirov bölgesi) akor-deon yap›m›na bafllam›fl; ilk Tatar akor-deonu da burada yap›lmaya bafllam›flt›r.

1870 y›l›nda Beloborodov türü (ustaÇulkov) Hromatik akordeon Rusya’yahas bir tür ve sistemle kullan›l›r.

1891 y›l›nda Alman usta Mirwold ça¤-dafl 3 s›ra dü¤meli akordeon icat etmifl-tir (Rusça ad› “bayan”).

Ça¤dafl akordeonlar oldukça a¤›r me-kanizma ile çal›flmaktad›r. Bu müzikaletleri için çok farkl› çeflitte müzikleryap›lmakta. Bu aletler uluslararas› mü-zik yar›flmalar›nda keman, fortopiyan vebaflka aletler gibi ödüllere lay›k görül-mekte. Usta icatç›lar akordeon hakk›ndahenüz son sözlerini söylemifl de¤iller, bunedenle hâlâ geliflmekte ve mükemmel-leflmekte.

Akordeonculuk 200 y›ll›k geçmifliyleRusya, Almanya, Fransa, ‹ngiltere, Avus-turya, Polonya, Çek ve Romanya gibi ül-kelerin en seçkin müzisyenlerini kendi-ne çekmifl ve oldukça zorlu bir geliflmesüreci yaflam›flt›r. Bu ülkelere aras›naAsya bölgesi (Japonya ve Çin) de kat›l-m›flt›r. Bugün akordeon üretimi küçükimalathanelerde de¤il, kendi ustalar› vemühendisleri olan ça¤dafl fabrikalardayap›lmakta, endüstrinin önemli bir ko-lunu oluflturmaktad›r.

Tataristan’da akordeonculuk Vyatkaflehrinde üretilen akordeonlarla baflla-m›flt›r. Di¤erlerine nazaran burada üre-tilen akordeonlar›n kendine has bir ince-likte vurufl özelli¤i vard›r.

Bu aletlerin Tatar melodileri için uy-gun olmas› Tataristan ve Baflk›rdistan’ayay›lmas›na sebep olmufltur. AkordeonKazan’da yetmifl senedir 12x3 (12 dü¤mesa¤, 3 dü¤me sol) modeli ile üretilmifl,sonraki y›llarda 16x12 modeli ile devametmifltir.

Tataristan’da tek s›ra dört, befl, yedi



óÂðÌflıÓ‚ÒÍËÈ). ç‡ „‡ðÏÓÌËÍÂ Ë„ð‡Î èÂÚðÖÏÂÎ¸flÌÓ‚Ë˜ ÖÌËÒÂÂ‚ (èÂÚð çÂ‚ÒÍËÈ),‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl ÏÛÁ˚Í‡ÌÚ, Ó·˙ÂÁ‰Ë‚¯ËÈÔÓÎÏËð‡ ÒÓ Ò‚ÓËÏË „‡ðÏÓÌËÍ‡ÏË.

ë‡ð‡ÚÓ‚ÒÍ‡fl „‡ðÏÓÌ¸ ÔÓÔÛÎflðÌ‡ Û‡ÒÚð‡ı‡ÌÒÍËı Ú‡Ú‡ð Ë Í‡ÎÏ˚ÍÓ‚.

íÛÎ¸ÒÍ‡fl ‰‚Ûıðfl‰Í‡ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎ‡Ò¸ÔÓ ‚ÒÂÈ êÓÒÒËË, „‰Â ÊË‚ÛÚ Â‰ËÌÓÈ ÒÂÏ¸ÂÈ120 Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ë ·˚ÚÛÂÚ ‚ÂÁ‰Â – ÓÚëÏÓÎÂÌÒÍ‡ ‰Ó äÛðËÎ.

Ñ‡ÊÂ ‚ ÄÙðËÍÂ ÂÒÚ¸ „‡ðÏÓÌËÍË(ðÓflÎ¸Ì˚Â). å˚ ‚ÒÚðÂ˜‡ÎË Ëı ‚ çË„ÂðËË,ëÂÌÂ„‡ÎÂ Ë ÅÂÌËÌÂ. Ç íÛÌËÒÂ ·ÓÎ¸¯Âð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌ ‡ÍÍÓð‰ÂÓÌ.

àÌÚÂðÂÒÌÓ, ˜ÚÓ „‡ðÏÓÌËÍ‡ ÔÓ‚ÎËflÎ‡Ì‡ ı‡ð‡ÍÚÂð ËÒÔÓÎÌÂÌËfl ÔÂÒÂÌ Ë Ú‡ÌˆÂ‚.åÓÂ ÏÌÂÌËÂ Ú‡ÍÓ‚Ó: ÔÂÒÌË ÒÚ‡ÎË ·ÓÎÂÂ‚ÂÒÂÎ˚ÏË Ë ‰ËÌ‡ÏË˜Ì˚ÏË, ÓÒÓ·ÂÌÌÓÏÌÓ„ÓÍÛÔÎÂÚÌ˚Â Ì‡ðÓ‰Ì˚Â ÔÓÔÂ‚ÍË Ë˜‡ÒÚÛ¯ÍË. ç‡ðÓ‰ Ò‡Ï Ë„ð‡Î Ë Ò‡Ï ÊÂ ÔÂÎÔÓ‰ „‡ðÏÓÌ¸. Ä Ú‡ÌÂˆ, ÌÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, ÒÚ‡Î

ve on dü¤meli akordeonlar da yayg›nolarak kullan›lmaktad›r. Bu s›ra d›fl›akordeonlar konserlerde s›k kullan›lm›fl,‹talyan akordeonlar› gibi halk›n sevgisinikazanm›flt›r.

‹smail Galiekberov ve Hüseyin Yusu-pov Tatar akordeon sanat›n›n öncüleri,Fayzulla Tuiflev ise gelifltiren ve sa¤lam-laflt›rand›r. Bu sanatç›lardan sonra FeyziBikkenin, Gali Camlihanov, Gani Valiyevve Raflit Mustafin gibi ustalar önemlikatk›larda bulunmufllard›r.

Avrasya’n›n en iyiakordeonlar› Tula’da yap›l›rRusya’da akordeon üretiminde öncelik,ustalar flehri Tula’n›nd›r. Bu nedenle buflehre silahtarlar, semaverler ve akorde-

onlar flehri denmifltir. Onlarca y›l bu fle-hirde ünlü Tulyak akordeonlar› yap›l-maktad›r.

Tula’dan sonra s›ra tabi ki Mosko-va’ya gelir. Moskova’n›n ünlü akordeo-nu “bayan” diye adland›r›lan “Yupi-ter”dir. Petersburg flehrinde onlarca y›lmilli orkestra aletleri üretilir. Ad›na “K›-z›l Partizan” denen mükemmel akorde-onlar bu flehrin ürünüdür. Voronej flehriilk elektronik “Estradin” akordeonu üre-tenlerdendir.

Kazan akordeon fabrikas› ise Kafkas-lara ve Orta Asya’ya her çeflit dü¤meli veklavyeli müzik aletleri göndermifltir.Bunlar aras›nda “Pflins” akordeonu Ad›-ge, Kabardin, Balkar, Kuzey Osetya; “Do-¤u Bayan›”n› Gürcistan, Ermenistan veAbhazlar tercih etmifllerdir. Azerbaycan

g e l e n e k l e r т р а д и ц и и


1. Саратовская гармоньSaratov akordeonu

2. Тальянка (12х3, обыкновенный стандарт)Çok sevimli nefleli, kendisi deTürkülere konu olan Talyan akordeon

3. Татарская гармонь (18-клавишная)18 parmak dü¤meli Tatar akordeonu

4. БандонеонBandoneon, Latin Amerikal›lar›n s›kkulland›¤›, dü¤meleri kasa üzerindeolan akordeon

5. Тульская гармоньTula akordeonu

6. Тальянка (14-клавишная)Talyan akordeon (bir baflka çeflit)

7. Немецкий клавишный аккордеонParmak dü¤meli Alman akordeonu

8. Немецкий кнопочный аккордеонYuvarlak dü¤meli Alman akordeonu

9. Баян «Юпитер» (московский)Moskova yap›m› ünlü Yupiterakordeonu (Rusça “bayan” denir)

10.Детский аккордеон «Yamaha»Çocuklar›n yayg›n kulland›¤› Yamaha akordeon

11. Татарская двухрядная гармонь‹ki s›ra parmak dü¤meli Tatar akordeonu

12. Татарская национальная концертная гармоньTatar konser akordeonu

13. Татарская семиклапанкаYedi dilli Tatar akordeonu

14.Татарская пятиклапанкаBefl dilli Tatar akordeonu

15. Татарская четырехклапанкаDört dilli Tatar akordeonu

Разные виды гармоникиAkordeon türleri

1

2

4

5

7

9

10

11

·ÓÎÂÂ ˜ÂÚÍËÏ Ë ·˚ÒÚð˚Ï ÔÓ ÚÂÏÔÛ.É‡ðÏÓÌËÍ‡ ÔðË‰‡Î‡ ·ÎÂÒÍ Ë Íð‡ÒÓÚÛËÒÔÓÎÌflÂÏ˚Ï ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËflÏ.çÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ ÒÂ·Â ·ÂÁ ·‡flÌ‡Ë „‡ðÏÓÌËÍË ÓðÍÂÒÚð ðÛÒÒÍËı Ì‡ðÓ‰Ì˚ıËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚.

ê‡Ì¸¯Â Û Ú‡Ú‡ð ·˚ÚÓ‚‡Î‡ ÒÍðËÔÍ‡. Ä ÍÓ„‰‡ Í „ðÛÒÚÌÓÈ ÒÍðËÔÍÂÔðËÒÓÂ‰ËÌËÎ‡Ò¸ Á‡ÎËı‚‡ÚÒÍ‡fl „‡ðÏÓÌËÍ‡,ÔÓÎÛ˜ËÎÒfl ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚È ‰Û˝Ú,ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍ‡fl ÒıÂÏ‡ ‡‰‡ÊËÓ Ë ‡ÎÎÂ„ðÓ.

É‡ðÏÓÌËÒÚ ·˚Î Û‚‡Ê‡ÂÏ˚Ï ËÔÓ˜ÂÚÌ˚Ï „ÓÒÚÂÏ ÔÓ‚Ò˛‰Û. ÑÂ‚Û¯ÍË ÌÂÓÒÚ‡‚ÎflÎË Â„Ó ·ÂÁ ‚ÌËÏ‡ÌËfl, „Óð‰ËÎËÒ¸Ò‚ÓÂÈ ðÓÎ¸˛ ‚ÓÁÎ˛·ÎÂÌÌÓÈ „‡ðÏÓÌËÒÚ‡.

åÛÁ˚Í‡ Ë Âfi ËÒÔÓÎÌÂÌËÂ – ˝ÚÓ ˜‡ÒÚ¸‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ÒÓÒÚÓflÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. éÌ‡ÓÚ‚ÎÂÍ‡ÂÚ ÓÚ ‰ÛðÌÓ„Ó, ð‡‰ÛÂÚ Ë ‚ÂÒÂÎËÚ,ÓÌ‡ Ì‡‰ÂÊ‰‡ Ë Î˛·Ó‚¸, ÓÌ‡ Ó·˙Â‰ËÌflÂÚÌ‡ðÓ‰˚. ç‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÔÂ‚˜ÂÒÍËı,Ú‡ÌˆÂ‚‡Î¸Ì˚ı Ë ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚ıÍÓÌÍÛðÒ‡ı Î˛‰Ë ÛÁÌ‡˛Ú ÌÓ‚˚Â ÍÛÎ¸ÚÛð˚,ÌÓ‚˚Â ÔÂÒÌË, ‰ðÛÁ¸fl Ó·˘‡˛ÚÒfl Ì‡ flÁ˚ÍÂÏÛÁ˚ÍË, ÌÂ ÚðÂ·Û˛˘ÂÏ ÔÂðÂ‚Ó‰‡.

àÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡Î¸Ì‡fl ÏÛÁ˚Í‡ ÓÚð‡Ê‡ÂÚı‡ð‡ÍÚÂð ÚÓ„Ó ËÎË ËÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡. ç‡ÒıÓÊËı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ı ð‡ÁÌ˚Â Ì‡ðÓ‰˚Ë„ð‡˛Ú ð‡ÁÌÛ˛ ÏÛÁ˚ÍÛ. éÒÂÚËÌ˚,„ðÛÁËÌ˚, ˜Â˜ÂÌˆ˚ Ë„ð‡˛Ú ÒÚðÂÏËÚÂÎ¸ÌÛ˛ÎÂÁ„ËÌÍÛ. ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ìˆ˚ Ë„ð‡˛Ú ÔÓ-Ò‚ÓÂÏÛ, Û ·ÓÎ„‡ð ÒÏÂ¯‡ÌÌ˚Â ÚÂÏÔÓðËÚÏ˚7/16 Ë 11/16. ç‡ Ò‡ð‡ÚÓ‚ÒÍÓÈ „‡ðÏÓÌËÍÂÚ‡Ú‡ð˚ Ë„ð‡˛Ú ÔðÓÚflÊÌ˚Â ÏÂÎÓ‰ËË, ‡ÌÓ„‡Èˆ˚ Ë Í‡ÎÏ˚ÍË Ó˜ÂÌ¸ ·˚ÒÚðÛ˛ ËðËÚÏË˜ÌÛ˛ ÏÛÁ˚ÍÛ.

ÅÓÎ¸¯ÓÈ ·ÛÍÂÚ, ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È ËÁÓ‰ÌËı ðÓÁ Ë Ó·ÂðÌÛÚ˚È ÁÓÎÓÚÓÈ ÙÓÎ¸„ÓÈ,ÔðÓË„ð˚‚‡ÂÚ ÔðÓÒÚÓÏÛ ·ÛÍÂÚÛ ËÁð‡ÁÌÓˆ‚ÂÚÌ˚ı ÔÓÎÂ‚˚ı ˆ‚ÂÚÓ‚,ËÁ‰‡˛˘Ëı ÒÎÓÊÌ˚È ‡ðÓÏ‡Ú. ü ÊÂÎ‡˛ÏÓÎÓ‰ÂÊË ÌÂ ‰‡Ú¸ ÔÓ„Ë·ÌÛÚ¸ Ì‡ðÓ‰ÌÓÏÛËÒÍÛÒÒÚ‚Û, ÌÂ ‰‡Ú¸ ÛÈÚË ÒÓ ÒˆÂÌ˚„‡ðÏÓÌËÍÂ – ‚Â‰¸ ˝ÚÓ ˜‡ÒÚ¸ Ì‡¯ÂÈËÒÚÓðËË Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚. n

ise seçmeli do¤u akordeonlar›n› tercihetmifller. Akordeonlar oralarda be¤enikazanm›fl ve sanki oral› olmufllard›r.

Bat›daki akordeon üretim flirketleridaha h›zl› geliflmifl. Bat› Almanya’n›nMatthias Hohner, Do¤u Almanya’n›nWeltmeister Paolo-Sopranio, ‹talya’n›nMarian Dallape ve ABD’nin Petro Deiroakordeonlar› oldukça ünlü.

Tüm akordeon flehirlerini saymakmümkün de¤il tabi ki. Vologda, Saratov,Livn›, Çerepovets, Elets gibi pek çok flehirhalk› bu mükemmel aletlere kültürelanlamlar yükleyerek onlar› hayatlar›n›nbir parças› haline getirmifllerdir.

Bu aletler s›radan vatandafllar tara-f›ndan kimseden emir olmadan, kendizevki için sevgi ile üretilmifllerdir. Akor-deon insan›n ruhuydu ve hep öyle oldu.Haklar onunla e¤lenmifl, üzülmüfl, haya-t›n›n birçok an›na onu dahil etmifl, onunarac›l›¤› ile içindeki hisleri güzel bir dilleanlatabilme imkân› bulmufltur.

Her milletinbir akordeonu varAkordeonlar royal klavyeliler ve dü¤meliakordeonlar (Rusya’da Bayan diyorlar 5s›ral› klavyeleri bulunur) olmak üzere ikiçeflittir. Fazla büyük olmayan de¤iflik bi-çimli el müzik aletleridirler. Yukar›da sa-y›lanlara ‹ngiliz concertinosu (CharlsWitson) ve Bandoneon’u da (Alfred Ar-nold Bandoneon) eklemek mümkün.Acaba dünya genelinde nas›l yay›lm›fl-lar? Concertino ‹ngiliz adalar›nda sevil-mifl, özellikle ‹rlanda’da, Fransa’da veBretan bölgesinde nadir olarak görülür.

Bandoneon okyanusu bile aflarak Ar-jantin ve Brezilya’da ikinci vatan›n› bul-mufl. Ünlü Arjantin tangosu ve lambadafortopiyano, kontrbas, gitar ve davul efl-li¤inde bandaneonla oynan›r.

Concertinoya keman ve flüt türü mü-zik aletleri ile güzel efllik edilir. Akorde-onlar senfoni orkestras›nda da güzelkullan›l›r. Müzisyenler önemli eserleriçalan aletler aras›na akordeonu da kat›-yorlar. Mesela Kislovodsk flehrinde P.‹.Çaykovskiy’nin “Kahramanl›k bestesi”P.Y.Yeniseev taraf›ndan oynanm›flt›r.Petr Nevskiy kendi akordeonu ile dünya-y› gezen ünlü bir müzisyendir.

Saratov akordeonu Astrahan Tatarla-r› ve Kalm›klar aras›nda yayg›nl›k kazan-m›flt›r. Tula’n›n iki s›ral› akordeonu tüm

Rusya geneline yay›lm›fl; Brest’ten Ku-ril’e kadar yaflayan 120 çeflit millet bualeti kullan›yor.

Afrika’da bile royal klavyeli akordeon-lar var. Nijerya, Senegal ve Berlin’de gör-dük onlar›. Tunus’ta ise daha çok dü¤-meli akordeonlar yayg›n. Akordeonunkarakteristik özelliklerinden biri de dansve türkülerin seslendirme tarz›n› belirle-yen bir özelli¤e sahip olmas›. Özelliklemilli türküler ve h›zl› at›flmalar bu aletledaha nefleli ve dinamik hal al›yor. ‹nsan-lar hem çalm›fl, hem söylemifl. Dans isedaha net ve dinamikleflmifl. Rus halkmüzik çalg›lar›n› akordeon ve bayans›ztasvir etmek mümkün de¤il. Akordeonmilli nitelik kazanm›fl.

Tatarlarda ise akordeona kadar yay-g›n olarak keman kullan›lm›fl. Bunaakordeon eklenince daha güzel birahenk oluflmufl. A¤layan keman›n yan›-na güldüren akordeon gelmifl ve adajioallegronun en güzel temsili, klasik flematamamlanm›flt›r.

Her millet akordeoncuya hürmet et-mifl, e¤er misafirse, onu güzel a¤›rlam›fl.K›zlar›n da gönül tercihlerinde akorde-onculuk, önemli kriter olmufl. Sevgilininakordeoncu olmas› moda haline gelmifl.

Müzik ve icras› genel anlamda insanruhunun bir parças›d›r. Güzel müzik in-san› kötüden iyiye yönlendirir, insan›nyaflama gayretini artt›r›r, samimilefltirirve insanlar› birbirine yak›nlaflt›r›r. Dün-yada müzik yar›flmalar› hofl bir atmos-ferde geçiyor ve farkl› milletten insanlarbu dilde tercümans›z anlaflabiliyorlar.

Müzik ve müzik aletleri onu kullananher milletin karakterini yans›t›r. Ayn›aletlerle farkl› milletler farkl› müzik icraederler. Osetin, Gürcü ve Çeçenler h›zl›lezginkay›, Ermeniler uzun ve a¤›r bafll›mugam› severler. Azerilerin kendi stili,Bulgarlar›n kar›fl›k ritimleri vard›r. Sara-tov akordeonunda Tatarlar uzun melo-diler çalarken, Nogay ve Kalm›klar h›zl›ritmik müzik icara ederler.

Çiçek buketi çeflitli çiçeklerden olufl-tu¤unda güzel olur. Onun için gençleretavsiyem kendi milli sanat›n›z›n yüksel-mesine önem verin. Çünkü bu, bizim ta-rihimiz kültürümüz ve zenginli¤imizdir.Sanatç›lar da en az›ndan kendi çocukla-r›na ustal›klar›n› ö¤retebilse, böylece ge-lecek nesillere b›raksa. Derslerde müzikdersleri daha da zengin olsa. n



Евразия разрабатываетпроекты совместногопроживания народов

Avrasya birlikte yaflamaprojeleri gelifltiriyor

ì ˜‡ÒÚÌËÍË ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„ÓÙÓðÛÏ‡, Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓ„ÓèÎ‡ÚÙÓðÏÓÈ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ‚

ÒÚÓÎËˆÂ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ ÅË¯ÍÂÍÂ,„Ó‚ÓðËÎË Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÏËðÌÓ„ÓÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ.

ì˜‡ÒÚÌËÍË ÙÓðÛÏ‡ Ó·ÒÛÊ‰‡ÎË‚ÓÔðÓÒ˚ ð‡Á‚ËÚËfl ‰ðÛÊÂÒÍËıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ë ‚Á‡ËÏÌÓ„ÓÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡, ËÒÍÓðÂÌÂÌËfl‚ð‡Ê‰Â·ÌÓÒÚË, ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚.äÓÌˆÂÔˆËË ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËflˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ·˚Î‡ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌ‡Ë‰Âfl ÒÓ˛Á‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ÔðÂ‰ÎÓÊËÎ‡ ‰Îflð‡ÒÒÏÓÚðÂÌËfl ÚÂÏÛ «ÑË‡ÎÓ„ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂÌ‡ðÓ‰Ó‚». ç‡ ÙÓðÛÏ, ÚÓðÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂÓÚÍð˚ÚËÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸ ‚ ÓÚÂÎÂ

Hyatt Regency, ÒÓ·ð‡ÎÓÒ¸ ·ÓÎÂÂ ÒÚ‡Û˜ÂÌ˚ı, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ‰ÂflÚÂÎÂÈ,ÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚, ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ Ë ÔÓÎËÚËÍÓ‚ËÁ ð‡ÁÌ˚ı ÒÚð‡Ì. ì˜‡ÒÚÌËÍË ÙÓðÛÏ‡ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎË, ˜ÚÓ ‰‚ËÊÂÌËÂ ÏËð‡ ‚ÒÚÓðÓÌÛ Ó‰ÌÓÔÓÎflðÌÓÒÚË ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒflÓ‰ÌËÏ ËÁ Ù‡ÍÚÓðÓ‚ ð‡ÁÊË„‡ÌËflÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚.

Ç˚ÒÚÛÔ‡fl Ì‡ ÓÚÍð˚ÚËË ÙÓðÛÏ‡,„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì Ä‰‡ı‡Ìå‡‰ÛÏ‡ðÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ‰Ë‡ÎÓ„ Ë‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÒËÎÓÈ,Ì‡ÏÌÓ„Ó ÔðÂ‚˚¯‡˛˘ÂÈ ÒËÎÛ ÓðÛÊËfl:«ë‡ÏÓ ‚ðÂÏfl ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ, ˜ÚÓÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð, ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËÂˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÏÓ‰ÂÎÂÈ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ‡ Ì‡Ó·ÓðÓÚ –ÏÛÎ¸ÚËÍÛÎ¸ÚÛð‡ fl‚ÎflÂÚÒfl flðÍÓÈ,ÒÛ˘ÌÓÒÚÌÓÈ, ËÁÌ‡˜‡Î¸ÌÓÈ ˜ÂðÚÓÈ

а к т у а л ь н о g ü n c e l


Diyalog Avrasya (DA) Platformutaraf›ndan K›rg›zistan’›n baflken-ti Biflkek’te düzenlenen forumda

medeniyetlerin bir arada yaflayabilmesi-nin zorunlulu¤una vurgu yap›ld›. Global-leflen dünyada düflmanl›klar›n yerinidostlu¤un, çat›flmalar›n yerini iflbirlikle-rinin almas› gerekti¤ine dikkat çekilenforumda, “medeniyetler çat›flmas›” te-orisine karfl›l›k “medeniyetler ittifak›” te-zi tart›fl›ld›.

1998 y›l›nda 20’ye yak›n Avrasya ülke-sinden yazar, akademisyen ve entelektüe-lin kat›l›m›yla hayat bulan Diyalog Avras-ya (DA) Platformu, K›rg›zistan’›n baflkentiBiflkek’te “Medeniyetler diyalo¤u ve bir-likte yaflama” konusunu masaya yat›rd›.Hyatt Regency Otel’de yap›lan ve farkl› ül-kelerden yüzden fazla bilim adam›, din

Чингиз Айтматов (слева)и Равиль Гайнутдин(второй слева)подчеркнули, чтосовместное мирноепроживание -необходимость века, вкотором мы живем

Toplant›ya kat›lan CengizAytmatov (solda) veRusya Müftüler Birli¤iKonseyi Baflkan› RavilGaynuddin (soldan ikinci)birarada yaflaman›n ça¤›nbir gere¤i oldu¤unubelirttiler

adam›, gazeteci, yazar ve politikac›n›n biraraya geldi¤i toplant›da konuflan kat›l›m-c›lar dünyaya tek kutuplu bir anlay›fl›ndayat›ld›¤›na dikkat çekerek, bu duru-mun çat›flmalar› körükleyece¤ine vurguyapt›lar.

Forumun aç›l›fl›nda konuflan K›rg›zis-tan Devlet Sekreteri Adahan Maduma-rov, diyalog ve karfl›l›kl› anlay›fl›n en güç-lü silahlardan daha etkili oldu¤unu ifa-de ederek, “Buradaki insanlar silah kul-lanmaks›z›n insanlar›n gönlünü kazan-maya çal›fl›yor. Bu silah en güçlü roket-

Ë Ëı ð‡Á‚ËÚËÂ ÌÂð‡‚ÌÓˆÂÌÌÓ. å˚‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÂÎ‡Ú¸ ‚ÒÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÂ ‰Îfl ÚÓ„Ó,˜ÚÓ·˚ Î˛‰Ë Û·Â‰ËÎËÒ¸, ˜ÚÓ ËÒÎ‡Ïfl‚ÎflÂÚÒfl ðÂÎË„ËÂÈ ÏËð‡. àÒÎ‡ÏÒÍÓÏÛÏËðÛ Ì‡‰Ó ËÁ·Â„‡Ú¸ Ì‡‚flÁ˚‚‡ÌËflá‡Ô‡‰ÓÏ ‰ËÍÚ‡Ú‡ Ë ÔÓÎËÚËÍË ‰‚ÓÈÌ˚ıÒÚ‡Ì‰‡ðÚÓ‚. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðÓfl‚ÎflÚ¸Û‚‡ÊÂÌËÂ Í ‰ðÛ„ËÏ ðÂÎË„ËflÏ,Úð‡‰ËˆËflÏ. àÒÎ‡ÏÒÍËÈ ÏËð ÓÚÍð˚ÚÓÁ‡fl‚ÎflÂÚ Ó „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚË Í ‰Ë‡ÎÓ„Û ËÌ‡‰ÂÂÚÒfl Ì‡ ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌ˚È ÓÚ‚ÂÚ á‡Ô‡‰‡».

èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ îÓÌ‰‡ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ ËÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚ íÛðˆËË ï‡ðÛÌ íÓÍ‡ÍÚ‡ÍÊÂ „Ó‚ÓðËÎ, ˜ÚÓ ‚Ó ‚ÒÂı ðÂÎË„Ëflı

˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Í‡Í Ú‡ÍÓ‚Ó„Ó».ÉÓ‚Óðfl Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËflð‡ÁðÛ¯ËÚÂÎ¸Ì˚ı ·‡ð¸ÂðÓ‚„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ë ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÈ ÏÂÊ‰ÛÔÓÌflÚËflÏË «á‡Ô‡‰» Ë «ÇÓÒÚÓÍ»,å‡‰ÛÏ‡ðÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ: «å˚ ÊË‚ÂÏ ‚Ì‡ÔðflÊÂÌÌÓÏ ðËÚÏÂ ÒÓ·˚ÚËÈ ËÔÓðÓÊ‰‡˛˘Ëı Ëı ÔðË˜ËÌ, ÏËðÌ‡ıÓ‰ËÚÒfl ‚ ÒÓÒÚÓflÌËË ÔÂðÂıÓ‰‡ ÍÌÓ‚˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. ã˛‰Ë ‚ÒÂ Â˘ÂÒ˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ á‡Ô‡‰ Ë ÇÓÒÚÓÍ‚ð‡Ê‰Â·Ì˚ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„Û, ÌÓ ðÂ‡Î¸Ì‡flÍ‡ðÚËÌ‡ „Óð‡Á‰Ó ÒÎÓÊÌÂÂ, ˜ÂÏ Ó· ˝ÚÓÏ„Ó‚ÓðËÚ ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ». å‡‰ÛÏ‡ðÓ‚ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ, ˜ÚÓ ÏËð ÛÒÚ‡Î ÓÚÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ Ë ÒÚðÂÏËÚÒfl Í‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌË˛.

ÇÒÂÏËðÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È Í˚ð„˚ÁÒÍËÈÔËÒ‡ÚÂÎ¸ óËÌ„ËÁ ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚ Ú‡ÍÊÂÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÍÓÌÙÎËÍÚ ÏÂÊ‰Û á‡Ô‡‰ÓÏË ÇÓÒÚÓÍÓÏ ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl Ì‡ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı ÓÚÎË˜Ëflı.«êÂÎË„ËË ÒÎÓ‚ÌÓ ðÂÍË, ÍÓÚÓð˚ÂÒÚÂÍ‡˛Ú ‚ Â‰ËÌÓÂ ÏÓðÂ», – ÒÍ‡Á‡ÎÔËÒ‡ÚÂÎ¸.

«Все религиипроповедуют мир»èðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ ëÓ‚ÂÚ‡ ÏÛÙÚËÂ‚ êÓÒÒËËê‡‚ËÎ¸ É‡ÈÌÛÚ‰ËÌ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓèÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚÁ‡ ÏËðÌÓÂ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Î˛‰ÂÈð‡ÁÌÓÈ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚË,ð‡ÁÌÓ„Ó ‚ÂðÓËÒÔÓ‚Â‰‡ÌËfl,ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ð‡ÁÌ˚Â ÍÛÎ¸ÚÛð˚.ç‡ÔÓÏÌË‚ Ó ÔðÓ‰ÓÎÊÂÌËËÌÂÓ·˙fl‚ÎÂÌÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ÏÂÊ‰Û á‡Ô‡‰ÓÏË ËÒÎ‡ÏÒÍËÏ ÏËðÓÏ, ê‡‚ËÎ¸ É‡ÈÌÛÚ‰ËÌÁ‡fl‚ËÎ: «å˚ ‚ÂðËÏ, ˜ÚÓ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ·˚Ú¸ ÌÂ ‰ÓÎÊÌÓ.ñË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡

g ü n c e l а к т у а л ь н о


Координатор телеканала STV по СреднейАзии Наджи Тосун от имени турецкойделегации разместил часть мозаики,представляющей собой коллаж из лицпредставителей разных народов, в виделоготипа ДА.

Da logosu üzerine çal›fl›lan çeflitlimilletlerden oluflan puzzle parças›n› Türkiyead›na STV Orta Asya Koordinatörü NaciTosun yerine yerlefltirdi

Координатор телеканала STV по СреднейАзии Наджи Тосун от имени турецкойделегации разместил часть мозаики,представляющей собой коллаж из лицпредставителей разных народов, в виделоготипа ДА.

Da logosu üzerine çal›fl›lan çeflitlimilletlerden oluflan puzzle parças›n› Türkiyead›na STV Orta Asya Koordinatörü NaciTosun yerine yerlefltirdi

ÛÚ‚ÂðÊ‰‡˛ÚÒfl Ôð‡‚‡ Ë Ò‚Ó·Ó‰˚˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. «ç‡Ôð‡¯Ë‚‡ÂÚÒfl ‚ÓÔðÓÒ, ÂÒÎËðÂÎË„ËË ÌÂ ÒÎÛÊ‡Ú ‰ÂÎÛ ÏËð‡, ÚÓ ‚ ˜ÂÏÒÏ˚ÒÎ Ëı ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl?» –ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ ÓÌ. ÇÒÂ ðÂÎË„ËË Á‡ÔðÂ˘‡˛Ú‚ÓðÓ‚ÒÚ‚Ó, Û·ËÈÒÚ‚Ó. ÇÒÂ ðÂÎË„ËËÁ‡fl‚Îfl˛Ú Ó Ôð‡‚Â Ì‡ ÊËÁÌ¸. ÖÒÎË ˝ÚÓÚ‡Í, ÔÓ˜ÂÏÛ ÚÂððÓðËÒÚ˚ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚðÂÎË„Ë˛ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl Ò‚ÓËı ˆÂÎÂÈ?óÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ‰‚ËÊÂÚÒfl ‚ ·Û‰Û˘ÂÂ. å˚Ì‡‰ÂÂÏÒfl, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ·Û‰Û˘ÂÂ ·Û‰ÂÚÒ‚ÂÚÎ˚Ï, ÏËðÌ˚Ï. äÓÌÂ˜ÌÓ, Ì‡ÏÔðË‰ÂÚÒfl ÒÚÓÎÍÌÛÚ¸Òfl Ò ÚðÛ‰ÌÓÒÚflÏË, ËÚÓ„‰‡ ‰Ë‡ÎÓ„ ÒÚ‡ÌÂÚ Ì‡¯ËÏÔÓÏÓ˘ÌËÍÓÏ Ì‡ ˝ÚÓÏ ÔÛÚË».

Мирное сосуществование – настоящее искусствоëÓ‚ÂÚÌËÍ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ÍÛÎ¸ÚÛð˚íÛðˆËË åÛÒÚ‡Ù‡ Å˛˛Í: àÁ‚ÎÂÍ‡flÛðÓÍ ËÁ ËÒÚÓðËË Ë ÔðÂÊÌËıÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„

Ö‚ð‡ÁËfl ÒÚðÂÏËÚÒfl Ì‡ÈÚË ÔÛÚËÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÏËð‡ Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËflÌ‡ ÔÎ‡ÌÂÚÂ. å˚ fl‚ÎflÂÏÒfl Ò‚Ë‰ÂÚÂÎflÏËÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ì˚Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ð‡ÁÎË˜ËÈ. êÂÎË„ËËÔðËÁ˚‚‡˛Ú Î˛‰ÂÈ ·˚Ú¸ Â‰ËÌ˚ÏË ÔðË‚ÒÂı Ò‚ÓËı ð‡ÁÎË˜Ëflı, ÛÍðÂÔÎflÚ¸Â‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË.

ùÍÒ-ÏËÌËÒÚð ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ íÛðˆËËã˛ÚÙÛÎÎ‡ ä‡flÎ‡ð: Ç ‚ÂÍ„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Á‡‰ÛÏ‡Ú¸ÒflÌ‡‰ ÔðË˜ËÌ‡ÏË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËıÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. é‰ËÌ ËÁ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ÙÂÌÓÏÂÌ‡ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË,ÒÓıð‡Ìfl‚¯ÂÈ ÒËÎÛ Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË 600ÎÂÚ, fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ÂðÓÚÂðÔËÏÓÒÚ¸. ÇÓÂÌÌ˚ÈÍÓÌÙÎËÍÚ ‚ ÅÓÒÌËË Ú‡ÍÊÂ ‰ÓÎÊÂÌÒÚ‡Ú¸ ‰Îfl Ì‡Ò ÛðÓÍÓÏ.

äÓÓð‰ËÌ‡ÚÓð ÔÓ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈÄÁËË ÚÂÎÂÍ‡Ì‡Î‡ STV ç‡‰ÊË íÓÒÛÌ:åËðÌÓÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ –˝ÚÓ ÍÛÎ¸ÚÛð‡, ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó, ˝ÚÓ ÔðËÁÌ‡ÍÁðÂÎÓÒÚË. ü ‚Âð˛, ˜ÚÓ Ì‡ ˝ÚÓÈ ÁÂÏÎÂ

lerden daha güçlü bir silaht›r. K›l›çla, in-sano¤lu gerçekte özgür olamayacakt›r.Ba¤›ms›zl›k ancak gönüllerde olur.” dedi.Globalleflmenin y›k›c› engellerinin ön-lenmesi gerekti¤ine vurgu yapan Madu-marov, Do¤u-Bat› ihtilaf›n›n kald›r›lmas›gerekti¤ini ifade etti. Madumarov, “Birdönüm noktas›nday›z. Bütün dünya yenide¤erlere dönüflüm aflamas›ndad›r. Do-¤u-Bat› aras›nda bir çeliflki var gibi gös-termek insanlar›n zihninde yer al›yor.Gerçek tablo Huntington’›n ‘medeniyet-ler çat›flmas›’ tablosundan çok farkl›.” di-yerek, dünyan›n çat›flmaya de¤il, karfl›-l›kl› anlay›fla ihtiyaç duydu¤unu dile ge-tirdi. Dünyaca ünlü K›rg›z yazar CengizAytmatov da konuflmas›nda Do¤u-Bat›çat›flmas›nda etnik ve dinsel farkl›l›kla-r›n öne ç›kt›¤›n› kaydederek flöyle konufl-tu: “Dinler farkl› nehirler gibidir; ama ay-n› denize akan nehirler gibi bir arayagelmelidir.”



Анатолий Пинский / Anatoly Pinskiy Мустафа Бююк / Mustafa Büyük Лютфулла Каялар / Lütfullah Kayalar

Bütün dinlerbar›fl› emrediyorRusya Müftüler Birli¤i Konseyi Baflkan›Ravil Gaynuddin diyalog platformununfarkl› din, kültür ve etnik yap›ya sahip in-sanlar›n bir arada yaflamas›n› amaçlad›-¤›n› belirtti. Gaynuddin, Bat› ile ‹slâmaras›nda ilan edilmemifl bir çat›flma ol-du¤unu vurgularken, konuflmas›nda fluifadelere yer verdi: “Medeniyetler aras›bir savafl olmamas› gerekti¤ine inan›yo-ruz. Medeniyetler farkl›d›r ve geliflmeleride eflit de¤ildir. Dinimizin bar›fl ve iyilikdini olarak alg›lanmas›n› sa¤lamal›y›z.Tek kutuplu bir dünya insanlara dayat›l›-yor. Bundan da en çok Müslümanlar etki-leniyor. Baflka dinlere, geleneklere sayg›göstermek gerekir. Sayg› ve diyalog tektarafl› olmaz.” Gazeteciler ve YazarlarVakf› Baflkan› Harun Tokak ise, dinlerinhepsinde insan hak ve özgürlüklerininvarl›¤›na dikkat çekti¤i konuflmas›nda flu

ИТОГОВАЯ РЕЗОЛЮЦИЯ



21-23 Haziran 2006 tarihleri aras›nda K›rg›zistan Biflkek’te gerçeklefltirilen “Medeniyetler diyalo¤u ve birlikte yaflama”konulu forumun kat›l›mc›lar› afla¤›daki maddelerde fikir birli¤ine varm›fllard›r:

1. Tarihi kaynaklar her devletin kendi ç›karlar› çerçevesinde yaz›lm›fllard›r. Halklar aras› dostluklar uzun sürmesinera¤men, bu yaz›l› kaynaklar ço¤unlukla savafllardan bahsetmektedir. Bu durumu de¤ifltirmek amac›yla “AvrasyaTarihçiler Birli¤i” ad›yla bir komisyon oluflturulmas›, bu komisyonda eski tarihi kaynaklar›n incelenerek medeniyetleraras› olumlu iliflkileri gelifltirici yeni bir tarih bak›fl aç›s› oluflturmalar› sa¤lanmal›.

2. Avrasya farkl› medeniyetlerin birlikte yaflamas›na iliflkin zengin bir tecrübeye sahiptir. Bu nedenle, çat›flmalar›birbirimizden uzak durarak de¤il, yan yana durarak ve diyalogla çözmeliyiz.

3. Büyük dünya dinleri farkl› kültürlerin bir arada yaflamas› konusunda zengin kaynaklara sahiptir. Avrasya co¤rafyas›ndakültürler aras› iliflkilerin gelifltirilmesi amac›yla bu kaynaklardan yeni flartlara uyarlanarak istifade edilmeli.

4. Toplumsal bar›fl›n sa¤lanabilmesi için, küreselleflme flartlar›nda milli kültürleri yok etmeden toplumlar›n birlikteyaflamas›na imkan veren ortamlar sa¤lanmal›.

5. Toplumsal ve politik süreçlerin küreselleflmeyle birlikte h›z kazand›¤› günümüzde, sosyo-kültürel de¤erler e¤itimdeönemli bir faktör olmufltur. Özellikle bu faktör bölgesel, milli ve dini de¤erlerle ça¤›m›z›n dayatmalar›na karfl› cevapverip, diyalo¤u ve birlikte yaflama düflüncesini esas alarak yeni bir e¤itim modeli oluflturmal›d›r.

6. Diyalog Avrasya Platformu faaliyetleri çerçevesinde, e¤itim kurumlar›n›n da (ilkokul, lise, kolej ve üniversite)iflbirli¤iyle hoflgörü ve diyalog kültürü oluflturmak amac›yla “gençli¤i yetifltirme program›” gelifltirilmeli.

7. E¤itim kurumlar›n›n “nas›l bir insan ve vatandafl yetifltirmeli” konusundaki programlar›n› medeniyetler aras› diyalo¤çerçevesinde yeniden gözden geçirmesinde fayda var.

8. Avrasya’da dezenformasyon sürecinin durdurulmas› ve medyada objektifli¤in sa¤lanmas› amac›yla, dinlerin hoflgörüve tarihi dostluklar› sa¤lamlaflt›rmak üzere yay›nlar yapan ve medeniyetler aras› diyalo¤un geliflmesine önem verenreferans medya organlar›yla iflbirli¤i kurulmal›.

9. Kendi kültür ve toplumuna yabanc› kalmadan, olaylar› daha objektif ve etrafl›ca de¤erlendirip yorumlayabilecekmedya mensuplar›n›n yetifltirilmesi amac›yla Diyalog Avrasya Platformu faaliyetleri çerçevesinde imkanlar gelifltirilmeli.

10. Medya organlar› aras›nda daha etkin bir bilgi al›fl verifli sa¤lanabilmesi amac›yla Avrasya Medya ‹flbirli¤i (7. DAPtoplant›s›nda dile getirilen) hayata geçirilmeli. Bu amaçla, platformun üyelerinin kat›l›m›yla bir komisyon oluflturularakmedya-merkezinin çal›flma prensipleri belirlenmeli.

11. Medya toplumda demokratik hak ve özgürlüklerin önünü açmal›d›r.

12. Bu formun gerçeklefltirilmesinde ev sahipli¤i yapan K›rg›zistan Cumhuriyeti Cumhurbaflkan› Say›n Kurmanbek Bakiev’e,Devlet Sekreteri Adahan Madumarov’a ve Kültür Bakan› Sultan Raev’e samimi desteklerinden dolay› teflekkür ederiz.

21-23 июня 2006 г. в Бишкеке (Кыргызстан) состоялся международный форум «Диалог цивилизаций исосуществование народов». Участники Форуму пришли к единому мнению по следующим вопросам.

1. Большинство существующих исторических трудов написано с точки зрения интересов отдельных государств.Несмотря на продолжительные периоды мирного взаимопонимания между народами, они представляют собойтруды о войнах. С целью изменения этой ситуации необходимо создать союз историков Евразии, которыйпересмотрит эти труды и создаст новый тип истории, способствующей развитию позитивных отношений междуцивилизациями.

2. Евразия обладает богатым опытом мирного сосуществования различных цивилизаций. Исходя из этого, мыдолжны решать конфликты не путем отдаления друг от друга, а путем взаимного сближения и диалога.

3. Мировые религии имеют богатую основу для мирного сосуществования народов. Участники форума считают, чтодля развития межкультурных отношений необходимо активно использовать ресурсы религий с учетомсовременных технологий и вызовов времени.

4. С целью обеспечения мира между народами необходимо сформировать основу для мирного сосуществованиякультур с учетом развития локальных культур в условиях глобализации.

5. В условиях ускорения общественно-политических процессов, вызванных глобализацией мирового сообщества,социокультурные аспекты в образовании становятся решающим фактором. Именно они формируют новуюобразовательную модель, основанную на принципах мирного сосуществования и диалога цивилизаций исочетании региональных, национальных и религиозных особенностей с вызовами времени.

6. В рамках деятельности Платформы Диалог Евразия необходимо разработать программу обучения молодежи сцелью формирования этики толерантности и культуры диалога с привлечением сети учебных заведений –начальных школ, лицеев, колледжей, университетов и т.д.

7. Согласно принципам развития диалога цивилизаций и толерантности необходимо пересмотреть и дать новую оценкудисциплинам, преподаваемым в учебных заведениях, которые ставят целью воспитание человека и гражданина.

8. С целью противодействия процессу дезинформации и субъективности участники Форума готовы оказыватьсодействие развитию ответственных СМИ, способных осуществлять экспертную оценку событий, что послужитразвитию диалога цивилизаций, направленного на укрепление позитивных гуманистических принципов религии иисторической дружбы.

9. В рамках деятельности Платформы Диалог Евразия необходимо создать возможности для повышенияквалификации представителей журналистской профессии с целью формирования класса разносторонне развитых,не отчужденных от своей культуры и общества журналистов, способных объективно оценивать и комментироватьсобытия и факты.

10. Продолжить работу по созданию единого евразийского информационного пространства (согласно решению,принятому на 7-м Заседании Платформы ДА) для эффективного обмена информацией между СМИ. С этой цельюсоздать оргкомитет с участием членов Платформы для разработки концепции деятельности медиа-центра.

11. Участники Форума считают, что СМИ должны становиться проводниками демократических прав и свобод вобществе.

12. Участники Форума выражают искреннюю благодарность президенту Республики Кыргызстан КурманбекуБакиеву, госсекретарю Республики Кыргызстан Адахану Мадумарову и министру культуры Республики КыргызстанСултану Раеву за эффективную поддержку проведения Форума.

SONUÇ B‹LD‹RGES‹

Александр Макаров / Aleksandr Makarov

Александр Макаров (Россия), Петре Метревели (Грузия) и Кетеван Хуцишвили (Грузия)

Aleksandr Makarov (Rusya), Petre Metreveli (Gürcistan) ve Ketevan Hutsiflvili (Gürcistan)

Наджи Бостанджи (Турция), Ильяс Айтымбет (Казахстан) и Гиули Аласания (Грузия)

Naci Bostanc› (Türkiye), ‹lyas Ayt›mbet (Kazakistan) ve Giuli Alasania (Gürcistan)



görüflleri aktard›: “Dinler insanlar›n bar›-fl›na hizmet etmeyecekse neden vard›r,sorgulamas› yap›l›yor. Dinlerin hepsindeinsan öldürmek, h›rs›zl›k yapmak yasak-t›r. Hayat özgürlü¤ü vard›r. Öyleyse ne-den dinler üzerinden teröristler üretili-yor? ‹nsanl›k bir istikbale yürüyor. Bizimumudumuz bu yürüyüflün huzura, bar›-fla olmas›d›r. Baz› handikaplar ç›kacakt›r,bunun için bizim s›¤›naca¤›m›z yer dediyalogdur.”

Çat›flmadangeçinebilmek, sanatt›rKültür Bakanl›¤› Müsteflar Yard›mc›s›Mustafa Büyük: DA Platformunun tarihboyunca milletlerin yaflam›fl oldu¤u ça-t›flmalar› tecrübe alarak ortaya koyan, ge-lece¤e bar›fl ve sevgiyi nas›l iletebilece¤i-mizi gösteren bir çal›flma yapt›¤›na ina-n›yorum. Medeniyetlerin farkl›l›k üzerineinfla edildi¤ini görüyoruz. ‹nsanlar›n or-tak de¤erlerde birleflmesi hem dinlerdehem de fikirlerde ö¤ütlenmifltir.

Eski Maliye Bakan› Lütfullah Kayalar:Globalleflmenin yafland›¤› bu dönemde ta-rihteki çat›flmalar›n neden do¤du¤unu tes-pit etmek gerekir. Osmanl›’y› 600 y›l ayaktatutan sebep semavi dinlerin gereklerini ye-rine getirmek isteyenlere hiçbir müdahale-

de bulunmamas›d›r. Yak›n zamanda yafla-d›¤›m›z Bosna Hersek’teki medeniyet çat›fl-mas›ndan ders almam›z gerekir.

STV Orta Asya Koordinatörü Naci To-sun: Beraber yaflamak bir sanat, bir kül-tür, bir seviye meselesidir. Birlikte yafla-may› dünyaya kabul ettirecek insanlar butopraklarda yetiflecektir. Genç nesil bar›fliçinde bir dünya istiyor.

Rusya Federasyonu Museviler Birli¤iKonseyi Baflkan› Anatoly Pinskiy: Bütündünya için sorumluluk gerektiren bir dö-nemde topland›k. Birbirimizi anlad›¤›m›zölçüde çocuklar›m›z›n gelece¤ini belirle-yece¤iz. Bu çeflitlilik ayr›l›¤a ve çat›flmayade¤il, bar›fla ve birli¤e hizmet etmeli.

Moskova Patri¤i D›fl ‹liflkiler Enformas-yon Bölümü Baflkan› Aleksandr Makarov:Baz› insanlar tek bir medeniyet, tek birkültür olsun istiyor. Bu mümkün de¤il.Her kültür var olma hakk›na sahiptir. Rus-ya’da insanlar y›llarca birlikte yaflad› amaflimdiye kadar çat›flma olmad›. n

Известный узбекский историк,профессор Хайдарбек Бабабеков

рассказал об опыте совместного проживаниянародов в Евразии

Özbek tarihçi Haydarbek Bababekovkonuflmas›nda Avrasya’da farkl› milletlerin

birlikte yaflama tecrübelerine yer verdi

‚˚ð‡ÒÚÛÚ Î˛‰Ë, ÍÓÚÓð˚Â Ì‡Û˜‡Ú ‚ÒÂ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÊËÚ¸ ‚ ÏËðÂ. åÓÎÓ‰ÓÂÔÓÍÓÎÂÌËÂ Ê‡Ê‰ÂÚ ÏËð‡ Ì‡ áÂÏÎÂ.

êÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ¸ äÓÌ„ðÂÒÒ‡Â‚ðÂÈÒÍËı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ıÓð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ Ë Ó·˙Â‰ËÌÂÌËÈ ‚êÓÒÒËË (äÖêééê êî) ÄÌ‡ÚÓÎËÈèËÌÒÍËÈ: ç‡¯‡ ‚ÒÚðÂ˜‡ ÔðÓıÓ‰ËÚ ‚Ó˜ÂÌ¸ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔÂðËÓ‰ ËÒÚÓðËË.ÅÛ‰Û˘ÂÂ Ì‡¯Ëı ‰ÂÚÂÈ ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ Á‡‚ËÒËÚÓÚ ÛðÓ‚Ìfl Ì‡¯Â„Ó ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl.ê‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð, ˝ÚÌÓÒÓ‚ Ë ðÂÎË„ËÈ‰ÓÎÊÌÓ ÒÎÛÊËÚ¸ ÌÂ ðÓÁÌË Ë ÍÓÌÙÎËÍÚ‡Ï,‡ ÏËðÛ Ë Â‰ËÌÂÌË˛.

êÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ¸ ÒÂÍÚÓð‡ÔÛ·ÎËÍ‡ˆËÈ ÓÚ‰ÂÎ‡ ‚ÌÂ¯ÌËıˆÂðÍÓ‚Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ åÓÒÍÓ‚ÒÍÓ„ÓÔ‡ÚðË‡ðı‡Ú‡ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð å‡Í‡ðÓ‚:çÂÍÓÚÓð˚Â Î˛‰Ë ÊÂÎ‡˛Ú ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËflÂ‰ËÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË.é‰Ì‡ÍÓ ‚ÒflÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ËÏÂÂÚ Ôð‡‚ÓÌ‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËËÒÚÓÎÂÚËÈ ‚ êÓÒÒËË Î˛‰Ë ÊË‚ÛÚ ‚ÏÂÒÚÂË ÌÂ ‚ð‡Ê‰Û˛Ú. n

Министр культуры Кыргызстана Султан Раев,председатель Гостелерадиовещания РК КыясМолдокасымов и госсекретарь РеспубликиКыргызстан Адахан Мадумаров

K›rg›zistan Kültür Bakan› Sultan Raev, K›rg›zistanRadyo-TV Kurumu Baflkan› K›yas Moldokas›mov veK›rg›zistan Devlet Sekreteri Adahan Madumarov



Роксолана: краеугольныйкамень истории

Роксолана ожила в старинной атмосфере дворца-музея Топкапы. 23 мая2006 г. здесь прошла презентация перевода на турецкий язык романа

«Роксолана» (в турецком переводе роман называется «СултаншаХюррем»), автором которого является известный украинский писательПавло Загребельный.

В вечере-презентации приняли участие министр культуры Украины ИгорьЛиховой, посол Украины в Турции Александр Мищенко, генеральныйконсул Украины в Стамбуле Владимир Пузыренко, генеральный консул РФв Стамбуле Александр Кривенко, глава отдела образования городаСтамбула Омер Балыбей, директор дворца-музея Топкапы, доктористорических наук, профессор Ильбер Ортайлы, а также ученые,журналисты, представители творческой интеллигенции и просто любителилитературы из Турции и Украины. Вечер открыл министр культуры УкраиныИгорь Лиховой. Указав на страницу размещенного на сцене макетаромана, министр сказал: «Я открываю книгу украинско-турецкихотношений». Эти слова отразили надежды политиков на развитиесотрудничества и дружбы между двумя странами.

Внимание участников и гостей театрализованной презентации,организованной издателем романа на турецком языке – Издательскимдомом «ДА» («Диалог Евразия»), было приковано к известной украинскойактрисе Ольге Сумской – исполнительнице главной роли в многосерийномукраинском телевизионном фильме «Роксолана». Благодарязамечательной игре актрисы, старинным костюмам и живой музыкезрители переместились в таинственную атмосферу некогда великойОсманской империи.

Вечер закончился пожеланиями участников продолжения дружескихотношений и новых совместных проектов. У истоков этих отношений стоитРоксолана – одинаково известная как в Турции, так и на Украине.

Tarihte bir köfle tafl›d›rHürrem Sultan!Hürrem Sultan (Roksolana) ‹stanbul Topkap› Saray›’n›n tarihî

atmosferinde yeniden hayat buldu. Ukraynal› ünlü yazar PavloZagrebelniy’in Roksolana (Hürrem Sultan) roman›n›n Türkçe çevirisi 23May›s gecesi düzenlenen bir resepsiyonla Topkap› Saray›’nda tan›t›ld›.Resepsiyona baflta Ukrayna Kültür Bakan› Say›n ‹gor Lihovoy, UkraynaAnkara Büyükelçisi Oleksandr Miflenko, Ukrayna ‹stanbulBaflkonsolosu Volodimir Puzirenko, Rusya ‹stanbul BaflkonsolosuAleksandr Krivenko, ‹stanbul il Milli E¤itim Müdürü Ömer Bal›bey,Topkap› Müzesi Müdürü Prof. Dr. ‹lber Ortayl› olmak üzere Ukrayna veTürkiye’den birçok akademisyen, ifl adam›, okur ve gazeteci kat›ld›.Bürokratlar taraf›ndan s›k s›k dile getirilen dostluk ve iflbirli¤imesajlar› Ukrayna Kültür Bakan›’n›n sahnede yer alan büyük ebattakiHürrem Sultan kitap kapa¤›n› açarken söyledi¤i “Ukrayna ve Türkiyearas›ndaki dostluk iliflkilerinin kapa¤›n› aç›yorum” sözü ilesomutlaflt›r›lm›fl oldu.Da (Diyalog Avrasya) Yay›nc›l›k taraf›ndan düzenlenen ve Tiyatral birgösteriyle ziyaretçileri mistik bir atmosfere sokan resepsiyondadikkatler, Ukrayna’da çevrilen Hürrem Sultan filminin baflroloyuncusu Olga Sumskaya üzerinde yo¤unlaflt›. Sumskaya, Saray›n“‹ftariyelik” bölümünde, kostümlerden dekora kadar Kanunidöneminin canland›r›ld›¤› oyunundaki rolleriyle okurlar› as›rlaröncesine götürdü.‹ki ayr› ülkenin ortak bir kahramandan bafllamak üzere, gelece¤edönük daha birçok projelere imza atabileceklerinin dile getirildi¤iresepsiyon iyi dileklerle son buldu.

ç ‡‰ÂflÎÒfl ÎË Í‡Ì‰Ë‰‡ÚÙËÎÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı Ì‡ÛÍ ËÁäËÂ‚ÒÍÓ„Ó Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó

ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ËÏ. í‡ð‡Ò‡ òÂ‚˜ÂÌÍÓéÏÂð ÑÂðÏÂÌ‰ÊË, ˜ÚÓ ·Û‰ÌË˜ÌÓÂ, Ì‡ÔÂð‚˚È ‚Á„Îfl‰, ‰ÂÎÓ – Â„Ó ÔÂðÂ‚Ó‰ðÓÏ‡Ì‡ è‡‚Î‡ á‡„ðÂ·ÂÎ¸ÌÓ„Ó«êÓÍÒÓÎ‡Ì‡» Ì‡ ÚÛðÂˆÍËÈ flÁ˚ÍÔðÂ‚ð‡ÚËÚÒfl ‚ ÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ‚ÌÂ¯ÌÂ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓ·˚ÚËÂ? çÓ ËÏÂÌÌÓ Ú‡ÍË ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ, ÍÓ„‰‡ Ì‡ ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆË˛

ÍÌË„Ë ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ ÔðË·˚Î‡ ÔÓÔðË„Î‡¯ÂÌË˛ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„Ö‚ð‡ÁËfl Ë ÂÂ ÔÂ˜‡ÚÌÓ„Ó Óð„‡Ì‡ ÊÛðÌ‡Î‡«ÑÄ» ÔÓ˜ÚÂÌÌ‡fl ‰ÂÎÂ„‡ˆËfl ‚ ÒÓÒÚ‡‚ÂÏËÌËÒÚð‡ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ÚÛðËÁÏ‡ ìÍð‡ËÌ˚à.ãËıÓ‚Ó„Ó, Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎfl ÏËÌËÒÚð‡Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ì‡ÛÍË Å. ÜÂ·ðÓ‚ÒÍÓ„Ó,Ì‡ðÓ‰Ì˚ı ‰ÂÔÛÚ‡ÚÓ‚ ÇÂðıÓ‚ÌÓÈ ê‡‰˚ê.óÛ·‡ðÓ‚‡, Ç.ü‚ÓðË‚ÒÍÓ„Ó, ‡ Â˘Â –‡ðÚËÒÚÓ‚, ÍÓÏÔÓÁËÚÓðÓ‚, ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ,ÊÛðÌ‡ÎËÒÚÓ‚, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı ÓÒÓ·ÂÌÌÓ

Taras fievçenko Kiev Devlet Üniversi-tesi filoloji bilimleri doktora ö¤ren-cisi Ömer Dermenci ilk bak›flta s›ra-

dan görünen iflinin (Pavlo Zagrebelniy’inroman› Hürrem Sultan’›n tercümesi) mü-kemmel bir d›fl politika olay› olaca¤›n›ümit ediyor muydu? Kitab›n tan›t›m› içinDiyalog Avrasya ve onun sayg›n yay›n or-gan› DA dergisinin daveti üzerine Ukray-

Султанша Хюрремсоединяет народы

Юрий БрязгуновГлавный редактор газеты «Молодежь Украины».

Hürrem SultanMilletleri Birlefltiriyor

Yuriy BryazgunovUkrayna Gençli¤i gazetesi Yay›n Yönetmeni.



Роман «Роксолана» – смелоепроизведениеОмер Дерменджи, переводчик романа на турецкий язык

Это было в конце 90-х. Экономические и культурные связи сУкраиной у Турции были намного хуже, чем с далекими

заокеанскими партнерами. В то время дипломаты, студенты,бизнесмены часто говорили о необходимости инициативы, котораяпозволила бы сделать отношения между нашими странами болеединамичными. И тогда же у меня родилась идея перевести ставшеекультовым для украинцев произведение «Роксолана» на турецкийязык и тем самым внести посильный вклад в развитие дружбы междунашими странами, способствовать лучшему взаимному познаниюукраинского и турецкого народов и конечно же, принести пользутурецким читателям, обогатив их еще одним произведением.

Роману Павла Загребельного «Роксолана» была посвящена моякандидатская диссертация, что позволило мне глубоко изучить этутему и исторический период, описанный в произведении. Впредисловии к роману, вышедшему в издательстве «ДА», подробнораскрывается, в чем отличие этого произведения от популярныхроманов о султанских гаремах, написанных западными авторами.

Меня переполняет чувство гордости от осознания своей причастностик тому, что турецкие читатели смогут прочитать замечательный романталантливого украинского автора. Я надеюсь, что перевод романа«Роксолана» станет добрым началом множества подобных проектов.

Hürrem Sultan roman›,cesur bir çal›flmad›rÖmer Dermenci, Roman›n çevirmeni

1990’lar›n sonlar›yd›. Ülkelerimiz Ukrayna ve Türkiye aras›ndakikültürel ve tabi ki ekonomik iliflkiler, okyanus ötesi dostlar›m›za

nazaran çok daha hacimsiz ve renksizdi. Bunu böyle düflünendiplomat›ndan ifl adam›na ve turistinden ö¤rencisine inisiyatifsahiplerinin ülkelerimizi birbirlerine tan›tacak bir giriflim yapmalar›gerekti¤i görüflleri s›k s›k tekrarlan›rd›. “Kült olmufl bir Ukraynaedebiyat eserini Türkçeye kazand›rmak, dolay›s›yla hem Türkedebiyat›n›n zenginleflmesine katk›da bulunmak, hem de ülkelerimizibirbirine tan›tmak” fikri iflte o zamanlarda do¤du.Çevrilecek eserin, Pavlo Zagrebelniy’in Roksolana adl› eseri olmas›nda,benim doktora tezimin konusu olmas›, dolay›s›yla temay› ve eserioldukça iyi tan›mam etkili oldu san›r›m. Eserin öteki Hürrem Sultanveya Harem romanlar›ndan fark›n›, çevirdi¤imiz ve DA Yay›nc›l›k’›nyay›nlad›¤› Hürrem Sultan roman›n›n önsözünde bahsetti¤imiz içinbu konuya girmeyece¤im.Böyle bir kültürel de¤eri Ukraynacadan Türkçeye kazand›rmaktan çokgururluyum. Umar›m bu çal›flma daha sonrakilerin bir bafllang›c› olur.

Любовь не знает границЕлена Шевченко, журналист, газета «Сегодня» (Украина)

В Украине имя султанши Хюррем известно лишь специалистам, в Турции же почти никто незнает Анастасию Лисовскую. А между тем об этой великой женщине, пленившей сердцевеликого султана Сулеймана, слагают легенды, пишут книги, снимают фильмы.

На родине простой украинской девушки, ставшей впоследствии правительницей империии вошедшей в историю под именем Роксолана, установлен памятник высотой четыреметра. Усыпальница Хюррем в Стамбуле не менее величественна – красавица нашла свойпоследний приют в мраморном склепе, окруженном тысячами цветущих роз.

Украинский классик Павло Загребельный – великий мастер слова. Его книги переведенына 24 языка мира. В этом году его «Роксолану» смогут прочесть и жители страны, которойправила мусульманка украинских кровей, повлиявшая на судьбы Европы и Азии.

«Для юных турчанок Роксолана — это олицетворение всех добродетелей, всех лучшихженских качеств, — считает Ольга Сумская, воплотившая образ султанши Хюррем вукраинском многосерийном художественном фильме. — Она носила простую, можносказать аскетическую одежду. Она это делала специально, чтобы ничто не отвлекаловнимания султана от глаз и глубины души Роксоланы. Ее роскошь была в драгоценностях,любимый бриллиант жены султана весил 86 карат (размер куриного яйца). До нас дошлитри портрета Роксоланы. В Стамбуле один, на который я похожа. Во Львове хранитсядругой — на нем у султанши зеленые глаза, рыжие волосы. Скульптуру Насти Лисовскойлепили с меня. Четырехметровый памятник в Рогатине, на ее родине, изображает юнуюдевушку, которой впоследствии суждено было править в Османской империи».

Любовь Роксоланы и Сулеймана Великолепного наглядное доказательство того, чтоистинные чувства не знают границ, не различают национальностей и имеют общую веру.

Aflk s›n›r tan›m›yorLena fievçenko, Segodniya gazetesi (Ukrayna)

Ukrayna’da Hürrem Sultan’›n ad› sadece uzmanlara tan›d›kt›r, Türkiye’de ise AnastasyaLisovskaya ad›n› hemen hiç kimse bilmez. Halbuki Sultan Süleyman’›n kalbini

fetheden bu büyük kad›n için efsaneler anlat›l›yor, kitaplar yaz›l›yor, filmler çekiliyor…Sonralar› imparatorlu¤a hükmeden ve Roksolana ad›yla tarihe geçen bu basit Ukrayna k›z›için vatan›nda dört metre boyunda bir heykel yap›ld›. Hürrem’in ‹stanbul’daki kabri de çokazametli. Bu kad›n etraf› binlerce gülle çevrili son bar›na¤›n› mermer bir makberde buldu.Eserleri 24 dile çevrilen Ukrayna klasik roman yazar› Pavlo Zagrebelniy büyük bir sözustas›d›r. Usta romanc›n›n Roksolona’s›n›, Asya ve Avrupa’n›n kaderini etkileyen, Ukraynakan› tafl›yan Müslüman bir kad›n›n yönetti¤i ülkenin vatandafllar› bu y›l okuyabilecekler.“Genç Türk k›zlar› için Roksolana, kad›nca bütün fazilet ve keyfiyetlerin timsali” diyor,Ukrayna dizisinde Hürrem Sultan rolünü canland›ran Olga Sumskaya. “Hürrem Sultanbasit, hatta dervifl elbisesi denilebilecek bir k›yafet giyinmiflti. ‘Sultan’›n dikkatiRoksolan’n›n ruhu ve gözlerinden baflka hiçbir fleyde olmas›n’ diye O bunu özellikleyap›yordu. Roksolana’n›n ihtiflam› mücevherlerindeydi. Sultan›n eflinin sevdi¤i p›rlanta86 k›rat (tavuk yumurtas› irili¤inde) a¤›rl›¤›ndayd›. Roksolana’n›n üç portresi günümüzekadar ulaflm›fl. ‹stanbul’da kendisine benzeyen bir tane var. Lvov’da da bir tane var. Butabloda Sultan’›n gözleri yeflil, saçlar› sar›. Nastya Lisovskaya heykeli bana benzetilerekyap›ld›. Roksolana’n›n vatan› Rogatina’da dört metre boyunda bir heykeli var. Buheykelde kaderinde Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nu yönetme olan genç bir k›z tasvir ediliyor”.Roksolana ile Sultan Süleyman’›n aflklar›, duygunun s›n›r tan›mad›¤›n›n, milliyet ayr›m›yapmad›¤›n›n ve ortak bir inanca sahip oldu¤unun gözle görünür bir ispat›.

‚˚‰ÂÎflÎ‡Ò¸ éÎ¸„‡ ëÛÏÒÍ‡fl,ËÒÔÓÎÌËÚÂÎ¸ÌËˆ‡ ðÓÎË êÓÍÒÓÎ‡Ì˚ ‚ÔÓÔÛÎflðÌÓÏ Ó‰ÌÓËÏÂÌÌÓÏ ÚÂÎÂÒÂðË‡ÎÂ.éÌ‡ Ë ÅÓðËÒ ÜÂ·ðÓ‚ÒÍËÈ ‚ ÔÂð‚˚ÈÔðËÂÁ‰ Ì‡ ÅÓÒÙÓð ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰‚ÏÂÒÚÂ Ò ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ ÛÔð‡‚ÎÂÌËflÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ëÚ‡Ï·ÛÎ‡ é.Å‡Î˚·ÂÂÏÒÚ‡ÎË ËÌËˆË‡ÚÓð‡ÏË ¯ËðÓÍËı‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÔÂ‰‡„Ó„‡ÏË ËıÛ‰ÓÊÌËÍ‡ÏË, „‰Â ‡ÍˆÂÌÚ ·˚Î Ò‰ÂÎ‡Ì Ì‡ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â ð‡ÈÓÌÌ˚ı ÛÔð‡‚ÎÂÌËÈÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ó·ÓËı „ÓðÓ‰Ó‚. ç‡ÔðËÏÂð,·ÓÎ¸¯ÓÈ ÓÔ˚Ú Ó·˘Ëı Ì‡˜ËÌ‡ÌËÈÌ‡ÍÓÔËÎ é·ÓÎÓÌÒÍËÈ ð‡ÈÓÌ äËÂ‚‡, „‰ÂÛÔð‡‚ÎÂÌËÂÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚé.ÑÓ·ðÓ‚ÓÎ¸ÒÍ‡fl, Ë ÂÂ ÍÓÎÎÂ„‡, ‰ËðÂÍÚÓðÛÔð‡‚ÎÂÌËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ð‡ÈÓÌ‡ä‡‰˚ÍfiÈ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ áÂÍË ÉÛðÒÛÎ. Ç ÍÓÌÚÂÍÒÚÂ Ú‡ÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ÒÓÒÚÓflÎ‡Ò¸ Ë ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËfl ðÓÏ‡Ì‡è.á‡„ðÂ·ÂÎ¸ÌÓ„Ó «êÓÍÒÓÎ‡Ì‡».

ìÍð‡ËÌˆ˚ ·˚ÎË ÔÓð‡ÊÂÌ˚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓÚð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Ï „ÓÒÚÂÔðËËÏÒÚ‚ÓÏ Ë‰Û¯Â‚ÌÓÒÚ¸˛ ‚Ó ‚ðÂÏfl ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚ıÏÂðÓÔðËflÚËÈ Ë ÔÓÒÂ˘ÂÌËÈËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÏÂ˜ÂÚËëÛÎÂÈÏ‡ÌËÂ, ÒÓ·Óð‡ ë‚flÚÓÈ ëÓÙËË,ÉÓÎÛ·ÓÈ ÏÂ˜ÂÚË, ÌÓ Ë ‰Ó‚ÂðËÂÏ, ÍÓ„‰‡‰Îfl Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı ‰ðÛÁÂÈ ÓÚÍð˚‚‡˛ÚÒfl‰‚ÂðË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ò‚flÚ˚Ì¸ (Í‡ÁÌ‡;ÏÓ˘Ë Ë ÎË˜Ì˚Â ‚Â˘Ë èðÓðÓÍ‡åÛı‡ÏÏÂ‰‡).

ä ÒÎÓ‚Û: Ì‡Í‡ÌÛÌÂ å‡ÈÍÎ ÑÊÂÍÒÓÌÔÓÊÂÎ‡Î ÒÌflÚ¸ Á‰ÂÒ¸ ÍÎËÔ, ÌÓ ÂÏÛ ·˚ÎÓ‚ÂÊÎË‚Ó ÓÚÍ‡Á‡ÌÓ. ìÍð‡ËÌˆ‡Ï ·˚ÎÓ‚˚‰ÂÎÂÌÓ ‚ðÂÏfl ‰Îfl ðÂÔÂÚËˆËË, ‡ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‡ÍÚÂðÓ‚ ‚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ıÓ‰ÂflÌËflı ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÎË ÒÛÎÚ‡Ì‡,‚ÂÁËðÂÈ, Ì‡ÎÓÊÌËˆ, flÌ˚˜‡ðÓ‚. ë‡ÏÓ ÊÂÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ-ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËfl ÔÓ‰Á‚ÂÁ‰‡ÏË ÒÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓ„Ó ÌÂ·‡, „‰Â



„Î‡‚ÌÛ˛ ðÓÎ¸ ËÒÔÓÎÌflÎ‡ éÎ¸„‡ ëÛÏÒÍ‡fl,‚˚¯ÎÓ Á‡ ð‡ÏÍË ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó‰ÂÈÒÚ‚‡, ÔðÂ‚ð‡ÚË‚¯ËÒ¸ ‚ ‡ÍˆË˛‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÛÍð‡ËÌÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍËı ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ùÚÓ ‚‚Ë‰ÂÓÁ‡ÔËÒË Ò‚ÓÂ„Ó ÔðË‚ÂÚÒÚ‚ËflÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ è.á‡„ðÂ·ÂÎ¸Ì˚È, ÓÚÏÂÚË‚:«äÓ„‰‡ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÒÌÓ‚‡ÒÓÓðÛÊ‡˛Ú ·ÂÚÓÌÌ˚Â ÒÚÂÌ˚ Ë ð‚˚ÏÂÊ‰Û ÒÚð‡Ì‡ÏË, êÓÍÒÓÎ‡Ì‡ ÒÓÂ‰ËÌflÂÚ˝ÔÓıË Ë Ì‡¯Ë Ì‡ðÓ‰˚...»

çË˜Â„Ó ÌÂÚ ÒÚð‡ÌÌÓ„Ó ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ-ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ‡ÍˆËfl,ÍðÓÏÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ‚ÓÔðÓÒÓ‚,ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Î‡ Ë ðÂ¯ÂÌË˛˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÔðÓ·ÎÂÏ. ÇÓ ‚ðÂÏflÏÓðÒÍËı ÔðÓ„ÛÎÓÍ Ë ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ıð‡Á„Ó‚ÓðÓ‚ Á‡ ˜‡¯ÍÓÈ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓ„ÓÚÛðÂˆÍÓ„Ó ÍÓÙÂ ÓÚÏÂ˜‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚ÓÈÛÒÔÂ¯Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏflÒÚð‡Ì‡ÏË fl‚ÎflÂÚÒfl ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ÚÓð„Ó‚Ó-ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎ¸ÒÍÓÈ ˝ÎËÚ˚. n

na Kültür Bakan› ‹gor Lihovoy, E¤itim veBilim Bakan› Yard›mc›s› B. Jebrovskiy, Par-lamento “Verhovnaya Rada” milletvekille-ri R. Çubarov, V. Yaroviskiy, oyuncu, kom-pozitör, yazar ve gazetecilerden oluflanheyet ‹stanbul’a geldi. Aralar›nda ayn› ad-l› dizide Roksolana (Hürrem Sultan) rolü-nü oynayan Olga Sumskaya dikkat çekti.

Olga Sumskaya ve Boris Jebrovskiybirkaç y›l önce Bo¤az’a ilk defa geldikle-rinde ‹stanbul Millî E¤itim MüdürüÖmer Bal›bey’le beraber iki flehrin e¤i-tim yönetimlerinin ö¤retmen ve sanat-ç›lar› aras›nda genifl iliflkilerin kurulma-s›na öncülük ettiler.

O. Dobrovolskaya’n›n yönetimindekiKiev’in Obolonskiy ilçesinin e¤itim mü-dürlü¤ü ve meslektafl› Kad›köy Milli E¤i-tim Müdürü Zeki Gürsel büyük bir ortak-

l›k tecrübesi edindiler. Böyle bir iflbirli¤iba¤lam›nda P. Zagrebelniy’in roman›n›ntan›t›m› yap›ld›.

Ukraynal›lar sadece Süleymaniye, Aya-sofya ve Sultan Ahmet Cami gibi tarihîyerleri ziyaret, resmî etkinliklerdeki gele-neksel misafirperverlik ve içtenli¤e hay-ran kalmad›lar, ayn› zamanda gerçekdostlara aç›lan milli ve manevi eserlerin(Hazine, Hz. Muhammed’in fiahsi Eflyalar›ve Kutsal Emanetler) kap›lar›n›n aç›lmas›güveniyle de hayrete düfltüler.

Mesela daha önce Michael Jackson bu-rada bir klip çekmek istemiflti ama onu ki-barca reddettiler. Ukraynal› sanatç›laraprova yapma imkân› verildi, birkaç aktörise millî giysiler içinde sultan, vezir, cariye,yeniçerileri temsil etti. ‹stanbul semalar›-n›n alt›nda gerçekleflen, Ukrayna – Türki-ye iliflkilerinin sa¤lamlaflma gösterisinedönüflen ve baflrolünü Olga Sumska-ya’n›n oynad›¤› gösteri ise bir sanat etkin-li¤ini aflt›. Bunu video kayd›nda P. Zagre-belniy “Ülkeler aras›nda yeniden betonduvar ve hendeklerin yap›ld›¤› zaman›-m›zda Roksolana ça¤lar› ve milletlerimizibirlefltiriyor” sözleriyle kaydetti.

Sanat ve kültür faaliyetlerinin politiksorunlardan baflka ekonomik problemle-rin çözümüne de yard›mc› oldu¤u flafl›la-cak bir fley de¤ildir. Bo¤az gezisi s›ras›ndave içilen bir fincan meflhur Türk kahvesieflli¤inde yap›lan konuflmalarda iki ülkearas›ndaki baflar›l› iliflkilerin temelinin ti-caret ve giriflimci ayd›nlar›n faaliyetlerioldu¤u zikredildi. n



к а р и к а т у р а k a r i k a t ü r

Павел Константин/Румыния Pavel Constantin/Romanya

Diyalog Avrasya № 22

Documents

Transcript of Diyalog Avrasya № 22