DiViDossier ER 1.0 - surf.nl · grond. In deze opleidingen wordt in (een groot deel van) het...

132
Dividossier Digitale videodossiers bij het begeleiden en beoordelen van studenten Project in het kader van het Nationaal ActieProgramma e-learning van SURF (1 november 2006 – 30 november 2007) Eindrapportage Versie 1.0 Judith Janssen, Anne-Martine Gielis, Monique Pijls en Wilfried Admiraal Instituut voor de Lerarenopleiding (ILO), Universiteit van Amsterdam Amsterdam, 5 februari 2008

Transcript of DiViDossier ER 1.0 - surf.nl · grond. In deze opleidingen wordt in (een groot deel van) het...

Dividossier

Digitale videodossiers bij het

begeleiden en beoordelen van studenten

Project in het kader van het Nationaal ActieProgramma e-learning van SURF

(1 november 2006 – 30 november 2007)

Eindrapportage

Versie 1.0

Judith Janssen, Anne-Martine Gielis, Monique Pijls en Wilfried Admiraal

Instituut voor de Lerarenopleiding (ILO), Universiteit van Amsterdam

Amsterdam, 5 februari 2008

Dividossier 2

Inhoudsopgave

Managementsamenvatting ......................................................................................... 5

Deel 1. Verantwoording ............................................................................................ 6

1. Inleiding........................................................................................................ 7

Waarom digitale videodossiers?.............................................................................7

Kader van het project ........................................................................................8

2. Karakteristieken van het project .......................................................................10

Deelnemers en financiering................................................................................ 10

Doel van het project ........................................................................................ 10

Beoogd eindresultaat ....................................................................................... 10

Project en mijlpalen ........................................................................................ 10

Projectorganisatie ........................................................................................... 11

3. Resultaten van het project ...............................................................................12

4. Samenvatting van de werkpakketten ..................................................................15

5. Lessons learned over gebruik van digitale videodossiers..........................................17

Effectmeting.................................................................................................. 17

Techniek....................................................................................................... 18

Andere randvoorwaarden .................................................................................. 18

Didactiek ...................................................................................................... 18

Implementatie in de opleiding ............................................................................ 19

6. Vooruitblik....................................................................................................20

DiViDU 1.5..................................................................................................... 20

Verdere ontwikkelingen van DiViDU 1.5 ................................................................. 20

Handleidingen ................................................................................................ 20

Handboek didactiek van digitale videodossiers ........................................................ 21

Voorbeelddossiers ........................................................................................... 21

Implementatie in het curriculum: management en bestuurders ................................... 21

Verspreiding DiViDU en kennis rondom digitale videodossiers ...................................... 21

7. Financiële verantwoording ...............................................................................22

Stafkosten..................................................................................................... 22

Materiële kosten............................................................................................. 22

Licentiekosten................................................................................................ 23

Slotconferentie .............................................................................................. 23

Noterik......................................................................................................... 23

Onvoorzien .................................................................................................... 23

Accountant .................................................................................................... 24

Matching en subsidie ........................................................................................ 24

8. Kostenoverzicht .............................................................................................25

9. Evaluatie van het project .................................................................................28

Projectorganisatie bij de partners ....................................................................... 28

Projectorganisatie Dividossier ............................................................................ 28

Relatie met SURF ............................................................................................ 29

Dividossier 3

Deel 2. Evaluatie van de werkpakketten van het project Dividossier ..................................30

10. Evaluatie Werkpakket 1: videodossier en doorgaande leerweg..................................31

Opleiding 1: Didactiek van Diergeneeskunde (DGK_UU).......................................... 31

Opleiding 2: Onderwijsstage studenten geneeskunde (GNK_UU) ............................... 32

Opleiding 3: Medische communicatie en gespreksvaardigheid (AMC_UvA) ................... 33

Opleiding 4: Samenwerken aan een onderwijskundig advies (CIMP_Utwente) ............... 34

Opleiding 5: Spreekvaardigheden van studenten (LET_UL) ...................................... 35

Opleiding 6: Gespreksvoering student-patient sociale tandheelkunde (ACTA) .............. 36

11. Evaluatie Werkpakket 2: videodossier en opleiden in stages.....................................37

Opleiding 7: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (IVLOS_UU) 37

Opleiding 8: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (ICLON_UL) 38

Opleiding 9: Opleidingsbrede inzet digitale video ten behoeve van reflectie door

docenten-in-opleiding (UOCG_RUG)...................................................................... 39

Opleiding 10: Groepsgebaseerde reflectie en feedback op handelen van docenten-in-

opleiding (ELAN_UTwente)................................................................................. 41

Opleiding 11: Kijkgedrag van docenten-in-opleiding (ILS_RU) .................................. 42

Opleiding 12: Toepassing in nieuw curriculum van de opleiding tot docent (OC_VU) ...... 43

Opleiding 13: Videodossier in opleiding en beoordeling van bèta docenten (ESOE_TU/e) 44

Opleiding 14: Videodossier in nieuwe competentiegericht lerarenopleiding (ILO_UvA) ... 45

12. Evaluatie Werkpakket 3: onderzoekend ontwerpen................................................47

Procedure ..................................................................................................... 47

Persoonskenmerken ......................................................................................... 51

Leerarrangement ............................................................................................ 51

Soorten terugkoppeling (feedback) ...................................................................... 56

Waarnemen en interpretatie van videobeelden ....................................................... 57

Reflecteren ................................................................................................... 57

Handelen ...................................................................................................... 58

Verdere ontwikkeling ....................................................................................... 61

Beoordeling ................................................................................................... 61

13. Evaluatie Werkpakket 4: coördinatieproject.........................................................66

DiViDU .............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Handleidingen en scholing ................................................................................. 67

14. Evaluatie Werkpakket 5: disseminatie en duurzaamheid .........................................69

Handboek didactiek van digitale videodossiers ........................................................ 69

Voorbeelddossiers ........................................................................................... 69

Metadata ...................................................................................................... 69

Slotconferentie .............................................................................................. 70

Conferenties .................................................................................................. 71

Publicaties .................................................................................................... 72

Implementatie in het curriculum ......................................................................... 72

15. Evaluatie Werkpakket 6: projectmanagement .......................................................73

Projectorganisatie ........................................................................................... 73

Samenwerking en afstemming............................................................................. 73

Projectbijeenkomsten ...................................................................................... 73

Partnergesprekken .......................................................................................... 73

Stuurgroep .................................................................................................... 73

Dividossier 4

Bijlage 1. Partners..................................................................................................74

Bijlage 2. Samenvatting experimenten WP1, per partner.................................................75

Opleiding 1: Didactiek van Diergeneeskunde (DGK_UU).......................................... 75

Opleiding 2: Onderwijsstage studenten geneeskunde (GNK_UU) ............................... 77

Opleiding 3: Medische communicatie en gespreksvaardigheid (AMC_UvA) ................... 80

Opleiding 4: Samenwerken aan een onderwijskundig advies (CIMP_UTwente) .............. 82

Opleiding 5: Spreekvaardigheden van studenten (LET_UL) ...................................... 86

Opleiding 6: Gespreksvoering student-patient sociale tandheelkunde (ACTA) .............. 89

Bijlage 3. Samenvatting experimenten WP2, per partner.................................................93

Opleiding 7: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (IVLOS_UU) 93

Opleiding 8: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (ICLON_UL) 97

Opleiding 9: Opleidingsbrede inzet digitale video ten behoeve van reflectie door

docenten-in-opleiding (UOCG_RUG).....................................................................100

Opleiding 10: Groepsgebaseerde reflectie en feedback op handelen van docenten-in-

opleiding (ELAN_UTwente)................................................................................109

Opleiding 11: Kijkgedrag van docenten-in-opleiding (ILS_RU) .................................111

Experiment 12: Toepassing in nieuw curriculum van de opleiding tot docent (OC_VU).......114

Opleiding 13: Videodossier in opleiding en beoordeling van bèta docenten (ESOE_TU/e)118

Opleiding 14: Videodossier in nieuwe competentiegericht lerarenopleiding (ILO_UvA) ..125

Dividossier 5

Managementsamenvatting

In het hoger onderwijs wordt binnen competentiegerichte opleidingen dikwijls gebruik gemaakt van

dossiers voor het ontwikkelen en/of aantonen van competenties en kennis. In toenemende mate

worden deze dossiers digitaal, hetgeen vanwege de plaats- en tijdonafhankelijkheid de begeleiding

en beoordeling door zowel docenten op de opleiding als coaches op werkplek ten goede komt.

Digitaal videomateriaal geeft de mogelijkheid de praktijksituatie in het dossier op te nemen.

Hierdoor kunnen niet alleen relevante competenties van studenten in het dossier worden

opgenomen, maar ook de context waarin die competenties zijn toegepast.

Dit project, mede gefinancierd uit de eerste ronde van het Nationaal Actie Programma e-

learning van SURF, richt zich op een flexibel en meeneembaar videodossier dat breed ingezet kan

worden in competentiegerichte opleidingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de proven

technology DiViDU 1.5. Er zijn in 14 opleidingen 25 onderwijsexperimenten uitgevoerd en

geëvalueerd om te komen tot aanwijzingen voor het effectief en efficiënt inzetten van digitale

videodossiers in de begeleiding en de beoordeling van studenten in competentiegerichte

opleidingen. De looptijd van het project was 13 maanden, van 1 november 2006 – 30 november

2007.

Deze 25 onderwijsexperimenten hebben geleid tot 768 videodossiers die bestaan uit het

analyseren van modelgedrag, reflectie op eigen gedrag inclusief feedback van docenten en

medestudenten, en het bewijzen van competent gedrag. Over het algemeen kan worden

geconcludeerd dat het digitale videodossier een effectief middel is gebleken voor de begeleiding

van studenten: het vermogen tot zelfreflectie van studenten wordt groter, de motivatie voor

reflectie op het eigen handelen groeit, en studenten worden zich beter bewust van het eigen

handelen.

Op basis van de ervaringen in de experimenten en het flankerend onderzoek is een

handboek voor de didactiek van digitale videodossiers geschreven in de vorm van een Wiki. Tevens

zijn de opgeleverde dossiers beschreven aan de hand van metadata en heeft elke partner een

voorbeelddossier beschikbaar gesteld. Deze 14 voorbeelddossiers zijn openbaar toegankelijk via de

website van de uitgever van de DiViDU-tool, HB Baarn.

Tevens is de DiViDU 1.5 uitgebreid met een functie om eigen materiaal te exporteren.

Ofschoon de tool heeft voldaan als ondersteuning van de begeleiding en beoordeling van de digitale

videodossiers, zijn er wel wensen geuit om de tool verder te ontwikkelen en te verbeteren. Deze

suggesties betreffen bijvoorbeeld de vormgeving van de interface, het invoeren van een single log-

on, en het verder uitbreiden van de exportfunctie.

In zeker zeven van de 14 opleidingen heeft digitale videodossiers en DiViDU inmiddels vaste

grond. In deze opleidingen wordt in (een groot deel van) het onderwijs digitale videodossiers

gebruikt voor de begeleiding van het leerproces van studenten. In één opleiding is het ook

ingevoerd als wijze van beoordeling van de competenties van studenten. In alle andere opleidingen

zijn plannen om digitale videodossiers meer aandacht te geven; invoering in het gehele curriculum

is hier nog niet aan de orde. Ook zijn er activiteiten ondernomen om DiViDU en digitale

videodossiers te implementeren in opleidingen die niet waren betrokken bij het project, zoals de

Hogeschool der Kunsten Amsterdam en de Dansacademie Arnhem.

Het aspect van beoordeling is nog onvoldoende uit de verf zijn gekomen. Acht opleidingen

hebben digitale videodossiers gebruikt voor de beoordeling van competenties, waarvan slechts één

opleiding het integraal gebruikt voor de beoordeling van leerresultaten. In het project heeft de

nadruk dus gelegen op het begeleiden van het leerproces met behulp van digitale videodossiers.

Dividossier 6

Deel 1. Verantwoording

Dividossier 7

1. Inleiding

Waarom digitale videodossiers?

Mede ingegeven door de concrete eisen die het beroepsveld aan afgestudeerden stelt, staan

competenties in het hoger onderwijs in een toenemende belangstelling. Competenties vormen een

richtsnoer voor studenten en docenten: studenten moeten in de gelegenheid worden gesteld om

zicht te krijgen op en aan te tonen welke competenties zij bezitten en hoe zij deze kunnen leren;

docenten moeten in staat zijn deze competenties goed te kunnen beoordelen en hun begeleiding

hierop af te stemmen. De geldigheid van instrumenten voor studenten en docenten om deze

competenties in kaart te brengen is dus van groot belang. Het studentportfolio -al dan niet digitaal-

is een dergelijk instrument dat in de volle breedte van het hoger onderwijs is ingevoerd. In het

hoger onderwijs wordt binnen competentiegerichte opleidingen dikwijls gebruik gemaakt van

dossiers voor het ontwikkelen en/of aantonen van competenties en kennis. In toenemende mate

worden deze dossiers digitaal, hetgeen vanwege de plaats- en tijdonafhankelijkheid de begeleiding

en beoordeling door zowel docenten op de opleiding als coaches op werkplek ten goede komt.

Lerenden en hun begeleiders ondervinden echter een aantal problemen die de doorgaande leerweg

van lerenden bemoeilijken:

• Onvoldoende afstemming van begeleidingsmethodiek en didactiek (bijv. het systematisch

bevorderen van reflectief vermogen) tussen opleidingen en tussen opleiding en

leerwerkplek.

• Talige aard van dossiers: beschrijvingen van gebeurtenissen (‘verhalen over’) in plaats van

de gebeurtenis zelf. Sommige lerenden (in het bijzonder taalzwakke studenten en

allochtone studenten) vinden het moeilijk om hun competenties adequaat in taal te vatten.

• Beelden van de praktijksituatie waarin relevante competenties worden getoond, zijn niet

opgenomen. De competenties in de praktijksituatie worden gerapporteerd, in de vorm van

zelfrapportage en/of van een verslag door een begeleider of collega-student of –docent.

• Binding aan opleidingscontexten. Een lerende stelt een dossier samen in het door de

opleiding gekozen platform, en is derhalve nauwelijks in de gelegenheid om een bestaand

dossier mee te nemen naar een volgende opleiding of (na afronding van de opleiding) naar

de eerste baan voor verdere professionalisering van de beginnende beroepsbeoefenaar.

• Onvoldoende begeleiding van jonge professionals op de werkplek, waardoor relatief veel

beginnende professionals in de eerste jaren na de opleiding de betreffende professie

verlaten.

Digitaal videomateriaal geeft de mogelijkheid de praktijksituatie in het dossier op te nemen.

Hierdoor kunnen niet alleen relevante competenties van studenten in het dossier worden

opgenomen, maar ook de context waarin die competenties zijn toegepast. Tevens kan dit materiaal

weer input zijn voor andere competenties die studenten moeten ontwikkelen, zoals reflectie en

kritisch denken.

Dit project richt zich op het oplossen van bovengenoemde problemen door een flexibel en

meeneembaar videodossier breed in te zetten in competentiegerichte opleidingen. Hierbij wordt

gebruik gemaakt van de proven technology DiViDU 1.5. Er is in de projecten van de Digitale

Universiteit (DU) rond DiViDU ervaring opgedaan met video’s van praktijksituaties voor de

ontwikkeling van beroepscompetenties, en dan met name op het gebied van de analyse van

praktijksituaties en het reflecteren op eigen handelen in de praktijk. Met de beoordeling van

(beroeps)competenties is nog weinig ervaring opgedaan met een webgebaseerd videodossier. Elders

Dividossier 8

wordt wel gebruik gemaakt van elektronische dossiers waarin in bescheiden mate video voorkomt

als bewijsmateriaal, maar de basis is tekst. Het door ons beoogde videodossier stelt juist video

centraal; teksten zijn altijd gerelateerd aan video en expliciterend.

Kader van het project

Het kader voor het project Dividossier wordt gevormd door het Nationaal ActieProgramma (NAP) e-

learning 2007- 2010 van de Stichting SURF. Het doel van dit programma is bij te dragen aan het

verhogen van de participatie van studenten aan het hoger onderwijs in Nederland middels de inzet

van e-learning. Het verhoging van de participatie heeft betrekking op de verlaging van de uitval van

studenten, en de verhoging van de in-, door- en uitstroom van studenten in het hoger onderwijs.

Vooruitlopend op dit langetermijnprogramma is in 2006 gestart met de eerste

kortetermijnactiviteiten die zijn toegespitst op het onderwerp doorgaande leerwegen. Binnen het

onderwerp doorgaande leerwegen worden twee actielijnen onderscheiden, waarvan één lijn het

digitale dossier is. Binnen deze actielijn worden projecten geplaatst die de vorming van een digitaal

persoonlijk dossier ondersteunen.

In deze lijn past ook Dividossier. Het project richt zich op de ontwikkeling, implementatie

en evaluatie van een flexibele en meeneembaar videodossier in competentiegerichte opleiding in

het Nederlandse hoger onderwijs, met als ultieme doel de doorstroom van studenten en het

tegengaan van studie-uitval. De doelgroep van dit project bestaat uit studenten in zowel de

bachelor- als masterfase van opleidingen waarin het leren van vaardigheden of waarin handelen (in

de praktijk of authentieke context) een belangrijke plaats inneemt. In deze competentiegerichte

opleidingen werken studenten aan een serie van in complexiteit toenemende authentieke taken. Er

is in Nederland en in het buitenland al veel ervaring opgedaan rondom het beschikbaar stellen van

producten van deze taken (zoals lesontwerpen, ontwikkeld materiaal, video-opnamen, reflecties op

eigen handelen, evaluaties) via een digitaal portfolio. Wat door studenten en medewerkers als

onbevredigend wordt ervaren, is dat het merendeel van deze producten sterk talig van aard is. Het

handelen in de praktijk wordt door studenten getoond via “subjectieve verhalen over” in plaats van

via “objectieve registraties van”. Dit maakt het begeleiden en evalueren van de prestaties van de

studenten tijdrovend en niet betrouwbaar, mede omdat de schriftelijke taalvaardigheid van de

inDiViDUele student de beoordeling beïnvloedt.

Er wordt gebruik gemaakt van de applicatie DiViDU 1.5, een technologie die is ontworpen in

eerdere projecten van de Digitale Universiteit. DiViDU bestaat uit een webgebaseerde

videorepository waarin studenten en docenten op een gemakkelijke manier hun eigen, in de

beroepspraktijk opgenomen, videofragmenten van kritische praktijksituaties inleveren, beschrijven

en coderen met metadata. Daaraan gekoppeld zijn er drie didactische componenten: Analyse

(student analyseert praktijksituaties op video, die ook theoretische concepten, zoals samenwerkend

leren, illustreren; Reflectie (student reflecteert met behulp van video op het eigen handelen in een

praktijksituatie en ontvangt hierop feedback van peers en begeleiders); Assessment (trainee toont

eigen handelen en eigen ontwikkeling aan). In alle leertaken is peer-learning een belangrijk

element. Ten behoeve van verschillende beroepsdomeinen (leraren, tandartsen, universitair/hbo

docenten) zijn voor de drie didactische modellen van DiViDU innovatieve leertaken ontworpen en in

kleinschalige pilots getest. Binnen DiViDU is ook een digitale omgeving (“DiViDU-ontwerper”)

ontwikkeld voor docenten (of studenten) om leertaken rond streaming video-fragmenten te

ontwerpen dan wel her te gebruiken. In het project Dividossier is DiViDU 1.5 uitgebreid met een

exportfunctie.

Gezien het beperkte gebruik van digitale videodossiers in opleidingen, is er behoefte aan

inzicht in hoe digitale videodossiers zoals gevormd met DiViDU kunnen worden ingezet in de

Dividossier 9

begeleiding en beoordeling van studenten in competentiegerichte opleidingen. Derhalve kan de

probleemstelling van het project worden geformuleerd als:

Op welke wijze kunnen digitale videodossiers in competentiegerichte opleidingen worden

vormgegeven met het oog op een efficiënte en effectieve begeleiding en beoordeling van

studenten?

Dividossier 10

2. Karakteristieken van het project

Deelnemers en financiering

Het project Dividossier wordt uitgevoerd door de ILO-UvA (penvoerder) in samenwerking met

dertien1 partners uit het hoger onderwijs en twee andere partijen (Noterik en Cito; zie Bijlage 1).

De partners betreffen alle universitaire lerarenopleidingen (behalve die van de Technische

Universiteit Delft), vier medische faculteiten (Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam en

Universiteit Utrecht, Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en ACTA) en twee andere

faculteiten (Gedragswetenschappen van de Universiteit Twente en Letteren van de Universiteit

Leiden). De uitvoering van het project heeft plaatsgevonden in de periode 1 november 2006 tot en

met 31 december 2007. De projectbegroting bedraagt € 799.071. Stichting SURF heeft maximaal €

599.112 subsidie voor de uitvoering beschikbaar gesteld.

Doel van het project

Het projectdoel is bij verschillende typen partners ervaringen opdoen met het didactisch gebruik

van digitale videodossiers, het ontwikkelen van werkwijzen en procedures rond het effectief

inzetten van digitale videodossiers bij de begeleiding en beoordeling van studenten, en het

beschikbaar maken van goede voorbeelden (good practices) op dit gebied. Hiermee wordt gemikt op

het verbeteren van de doorstroom en uitstroom van studenten in de bachelor- en masterfase van

hun universitaire opleidingen. Als criterium zal worden gehanteerd een verhoging van de uitstroom

van studenten binnen de reguliere opleidingsperiode met 5%. Dit betekent dat Dividossier zich met

name richt op studenten die in het oude situatie vertraging oplopen en verlaat (en soms helemaal

niet) afstuderen.

Beoogd eindresultaat

Het beoogde eindresultaat bestaat uit een zeventiental producten, waarvan de voornaamste zijn:

veertien publiek toegankelijke voorbeelddossiers, minimaal 460 gevulde videodossiers van

studenten, handleidingen, een aangepaste versie van de tool DiViDU en publicaties.

Project en mijlpalen

Het project is onderverdeeld in zes werkpakketten:

- Werkpakket 1: videodossier en doorgaande leerweg

- Werkpakket 2: videodossier en opleiden in stages

- Werkpakket 3: onderzoekend ontwerpen

- Werkpakket 4: coördinatieproject

- Werkpakket 5: disseminatie en duurzaamheid

- Werkpakket 6: projectmanagement

In de eerste twee werkpakketten worden de experimenten met digitale videodossiers uitgevoerd,

waarbij 14 experimenten, elk door een partner, worden onderscheiden. In het derde werkpakket,

onderzoekend ontwerpen, worden systematisch gegevens verzameld over het opzet, uitvoering en

1 ACTA, AMC-UvA, CIMP-Utwente, DGK-UU, ELAN_UTwente, GNK-UU, ICLON-UL, ILS-RU, IVLOS-UU, LET-UL, OC-

VU, TULO-TU/e, UOCG

Dividossier 11

evaluatie van de opbrengsten van de experimenten. Dit betekent dat de 14 partners die

experimenten uitvoeren, ook in het derde werkpakket zijn betrokken. Daarenboven is het Cito als

partner in dit werkpakket werkzaam op het gebied van bewijsvoering en beoordeling in

videodossiers. Het vierde werkpakket, het coördinatieproject, betreft activiteiten die nodig zijn

voor een goed gebruik van DiViDU 1.5 in de experimenten. De experimenten met videodossiers in de

werkpakketten 1 en 2 worden veelal een keer in het eerste half jaar en vervolgens nog eens na de

zomer uitgevoerd.

Projectorganisatie

Het project kent een algemeen projectleider en een projectleider per werkpakket, alle van ILO-

UvA, waarmee het gehele projectmanagement in handen is van de penvoerder. Bij alle partners zijn

contactpersonen benoemd, die de contacten met het projectmanagementteam onderhouden.

Tevens is een stuurgroep ingesteld.

Dividossier 12

3. Resultaten van het project

In het startdocument van het project (Controlling document) worden de beoogde resultaten van het

project genoemd. In onderstaande tabel zijn zowel deze geplande resultaten als de gerealiseerde

resultaten samengevat.

Zoals uit de tabel is te lezen, zijn er –ondanks de onderbesteding in het project (zie

Kostenoverzicht) meer videodossiers opgeleverd dan gepland. Dat wordt mede verklaard door het

verschil in omvang en complexiteit van de dossiers, variërend van een analyse door een student van

modelgedrag tot een volledig ontwikkel- en beoordelingsportfolio van een student voor een

éénjarige post-masteropleiding. De dossier zijn samengevat in metadata voor elk type dossier dat

een opleiding heeft ingezet. Elk van de 14 partners heeft een voorbeelddossier opgeleverd die –na

registratie bij de uitgever HB Baarn- publiek toegankelijk is.

Wat betreft de professionalisering en (technische) ondersteuning van studenten en docenten

op het gebied van gebruik van digitale videodossiers en DiViDU zijn er procedurebeschrijvingen voor

elk van de onderwijsexperimenten beschikbaar bij de partners, en is een handleiding voor studenten

en voor docenten voor het gebruik van DiViDU en een handleiding voor hardwarekeuze beschikbaar

via de website van de uitgever HB Baarn. De scholing van studenten en docenten is door de partners

zelf uitgevoerd op locatie, nadat de partners zijn centraal zijn geschoold door de projectleiding.

Tevens is gedurende het gehele project de projectleiding ingezet voor technische ondersteuning van

de partners.

Er is gebruik gemaakt van DiViDU 1.5. Deze tool is tijdens de projectperiode ondergebracht

bij uitgever HB Baarn voor exploitatie in met name het hoger onderwijs. Tevens is een

exportfunctie ontwikkeld, getest en beschikbaar. Deze exportfunctie in tegenstelling tot wat de

plannen waren- niet gebruikt in de onderwijsexperimenten van het najaar 2007. Hiervoor zijn 3

redenen. Ten eerste was de tijd om in het kader van het project in het najaar nog te kunnen

experimenteren beperkt (afronding project op 30 november). Ten tweede heeft de ontwikkeling van

de exportfunctie vertraging opgelopen, waardoor pas in september een eerste testversie

beschikbaar was. Ten derde heeft de uitgever een aanvullende eis gesteld dat het exporteren van

het materiaal zou worden gecontroleerd op eigenaarschap. Hierdoor werd duidelijk dat het gebruik

ervan niet meer kon plaatsvinden binnen de projectperiode. De uitgever heeft besloten de

exportfunctie beschikbaar te stellen op het moment dat de overgang naar inloggen via Eduroam

wordt ingevoerd (voorjaar 2008).

Wat betreft de publicaties is een start gemaakt met het didactische handboek dat verder

wordt uitgewerkt in het voorjaar 2008. Dit geldt ook voor de wetenschappelijke publicaties. Onze

ervaring is dat dergelijke synthese-activiteiten pas kunnen plaatsvinden wanneer alle

onderwijsactiviteiten (en flankerend onderzoek daarnaar) zijn afgerond en gerapporteerd. Deze

partnerrapportages zijn in de eerste week van december opgeleverd, waardoor er onvoldoende tijd

is geweest om –naast het schrijven van het eindrapport- te werken aan de (wetenschappelijke)

publicaties.

Voor het beschikbaar stellen van de projectresultaten is niet gekozen –zoals wel is

aangegeven in het Controlling document- voor een dvd met alle projectresultaten. De opbrengsten

zijn beschikbaar gemaakt via de projectwebsite, de website van DiViDU, en het didactische

handboek. Het gedifferentieerd onderbrengen van resultaten leek ons een beter bereik te geven

dan één dvd.

Dividossier 13

Opbrengst Geplande resultaten

(controlling document)

Gerealiseerde resultaten

1. Voorbeelddossiers 14 op dvd 14 via projectwebsite en website DiViDU HB Baarn. In het

kader van de besteding van d onderuitputting zijn er nog 8

gepland.

2. Gevulde videodossiers 460 768

3. Metadata Format, over alle typen dossiers, op dvd Format is beschikbaar, metadata over alle typen dossiers,

toegankelijk via projectwebsite (www.Dividossier.nl) en in

handboek

4. Handleiding

implementatie in opleiding

14 handleidingen, 1 per experiment 14 prcoedurehandleidingen, zie partnerrapportage en

casusbeschrijvingen in SURF-groepen

5. Handleiding gebruik

DiViDU

1 handleiding voor studenten en 1 handleiding voor docenten 1 handleiding studenten, 1 handleiding docenten, 1

handleiding hardware-keuze. Deze handleidingen zijn

toegankelijk via de DiViDU-website, het didactisch handboek

en de projectwebsite.

6. Scholing Ad hoc, a la carte voor deelnemers aan het project; Centrale

scholing overige (niet bij het project betrokken) docenten

Locale scholing DiViDU voor studenten en docenten, locale

didactische scholing voor studenten en docenten, 1 centrale

scholing DiViDU contactpersonen door projectleiding, 1-1 op

advies en coaching door projectleiding

De scholing van andere docenten heeft plaatsgevonden in de

vorm van de slotconferentie

7. DiViDU uitbreiden met

expertfunctie

Functioneel ontwerp, technisch ontwerp, werkbare versie,

eventueel uitproberen in experimenten najaar 2007

Functioneel ontwerp, technisch ontwerp, en werkbare versie

zijn opgeleverd. De exportfunctie is niet uitgeprobeerd in

experimenten najaar 2007 (zie evaluatie Werkpakket 4)

8. DiViDU Onderbrengen bij uitgever DiViDU wordt geëxploiteerd door Uitgever HB Baarn

9. Didactisch handboek Als pdf op dvd Als Wiki beschikbaar en openbaar toegankelijk. Er wordt nog

verder door ontwikkeld in kader van de besteding van de

Dividossier 14

onderuitputting

10. Wetenschappelijk

publicatie

1 0; Er is wel aan gewerkt, maar nog niet opgeleverd (zie

evaluatie Werkpakket 5). In het kader van de besteding van

de onderuitputting worden er minimaal 2 gepland

11. Vakpublicatie of

conferentiepaper

1 0 vakpublicatie; 10 conferentiepapers

12. Projectwebsite Met alle resultaten Projectwebsite is beschikbaar en toegankelijk

(www.Dividossier.nl) met alle resultaten en link naar

handboek, waarin de “inhoudelijke” resultaten te vinden

zijn. De projectwebsite wordt tot 1 maart 2009 onderhouden

en beheerd.

13. Repository Met alle resultaten, op dvd Alle resultaten zijn ondergebracht in de projectwebiste, het

didactische handboek, en/of de website van de uitgever HB

Baarn. Er is geen dvd met een repository opgeleverd (zie

evaluatie Werkpakket 5)

14. Slotconferentie Niet gepland Gerealiseerd op 30 november bij SURFnet in Utrecht met

ruim 70 deelnemers, bestaande uit docenten, adviseurs,

managers, en onderzoekers, van de partnerinstelling en

overige instellingen voor het ho

15. Verhoging participatie Meting van 5% participatieverhoging middels inschattingen

van de docenten

Dit is niet gerealiseerd. Zie het hoofdstuk over lessons

learned voor een toelichting

Dividossier 15

4. Samenvatting van de werkpakketten

In aanvulling op deze resultaten zijn bij de 14 onderwijspartners 25 onderwijsexperimenten met

digitale videodossiers en DiViDU uitgevoerd, verdeeld over het academische jaar 2006-7, en het

eerste deel van het academische jaar 2007-8. De ervaringen zijn vastgelegd in partnerrapportages

waarvan een beknopte samenvatting per opleiding is opgenomen de evaluatie van de

Werkpakketten 1 en 2, en een uitgebreidere samenvatting in de Bijlagen 1 en 2.

In Werkpakket 1 zijn in 6 opleiding 8 onderwijsexperimenten uitgevoerd. Het

videodossier werd in het merendeel van de experimenten ingezet als instrument om studenten te

begeleiden in het zelf ontwikkelen van vaardigheden. Dit waren bijvoorbeeld:

gespreksvaardigheden, docentvaardigheden, vergadervaardigheden, samenwerkingsvaardigheden,

spreekvaardigheid. In een enkel geval werd het videodossier gebruikt om studenten eerst een goed

model - goed voorbeeldgedrag- te laten analyseren. Door één opleiding werd het videodossier

gebruikt voor de beoordeling van ontwikkelde vaardigheden: studenten moesten via video-opnames

hun gespreksvaardigheid in de vreemde taal kunnen aantonen. In het overzicht hieronder zijn de

activiteiten van de partners kort samengevat.

In Werkpakket 2 werkten vrijwel alle Nederlandse universitaire lerarenopleidingen, behalve die van

de Technische Universiteit Delft, aan in totaal 17 experimenten waarin studenten een videodossier

samenstelden over hun eigen handelen als docent voor de klas. Van de acht opleidingen hadden vijf

nog niet eerder ervaring opgedaan met een streaming videodossier. Alle opleidingen

experimenteerden met het videodossier voor begeleidingsdoeleinden (reflectie op eigen handelen),

drie opleidingen experimenteerden ook met een videodossier voor summatieve beoordeling. Geen

van de opleidingen maakten gebruik van de mogelijkheid om een videodossier rond analyseren van

“goed voorbeeldgedrag” samen te stellen.

Partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling

1 DGK_UU 2 � �

2 GNK_UU 1 �

3 AMC_UvA 1 �

4 CIMP_Utwente 1 �

5 LET_UL 2 �

6 ACTA 1 � �

Dividossier 16

In Werkpakket 3 is het flankerend onderzoek uitgevoerd. In dit onderzoek zijn de ervaringen met de

onderwijsexperimenten vastgelegd. Hierbij waren de partners vrij in de wijze waarop gegevens

werden verzameld. Wel is een gezamenlijk analysekader gehanteerd. Over het algemeen kan

worden geconcludeerd dat het digitale videodossier een effectief middel is voor begeleiding van

studenten: het vermogen tot zelfreflectie van studenten wordt groter, de motivatie voor reflectie

op het eigen handelen wordt groter, en studenten worden zich beter bewust van het eigen

handelen. Het digitale videodossier geeft in de gevallen waarin ook het aspect van beoordeling aan

de orde is gekomen aan dat de competenties van studenten valide kunnen worden weergegeven. Dit

betekent dat het voor studenten duidelijk is welke competenties zij moeten laten zien en voor

docenten op welke competenties zij hun begeleiding en beoordelingen moeten afstemmen. Lange

tijd is geprobeerd aan te kunnen tot dat de participatie van studenten aan de opleidingen door het

gebruik van digitale videodossiers zou stijgen. Deze effectmeting is niet gelukt: docenten kunnen en

willen hierover geen uitspraak doen (wat wel was voorzien in het Controlling document), en door

andere veranderingen in de opleidingen is een vergelijking van instroom, doorstroom en

uitstroomcijfers van voorgaande jaren niet zinvol. Gedurende de projectperiode zijn we in staat

geweest voor de effectmeting een goede oplossing te vinden.

In Werkpakket 4 zijn de activiteiten met betrekking tot de professionalisering van studenten

en docenten (scholing en handleidingen) en de beschikbaarheid en verdere ontwikkeling van DiViDU

1.5 uitgevoerd. In Werkpakket 5 zijn de disseminatie-activieiten ondernomen. De resultaten van

biede werkpakketten zijn reeds samengevat in het voorgaande hoofdstuk.

In Werkpakket 6 was het projectmanagement ondergebracht. Over het algemeen is een

“losse” managementstijl gehanteerd waarbij partners alleen bij niet-functioneren tot

verantwoording zij geroepen. De partners waren positief over deze wijze van management en

schatten in dat dit ook de meest effectieve was voor het project.

partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling

IVLOS_UU 1 �

ICLON_UU 2 �

UOCG_RUG 3 � �

ELAN_Utwente 2 �

ILS_RU 1 �

OC_VU 3 � �

ESOE_TU/e 2 �

ILO_UvA 3 � �

Dividossier 17

5. Lessons learned over gebruik van digitale videodossiers

Effectmeting

Een van de uitgangspunten voor het NAP is dat projecten kunnen aantonen bij te dragen aan de

verbetering van de participatie in het hoger onderwijs. Een van de doelstellingen, zoals verwoord

bij de Karakteristieken van het project, was 5% meer studenten te laten deelnemen aan het hoger

onderwijs door het gebruik van digitale videodossiers. In het Controlling document was aangegeven

dat hiervoor de inschattingen van de docenten zouden worden gebruikt. Tijdens het project is

geprobeerd een manier te bedenken om hierover informatie te verzamelen. Dat is uiteindelijk niet

gelukt. Er is geen effectmeting uitgevoerd waaruit blijkt dat het gebruik van digitale videodossiers

in de onderwijsexperimenten heeft geleid tot een verhoging van de participatie van studenten in de

betreffende opleiding. Hiervoor zijn meerdere verklaringen. De eerste is dat partners hun handen

vol hadden aan de snelle organisatie en het uitvoeren van de onderwijsexperimenten, en derhalve

weinig aandacht hadden voor het flankerend onderzoek en de bovengenoemde effectmeting in het

bijzonder. De tweede verklaring is dat docenten aangeven geen uitspraken te willen en/of te

kunnen doen over een dergelijk effect: zij geven aan geen eerdere ervaringen te hebben met

digitale videodossiers of geen oorzakelijke verbanden te willen of te kunnen leggen (er is immers

nog wel wat meer veranderd in de opleiding). De derde verklaring is dat geen van de

onderwijsexperimenten op een vergelijkbare manier is uitgevoerd als in voorgaande jaren. Er was

sprake van de invoering van een nieuw curriculum (bijvoorbeeld ILO-UvA en DGK_UU), nieuw

onderwijs (bijvoorbeeld GNK_UU), of ingrijpende veranderingen (anders dan het gebruik van digitale

videodossiers) in bestaand onderwijs (alle andere partners), zoals nieuwe beoordelingsprocedures,

nieuwe werkvormen, en nieuwe vakinhoud. Deze factoren (verstorend wat betreft de effectmeting)

waren niet of niet in deze mate voorzien.

Vervolgens lijkt dat het project Dividossier –naast een efficiëntieslag door tijdwinst van

studenten en minder stafuren door docenten- met name invloed kan hebben op de verbetering van

de kwaliteit van het onderwijs, en wel meer specifiek een verbetering van de mogelijkheid tot een

valide weergave van competenties van de student: voor studenten om ze te laten zien en voor

docenten om hun didactiek en beoordeling te kunnen afstemmen. Dit betekent dat digitale

videodossier en deze mogelijke kwaliteitsslag vooral invloed zal hebben op doorstroom (sneller) en

uitstroom (beter) van studenten, en minder (of indirect en op termijn) op instroom en studie-uitval.

Juist deze laatste twee aspecten lijken beslissend voor een verhoging van de participatie in het ho.

De hier gepresenteerde conclusies zijn gebaseerd op het onderzoek dat door de partners

parallel is uitgevoerd, op de studie van het Cito naar het aspect van beoordeling en de

zelfevaluaties die alle partners in hun eindrapport hebben opgenomen. Het partneronderzoek en

het onderzoek van het Cito zijn samengevat in de Evaluatie van werkpakket 3: ontwerpend

onderzoek. De zelfevaluaties van de partners zijn opgenomen in hun eindrapport, die zijn

opgenomen in Surfgroepen (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten

per partner onder shared documents). Ook de terugbliksecties in de beschrijving van de

experimenten in Bijlage 2 en 3 geven informatie over de mate waarin digitale videodossiers

effectief en efficiënt zijn ingezet bij de begeleiding en beoordeling van studenten.

Over het algemeen kan worden geconcludeerd dat het digitale videodossier een effectief

middel is voor begeleiding van studenten: het vermogen tot zelfreflectie van studenten wordt

groter, de motivatie voor reflectie op het eigen handelen wordt groter, en studenten worden zich

beter bewust van het eigen handelen. Tevens lijkt de inzet van digitale videodossiers in het

algemeen een positieve invloed te hebben op de voorwaarde voor een verbeterde door- en

Dividossier 18

uitstroom van studenten: het digitale videodossier geeft in de gevallen waarin ook het aspect van

beoordeling aan de orde is gekomen valide de competenties van studenten weer. Dit betekent dat

het voor studenten duidelijk is welke competenties zij moeten laten zien en voor docenten op

welke competentie zij hun begeleiding en beoordelingen moeten afstemmen.

Techniek

De ervaringen met de DiViDU-tool en de benodigde hardware (camera’s, laptop) en software

(snijmachine, WMV) zijn wisselend, maar over het algemeen waren er weinig technische problemen.

Er is een aantal zaken die aan de DiViDU veranderd zou kunnen worden om er een betere en vooral

aangenamere tool van te maken. De beperkingen van de omvang en het aantal fragmenten, de

vormgeving van de interface, de toegankelijkheid via een single log-on, privacy-bescherming, en

een exportfunctie zijn hiervan enkele voorbeelden. Ondanks deze wensen, is de tool als voldoende

ervaren om de begeleiding en beoordeling van digitale videodossiers van studenten te

ondersteunen.

Belangrijkere beperkingen werden gevormd door de praktijkcontext waarin de opnames

gemaakt moesten worden. Hiervoor zijn door veel partners tijdens het project veranderingen

doorgevoerd, zoals de videotrolley van ACTA, de ingerichte collegezaal van LET_UL, en de aanschaf

van digitale hard-disk camera’s en laptop door verschillende partners.

Andere randvoorwaarden

Een van de belangrijkste conclusies met betrekking tot randvoorwaarden is het verplicht stellen van

het werken met digitale videodossiers. Evenals bij andere onderwijskundige innovaties, zijn

studenten (en docenten) in eerste instantie niet geneigd mee te gaan. Deze weerstand wordt nog

versterkt als de ingreep (veel) tijd kost en misschien ook nog moeilijk lijkt. Dit is bij digitale

videodossiers beiden aan de hand. Enkele partners hebben besloten de vrijwillige deelname aan hun

experimenten gedurende het project te veranderen in verplichte deelname. Overigens bleek

achteraf dat zowel voor studenten als docenten de tijdsinvestering en de technische eisen mee te

vallen.

Een andere randvoorwaarde betreft de training van studenten en docenten. Over het

algemeen werd de noodzaak van een uitgebreide technische training niet gezien, niet voor

studenten en niet voor docenten. Een enkel hands-on workshop, handleiding en “veel doen” lijken

voldoende om met DiViDU uit de voeten te kunnen. Wel wordt door enkele partners aangegeven dat

een training in het geven van feedback, en wel specifiek in het geven van digitale feedback op

videomateriaal, nodig is. Docenten zijn niet gewend om feedback te geven op een beperkte set van

handelingen zoals die in een videoclip te zien is. Studenten hebben moeite met het geven van

inhoudelijke feedback en suggesties voor verandering; zij zijn meestal gericht op het ondersteunen

van hun medestudent.

Didactiek

In het didactisch handboek dat in het kader van het project is ontwikkeld, wordt uitgebreid

ingegaan op de didactische aspecten van begeleiden en beoordelen met behulp van digitale

videodossiers. Dit handboek is in Wiki en kan worden geraadpleegd op

https://www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek/. In dit handboek staan drie scenario’s

beschreven voor achtereenvolgens het analyseren van andermans videomateriaal, reflectie op je

eigen videomateriaal, en het in orde maken van videomateriaal om competenties te laten zien en

daarmee beoordelaarbaar te maken.

Dividossier 19

Ook uit het onderzoek komen enkel conclusies over de didactiek van digitale videodossiers. De

eerste is de combinatie van feedback in het videodossier en in face-to-face-bijeenkomsten. Niet

alleen bleek het lastig alle feedback in DiViDU zelf vorm te geven, fysieke bijeenkomsten roepen

meer feedback op en docenten kunnen meer sturen op feedback.

In het handboek staan enkele voorbeeldopdrachten voor elk van de scenario’s. De ervaringen in

het onderzoek geven aan dat de videofragmenten –naast duidelijk en to the point- vooral aanleiding

moeten geven tot reflectie. Dikwijls is dit een situatie die niet goed is verlopen, maar het kan ook

op een andere manier een aandachteisende situatie zijn geweest voor de betrokkene.

Naast een combinatie van het digitale videodossier en face-to-face-bijeenkomsten voor

feedback op het handelen, is ook een andere combinatie effectief gebleken, nl. de combinatie van

verschillende (elektronisch beschikbare) bronnen, zoals een combinatie van filmfragmenten van het

handelen van de student, expliciteringen van het handelen door de student, en aanvullende

documenten (lesplannen, leerlingenquetes, etc.) in één online dossier. Ook voor een onafhankelijke

beoordelaar bleek het –mede door die combinatie- zeer goed mogelijk om het digitale videodossier

te beoordelen en de beoordelingen kwamen op essentiële punten overeen met die van de eigen

docent.

Om feedback door medestudenten te stimuleren zou deze feedback ook beloond moeten

worden, evenals de eigen reflecties. Feedback in DiViDU kan gemakkelijk worden bewaard en aan

de betreffende clip worden gehangen, waardoor het ook mogelijk is de gegeven feedback in de

beoordeling van de competenties van studenten mee te nemen. Daardoor worden studenten zich

nog meer bewust van het belang van feedback.

Voor verdere inzichten en tips op het gebied van de didactiek van digitale videodossiers

wordt verwezen naar het Wiki-handboek.

Implementatie in de opleiding

In het handboek is ook een pagina opgenomen over de implementatie van digitale videodossiers in

de opleiding. Hierbij wordt een stappenplan gepresenteerd met 3 essentiële onderdelen:

onderbouwing van de inhoudelijke noodzaak, procedures rond de techniek, en de plaats in de

opleiding. Met name dit laatste is in dit project, ondanks een tijdige en gedegen voorbereiding bij

de meeste partners, toch een probleem gebleken. Het is lastig, zeker als een studiejaar reeds is

begonnen, om ruimte te creëren in het curriculum en in de betaking van docenten. Hierbij is het

belangrijk om te beseffen dat de implementatie van digitale videodossiers, afhankelijk van de

aanwezige ervaring op dit gebied, tijd en dus geld gaat kosten. In eerste instantie moeten –naast de

licentie voor een tool als DiViDU- kosten worden ingeruimd voor de extra tijd (inwerk- en

beoordelingstijd) van docenten en technische ondersteuning.

Tevens is uit met name de experimenten bij DGK_UU gebleken dat er niet meerdere

innovaties tegelijkertijd moeten ingevoerd. Dat klinkt voor de hand liggend, maar het is toch goed

om te beseffen dat het concept van digitale videodossier, zelfs bij opleidingen die al werken met

video en/of digitale portfolio, beschouwd moet worden als een innovatie.

Dividossier 20

6. Vooruitblik

De resultaten die in het project Dividossier zijn geboekt moeten worden uitgedragen en geborgd.

Hier is tijdens de projectperiode al veel aan gebeurd. Inmiddels is ten behoeve van de disseminatie

en duurzaamheid van de resultaten van projecten uit de eerste ronde van het NAP een oproep voor

voorstellen uitgegaan. Hieronder volgt een beschrijving van activiteiten ten behoeve van de

disseminatie en de borging van de projectresultaten rond de inzet van digitale videodossiers in het

hoger onderwijs.

DiViDU 1.5

De tool DiViDU 1.5 is vanaf 2003 ontwikkeld door het Instituut voor de Lerarenopleiding (ILO) van de

Universiteit van Amsterdam. Dit is gebeurd in opeenvolgende projecten die door de Digitale

Universiteit (DU) waren gefinancierd. Alle instellingen voor hoger onderwijs maken reeds gebruik

van een elektronische leeromgeving (ELO; Blackboard, WebCT of Sharepoint). Deze ELO’s kunnen

naast DiViDU (eventueel gelinkt) worden gebruikt, eventueel als stap naar gebruik van DiViDU als

enige ELO. Mede door de opheffing van de DU, is per 1 juli 2007 DiViDU 1.5 ondergebracht bij door

HB Uitgevers Baarn (http://www.hbuitgevers.nl/).

Voor de partners in het project Dividossier is een projectlicentie afgesproken, waarbij de

licenties doorlopen tot 1 juli 2008. Tevens zijn op instellingsniveau licentieafspraken gemaakt

tussen de instellingen die bij Dividossier zijn betrokken en HB Uitgevers. HB Uitgevers zal ook met

andere onderwijsinstellingen licentieafspraken maken. De kosten voor de licenties zijn lager of

gelijk aan die van de DU. DiViDU 1.5. is beschikbaar via het Eduroam-profiel.

Tijdens de projectperiode van Dividossier is het gebruik van de virtuele snijmachine van

SURF voor het bepalen van de beelden in DiViDU (weer) mogelijk geworden. Dit verhoogt het

gebruiksgemak van studenten van de tool DiViDU 1.5.

Verdere ontwikkelingen van DiViDU 1.5

Een wens van enkele partners uit het Dividossierproject was de mogelijkheid voor studenten om hun

materiaal te exporteren. Hierdoor zou het materiaal –net als bij andere (elektronische) portfolio’s

meeneembaar worden. In het Dividossierproject heeft de technische partner een exportfunctie

opgeleverd waardoor studenten de mogelijkheid hebben hun eigen materiaal te exporteren. Hierbij

wordt tevens het eigenaarschap van het materiaal nagegaan.

Het ILO zal als ontwikkelaar van DiViDU betrokken blijven bij het doorontwikkelen van de

tool en het ondersteunen van de helpdesk. Het is een wens van de projectleiding dat de

exportfunctie wordt uitgebreid voor materiaal dat niet eigendom is van degene die exporteert

(maar wel beschikbaar is). Hierover vindt overleg plaats tussen de technische partner (Noterik), ILO

en HB Uitgevers. Tevens wordt bekeken of de vormgeving en layout van de interface van de DiViDU-

tool kan worden verbeterd.

Handleidingen

In het Dividossierproject zijn handleidingen gemaakt voor het technische en functioneel gebruik van

DiViDU 1.5, zowel voor studenten als docenten. Deze handleidingen zijn vrij beschikbaar (via de

projectwebsite www.Dividossier.nl), het handboek en de subsite van DiViDU die is ondergebracht bij

de website van HB Uitgevers.

Dividossier 21

Handboek didactiek van digitale videodossiers

In het project is een didactische handboek opgezet waarin procedures van het begeleidingen en

beoordelen van studenten met behulp van digitale videodossiers worden beschreven. Dit handboek

is geschreven in de vorm van een Wiki en wordt in januari 2008 openbaar toegankelijk

(www.Dividossier.nl). Na afloop van het project zal verder worden gewerkt aan het verbeteren van

het handboek, waarbij de redactie van de Wiki bij het ILO_UvA zal blijven.

Voorbeelddossiers

Naast de voorbeelddossiers die in het kader van het project zijn opgeleverd, zal verder worden

gewerkt aan het beschikbaar stellen van voorbeelddossiers via de DiViDU-site van de uitgever HB

Baarn. Hierbij zal met name de diversiteit van de dossiers worden aangepakt, opdat een breed scala

van voorbeelden beschikbaar is van de inzet van DiViDU bij digitale videodossiers. Tevens zijn de in

het project opgeleverde videodossiers samengevat met behulp van metadata die publiek

toegankelijk is (via www.Dividossier.nl).

Implementatie in het curriculum: management en bestuurders

Een doel van de experimenten die de partners in Dividossier hebben uitgevoerd, was ervaringen op

te doen met digitale videodossiers, met als verder weg liggend doel de integratie van digitale

videodossier in het curriculum van de opleiding of de module. Voor dit laatste doel, de integratie in

het curriculum, is meer nodig dan positieve ervaringen met digitale videodossiers in een deel van de

opleiding. De verantwoordelijken voor de opleiding evenals andere, niet-betrokken docenten,

moeten worden overtuigd van het nut van digitale videodossiers. Dit is bij enkele partners gebeurd

waar of in het academisch jaar 2007-8 of in het daarop volgende jaar digitale videodossiers

opleidingsbreed worden ingezet. Bij andere partners maakt digitale videodossiers een vast

onderdeel uit van de module of cursus.

Wat betreft de implementatie in het curriculum van de universitaire lerarenopleidingen

(ulo’s) zal gebruik gemaakt worden van de mogelijkheden die het overlegorgaan Interdisciplinaire

Commissie Lerarenopleiding (ICL) biedt. In de ICL zijn alle 6 algemene en alle 3 technische

universitaire lerarenopleidingen betrokken. Daarenboven komen de ulo’s (zowel de contactpersonen

uit Dividossier als de onderwijsdirecteuren die in de ICL zitting hebben) in januari 2008 bij elkaar

voor een subsidieaanvraag voor de tweede ronde van het Nationaal Actie Programma e-learning voor

het gebruik van DiViDU 1.5 om de instroom van studenten te verbeteren.

Verspreiding DiViDU en kennis rondom digitale videodossiers

Inmiddels zijn er al activiteiten ondernomen ten behoeve van de verspreiding van DiViDU en het

gebruik van digitale videodossiers naar andere opleidingen dan de opleidingen van de partners die

zijn betrokken bij het project Dividossier (Hogeschool der Kunsten Amsterdam, Dansacademie

Arnhem). Deze activiteiten zullen worden voortgezet na afloop van het project. De activiteiten

variëren van kennismakingsgesprekken tot hands-on workshops in het gebruik van DiViDU. Verder zal

verspreiding van de kennis van digitale videodossiers ook plaatsvinden via de Webstroom-

gemeenschap (http://video.surfnet.nl/info/webstroom/home.jsp). Daarenboven zal (ook) worden

gepresenteerd op onderwijsconferenties (Innovatium Rotterdam) en onderzoeksconferenties

(bijvoorbeeld EARLI-SIG Assessment Berlijn of HRDI-conferentie Lille). Daarin zal ook worden

geprobeerd een transfer te maken naar een andere context dan de opleidingen die waren betrokken

bij het project, en zelfs naar een context buiten de onderwijskolommen (leren op de werkplek,

bedrijfsopleiding).

Dividossier 22

7. Financiële verantwoording

Stafkosten

De in het Controlling document vermelde begroting van de stafkosten zijn in principe als maximum

aangehouden. Van de 15 partners in het project, hebben 3 partners meer stafbudget besteed dan

begroot: Cito (€150), Let_UL (€7874) en ILO_UvA (€38.851). Bij het Cito wordt dit gecompenseerd

door een onderbesteding in materiële kosten. Bij Let_UL wordt een deel van de overbesteding

gecompenseerd door onderbesteding van het materiële budget (€1.303) en is tevens €1.740 (zijnde

30 uur à €58) toegevoegd aan het partnerbudget. Dit laatste betreft de uren die zijn besteed aan

voorbereiding van de slotconferentie, die niet waren begroot. De overbesteding bij het ILO_UvA is

voor een klein deel gecompenseerd door onderbesteding van het materiële budget (€6.342) en

tevens is €2512,50 (33,5 uur à €75) toegevoegd aan het partnerbudget. Deze laatstgenoemde uren

zijn aan de voorbereiding van de slotconferentie besteed (en zijn niet begroot). Dit betekent dat de

maximaal beschikbare budgetten voor deze partners (op basis waarvan de subsidie wordt berekend)

zijn verhoogd tot €19.050 (Cito), €50.143 (LET_UL), en €137.179 (ILO_UvA). De andere 12 partners

hebben onderbesteed. Deze onderbestede stafkosten zijn deels gebruikt ter compensatie van de

overbesteding in materiële kosten (zie aldaar) en deels voor de dekking van de

accountantscontroles (idem).

In totaal is ruim K€100 onderbesteed in stafkosten. De onderbesteding van de stafkosten

heeft nauwelijks gevolgen gehad voor de behaalde resultaten van het project, althans niet voor de

geplande opbrengsten.

Als we de verdeling van de stafkosten over de 6 werkpakketen nader bekijken, valt op dat

de grootste onderbesteding van de stafkosten terug te vinden is in de uitvoering van de

experimenten (WP1 en WP2). De partners die hebben onderbesteed, hebben dit ook vooral gedaan

in deze werkpakketten. Deze onderbesteding uit zich een lagere intensiteit van de experimenten bij

veel partners (ACTA, ICLON_UL, ILS_RU, ESoE_TU/e) en/of een iets lager aantal opgeleverde

videodossiers , (DGK_UU, UOCG_RUG) in vergelijking met het Controlling document. Bij een enkele

partner is het experiment uitgevoerd met ongeveer gelijke kwaliteit en kwantiteit, alleen met

minder budget (CIMP_Utwente, ELAN_Utwente), of is zelf overgepresteerd (ILO_UvA, AMC_UvA).

Verder is in WP5 behoorlijk overbesteed. Dit wordt met name veroorzaakt door ILO_UvA, die

relatief veel uren heeft besteed aan de vertegenwoordiging van het project naar buiten (iets dat

ook onder activiteiten van WP6 zou kunnen vallen). Deze laatste redenering volgend, zijn er minder

uren dan begroot besteed aan projectmanagement door ILO_UvA. Deze tijdsbesteding is met opzet

zo laag mogelijk gehouden (zie Evaluatie van werkpakket 6, projectmanagement).

Materiële kosten

Van de 15 partners hebben 7 partners overbesteed in hun materieel budget. Hierin betreft het soms

forse overschrijdingen (AMC_UvA, ACTA, GNK_UU, UOCG_RUG, en ILS_RU). De overschrijding bij

AMC-UvA wordt geheel verklaard door het inhuren van simulatiepatiënten, een soort stafkosten die

zijn ondergebracht bij materiële kosten. De andere partners hebben hardware aan moeten schaffen

om het experiment te kunnen uitvoeren. Daarin was niet voorzien bij de start van het project, maar

tijdens de loop van het project is gebleken dat deze bij sommige partners noodzakelijke

investeringen zijn geweest om het experiment te kunnen starten. Verder zijn de reiskosten (€2.755)

en vergaderkosten (€517) beperkt gebleven, mede dankzij de mogelijkheid gratis te kunnen

vergaderen bij SURF in Utrecht.

Dividossier 23

Licentiekosten

Voor de licentiekosten van DiViDU is in eerste instantie €2.000 per partner begroot (in totaal

€28.000, want Cito voert geen experiment uit). Gedurende de loop van het project is besloten de

licenties centraal te bekostigen uit het projectbudget (door ILO_UvA). Dit betekent ook dat de

partners uit Dividossier tot 1 juli 2008 gebruik kunnen maken van de DiViDU-tool. De licenties tot 1

juli 2007 voor de niet-DU-partners (allen met uitzondering van de partners van de Utwente en de

UvA) zijn gefactureerd door de DU (€11.900); de licenties van 1 juli 2007 tot 1 juli 2008 (alle

partners) zijn gefactureerd door de HB Baarn Uitgevers (€7080,50). De licenties voor de beide

partners van de Utwente tot 1 juli 2007 zijn betaald door CIMP (€2.000); de licenties voor de

partners van de UvA zijn op centraal niveau betaald en niet doorbelast. De op centraal niveau (lees:

ILO_UvA) betaalde licentiekosten (€18.981) worden voor 100% betaald uit de projectsubsidie (want

het zijn uitgaven voor alle partners uit het project).

Slotconferentie

De slotconferentie op 30 november 2007 is slechts terloops vermeld in het Controlling document.

Deze is niet begroot, en ook niet in de lijst met opbrengsten opgenomen. Derhalve is besloten de

onderbesteding van het licentiebudget (€7.020) te besteden aan de slotconferentie. De kosten voor

de slotconferentie bedragen €7.820 (betaald door ILO_UvA). De overschrijding van €800 wordt

toegestaan vanwege een onderbesteding van de post onvoorzien (zie hieronder). De op centraal

niveau (lees: ILO_UvA) betaalde materiële kosten voor de slotconferentie (€7.820) worden voor

100% betaald uit de projectsubsidie (want het zijn uitgaven voor alle partners uit het project).

Noterik

Voor de activiteiten van de commerciële, technische partner in het project, Noterik, is €30.000

begroot. Noterik is geen partner en wordt 100% gesubsidieerd (voor €75 per uur). Het budget voor

Noterik is ondergebracht bij ILO_UvA. De activiteiten van Noterik betreffen de ontwikkeling van een

exportfunctie voor DiViDU (add-on). Omdat gedurende het project de uitgever HB Baarn

aanvullende eisen heeft gesteld aan de exportfunctie (nl. een controle op eigenaarschap) is

besloten Noterik aanvullende taken te geven in verband met de exportfunctie. De meerkosten

(€16.889) worden gedekt uit de post onvoorzien (zie hieronder). De op centraal niveau (lees:

ILO_UvA) betaalde kosten van Noterik (€46.889) worden voor 100% betaald uit de

projectsubsidie (want het zijn uitgaven voor alle partners uit het project).

Onvoorzien

Aan het begin van het project is een behoorlijk post onvoorzien opgenomen vanwege de

onzekerheden op het gebied van de techniek (exportfunctie, virtuele snijmachine, eventueel andere

wensen ten aanzien van DiViDU). Van de €33.000 is een deel (€16.889) daadwerkelijk besteed aan

aanvullende technische activiteiten door Noterik. Ook is €800 van deze post besteed aan de

slotconferentie. Tijdens de loop van het project is in overleg met de partners besloten om de rest

van de post onvoorzien beschikbaar te stellen voor conferentiekosten van alle partners. Dit heeft

geleid tot een totaal besteed bedrag van €11.248 uit de post onvoorzien aan conferentiekosten. Dit

betekent dat het totaal €28.137 (€16.889 Noterik + €11.248 Conferentiekosten) ruim binnen de

begroting van de post onvoorzien van €33.000 blijft. De conferentiekosten (€11.248) worden

toegevoegd aan het partnerbudget (waarvan een deel wordt gematched door de betreffende

partner).

Dividossier 24

Accountant

In het Controlling document was €2.500 begroot voor de centrale accountantscontrole van

Dividossier. Tevens was in de post onvoorzien €5.000 bestemd voor accountantscontrole. Gedurende

de loop van het project heeft SURF aangekondigd dat alleen een accountantscontrole hoeft te

worden uitgevoerd voor partners die meer dan €30.000 subsidie opvragen,en dat de centrale

accountantscontrole vervalt. Tevens is toestemming gegeven om de accountantscontrole van de

partners ten laste te laten komen van de onderbesteding door de partners in Dividossier. Slechts 3

van de 15 partners vragen meer dan €30.000 subsidie op en zullen derhalve een accountantscontrole

laten uitvoeren. De geschatte kosten voor de accountantscontrole zijn €8.500 en worden

toegevoegd aan het partnerbudget (waarvan een deel wordt gematched door de betreffende

partner).

Matching en subsidie

Het bestede projectbudget bedraagt €712.773. Omdat hierin geen rekening is gehouden met 3

partners die meer besteden dan hun (bijgestelde) begroting (AMC_UvA, LET_UL, en ILO_UvA), wordt

voor deze partners het maximaal beschikbare gesteld op €46.797 voor AMC-UvA (in plaats van

€47.339), op €52.046 voor LET_UL (in plaats van €56.876), en op €179.680 voor ILO_UvA (in plaats

van €209.676). Dit betekent dat het projectbudget op basis waarvan de subsidie wordt berekend,

€677.404 bedraagt. Hiervan wordt 75% subsidie opgevraagd (€508.053). Van dit subsidiebedrag zijn

vervolgens eerst de kosten voor het gehele project afgetrokken (€73.690, zijnde €46.889 Noterik,

€18.981 centrale licentiekosten, en €7.820 materiële kosten slotconferentie). Dit betekent dat

€434.363 subsidie onder de 15 partners verdeeld kan worden, bijna 72% van het gecorrigeerde

projectbudget van €677.404 minus de algemene projectkosten van €73.690 (€603.714). De 3

partners die meer hebben besteed dan hun begroting (AMC_UvA, LET_UL, en ILO_UvA), krijgen

relatief minder subsidie (en matchen dus meer).

Dividossier 25

8. Kostenoverzicht

Controlling document (planning) In Euro’s ILO-UvA AMC-UvA ACTA OC-VU IVLOS-UU DGK-UU GNK-UU ICLON-UL LET-UL ELAN-UT CIMP-UT UOCG-RUG ILS-RU TU/e Cito Noterik totaal

WP1 0 34800 34800 0 0 34800 34800 0 34800 0 34800 0 0 0 208800 WP2 34800 0 0 34800 34800 0 0 34800 0 34800 0 34800 34800 34800 278400 WP3 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 18000 66720 WP4 9000 3600 5400 3600 30000 51600 WP5 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 540 15156 WP6 80000 696 696 696 696 696 696 696 4176 696 696 696 696 696 360 92888 staf 128324 43620 45420 40020 40020 40020 40020 40020 47100 40020 40020 40020 40020 40020 18900 30000 713564 materiaal 7850 1309 1363 1201 1201 1201 1201 1201 1413 1201 1201 1201 1201 1201 567 24507 licentie 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 28000 onvoorzien 33000 totaal 171174 46929 48783 43221 43221 43221 43221 43221 50513 43221 43221 43221 43221 43221 19467 30000 799071 0 subsidie 126669 34727 36099 31983 31983 31983 31983 31983 37380 31983 31983 31983 31983 31983 14406 30000 599112 matching 44505 12201 12683 11237 11237 11237 11237 11237 13133 11237 11237 11237 11237 11237 5061 199958

In uren ILO-UvA AMC-UvA ACTA OC-VU IVLOS-UU DGK-UU GNK-UU ICLON-UL LET-UL ELAN-UT CIMP-UT UOCG-RUG ILS-RU TU/e Cito Noterik totaal

WP1 0 464 464 0 0 464 464 0 464 0 464 0 0 0 0 0 2784 WP2 464 0 0 464 464 0 0 464 0 464 0 464 464 464 0 0 3712 WP3 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 240 0 890 WP4 120 48 72 0 0 0 0 0 48 0 0 0 0 0 0 400 688 WP5 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 7 0 202 WP6 1067 9 9 9 9 9 9 9 56 9 9 9 9 9 5 0 1239 staf 1711 582 606 534 534 534 534 534 628 534 534 534 534 534 252 400 9514

Dividossier 26

Realisatie In Euro’s ILO-UvA AMC-UvA ACTA OC-VU IVLOS-UU DGK-UU GNK-UU ICLON-UL LET-UL ELAN-UT CIMP-UT UOCG-RUG ILS-RU TU/e Cito Noterik totaal

WP1 0 15038 21638 0 0 8663 21175 0 39894 0 4050 0 0 0 0 110457 WP2 57600 0 0 26250 30135 0 0 20850 0 23305 0 19129 31473 15938 0 224679 WP3 7988 20210 975 3975 0 2438 4400 3450 5013 4650 8175 2325 3263 3488 17400 87748 WP4 10913 0 5925 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 30000 46838 WP5 21375 2885 1463 2025 0 788 600 600 6403 4950 1500 3600 600 0 1350 48138 WP6 69300 3080 2513 1913 0 3300 1125 2250 3664 900 975 3825 0 675 300 93819 staf 167175 41213 32513 34163 30135 15188 27300 27150 54974 33805 14700 28879 35335 20100 19050 30000 611678 materiaal 1508 4258 4385 1325 2610 388 4040 208 110 1042 62 10192 5092 89 349 0 35657 licentie 18981 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2000 0 0 0 0 0 20981 slotconf. 7820 7820 onvoorzien 7193 1368 0 1895 0 0 0 0 793 0 0 0 0 0 0 16889 28137 accountant 7000 500 1000 8500 totaal 209676 47339 36898 37383 32745 15576 31340 27358 56876 34847 16762 39071 40427 20189 19399 46889 712773 Noterik 46889 subsidie 183684 33670 26547 26896 23560 11206 22549 19683 37446 25072 12060 28111 29087 14525 13957 508053 matching 72881 13669 10350 10486 9186 4369 8791 7674 19430 9775 4702 10960 11340 5663 5442 204720 subsidie % 60,1 71,1 71,9 71,9 71,9 71,9 71,9 71,9 65,8 71,9 71,9 71,9 71,9 71,9 71,9 71,3

In uren ILO-UvA AMC-UvA ACTA OC-VU IVLOS-UU DGK-UU GNK-UU ICLON-UL LET-UL ELAN-UT CIMP-UT UOCG-RUG ILS-RU TU/e Cito Noterik totaal

WP1 0,0 217,0 289,0 0,0 0,0 115,5 375,0 0,0 989,0 0,0 54,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2039,5 WP2 768,0 0,0 0,0 350,0 413,0 0,0 0,0 289,0 0,0 315,0 0,0 288,0 435,3 213,0 0,0 0,0 3071,3 WP3 106,5 322,0 13,0 53,0 0,0 32,5 68,0 43,0 87,0 62,0 109,0 31,0 43,5 46,5 232,0 0,0 1249,0 WP4 145,5 0,0 79,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 625,2 849,7 WP5 285,0 41,0 19,5 27,0 0,0 10,5 12,0 8,0 120,0 66,0 20,0 48,0 8,0 0,0 18,0 0,0 683,0 WP6 924,0 44,0 33,5 25,5 0,0 44,0 18,0 22,0 64,0 12,0 13,0 51,0 0,0 9,0 4,0 0,0 1264,0 staf 2229,0 624,0 434,0 455,5 413,0 202,5 473,0 362,0 1260,0 455,0 196,0 418,0 486,8 268,5 253,0 625,2 9156,5 gem.

uurtarief 75,00 66,05 74,91 75,00 72,97 75,00 57,72 75,00 43,63 74,30 75,00 69,09 72,59 74,86 75,00 75,00

Dividossier 27

Kostenoverzicht Kostenoverzicht projectDividossier

Begroting Gerealiseerde projectkosten Restant begroting

(A) (B) (A)-(B)

Materiele kosten

wp1 6440 6439 1

wp2 8586 13097 -4511

wp3 2058 5115 -3057

wp4 1591 2730 -1139

wp5 467 2806 -2339

wp6 2865 5469 -2604

Totaal materiele kosten 22007 35657 -13650

Personele kosten

wp1 208800 110457 98343

wp2 278400 224679 53721

wp3 66720 87748 -21028

wp4 51600 46838 4762

wp5 15156 48138 -32982

wp6 92888 93819 -931

Totaal personele kosten 713564 611679 101885

Overige kosten

Accountant 2500 8500 -6000

Onvoorzien 33000 35957 -2957

licentiekosten 28000 20981 7019

Totaal overige kosten 63500 65438 -1938

Totaal projectkosten 799071 712774 86297

Toegekende subsidie 599112

Subsidie Intake 26103

Subsidie Mid term 132131

Subsidie Tussentijds 140456

Opgevraagd subsidie Eind 209363

Totaal opgevraagde subsidie 508053

Resterende subsidie 91059

De opgevraagde subsidie kan overgemaakt worden op rekeningnummer ABN AMRO 51.24.53.837 t.n.v. UvA Instituut voor de Lerarenopleiding te Amsterdam, Spinozastraat 55, 1018 HJ Amsterdam, o.v.v.WBS C.2610.0036

9. Evaluatie van het project

De inhoudelijke conclusies omtrent de inzet van digitale videodossiers in de begeleiding en

beoordeling van studenten in competentiegerichte opleidingen zijn reeds eerder beschreven. In de

onderhavige paragraaf zal worden ingegaan in de evaluatie van het projectmanagement van

Dividossier.

Projectorganisatie bij de partners

In het algemeen kan gesteld worden dat een goede organisatie bij de partners doorslaggevend is

geweest voor het slagen van de experimenten. Met name het tijdig beschikbaar krijgen van de tijd

voor docenten die in de experimenten moesten werken was een aardige klus. Het project is pas in

het late najaar van 2006 gehonoreerd door SURF-NAP en op 1 november gestart. Dit betekent dat

vele docenten reeds betaakt waren voor het studiejaar 2006-7, het jaar waar het grootste deel van

de onderwijsexperimenten plaats zou moeten hebben. Directe relaties tussen de lokale

projectleiding en de uitvoerende docenten (soms zelfs verenigd in één persoon) werkten positief op

de voortgang van het experiment. De partners waar deze relatie er niet was (ILS_RU) of waar

ingrijpende curriculumveranderingen hebben plaatsgevonden (DGK_UU, ESoE_TU/e) hebben

duidelijk grote moeite gehad om binnen de projectperiode tot acceptabele opbrengsten te komen.

Projectorganisatie Dividossier

In de aanloop van het project zijn alle partners reeds bij elkaar geweest om het project Dividossier

te bespreken. Bovendien bestond een deel van deze partners uit instellingen waarmee al werd

samengewerkt in eerder DiViDU-projecten of in het DU-Domeinprogramma ULO’s. Dit betekent dat

veel medewerkers van de instellingen de projectmedewerkers van de andere instelling al kenden.

Bovendien hadden veel van deze medewerkers meegedacht aan de idee om een project over

digitale videodossiers in te dienen (dit idee was een projectidee in het DU-Domeinprogramma). Dit

alles heeft positief gewerkt en heeft een voortvarende start tot gevolg gehad.

Na deze voortvarende start is echter het lastigste onderdeel aangebroken: het regelen van

de experimenten. Daartoe zijn in het begin projectbijeenkomsten gehouden (november, december

en januari), en is geprobeerd met behulp van planningskaarten partners te stimuleren hun ideeën

over de experimenten te expliciteren. Dit laatste middel is losgelaten, omdat de ervaring uitwees

dat partners die alles al geregeld hadden, hun planningskaarten wel wilden invullen (maar dat was

niet echt nodig, want zij konden er ook over vertellen), terwijl andere partners die moeilijkheden

ondervonden om de experimenten voor elkaar te krijgen, juist uitstelgedrag vertoonden of de

planningskaarten heel algemeen hebben ingevuld. Meer controle hierop leidde alleen maar tot meer

vermijdingsgedrag.

Mede door deze ervaring heeft de projectleiding besloten het project te proberen “losjes”

te leiden: ingrijpen indien nodig, maar vooral informatie geven en stimuleren. Dat heeft goed

gewerkt voor de partners die aardig op koers waren en konden zijn, maar minder voor de partners

die problemen hebben ervaren. Echter, ingrijpen met als eventueel gevolg dat een partner geen

deel meer uit zou maken van het project was lastig en eigenlijk ook onverantwoord. In een project

dat zo snel start en slechts 1 jaar duurt, moet er voldoende tijd zijn om een goed oordeel te kunnen

vormen over de gang van zaken bij een partner alvorens hier ingrijpende consequenties aan te

verbinden.

Dividossier 29

Relatie met SURF

Alle communicatie tussen SURF en projectpartners is via de projectleiding gegaan. Er is over het

algemeen wat onvrede bij de partners over de onduidelijkheid die lang heeft bestaat omtrent het

door SURF geaccepteerde uurtarief en de procedure rond de accountantscontrole. Tevens was er

wat irritatie over onduidelijkheid of het project wel of niet was gehonoreerd (is pas in de loop van

december mondeling gebeurd), en de subsidievoorwaarden en eventuele contracten met SURF en

partners (pas in maart 2007). Enkele partners (ILS_RU, UOCG_RUG, ELAN_Utwente, CIMP_Utwente)

hadden een contract nodig om een kostenplaats te kunnen openen die weer nodig was om docenten

te kunnen betaken (en onderwijsdirecteuren te kunnen overreden). Ook is de verschuivende

aandacht voor het onderzoeksdeel opmerkelijk: bij de honorering van het project is het werkpakket

3 met flankerend onderzoek met moeite behouden gebleven (de beoordelingscommissie was van

mening dat deze subsidie een onderwijssubsidie is en geen onderzoekssubsidie); naar het eind van

het project is het aantonen van effecten heel belangrijk. Aan de andere kant is SURF-NAP altijd

bereid geweest vragen te beantwoorden en is zij niet al te rigide in de gestelde eisen.

Deel 2. Evaluatie van de werkpakketten van het project Dividossier

10. Evaluatie Werkpakket 1: videodossier en doorgaande leerweg

Binnen dit werkpakket werkten zes opleidingen aan de uitvoering van een of meerdere

experimenten met het samenstellen van een videodossier. Voor vier2 van de opleidingen was het

werken met het vastleggen van praktijksituaties via streaming video binnen de opleiding compleet

nieuw, twee opleidingen hadden al eerder ervaring met een streaming videodossier opgedaan. Het

videodossier werd in het merendeel van de experimenten ingezet als instrument om studenten te

begeleiden in het zelf ontwikkelen van vaardigheden. Dit waren bijvoorbeeld:

gespreksvaardigheden, docentvaardigheden, vergadervaardigheden, samenwerkingsvaardigheden,

spreekvaardigheid. In een enkel geval werd het videodossier gebruikt om studenten eerst een goed

model - goed voorbeeldgedrag- te laten analyseren. Door één opleiding werd het videodossier

gebruikt voor de beoordeling van ontwikkelde vaardigheden: studenten moesten via video-opnames

hun gespreksvaardigheid in de vreemde taal kunnen aantonen. In het overzicht hieronder zijn de

activiteiten van de partners kort samengevat.

Hieronder volgt per partner een samenvatting van de experimenten. In Bijlage 2 is voor elke partner

een verslag van de uitgevoerde activiteiten opgenomen. Dat verslag is opgebouwd uit de paragrafen

doelen, geplande en gerealiseerde producten, geplande en gerealiseerde activiteiten, en een

uitgebreide terugblik. Dat verslag is gebaseerd op de uitgebreide eindrapportages die de

opleidingen hebben geschreven (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje

Eindrapporten per partner onder shared documents).

Opleiding 1: Didactiek van Diergeneeskunde (DGK_UU)

Er zijn twee experimenten uitgevoerd. Het eerste experiment is gestart bij het nieuw te

ontwikkelen vak voor 6e jaarsstudenten (co-schaponderwijs). Hier zijn 2 analysemodules gevuld. Het

tweede experiment betreft een keuzevak Didactiek in het vierde jaar, waarin 16 modules zijn

gebouwd in DiViDU.

2 DGN_UU, GNK_UU, CIMP_UTwente, LET_UL,

Partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling

1 DGK_UU 2 � �

2 GNK_UU 1 �

3 AMC_UvA 1 �

4 CIMP_Utwente 1 �

5 LET_UL 2 �

6 ACTA 1 � �

Dividossier 32

Geplande producten Gerealiseerde producten

• 25 videodossiers van studenten, op 1 tijdstip

(4e jaar) maar bruikbaar voor gebruik (na

project) in 6e jaar;

• procedures en handleidingen voor gebruik

binnen de faculteit van zelfreflectie met

video (d.m.v. DiViDU);

• voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 18 videodossiers (2 betreffende uniforme

co-schap onderwijs en 16 betreffende

leerjaar 4)

• presentatie in Powerpoint (DiViDU binnen

Unico Varken)

• voorbeelddossier (2 dossiers, 1 betreffende

uniforme co-schap onderwijs en 1

betreffende leerjaar 4)

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

Het Dividossierproject is intern niet bevredigend verlopen. Voor de zomervakantie was steeds de

inzet dat het 6e jaarsvak ontwikkeld zou worden waarin DiViDU een centrale rol ging krijgen. Pas

kort na de zomervakantie werd duidelijk dat dit 6e jaarsvak niet meer ontwikkeld zou worden

binnen de projecttijd aangezien de Faculteit Diergeneeskunde met ingang van september 2007 de

bachelor-masterstructuur heeft ingevoerd. Deze verandering hield in dat de aandacht van (alle)

docenten vooral gericht was op het eerste jaar van de bachelorfase. In het voorgaande curriculum

was “gezond-ziek” gescheiden en was het eerste jaar meer basiswetenschap, terwijl later pas het

zieke dier aan de orde kwam (waarvoor de inzet van docenten uit de klinieken nodig is). In de

bachelor is “gezond-ziek” geïntegreerd waardoor klinische docenten meer dan verwacht ook al in

het eerste jaar ingezet werden. Deze klinische docenten waren voor ons project nodig om het 6e

jaars vak te ontwikkelen.

Na de zomervakantie 2007 is in het kader van het project in ieder geval gezorgd dat de

videodossiers tijdens het 4e jaarskeuzevak gemaakt worden. De mogelijkheden voor onderzoek bij

dit vak op basis van die dossiers is beperkt aangezien dat vak maar een week loopt. Verder zijn er

(met succes) verkennende activiteiten ondernomen bij onderwijs waar al video wordt ingezet.

Opleiding 2: Onderwijsstage studenten geneeskunde (GNK_UU)

Er zijn 2 docenten en 24 studenten betrokken geweest bij het experiment met het videodossier bij

de Onderwijsstage. Tijdens de onderwijsstage doet de student ervaring op als docent en kan een

Studenten-onderwijskwalificatie (StOK) behalen op basis van minimaal 30 onderwijsuren. De

onderwijsvaardigheden van de stagiairs worden beoordeeld op basis van ten minste drie live

observaties en feedback van een ervaren docent. Aan het begin van de onderwijsstage maakt iedere

onderwijsstagiair ook een video-opname van een onderwijsbijeenkomst.

Geplande producten Gerealiseerde producten

• per student een videodossier (20)

• studenten en docentenhandleidingen

• een technische instructie voor de

ondersteuning en uitvoering

• een ingerichte ruimte voor de opname van

videofragmenten.

• een voorbeelddossier dat publiek toegankelijk

is

• per student een videodossier (24)

• handleiding (monteren en het werken in DiViDU)

voor studenten.

• éénmalige uitleg (mondeling) voor coördinator en

docenten

• aparte ruimte om te monteren is niet gelukt,

hopelijk in de toekomst wel

• een voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

Het experiment binnen het UMC Utrecht is succesvol geweest: het gebruik van de digitale

videodossiers in de onderwijsstage kent een toegevoegde waarde. Gedurende het project zijn er

Dividossier 33

een aantal problemen geweest op technisch gebied, maar deze hebben geen grote invloed gehad op

het verdere verloop van het experimentele proces. Doordat het om relatief laag aantal studenten

ging binnen de onderwijsstage waren de problemen snel opgelost.

Over het algemeen verliep de procedure van het samenstellen van een digitaal videodossier

naar wens. Hoewel de onderwijsstage een druk programma is, lukte het studenten om de video-

opnames binnen de eerste en tweede week te plannen en uit te voeren. De instructie, handleiding

en uitleg voldeed volgens de stagiairs ook. Wegens tijdgebrek hebben zes onderwijsstagiairs de

reflectiemodule in DiViDU niet helemaal kunnen afronden, waardoor deze videodossiers van

iets·mindere kwaliteit zijn. Een efficiëntere video-opnameprocedure zou dit probleem

waarschijnlijk hebben kunnen voorkomen.

Gedurende het experiment bleek dat de digitale videocamera’s op basis van DV-tapes

waarbij de video-opname één op één wordt gedownload, behoorlijk veel tijd kostte.

Onderwijsstagiairs moeten naast het downloaden ook hun eigen fragmenten monteren en samen

kostte dat behoorlijk wat tijd en inspanning. Sinds we een harddisk-camera hebben aangeschaft is

dit verholpen. Naarmate het project op gang was, werd geconstateerd dat het uploaden van

fragmenten in DiViDU behoorlijk lang duurde.

Opleiding 3: Medische communicatie en gespreksvaardigheid (AMC_UvA)

In totaal hebben 331 tweedejaarsstudenten geoefend met een anamnesegesprek met een

simulatiepatiënt. Aandachtspunt daarbij is het uitvragen van het “hulpvraagspoor” en het

“diagnostisch spoor”, gebruikmakend van de verschillende vaardigheden van “actief luisteren”. De

24 practicumgroepen van ca. 15 studenten werden verdeeld in drietallen (Student A, B, C). Tijdens

een simulatiepracticum voerde Student A een anamnesegesprek met een simulatiepatiënt dat met

een webcam en Windows Movie Maker werd opgenomen. De video-opnamen werden door een docent

op de UvA streaming video server geplaatst. Student A ontving per e-mail een weblink die in DiViDU

werd geplaatst. Student A bekeek in DiViDU de eigen video, markeerde drie kritische momenten in

het gesprek, en formuleerde in DiViDU drie vragen over het eigen gesprek. Vervolgens bekeek

Student B de film en de vragen van Student A en reageerde daarop met feedback in DiViDU.

Daarnaast kon Student B maximaal drie aanvullende gespreksmomenten markeren in DiViDU en

daarbij eigen observaties noteren. Tijdens een evaluatiepracticum presenteerde Student B de

gespreksanalyse aan de groep van 15 studenten, onder begeleiding van een docent. De cyclus werd

drie maal doorlopen waarbij A, B en C van rol wisselden.

Geplande producten Gerealiseerde producten

• minimaal 250 ingevulde videodossiers van

2e jaarsstudenten;

• minimaal 50 ingevulde videodossiers van

4e jaarsstudenten

• procedures en handleidingen voor gebruik

van digitale video voor reflectie op

patiëntgesprekken;

• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

• 331 ingevulde videodossiers van 2e

jaarsstudenten

• Experiment met 4e jaars experiment is niet

uitgevoerd ( zie terugblik)

• Procedures en handleiding

• Voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

Uit het experiment met de 2e jaars blijkt dat het haalbaar is om geneeskunde studenten in de pre-

klinische fase van de opleiding te laten werken in DiViDU, hen te laten reflecteren op een video-

opname van een eigen anamnesegesprek en elkaar feedback te geven in DiViDU. Daarmee worden

Dividossier 34

videodossiers aangelegd van eigen gesprekken, reflecties en feedback. Voorts mag geconcludeerd

worden dat de geneeskunde studenten positief zijn over het gebruik van DiViDU in het

gespreksvaardigheden onderwijs. De voortgang van het experiment is bijna volledig volgens planning

verlopen. Het was nodig om de geplande activiteiten rond een hernieuwde uitvoering met een

aantal 4e jaars bij te stellen. Oorspronkelijk was het de bedoeling om een aantal aanpassingen aan

DiViDU te realiseren en om het exporteren van de gevulde videodossiers uit te proberen. De

exportfunctie was echter niet op tijd beschikbaar (zie Evaluatie Werkpakket 4: het

coördinatieproject). De doelstelling waren echter al gehaald.

Opleiding 4: Samenwerken aan een onderwijskundig advies (CIMP_Utwente)

Het experiment met het digitaal videodossier is uitgevoerd bij het vak “Curriculum, Instructie en

Media: Praktijkoriëntatie” (CIMP) in de opleiding Educational Design, Management & Media (EDMM)

van de Universiteit Twente. DiViDU is ingezet als middel om studenten een videodossier te laten

samenstellen waarin zij laten zien hoe ze samenwerken (in het bijzonder op het gebied van de

inhoudelijke kennisdeling), en waar zij elkaar en de docenten om feedback vragen. Het vak werd in

2006-2007 door 24 studenten gevolgd, waarbij zij in groepjes van 3 gewerkt hebben.

Binnen de toepassing voor het digitaal videodossier is gekozen om gebruik te maken van de

reflectiemodule. De studenten van het vak CIMP moesten per groepje een opname maken van een

overlegsituatie waaruit bleek dat er samengewerkt en kennis uitgewisseld werd tussen de drie

verschillende experts. De studenten hebben na de opname om feedback gevraagd. Daarbij mochten

zij zelf een reflectievraag bedenken. Een ander groepje heeft deze reflectievraag beantwoord. Op

basis van de antwoorden op de reflectievraag heeft het groepje zelf een aantal voornemens voor

toekomstige activiteiten geformuleerd.

Geplande producten Gerealiseerde producten

• 10 ingevulde groepsvideodossiers met video-

opnamen en de feedback van medestudenten

en docenten.

• procedures en handleidingen voor gebruik van

groepsvideodossiers en samenwerking;

• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

• 24 ingevulde videodossiers met video-opnamen

en de feedback van medestudenten en

docenten.

• procedures en handleidingen voor gebruik van

groepsvideodossiers en samenwerking;

• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

Na afloop van het project kijken we terug op een geslaagd experiment dat uitgevoerd is in een

interessante context, namelijk het gebruik van een digitaal videodossier bij kennisuitwisseling

tussen curriculum-, instructie- en media-experts. Op basis van de resultaten kan aangeven worden

dat het inderdaad mogelijk is om een beter inzicht te krijgen in de manier waarop studenten

overleggen en hoe zij kennis uitwisselen. De videobeelden gaven de docenten een helder zicht op

de moeilijkheden die studenten ervaren om via een inhoudelijke uitwisseling van ideeën uit

verschillende domeinen tot een beter onderwijskundig advies te komen. Studenten maken veel

meer gebruik van common sense-redeneringen dan van wetenschappelijke inzichten. De

betrokkenheid bij “hun advies” stond een academische distantie veelal in de weg.

De studenten bleken de technische kant van het gebruik van video over het algemeen goed

te beheersen. Echter, het geven van feedback op opnamen ging de meeste niet gemakkelijk af.

Hieruit concluderen we dat een eerdere training in feedback geven geen transfereffect heeft gehad

op het feedback geven op video-opnamen. Blijkbaar is het samenwerken in een professional

learning community voor tweedejaars studenten niet eenvoudig en hebben zij hierbij meer

Dividossier 35

ondersteuning nodig in de vorm van modellen die het gedrag in zo’n gemeenschap laten zien

(cultural and cognitive apprenticeship).

Tot voor kort bestond er zowel bij studenten als bij docenten onvrede over de kwaliteit van

dit soort samenwerkingsprocessen binnen het vak CIMP. De videodossier hebben ertoe bijgedragen

dat de docenten meer zicht gekregen hoe die samenwerking verloopt en hoe studenten van

verschillende groepen elkaar feedback kunnen geven.

Opleiding 5: Spreekvaardigheden van studenten (LET_UL)

De pilot heeft plaatsgevonden bij de opleiding Italiaans, tijdens de colleges Taalvaardigheid (eerste

jaar, 2de semester, tussen februari en mei 2007). De ervaringen in deze pilot hebben in de zomer

van 2007 geleid tot de inrichting van twee speciale collegezalen voor presentatievaardigheden. Ook

is de didactische opzet in een andere pilot toegepast., bij de opleiding Dutch Studies. Centraal in

deze opzet is het gebruik van reflectie in DiViDU en van een beoordelingsmatrix die gebaseerd is op

descriptoren uit het Common European Framework for Language Learning and Teaching (CEF). Het

CEF wordt op dit moment in de onderwijssystemen van alle Europese landen ingevoerd.

Studenten worden op video opgenomen tijdens de presentatie die ze moeten verzorgen voor

het college spreekvaardigheid. Vervolgens moeten ze van de eigen presentatie een moment

selecteren waarover ze tevreden zijn en een moment waaruit blijkt dat ze nog moeten oefenen. Ze

stellen de twee fragmenten in DiViDU beschikbaar, met een toelichting. De volledige presentatie zal

ook beschikbaar zijn in DiViDU (via een link naar een streaming server). De medestudenten kunnen

commentaar leveren, onder andere op de keuze van de fragmenten, en de docent geeft vervolgens

feedback. Het videodossier wordt vervolgens gelinkt aan hun taalportfolio. Alle presentaties

werden gehouden in face-to-face-bijeenkomsten waarbij de docent en de (meeste) medestudenten

aanwezig waren.

Geplande producten Gerealiseerde producten

• Twee rubrics (voor 1ste en 2de jaar) voor de

beoordeling van de presentaties van studenten

Italiaans.

• Minimaal 15 ingevulde dossiers met reflectie

van eerstejaarsstudenten

• Minimaal 15 ingevulde dossiers met reflectie

van tweedejaarsstudenten

• Handleidingen voor gebruik bij Italiaans

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 1 rubrics voor Taalcompetentie en 1 rubrics voor

Presentatievaardigheden

• 15 gevulde dossiers voor Italiaans

• 12 voor Dutch Studies

• Handleidingen voor gebruik bij Italiaans en Dutch

Studies

• Voorbeelddossier

• Spin-off: 2 ingerichte collegezalen voor

presentatievaardigheden

Tijdens het eerste experiment werd ons duidelijk dat we tenminste één speciaal ingerichte

collegezaal moesten hebben, zodat we niet langer met statief, laptop en videocamera op stap

moesten om de presentaties te filmen. Het project heeft een belangrijk impuls gegeven aan het

gebruiken van digitale videodossiers zowel bij de opleiding Italiaans als bij de opleiding Dutch

Studies. De docenten, die nooit met video hadden gewerkt (Italiaans) en die veel problemen hadden

omdat ze met analoge videobanden werkten (Dutch Studies) zijn zeer enthousiast over de

mogelijkheden van digitale videodossiers en willen voortaan op deze manier de colleges

presentatievaardigheden ondersteunen. We verwachten dan ook dat volgend jaar ook bij andere

opleidingen de vraag naar digitale videodossiers zal toenemen, de opleiding Duits heeft bijvoorbeeld

al laten weten dat ze belangstelling hebben.

Dividossier 36

Opleiding 6: Gespreksvoering student-patient sociale tandheelkunde (ACTA)

Er zijn 2 experimenten uitgevoerd. In het 1e experiment (Mens en gezondheid, Bachelor 2e jaar)

waren 70 studenten en 4 begeleiders betrokken. Bij dit experiment met de Analysemodule, zijn er

willekeurige groepen gemaakt van circa 8 tot 10 studenten. Het gebruik van de Analysemodule in

DiViDU was verplicht en moest als zelfstandige zelfstudieopdracht worden uitgevoerd. Elke student

kreeg 2 opdrachten, die in besprekingsgroepen en in het responsiecollege besproken zijn.

Het tweede experiment is uitgevoerd met het samenstellen van streaming videodossiers

voor reflectiedoeleinden. Dit vond plaats in de Onderwijspraktijk (OWP, Bachelor 3e jaar en Master

1e en 2e jaar). In de OWP behandelen studenten uit drie studiejaren samen patiënten, waarbij de

gesprekvoering van de student – patiënt tijdens de OPW centraal staat. Van de 9 studenten die een

opname hebben gemaakt en hierop hebben gereflecteerd, hebben er 6 studenten daadwerkelijk hun

video en reflecties in DiViDU geplaatst.

Geplande producten Gerealiseerde producten

• 20 video’s voor analyse

• 20 gevulde videodossiers eerste

experiment

• 20 gevulde videodossiers tweede

experiment

• Handleidingen voor gebruik bij

tandheelkunde

• 120 dossiers voor analyse eerste experiment

• 6 gevulde videodossiers tweede experiment

• Verkorte handleiding

• Procedures over het geven van feedback

• Videotrolley

• Handleiding videotrolley

• Handleiding gemaakt voor het knippen van de video’s

met Windows Movie Maker

Het project is succesvol verlopen. De inzet van analysetaken met streaming video (1e experiment)

tijdens het blok Mens en Gezondheid 4 is nuttig en brengt ook het effect met zich mee dat

studenten het systeem van reflecteren op elkaar en het DiViDU programma leren kennen.

Door het gebruik van video en DiViDU is het mogelijk om de sociale tandheelkunde op de

Onderwijspraktijk (OWP) expliciet te maken. Hierdoor is er meer ruimte voor reflectie en feedback

op dit vlak en kunnen studenten meer leren. Uiteindelijk zal het mogelijk zijn en is het streven om

de sociale tandheelkunde standaard op te nemen in de beoordeling op de OWP. Video is hier het

middel voor. De werk- en tijdsdruk op de OWP blijkt groot te zijn. Hierdoor is het mogelijk dat er

geen ruimte is voor het maken van video-opnames. Het is van groot belang om de technische

aspecten zo gemakkelijk mogelijk te maken. De technische problemen met betrekking tot het

maken van video’s - bij een vorig DiViDU project - zijn verminderd door het inzetten van een

Videotrolley. Toch was het niet eenvoudig om de studenten te motiveren om opnames van zichzelf

te maken en deze in DiViDU te plaatsen. Uit gesprekken met studenten kwam naar voren dat zij

liever niet naar hun eigen handelen kijken en het ook niet aan anderen willen laten zien, wanneer

dit niet verplicht is. Enkele studenten die de reflectiemodule volledig hebben ingevuld zijn daarover

erg enthousiast. Zij geven aan dat DiViDU een verplichte opdracht van de OWP mag worden.

Dividossier 37

11. Evaluatie Werkpakket 2: videodossier en opleiden in stages

In dit werkpakket werkten vrijwel alle Nederlandse universitaire lerarenopleidingen, behalve die

van de Technische Universiteit Delft, aan het een of meerdere experimenten waarin studenten een

videodossier samenstelden over hun eigen handelen als docent voor de klas. Van de acht

opleidingen hadden vijf nog niet eerder ervaring opgedaan met een streaming videodossier. Alle

opleidingen experimenteerden met het videodossier voor begeleidingsdoeleinden (reflectie op eigen

handelen), drie opleidingen experimenteerden ook met een videodossier voor summatieve

beoordeling. Geen van de opleidingen maakten gebruik van de mogelijkheid om een videodossier

rond analyseren van “goed voorbeeldgedrag” samen te stellen.

Hieronder volgt per partner een samenvatting van de experimenten. In Bijlage 3 is voor elke partner

een verslag van de uitgevoerde activiteiten opgenomen. Dat verslag is opgebouwd uit de paragrafen

doelen, geplande en gerealiseerde producten, geplande en gerealiseerde activiteiten, en een

uitgebreide terugblik. Dat verslag is gebaseerd op de uitgebreide eindrapportages die de

opleidingen hebben geschreven (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje

Eindrapporten per partner onder shared documents).

Opleiding 7: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (IVLOS_UU)

Het IVLOS is het videodossier onderdeel het bestaande digitale portfolio dat de afgelopen jaren zijn

waarde als begeleidingsinstrument had bewezen. Besloten werd ook met een groep van maximaal

twintig docenten-in-opleiding (dio’s) uit alle clusters te starten die zich vrijwillig hiervoor opgaven.

Hierbij is alleen het aspect van reflectie beproefd, omdat een verdergaande ingreep in het portfolio

te veel tijd zou gaan kosten. Bovendien was de nadruk op zelfanalyse een visuele reflectiemodule

een bruibare aanvulling. Dio’s mochten zelf bepalen welke fragmenten ze kozen om in het

videodossier te plaatsen. Ze konden dat bij elk van de zes rollen doen, die centraal staan in de

opleiding (vakdidactisch deskundige, vormgever en begeleider van leerprocessen, opvoeder,

manager van de werksfeer, docent buiten de klas en eindverantwoordelijke voor eigen groei).

Daarin moesten de studenten zelf hun beelden analyseren en er vragen over formuleren voor hun

mede-dio’s, de begeleiders op het instituut en in de scholen.

partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling

IVLOS_UU 1 �

ICLON_UU 2 �

UOCG_RUG 3 � �

ELAN_Utwente 2 �

ILS_RU 1 �

OC_VU 3 � �

ESOE_TU/e 2 �

ILO_UvA 3 � �

Dividossier 38

Geplande producten Gerealiseerde producten • Technische en inhoudelijk ontwerp

integratie videodossier en portfolio

• Minimaal 15 videodossiers die integraal

onderdeel vormen van reeds gehanteerde

portfolio

• voorbeelddossier

• Inhoudelijk ontwerp integratie videodossier en

portfolio

• 14 gevulde videodossiers

• Handleiding Werken met digitale video t.b.v.

DiViDU

• voorbeelddossier

Het project begon voorspoedig, maar heeft tegenslag gekend met name na de zomervakantie door

ziekte van twee sleutelpersonen die het project uitvoerden. Beiden waren aan het begin van het

nieuwe academische jaar ziek. Dit heeft voor vertraging gezorgd in de 2e helft van het project die

niet meer in te halen was.

De belangrijkste bevindingen van de evaluatie van het eerste experiment zijn dat zowel

studenten als opleider een voorkeur geven aan een combinatie van feedback op digitale

videomateriaal en feedback na lesbezoek. Tevens bleek het feit dat de deelnemende dio’s zich als

vrijwilliger hebben opgegeven, de gang van zaken sterk te beïnvloeden. Doordat de andere dio’s uit

hun groep er niet aan meededen, zagen ze het toch als iets wat erbij kwam. Door de werkdruk van

de laatste maanden van het opleidingsjaar leidde dat tot uitstelgedrag. Als positief punt is naar

voren gebracht dat de mogelijkheid om een extra kijk op het eigen lesgeven te krijgen en bij

anderen in de les te kunnen kijken.

De meeste dio’s hebben hun fragmenten geplaatst en feedback gekregen. Slechts een vijftal

is er toe gekomen om ook voornemens te formuleren. Niemand heeft de gelegenheid gehad om de

feedback in de eigen lespraktijk toe te passen, althans daar verslag over uit te brengen. Verder

zullen de schoolbegeleiders sterker betrokken bij moeten worden. Gedacht wordt aan een

introductie in een aparte bijeenkomst of door middel van schriftelijke instructie. Gedacht wordt

ook aan het verzoek van de instituutsbegeleider aan de schoolbegeleider om commentaar te geven

met het oog op de tussentijdse beoordeling van de dio.

Tenslotte blijkt het noodzakelijk van tevoren een duidelijke instructie te geven over het

maken van opnamen in de les. Nog steeds wordt er met tegenlicht opgenomen. Het wordt

verkieslijk geacht de opname door een collega of mede-dio te laten maken, zodat de interactie met

de klas vastgelegd kan worden. De statische beelden van de helft van de opnamen leverden

daarover

Opleiding 8: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (ICLON_UL)

Er zijn twee experimenten uitgevoerd. Het eerste experiment (46 studenten, 4 docenten) vond

plaats in de eerste 6 maanden en het tweede experiment (100 studenten, 10 docenten) in de

tweede 6 maanden van de projectperiode. Ter ondersteuning van de studenten is een Blackboard-

cursus ontwikkeld “Techniek en video” in de lerarenopleiding . Tevens bezit het ICLON een fysieke

werkruimte met computers en bewerkingsapparatuur waar video’s bewerkt kunnen worden. In het

eerste experiment is, is in overleg met de begeleiders, gekozen voor een traditionele vorm van

video-opname. Deze eerste video-opname die via een micro teaching-aanpak plaatsvindt, wordt

opgenomen in de startweek van de opleiding. Kort na de startweek vindt een introductie plaats over

het gebruik van de elektronische hulpmiddelen die in de opleiding gebruikt worden nl. Blackboard

en het elektronisch portfolio. De digitale video is geïntroduceerd op een later moment namelijk,

tijdens de zogeheten begeleidersbijeenkomsten. In het tweede experiment is in het regie-onderwijs

Dividossier 39

een start gemaakt met de introductie van video-opnamen middels een opdracht gericht op het

functioneren als regisseur voor de klas. Eind oktober en begin november zijn de geproduceerde

eindproducten besproken.

Geplande producten Gerealiseerde producten • Technisch en inhoudelijk ontwerp integratie

videodossier en portfolio

• minimaal 15 videodossiers die een integraal

onderdeel vormen van het reeds

gehanteerde elektronisch portfolio.

• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

• Inhoudelijke integratie tussen videodossier en

portfolio

• 15 videodossiers die een integraal onderdeel

vormen van het reeds gehanteerde

elektronisch portfolio

• Blackboardcursus Techniek en video

• Voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

Uit de evaluaties bleek dat het werken met drie verschillende leeromgevingen (Blackboard,

elektronische portfolio en DiViDU) als te complex werd ervaren door docenten en studenten.

Ondanks ondersteuning vanuit Amsterdam, was de lokale projectleiding niet in staat dit technisch

op te lossen. Besloten is daarom in juni 2007 te kiezen voor een ander technisch ontwerp

(inhoudelijk bleven overigens dezelfde doelen van toepassing): het videodossier werd opgenomen in

het elektronische portfolio dat in een elektronische leeromgeving is vormgegeven.

De ervaring is dat studenten het technische onderdeel snel onder de knie krijgen en elkaar

ook onderling feedback geven tijdens het werken met video-opnamen. Opvallend is dat er spontaan

inhoudelijke feedback gegeven wordt tijdens het bewerken van de video. Bovendien blijkt dat

studenten zich realiseren dat er grote verschillen zijn tussen de scholen en klassen; video-opnamen

werken daarbij als een eye-opener, want aanstaande docenten realiseren zich zo welke

contextverschillen er tussen scholen bestaan. Ze helpen elkaar dus zowel op technisch gebied als op

onderwijs inhoudelijk gebied en zo vindt er een spontane professionalisering plaats.

Opleiding 9: Opleidingsbrede inzet digitale video ten behoeve van reflectie door docenten-in-opleiding (UOCG_RUG)

De lerarenopleiding van het Universitair Onderwijscentrum Groningen (UOCG) heeft gedurende de

periode november 2006 – december 2007 drie experimenten uitgevoerd: start september 2006

(Casus aan de hand van eerste lesbezoek, reflectiemodule), start januari 2007 (Competenties

onderwijskundige ondersteuning, assessment-module), en start september 2007 (Analyseren van en

reflecteren op eigen lespraktijk, reflectiemodule). In totaal hebben, verdeeld over de drie

experimenten, 49 studenten (leraren-in-opleiding, lio’s), vijf vakdidactici en twee

onderwijskundigen meegedaan. Er zijn 22 modules ontwikkeld, waarbij studenten nu tien dossiers

hebben ingeleverd. Studenten die betrokken zijn bij experiment twee en drie hebben nog tot half

januari 2008 de tijd de dossiers in te leveren. De komende weken zullen deze dossiers ingeleverd

worden, gezien het grote aantal videofragmenten dat door studenten (experiment twee en drie) al

is gemaakt en op de videoserver beschikbaar zijn: 96. Op basis van experiment één, is besloten

vrijwillige deelname voor studenten bij experiment twee en drie (beperkt aantal vakken) te

wijzigen in verplicht. De experimenten vinden plaats in het kader van de professionaliseringstaak

Schoolvak1 en leerprocessen.

Dividossier 40

Geplande producten Gerealiseerde producten • 20 lio’s met twee situaties voor reflectie in

het videodossier

• 40 videofragmenten voorzien van commentaar

en adviezen

• 10 lio’s (januari-instroom) met twee situaties

in videodossier voor reflectie en twee

situaties in dossier assessment

• 20 videofragmenten van lio januari-instroom

zijn van commentaar en adviezen

• 20 videofragmenten zijn beoordeeld op het

voldoende aanwezig zijn van competenties.

• Handleiding voor gebruik bij UOCG

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 22 modules met taken voor Reflectie

ontwikkeld

• 96 videofragmenten, deels voorzien van

commentaren en adviezen

• 10 gevulde videodossiers en 12 nog onder

constructie3

• Handleiding voor gebruik van een

videodossier

• Voorbeelddossier dat publiek

toegankelijk is

Overleg met vakdidactici over de aanpak en uitvoering is constructief. De vakdidactici die

deelnemen zijn zeer betrokken en verwachten veel van dit project. De cursussen die aan de

studenten werden gegeven, voorzien duidelijk in een behoefte, zowel wat het maken van opnames

betreft als het werken met DiViDU.

Assessment van het lesgeven is niet alleen voorbehouden aan de vakdidacticus. De coach, tutor

of mentor spelen daar een belangrijke rol in. Vandaar dat in tegenstelling tot de voornemens niet of

nauwelijks gebruik is gemaakt van de assessment-module in DIVDU. Alleen in experiment 2 is

gebruik gemaakt van de assessment-module, maar dan alleen in relatie tot onderwijskunde en niet

tot andere professionaliseringstaken.

Gekozen is voor de vakdidacticus als aanspreekpunt voor de werving van studenten in december

2006. Dat heeft niet in alle gevallen geleid tot een voldoende deelname van studenten voor een

vak. Belangrijk aspect hierbij is dat de deelname voor studenten niet verplicht was. Studie- en

werkdruk bij veel studenten doet een groot aantal dan ook snel besluiten niet mee te doen aan dit

project. Bij experiment 2 en 3 (beperkt aantal vakken) is deelname verplicht

Wat betreft de techniek was het uiterst vervelend dat tijdens het werken met DiViDU blijkt dat

de combinatie met de Virtuele Snijmachine niet werkbaar is. Dat is inmiddels opgelost.

Verderblijven de tapes soms te lang bij de administratie liggen. En als tapes bij de student-

assistenten liggen worden ze te laat verwerkt. Zowel bij de administratie als bij de student-

assistenten zijn maatregelen genomen om workflow te optimaliseren.

Ter illustratie van ervaringen van studenten, de volgende opmerking van een lio:

…, ben ik een voorstander van het maken van opnames van je eigen les. Ik heb echter mijn twijfels aan de functionaliteit

van het online dossier waar ik het afgelopen jaar mee heb gewerkt. Ten eerste vraagt het veel handelingen van de

student om de opnames op de site te krijgen (spullen lenen, opnames maken, opnames knippen, op de site plaatsen, heel

veel reflectie toevoegen aan de fragmenten, mensen uitnodigen etc.). Ten tweede vind ik het kunstmatig om de student

nogmaals opnames te laten maken van een fragment waarin eventuele verbetering te zien zou moeten zijn. Een exacte

herhaling van het de les zoals die in het eerste fragment was, is onmogelijk. Omdat de omstandigheden nooit ceterus

paribus zijn, is het nooit duidelijk of er sprake is van verbetering van de lesgevende docent of dat de verbeteringen aan

andere factoren toe te schrijven zijn. Ik heb mijn opnames tevens gebruikt in een mentorbijeenkomst waarin we met de

hele groep naar de opnames hebben gekeken. De opmerkingen en analyses die daar werden gemaakt, waren voor mij zeer

nuttig. Ik wou dan ook willen pleiten voor het laten maken van opnames van de les, maar deze buiten een digitale

omgeving te houden. Het bespreken met een groep studenten is naar mijn idee nuttiger en minder bewerkelijk dan de

online methode.

3 Experiment 2 en 3 zijn nog in uitvoering, daarbij zullen videodossiers eind december 07 en januari 08 gevuld gaan worden

Dividossier 41

Opleiding 10: Groepsgebaseerde reflectie en feedback op handelen van docenten-in-opleiding (ELAN_UTwente)

Er zijn twee experimenten opgezet en uitgevoerd: een met de reguliere studenten en een met zij-

instromers. In november 07 is ook begonnen met een derde experiment bij minor- en

masterstudenten van de lichting 07/08 dat doorloopt na de afronding van dit project. De studenten

en docenten zijn getraind. De begeleiding van studenten is met docenten besproken, de begeleiding

is deels tot stand gekomen. Praktische infrastructuur qua apparatuur en helpdesk zijn opgezet en

dat functioneert. De begeleiding van zij-instromers is zorgvuldig ingebed en uitgevoerd in

samenspraak met de interne schoolbegeleiders.

Geplande producten Gerealiseerde producten • Handleiding voor vakdidactici, SP-docenten

& LIO´s: De ontwikkeling van een

videodossier.

• Opzet begeleidingsstructuur en begeleiding

• Instrument voor beoordeling en

terugkoppeling

• Trainingsopzet en uitvoering voor LIO´s en

SP-docenten voor beoordeling van en

terugkoppeling op videobeelden,

• 10 gevulde videodossiers

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk

is.

• Video-opdracht2007 (Dit is een opdracht

tezamen met handleiding voor het gebruik van

camera, Moviemaker en DiViDU ineen)

• Opzet begeleidingsstructuur is deels

gerealiseerd; begeleiding deels gerealiseerd

• Instrument voor beoordeling is niet

ontwikkeld, wel is het concept ‘reflectie’ en

‘terugkoppeling’ doorgesproken en deels in de

praktijk gebracht.

• Trainingsopzet en uitvoering: voor LIO’s 3x

een workshop. Voor docenten 1x plus

inDiViDUele hulp in het vervolgtraject.

• 15 gevulde videodossiers, meer dossiers onder

constructie (4)

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is.

Voor de lerarenopleiders van ELAN staat het gebruik van video in de opleiding weer op de agenda en

deels ook in de praktijk. Allen zijn getraind in het gebruik van video, Moviemaker en DiViDU.

De beste resultaten zijn vervolgens geboekt bij de groep zij-instromers. Hierbij was sprake

van een weloverwogen onderwijsontwerp van de verantwoordelijk docent, goed ondersteund met

ieder een eigen set apparatuur en duidelijk onder de aandacht gebracht van de deelnemers. Naast

een goed ontwerp speelt bij deze groep ook mee dat de toegevoegde waarde voor hen evident is.

De invoering van DiViDU bij de reguliere studenten verloopt moeizamer. Enerzijds werden

de studenten pas halverwege hun lange stage getraind en van een nieuwe verplichting op de hoogte

gebracht. Anderzijds hebben de lerarenopleiders er ook maar matig achteraan gezeten: een

duidelijk verschil tussen pioniers en volgers, maar ook een ongelukkige timing. Met ingang van het

nieuwe cursusjaar is het gebruik van video vooraf verplicht gesteld bij de korte stage van zowel

minorstudenten als beginnende master-studenten.

Samengevat zijn de succesfactoren:

• Toegevoegde waarde voor de student is evident,

• Weinig gedoe met apparatuur en organisatie, en

• Docenten die de video-opdracht als een vanzelfsprekende en nuttige activiteit beschouwen.

4 In november 2007 zijn nog eens 46 videodossiers aangemaakt voor minor- en masterstudenten van de lichting 07/08. Vulling valt na sluiting van het Dividossier-project.

Dividossier 42

Opleiding 11: Kijkgedrag van docenten-in-opleiding (ILS_RU)

Door verschillende omstandigheden (onder andere bestuurlijke ontvlechting tussen ILS en HAN,

wisseling van het management bij ILS-RU en late besluitvorming, vertraging bij realisatie van

technische infrastructuur) hebben alle geplande pilots geen uitvoering kunnen krijgen. In het

tweede semester van 2007 is een nieuwe pilot met succes uitgevoerd. Aan deze pilot namen 42

studenten in de predoctorale cursus Oriëntatie op het leraarschap van het cluster Mens, Cultuur en

Maatschappij (MCM) van ILS-RU deel. Het cluster MCM omvat de onderstaande vakken.

In de pilot werden de volgende leeractiviteiten uitgevoerd. Elke student gaf een oefenles van ca. 10

minuten in het instituutspracticum (IP), die op een digitale video-band (mini-DV-cassette) werd

opgenomen. Elke student ontving op drie manieren commentaar op zijn/haar oefenles:

� van de medestudenten en de begeleidende docent in zijn/haar groep tijdens een korte

mondelinge nabespreking direct na de gegeven oefenles,

� schriftelijk van alle medestudenten in de groep op een feedbackformulier en

� (na digitalisering en ruwe montage van de lesopname) m.b.v. reflectie-opdrachten in de

reflectiemodule van DiViDU

Geplande producten Gerealiseerde producten • Handleiding digitale video voor leraren

• 3 Powerpoint-tutorials m.b.t. het opnemen

en monteren van digitale videofragmenten

van lessen

• (uitbreiding van) collectie van 40

observatiekaarten / “kijkvragen” t.b.v.

collegiale consultatie (online en offline)

over eigen lesfragmenten

• instrumenten voor beoordeling m.b.v. video

• minimaal 20 gevulde videodossiers van

studenten

• een voorbeelddossier dat publiek

toegankelijk is

• Handleiding digitale video voor leraren

• 3 Powerpoint-tutorials m.b.t. het opnemen en

monteren van digitale videofragmenten van

lessen

• Uitbreiding van collectie met 12 observatie

kaarten / kijkvragen

• Beoordelingsinstrument m.b.v. video

• 34 gevulde videodossiers van studenten

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

De ILS-RU-pilot met DiViDU van najaar 2007 laat zien dat de deelnemende studenten een behoorlijk

intensief gebruik van DiViDU hebben gemaakt. Over het algemeen vonden zij deze vorm van

videogebruik interessant, aantrekkelijk en leerzaam. Zowel het bekijken van andermans

lesfragmenten als het bekijken van en het feedback krijgen op fragmenten van het eigen lesgeven

werd ervaren als bevorderlijk voor het eigen leren . Het bekijken van en het feedback krijgen op

het eigen lesgeven vonden de studenten het meest leerzaam. Het bekijken van andermans

lesfragmenten bleek vooral bevorderlijk om eigen zwakke kanten te leren kennen, om positieve

kanten aan het eigen lesgeven te ontdekken en om aanknopingspunten te vinden voor het

verbeteren van eigen zwakke punten. In de totstandkoming van deze leereffecten speelde het

kunnen vergelijken met anderen een belangrijke rol.

Dividossier 43

Opleiding 12: Toepassing in nieuw curriculum van de opleiding tot docent (OC_VU)

Er zijn 3 experimenten opgezet die zijn uitgevoerd met vertegenwoordigers (vrijwilligers) uit twee

studentcohorten (februari07-start en aug07-start). Hierbij is voor het eerst ervaring opgedaan met

een videodossier voor het bewijzen/beoordelen van competenties (rol van uitvoerder). Daarnaast is

voor het ontwikkelen van de vakdidactische competentie het videodossier voor

begeleidingsdoeleinden (reflectie) ingezet bij het schoolvak biologie. En ten derde is voor het

bètacluster een experiment gedaan voor reflectie in de peer-groep.

In het eerste experiment (6 studenten, 4 mentoren) zijn in totaal drie verschillende

assessment modules ingericht in DiViDU, twee modules voor de februari starters en twee voor de

september starters. De eerste module was een test-module, waar uiteindelijk maar één student

actief in heeft gewerkt. Al snel is besloten om een tweede module in te richten; de opbouw van

deze module omvat dan ook de algemene portfolio-opdracht voor de rol van uitvoerder (die ook

voor de studenten van toepassing is die in het Blackboard Portfolio werken); daarnaast zijn er naast

de rubrics ook hele concrete vragen opgenomen die de student moeten helpen bij de keuze van het

(video-)materiaal en bij de verantwoording voor deze keuze.

In het tweede experiment (12 studenten, 5 mentoren) is de deelnemende studenten van het

bètacluster gevraagd op verschillende moment van de opleiding videofragmenten op te nemen in de

reflectie module. Het gaat het om het in beeld brengen van de vakdidactische competenties in de

relatie tot de vijf rollen die de ULO heeft gedefinieerd (Professional, Ontwerper, Uitvoerder,

Pedagoog, Teamlid en collega). De studenten gebruiken voor begeleiding en beoordeling van de

vakdidactiek de module in DiViDU als aanvulling op het digitale Blackboard-portfolio.

In het derde experiment (6 studenten, 2 mentoren) is voor het bètacluster een

reflectiemodule ontwikkeld die past bij de videoanalyse-opdracht die uitgevoerd moet worden

binnen de peer-groep. In deze module moeten de context van de les bij de video opnames, en ook

Kracht, Groei en Leerdoelen geformuleerd worden. Tenslotte moeten er 3 concrete vragen aan de

peers gesteld worden, die vervolgens door die peers in de module beantwoord moeten worden.

Geplande producten Gerealiseerde producten • Minimaal 15 gevulde dossiers

• Handleiding gebruik videodossier gebruik

lerarenopleiding

• Beoordelingsinstrument voor videodossier

lerarenopleiding

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 10 geschoolde coaches op de werkplek

• 10 geschoolde opleiders

• 15 gevulde dossiers en een aantal nog onder

constructie

• Handleiding gebruik videodossier gebruik

lerarenopleiding

• Rubrics voor beoordeling videodossier

lerarenopleiding

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 10 geschoolde mentoren

• 6 geschoolde opleiders

Het samenstellen van het digitale videodossier in de assessment-module (de rol van uitvoerder)

vond plaats gedurende het gehele opleidingsjaar. Opvallend weinig studenten kozen voor het

digitale videodossier. Een belangrijke reden hiervoor is het drukke tijdsschema van de studenten,

die vaak niet vertrouwd zijn met het maken en monteren van video-opnames. De studenten die wel

deelnamen, bleken in meerderheid enthousiast over de mogelijkheden van het terug kunnen zien

van digitale fragmenten in het dossier, zowel van henzelf als handelend docenten als van de

leerlingen in de klas.

Dividossier 44

Opvallend is dat verschillende studenten naast DiViDU-assessment ook gebruik maken van

een ander portfolio waarin ze alle, of een deel van, de toelichtingen geven. Als redenen om naast

DiViDU-assessment nog een ander medium te gebruiken voor de tekstuele toelichting noemen de

studenten “dat is gemakkelijker”, omdat ze vinden dat ze onvoldoende tekst kwijt kunnen in

DiViDU, of omdat ze hun documenten in DiViDU lastig kunnen terugvinden. Mogelijk speelt hierbij

een rol dat de dio’s bepaalde documenten al in hun Blackboard-portfolio hebben staan i.v.m. het

aantonen van andere competenties dan de rol van uitvoerder. Een deel van de studenten lijkt

DiViDU primair te gebruiken als een plaats om video’s te publiceren maar niet per se als de plaats

waar ze de video’s ook interpreteren en erop reflecteren.

Opleiding 13: Videodossier in opleiding en beoordeling van bèta docenten (ESOE_TU/e)

Er zijn twee experimenten uitgevoerd. Het ging om formatieve assessment, en er werden twee

opdrachten geformuleerd, één rond het omgaan met misconcepties van leerlingen – een aspect dat

terugkeert bij bijna alle bèta vakken – en één opdracht rondom klassenmanagement en de omgang

met leerlingen tijdens de lesstart. Voor elke opdracht moesten de studenten twee fragmenten

selecteren en daarop reflecteren aan de hand van een aantal gerichte vragen. Verder werd bij

beide opdrachten bronmateriaal ter beschikking gesteld, basisliteratuur en achtergrond literatuur.

In het eerste experiment (natuurkunde van zowel ESOE als Fontys Tilburg, en wiskunde)

hebben in totaal 17 studenten 25 videodossiers gevuld. In het tweede experiment (dat nog loopt tot

april 2008) participeren 32 studenten (natuurkunde, scheikunde en onderwijskunde) die

videodossiers vullen over misconcepties of klassenmanagement na opstarten van de les.

Geplande producten Gerealiseerde producten • minimaal 15 van de 20 dio’s zullen minimaal 2

video-onderdelen voor hun digitale dossier

verzamelen, welke zijn nabesproken en

beoordeeld en onderdeel zijn van hun

uitstoom portfolio.

• Minimaal 10 van 15 aspirant dio’s zullen in een

experimentele setting een video entree-

assessment ondergaan.

• Handleiding gebruik videodossier in

Bètalerarenopleiding

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 48 dio’s hebben 1 video-onderdeel

(opdracht misconcepties of lesstart of

klassenmanagement) voor hun digitale

videodossier verzameld, die zijn

nabesproken en beoordeeld.

• 25 gevulde videodossiers, nog 30 zijn

onder constructie

• Entree-assessment zijn niet gerealiseerd5

• Handleiding gebruik videodossier in

Bètalerarenopleiding

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk

is

Tijdens het eerste experiment deed meer dan 25 % van het totaal aantal studenten (van alle

opleidingen) mee, en werden 25 dossiers verzameld (2 rond de lesstartopdracht, alle overigen rond

de misconceptie-opdracht). Aan het tweede experiment doen momenteel ruim 65 % van het totaal

aantal studenten (van alle opleidingen) mee, en worden vermoedelijk rond de 30 dossiers

gerealiseerd (20 rond de lesstartopdracht, de overigen rond de misconceptie-opdracht). 5 Begin maart07 is de deelprojectleiding die de experimenten uitvoerde, overgenomen door een andere projectleiding. Ook speelden een aantal organisatorische ontwikkelingen binnen de instelling. Gestelde doelen en geplande producten/activiteiten in het Controlling document bleken te ambitieus. In overleg met de projectleiding van Dividossier is besloten de doelen bij te stellen. Zie verder het verslag van ESOE/Tu/e op https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner, ESoE/TU/e onder shared documents).

Dividossier 45

De beide experimenten zijn niet zonder moeite gerealiseerd, en gegeven de uitgangssituatie

is zeker veel bereikt. Zo is de houding t.o.v. video dossiers en elektronische leeromgevingen (in het

kader van beoordeling) van lerarenopleiders en het opleidingsmanagement gunstiger geworden, en

zullen beide aspecten worden verankerd in de nieuwe geaccrediteerde opleiding.

De opleiding is van mening dat met digitale video dossiers moet worden doorgegaan. De

keuze voor DiViDU ligt daarbij zeker nog niet vast, op dit moment wordt het systeem als te

beperkend ervaren (omvang en kwaliteit fragmenten, geen mogelijkheid documenten te koppelen,

beveiligingsissues).

Opleiding 14: Videodossier in nieuwe competentiegericht lerarenopleiding (ILO_UvA)

Er zijn 3 experimenten uitgevoerd die gezamenlijk de gefaseerde implementatie ondersteunen van

het video-handelingsdossier in de 1e graads lerarenopleiding. Dit videodossier werd door de

ontwikkelgroep in een vroeg stadium video-portfolio (VPF6) gedoopt omdat het niet alleen

videobronnen bevat, maar ook een flink aantal andere tekstuele bronnen waarmee een student

zijn/haar competenties en kennis aantoont.

Het volgende aantal videodossiers is in de 3 experimenten door studenten gerealiseerd:

Experimenten Cohort Aantal

studenten

Reflectie Assessment

VPF 1

Assessment

VPF 2

1 Beta aug 06 10 X 8 37

2 Scylla feb 07 14 13 12 X

Athene aug 07 25 18 - -

Ariadne aug 07 21 17 - -

3

Aristoteles aug 07 33 32 X X

Totaal 80 20 3

X = verplicht voor studenten van dit team, afronding videodossier viel/valt vóór 1

nov 2006 of na 1 dec 2007.

Tabel: Aantal gerealiseerde videodossiers

In de volgende tabel is te zien op welk moment de studenten aan een videodossier werkten.

dec06 jan07 feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov07

Experiment 1 vpf1 vpf1 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2

Experiment 2 R R vpf1 vpf1 vpf1 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2

Experiment 3 R R R R

Tabel: Wanneer werkten de studenten aan welk dossier

In experiment 2 en 3, stelt de student in het begin van de opleiding een videodossier samen op basis

van een uitgevoerde les op de stageplek (vaak: de eigen werkplek). Deze Reflectie-taak is ingebed

in een traject van vier bijeenkomsten: een startbijeenkomst, een teamcollege Feedback en twee

Creatief met video-bijeenkomsten.

In experiment 1 en 2 valt videoportfolio valt uiteen in twee delen: het VPF-1 dat het eerste

semester van de opleiding afsluit en het VPF-2 waarmee de student het tweede deel van de

6 VPF = videoportfolio. Is een gestructureerde verzameling beelden van handelen van studenten en explicitering van handelen door studenten. Ook geschreven bronnen die gaan over andere onderdelen (bijvoorbeeld een competentiematrix als beoordelingin over het functioneren tijdens de stage, ingevuld door de schoolbegeleider wordt opgenomen.) 7 Een groot deel van de studenten in dit team zijn deeltijders. Zij zullen het VPF2 in januari 2008 afronden en inleveren.

Dividossier 46

opleiding afrondt. Er zijn twee summatieve beoordelingsmomenten: één na VPF-1 en één na VPF-2.

Tezamen geven de twee videoportfolio’s een compleet beeld van wat de student aan

startbekwaamheid heeft ontwikkeld op het moment van afronden van de opleiding.

Geplande producten Gerealiseerde producten • Minimaal 10 afgeronde videodossiers

bètastudenten

• Minimaal 10 afgeronde videodossiers

alfastudenten

• start videodossiers bij minimaal 10

gammastudenten

• 1 afgerond voorbeeld videodossier

• minimaal 10 geschoolde opleiders en

minimaal 10 geschoolde coaches op de

werkplek

• Handleiding ‘hoe begeleid je en hoe

beoordeel je het VPF’ voor mentoren

• 13 afgeronde videoportfolio’s betastudenten8

• 10 afgeronde videoportfolio’s alfastudenten

• 27 afgeronde videodossiers Reflectie

alfastudenten

• 18 afgeronde videodossiers Reflectie

gammastudenten

• 1 voorbeelddossier

• 20 geschoolde opleiders en 7 geschoolde

coaches op de werkplek

• Aandachtspunten voor begeleiding en

beoordeling VPF voor mentoren

De experimenten zijn heel goed verlopen. We hebben onze kwantitatieve doelen ruim gehaald. En

ook inhoudelijk is ons gebleken dat het mogelijk is om een videoportfolio te laten samenstellen dat

als betrouwbaar beoordelingsinstrument gebruikt kan worden. Studenten en docenten hebben

binnen de experimenten goed samengewerkt. De experimenten hebben bijgedragen aan de verdere

implementatie van het videodossier in de opleiding.

Vanaf februari 2008 zullen alle studenten een videodossier voor Reflectie en de twee

videoportfolio’s samenstellen en zal elke student op 2 momenten summatief beoordeeld worden

aan de hand van een eigen samengesteld videodossier. Daarmee zijn zowel het videodossier voor

Reflectie als het Videoportfolio definitief onderdeel van de opleiding. Dat zal overigens nog wel de

nodige inspanningen kosten om dit implementatieproces goed te ondersteunen (scholing opleiders,

studiedagen), maar het neemt niet weg dat het videoportfolio als adequaat beoordelingsinstrument

geaccepteerd is door opleiders.

Wat niet gelukt is, is het experimenteren met studenten met de exportfunctie. De

exportfunctie is gebouwd en is ook getest in de testomgeving, maar was in het najaar 07 niet

beschikbaar in de versie van DiViDU die bij de uitgever geëxploiteerd wordt en waarin de studenten

hun videodossiers en videoportfolio’s hebben opgebouwd. De uitgever wilde liever niet een

wisseling van functionaliteiten aan de applicatie realiseren in het najaar vlak vóórdat de applicatie

aan Edupoort gekoppeld zou worden (planning 1 jan 2008). In overleg met de uitgever is daarom

besloten de exportfunctie definitief met DiViDU te laten samenwerken op het moment dat de

migratie naar Edupoort gerealiseerd wordt.

8 Beta studenten hebben deel uitgemaakt van experiment 1 en 2; alfastudenten alleen van experiment 2 en 3. Gamma studenten namen alleen deel aan experiment 3

Dividossier 47

12. Evaluatie Werkpakket 3: onderzoekend ontwerpen

In deze paragraaf wordt ingegaan op de evaluatie van twee onderdelen van werkpakket 3: het

flankerend onderzoek dat de partners hebben uitgevoerd parallel aan hun onderwijsexperiment en

een verslag van het aspect van beoordeling. Voor dit laatste is de expertise van het Cito

ingeschakeld. Eerst zal worden ingegaan op het onderzoek.

De veertien deelnemende instellingen verschilden in ervaring met de inzet van het digitale

videodossier in hun opleiding. De meeste opleidingen hebben gewerkt met de reflectiemodule en

hebben daarbij het digitaal videodossier ingezet voor begeleiding. De partners hebben de opdracht

gekregen gegevens te verzamelen over de ontwerp, de implementatie en de evaluatie van hun

experimenten met digitale videodossiers. Het doel van dit onderzoek is de ervaringen die is

opgedaan in de experimenten vast te leggen. De centrale probleemstelling van het project is:

Hoe kan een digitaal videodossier ingezet worden voor effectieve en efficiënte begeleiding

en beoordeling in competentiegerichte opleidingen?

Daarnaast heeft een aantal partners specifieke onderzoeksvragen geformuleerd, die zijn gericht op

het gebruik van digitale videodossiers in de specifieke context van de betreffende opleiding. In deze

paragraaf zal uitsluitend worden ingegaan op de beantwoording van de centrale probleemstelling.

De beantwoording van de ‘lokale’ vragen is terug te vinden in de betreffende partnerrapportages

die zijn opgenomen in Surfgroepen (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje

Eindrapporten per partner onder shared documents).

Procedure

In totaal heeft het project 768 videodossiers opgeleverd, verdeeld over de modules analyses,

reflectie en beoordeling. Deze dossiers zijn van wisselende omvang en kwaliteit, en zijn toegelicht

in de evaluatie van de werkpakketten 1 en 2. In onderstaande tabel is een overzicht per partner

opgenomen.

Analyse Reflectie Beoordeling

DGK_UU 2 6

GNK_UU 24

AMC_UvA 331

CIMP_Utwente 24

LET_UL 27

ACTA 120 6

IVLOS_UU 14

ICLON_UL 15

UOCG_RUG 22 10

ELAN_Utwente 15

ILS_RU 34

OC_VU 12 3

ESoE_TU/e 25

ILO_UvA 45 23

Totaal 122 583 63

Elke partner was vrij in de wijze waarop gegevens werden verzameld. Daarbij is gebruik gemaakt

van interviews met studenten en docenten, vragenlijsten (deels met voorgestructureerde

Dividossier 48

antwoorden) ingevuld door studenten en docenten, observaties van bijeenkomsten, en de

videodossiers zelf. Hoewel geen gezamenlijke instrumenten zijn ontworpen om de data te

verzamelen, hebben de partners wel instrumenten uitgewisseld. Welke gegevens door de partners

zijn verzameld, is samengevat in onderstaande tabel.

Omdat deze werkwijze de mogelijkheid in zich heeft dat veel ongelijksoortige en moeilijk te

vergelijke gegevens worden verzameld, is een gezamenlijk analysekader afgesproken. Dit

analysekader is gebaseerd op het model van Verbeeldend leren door leraren (VLL) van Brouwer

(2007)9. Dit analysekader kent de volgende onderdelen: persoonskenmerken, leerarrangement,

leeractiviteiten, waarnemingsprocessen, soorten terugkoppeling, interpretaties van de

terugkoppeling, reflecties, consequenties voor het handelen, en persoonlijke ontwikkeling. In

onderstaande Figuur is het model weergegeven (uit Brouwer, 2007). Hieronder zal per onderdeel

worden samengevat wat het onderzoek in het project heeft opgeleverd.

9 Brouwer, N. (2007). Verbeelden van onderwijsbekwaamheid. Een literatuurstudie naar het gebruik van digitale video ten behoeve van opleiding en professionele ontwikkeling van leraren. Heerlen: Ruud de Moor Centrum, Open Universiteit.

Dividossier 49

interviews vragenlijsten observaties overige

studenten docenten studenten docenten studenten docenten

DGK_UU - X X - - - - antwoorden in Surfgroepen

GNK_UU - - X X X X videodossiers

observaties van supervisiebijeenkomsten en videofeedbacksessie

AMC_UvA - - X X - - -

CIMP_Utwente - - X X - - -

Vragenlijsten bij studenten en docenten zowel vooraf als achteraf afgenomen

LET_UL - X X X X X -

Docentengeïnterviewd vooraf aan het experiment;

ACTA - X X - - - -

IVLOS_UU - - X X - - -

Vragenlijsten studenten zijn vooraf afgenomen

ICLON_UL - - X X - - -

UOCG_RUG - - X X - - -

ELAN_Utwente X X - - - - -

ILS_RU - - X X X - -

OC_VU X X X - X X

e-mail-communicatie, videodossiers

lage responsie vragenlijsten

ESoE_TU/e - X - - X - - docenten per mail bevraagd

ILO_UvA X X X - X X videodossiers

Tabel: Methoden van dataverzameling

Dividossier 50

Dividossier 51

Persoonskenmerken

Wat zijn de persoonskenmerken van betrokkenen en met welke voorkennis, motivatie,

leerdoelen starten zij met het digitale videodossier?

Over het algemeen is de meerderheid van de ruim 700 verzamelde dossiers van vrouwen, met

uitzondering van ESoE, waar het een meerderheid van mannelijke studenten betrof. De motivatie

van studenten om te werken met digitale videodossiers te werken varieerde: sommige studenten

zagen op tegen het confronterende aspect van het zichzelf opnemen en de technische rompslomp

die het samenstellen van een digitaal videodossier met zich mee zou brengen; anderen waren ook

juist gemotiveerd om zichzelf op video te zien en hierop feedback te krijgen in een digitaal

videodossier. Leerdoel voor studenten was in veel gevallen het vergroten van zelfreflectie en

daarmee het verbreden en verdiepen van de eigen handelingspraktijk (gespreksvaardigheden als

huisarts, samenwerking in een multidisciplinair team, docent voor de klas, presentatievaardigheden

Italiaans).

De motivatie van docenten wisselde van verkennend tot zeer gemotiveerd. Docenten

verwachtten een beter beeld van het handelen van hun studenten in de beroepspraktijk te krijgen.

Bij lerarenopleidingen kunnen de opleiders slechts een klein aantal lessen van hun studenten

bezoeken. Via het digitale videodossier verwachtten ze meer hiervan te zien. Ook de voorkennis van

docenten met betrekking tot het gebruik van digitale videodossiers en de benodigde techniek

verschilde per instelling. In sommige instellingen was al een (aantal) docent(en) aanwezig die

ervaring hadden met het digitale videodossier en hier zeer gemotiveerd voor waren (bijvoorbeeld

bij OC_VU, ILO_UvA, AMC_UvA). Voor anderen was het gebruik van het digitale videodossier

helemaal nieuw (GNK_UU, DGK_UU). Docenten in deze instellingen waren vaak benieuwd naar de

mogelijkheden van het digitale videodossier, hoewel ook bezorgd over de hoeveelheid tijd die het

werken ermee zou kosten.

Leerarrangement

De plaats van het videodossier in de opleiding varieerde van een videomodule voor analyse of voor

reflectie tot vastleggen van een digitaal videodossier door studenten voor beoordeling van de

opleiding. De meeste instellingen hebben gewerkt met de reflectiemodule. In sommige gevallen

werd deze module meerdere keren uitgevoerd. Over het algemeen was het werken met het

videodossier verplicht. Bij sommige instellingen was deelname vrijwillig, wat vaak tot problemen

leidde op het moment dat studenten weinig tijd hadden om aan het videodossier te werken. In een

aantal gevallen is dan ook voor het tweede experiment deelname voor studenten verplicht gesteld.

Inhoudelijk was het videodossier vaak ingebed in de opleiding, bijvoorbeeld in de

lerarenopleiding bij vakdidactiek of onderwijskunde, bij Italiaans in de module

presentatievaardigheden, bij tandartsopleiding in de onderwijspraktijk, bij huisartsopleiding in een

module gespreksvaardigheden. Er werd begonnen met een plenaire bijeenkomst over het gebruik

van het digitale videodossier en vervolgens werkten studenten vaak zelfstandig of in kleine groepjes

aan het samenstellen van het videodossier door middel van de opdrachten. Uiteindelijk vond er vaak

ook weer een plenaire bijeenkomst plaats, in een aantal gevallen vormde deze bijeenkomst een

start voor het geven van online feedback door docenten en studenten. Ook kwam het voor dat de

online feedback werd afgesloten met een plenaire face-to- face bijeenkomst met de docent.

Didactisch handelen Over het algemeen begeleidden docenten hun studenten door een combinatie van mondelinge

feedback en feedback in het videodossier. Deze combinatie bleek effectief: door middel van

mondelinge feedback konden docenten studenten motiveren, hun de reacties waarnemen en hierop

in gaan en studenten waar nodig confronteren met hun eigen gedrag. Door middel van feedback in

Dividossier 52

het digitale videodossier was het voor docenten vaak mogelijk heel specifiek in te gaan op een

bepaald aspect van het

De houding van de docenten ten aanzien van het videodossier verschilde enorm. Ervaring

met het videodossier lijkt hierin essentieel te zijn. Niet-ervaren, verkennende docenten konden

over het algemeen hun studenten maar moeilijk overtuigen en motiveren. Een aantal ervaren

enthousiaste docenten (zoals bij ILO_UvA) stimuleerde de studenten om aan het videodossier te

werken door

- tussendoor aandacht te besteden aan wat studenten al ingeleverd hebben, door

studenten hierover aan te spreken, mondeling of per e-mail;

- bespreken van videofragmenten en feedback in face-to-face bijeenkomsten

(vakdidactiek of mentorbijeenkomsten), inDiViDUeel en ook plenair rond een casus

- voorbeelden uit dossiers te gebruiken in colleges;

- zelf een videodossier te maken (hierdoor goed bekend met verschillende aspecten

van het samenstellen van een videodossier), en

- de beoordeling van het VPF voorzien van een woordrapport (opgesteld naar

aanleiding van de rapportvergadering) aan de student door te geven.

Het stimuleren van peer feedback (bijvoorbeeld bij GNK_UU, AMC_UvA) was ook een van de

activiteiten van de docenten. Tevens werd vaak ondersteuning op afroep geboden.

Vormkenmerken van digitale video

Opnames

In alle opleidingen hebben studenten opnames van zichzelf in authentieke praktijksituaties

gemaakt. Het betrof hier bijvoorbeeld opnames van een les in de klassenpraktijk, een gesprek van

een huisarts met een simulatiepatiënt, een tandartsbehandeling, of een vergadersituatie met de

studenten in expertrollen. De opnames werden gemaakt door een medestudent of de

praktijkopleider, of met de camera op een vast punt. Een mooi voorbeeld hiervan is de

videotrolley, waarop camera, laptop zijn gemonteerd en waarmee uitstekende opnames worden

gemaakt van een tandartsbehandeling (zie bij Evaluatie werkpakket 1, ACTA). Bij de opnames van

huisartsgesprekken werd gewerkt met extra geluidsopnames (AMC_UvA). Om het effect van het

handelen van de student in klassensituaties waar te nemen was het vaak nodig om zowel de

leerlingen als de docent in beeld te hebben. Goede studenten hadden de opnemer van tevoren

geïnstrueerd door middel van een draaiboekje (ILO_UvA). Een partner (LET_UL) heeft een

hoorcollegezaal ingericht ten behoeve van het gebruik van digitale videodossiers.

Hoewel studenten zelf aangeven weinig of geen aanwijzingen te krijgen over wat er op de

video’s te zien moet zijn, geven docenten aan hiervoor wel aanwijzingen te geven. Docenten van de

lerarenopleiding geven bijvoorbeeld volgende aanwijzingen:

- de docent-in-opleiding(dio) moet zelf in beeld komen;

- de klas moet in beeld komen;

- de interactie tussen de dio en de klas moet in beeld komen, en

- de uitleg van de dio moet in beeld gebracht en verstaanbaar zijn.

Het maken van geschikte opnames werd door studenten vaak als tijdrovend ervaren. Ook

rapporteren studenten regelmatig dat ze nog wel meer opnames van zichzelf hadden willen maken.

De beperkte hoeveelheid beelden wordt echter achteraf niet gezien als een belemmerende factor

voor reflectie.

Dividossier 53

Selectie van fragmenten

De ruwe opnames duurden over het algemeen ongeveer 40 – 60 minuten. Hieruit selecteerden

studenten fragmenten van maximaal 3 minuten. Slechts bij de huisarts-gesprekstechnieken werd de

integrale opname met een simulatiepatiënt gebruikt. Deze opnames duurden 8 minuten en werden

op een streaming server geplaatst (AMC). De selectie van fragmenten bij de andere opleidingen

werd gestuurd door de opdracht. Vaak werd studenten gevraagd om een fragment te selecteren

waar ze van konden leren. Een aantal malen werd gevraagd om zowel een “goed” als een “minder

goed” fragment te selecteren. Deze opdracht was effectief, omdat veel studenten geneigd waren

hun eigen beelden zeer kritisch te benaderen.

Het selecteren van videofragmenten voor in het digitale videodossier werd door de

studenten zelf als zeer tijdrovend ervaren. Tegelijk waren er studenten die aangeven het proces

wel als leerzaam te ervaren (zoals bij ILO_UvA en ICLON_UL). Een lerarenopleiding liet studenten

wel zelf fragmenten selecteren en vervolgens een student-assistent de technische montage

uitvoeren (UOCG_RUG). Hieronder voorbeelden van gekozen fragmenten bij de onderwijsstage

geneeskunde (GNK_UU):

- eigen houding of stemgebruik;

- hoe te stimuleren tot interactie en groepsdiscussie, studenten betrekken bij het onderwerp;

- hoe studenten te stimuleren naar het zoeken van antwoorden;

- hoe studenten te stimuleren om zich beter voor te bereiden;

- hoe te reageren op studenten die niet voorbereid zijn;

- reacties op invloed van de omgeving (zoals automatische luxaflex);

- het attenderen op fraude bij aanwezigheidsplicht;

- het reageren op foute antwoorden;

- het geven van uitleg aan de gehele groep en niet te veel gericht op één student;

- wat te doen bij een onduidelijke vraag van een student, en

- wat te doen bij een vraag waar je geen antwoord op hebt.

De persoonskenmerken van de studenten en docenten die bij de experimenten zijn betrokken,

evenals kenmerken van het leerarrangement zijn samengevat in onderstaande tabel.

Dividossier 54

Persoonskenmerken Leerarrangement: algemeen Didactisch handelen Vorm digitale video

DGK_UU 7 mannen en 12 vrouwen

10 docenten, geen duidelijke motivatie

bij studenten; docenten verkennend;

leerdoel reflecteren

Gedurende 1 week

Opdracht: bekijk video, reflecteer op

info die video geeft, selecteer fragment

met feedbackvraag, reageer op twee

collega’s

Vanwege korte doorlooptijd spelen

docenten geen grote rol in het geven van

feedback, alleen via DiViDU

Studenten bekijken beelden van zichzelf

in onderwijssituatie, gedurende 1

dagdeel, feedback niet verplicht

GNK_UU 19 vrouwen en 8 mannen tussen 23 en 28

jaar

zeer gemotiveerd, mogelijkheid tot

zelfreflectie geen beoordeling

Onderwijsstage; opname wordt

inDiViDUeel gemaakt, dan plenair

videofeedbacksessie

Docenten open en actief m.b.t digitale

video. Docent bekijkt vooraf video’s,

stimuleert peer feedback in

bijeenkomsten

Studenten selecteren uit opname van

eigen onderwijs. Advies zowel goede als

minder goede fragmenten. Zie lijstje

voorbeelden van gekozen fragmenten in

tekst

AMC_UvA 333 studenten, ca. 20 jaar, 12

docentenstudenten zeer gemotiveerd,

leerdoel gespreksvaardigheden

Simulatie practicum gevolgd door

feedback en evaluatie practicum,

cyclisch, studenten wisselen van rol in 3-

tal

Docent ondersteunende rol bij het

practicum

Opname van simulatiegesprek van 8

minuten, kritieke momenten gemarkeerd

met vraag erbij

CIMP_UT 4 mannen 20 vrouwen, meerderheid

verwacht video-opnamens bijdragen aan

uitwisselen ervaringen in groep

Studenten werkten in groepen van drie

Verplicht onderdeel

Docent geen input in vorm van feedback

vragen e.d. (anders dan bedoeling)

(mogelijk van invloed )

Beelden van vergadersituaties met

studenten in expertrollen die informatie

uitwisselen. Stukje voor feedback is

geselecteerd.

LET_UL 15 vrouwen, 4 mannen, docent zeer

gemotiveerd, leerdoel spreekvaardigheid

Presentatie Italiaans, direct in groep

besproken en in DiViDU; verplicht

Kritische opmerkingen ontlokken, actief,

directief, veel begeleiding

Selectie goed en minder goed fragment.

Hele presentatie op Blackboard

ACTA studenten tandheelkunde niet

gemotiveerd voor DV

docenten gemotiveerd mits niet te veel

tijd,

Vrijwillig, als onderdeel van OWP. Docenten weinig tijd, in toekomst

begeleiding intensiveren

Opname van student met patiënt,

selecteert fragment dat demonstreert

wat goed gaat en fragment met iets op

aan te merken

IVLOS_UU motivatie voor DiViDU, interessant om

jezelf te zien en feedback te krijgen.

Ervaring met video, niet met monteren

etc.

Opnames van lessituaties. Student

selecteert na afloop (weet van tevoren

vaak nog niet welke) fragmenten.

ICLON_UL Zelf selecteren van fragment om van te

leren motiverend.

UOCG_RUG 6 mannen, 6 vrouwen, studenten

gemotiveerd om zichzelf te zien en

gerichte of meer feedback; doc: beter

beeld krijgen van hoe lio functioneert;

leerdoelen vastgesteld op grond van een

lesbezoek

In plenaire groep en tweetallen

DiViDU module los, vrijwillig

(problematisch)

Begeleiding op afroep, betrokken

houding van de docent

Studenten kijken naar lesopname van

zichzelf, twee fragmenten van max 3

minuten (per module). Maken van

opname kost lio’s veel. Lio’s leveren

tape van 60 minuten in en selectie wordt

gemaakt.

Dividossier 55

ELAN_UT Zij-instromers, zeer gemotiveerd voor

extra feedback

Eigen lesopnames

ILS_RU 42 stud, M&F, tussen 20 en 25 jaar,

persoonlijke leerdoelen in algemeen

kader opleiding

Vrijwillige deelname Veel begeleiding, actief, coöperatief, Eigen les, twee fragmenten van anderen,

experts

OC_VU Studenten zeer gemotiveerd10:

Verwachte bewustwording

Verwacht minder schrijfwerk

Doel handig met DV zijn

Maken van videodossier niet verplicht.

Verbonden aan begeleidingsgesprekken.

Uiteenlopend hoe mentoren videodossier

begeleiden. Bijna allemaal combi van

mondelinge feedback en in DiViDU

Lesgeven in klassesituatie, geselecteerde

filmpjes, soms door studenten voorzien

van titels

ESoE 34 mannen; 15 vrouwen

docenten benieuwd naar video en elo

studenten benieuwd zichzelf te zien

Opdrachten misconcepties en lesstart

reflectiemodule in VD en onderwijskunde

Start plenair, daarna inDiViDUeel of in

groepjes

Ondersteuning op afroep. Selectie eigen opgenomen les of proefles

op instituut. Zelf selecteren, wel

lesstart, misconceptie, …

ILO_UvA

Aantal docenten zeer gemotiveerd,

aantal docenten beginnend

reflectiemodule voor verplicht,

assessment (voor deel verplicht)

Aantal docenten zeer ervaren en

gemotiveerd, anderen beginnend

Studenten selecteren vier tot twintig

fragmenten uit opnamen eigen lessen

Tabel: Persoonskenmerken en leerarrangement (algemeen, didactisch handelen en vorm digitale video)

Dividossier 56

Soorten terugkoppeling (feedback)

Op wat voor manier hebben studenten feedback op hun videobeelden ontvangen? Hoe wordt de

feedback ervaren?

Deze feedback of terugkoppeling kan worden gegeven door medestudenten, docenten of

praktijkdocenten. Opgemerkt dient te worden dat studenten die met het digitale videodossier

werken in de allereerste plaats terugkoppeling van hun handelen krijgen door de vastgelegde

beelden zelf. Het feit dat de eigen acties opnieuw zichtbaar zijn, geeft de student al feedback.

Hieronder gaan we nader in op de feedback door medestudenten, docenten en praktijkdocenten.

Dit betreft dikwijls de Reflectiemodule.

De combinatie van feedback in het digitale videodossier met feedback in face-to-face-

bijeenkomsten blijkt in verschillende onderzoeken zeer effectief (OC_VU, AMC_UvA, GNK_UU,

ILO_UvA, LET_UL, ESoE_TU/e). Hierbij komen er diverse varianten voor. Na de presentatie van

Italiaans, bijvoorbeeld, wordt er eerst klassikaal feedback gegeven. Deze blijft oppervlakkig en vaak

in de vorm van pep-talk. In DiViDU wordt vervolgens de diepte ingegaan met feedback. Bij een

lerarenopleiding geven de studenten aan dat het delen van het videodossier met anderen leidt tot

nieuwe inzichten. Tijdens de peer-groepbijeenkomsten kon op een constructieve manier feedback

(ook tips en adviezen) worden gegeven door peers en door de begeleider, hetgeen groei in de

verschillende competenties kan bevorderen. Hieruit blijkt de positieve aspecten van blended

learning: reflecteren op fragmenten in de digitale leeromgeving en plenair met elkaar

videofragmenten bespreken (OC_VU). Een andere lerarenopleiding gaat het werken met het digitale

videodossier vooraf door een inhoudelijke face-to-face-bijeenkomst, nl. een lesbezoek van de

docent. Deze formuleert vervolgens specifieke aandachtspunten voor de student en schrijft deze

per student in een eigen module (UOCG_RUG). Weer een andere lerarenopleiding met veel zij-

instromers, die op school beperkte begeleiding hebben, combineert het digitale videodossier met

een Skype-sessie (UT_ELAN). De verschillende varianten waarin face-to-face-bijeenkomsten en

feedback in het digitale videodossier met elkaar worden gecombineerd, worden allemaal als

leerzaam ervaren. In experimenten waarin hoofdzakelijk met feedback in het digitale videodossier

wordt gewerkt, wordt dit -zeker bij niet-ervaren docenten vaak als te beperkend ervaren.

In veel gevallen nodigden studenten hun medestudenten, docenten en praktijkdocenten uit

voor het geven van feedback; maar het kwam ook voor dat studenten en docenten spontaan

feedback gaven. Feedback van medestudenten wordt over het algemeen als leerzaam gezien. Een

keer wordt genoemd dat studenten de neiging hebben te vriendelijk voor elkaar te blijven (zoals bij

CIMP_UT), terwijl in een ander experiment studenten juist in het digitale videodossier kritischer op

elkaar zijn dan tijdens de reguliere bijeenkomsten (LET_UL). In een aantal gevallen wordt er een

vergelijking gemaakt. Zo rapporteert een lerarenopleiding dat feedback van een mede-lio vaak kort

en weinig gedetailleerd is, terwijl feedback van de vakdidacticus en onderwijskundige veel

uitgebreider is en ook veel inhoudelijker (UOCG_RUG). Een andere lerarenopleiding noemt dat

feedback van medestudenten vaak bestaat uit begrip (andere student in een vergelijkbare

leersituatie), bemoediging (benoemen van positieve aspecten van gedrag student)en nieuwe

inzichten (tips, aanvullende informatie, blinde vlek wordt benoemd) en dat de feedback van

docenten vaak bestaat uit wedervragen. Bovendien wijzen docenten vaak op aspecten van hun

professioneel handelen die de studenten zelf nog niet opgemerkt hadden. Ook leggen docenten

dikwijls een link tussen het handelen van de studenten in de onderwijspraktijk en theorie

(leertheorieën, (vak)didactische theorieën; ILO_UvA).

Het geven van feedback verliep voor niet-ervaren docenten soms moeizaam. Technische

hobbels speelden hierin vaak een rol en deze konden ook vaak opgelost worden. Daarnaast blijkt

ervaring met het geven van face-to-face-feedback niet altijd van toepassing voor feedback op

Dividossier 57

videofragmenten. Bij feedback op filmbeelden gaat het om beperkte beelden. Daarnaast is niet

zichtbaar hoe de feedback bij de student aankomt. Essentieel is het benoemen van het zichtbare

handelen en het stellen van vragen. Verschillende instellingen noemen in de toekomst meer

aandacht te willen besteden aan het geven van feedback op videobeelden (bijvoorbeeld ICLON_UL,

CIMP_UT, IVLOS_UU).

Slechts een minderheid van de studenten heeft feedback van praktijkdocenten ontvangen. Als

oorzaak wordt genoemd moeilijkheden met de techniek, en soms ook het feit dat student en

praktijkdocent elkaar al regelmatig treffen en spreken.

Waarnemen en interpretatie van videobeelden

Het waarnemen van videobeelden gaat over het algemeen voorafgaan aan het selecteren van de

fragmenten. Verschillende instellingen noemen dat studenten dit als spannend ervaren of dat

studenten er zelfs tegen op zien. Aan de andere kant geven studenten ook aan het waarnemen en

selecteren van de videobeelden heel leerzaam te vinden (ESoE_TU/e, ACTA,). Bij de

huisartsopleiding wordt gerapporteerd dat het terugzien van de eigen film door een grote

meerderheid als zeer leerzaam wordt ervaren en dat bijna 90% van de studenten daardoor dingen

heeft opgemerkt in het gesprek die ze de volgende keer anders zouden doen.

Uit het merendeel van de experimenten blijkt dat studenten in eerste instantie geneigd zijn

om een negatieve betekenis te hechten aan het eigen handelen in de videofragmenten. Wanneer de

opdracht in het digitale videodossier niet expliciet vraagt om een positieve interpretatie (of het

selecteren van een positief fragment), dan komt het proces van zelfreflectie vaak niet goed op gang

(DGK_UU). In de meeste gevallen wordt studenten dan ook uitdrukkelijk gevraagd om zowel een

positief fragment als een fragment om van te leren te selecteren (of zowel een positieve als een “te

verbeteren”’ aspect te benoemen in een gekozen fragment). Uiteindelijk wordt in een aantal

gevallen ook gevraagd om op een neutrale manier naar het eigen handelen te kijken (UOCG_RUG).

Een lerarenopleiding (ILO_UvA) gebruikte hiervoor een specifieke taak, Terugblik 2, waarin

studenten wordt gevraagd om de opname nu nog eens te bekijken, vanuit het perspectief van een

leerling in de klas. Studenten die deze opdracht hebben uitgevoerd ervoeren deze als zeer

leerzaam. Genoemd wordt:

• “Dat leerlingen verschillend zijn, wist ik wel maar door een dergelijke wisseling weet je

ongeveer hoe een leerlingen in elkaar steekt en hoe hij zich voelt en wat hij denkt.

Hiermee moet ik rekening houden tijdens mijn lessen.”

• “Als je naar een specifieke leerlingen kijkt zie je je hele les anders en dat is vaak

spannend. Soms is het dan heel erg omdat je ziet, wat een bepaald ll. van je les vind en

wat hij/zij ervan leert of beter niet leert.”

Ook voor studenten Italiaans gaat het om het neutraal benoemen van de eigen spreekvaardigheid.

Hiertoe wordt een beoordelingsmatrix gebruikt om de interpretatie van het eigen handelen te

ondersteunen(LET_UL).

Reflecteren

In hoeverre heeft het werken met het digitale videodossier invloed gehad op de mate waarin

studenten ook buiten de Reflectiemodule reflecteren op hun handelen?

Een lerarenopleiding (OC_VU) die werkte met de Assessment-module rapporteert dat er door de

formulering van de opdracht met een uitgebreide competentiematrix minder wordt gereflecteerd

volgens de cycli van Korthagen. De lerarenopleiding waarin het meest met het digitaal videodossier

voor beoordeling werd gewerkt (ILO_UvA) rapporteert dat studenten in het videodossier reflecteren

op hun handelen, door middel van de bijbehorende opdrachten (microniveau). De eigen lespraktijk

staat centraal en vervolgens wordt studenten gevraagd om hier competenties aan te verbinden.

Dividossier 58

Ook komen theoretische invalshoeken aan de orde, zoals bijvoorbeeld de roos van Leary of

samenwerkend leren van Ebbens. Studenten formuleren in hun videodossier voornemens voor

verandering. Tevens wordt gerapporteerd dat studenten overkoepelend reflecteren, door het maken

van een verhaal (macroniveau). In een verhaal worden verschillende lesfragmenten inhoudelijk met

elkaar verbonden en van expliciteringen voorzien. Hierdoor reflecteren studenten breder dan alleen

op de situatie. Ze plaatsen hun eigen handelingen in een groter kader. De meerderheid van de

studenten rapporteert door de verhaallijn-opdracht meer en beter te reflecteren dan anders.

Handelen

In hoeverre heeft het werken met het digitale videodossier invloed gehad op het handelen van de

student? En is dit zichtbaar in het dossier?

Regelmatig worden positieve effecten, zoals meer inzicht in het eigen handelen, door studenten

gerapporteerd. De studenten spreekvaardigheid Italiaans zijn zich meer bewust geworden van de

benodigde competenties (LET_UL). Studenten hebben meer zicht gekregen op het eigen handelen

en willen de film bewaren (AMC_UvA). Vrijwel in alle opleidingen formuleren studenten voornemens

voor verandering. In de meeste gevallen is er in het digitale videodossier voor reflectie geen

mogelijkheid om de voorgenomen veranderingen in praktijk te brengen en er een opname van te

maken. Wanneer het digitale videodossier wordt gebruikt voor beoordeling is hier vaak wel ruimte

voor, al noemt een van de lerarenopleidingen dat het vaak lastig is om groei in het eigen handelen

te zien in het eigen digitale videodossier, omdat de beelden betrekking hebben op uiteenlopende

situaties (OC_VU). Een andere lerarenopleiding (ILO_UvA) noemt dat er ruimte om de voorgenomen

veranderingen toe te passen is in de opdracht Verhaallijn, een kernopdracht uit het

beoordelingsdossier, waarin studenten aan de hand van minimaal vier videofragmenten (de

ontwikkeling van) een competentie laat zien. Een aantal studenten laat in deze opdracht de eigen

groei zien, en neemt deze ook als aanleiding om aspecten van eigen gedrag aan te pakken en te

verbeteren. De plannen worden als document bij de opdracht opgenomen en opnamen van de

uitgevoerde verbeterlessen laten zien dat de student ook daadwerkelijk vervolg heeft gegeven aan

het geheel, met een toelichting van de student waarin de verandering geëxpliciteerd wordt. Op

deze manier uitgevoerd is deze opdracht zeer leerzaam voor studenten en inzichtelijk voor

instituutsopleiders.

In onderstaande tabel zijn de elementen terugkoppeling, waarneming en interpretatie, reflecteren

en handelen samengevat.

Dividossier 59

Terugkoppeling Interpretatie beelden Reflecteren Handelen

DGK-UU Feedbackvraag niet concreet; verzoek

vaak niet duidelijk kwaliteit feedback

wisselend; weinig voornemens

geformuleerd.

Algemene opdracht, overwegend

negatieve betekenis eigen beelden

Door video + opdracht reflectie.

Hierdoor constructie eigen theorie.

Nee; korte doorlooptijd

GNK-UU Van docent en medestudenten

mondeling in sessie, student heeft vraag

geformuleerd

Ontvangen en geven van feedback

leerzaam en niet moeilijk

Neiging om niet helemaal tevreden te

zijn met zichzelf op beelden (om van te

leren)

Opdracht vraagt naar pos en te

verbeteren aspecten (criteria genoemd)

Studenten rapporteren al veel van

selectie te leren.

DiViDU specifiek ingezet voor

zelfreflectie m.b.v. opdracht. Daarnaast

ook veel reflectie in

supervisiebijeenkomsten.

Niet gemeten.

Mogelijkheden voor reflectie lijken te

zijn toegenomen.

AMC-UvA Zowel in DiViDU als na practicum van

patiënt, als in evaluatiepracticum van

docent (meest waardevol, volgens

studenten) (zie tekst)

Studenten redelijk tot zeer tevreden

met eigen gesprek

Reflecteren vindt plaatst in de

reflectiemodule. Reflectievragen zijn

gecodeerd( zie tekst) meeste: actief

luisteren, systematisch werken &

gespreksleiding, uitvragen hulpspoor

Uit enquete bleek dat studenten meer

inzicht in eigen handelen hebben

gekregen. Studenten willen film

bewaren.

CIMP-UT Zelfreflectie en peer-reflectie,

studenten formuleren feedbackvraag.

Peerfeedback bleek te positief

geformuleerd te worden en daarmee niet

effectief genoeg.

Zelfreflectie vaak constructiever en

gericht op groei. Feedback op peer-

groepje meer algemeen over

vergadertechnieken.

Studenten reflecteren meer over

proceskant dan inhoud van vergaderen.

Feedback gaat meer over bijv. open

luisterhouding i.p.v. inhoudelijke

uitwisseling argumenten.

Niet mogelijk om dit te meten.

LET-UL Studenten geven feedback op

medestudenten, vragen niet, in de klas

pep-talk in DiViDU meer de diepte in.

Studenten vonden feedback in klas en

DiViDU nuttiger dan op Blackboard

Gedwongen tot benoemen positief (en

ook te verbeteren), neiging negatief te

benoemen. Doel objectief benoemen,

ondersteuning van matrix.

Gestuurd door opdracht, verbonden aan

theorie (Europees Framework), steeds

met voornemens (gestuurd door

opdracht)

Bewuster van competenties. In principe

geen reacties van anderen, een enkele

keer schrijven medestudenten dat het na

twee of drie keer beter is geworden.

ACTA Feedback van en aan peers nuttig Spannend en leerzaam om jezelf te zien.

Opdracht vraagt om goed en te

verbeteren beelden

Studenten reflecteren, alleen al door zien van zichzelf, draagt

bij aan zelfbeeld, voornemens worden

geformuleerd

IVLOS-UU Alleen digitaal op verzoek.

Studenten rapporteren niet veel geleerd

te hebben van peerfeedback. (docenten

niet bevraagd).

Tijdens het bekijken van de beelden

letten studenten zowel op zichzelf als op

de hele klas.

Docent geeft richtlijn voor opnames

(inhoudelijk) verder weinig begeleiding,

non-directief, op verzoek van student

Lio’s beter beeld gekregen van eigen

handelen, geen behoefte om opname

hiervan in Dividossier te plaatsen

ICLON-UL Peers leerzaam, docenten leerzaam. Sterke eigen punten, meer nog zwakke

punten.

Video analyse nuttig om gedrag bewust

te maken.

Studenten vinden werken met Dividossier

zinvol & leerzaam

Dividossier 60

UOCG-RUG Feedback in DiViDU van medestudenten

vaak weinig gedetailleerd en kort, van

docenten uitgebreider en inhoudelijker

Studenten worden gestuurd door

opdracht om beelden zowel positief,

negatief als neutraal te bekijken. Zelf

rapporteren studenten dat zij proberen

kritisch en eerlijk

Studenten reflecteren op eigen

handelen, praktisch handelen in de klas,

koppeling naar theorie niet of

nauwelijks, studenten formuleren

voornemens voor verandering

Studenten bewust maken van eigen

handelen. In tweede fragment

verandering zichtbaar. Feedback op

tweede fragment mogelijk, hier kwamen

studenten vaak niet aan toe. Geen

reacties van derden opgenomen.

ELAN-UT Extra feedback mogelijk, interessant

voor zij-instromers

ILS-RU Vooral feedback op eigen lessen

leerzaam, ook feedback geven leerzaam

Eigen video bekijken meest leerzaam

bevonden, ook andermans lessn bekijken

‘cursus vol reflecties’ Student bewust van handelen, geen

reacties leerlingen, wel medestudenten

en docenten

OC-VU Module niet opgezet om feedback te

ontvangen, kan wel, gebeurt eerder

mondeling. Begeleider geeft feedback

via DiViDU. Sommige studenten wilden

wel van meer

Door formulering assessment-opdracht

met rubrics wordt er minder reflecteerd

volgens Korthagen.

Studenten rapporteren meer

bewustwording. Groei zien in eigen

portfolio vaak lastig, omdat beelden

betrekking hebben op uiteenlopende

situaties.

ESoE Studenten krijgen van een medestudent

en ook tijdens plenaire afsluiting

Door vragen in de taak wordt student

gestuurd in waarneming beelden

Studenten maken gebruik van

aangeleverde literatuur om op gedrag te

reflecteren.

Lastig te beoordelen of dit effect heeft

gehad.

ILO-UvA

Feedback van docenten en studenten

zeer leerzaam; praktijkdocenten minder.

Door opdracht zowel eerste indruk als

positief aspect benoemen en neutraal

(terugblik 2)

Studenten reflecteren in het

samenstellen verhaallijn op twee niveaus

Ruimte om veranderingen in het

handelen in beeld te brengen in

verhaallijn. Ook percepties van derden.

Tabel: Terugkoppeling, waarneming en interpretatie van de beelden, reflecteren en handelen

Dividossier 61

Verdere ontwikkeling

Er zijn aanwijzingen dat het digitale videodossier het mogelijk maakt om de beoordeling van

studenten in de opleiding effectiever te maken. Een opvallend voorbeeld betrof een student op een

lerarenopleiding (ILO_UvA), die op grond van haar tekstuele portfolio vanuit een andere opleiding

een aantal vrijstellingen had gekregen. Voor haar halfweg beoordeling maakte zij een videodossier

en op grond van dit dossier (beoordeeld door mentor en tweede beoordelaar die de student niet

kende) werd duidelijk dat deze vrijstellingen ten onrechte waren verleend en dat zij nog niet

startbekwaam was. Duidelijk is dat de combinatie van geschreven bronnen en beeldmateriaal een

adequaat en navolgbaar beeld kan geven van het handelen van de student, ook voor

buitenstaanders.

Een andere lerarenopleiding (ESoE/TU/e) geeft aan één student via DiViDU versneld een vak

kon afronden, waarmee vertraging in de opleiding voor deze persoon werd voorkomen. In de

toekomst maken digitale videodossiers (hetzij via DiViDU of een ander systeem) het mogelijk om

studenten efficiënter en sneller door de opleiding te laten lopen, doordat zij daarbij kunnen

aantonen te beschikken over eerdere competenties. De huidige opleiding bij ESoE_TU/e wordt meer

competentiegericht van aard, en daarbij sluit video-assessment dus goed aan. Ook zal de aard van

de instroom gevarieerder gaan worden, waardoor video dossiers met daarin bewijzen belangrijker

worden voor het formuleren van leercontracten met de studenten en hun scholen.

Beoordeling

Door het Cito is onderzoek gedaan naar de aspecten van beoordeling in het digitale videodossier bij

5 opleidingen. Het verslag hiervan is terug te vinden in Surfgroepen,

https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner, Cito onder shared

documents. In dat verslag worden naast een verantwoording van het belang van beoordeling in

dossiervorming de onderzoeksmethoden en bevindingen in detail beschreven. In deze paragraaf zal

alleen de conclusie worden gepresenteerd.

In het onderzoek naar de aard en de kwaliteit van de bewijsvoering zijn vijf instituten betrokken:

1. LET_UL (opleiding 4)

2. UOCG_RUG (opleiding 9)

3. OC_VU (opleiding 12)

4. EsoE_TU/e (opleiding 13)

5. ILO_UvA (opleiding 14)

Afgeronde videodossiers bij de partnerinstellingen zijn geanalyseerd en gesprekken zijn gevoerd

met de verantwoordelijke opleiders en vakdidactici. Bij het analyseren van de verkregen informatie

is het schema gebruikt dat hieronder is samengevat. Centraal hierin staan de waarneembaarheid, de

procesrepresentativiteit en de inhoudsrepresentativiteit van het dossier.

Dividossier 62

Validiteitsaspect? Waarneembaarheid Procesrepresentativiteit (relevantie en dekking taakproces)

Inhoudsrepresentativiteit: (dekking taaksituaties naar aard en omvang)

Weergave proces van competent handelen - Afwegen - Handelen - Gevolgen Bewijsbronnen: videobeelden, reflectieve interviews, (foto’s van) producten van leerlingen, hele dossier, niet specifiek.

Is zichtbaar en hoorbaar wat er gebeurt op het videofragment of een ander bewijsstuk dat het proces moet weergeven? Geldt de waarneembaarheid voor alle in het dossier opgenomen videofragmenten?

Is de (beeld)informatie relevant om een oordeel te geven over de kwaliteitsaspecten van het betreffende competentiedomein? Wordt het beoogde proces van voldoende in beeld gebracht? Ontbreken er elementen in de weergave de van dat proces? Geldt de procesrepresentativiteit voor alle in het dossier opgenomen videofragmenten?

Worden alle kritische situaties waarin handelen van de leerkracht wordt verwacht voldoende gedekt? Andere situaties, gemiste situaties

Weergave context van het proces Leeromgeving: Lokaalopstelling, kasten, speelleermiddelen, boeken; klasgrootte, klassamenstelling, geplande leerlijn Leraarskenmerken Opvattingen, achtergrond, kennis, ervaring; persoonlijke eigenschappen Leerlingkenmerken Etniciteit, sociale achtergrond, sekse, niveau, voorgeschiedenis Tijdsperspectief Voorafgaande lesactiviteiten Bewijsbron: foto’s lesartefacten, lesopstellingen, beschrijvingen, videofragmenten, hele dossier, niet specifiek

Is de contextinformatie zichtbaar, hoorbaar en begrijpelijk beschreven of in beeld gebracht? Geldt de waarneembaarheid voor alle in het dossier opgenomen contextuele informatie?

Is de contextinformatie relevant om het handelen op het competentiedomein beter te kunnen begrijpen? Ontbreken er elementen? Geldt de procesrepresentativiteit voor alle in het dossier opgenomen contextuele informatie?

Wordt alle contextinformatie die nodig is om te oordelen over het competentiedomein voldoende gedekt? Wordt informatie gemist?

Analysekader voor het bepalen van de kwaliteit van bewijsvoering in videodossiers

Resultaten

In de geanalyseerde videodossiers konden de volgende algemene observaties worden gemaakt

inzake de waarneembaarheid en interpreteerbaarheid.

Wat betreft de opzet van de videodossiers kunnen de volgende conclusies worden getrokken:

� Alle videodossiers worden gestuurd door een opdracht aan de studenten. Deze varieerde van

vrij algemeen tot zeer specifiek en gestandaardiseerd. In het laatste geval werkte dit

bevorderlijk voor de waarneembaarheid.

� Er wordt gebruik gemaakt van verschillende varianten van opnames: gefixeerd, zonder

cameraman, een cameraman die registreerde vanuit een vaste camerapositie voorin de klas,

een cameraman die van achterin de klas uit de losse hand bediende en de leerlingen volgde.

� Er wordt altijd slechts met één camera gewerkt.

� Studenten hebben wel technische aanwijzingen gekregen over opnamen en uploaden van

beelden, maar niet of nauwelijks over de inhoudelijke regie van beeldverzameling. Waar dit

wel gebeurde had dit positieve invloed op de waarneembaarheid van de beelden.

� Over het algemeen is er bescheiden informatie over de (les- of beroeps-)context waarin

gewerkt is. Met name informatie over de leerlingen, de groep en de plaats in het curriculum

Dividossier 63

ontbreekt vrijwel altijd. Daarentegen wordt wel vaak een lesopzet aangetroffen als

materiaal. Deze zorgden ervoor dat de fragmenten van het handelingsdossier beter

geplaatst konden worden dan wanneer deze zouden hebben ontbroken.

� In enkele gevallen kozen studenten voor montage van logisch op elkaar volgende

fragmentjes in één beeldcollage. Waar dit gebeurde en ook nog aangekondigd (met

tussentitels) was de waarneembaarheid beter.

� Over het algemeen worden veel reflecties toegevoegd aan de dossiers, omdat dit specifiek

wordt gevraagd. Dit zijn vaak echter algemene reflecties (waarin algemene opvattingen

over handelen worden geuit als dan niet gerelateerd aan theorie), en minder de specifieke

afwegingen bij de opgenomen situaties.

� De opnames leverden door de student gekozen kritische situaties op die handelen door de

docent noodzaakten, zoals jongens die tijdens een uitleg met een elastiekje gaan schieten,

een duo dat de draad kwijt raakt tijdens een natuurkundeopdracht.

Wat betreft waarneembaarheid kunnen de volgende conclusies worden getrokken:

� De waarneembaarheid van de opgeslagen filmfragmenten in de videodossiers varieert sterk.

� De docent was over het algemeen goed te zien en te verstaan omdat zij/hij meestal (soms

ten onrechte) primair object van de video-opnames was.

� Verder varieerde de waarneembaarheid van beeldbewijzen sterk en was met name

problematisch bij de beoordeling van vakdidactisch handelen. Vaak was de

waarneembaarheid een minder problematisch bij de beoordeling van interpersoonlijk

handelen.

� Elementen in een video dossier die de waarneembaarheid positief beïnvloedden, waren

achtereenvolgens een gerichtheid op een kleine groep leerlingen (duo’s), detailopnames van

concrete objecten waarmee leerlingen werkten (ingrediënten voor een maaltijd, een

tekening, een bal etc.), kortom situaties met tamelijk tastbare activiteiten.

� Elementen in videodossiers die de waarneembaarheid bemoeilijkten, waren de moeilijke

leesbaarheid van de teksten op het bord (vooral whiteboard), soms moeilijk verstaanbare

antwoorden van leerlingen tijdens een les voor een grote groep.

Een meer algemene conclusie is dan ook dat aan (de kwaliteit van) het verbeelden van

bekwaamheid nog weinig aandacht wordt besteed. Vaak is het vervaardigen van videodossiers een

kwestie van een camera neerzetten en draaien. Een niet-inhoudelijk assistent wordt soms voor de

taak gezet om een beroepssituatie te filmen. Er zijn wel technische aanwijzingen, maar geen

inhoudelijke aanwijzingen. Hoe je betekenissen, de anatomie van competent handelen verbeeldt,

waarom je op uitdrukkingen van leerlingen, op tekeningen zou moeten inzoomen, blijft grotendeels

onbesproken. Daarin is nog veel te winnen.

Wat betreft beoordeling kunnen alleen met enig voorbehoud conclusies worden getrokken,

omdat de interviews niet volledig beeld hebben opgeleverd. Het beeld dat over beoordeling

verkregen is dat van variëteit en startende ontwikkelingen. Het lijkt erop dat op de meeste plaatsen

videodossiers feitelijk een bescheiden rol spelen in de uiteindelijke beoordeling van de performance

van de studenten, hoewel hierop positieve uitzonderingen zijn, waaronder de universitaire

lerarenopleiding waar DiViDU is ontwikkeld (ILO_UvA). Gegevens uit de videodossiers worden in de

regel gelegd naast andere gegevens, zoals een werkstuk/presentatie of reflectief verslag die niet

per se deel uitmaken van de verzamelde set video-opnames.

Beoordeling waarbij video een primaire bewijsbron is en waarbij studenten een

representatieve collectie fragmenten van handelen in beroepssituaties verzamelen komt nog weinig

voor. Mogelijk spelen hier ook personele en materiële beperkingen een verklarende rol (zoals tijd,

gelegenheid, upload-ruimte of organisatiespecifieke belemmeringen).

Dividossier 64

Meer specifiek is geconstateerd dat in bijna alle bestudeerde locaties beoordeeld wordt op een

vooraf gedefinieerd competentiedomein. De instrumenten varieerden daarbij. In drie gevallen werd

gebruik gemaakt van rubrieken, in één geval van een beoordelingslijst met losse stellingen. In één

geval stond meer de verbeelding, duiding en verantwoording van het handelen centraal en niet

zozeer de performance zelf.

Over de feitelijke totstandkoming van de oordelen is nog onvoldoende informatie

ingewonnen om daarover algemene conclusies te trekken. Daarom volgt hieronder de bevindingen

van ILO_UvA, waar het aspect van beoordeling is uitgewerkt en nadrukkelijk in het experiment aan

de orde is gekomen.

Beoordelingsprocedure (ILO_UvA)

De student stelt tijdens de opleiding twee videodossiers ter beoordeling samen (halverwege de

opleiding VPF 1 en aan het einde VPF 2) die, bij voldoende beoordeling, samen startbekwaamheid

als docent laten zien. De beoordeling van het videodossier vindt plaats door twee beoordelaars, die

onafhankelijk van elkaar de beoordeling uitvoeren. Vaak betrof het allereerst de mentor en

daarnaast een docent die de student niet kent, of niet betrokken is bij diens begeleiding. Er wordt

gebruik gemaakt van een lijst met beoordelingscriteria waarin de verzameling bewijzen van

verschillende kanten worden genoemd die opgenomen dienen te worden in het VPF. Per product

loopt de score van 0 = niet aanwezig, 1 = onvoldoende, 2 = voldoende, 3 = goed, en er is in het

beoordelingsmodel een regel ruimte voor toelichting. De beoordelaars zijn tevoren getraind door

middel van een bijeenkomst waarin gezamenlijk een VPF werd beoordeeld. De twee verhaallijnen

wegen het zwaarst in het portfolio 1. Bij het videoportfolio 2 worden 4 verhaallijnen gevraagd, om

de student veel creativiteit en vrijheid bij het samenstellen te bieden. Daar wegen de laatste 2

verhaallijnen (‘goed lesgeven’ en ‘zie mij nu’) het zwaarst.

Vorming van een oordeel (ILO_UvA)

De vorming van het oordeel verliep over het algemeen door de videodossiers een- of tweemaal te

bekijken. Het beoordelen van de eerste twee dossiers nam een aantal uur in beslag, de volgende

dossiers werden in ongeveer een uur beoordeeld. Voor de beoordelaars was de leidende vraag “In

welke mate slagen studenten erin zich te bewijzen als startbekwaam docent?”. Tevens werd er

gebruik gemaakt van een beoordelingsmodel (zie hierboven). Per onderdeel (videofragment,

toelichting, document, etc) van het dossier werd in het beoordelingsformulier aangegeven of het

aanwezig was, met eventueel aanvullende aantekeningen. In het uiteindelijk oordeel wogen de

verhaalopdrachten zwaar. Kernpunt hierbij werd gevormd door de expliciteringen van de

videofragmenten en de mate waarin deze congruent waren met het handelen in de fragmenten. De

twee beoordelingen werden in de rapportvergadering besproken en op grond hiervan werd een

tekstueel eindoordeel geschreven. Bij aanvang van het experiment hadden sommige docenten hun

twijfels bij het beoordelen op grond van een digitaal videodossier. Opvallend was dan ook dat:

1. de eerste beoordelaar in staat bleek met behulp van het digitaal videodossier een

adequaat oordeel over het handelen van de student te vormen

2. de tweede onafhankelijke beoordelaar in staat bleek een adequaat oordeel te

vormen

3. de overeenstemming tussen deze twee beoordelaars hoog was, vooral waar het het

onderscheid tussen onvoldoende en voldoende betrof.

Het oordeel is aan de studenten teruggerapporteerd.

Dividossier 65

Samenstelling en kwaliteit van de videodossiers

Het videodossier VPF 1 bevat vijf opdrachten en in de meeste gevallen betreft het in totaal 15 à 20

filmfragmenten; VPF 2 bevat drie of vier opdrachten en bevat ongeveer evenveel fragmenten. De

fragmenten waren over het algemeen passend voor het te beoordelen beroepsdomein (in het geval

van het ontbreken van passend materiaal werd een onderdeel als niet voldoende beoordeeld).

Opvallend is het belang van de contextinformatie. Diverse aanvullende bronnen als lesplannen en

lesverslagen dienen in het portfolio opgenomen te zijn en geven informatie over de filmpjes.

Studenten geven aan dat volgens hen de filmpjes op zichzelf al een duidelijk beeld geven van hun

handelen. Docenten melden dat met name de explicitering van het filmfragment door de student

zelf van doorslaggevend belang was voor het beoordelen van het handelen van de student. Het

ontbreken van een dergelijke explicitering kon dan ook leiden tot een onvoldoende beoordeling op

een bepaald onderdeel.

De ondervraagde docenten noemen dat de videodossiers een goed beeld geven van het

handelen van de studenten. Met name de combinatie van beeld en verhaal van de student zelf geeft

hierbij inzicht. In de voorbereidende bijeenkomsten met studenten zijn aanwijzingen gegeven om

de waarneembaarheid van de beelden zo groot mogelijk te laten zijn. Ook in een digitale

handleiding in Blackboard staan aanwijzingen hiervoor. Studenten rapporteren dat het ze geen

moeite kost om competenties aan een filmfragment te koppelen. Wel is het zo dat in veel

fragmenten meerdere competenties naar voren komen.

Dividossier 66

13. Evaluatie Werkpakket 4: coördinatieproject

Het coördinatieproject bestaat uit twee hoofdonderdelen:

1. DiViDU-tool en nieuwe functionaliteiten DiViDU

2. Scholing en handleidingen voor docenten, begeleiders en studenten

DiViDU

Functioneel Ontwerp De videodossiers waarmee werd geëxperimenteerd in het project zijn gemaakt in DiViDU. DiViDU is

een online leeromgeving die ontwikkeld is voor leren van video’s uit praktijksituaties11. In het

Dividossier-project wilden we een flexibel en meeneembaar videodossier opleveren, dat betekende

dat er nog aanpassingen aan DiViDU moesten worden gerealiseerd. De belangrijkste aanpassing aan

DiViDU was een mogelijkheid tot exporteren van je eigen materiaal.

HBuitgevers uit Baarn is sinds de zomer van 2007 samen met Noterik Multimedia B.V. uit

Amsterdam de exploitant van DiViDU. De projectleiding heeft een aantal keren overlegd over de

wijzigingen die HBuitgevers in DiViDU wilde aanbrengen. Deze wijzigingen hadden met name

betrekking op de inlogprocedure en waren nodig om DiViDU succesvol te kunnen exploiteren. De

reden om vanuit het project daar intensief bij betrokken te zijn is dat we zeker wilden zijn dat

onze wensen (een exportfunctie) door deze wijzigingen niet onmogelijk gemaakt zouden worden.

In de tussentijd hebben Anne-Martine Gielis (ILO_UvA) en Pepijn Koopman (ACTA) met adviezen

van Judith Janssen (ILO_UvA) het Functioneel Ontwerp geschreven voor de extra functionaliteiten

van DiViDU. We kozen niet zozeer voor een bijstelling van DiViDU, maar voor een (afzonderlijke)

uitbreiding van DiViDU. De reden hiervoor is tweeledig:

• SURF stelt als voorwaarde dat met projectgeld ontwikkelde software als freeware12 beschikbaar

komt aan het hele Nederlandse hoger onderwijs.

• De DiViDU-applicatie is behoorlijk gecompliceerd; iedere uitbreiding en wijziging ervan

betekent veel werk en vooral veel testtijd. Die tijd hebben we niet in dit project.

Het Functioneel Ontwerp (FO) voor de exportfunctie was gereed op 3 juni (zie Surfgroepen,

https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten project onder shared

documents). De geplande oplevering van de exportfunctie was 31 augustus. Deze datum is niet

gehaald. In de laatste week van augustus bleek dat er nog wat fouten in zaten. De opleverdatum is

daarom verschoven naar 14 september 2007.

Bij het afspraken maken met HBuitgevers over de installatie van de exportfunctie op de

productie-server gaf HBuitgevers aan dat ze vanwege auteursrechtbescherming de exportfunctie

niet zo uitgebreid willen hebben als we hem hadden laten maken. We hebben daarop met Noterik

en HBuitgevers een besproken. Noterik heeft daarvoor een offerte gedaan en na onze opdracht de

exportfunctie aangepast. De exportfunctie zal bij de eerstvolgende update13 beschikbaar komen

voor alle DiViDU-gebruikers.

Het testen van de exportfunctie is gedaan door verschillende partners, maar vooral door

ILO_UvA (Anne-Martine Gielis en Judith Janssen) en ACTA (Pepijn Koopman). Daarnaast door een

medewerker van de uitgever van DiViDU (HBuitgevers). Deze laatste partij was betrokken bij het

11 Zie info.DiViDU.nl voor meer informatie over DiViDU. 12 of tegen een kleine vergoeding voor hosting e.d., maar zeker niet winstgevend. 13 gepland medio april 2008.

Dividossier 67

testen, omdat de exportfunctie beschikbaar gesteld wordt via HBuitgevers. Er is een handleiding

voor de exportfunctie gemaakt (zie Surfgroepen, https://www.surfgroepen/Dividossier, in het

mapje Eindrapporten project onder shared documents).

Samenwerking tussen DiViDU en de Virtuele snijmachine De virtuele snijmachine14 werkte eerst niet samen met DiViDU: Virtuele uitsnedes die als externe

stream aan de DiViDU-videocatalogus waren toegevoegd, wilden binnen DiViDU niet afspelen en

konden dus feitelijk niet worden gebruikt binnen de experimenten. Dit was een flinke tegenvaller

voor in ieder geval de projectpartners UOCG_RUG en de LET_UL. Via contact met de enerzijds de

SURFnet-helpdesk en André Rozendaal en anderzijds Noterik is geprobeerd te achterhalen waar het

probleem precies zat. Dat was in eerste instantie niet boven water te krijgen. De projectpartners

die in hun experiment gebruik hadden willen maken van de Virtuele Snijmachine hebben andere

oplossingen gekozen om de experimenten toch te laten slagen. Dit betekende meestal meer inzet

van student-assistenten en minder gebruiksgemak voor studenten.

Na de zomervakantie wilden we een tweede poging doen om het probleem op te lossen. Bij

de testen van dat moment leek het probleem verdwenen; DiViDU werkte nu keurig samen met de

Virtuele Snijmachine. Het blijft onduidelijk waarom het probleem nu niet meer bestaat.

Projectlicentie Vanwege het gebruik van DiViDU als leeromgeving om de videodossiers in te maken had iedere

projectpartner gebruikerslicenties voor DiViDU nodig. In het begin van het project was de Digitale

Universiteit nog de exploitant van DiViDU, vanaf zomer 2007 is dat HBuitgevers uit Baarn. Vanwege

“staffelkorting” en eenvoudigere administratie is door de projectleiding met beide exploitanten een

projectlicentie overeengekomen.

Handleidingen en scholing

In samenwerking met projectpartners LET_UL en ACTA is een document opgesteld over

hardwarekeuze voor het uitvoeren van een experiment voor het Dividossier-project. Wat voor een

soort videocamera kies je voor welk doel, is een aparte microfoon nodig, etc. Dit document is aan

het einde van het project geïntegreerd in het didactisch handboek dat in SURFgroepen is gemaakt:

www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek (pagina Techniek).

De in de planning genoemde scholingsbijeenkomsten waren gezamenlijke

scholingsbijeenkomsten. De partners hebben in het kader van hun experimenten scholingen

georganiseerd voor eigen studenten en docenten. Sommige projectpartners hebben daarbij de

bestaande (technische) DiViDU-handleidingen15 aangepast aan de situatie van de eigen

onderwijsinstelling en didactische of onderwijskundige informatie toegevoegd. De handleidingen

van de partners zijn te vinden in Surfgroepen, https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje

Eindrapporten per partner onder shared documents.

Voor studenten De inhoud van de scholing die is georganiseerd in het kader van het project varieerde per partner en

was logischerwijs afhankelijk van de activiteiten die de studenten moesten uitvoeren. Een student

die zelf opnames moest maken (bij de lerarenopleidingen vaak het geval) had een uitgebreidere

instructie of training nodig dan als dat werd gedaan door een projectmedewerker gedaan (bijv. bij

LET_UL of DGK_UU).

14 Bedacht en gemaakt door André Rozendaal (Rijksuniversiteit Groningen), beschikbaar via SURFnet: http://video.surfnet.nl/virtualcutter/select_file.php 15 gemaakt tijdens het laatste DiViDU-project en in DiViDU beschikbaar via de helpknop.

Dividossier 68

In de meest uitgebreide vorm bestond de scholing uit:

• Technisch:

- video-opnames maken

- videobewerken

- werken met DiViDU (plaatsen van video, maken van opdrachten)

• Onderwijskundig:

- geven van feedback op medestudenten

- hoe kies je je videofragmenten (bijv. voor de verhaallijn)

Voor docenten Bij veel partners heeft de plaatselijke projectleider de technische handelingen van het aanmaken

van modules in DiViDU uitgevoerd. Er is vaak geen training modules maken gegeven, omdat de

betrokken docenten deze handelingen dus zelf niet hoefden te doen. Wel hebben de

projectpartners met de betrokken docenten gesproken over:

• wat voor een plaats krijgt het videodossier in mijn onderwijs?

• hoe kun je als docent werken in DiViDU (waar vind je het werk van studenten, hoe werkt het

technisch)

• hoe begeleid je studenten bij het werken met een videodossier (onderwijskundig)

• hoe geef je (online) feedback

In veel gevallen zijn de docenten door de projectmedewerkers inDiViDUeel geschoold of kwam dit

aan bod bij het lokale projectoverleg.

In het Controlling document staat aangegeven dat in augustus/september 2007

gezamenlijke scholingsbijeenkomsten voor docenten worden georgansieerd. Gaandeweg het project

bleek hieraan geen behoefte te bestaan. In plaats daarvan wilden we liever een (mid-)dag voor

docenten organiseren om ervaringen en kennis uit te wisselen. Dit werd de slotconferentie (zie

werkpakket 5).

Voor projectmedewerkers In december 2006 is een algemene training van een dagdeel in DiViDU gegeven (voor alle

projectpartners). Daarnaast zijn de partners in de eerste maanden van het project op inDiViDUeel

niveau begeleid in het gebruik van DiViDU, opdat zowel de technische ondersteuning als de

betrokken docenten kunnen omgaan met DiViDU en de benodigde videobewerking. Bij twee partners

zijn er nadere afspraken gemaakt voor training op locatie.

Na de zomervakantie wilden we een tweede poging doen om het probleem op te lossen. Bij

de testen van dat moment leek het probleem verdwenen; DiViDU werkte nu keurig samen met de

Virtuele Snijmachine. Het blijft onduidelijk waarom het probleem nu niet meer bestaat.

Dividossier 69

14. Evaluatie Werkpakket 5: disseminatie en duurzaamheid

Er is een reservebudget dat beheerd wordt door de penvoerder dat onder meer bestemd kan worden

voor disseminatie. Hierop konden partners een beroep doen –in aanvulling op hun eigen zeer

beperkte budget voor disseminatie. Verder blijkt dat de partners ook zonder sturing veel

activiteiten uitvoeren op het gebied van disseminatie. Er zijn allerlei scholing- en

informatiebijeenkomsten op de partnerinstellingen verzorgd alsmede aankondigingen in

nieuwsbrieven opgenomen, zowel ten behoeve van een goed verloop van het experiment als het

naar buiten brengen van het project en de resultaten in de faculteit en instelling.

Handboek didactiek van digitale videodossiers

Vijf partners hebben gewerkt aan een handboek voor didactiek van digitale videodossiers. Het

handboek is geschreven in een Wiki die vanaf begin januari openbaar wordt. Het is de bedoeling dat

in de eerste helft van 2008 verder wordt gewerkt aan het handboek, waarbij de penvoerder ILO_UvA

de eindredactie voert. Het handboek is in te zien via Surfgroepen

(www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek) of de projectwebsite (www.divisidossier.nl). In

het handboek zijn de ervaringen verwerkt die de partners hebben opgedaan bij de uitvoer en

evaluatie van hun onderwijsexperimenten.

Op termijn zal ook het handboek beschikbaar komen via de subsite van DiViDU HB Baarn

Uitgevers. Inmiddels zijn ook andere producten van het project Dividossier aan het handboek

gekoppeld, zoals de voorbeelddossiers en de handleiding over de techniek.

Voorbeelddossiers

Door elke partner is één voorbeelddossier opgeleverd, die op één na allemaal zijn nagebouwd in

DiViDU. Eén voorbeeldossier is beschikbaar via Blackboard. Een lijst met voorbeelddossiers is te

vinden in Surfgroepen, zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten

project onder shared documents. De voorbeelddossiers zelf zijn opgenomen in het handboek

(www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek).

Met de uitgever HB Baarn moet nog overlegd worden op welke wijze de voorbeelddossiers

via hun DiViDU subsite beschikbaar komen. Ons voorstel is dat potentiële geïnteresseerden een

gratis account aanvragen om de voorbeelden te bekijken. Ook zullen nog meer en meer gevarieerde

voorbeeldossiers worden aangemaakt als onderdeel van de aan te vragen subsidie bij SURF voor

besteding van de onderbesteding van de NAP-gelden.

Metadata

In plaats van een repository met metadata over de opgeleverde videodossiers op een CD-Rom, is

gekozen voor het publiceren van metadata via de projectwebsite van Dividossier

(www.Dividossier.nl). Hieronder is het format van de metadata opgenomen dat de partners hebben

gebruikt voor het beschrijven van de door hen opgeleverde videodossiers. Dat overzicht met

metadata over alle ingevulde dossiers is is opgenomen in het handboek

(www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek).

Dividossier 70

Metadata videodossiers voor Dividossier-project

Inleiding

Naast de uitgebreide beschrijving van het voorbeelddossier (zie Stappenplan en Format voorbeelddossier Dividossier

20071123.doc) is het de bedoeling dat alle dossiers die zijn gemaakt in het Dividossier-project worden beschreven.

Aanwijzingen voor invullen

Vul dit formulier in per type videodossier. Hoe maak je onderscheid tussen de types?

We beschouwen videodossiers als een ander type als er verschil is in:

moduletype (analyse, reflectie of assessment)

vak waarvoor het is ingezet

groep (lichting) studenten waarbij het is ingezet.

Vul alle gegevens bij de opsomming in en a.u.b. niet in een lopend verhaal.

Leerarrangement

Welke studierichting volgen de studenten

In welk studiejaar zitten de studenten?

Bij welk vak / curriculumonderdeel wordt het videodossier ingezet?

Wat voor een type opdracht krijgen ze (filmen op het instituut of de praktijkplek)?

Reflecteren studenten op hun handelen?

Vormkenmerken van digitale video

Frequentie van filmen (eenmalig, iedere maand, enz..)

Wat voor type video wordt er getoond? integraal, geselecteerd of ruw gemonteerd?

Soorten terugkoppeling (feedback)

Op wat voor manier ontvangen studenten feedback op hun video beelden?

Hoe is dit georganiseerd?

Vragen studenten feedback?

Ontvangen studenten feedback?(van wie:medestudenten, docenten, praktijkdocenten?)

Geven studenten feedback?

Aard van de feedback

Hoe heeft feedback plaatsgevonden?

Kwaliteit van de videodossiers

Deze vraag aub beantwoorden over het gemiddelde van de videodossiers.

Hoe zijn de videodossiers zijn samengesteld en wat was de bewijskracht ervan? M.a.w. kon aan de hand ervan gemakkelijk

een (betrouwbaar en geldig) oordeel over de bekwaamheid van een student kon worden gegeven?

Volledig / onvolledig

Uitstekend / Goed / Ruim voldoende / voldoende / onvoldoende

Is contextinformatie bijgevoegd?

Zijn er richtlijnen meegegeven om tot een waarneembaar bewijs te komen?

Slotconferentie

Op 30 november 2007 is het project Dividossier afgesloten met een slotconferentie voor docenten

en ontwikkelaars. Het verslag van de bijeenkomst is opgenomen in Surfgroepen,

https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten project onder shared documents.

Hieronder is het programma van de dag weergegeven.

In totaal, hebben 70 deelnemers uit het hoger onderwijs de conferentie gevolgd. Over het

algemeen zijn de deelnemers (41 hebben een evaluatieformulier ingevuld) zeer te spreken over de

inhoud van de afsluiting van het project. Details over de waardering van de deelnemers voor elke

workshop en keynotes kunnen worden ingezien in Surfgroepen, evenals de gebruikte flyers,

Powerpoint-presentaties, papers en foto’s. Een videoverslag is te vinden in de videotheek van

Surfnet (http://videotheek.surfnet.nl/).

Dividossier 71

Programma 11.30 - 12.15 Lunch en tijd om te netwerken 12.15 - 12.30 Opening en kennismaking met gastlocatie SURFnet zaal 12 12.30 - 12.50 Keynote 1 - dr. Ellen vd Berg (UT/Edith Stein), zaal 12

Begeleiden en beoordelen met digitale video: mogelijkheden en onmogelijkheden

13.00 - 14.30 Parallelsessie - Presentaties van experimenten door studenten en docenten:

• Lerarenopleiding zaal 12

• Medische Opleidingen zaal 11

• Letteren zaal 10

14.30 - 14.45 Pauze

14.45 - 16.00 Parallelsessie - Zelf aan de slag in workshops

• Lerarenopleiding zaal 14 (cursuszaal)

• Medische Opleidingen zaal 10 en 11

• Letteren zaal 12

16.00 - 16.30 Keynote 2 – Prof Beckham (UK), Learning from professional practice with video 16.30 - 17.30 Borrel

Conferenties

Hieronder volgt een overzicht van bijeenkomsten waarop DiViDU is gepresenteerd voor een extern

publiek. De presentaties, workshopopzetten en eventuele papers zijn te vinden op

https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner onder shared

documents.

1. Workshop over de pilot AMC_UvA op de jaarlijkse conferentie van de Nederlandse

Vereniging Medisch Onderwijs (NVMO), najaar 2006.

2. Workshop videobewerking van een dagdeel op 27 maart op het Innovatium 2007 te

Amsterdam

3. Paperpresentatie over de pilot LET_UL op Open Minds, mei 2007, te Leiden.

4. Projectpresentatie op SURF-NAP demodag, mei 2007, te Utrecht.

5. Paperpresentatie over de pilot ILO_UvA op DIVERSE, juli 2007 te Lillehammer, Noorwegen

6. Paperpresentatie over de pilot OC_VU op DIVERSE, juli 2007 te Lillehammer, Noorwegen

7. Paperpresentatie over de pilot AMC_UvA op de conferentie van de Association for Medical

Education in Europe (AMEE) in Trondheim, eind augustus 2007.

8. Paperpresentatie over het flankerend onderzoek op de European Conference on Educational

Research (ECER) in september 2007 te Gent, België

9. Paperpresentatie over de pilot LET_UL op European Association for Computer Assisted

Language Learning (EUROCALL), september 2007 te Coleraine, Noord-Ierland.

10. Workshop op de SURF Herfstschool Video Didactiek, 24-25 september 2007 te Amsterdam.

11. Posterpresentatie Dividossier op de Educause in oktober 2007 te Seattle, VS

12. Paperpresentatie over de pilot AMC_UvA op de International Conference on Communication

in Healthcare (ICCH) in Charleston, 2007.

13. Presentatie Dividossier Hogeschool der Kunsten Amsterdam, 6 november 2007 te

Amsterdam.

Dividossier 72

14. Workshop over de pilot AMC_UvA op de jaarlijkse conferentie van de Nederlandse

Vereniging Medisch Onderwijs (NVMO), najaar 2007.

15. Workshop over de pilot GNK_UU op de jaarlijkse conferentie van de Nederlandse Vereniging

Medisch Onderwijs (NVMO), najaar 2007.

16. Voorstel voor workshop Innovatium in maart 2008 te Rotterdam

17. Voorstel voor paper voor de Human Resource Development International conference, mei

2008, te Lille, Frankrijk

Publicaties

Door verschillende partners s deelgenomen aan nationale en internationale conferenties. Een

overzicht is opgenomen aan het begin van dit hoofdstuk. De papers zijn opgenomen in Surfgroepen,

https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten project onder shared documents.

De beloofde wetenschappelijke publicatie is niet in de projectperiode gerealiseerd. Er zijn wel

plannen voor een wetenschappelijke publicatie bij in ieder geval AMC_UvA (op basis van de

presentatie op de AMEE), GNK_UU (op basis van de presentatie van NVMO) en bij ILO_UvA (concept

voor Tijdschrift voor Hoger Onderwijs op basis van projectrapportage is gereed, artikel over ILO-

experiment is in voorbereiding als paper voor de HRDI Conferentie in Lille 2008).

Implementatie in het curriculum

Veel partners hebben, met wisselend succes, activiteiten moeten verrichten voor het opnemen van

digitale videodossiers in het curriculum. Bij enkele opleidingen (bijvoorbeeld AMC_UvA, LET_UL,

GNK_UU, ILO_UvA, UOCG_RUG, CIMP_Utwente, ELAN_Utwente) zijn digitale videodossiers vaste

onderdelen in het betreffende curriculum; bij sommige partners zijn er activiteiten waarvan de

effecten nog moeten worden afgewacht (ACTA, OC_VU, IVLOS_UU, DGK_UU); en sommige partners

hebben serieuze twijfels over digitale videodossiers (ESoE/TU/e) of DiViDU (ICLON_UL).

Activiteiten die vanuit het project nog kunnen worden ondernomen, zijn verwoord in de Vooruitblik.

Dividossier 73

15. Evaluatie Werkpakket 6: projectmanagement

Projectorganisatie

Zoals bij de karakteristieken van het project vermeld, is de projectleiding in handen van de

penvoerder. Elke werkpakket heeft een projectleider van het ILO_UvA. De partners zijn

vertegenwoordigd door een contactpersoon. Deze contactpersonen zijn degene die de timesheets

van hun medewerkers hebben verzameld. Tevens zijn zij aanwezig bij de projectbijeenkomsten en

zijn zij aanspreekpunt voor de projectleiding voor de lokale projectmanagement (zoals aanleveren

tussenrapportages en zelfevaluaties).

Samenwerking en afstemming

Op Cito na hebben alle partners –zoals gepland- tenminste één experiment met digitale

videodossiers uitgevoerd. Daarbij stond een goede uitvoering van het experiment centraal. Gezien

de korte doorlooptijd van het project is niet gestuurd op samenwerking tussen partners. In de

projectbijeenkomsten en de disseminatieactiviteiten was er gelegenheid om ervaringen uit te

wisselen.

De partners hebben elk een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar hun experimenten. In

eerste instantie was voorzien gedeelde instrumenten om data te verzamelen. Dat is door de sterk

verschillende start van de experimenten niet gelukt. In plaats daarvan is gekozen voor een

gemeenschappelijke analysekader. Dit analysekader bestaat uit een gemeenschappelijk lijst van

onderwerpen waarover de partner gegevens moesten verzamelen (zie verder Evaluatie WP3:

onderzoek).

Projectbijeenkomsten

Er zijn 8 projectbijeenkomsten georganiseerd, waarvan 3 in Amsterdam en 5 in Utrecht (bij SURF).

Op de eerste projectbijeenkomst, begin november 2006, is het projectvoorstel besproken en zijn de

experimenten door de partners geformuleerd. De startbijeenkomst van het project was op 22

november 2006. De derde bijeenkomst, begin december 2006, was zowel gericht op het vastleggen

van de experimenten als scholing van de partners in DiViDU. De 5 projectbijeenkomsten daarna

waren geheel (augustus en oktober) of deels (januari, maart en mei) gericht op de zakelijke kant

van het project. Verder is de aansturing van het projectmanagement vooral via Surfgroepen (zie

https://www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/) en e-mail gebeurd.

Partnergesprekken

De projectleiding van WP1 en 2 heeft in het late voorjaar en het najaar van 2007 een bezoek

gebracht aan de partners om de voortgang van de experimenten te bespreken. Daarnaast zijn er 3

gesprekken geweest met partners die ernstige problemen hadden met de uitvoering van hun

experiment)en. Deze laatste bijeenkomsten vonden plaats te ILO.

Stuurgroep

Er is een stuurgroep met Prof. Dr Geert ten Dam (voorzitter, ILO Universiteit van Amsterdam), Drs

Ietje Veldman (ICLON Universiteit Leiden) en Prof. Dr Robert-Jan Simons (IVLOS Universiteit

Utrecht). De stuurgroep is uitsluitend geïnformeerd over de rapportages en is niet bijeengekomen.

Dividossier 74

Bijlage 1. Partners

Afkorting partner Instelling Contactpersoon E-mail contactpersoon

ACTA Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam Michel Jansen [email protected]

AMC_UvA Academisch Medisch Centrum Universiteit van

Amsterdam

Robert Hulsman [email protected]

CIMP_UT Curriculum, , Instructie, Media, Praktijkoriëntatie

Universiteit Twente

Ellen van den Berg [email protected]

Cito Cito Arnhem Erik Roelofs [email protected]

DGK_UU Faculteit der Diergeneeskunde Universiteit Utrecht Marco Nienhaus [email protected]

ELAN_UT Expertise-ontwikkeling ontwikkeling vo,

Lerarenopleiding, Aansluiting vo-ho en Nascholing vo

Universiteit Twente

Jan van der Veen [email protected]

GNK_UU Faculteit der Geneeskunde Universiteit Utrecht Willie Hols [email protected]

ICLON_UL Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding,

Onderwijsontwikkeling en Nascholing Universiteit

Leiden

Isolde Steen [email protected]

ILO_UvA Instituut voor de Lerarenopleiding Universiteit van

Amsterdam

Juidth Janssen [email protected]

ILS_RU Instituut voor Leraar en School Radboud Universiteit Niels Brouwer [email protected]

IVLOS_UU Interfacultair Instituut voor de Lerarenopleiding,

Onderwijsontwikkeling en Studievaardigheden

Universiteit Utrecht

Rene van de Kraats [email protected]

LET_UL Faculteit der Letteren Universiteit Leiden Alessandra Corda [email protected]

OC_VU Onderwijscentrum Vrije Universiteit Els Scheringa [email protected]

ESOE_TU/e Eindhoven School of Education Technische Universiteit

Eindhoven

Perry den Brok [email protected]

UOCG_RUG Universitair Onderwijs Centrum Groningen

Rijksuniversiteit Groningen

Frits van Kouwenhove [email protected]

Dividossier 75

Bijlage 2. Samenvatting experimenten WP1, per partner

Binnen dit werkpakket werkten zes opleidingen aan de uitvoering van een of meerdere

experimenten met het samenstellen van een videodossier. Voor vier16 van de opleidingen was het

werken met het vastleggen van praktijksituaties via streaming video binnen de opleiding compleet

nieuw, twee opleidingen hadden al eerder ervaring met een streaming videodossier opgedaan. Het

videodossier werd in het merendeel van de experimenten ingezet als instrument om studenten te

begeleiden in het zelf ontwikkelen van vaardigheden. Dit waren bijvoorbeeld:

gespreksvaardigheden, docentvaardigheden, vergadervaardigheden, samenwerkingsvaardigheden,

spreekvaardigheid. In een enkel geval werd het videodossier gebruikt om studenten eerst een goed

model - goed voorbeeldgedrag- te laten analyseren. Door één opleiding werd het videodossier

gebruikt voor de beoordeling van ontwikkelde vaardigheden: studenten moesten via video-opnames

hun gespreksvaardigheid in de vreemde taal kunnen aantonen. In het overzicht hieronder zijn de

activiteiten van de partners kort samengevat.

Hieronder volgt per partner een verslag van de uitgevoerde activiteiten. Elk verslag is opgebouwd

uit de paragrafen doelen, geplande en gerealiseerde producten, geplande en gerealiseerde

activiteiten, en terugblik. Dit verslag is gebaseerd op de uitgebreide eindrapportages die de

opleidingen hebben geschreven (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje

Eindrapporten per partner onder shared documents.)

Opleiding 1: Didactiek van Diergeneeskunde (DGK_UU)

Doelen

• Vergroten van de rol zelfreflectie bij studenten die kennismaken met didactiek (4e jaar) of

een didactische stage volgen (6e jaar)

• Vergroten van de kennis bij docenten over de mogelijkheden van video voor stimuleren

zelfreflectie. Aan het vak nemen ongeveer 10 docenten deel.

16 DGN-UU, GNK-UU, CIMP-UTwente, LET-UL,

partner experimenten Analyse Reflectie Beoordeling

1 DGK-UU 2 � �

2 GNK-UU 1 �

3 AMC-UvA 1 �

4 CIMP-Utwente 1 �

5 LET-UL 2 �

6 ACTA 1 � �

Dividossier 76

Geplande producten Gerealiseerde producten

• 25 videodossiers van studenten, op 1

tijdstip (4e jaar) maar bruikbaar voor

gebruik (na project) in 6e jaar;

• procedures en handleidingen voor gebruik

binnen de faculteit van zelfreflectie met

video (d.m.v. DiViDU);

• voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 18 videodossiers (2 betreffende uniforme

co-schap onderwijs en 16 betreffende

betreffende leerjaar 4)

• presentatie in Powerpoint (DiViDU binnen

Unico Varken)

• voorbeelddossier (2 dossiers, 1

betreffende uniforme co-schap onderwijs

en 1 betreffende leerjaar 4)

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk

is

Geplande activiteiten

Experimenten met studenten en docenten uitvoeren rond het onderwijs over didactiek voor

studenten diergeneeskunde. Dit vak wordt gegeven in het vierde jaar als keuzevak voor ongeveer 25

studenten en in het zesde jaar zal een zesweeks vak ontwikkeld worden (tijdens de looptijd van het

project) waaraan een zelfde aantal studenten kan deelnemen. De ervaringen die tijdens deze

concrete experimenten worden opgedaan worden direct ingebracht in de discussie over een

portfolio met gebruik video.

Uitgevoerde activiteiten

Ten bate van ontwikkeling van het nieuwe vak in het 6e jaar zijn de volgende activiteiten

ondernomen:

• Organisatie van bijeenkomsten om te komen tot een nieuw vak in het 6e jaar;

• Opnames gemaakt van twee klinische onderwijs situaties die als bron van dat 6e jaar

gebruikt worden;

• Opnames geanalyseerd op fragmenten die gebruikt konden worden om specifieke onderwijs

vaardigheden in beeld te brengen;

• Voorbeeldvragen geformuleerd ten bate van de gefilmde docenten, en

• Twee analysemodules in DiViDU gebouwd

Mondeling is de inzet van DiViDU voor docentprofessionalisering geëvalueerd. Omdat inmiddels

gebleken was dat de video niet meer gebruikt zou worden voor het 6e jaarskeuzevak, is de interne

doelstelling bijgesteld en gekeken of, en onder welke voorwaarden ,video ook gebruikt kan worden

in het kader van docent professionalisering.

Ten bate van inzet DiViDU in 4e jaars vak:

• Bijeenkomsten met docenten van dat vak georganiseerd om te laten zien wat de bedoeling

van de inzet van DiViDU is;

• Instructie gegeven aan troubleshooters die studenten hielpen met opnames van het

onderwijs, en

• Modules in DiViDU vervaardigd en fragmenten geselecteerd.

Algemeen ten bate van inzet DiViDU:

• Technische aspecten van gebruik van DiViDU zijn verkend in relatie tot de video datebase

(Dspace) die wij gebruiken bij de Universiteitsbibliotheek

• Video camera is aangeschaft voor gebruik in de experimenten binnen het project

Dividossier 77

Terugblik

Het Dividossier-project is intern niet bevredigend verlopen. Voor de zomervakantie was steeds de

inzet dat het 6e jaarsvak ontwikkeld zou worden waarin DiViDU een centrale rol ging krijgen. Pas

kort na de zomervakantie werd duidelijk dat dit 6e jaarsvak niet meer ontwikkeld zou worden

binnen de projecttijd aangezien de Faculteit Diergeneeskunde met ingang van september 2007 de

bachelor-masterstructuur heeft ingevoerd en de aandacht van (alle) docenten vooral gericht was op

het eerste jaar van de bachelorfase. In het voorgaande curriculum was “gezond-ziek” gescheiden en

was het eerste jaar meer basiswetenschap, terwijl later pas het zieke dier aan de orde kwam

(waarvoor de inzet van docenten uit de klinieken nodig is). In de bachelor is “gezond-ziek”

geïntegreerd waardoor klinische docenten meer dan verwacht ook al in het eerste jaar ingezet

werden. Deze klinische docenten waren voor ons project nodig om het 6e jaars vak te ontwikkelen.

Daarnaast was na de zomervakantie helder dat de accreditatie voor onze faculteit (begin november

2007) alle aandacht zou opeisen en dat een nieuw vak ontwikkelen geen prioriteit zou krijgen, zeker

niet met de inzet van nieuwe technologie.

Na de zomervakantie 2007 is een driesporenbeleid gevolgd:

• in ieder geval zorgen dat de videodossiers tijdens het 4e jaarskeuzevak gemaakt worden, al

wisten we wel dat de mogelijkheden voor onderzoek op basis van die dossiers beperkt zou

zijn aangezien dat vak maar een week loopt en dus weinig tijd voor bijstellingen is

• verkennen in hoeverre bij onderwijs waar nu al video wordt ingezet (voor opname van

anamnese gesprekken) en dat tijdens contactonderwijs wordt besproken ook een pilot met

de toevoeging van DiViDU mogelijk zou zijn. Daar was nu opeens weinig tijd voor en dit

bleek, ook zonder de toevoeging van DiViDU, al heel moeizaam te verlopen waar mensen

van verschillende afdelingen niet soepel met elkaar communiceren. Op deze lijn gaan we

wel verder, maar dat bleek niet realistisch binnen de projectperiode.

• in ieder geval de mogelijkheden van (digitale) video en gebruik daarvan binnen DiViDU zoals

dat bij Geneeskunde wel gerealiseerd is onder de aandacht brengen aangezien dat vaak een

“dat willen we ook”-reactie oproept.

Terugkijkend was het, gezien het feit de faculteit wel ervaring met video heeft, maar nog maar

heel beperkt in het gebruik van video voor het begeleiden van vaardighedenonderwijs aan

studenten, niet verstandig om aan het project deel te nemen op basis van een vak dat nog

ontwikkeld moest worden. Daardoor kwam de inzet van video pas heel laat onder de aandacht.

Desalniettemin is deelname wel zinvol geweest om video als instrument voor het begeleiden

van vaardigheden nog meer op de agenda te zetten binnen de onderwijsorganisatie en de meeste

student-docenten (waar het project bij ons op gericht was) zagen een meerwaarde in het gebruik

van video. Al is de discussie over de hoeveelheid tijd die het kost om video te bewerken en te

analyseren in relatie tot de winst in het onderwijs nog niet op alle niveaus gevoerd.

Opleiding 2: Onderwijsstage studenten geneeskunde (GNK_UU)

Doelen

• Mogelijkheid bieden voor studenten die onderwijsstage doen om een of enkele door hen

uitgevoerde onderwijsbijeenkomsten vast te leggen op video, na te bespreken en op te

nemen in het portfolio (bevorderen zelfreflectie).

• Mogelijkheid bieden voor studenten die onderwijsstage doen om een of een paar

videofragmenten als onderdeel van een Videodossier mee te geven als een tastbare

indicatie van competentie.

Dividossier 78

Geplande producten Gerealiseerde producten

• per student een videodossier (20)

• studenten en docentenhandleidingen

• een technische instructie voor de

ondersteuning en uitvoering

• een ingerichte ruimte voor de opname van

videofragmenten.

• een voorbeelddossier dat publiek toegankelijk

is

• per student een videodossier (24)

• handleiding (monteren en het werken in DiViDU)

voor studenten.

• éénmalige uitleg (mondeling) voor coördinator en

docenten

• aparte ruimte om te monteren is niet gelukt,

hopelijk in de toekomst wel

• een voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

Geplande activiteiten

Het geneeskundecurriculum van de Universiteit Utrecht kent sinds 2004 een uniek en populair

studieonderdeel voor 6e jaars medische studenten: een onderwijsstage. De 6e jaars geven onderwijs

aan jongerejaars.

• Ondersteunen van deze 6-weekse stage met een videodossier om reflectie op de zelfstandig

te ondernemen onderwijsactiviteiten van de onderwijsstagiaires te bevorderen.

• Een of enkele onderwijsbijeenkomsten vastleggen, na te bespreken en op te nemen in het

portfolio. Er zijn in de regel 3 tot 4 studenten die parallel een onderwijsstage volgen. In

supervisie en intervisie bijeenkomsten worden situaties uit het onderwijs in deze kleine

groep besproken. Videofragmenten zouden de unieke gelegenheid bieden om eigen

prestaties en die van collega’s te observeren en bespreken en er commentaar op te krijgen.

Een videofragment kan tevens toegevoegd aan het portfolio als een tastbare indicatie van

competentie.

Uitgevoerde activiteiten

Er zijn 2 docenten en 24 studenten betrokken geweest bij het experiment met het videodossier bij

de Onderwijsstage. Tijdens de onderwijsstage doet de student ervaring op als docent en kan een

Studenten-onderwijskwalificatie (StOK) behalen op basis van minimaal 30 onderwijsuren. De

onderwijsvaardigheden van de stagiairs worden beoordeeld op basis van ten minste drie live

observaties en feedback van een ervaren docent. Aan het begin van de onderwijsstage maakt iedere

onderwijsstagiair ook een video-opname van een onderwijsbijeenkomst.

Face-to-face bijeenkomsten of op afstand

Per jaar doen circa 30 studenten deze stage in kleine achtereenvolgende cohorten van circa 4

studenten. De studenten die in eenzelfde periode zijn ingedeeld komen diverse keren bijeen tijdens

supervisie en intervisie bijeenkomsten en tijdens een plenaire videofeedbacksessie. Deze

bijeenkomst wordt gebruikt om met elkaar te kijken naar de gekozen videofragmenten en hierop

feedback te geven en te ontvangen. Vooraf hebben de studenten in de reflectiemodule van DiViDU

gereflecteerd op hun eigen gekozen fragmenten.

Inzet digitale video (analyse/reflectie/assessment)

De video-opnames tijdens de stage worden ingezet om de mate van reflectie en feedback op het

eigen handelen tijdens het lesgeven te vergroten. Het doel is om de student meer inzicht te geven

in de eigen didactische vaardigheden door gebruik van zowel beeld als geluid.

De onderwijsstage als geheel richt zich op verschillende onderwijskundige aspecten, waaronder:

• Algemene didactische vaardigheden

• Vakinhoudelijke bekwaamheden

• Ontwerpen van onderwijs

Dividossier 79

• Uitvoeren van onderwijs en toetsing

• Algemene vaardigheden en attitude

De competenties zijn gebonden aan de studenten onderwijskwalificatie en zijn vooraf vastgelegd

door de coördinator van de onderwijsstage. De student kiest zelf waardevolle situaties, die voor zijn

of haar competentieontwikkeling belangrijk is.

Onderdelen van het videodossier

Iedere onderwijsstagiair begeleidt tijdens zijn of haar stage groepsbijeenkomsten van 12-16

studenten in een blok van het medisch curriculum, waarbij hij of zij actief onderwijs uitvoert. Voor

het videodossier neemt iedere onderwijsstagiair aan het begin van de stage één bijeenkomst van

twee uur op. De student kiest hieruit drie fragmenten die voor hem of haar leerzame

onderwijsmomenten waren. Voorbeelden zijn een probleem of een situatie die zich heeft

voorgedaan tijdens de bijeenkomst en waarvan de stagiair niet zeker is of de juiste aanpak gekozen

is. Dit zijn bv.: Hoe ga je om met stiltes, wanneer vraag je door, hoe pak ik studenten aan die niet

voorbereid zijn, wanneer grijp ik in, kan ik een grapje maken, hoeveel aandacht geef ik aan

studenten inDiViDUeel en hoeveel aan de groep als geheel.

De student reflecteert in DiViDU op de gekozen fragmenten. In een plenaire

videofeedbacksessie wordt door collega-stagiairs en docent feedback gegeven op de gekozen

fragmenten. Hierbij legt de student uit waarom het fragment is gekozen en vaak is hieraan een

vraag verbonden over de aanpak. Op basis van de eigen reflectie en de feedback stelt de student

voornemens op voor de rest van de stage.

Handleidingen

Voor het kunnen uitvoeren van het experiment is er een handleiding samengesteld, die uitleg geeft

over het gebruik van de digitale videocamera, het gebruik van Windows Moviemaker en het werken

in DiViDU. Er is geen aparte handleiding geschreven voor docenten, die alleen de reflectiemodule

per student hebben bekeken.

Terugblik

De projectorganisatie van het experiment is van mening dat het experiment binnen het UMC Utrecht

succesvol is geweest en dat het gebruik van de digitale videodossiers in de onderwijsstage een

toegevoegde waarde kent. Gedurende het project zijn er een aantal problemen geweest op

technisch gebied, maar deze hebben geen grote invloed gehad op het verdere verloop van het

experimentele proces. Doordat het om relatief laag aantal studenten ging binnen de onderwijsstage

waren de problemen snel opgelost. Er wordt wel opgemerkt dat een jaar voor dit soort projecten

relatief kort is.

Ter evaluatie worden diverse aspecten van het experiment geëvalueerd: de techniek

waaronder ook het gebruik van Windows Moviemaker en de applicatie DiViDU, het onderzoek,

producten, de opzet en het verloop van het project door de projectorganisatie van Dividossier en

SURF.

Over het algemeen verliep de procedure van het samenstellen van een digitaal videodossier

naar wens. Hoewel de onderwijsstage een druk programma is, lukte het studenten om de video-

opnames binnen de eerste en tweede week te plannen en uit te voeren. De instructie, handleiding

en uitleg voldeed volgens de stagiairs ook. Wel is deze gedurende het project twee keer gewijzigd

of aangepast. Wegens tijdgebrek hebben zes onderwijsstagiairs de reflectiemodule in DiViDU niet

helemaal kunnen afronden, waardoor deze videodossiers van iets·mindere kwaliteit zijn. Een

efficiëntere video-opnameprocedure zou dit probleem waarschijnlijk hebben kunnen voorkomen.

Dividossier 80

Gedurende het experiment bleek dat de digitale videocamera’s op basis van DV-tapes

waarbij de video-opname één op één wordt gedownload, behoorlijk veel tijd kostte.

Onderwijsstagiairs moeten naast het downloaden ook hun eigen fragmenten monteren en samen

kostte dat behoorlijk wat tijd en inspanning. Sinds we een harddisk-camera hebben aangeschaft is

dit verholpen. Naarmate het project op gang was, werd geconstateerd dat het uploaden van

fragmenten in DiViDU behoorlijk lang duurde. Wellicht is de database die achter de applicatie zit

niet toereikend genoeg? Het is ons nog wat onduidelijk of de applicatie DiViDU tijdens het project

veel verder is ontwikkeld.

Opleiding 3: Medische communicatie en gespreksvaardigheid (AMC_UvA)

Doelen

• Het ondersteunen van het gespreksvaardigheidsonderwijs voor 2e jaarsstudenten met een

streaming videodossier met als doel om reflectie op het eigen handelen te bevorderen.

• Het ontwikkelen van een overzichtspagina in DiViDU die de student een overzicht geeft van

alle gemarkeerde kritische momenten in het patiëntgesprek én het uploaden/koppelen van

een video-opname van een gesprek in 1 keer aan alle Reflectie-opdrachten

Geplande producten Gerealiseerde producten

• minimaal 250 ingevulde videodossiers van

2e jaarsstudenten;

• minimaal 50 ingevulde videodossiers van

4e jaarsstudenten

• procedures en handleidingen voor gebruik

van digitale video voor reflectie op

patiëntgesprekken;

• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

• 331 ingevulde videodossiers van 2e

jaarsstudenten

• Experiment met 4e jaars experiment is niet

uitgevoerd ( zie terugblik)

• Procedures en handleiding

• Voorbeeldossier dat toegankelijk is voor

publiek

Geplande activiteiten

In totaal gebruiken 350 tweedejaarsstudenten DiViDU tijdens het practicum anamnese gesprek met

lotuspatiënt, waarmee zij reflecteren op een filmopname van een eigen gesprek met een

simulatiepatiënt. Vervolgens presenteren zij met DiViDU een selectie van kritische

gespreksmomenten en hun reflectie daarop aan hun medestudenten en de docent.

Op basis van deze ervaringen worden vanaf juni 07 aanpassingen gedaan aan de opzet van het

videodossier (opdrachten/modules/DiViDU zelf). In het najaar worden de aanpassingen getest bij

vierdejaars studenten.

Uitgevoerde activiteiten

Het tweedejaars lesprogramma 2006-2007 voor medische gespreksvaardigheden waarin DiViDU is

toegepast heeft als doelen:

• geïnDiViDUaliseerd, zelfsturend leren;

• oefenen met simulatiepatiënten;

• observeren, analyseren en reflecteren op eigen gedrag;

• peer-feedback, en

• ICT inzet bij professionele ontwikkeling.

Dividossier 81

Alle 331 tweedejaarsstudenten oefenden een anamnesegesprek met een simulatiepatiënt.

Aandachtspunt daarbij is het uitvragen van het “hulpvraagspoor” en het “diagnostisch spoor”,

gebruikmakend van de verschillende vaardigheden van “actief luisteren”. De 24 practicumgroepen

van ca. 15 studenten werden verdeeld in drietallen (Student A, B, C). Tijdens een

simulatiepracticum voerde Student A een anamnesegesprek met een simulatiepatiënt dat met een

webcam en Windows Movie Maker werd opgenomen. De video-opnamen werden door een docent op

de UvA streaming video server geplaatst. Student A ontving per e-mail een weblink die in DiViDU

werd geplaatst. Student A bekeek in DiViDU de eigen video, markeerde drie kritische momenten in

het gesprek, en formuleerde in DiViDU drie vragen over het eigen gesprek. Vervolgens bekeek

Student B de film en de vragen van Student A en reageerde daarop met feedback in DiViDU.

Daarnaast kon Student B maximaal drie aanvullende gespreksmomenten markeren in DiViDU en

daarbij eigen observaties noteren. Tijdens een evaluatiepracticum presenteerde Student B de

gespreksanalyse aan de groep van 15 studenten, onder begeleiding van een docent. De cyclus werd

drie maal doorlopen waarbij A, B en C van rol wisselden.

Ten behoeve van het experiment zijn een aantal instructies/trainingen verzorgt en zijn de

studenten ondersteund met het uploaden van de video’s:

• Training van simulatiepatiënten is verzorgd door: L.M. Ong, F.D. Gart, M. Fabriek R.L.

Hulsman en free-lance trainingsacteur (M. Michaud).

• Instructie van de docenten en studenten is verzorgd door R.L. Hulsman en M. Fabriek

• Training non-verbaal gedrag is verzorgd door free-lance docent (M. Schabracq):

• Uitvoering van het experiment door: W.M.J. den Tonkelaar, P.J.M. Romer, docenten

medische psychologie

• Uploaden van de video’s op de Streaming Video Server: R.L.Hulsman

Terugblik

De studenten waren goed gemotiveerd voor alle onderdelen van de cursus. De hoogste motivatie

betrof het uitvoeren van het gesprek met de simulatiepatiënt, gevolgd door motivatie voor het

uitvoeren van de presentatieopdracht en het geven van feedback op de vragen van Student A.

De presentaties tijdens de evaluatiepractica worden als een belangrijke aanvulling gezien op de

opdrachten in DiViDU. Presentaties door het eigen drietal worden van groter belang geacht dan de

presentaties van de andere drietallen. Men vindt het daarbij nuttig om aandacht te besteden aan de

vragen van Student A als ook aan de eigen observaties van Student B.

De studenten vinden het bewaren van de video en de feedback van belang. Ook wordt het

formuleren van aandachtspunten voor een volgende oefening met simulatiepatiënten in een volgend

studiejaar van belang geacht.

Uit een analyse van de reflectie is gebleken dat de studenten in staat zijn om hun eigen

gedrag te beschrijven en een motief of een effect ervan te benoemen. Ook kunnen ze een doel of

beoogd effect aangeven bij het zoeken naar verbeteringen. Een hierop gebaseerde indicator van

reflectieniveau hangt samen met motivatie, inzet, ervaren leereffecten, waardering van feedback,

waardering van de presentaties van de analyse door de student.

Conclusie

Uit het experiment met de 2e jaars blijkt dat het haalbaar is om geneeskunde studenten in de pre-

klinische fase van de opleiding te laten werken in DiViDU; te laten reflecteren op een video-opname

van een eigen anamnesegesprek; elkaar feedback te geven in DiViDU en daarmee een videodossier

aan te leggen van eigen gesprekken, reflecties en feedback. Voorts mag geconcludeerd worden dat

de geneeskunde studenten positief zijn over het gebruik van DiViDU in het gespreksvaardigheden

onderwijs.

Dividossier 82

De voortgang van het experiment is bijna volledig volgens planning verlopen. Het was nodig

om de geplande activiteiten rond een hernieuwde uitvoering met een aantal 4e jaars bij te stellen.

Oorspronkelijk was het de bedoeling om een aantal aanpassingen aan DiViDU te realiseren en om

het exporteren van de gevulde videodossiers uit te proberen. De exportfunctie die in de zomer van

2007 gerealiseerd zou worden, zou vanaf september geëvalueerd worden bij een aantal 4e jaars

studenten. Toen bleek dat de ontwikkelde exportfunctie na de zomer 2007 in een betaversie op een

testserver gereed was, maar nog niet live met studenten kon worden uitgeprobeerd leek een

tweede experiment met 4e jaars niet nodig. Temeer daar de doelstellingen (min 250 gevulde

dossiers) en het uitproberen van een tweetal wijzigingen aan DiViDU op een andere manier al waren

gerealiseerd. Het is jammer dat het evalueren van de exportfunctie met studenten niet haalbaar is

gebleken (voor meer over de exportfunctie, zie Evaluatie Werkpakket 4: het coördinatieproject)

In het Controling Document worden naast het uitvoeren van een experiment twee

activiteiten genoemd die we wilden realiseren:

1. In DiViDU wordt de mogelijkheid ontwikkeld in de vorm van een overzichtspagina die de

student een (chronologisch) overzicht geeft van alle gemarkeerde kritische momenten in het

gesprek. Aan de hand daarvan kan de student op een efficiënte wijze de kritische momenten

selecteren en in iedere gewenste volgorde presenteren evenals zijn/haar reflecties daarop en

aldus zijn competenties aantonen.

Binnen het tweede-jaarsonderwijs is een oplossing gevonden voor deze behoefte door studenten zelf drie vragen te laten formuleren over hun eigen filmpje. Deze vragen bieden een effectief vertrekpunt voor feedback. 2. Tevens wordt in DiViDU een optie gecreëerd waarbij de film bij het uploaden in één keer aan

de gehele module en alle opdrachten gekoppeld wordt.

Door gebruik te maken van de Reflectiemodule (i.p.v. de Assessmentmodule waar bij elke opdracht

nieuwe video-opnamen moeten worden ingeleverd door een student) is in deze behoefte voorzien.

De beperking van de Reflectie Module is dat er maximaal 9 (3 x 3) momenten in het gesprek

gemarkeerd kunnen worden. De behoefte blijft bestaan –en is kenbaar gemaakt aan het DiViDU

ontwikkelteam– om dit aantal uit te breiden tot bijvoorbeeld 5 x 3.

Veel tijd is geïnvesteerd in de ontwikkeling van een systematiek voor de beoordeling van de

reflectie van de student op zijn eigen gesprek en een indicator van het reflectieniveau van de

student. Voorts is de samenhang van deze indicator met andere variabelen in het onderzoek

geanalyseerd waaruit is gebleken dat deze samenhangt met motivatie, inzet, ervaren leereffecten,

waardering van feedback, waardering van de presentaties van de analyse. Deze reflectiesystematiek

kan een bijdrage leveren aan de eventuele ontwikkeling van een toekomstige summatieve

beoordeling van de studenten.

Opleiding 4: Samenwerken aan een onderwijskundig advies (CIMP_UTwente)

Doelen

• DiViDU wordt ingezet als middel om studenten een videodossier te laten samenstellen

waarin zij laten zien hoe ze samenwerken, en waar zij elkaar en de docenten om feedback

vragen.

• Meer inzicht te krijgen in de wijze van samenwerken van studenten, studenten kunnen hun

vragen op dit gebied verhelderen en wellicht ook hun competentie aantonen.

Dividossier 83

Geplande producten Gerealiseerde producten

• 10 ingevulde groepsvideodossiers met video-

opnamen en de feedback van medestudenten

en docenten.

• procedures en handleidingen voor gebruik van

groepsvideodossiers en samenwerking;

• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

• 24 ingevulde videodossiers met video-opnamen

en de feedback van medestudenten en

docenten.

• procedures en handleidingen voor gebruik van

groepsvideodossiers en samenwerking;

• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

Geplande activiteiten

Het bacheloronderdeel Praktijkoriëntatie wordt in een experiment ondersteund met een streaming

videodossier in DiViDU. Het doel van Praktijkorientatie is dat 2e jaarsstudenten leren een

onderwijskundig advies te geven aan de hand van een authentieke vraag vanuit de

onderwijspraktijk. De bedoeling is dat de studenten vanuit verschillende invalshoeken en bronnen

tot dit advies komen. Samenwerken is voor het behalen van de doelstellingen van het vak

essentieel. Iedere student in een groepje van 3 neemt een specialistenrol (curriculum, instructie en

media) op zich en er wordt samengewerkt aan een geïntegreerd advies voor de opdrachtgever. Het

is echter gebleken dat het inzetten van de expertise, voortvloeiend uit de specialistenrol, ten

behoeve van het groepsresultaat niet eenvoudig is, studenten blijven met name in hun eigen

expertrol en vinden het moeilijk om de 3 inzichten te combineren. De docenten hebben

onvoldoende zicht op hoe de inhoudelijke kennisuitwisseling verloopt en kunnen daardoor op dit

punt weinig sturen.

Uitgevoerde activiteiten

Het experiment met het digitaal videodossier is uitgevoerd bij het vak “Curriculum, Instructie en

Media: Praktijkoriëntatie” (CIMP) in de opleiding Educational Design, Management & Media (EDMM)

van de Universiteit Twente. DiViDU is ingezet als middel om studenten een videodossier te laten

samenstellen waarin zij laten zien hoe ze samenwerken (in het bijzonder op het gebied van de

inhoudelijke kennisdeling), en waar zij elkaar en de docenten om feedback vragen. Deze manier van

gebruik van DiViDU is anders dan bij opleidingen waar het professionele gedrag duidelijker

waarneembaar is in het handelen zoals bijvoorbeeld bij leraren, maar een videodossier biedt in dit

geval ook mogelijkheden om samenwerkend leren in beeld te brengen en om dit beter te kunnen

begeleiden.

Organisatie: bijeenkomsten en digitale feedback

Tijdens het vak zijn 4 hoorcolleges georganiseerd (introductie, curriculum, instructie, media).

Daarnaast zijn er een aantal bijeenkomsten vanuit de afdeling Communicatievaardigheden (CoVa),

onderdeel Presenteren. Deze CoVa-bijeenkomsten hebben geen invloed op de inhoud van het vak.

Naast de hoorcolleges moeten de studenten een aantal bezoeken afleggen bij experts in het land en

moeten zij samenwerken aan het schrijven van het advies. Voorafgaand aan de bezoeken bij de

experts in het land is er overleg met de docent die het groepje begeleid. Dezelfde docent geeft

tussentijds feedback (face-to-face en digitaal) op het concept advies.

Het vak is een verplicht onderdeel van de studie, de onderdelen binnen het vak

(inhoudelijk, CoVa en het digitaal videodossier) zijn ook verplichte onderdelen. Bij het vak zijn 4

inhoudelijke docenten en 1 CoVa-docent betrokken. Bij het experiment zelf waren alleen de

inhoudelijk docenten betrokken. Het vak werd in 2006-2007 door 24 studenten gevolgd, waarbij zij

in groepjes van 3 gewerkt hebben.

Dividossier 84

Videodossier als reflectie-instrument

In het digitaal videodossier wordt de competentie van studenten om inhoudelijk kennis uit te

wisselen en samenwerkend een onderwijskundig advies te formuleren begeleid en getoetst. Deze

aspecten zijn essentieel voor veel onderwijskundige beroepen en daarmee ook belangrijk in de

onderwijskundige masteropleidingen, waarvoor de bachelor waarin het vak CIMP valt, voorbereidt.

Het digitaal videodossier kan ingezet worden als middel voor analyse, reflectie en/of assessment.

Bij het vak CIMP is er voor gekozen om het digitaal videodossier in te zetten als reflectie

instrument, waarbij zowel de studenten als de docenten moeten reflecteren op de manier van

samenwerken en kennisdelen van de studenten. Dit wordt verder uitgewerkt in de volgende

paragraaf.

Binnen de toepassing voor het digitaal videodossier is gekozen om gebruik te maken van de

reflectiemodule. De studenten van het vak CIMP moesten per groepje een opname maken van een

overlegsituatie waaruit bleek dat er samengewerkt en kennis uitgewisseld werd tussen de drie

verschillende experts. De kennisdeling en samenwerking zou dan moeten leiden tot een

adviesrapport waarin de drie expertgebieden zijn geïntegreerd.

De activiteiten van de studenten in het digitaal videodossier zijn met name gericht op

a) de effectiviteit van de vergadering en

b) het nagaan of er voldoende kennis aanwezig is die gedeeld kan worden met de anderen.

Daarnaast konden studenten ook naar andere video-opnames kijken om te zien of daar

wellicht andere of meer kennis te halen viel.

De studenten hebben na de opname om feedback gevraagd. Daarbij mochten zij zelf een

reflectievraag bedenken. Een ander groepje heeft deze reflectievraag beantwoord. Op basis van de

antwoorden op de reflectievraag heeft het groepje zelf een aantal voornemens voor toekomstige

activiteiten geformuleerd.

Opzet van de Reflectie-opdrachten tbv het dossier

De Reflectie-opdrachten zijn door de inhoudelijk docenten van het vak voorbesproken en door een

van de docenten uitgewerkt binnen DiViDU. Bij het uitwerken van de module zijn de onderdelen

Intro, Keuze video, Feedback en Voornemens ingevuld. In onderstaande figuren is een preview

van de module en de verschillende onderdelen binnen de module te zien.

In Figuur 1 de Introductie te zien waarin in het kort

wordt toegelicht wat het doel is van de module en

welk groepje wat moet doen.

Dividossier 85

Figuur 2 laat de opdracht zien die bij het

tabblad Keuze video hoort. Ook hier is weer

toegelicht wat het doel is en wat er van de

studenten verwacht wordt. Daarnaast worden

twee voorgedefinieerde vragen gesteld met

betrekking tot de kennisdeling tussen de

studenten.

In het tabblad Feedback (Figuur 3) wordt daarna

aangegeven dat de studenten zelf een

feedbackvraag moeten formuleren.

Tenslotte moeten de studenten op basis van de

feedback van het andere groepje aangeven wat

de volgende stappen zouden kunnen zijn om te

komen tot meer en/of beter uitwisseling van

ervaringen tussen de experts.

Training en ondersteuning

Voordat de studenten bezig zijn gegaan met de reflectiemodule is er een workshop voor de

studenten verzorgd door een van de docenten van het vak. Deze workshop duurde 1,5 uur, de

presentatie die daarbij gebruikt is, is te vinden in de bijlage van het verslag van CIMP (zie

https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner onder shared

documents). Begeleiding en ondersteuning bij het opnemen van de vergadersituatie is niet nodig.

Het leren omgaan met video en het maken en bewerken van video-opnames is een standaard

onderdeel van het EDMM curriculum.

Terugblik

Het experiment bij het vak CIMP is opgezet om te onderzoeken of het mogelijk is om met behulp

van een digitaal videodossier inzicht te krijgen in de manier waarop studenten in een

multidisciplinair team overleg voeren met het doel om kennis uitwisselen. Op basis van de

Dividossier 86

resultaten kan aangeven worden dat het inderdaad mogelijk is om een beter inzicht te krijgen in de

manier waarop studenten overleggen en hoe zij kennis uitwisselen. De videobeelden gaven de

docenten een helder zicht op de moeilijkheden die studenten ervaren om via een inhoudelijke

uitwisseling van ideeën uit verschillende domeinen tot een beter onderwijskundig advies te komen.

Studenten maken veel meer gebruik van common sense-redeneringen dan van wetenschappelijke

inzichten. De betrokkenheid bij “hun advies” stond een academische distantie veelal in de weg.

De studenten bleken de technische kant van het gebruik van video over het algemeen goed

te beheersen. Echter, het geven van feedback op opnamen ging de meesten niet gemakkelijk af.

Hieruit concluderen we dat een eerdere training in feedback geven geen transfereffect heeft gehad

op het feedback geven op video-opnamen.

Blijkbaar is het samenwerken in een professional learning community voor tweedejaars

studenten niet eenvoudig en hebben zij hierbij meer ondersteuning nodig in de vorm van modellen

die het gedrag in zo’n gemeenschap laten zien (cultural and cognitive apprenticeship).

Na afloop van het project kijken we terug op een geslaagd experiment dat uitgevoerd is in

een interessante context, namelijk het gebruik van een digitaal videodossier bij kennisuitwisseling

tussen curriculum-, instructie- en media-experts. Voor de opleiding tot onderwijskundige ligt het

gebruik van videodossier minder voor de hand dan voor opleidingen waar het professionele gedrag

duidelijker waarneembaar is in het handelen zoals bij leraren, politieagenten en chirurgen. Toch

biedt een videodossier wel mogelijkheden om samenwerkend leren in beeld te brengen en om dit

beter te kunnen begeleiden en uiteindelijk deze essentiële vaardigheid aan studenten te leren.

Immers het samenwerken in multidisciplinaire teams is een belangrijke competentie voor

onderwijskundigen. In de beroepen waar onderwijskundigen terecht komen is dit misschien wel een

van de belangrijkste competenties.

Tot voor kort bestond er zowel bij studenten als bij docenten onvrede over de kwaliteit van

dit soort samenwerkingsprocessen binnen het vak CIMP. De videodossier hebben ertoe bijgedragen

dat de docenten meer zicht gekregen hoe die samenwerking verloopt en hoe studenten van

verschillende groepen elkaar feedback kunnen geven. Deze inzichten hebben geleid tot

verbetervoorstellen voor het productief maken van videodossier.

Opleiding 5: Spreekvaardigheden van studenten (LET_UL)

Doelen

• Een streaming videodossier inzetten om de presentaties in de vreemde taal op video op te

nemen voor reflectie doeleinden en voor bewustmaking van het eigen

spreekvaardigheidsniveau. Tevens worden studenten bewust gemaakt wat ze moeten

ondernemen om het niveau te verbeteren.

• De eindpresentaties kunnen worden gelinkt aan het taalportfolio, als bewijs van de

verworven competentie, zodat naast de reflectie ook de dossierfunctie van het

taalportfolio vorm krijgt.

Dividossier 87

Geplande producten Gerealiseerde producten

• Twee rubrics (voor 1ste en 2de jaar) voor de

beoordeling van de presentaties van studenten

Italiaans.

• Minimaal 15 ingevulde dossiers met reflectie

van eerstejaarsstudenten

• Minimaal 15 ingevulde dossiers met reflectie

van tweedejaarsstudenten

• Handleidingen voor gebruik bij Italiaans

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 1 rubrics voor Taalcompetentie en 1 rubrics voor

Presentatievaardigheden

• 15 gevulde dossiers voor Italiaans

• 12 voor Dutch Studies

• Handleidingen voor gebruik bij Italiaans en Dutch

Studies

• Voorbeelddossier

• Spin-off: 2 ingerichte collegezalen voor

presentatievaardigheden

Geplande activiteiten

Een streaming videodossier wordt ontwikkeld en uitgeprobeerd met docenten en studenten om het

spreekvaardigheidsonderwijs Italiaans te ondersteunen. De pilot richt zich op 20 studenten tijdens

de colleges Taalvaardigheid (eerste jaar, 2de semester, tussen februari en mei 2007) in het eerste en

in het tweede jaar, de eerste cohorten die met het taalportfolio werken. De eerstejaarsstudenten

geven presentaties aan het eind van het tweede semester, tweedejaarsstudenten tijdens het eerste

en het tweede semester. Tevens worden rubrics ontwikkeld en uitgeprobeerd teneinde de

presentaties van de studenten te kunnen beoordelen.

Uitgevoerde activiteiten

De pilot heeft plaatsgevonden bij de opleiding Italiaans, tijdens de colleges Taalvaardigheid (eerste

jaar, 2de semester, tussen februari en mei 2007). De ervaringen in deze pilot hebben in de zomer

van 2007 geleid tot de inrichting van twee speciale collegezalen voor presentatievaardigheden. Ook

is de didactische opzet in een andere pilot toegepast., bij de opleiding Dutch Studies. Centraal in

deze opzet is het gebruik van reflectie in DiViDU en van een beoordelingsmatrix die gebaseerd is op

descriptoren uit het Common European Framework for Language Learning and Teaching (CEF). Het

CEF wordt op dit moment in de onderwijssystemen van alle Europese landen ingevoerd. Het

onderscheidt zes niveaus van competentie in een vreemde taal: de laagste zijn A1 en A2 (beginner),

daarna komen B1 en B2 (intermediate), tenslotte C1 en C2 (advanced). De niveaus zijn

gespecificeerd via descriptoren per vaardigheid (bijv. schrijven, lezen) en taalcompetentie (bijv.

grammaticale competentie, lexicale competentie). De beoordelingsmatrix bevat descriptoren voor

de prestaties op A1, A2 en B1 niveau. Belangrijk hierbij is dat alle opleidingen van de

Letterenfaculteit al jaren geleden hun eindtermen aan het eind van de Bachelor in CEF-termen

hebben gerelateerd.

Omdat de pilot bij de opleiding Dutch Studies plaats vindt in de periode september –

december, deels na afloop van de projectperiode, kan de evaluatie daarvan niet worden

meegenomen in de rapportage van het project Dividossier. Net als bij de opleiding Italiaans worden

studenten (in dit geval 2de jaarsstudenten) tijdens colleges taalvaardigheid gefilmd terwijl ze een

presentatie geven in de vreemde taal. Studenten reflecteren over de eigen prestatie aan de hand

van een aangepaste versie van de beoordelingsmatrix die bij de opleiding Italiaans was ontwikkeld.

Opzet van streaming videodossier voor taalcompetenties

Studenten worden op video opgenomen tijdens de presentatie die ze moeten verzorgen voor het

college spreekvaardigheid. Vervolgens moeten ze van de eigen presentatie een moment selecteren

waarover ze tevreden zijn en een moment waaruit blijkt dat ze nog moeten oefenen. Ze stellen de

twee fragmenten in DiViDU beschikbaar, met een toelichting. De volledige presentatie zal ook

beschikbaar zijn in DiViDU (via een link naar een streaming server). De medestudenten kunnen

Dividossier 88

commentaar leveren, onder andere op de keuze van de fragmenten, en de docent geeft vervolgens

feedback. Het videodossier wordt vervolgens gelinkt aan hun taalportfolio. Alle presentaties

werden gehouden in face-to-face-bijeenkomsten waarbij de docent en de (meeste) medestudenten

aanwezig waren.

Er werden 3 presentaties opgenomen per student. Twee waren oefenpresentaties, de

laatste was een “projectpresentatie”. Studenten waren in kleine groepjes verdeeld en ieder groepje

koos een thema (een Italiaanse stad). Leden van de groep gaven vervolgens een presentatie over

een deelaspect van dit thema.

Ontwikkeling van de beoordelingsmatrix

De beoordelingsmatrix voor de taalcompetentie is gebaseerd op descriptoren uit het Common

European Framework for Language Learning and Teaching. Het CEF wordt op dit moment in de

onderwijssystemen van alle Europese landen ingevoerd. Zo heeft het CITO de eindniveaus van de

examens voor de moderne vreemde talen aan de niveaus van het CEF gekoppeld en al in 2001

hebben de Nederlandse Letterenfaculteiten de eindniveaus aan het eind van de BA-fase in CEF-

termen gerelateerd.

Voor de beoordelingsmatrix is met name gebruik gemaakt van de publicatie Taalprofielen,

van de SLO, en nog specifieker van de indicatoren voor de prestaties op A1, A2 en B1 niveau.

Studenten zouden aan het begin van het college op A2 niveau moeten zijn en in de loop van het

college zouden ze moeten groeien tot niveau B1. Daarnaast is een beoordelingsmatrix ontwikkeld

voor de beoordeling van Presentatievaardigheden.

Terugblik

Het project heeft een belangrijk impuls gegeven aan het gebruiken van digitale videodossiers zowel

bij de opleiding Italiaans als bij de opleiding Dutch Studies. De docenten, die nooit met video

hadden gewerkt (Italiaans) en die veel problemen hadden omdat ze met analoge videobanden

werkten (Dutch Studies) zijn zeer enthousiast over de mogelijkheden van digitale videodossiers en

willen voortaan op deze manier de colleges presentatievaardigheden ondersteunen. We verwachten

dan ook dat volgend jaar ook bij andere opleidingen de vraag naar digitale videodossiers zal

toenemen, de opleiding Duits heeft bijvoorbeeld al laten weten dat ze belangstelling hebben.

Tijdens het eerste experiment werd ons duidelijk dat we tenminste één speciaal ingerichte

collegezaal moesten hebben, zodat we niet langer met statief, laptop en videocamera op stap

moesten om de presentaties te filmen. Docenten zouden in deze situatie constant afhankelijk zijn

van technische assistentie. In de zomermaanden hebben we daarom hard gewerkt (met name onze

student-assistent Dimitri Unger) aan het inrichten van twee collegezalen, uitgerust met een

videocamera met een vaste opstelling, computer, beamer, DVD recorder en dv-recorder. De

apparatuur is zo gebruiksvriendelijk mogelijk opgesteld en uitvoerig getest. Ook hebben we

handleidingen opgesteld. De gebruiker kan kiezen tussen verschillende opnamemogelijkheden:

presentaties kunnen op de harde schijf van de computer worden opgenomen (via het programma

MovieMaker), op DVD of op een DV bandje. Ook is het mogelijk om meer opnamemogelijkheden

tegelijkertijd te kiezen.

In het tweede experiment hebben we altijd zowel op DV-bandjes en DVD’s de presentaties

opgenomen, om een backup te hebben voor het geval dat er iets mis zou gaan. Kortom, we hebben

nu de technische voorwaarden geschapen om presentaties op te nemen zonder veel technische

assistentie tijdens de presentatie zelf. Het makkelijkst voor de docent is de optie DV-bandje, omdat

bij opnemen op DVD’s achteraf technische handelingen moeten worden verricht om de opname te

finaliseren.

Dividossier 89

Opleiding 6: Gespreksvoering student-patient sociale tandheelkunde (ACTA)

Doelen

♦ bij ACTA wordt een streaming video dossier ingezet om het onderwijs rond de gespreksvoering

en interactie tussen de student-tandarts en de patiënt te ondersteunen. Binnen de sociale

tandheelkunde is dit een belangrijk aandachtsgebied.

♦ De pilot richt zich enerzijds op het analyseren van gesprekssituaties met streaming video.

Kennismaking met DiViDU is hier het hoofddoel. Dit gebeurt door het uitvoeren van een

analysemodule met bestaande video-opnames.

♦ Anderzijds richt de pilot zich op het reflecteren door studenten op eigen handelen in de

praktijk. Studenten bouwen aan hun eigen dossier met video-opnames van zichzelf.

Geplande producten Gerealiseerde producten

• 20 video’s voor analyse

• 20 gevulde videodossiers eerste

experiment

• 20 gevulde videodossiers tweede

experiment

• Handleidingen voor gebruik bij

tandheelkunde

• 120 dossiers voor analyse

• 2 gevulde videodossiers eerste experiment

• 6 gevulde videodossiers tweede experiment

• verkorte handleiding

• Procedures over het geven van feedback (volgens de

Sandwich methode)

• Videotrolley

• Handleiding videotrolley

• Handleiding gemaakt voor het knippen van de video’s

met Windows Movie Maker

Geplande activiteiten

Bij de afdeling sociale tandheelkunde wordt reeds lang gebruik gemaakt van video’s in het

onderwijs. Als voorbereiding op het experiment wordt geïnventariseerd wat het huidige gebruik is.

Waar behoefte aan vernieuwing is en voor welke onderdelen het gebruik van DiViDU meerwaarde

heeft. Waar nodig worden trainingen aangeboden om de kennis en vaardigheden van docenten te

optimaliseren. Tijdens het ontwikkelen van het onderwijs door docenten staat dossiervorming en

overdracht van de door studenten behaalde resultaten centraal.

Uit ervaring is gebleken dat het volgen van een reflectiemodule in DiViDU erg veel tijd van

een student vergt. Een groot deel van deze tijd valt niet binnen de te verwerven competenties van

het vak. In het eerste deel van deze pilot willen we daarom alleen gebruik maken van de analyse

module. Binnen het tweedejaars blok Mens en Gezondheid willen we deze module laten uitvoeren

als zelfstudie.

De tweede pilot zal plaatsvinden in één Onderwijspraktijk (OWP), in het vierde studiejaar.

De reflectie module zal ingezet worden als verplicht onderdeel tijdens de wekelijkse patiënt

besprekingen. Feedback zal gegeven worden door de student zelf, collega studenten, de docent en

inhoudelijk deskundige.

Het ligt in de bedoeling dat per semester de studenten een reflectiemodule maken. De

samengevoegde modules vormen bij elkaar een dossier: Het Dividossier. Wanneer een student zijn

master opleiding afrondt heeft hij of zij minimaal 3 jaar op de OWP “gewerkt”. In zijn of haar

dossier zouden dan zes video-opnames met reflecties en feedback moeten zitten. Tussen elke

opname zit ongeveer een half jaar.

Om in- en doorstroom te bevorderen ligt in de bedoeling om met de opleiding mondhygiëne

van INHOLLAND een experiment uit te voeren. Op dit moment is echter nog niet duidelijk welke

Dividossier 90

vorm dit precies gaat krijgen. Wel is duidelijk dat het experiment vanuit ACTA begeleid wordt. Bij

de voorlichting en disseminatie zullen docenten van INHOLLAND worden gezien als doelgroep.

Uitgevoerde activiteiten

Er zijn 2 experimenten uitgevoerd. In het 1e experiment was het leerdoel voor studenten vooral het

herkennen, plaatsen en analyseren van gegeven situaties en het daarop laten reageren via

geschreven reflecties. Een streaming videodossier met als doel analyseren van andermans

(voorbeeld)gedrag is ontwikkeld en beproefd met studenten in de Bachelor 2e jaar, in het blok Mens

en gezondheid 4. Er waren 70 studenten en 4 begeleiders betrokken in dit experiment. Bij dit

experiment met de Analysemodule, zijn er willekeurige groepen gemaakt van circa 8 tot 10

studenten. Het gebruik van de Analysemodule bij het blok Mens en Gezondheid 4 was DiViDU

verplicht en moest men deze als zelfstandige zelfstudieopdracht uitvoeren. Het was een

voorwaarde om het vak te halen. Bijna iedereen heeft de module uitgevoerd. Deze is in

besprekingsgroepen en in het responsiecollege besproken.

In dit eerste experiment (analyseren van situaties/gedrag van anderen) gaat het over de

sociale aspecten van de tandheelkunde. Het is gericht op het samenvatten van het verhaal van een

patiënt en het geven van feedback volgens de feedbackregels. In de analysemodule heeft de docent

een fragment met een voorbeeldsituatie/ voorbeeldgedrag geselecteerd uit een door hemzelf

gemaakte video. En daarbij opdrachten gemaakt. Bij dit onderdeel filmen studenten dus niet

zichzelf. Bij dit onderdeel is een analysemodule met observatietaken in DiViDU ontwikkeld, de

selecties van de docent in de hem zelf opgenomen of al bestaande video’s zijn opgeleverd als

product. Naast het oefenen in het geven van een reflectie en het geven van feedback op elkaar is er

nog een belangrijke reden om het DiViDU-systeem bij dit vak al in te zetten: de studenten leren zo

het systeem kennen dat zij later in de OWP, met als doeleinde leren reflecteren op eigen gedrag op

video, gaan gebruiken.

Het tweede experiment is uitgevoerd met het samenstellen van streaming videodossiers voor

reflectiedoeleinden. Dit vond plaats binnen de Bachelor 3e jaar en Master 1e en 2e jaar. Dit deel

heeft plaatsgevonden in de Onderwijspraktijk (OWP). In de OWP behandelen studenten uit drie

studiejaren samen patiënten. In dit 2e experiment op de OWP, Reflectiemodule, zijn er kleinere

groepjes van studenten gevormd. De groepsgrootte was hier 5 a 6 studenten. In het 2e experiment

binnen de OWP werkten derdejaars bachelor en eerste- en tweedejaars masterstudenten samen. In

dit deel van het experiment stond ook de gesprekvoering van de student – patiënt tijdens de OPW

centraal. De reflectietaken worden besproken tijdens de wekelijkse patiënt besprekingen. Feedback

wordt in DiViDU gegeven door de student zelf, door collega studenten, door de begeleidende docent

en inhoudelijk deskundige. Deelname aan deze pilot is geen verplicht onderdeel van de OWP. In het

tweede deel van deze pilot hebben de meeste studenten, negen, één opname van zichzelf gemaakt.

Men selecteerde hieruit twee fragmenten welke in DiViDU geplaatst werden:

- Een fragment waarin men demonstreerde wat met goed deed.

- Een fragment waar wat op aan te merken is.

Op deze beelden reflecteren zij in DiViDU. Uiteindelijk hebben 6 studenten daadwerkelijk hun video

in DiViDU geplaatst.

Er is met opzet een opbouw aangebracht: ter kennismaking met het DiViDU systeem en het

geven van feedback wordt eerst de analysemodule uitgevoerd. Hierna volgt de reflectiemodule

waarbij studenten hun eigen opnames gebruiken. De student maakt opnames tijdens een intake

gesprek of een behandelplan bespreking. De vragen die de studenten in DiViDU moeten behandelen

gaan over het reflecteren op hun eigen gespreksvaardigheid. Zonder gebruik van video is de

gespreksvaardigheid van de student bijna niet inzichtelijk te maken. Tot op heden werd geen video

gebruikt binnen de OWP.

Dividossier 91

Afbeelding 1. Screenshots van drie video’s van studenten

Problemen en oplossingen

De OWP docenten hebben geen tijd om aan het opnemen van video te besteden. Studenten hebben

hier ook weinig tijd voor. In de wekelijkse OWP besprekingen kan wel tijd vrijgemaakt worden voor

bespreking van reflecties in DiViDU. Er is daarom binnen het project gezocht naar een wijze waarop

het eenvoudigste opnames gemaakt konden worden. Er is gekozen om een Videotrolley te maken.

Een videotrolley is een karretje waarop een computer en camera zijn gemonteerd (zie afbeelding 2

hieronder). Deze is in samenwerking met het audiovisueelcentrum VU ontwikkeld. Dit is een extra

product dat in onze plannen niet voorzien was.

Afbeelding 2. Videotrolley

De opnames worden via het programma Windows MovieMaker direct op de harde schijf van de

computer opgeslagen . Het gemaakte videobestand kan na de opname opgeslagen worden in diverse

formaten op Cd-rom, DVD of memory stick. Het bestand kan dan meegenomen worden naar een

eigen werkplek voor verdere bewerking.

De bestanden zouden geselecteerd en geknipt worden door de studenten. Het knippen ging

vaak niet goed en is in bijna alle gevallen door een projectmedewerker uitgevoerd. De bestanden

die in DiViDU werden geplaatst mochten niet langer zijn dan 3 minuten, niet groter dan 10 MB en in

Dividossier 92

moesten een WMV-formaat hebben. In Windows MovieMaker is een pre-set gekozen, zodat 3

minuten video nooit groter dan 10 MB zou worden.

Ook over de interface van het programma is door de studenten een aantal vragen gesteld.

Deze gaan over de duidelijkheid, overzichtelijkheid en professionaliteit. Gemiddeld slaat de balans

van de resultaten niet ver uit naar de positieve kant van het neutrale midden.

Terugblik

Het project is succesvol verlopen. Tijdens de uitvoering is de doelstelling qua 3x 20 videodossiers

bijgesteld tot 70 voor analyse en 20 voor reflectie doeleinden (zie Tussentijdse review). De

technische problemen met betrekking tot het maken van video’s - bij een vorig DiViDU project -

zijn verminderd door het inzetten van een Videotrolley. Toch was het niet eenvoudig om de

studenten te motiveren om opnames van zichzelf te maken en deze in DiViDU te plaatsen. Uit

gesprekken met studenten bleek dat zij liever niet naar hun eigen handelen kijken en het ook niet

aan anderen willen laten zien, wanneer dit niet verplicht is. In eerste instantie werden redenen

aangevoerd als, te druk om de opdracht uit te voeren, geen goede patiënten en technische

problemen. Omdat het meedoen niet verplicht was deden bijna alle studenten pogingen om er

onderuit te kunnen komen. Enkele studenten die de reflectiemodule volledig hebben ingevuld zijn

erg enthousiast. Zij geven aan dat DiViDU een verplichte opdracht van de OWP mag worden.

ACTA heeft, binnen dit project, ook actief gewerkt aan het werkpakket dat de exportfunctie

heeft gemaakt. Met deze exportfunctie kan een student al zijn modules uit DiViDU exporteren voor

en bijvoorbeeld opnemen in zijn portfolio. Dit onderdeel zal elders in de eindrapportage (zie

Evaluatie werkpakket 4: coördinatieproject) aan bod komen.

De inzet van analysetaken met streaming video (1e experiment) tijdens het blok Mens en

Gezondheid 4 is nuttig en brengt ook het effect met zich mee dat studenten het systeem van

reflecteren op elkaar en het DiViDU programma leren kennen.

Door het gebruik van video en DiViDU is het mogelijk om de sociale tandheelkunde op de

OWP expliciet te maken. Hierdoor is er meer ruimte voor reflectie en feedback op dit vlak en

kunnen studenten meer leren. Uiteindelijk zal het mogelijk zijn en is het streven om de sociale

tandheelkunde standaard op te nemen in de beoordeling op de OWP. Video is hier het middel voor.

De werk- en tijdsdruk op de OWP blijkt groot te zijn. Hierdoor is het mogelijk dat er geen ruimte is

voor het maken van video-opnames. Het is van groot belang om de technische aspecten zo

gemakkelijk mogelijk te maken.

Dividossier 93

Bijlage 3. Samenvatting experimenten WP2, per partner

In dit werkpakket werkten vrijwel alle Nederlandse universitaire lerarenopleidingen, behalve die

van de Technische Universiteit Delft, aan het een of meerdere experimenten waarin studenten een

videodossier samenstelden over hun eigen handelen als docent voor de klas. Van de acht

opleidingen hadden vijf nog niet eerder ervaring opgedaan met een streaming videodossier. Alle

opleidingen experimenteerden met het videodossier voor begeleidingsdoeleinden (reflectie op eigen

handelen), drie opleidingen experimenteerden ook met een videodossier voor summatieve

beoordeling. Geen van de opleidingen maakten gebruik van de mogelijkheid om een videodossier

rond analyseren van “goed voorbeeldgedrag” samen te stellen.

Hieronder volgt per partner een verslag van de uitgevoerde activiteiten. Elk verslag is opgebouwd

uit de paragrafen doelen, geplande en gerealiseerde producten, geplande en gerealiseerde

activiteiten, en terugblik. Dit verslag is gebaseerd op de uitgebreide eindrapportages die de

opleidingen hebben geschreven (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje

Eindrapporten per partner onder shared documents).

Opleiding 7: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (IVLOS_UU)

Doelen • Ervaring opdoen met visuele reflectie op handelen in de klas behulp van een videodossier

waarbij peerfeedback van medecursisten en feedback van instituuts- en schoolopleiders

wordt ingebouwd.

• Afstemming bewerkstelligen tussen videodossier en elektronisch portfolio

Geplande producten Gerealiseerde producten • Technische en inhoudelijk ontwerp

integratie videodossier en portfolio

• Minimaal 15 videodossiers die integraal

onderdeel vormen van reeds gehanteerde

portfolio

• voorbeelddossier

• Inhoudelijk ontwerp integratie videodossier en

portfolio

• 14 gevulde videodossiers

• Handleiding Werken met digitale video t.b.v.

DiViDU

• voorbeelddossier

partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling

IVLOS_UU 1 �

ICLON_UU 2 �

UOCG_RUG 3 � �

ELAN_Utwente 2 �

ILS_RU 1 �

OC_VU 3 � �

ESOE_TU/e 2 �

ILO_UvA 3 � �

Dividossier 94

Geplande activiteiten • Technisch en inhoudelijk inpassen van een videodossier in het elektronisch portfolio (ULO in

Utrecht en ULO in Leiden) voor het plannen, begeleiden en beoordelen van 30 docenten-in-

opleiding.

• Ontwerponderzoek met als doel het ontwikkelen van handreikingen voor het gebruik van het

videodossier als begeleidingsinstrument dat kan bijdragen aan de ontwikkeling van de docent-

in-opleiding in de diverse beroepsrollen/competenties zoals die in de eindtermen van de

universitaire lerarenopleiding worden onderscheiden. Daarbij zijn randvoorwaarden dat het

gebruik van het instrument begeleiding op afstand moet faciliteren, dat school- en

instituutsbegeleiders daaraan een bijdrage moeten kunnen leveren en dat het peerfeedback

door docenten-in-opleiding onderling mogelijk maakt.

• Ontwerponderzoek met als doel het ontwikkelen van handreikingen voor het gebruik van het

videodossier als beoordelingsinstrument met als doel bij te dragen aan de ontwikkeling van

docenten-in-opleiding in de diverse beroepsrollen/competenties zoals die inde eindtermen

van de universitaire lerarenopleiding worden onderscheiden. Daarbij is randvoorwaarde dat

het gebruik van het instrument bijdraagt aan een grotere rol van de begeleider op school aan

de beoordeling dan tot nu toe het geval is.

Uitgevoerde activiteiten

Integratie met electronisch portfolio

Het IVLOS gebruikt al sinds het eind van de jaren negentig als een van de eerste universitaire

lerarenopleidingen het portfolio als begeleidings- en beoordelingsinstrument van docenten-in-

opleiding (dio’s). De papieren versie is al snel omgezet in een digitale variant. Kenmerkend voor het

digitale portfolio is de nadruk die op zelfanalyse wordt gelegd. Het portfolio is vormgegeven rondom

zes rollen: vakdidactisch deskundige, vormgever en begeleider van leerprocessen, opvoeder,

manager van de werksfeer, docent buiten de klas en eindverantwoordelijke voor eigen groei. In het

portfolio nemen dio’s materiaal op waarmee ze hun groei in de verschillende rollen kunnen

aantonen: van lesplannen tot zelfontwikkeld lesmateriaal en evaluaties van leerlingen. Technisch

bestaat het elektronisch portfolio uit een website die de studenten met Dreamweaver zelf bouwen.

Vanuit het portfolio is het mogelijk een deep link naar het gevulde videodossier in DiViDU op te

nemen. Per 1 januari 07 bleek echter dat er problemen waren met de licenties voor Dreamweaver

en is besloten om de dio’s een website in WORD te laten maken (m.b.v. sjablonen). Ook hierin is

het mogelijk om een link naar DiViDU te maken. De noodzaak om een technische integratie tussen

portfolio en DiViDU te maken, verviel.

Toen besloten werd dat het IVLOS mee zou doen aan het experiment met een videodossier,

hebben de betrokken begeleiders (7) besloten dat de dio’s (21) dit als onderdeel moesten

ontwikkelen van het bestaande digitale portfolio dat de afgelopen jaren zijn waarde als

begeleidingsinstrument had bewezen. Besloten werd ook met een groep van maximaal twintig dio’s

uit alle clusters te starten die zich vrijwillig hiervoor opgaven. Tevens werd besloten om alleen het

aspect van reflectie te gaan beproeven, omdat een verdergaande ingreep in het portfolio te veel

tijd zou gaan kosten. Bovendien leek ons gegeven de nadruk op zelfanalyse een visuele

reflectiemodule een bruibare aanvulling. Dio’s mochten zelf bepalen welke fragmenten ze kozen om

in het videodossier te plaatsen. Ze konden dat dus bij elk van de zes rollen doen. Ze moesten zelf

hun beelden analyseren en er vragen over formuleren voor hun mededio’s, de begeleiders op het

instituut en in de scholen.

Een andere overweging om het project met een kleine groep op basis van vrijwilligheid te

starten was dat het IVLOS momenteel slechts over één medewerker beschikt die de technische kant

Dividossier 95

van het project voor zijn rekening kan nemen. Ook de faciliteiten op dit gebied zijn zeer beperkt:

twee Sony DCR-TRV 30E en 50E digitale camcorders en twee HP Desktops voorzien van firewire

aansluiting met en grote opslagcapaciteit.

In november 2006 is het Dividossier-experiment voor de medewerkers van het

IVLOS/Universiteit Utrecht van start gegaan. Een groep van 7 betrokken lerarenopleiders uit alle

drie de vakkenclusters kreeg in Amsterdam een workshop ter inleiding op de DiViDU-aanpak

aangeboden. Daarna heeft de groep opleiders een bijeenkomst in de eigen universiteit gehouden om

te bespreken hoe het project vanaf januari 07 met de docenten-in-opleiding (dio’s) van de Aug06

start vorm gegeven moest worden. Besloten werd vanwege het gebrek aan ervaring met DiViDU en

de duur van het project alleen de reflectiemodule te beproeven. Over de opdrachten is lang

gesproken. Uiteindelijk is het Amsterdamse model aan de Utrechtse uitwerking van Korthagens

reflectiemodel aangepast.

In januari 2007 is er een gezamenlijke startbijeenkomst met dio’s en instituutsbegeleiders

gehouden waar de inhoudelijke en technische aanpak van DiViDU is toegelicht en dio’s met een

handleiding de DiViDU-website konden gaan verkennen. De deelnemende 21 dio’s

vertegenwoordigen de drie clusters in de opleiding (alfa, beta, gamma) en geven in uiteenlopende

vakken les. Elke instituutsbegeleider begeleidt gemiddeld drie DiViDU-dio’s bij dit project. Er is

tijdens deze bijenkomst de afspraak gemaakt dat alle dio’s die zich opgegeven hadden, in maart en

begin april opnamen in hun lessen zouden maken met de dvd-camera’s van het instituut en dat ze

volgens een strak rooster op het instituut fragmenten eruit op de DiViDU-site zouden plaatsen. Als

dat gebeurd was, zouden ze hun mede-dio’s, instituuts- en schoolbegeleiders om feedback vragen.

Deze feedback zou in april/mei gegeven moeten worden, waarna de dio’s deze in hun digitaal

portfolio zouden kunnen integreren.

Het plan werd gemaakt om met de start van de nieuwe cursus in september 2007 opnieuw

op basis van vrijwilligheid met een groep van maximaal twintig dio’s uit de verschillende clusters

aan de slag te gaan. In het voorjaar 2008 zou dan met een verplicht Dividossier in de zogenaamde

maatwerkgroep gestart kunnen worden, een groep van vooral zij-instromers die DiViDU goed als

peer-feedback instrument zouden kunnen gebruiken. Dan kunnen de mentoren die bij het project

zijn betrokken, ook een cursus in het omgaan met DiViDU kunnen krijgen. Bovendien is het plan om

dan ook te kijken in hoeverre de DiViDU-aanpak gecombineerd kan worden met de aanpak van

Video-Interactie-Begeleiding.

Terugblik Het project begon voorspoedig, maar heeft tegenslag gekend met name na de zomervakantie door

ziekte van twee sleutelpersonen die het project uitvoerden. Beiden waren aan het begin van het

nieuwe academische jaar ziek. Dit heeft voor vertraging gezorgd in de 2e helft van het project die

niet meer in te halen was.

Er is op 2 momenten (maart 07 en juli 07) een tussentijdse evaluatie georganiseerd met

begeleiders en het projectteam dat voor de uitvoering van het experiment zorgdroeg. Hieronder

een samenvatting van de belangrijkste uitkomsten van de laatste evaluatie (juli 07):

1. Feedback op grond van videofragmenten kan feedback na afloop van lesbezoek nooit vervangen.

Het kan wel een goede aanvulling erop zijn, doordat de dio een eigen keuze maakt en daarover

kijkvragen moet leren stellen en het mogelijk is in alle rust de beelden van de les opnieuw te

bekijken.

2. Uit opmerkingen van begeleiders maar ook uit praktijkgericht onderzoek van een van de

deelnemers blijkt dat blended learning van lesbezoek en feedback via DiViDU als wenselijk

wordt gezien.

Dividossier 96

3. Een van de begeleiders stelde voor om DiViDU als instrument voor peer feedback te gebruiken.

Fragmenten en de peer feedback zouden dan mondeling in de mentorbijeenkomsten besproken

kunnen worden. Daar bracht een andere begeleider tegen in dat dio’s toch ook wel schriftelijk

commentaar van hun begeleider willen.

4. In de aanloop zal beter duidelijk gemaakt moeten worden hoe het videodossier als instrument

kan dienen om te leren van je ervaringen en hoe het ingepast moet worden in het hele

zelfontwikkelingsperspectief in de opleiding. We zullen goed moeten nadenken hoe het in

verhouding staat tot de rest van het digitaal portfolio en welke vaardigheden ermee getraind

worden: het maken van keuzes (de fragmenten), het formuleren van kijkvragen, het geven van

schriftelijke feedback.

5. Ook de begeleiders zullen van elkaar moeten leren hoe ze moeten omgaan met dit instrument,

als het gaat om het geven van feedback.

6. Het feit dat de deelnemende dio’s zich als vrijwilliger hebben opgegeven, heeft de gang van

zaken sterk beïnvloed. Doordat de andere dio’s uit hun groep er niet aan meededen, zagen ze

het toch als iets wat erbij kwam. Door de werkdruk van de laatste maanden van het

opleidingsjaar leidde dat tot uitstelgedrag.

7. Positief werd de mogelijkheid genoemd om op deze manier toch een extra kijk op het eigen

lesgeven te krijgen en bij anderen in de les te kunnen kijken. Ook begeleiders zagen dat als een

sterke kant van het experiment.

8. Het feit dat iedereen bij iedereen kon kijken werd ook als een nadeel gezien: sommige

begeleiders merkten op dat de leeromgeving veiliger zou zijn als alleen studenten en

begeleider(s) van de eigen mentorgroep toegang zouden hebben.

9. De meeste dio’s hebben hun fragmenten geplaatst en feedback gekregen. Slechts een vijftal is

er toe gekomen om ook voornemens te formuleren. Niemand heeft de gelegenheid gehad om de

feedback in de eigen lespraktijk toe te passen, althans daar verslag over uit te brengen.

10. De schoolbegeleiders zullen er sterker betrokken bij moeten worden. Gedacht wordt aan een

introductie in een aparte bijeenkomst of door middel van schriftelijke instructie. Gedacht wordt

ook aan het verzoek van de instituutsbegeleider aan de schoolbegeleider om commentaar te

geven met het oog op de tussentijdse beoordeling van de dio.

11. Met de twee machines en drie camera’s was het goed te doen met een groep van twintig

deelnemers.

12. Na een korte instructie van Rob Houwen konden de meeste dio’s het grootste deel van de tijd

zelfstandig aan de slag bij het monteren van de drie of vier fragmenten die ze hadden gekozen.

De handleiding werd als duidelijk en goed bruikbaar beoordeeld.

13. Het is noodzakelijk van tevoren een duidelijke instructie te geven over het maken van opnamen

in de les. Nog steeds wordt er met tegenlicht opgenomen. Het wordt verkieslijk geacht de

opname door een collega of mede-dio te laten maken, zodat de interactie met de klas

vastgelegd kan worden. De statische beelden van de helft van de opnamen leverden daarover

weinig informatie.

14. De meeste dio’s hebben naar schatting 9 uur op het instituut en 5 uur thuis besteed aan het

project. Het monteren en plaatsen van de fragmenten en het formuleren van feedbackvragen

kostte de meesten 2 tot 4 uur. Degenen die thuis al vastgesteld hadden welke fragmenten ze

wilden gebruiken, waren het snelste klaar.

Tenslotte: vertraging in najaar 2007

Helaas was het door familieomstandigheden van de technische medewerker, niet mogelijk om in

september 2007 van start te gaan. Daardoor liep het experiment in het najaar 2007 een

maandenlange vertraging op. In de maand december 2007 wordt de draad opnieuw opgepakt met

Dividossier 97

een groep van 7 dio’s uit de verschillende clusters. Het aantal dio’s dat zich vrijwillig meldde, is

kleiner dan de groep die in het voorjaar startte. Vermoedelijk heeft dit te maken met het feit dat

het hier om dio’s gaat die in augustus 2006 gestart zijn en in het eerste deel van hun opleiding

zitten. Zij zijn druk bezig met het verkennen, met de ordeproblematiek in de klas om naast de

gebruikelijke verplichtingen voor hun digitale portfolio ook nog deze activiteit op zich te nemen.

We hadden bewust voor de groep starters gekozen om te kijken of er verschillen vast te stellen zijn.

Een voorlopige conclusie is dat het tweede deel van het opleidingsjaar geschikter is voor een

inbedding van digitale video in het digitale portfolio dan het eerste deel.

Opleiding 8: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (ICLON_UL)

Doelen • Ervaring opdoen met visuele reflectie op handelen in de klas behulp van een videodossier

waarbij peerfeedback van medecursisten en feedback van instituuts- en schoolopleiders

wordt ingebouwd.

• Afstemming bewerkstelligen tussen videodossier en elektronisch portfolio

Geplande producten Gerealiseerde producten • Technisch en inhoudelijk ontwerp integratie

videodossier en portfolio

• minimaal 15 videodossiers die een integraal

onderdeel vormen van het reeds

gehanteerde elektronisch portfolio.

• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

• Inhoudelijke integratie tussen videodossier en

portfolio

• 15 videodossiers die een integraal onderdeel

vormen van het reeds gehanteerde

elektronisch portfolio

• Blackboardcursus Techniek en video

• Voorbeelddossier dat toegankelijk is voor

publiek

Geplande activiteiten • Technisch en inhoudelijk inpassen van een videodossier in het elektronisch portfolio (gebruikt

in ULO Utrecht en ULO Leiden) voor het plannen, begeleiden en beoordelen van 30 docenten-

in-opleiding.

• Ontwerponderzoek met als doel het ontwikkelen van handreikingen voor het gebruik van het

videodossier als begeleidingsinstrument dat kan bijdragen aan de ontwikkeling van de docent-

in-opleiding in de diverse beroepsrollen/competenties zoals die in de eindtermen van de

universitaire lerarenopleiding worden onderscheiden. Daarbij zijn randvoorwaarden dat het

gebruik van het instrument begeleiding op afstand moet faciliteren, dat school- en

instituutsbegeleiders daaraan een bijdrage moeten kunnen leveren en dat het peerfeedback

door docenten-in-opleiding onderling mogelijk maakt.

• Ontwerponderzoek met als doel het ontwikkelen van handreikingen voor het gebruik van het

videodossier als beoordelingsinstrument met als doel bij te dragen aan de ontwikkeling van

docenten-in-opleiding in de diverse beroepsrollen/competenties zoals die inde eindtermen

van de universitaire lerarenopleiding worden onderscheiden. Daarbij is randvoorwaarde dat

het gebruik van het instrument bijdraagt aan een grotere rol van de begeleider op school aan

de beoordeling dan tot nu toe het geval is.

Dividossier 98

Uitgevoerde activiteiten Twee experimenten zijn uitgevoerd. Het eerste experiment vond plaats in de eerste 6 maanden en

het tweede experiment in de tweede 6 maanden van de projectperiode. Ter ondersteuning van de

studenten is een Blackboardcursus ontwikkeld “Techniek en video” in de lerarenopleiding . Tevens

bezit het ICLON een fysieke werkruimte met computers en bewerkingsapparatuur waar video’s

bewerkt kunnen worden.

Uitgangspunten gebruik Videodossier

Uitgangspunten bij het vormgeven van het videodossier is een instrument te ontwikkelen dat zowel

gebruikt kan worden als begeleidings- als beoordelingsinstrument in de lerarenopleiding. Bovendien

is het doel van het videodossier peer coaching te bevorderen en een verdere samenwerking tot

stand te brengen met de begeleiders op de school.

Eerste experiment in eerste half jaar

Aantal docenten: 4; Aantal studenten: 46. Februari07 start.

In de ICLON-Lerarenopleiding wordt het portfolio gebruikt als instrument om de groei van

aanstaande docenten naar het beginnend leraarschap te begeleiden. De competenties van een

beginnend leraar zijn beschreven in de eindtermen. Sinds dit studiejaar gebruiken alle studenten

(dio’s = docenten in opleiding) een elektronisch portfolio. Dit elektronisch portfolio is gerealiseerd

via de portfolio-omgeving van Blackboard. De inhoudelijke opzet van het elektronisch portfolio is

vormgegeven rondom zes beroepsrollen. De zes beroepsrollen zijn: de docent als regisseur, docent

als pedagoog, de docent als (vak) didacticus, de docent als lid van de schoolorganisatie en de

docent als specialist en de ontwikkeling van de professionele identiteit. Om de groei in deze zes

rollen te illustreren kunnen studenten videoclips opnemen in het videodossier van hun elektronisch

portfolio.

Verloop van eerste experiment

De docenten zijn voorafgaande aan de start van het experiment in een voorbereidingsbijeenkomst

geïnstrueerd op het gebruik van het videodossier in DIVIDU en de onderwijskundige mogelijkheden

van het instrument. Gekozen is het experiment te laten plaatsvinden binnen het zogeheten regie-

onderwijs. De nadruk in de beginfase van de opleiding ligt op de rol als regisseur van

groepsprocessen. Daartoe begint de opleiding met een zogeheten micro teaching-situatie. Doel is

studenten via een veilige situatie een eerste confrontatie te laten hebben met eigen gedrag middels

een video-opname. Omdat het creëren van een veilige en positieve werkomgeving zeker in het

begin van de opleiding van groot belang voor dio’s is, is in overleg met de begeleiders, gekozen voor

een traditionele vorm van video-opname. Deze eerste video-opname die via een micro teaching-

aanpak plaatsvindt, wordt opgenomen in de startweek van de opleiding. Kort na de startweek vindt

een introductie plaats over het gebruik van de elektronische hulpmiddelen die in de opleiding

gebruikt worden nl. blackboard en het elektronisch portfolio.

In de eerste fase van het project is ervoor gekozen de introductie op elektronische

leermiddelen te beperken tot de bovenstaande twee en de digitale video te introduceren op een

later moment namelijk, tijdens de zogeheten begeleidersbijeenkomsten. Deze introductie heeft

plaatsgevonden door de docenten (Instituutsbegeleiders genoemd). Deze instituutsbegeleiders

spelen gedurende het hele opleidingsjaar een centrale rol bij de begeleiding van de aanstaande

leraren en zijn door middel van een instructie voorbereid op het werken met digitale video.

Tweede experiment in tweede helft - najaar 07

Aantal docenten: 10; Aantal studenten: 100. Augustus07 start.

Dividossier 99

In de tweede periode is op basis van de evaluaties onder docenten en studenten een aantal zaken

veranderd. Op grond van de in het eerste half jaar afgenomen interviews is er gekozen voor het

aanbieden van workshops aan docenten. Behoefte bleek er te bestaan aan met name een technische

ondersteuning van docenten, zodat zij ook studenten beter konden instrueren.

De opbouw van deze workshop was als volgt

1. 30 minuten filmische aspecten

2. 90 minuten videobewerking (pinnacle, inclusief op streaming server plaatsen)

3. 30 minuten inhoudelijke meerwaarde videodossier

Op 17 september is het elektronisch portfolio, inclusief videodossier geïntroduceerd bij de

studenten (100) van de nieuwe lichting Augustus 2007. Deze centrale introductie heeft

plaatsgevonden op basis van de evaluaties van het voorgaande experiment.

Bovendien is er binnen het regie-onderwijs een start gemaakt met de introductie van video-

opnamen middels een opdracht gericht op het functioneren als regisseur voor de klas. Om studenten

te ondersteunen bij het digitaliseren van hun video-opnamen is er een bijeenkomst geweest met

studenten om hun digitale vaardigheden te verbeteren. In oktober hebben studenten hun

materialen gedigitaliseerd en vervolgens zijn de video-opnamen mondeling besproken. Er is een

extra bijeenkomst ingelast rondom het plaatsen van videofragmenten in het elektronisch portfolio.

Eind oktober en begin november zijn de geproduceerde eindproducten besproken.

Inpassing Experiment in het Curriculum

De opleiding kent twee vaste startmomenten in het jaar, namelijk augustus en januari. Voor het

experiment met de videodossiers is in eerste instantie gekozen voor de studentengroep van de

zogeheten januaristart (46 studenten, 2 groepen, interdisciplinair samengesteld). Na de evaluaties

van het experiment in de eerste fase is besloten het project te continueren, maar wel op een

aangepaste wijze. In de eerste fase van het experiment was ervoor gekozen om gebruik te maken

van DiViDU. Collega’s zijn geïnstrueerd op het gebruik van DiViDU in het zogeheten regie-onderwijs.

Doel was de peer feedback te bevorderen door het gebruik van klasopnamen in een digitale

omgeving voor studenten die gespreid over het land lesgeven. Uit de evaluaties bleek dat het

werken met drie verschillende leeromgevingen (Blackboard, elektronische portfolio en DiViDU) als

te complex werd ervaren door docenten en studenten. Ondanks ondersteuning vanuit Amsterdam,

was de lokale projectleiding niet in staat dit technisch op te lossen. Besloten is daarom in juni 2007

te kiezen voor een ander technisch ontwerp (inhoudelijk bleven overigens dezelfde doelen van

toepassing): het videodossier werd opgenomen in het elektronische portfolio dat in een

elektronische leeromgeving is vormgegeven.

Terugblik De experimenten zijn uitgevoerd door 1 project coördinator en 1 technisch ondersteuner. Doel van

het project was om aan te sluiten bij bestaande ontwikkelingen in de veranderingen in het

curriculum. In september 2007 is het videodossier deel gaan uitmaken van het elektronisch

portfolio. Geëxperimenteerd is met het linken van het elektronisch portfolio naar DiViDU, dit is de

partner niet gelukt. Daarom is gekozen voor een integratie van het videodossier in het bestaande

elektronische portfolio.

Op grond van de evaluaties van het eerste traject is ervoor gekozen al in het beginstadium

van de opleiding studenten te vragen een stukje video-analyse te maken gericht op hun eigen

regiegedrag. In een centrale bijeenkomst voor alle studenten rondom het gebruik van elektronische

hulpmiddelen wordt dit uitgelegd. Uit evaluatie was gebleken dat een centrale aansturing

aanbevolen werd.

De aanloop van studenten die gaan digitaliseren en de waarde van een videodossier inzien

is groter dan voorheen. Sturing naar de student moet nog preciezer. Door een extra bijeenkomst in

Dividossier 100

te plannen kunnen studenten nog gerichter voorbereid worden op het werken met het videodossier.

De diversiteit in studenten is gigantisch: er zijn studenten die een eigen website maken en

onderhouden, er zijn ook studenten die zelf thuis Pinnacle (d.i. een videobewerkings-programma)

hebben voor bewerking, maar er zijn ook studenten die praktisch geen ict-vaardigheden hebben.

Ervaring is wel dat studenten het technische onderdeel snel onder de knie krijgen en elkaar ook

onderling feedback geven tijdens het werken met video-opnamen.

Opvallend is dat er spontaan inhoudelijke feedback gegeven wordt tijdens het bewerken van

de video. Bovendien blijkt dat studenten zich realiseren dat er grote verschillen zijn tussen de

scholen en klassen; video-opnamen werken daarbij als een eye-opener, want aanstaande docenten

realiseren zich zo welke contextverschillen er tussen scholen bestaan. Ze helpen elkaar dus zowel

op technisch gebied als op onderwijs inhoudelijk gebied en zo vindt er een spontane

professionalisering plaats.

Opleiding 9: Opleidingsbrede inzet digitale video ten behoeve van reflectie door docenten-in-opleiding (UOCG_RUG)

Doelen � Optimaliseren van afstemming van begeleidingsmethodiek en didactiek tussen opleidingen

en tussen opleiding en leerwerkplek op onderdelen.

� Meer gelegenheid bieden tot het bekijken van lessen van lio’s door coaches en vakdidactici

Geplande producten Gerealiseerde producten • 20 lio’s met twee situaties voor reflectie in het

videodossier

• 40 videofragmenten voorzien van commentaar

en adviezen

• 10 lio’s (januari-instroom) met twee situaties

in videodossier voor reflectie en twee situaties

in dossier assessment

• 20 videofragmenten van lio januari-instroom

zijn van commentaar en adviezen

• 20 videofragmenten zijn beoordeeld op het

voldoende aanwezig zijn van competenties.

• Handleiding voor gebruik bij UOCG

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 22 modules met taken voor Reflectie

ontwikkeld

• 96 videofragmenten, deels voorzien van

commentaren en adviezen

• 10 gevulde videodossiers en 12 nog onder

constructie17

• Handleiding voor gebruik van een

videodossier

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk

is

Geplande activiteiten ♦ Een instrument wordt ontwikkeld om te bepalen welke competenties in aanmerking komen

voor opname in het videodossier.

♦ Na overleg met schoolopleider/coach/tutor en vakdidacticus stellen lio’s uit de

septemberinstroom minimaal twee situaties vast voor opname in videodossier en voor het

ontwikkelen van de reflectiemethodiek. Scholing in reflecti-methodiek. Studenten vullen

videodossier met oog op Reflectie. Schoolopleider/coach/tutor en

vakdidacticus/onderwijskundige becommentariëren en adviseren.

♦ Een tweede experiment wordt ondernomen: januari-instroom studenten nemen minimaal

twee fragmenten in hun videodossier op ten behoeve van beoordeling.

17 Experiment 2 en 3 zijn nog in uitvoering, daarbij zullen videodossiers eind december 07 en januari 08 gevuld gaan worden

Dividossier 101

Uitgevoerde activiteiten De lerarenopleiding van het Universitair Onderwijscentrum Groningen (UOCG) heeft gedurende de

periode november 2006 – december 2007 drie experimenten uitgevoerd.

Studenten instroom Experiment

September 2006 1. Casus aan de hand van eerste lesbezoek, reflectiemodule

Januari 2007 2. Competenties onderwijskundige ondersteuning, assessmentmodule

September 2007 3. Analyseren van en reflecteren op eigen lespraktijk,

reflectiemodule

In totaal hebben, verdeeld over de drie experimenten, 49 studenten (leraren-in-opleiding, lio’s),

vijf vakdidactici en twee onderwijskundigen meegedaan. Er zijn 22 modules ontwikkeld, waarbij

studenten nu tien dossiers hebben ingeleverd. Studenten die betrokken zijn bij experiment twee en

drie hebben nog tot half januari 2008 de tijd de dossiers in te leveren. De komende weken zullen

deze dossiers ingeleverd worden, gezien het grote aantal videofragmenten dat door studenten

(experiment twee en drie) al is gemaakt en op de videoserver beschikbaar zijn: 96.

Op basis van experiment één, is besloten vrijwillige deelname voor studenten bij

experiment twee en drie (beperkt aantal vakken) te wijzigen in verplicht. De experimenten vinden

plaats in het kader van de professionaliseringstaak Schoolvak1 en leerprocessen.

1e Experiment: Casus aan de hand van eerste lesbezoek reflectiemodule

Wat Aantal

Studenten 6 (uiteindelijk)

Docenten 3

Modules 20 (elke module is een dossier)

Dossiers 20 (waarvan 6 door lio’s

uitgewerkt)

Fragmenten 40

Status Vrijwillig

In het controlling document is voor de studenten van de september 2006 instroom vastgelegd:

‘De lio maakt op basis van zijn/haar startprofiel-/ontwikkelverslag én overleg met

schoolopleider/coach/tutor en vakdidacticus een overzicht met minimaal twee

situaties die in aanmerking komen om aan het videodossier te worden toegevoegd. Dit

videodossier maakt onderdeel uit van het ontwikkelverslag van de lio.’

Het project is op 1 november 2006 gestart. Omdat de opleiding in september 2006 gestart is,

konden lio’s niet verplicht worden om aan het project Dividossier mee te doen. Immers, het zou dan

een extra activiteit zijn, die bij de start van de opleiding niet bekend was. Besloten is daarom

docenten (vakdidactici) en studenten op vrijwillige basis mee te laten doen, en scholen

(schoolopleiders en coaches) wel te informeren over het project, maar ze nog niet bij de

activiteiten te betrekken (wel zijn ze uitgenodigd voor een scholing).

In overleg met de deelnemende vakdidactici (biologie, Engels, geschiedenis) is afgesproken

dat niet wordt uitgegaan van een startprofiel-/ontwikkelverslag, maar van het eerste lesbezoek dat

de vakdidacticus bij de betreffende lio heeft afgelegd. Op basis van dat lesbezoek heeft de

vakdidacticus een casus ontwikkeld die door de projectleider UOCG in DiViDU is geplaatst.

De volgende casussen (n.a.v. 1e lesbezoek) zijn als dossier in DiViDU opgenomen:

Dividossier 102

1. Activerende werkvorm historische vaardigheden

2. De eerste 10 minuten van een les

3. Doeltaal-voertaal

4. Het eerste kwartier

5. Instructie bij een opdracht met een historisch probleem

6. Instructie bij opdrachten

7. Klassengesprek

8. De laatste 10 minuten van een les

9. Leerdoelen les en instructie

10. Lesbegin

11. Lesovergangen

12. Lichaamstaal en stem

13. Orde

14. Pedagogisch handelen

15. Rolaanvaarding

16. Stof verdiepen

17. Uitleggen

18. Verdieping

19. Werksfeer stimuleren

20. Zelfwerkzaamheid

Voorbeeld van een casus n.a.v. 1e lesbezoek

Uitwerking klassengesprek

Titel: Klassengesprek

Doel: Leiden van een goed klassengesprek, waarbij zo veel mogelijk leerlingen aan het woord

komen/ een inbreng hebben.

Trefwoord: klassengesprek

Introductietekst:

Een klassengesprek voeren waarbij zoveel mogelijk leerlingen betrokken worden is een belangrijke

vaardigheid van een docent.

Je plaats een videofragment van een klassengesprek waarbij zoveel mogelijk leerlingen aan het

woord komen/ een inbreng hebben. Ook probeer je in dat klassengesprek leerlingen naar

verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden (vgl. bv. Bloom).

Plaats bij de eerste opdracht naast videofragmenten ook een lesopzet (Word).

Opdracht fragment:

Je plaatst een videofragment van een klassengesprek waarbij zoveel mogelijk leerlingen aan het

woord komen/ een inbreng hebben. Ook probeer je in dat klassengesprek leerlingen naar

verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden (vgl. bv. Bloom).

Ben je er in geslaagd om zoveel mogelijk leerlingen mee te laten doen? Licht je antwoord toe (ook

door de tijd aan te geven van een deel van het fragment waarin je antwoord tot uiting komt).

Dividossier 103

door de tijd aan te geven van een deel van het fragment waarin je antwoord tot uiting komt).

Opdracht feedback:

Wat vind je dat goed is gegaan m.b.t.:

- zoveel mogelijk leerlingen aan het woord laten komen/ een laten inbreng hebben

- leerlingen naar verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden

Wat zou je de volgende keer kunnen verbeteren m.b.t.:

- zoveel mogelijk leerlingen aan het woord laten komen/ een inbreng laten hebben

- leerlingen naar verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden

Opdracht voornemens:

Je hebt de feedback van je opleiders/mede-lio gelezen. Je eigen indrukken heb je ook al

geformuleerd.

Wat wil je bij een klassengesprek zeker handhaven m.b.t.:

- zoveel mogelijk leerlingen aan het woord laten komen/ een inbreng laten hebben

- leerlingen naar verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden

Licht je keuzes toe.

Wat wil je verbeteren m.b.t.:

- zoveel mogelijk leerlingen aan het woord laten komen/ een inbreng laten hebben

- leerlingen naar verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden

Licht je keuzes toe.

Uitvoering voornemens

Plaats een videofragment waarin je de verbeteringen die je van plan bent aan te brengen bij een

klassengesprek, uitvoert.

Welke verbeteringen die je van te voren geformuleerd had, heb je goed kunnen uitvoeren?

Welke verbeteringen die je van te voren geformuleerd had, heb je niet goed kunnen uitvoeren?

Heb je daar een verklaring voor?

Dividossier 104

2e Experiment: Competenties onderwijskundige ondersteuning, assessmentmodule

Wat Aantal

Studenten 8

Docenten 4

Modules 1

Dossiers 0 (lio’s hebben tot half januari tijd de dossiers uit te

werken)

Fragmenten 11

Status Verplicht

De januari-instroom 2007 telt zeven studenten. Hiervoor is een dossier ontwikkeld dat in het kader

van de professionaliseringstaak leerprocessen wordt gebruikt (zie voor een nadere inhoudelijke

omschrijving https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten_UOCG_RUG onder

shared documents). De studenten krijgen bij deze professionaliseringstaak een aantal opdrachten.

Bij twee van die opdrachten zijn ze verplicht dit met fragmenten in DiViDU te ondersteunen. Er is

één dossier gemaakt, waar alle studenten toegang toe hebben. De beoordeling vindt plaats door de

onderwijskundige. De voornaamste eis aan de producten die worden ingeleverd is, is dat de student

laat zien dat hij in staat is ofwel bepaalde theorieën te gebruiken in de lespraktijk ofwel dat hij zijn

lespraktijk analyseert aan de hand van de theorie (dus aangeeft waarom iets wel of niet goed gaat

aan de hand van de theorie) of beide. De student moet laten zien dat hij ook vanuit theorieën over

het leren van leerlingen kan handelen. Het dossier biedt de lio de keuze uit twee opdrachten, 1.

ontwikkeling en 2. verhaallijn. Hieronder zijn daarvan voorbeelden afgedrukt. Het experiment loopt

nog en wordt 21 december beëindigd. Op dit moment zijn er acht fragmenten beschikbaar verdeeld

over drie studenten.

Dividossier 105

Ontwikkeling

Verhaallijn

3e experiment: Analyseren van en reflecteren op eigen lespraktijk, reflectiemodule

Wat Aantal

Studenten 35

Docenten 4

Modules 1

Dossiers 4 (lio’s hebben tot half januari tijd de dossiers uit te

werken)

Fragmenten 45

Status Verplicht voor de vakken Engels, aardrijkskunde,

geschiedenis en filosofie

Dividossier 106

De experimenten vinden plaats in het kader van de professionaliseringstaak Schoolvak1 en

leerprocessen (zie voor een nadere typering van deze taak https://www.surfgroepen/Dividossier, in

het mapje Eindrapporten_UOCG_RUG onder shared documents). De student kan hier één of meer

fragmenten plaatsen van één of meer lessen. Hij is vrij in de keuze van het fragment. Dit

experiment loopt tot eind januari 2008. Bij het fragment moet de student informatie verstrekken

die de context duidt.

In deze module kun je de video-opnames plaatsen van één of

meer van je lessen.

Plaats bij een videofragment voldoende documentatie zodat

anderen een zo volledig mogelijk beeld kunnen krijgen van de

context. Denk daarbij aan:

Leeromgeving:

Lokaalopstelling, kasten, speelleermiddelen, boeken;

klasgrootte, klassensamenstelling, geplande leerlijn

Leraarskenmerken

Opvattingen, achtergrond, kennis, ervaring; persoonlijke

eigenschappen

Leerlingkenmerken

Etniciteit, sociale achtergrond, sekse, niveau,

voorgeschiedenis

Tijdsperspectief

Voorafgaande lesactiviteiten

In het dossier staan drie opdrachten: 1. Analyse eigen lespraktijk, 2. Reflectie eigen lespraktijk, 3.

Voornemens. Hieronder staan voorbeelden van deze opdrachten. De beoordeling vindt plaats door

de vakdidacticus en onderwijskundige.

Dividossier 107

Analyse

Reflecteren

Dividossier 108

Voornemens

Terugblik Wat ging goed?

Overleg met vakdidactici over de aanpak en uitvoering is constructief. De vakdidactici die

deelnemen zijn zeer betrokken en verwachten veel van dit project. De aanpak die gekozen is, is de

meest pragmatische voor alle deelnemers, zeker als een project na de start van het cursusjaar ‘er

nog eens doorheen fietst’.

De cursussen die aan de studenten werden gegeven, voorzien duidelijk in een behoefte,

zowel wat het maken van opnames betreft als het werken met DiViDU (afgezien van de Virtuele

Snijmachine).

Wat kan beter?

• Inschatting van de praktische consequenties van dit project voor de specifieke situatie

waarin studenten en opleiders binnen het UOCG werken.

Bijvoorbeeld een assessment waarbij het lesgeven beoordeeld wordt, is niet alleen voorbehouden

aan de vakdidacticus. De coach, tutor of mentor spelen daar een belangrijke rol in. Vandaar dat in

tegenstelling tot de voornemens niet of nauwelijks gebruik zal worden gemaakt van de assessment

module in DIVDU. Alleen in experiment 2 wordt gebruik gemaakt van de assessmentmodule, maar

dan alleen in relatie tot onderwijskunde en niet tot andere professionaliseringstaken.

• Werven van studenten die deelnemen.

In december 2006 is hiermee begonnen. Gekozen is voor de vakdidacticus als aanspreekpunt. Dat

heeft niet in alle gevallen geleid tot een voldoende deelname van studenten voor een vak.

Belangrijk aspect hierbij is dat de deelname voor studenten niet verplicht was. Studie- en werkdruk

bij veel studenten doet een groot aantal dan ook snel besluiten niet mee te doen aan dit project.

Bij experiment 2 en 3 (beperkt aantal vakken) is deelname verplicht

Dividossier 109

• Oriëntatie op techniek.

Het is uiterst vervelend als tijdens het werken met DiViDU blijkt dat de combinatie met de Virtuele

Snijmachine niet werkbaar is.

• Workflow inleveren tapes bij administratie en verwerking door student-assistenten.

Tapes blijven soms te lang bij de administratie liggen. En als tapes bij de student-assistenten liggen

worden ze te laat verwerkt. Zowel bij de administratie als bij de student-assistenten zijn

maatregelen genomen om workflow te optimaliseren.

Ter illustratie van ervaringen van studenten, de volgende opmerking van een lio: …, ben ik een voorstander van het maken van opnames van je eigen les. Ik heb echter mijn twijfels aan de functionaliteit van het online dossier waar ik het afgelopen jaar mee heb gewerkt. Ten eerste vraagt het veel handelingen van de student om de opnames op de site te krijgen (spullen lenen, opnames maken, opnames knippen, op de site plaatsen, heel veel reflectie toevoegen aan de fragmenten, mensen uitnodigen etc.). Ten tweede vind ik het kunstmatig om de student nogmaals opnames te laten maken van een fragment waarin eventuele verbetering te zien zou moeten zijn. Een exacte herhaling van het de les zoals die in het eerste fragment was, is onmogelijk. Omdat de omstandigheden nooit ceterus paribus zijn, is het nooit duidelijk of er sprake is van verbetering van de lesgevende docent of dat de verbeteringen aan andere factoren toe te schrijven zijn. Ik heb mijn opnames tevens gebruikt in een mentorbijeenkomst waarin we met de hele groep naar de opnames hebben gekeken. De opmerkingen en analyses die daar werden gemaakt, waren voor mij zeer nuttig. Ik wou dan ook willen pleiten voor het laten maken van opnames van de les, maar deze buiten een digitale omgeving te houden. Het bespreken met een groep studenten is naar mijn idee nuttiger en minder bewerkelijk dan de online methode.

Opleiding 10: Groepsgebaseerde reflectie en feedback op handelen van docenten-in-opleiding (ELAN_UTwente)

Doelen Het niveau van reflectie van leraren-in-opleiding en de daaruit voortvloeiende verbeterhandelingen

in een klassensituatie verhogen door de inzet van een videodossier. In het video dossier neemt de

lio zelfgeselecteerde videobeelden van het eigen vakdidactische handelen in een klassensituatie op

en reageren de begeleiders ( vakdidacticus, een schoolpracticumdocent, en / of een peer-LIO) met

terugkoppeling en/of met beoordeling.

Dividossier 110

Geplande producten Gerealiseerde producten • Handleiding voor vakdidactici, SP-docenten

& LIO´s: De ontwikkeling van een

videodossier.

• Opzet begeleidingsstructuur en begeleiding

• Instrument voor beoordeling en

terugkoppeling

• Trainingsopzet en uitvoering voor LIO´s en

SP-docenten voor beoordeling van en

terugkoppeling op videobeelden,

• 10 gevulde videodossiers

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is.

• Video-opdracht2007 (Dit is een opdracht

tezamen met handleiding voor het gebruik van

camera, Moviemaker en DiViDU ineen)

• Opzet begeleidingsstructuur is deels

gerealiseerd; begeleiding deels gerealiseerd

• Instrument voor beoordeling is niet ontwikkeld,

wel is het concept ‘reflectie’ en

‘terugkoppeling’ doorgesproken en deels in de

praktijk gebracht.

• Trainingsopzet en uitvoering: voor LIO’s 3x

een workshop. Voor docenten 1x plus

inDiViDUele hulp in het vervolgtraject.

• 15 gevulde videodossiers, meer dossiers onder

constructie (18)

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is.

Geplande activiteiten Het uitvoeren van een ontwerponderzoek naar de inzet van zelfgeselecteerde videobeelden van een

LIO van zijn / haar vakdidactisch handelen in een concrete klassensituatie met een daaraan

gekoppelde beoordeling en groepsterugkoppeling in termen van competenties van een

vakdidacticus, een schoolpracticumdocent, en/of een peer-LIO met het oog op een goede kwaliteit

van de inDiViDUele en groepsreflectie en de verbeteringshandelingen. Er wordt een experiment

voorzien met het videodossier bij het Schoolpracticum 2 in het Science Education en Social Science

Education Masterprogramma (met min 15 eerstegraads LIO`s ) scheikunde, natuurkunde, wiskunde,

informatica, economie en maatschappijleer).

Uitgevoerde activiteiten Er zijn twee experimenten opgezet en uitgevoerd: een met de reguliere studenten en een met zij-

instromers. In november 07 is ook begonnen met een derde experiment bij minor- en

masterstudenten van de lichting 07/08 dat doorloopt na de afronding van dit project. De studenten

en docenten zijn getraind. De begeleiding van studenten is met docenten besproken, de begeleiding

is deels tot stand gekomen. Praktische infrastructuur qua apparatuur en helpdesk zijn opgezet en

dat functioneert. De begeleiding van zij-instromers is zorgvuldig ingebed en uitgevoerd in

samenspraak met de interne schoolbegeleiders.

Tot en met voorjaar2007 zijn in DiViDU 27 videodossiers aangemaakt voor reguliere

studenten. In totaal 10 studenten hebben daadwerkelijk video’s in DiViDU geplaatst (waarvan 6 in

06/07). Van die 10 studenten hebben er 8 deze ook gekoppeld aan de opdracht in het dossier en

hebben deze video-clips voorzien van commentaar. Voor zij-instromers zijn 6 dossiers aangemaakt,

waarvan 5 daadwerkelijk gevuld zijn. In november 2007 zijn nog eens 46 videodossiers aangemaakt

voor minor- en masterstudenten van de lichting 07/08. Vulling valt na sluiting van het Dividossier-

project.

18 In november 2007 zijn nog eens 46 videodossiers aangemaakt voor minor- en masterstudenten van de lichting 07/08. Vulling valt na sluiting van het Dividossier-project.

Dividossier 111

Terugblik Wat heeft het project Dividossier ons opgeleverd? Voor de lerarenopleiders van ELAN staat het

gebruik van video in de opleiding weer op de agenda en deels ook in de praktijk. Allen zijn getraind

in het gebruik van video, Moviemaker en DiViDU.

De beste resultaten zijn vervolgens geboekt bij de groep zij-instromers. Hierbij was sprake

van een weloverwogen onderwijsontwerp van de verantwoordelijk docent, goed ondersteund met

ieder een eigen set apparatuur en duidelijk onder de aandacht gebracht van de deelnemers. Naast

een goed ontwerp speelt bij deze groep ook mee dat de toegevoegde waarde voor hen evident is.

De invoering van DiViDU bij de reguliere studenten verloopt moeizamer. Enerzijds werden

de studenten pas halverwege hun lange stage getraind en van een nieuwe verplichting op de hoogte

gebracht. Anderzijds hebben de lerarenopleiders er ook maar matig achteraan gezeten: een

duidelijk verschil tussen pioniers en volgers, maar ook een ongelukkige timing. Met ingang van het

nieuwe cursusjaar is het gebruik van video vooraf verplicht gesteld bij de korte stage van zowel

minorstudenten als beginnende master-studenten. Een groep van 45 studenten is inmiddels

getraind. Zij zijn met deze stage begonnen op het moment van de afronding van Dividossier. De

resultaten hiervan kunnen dus nog niet worden gerapporteerd.

Binnen het onderdeel Voordrachtsvaardigheden heeft het gebruik van video wel een vaste

plek. Deze oefeningen in presentatievaardigheden vinden plaats in vaste lokalen met vaste

apparatuur (pc + webcam met zoom-opties in hoek van de zaal). Direct na afloop van de presentatie

kan de student de opname meenemen op een usb-pen en zelf evalueren voor de volgende

presentatie. Vergeleken met de oude situatie met logge camera’s, statieven, tapes en dergelijke

een verademing. Dit loopt goed.

Succesfactoren zijn derhalve:

• Toegevoegde waarde voor de student is evident,

• Weinig gedoe met apparatuur en organisatie, en

• Docenten die de video-opdracht als een vanzelfsprekende en nuttige activiteit beschouwen.

Naar de toekomst toe achten we het gebruik van video-opnames in de opleiding niet meer weg te

denken. Dividossier heeft daarbij opgeleverd dat het verstandig is daar met een duidelijke opdracht

met meerwaarde aan te werken. Door de selectie van fragmenten en het inbouwen van zelf- en

peerreflectie is een sterk onderwijskundig concept neergezet. In 3TU-verband is reeds afgesproken

om in 2008 gezamenlijk aandacht te besteden aan het gebruik van video in de opleiding (DigiSEC-

project). Technisch gezien zal het gebruik van DiViDU of een vergelijkbaar concept naadloos

moeten integreren met de eigen elektronische leeromgeving. Daar ligt eveneens een uitdaging.

Voorbeelden van volgens principes van Service Oriented Architecture geintegreerde applicaties zijn

reeds voor handen.

Opleiding 11: Kijkgedrag van docenten-in-opleiding (ILS_RU)

Doelen Het doel is videodossiers invoeren ten behoeve van begeleiding en beoordeling van de eindstage van

de universitaire lerarenopleiding. De activiteiten houden in:

o Het trainen van eerst instituutsdocenten en schoolbegeleiders, dan dio’s in:

o Het maken en basaal monteren van digitale video-opnamen van (onderdelen van)

lessen en

o Online delen en bediscussiëren van videofragmenten met behulp van DiViDU

o Gebruiken van DiViDU in het kader van begeleiding en beoordeling van

bekwaamheidsontwikkeling gedurende de eindstage van de opleiding.

Dividossier 112

Geplande producten Gerealiseerde producten • Handleiding digitale video voor leraren

• 3 Powerpoint-tutorials m.b.t. het opnemen

en monteren van digitale videofragmenten

van lessen

• (uitbreiding van) collectie van 40

observatiekaarten / “kijkvragen” t.b.v.

collegiale consultatie (online en offline) over

eigen lesfragmenten

• instrumenten voor beoordeling m.b.v. video

• minimaal 20 gevulde videodossiers van

studenten

• een voorbeelddossier dat publiek

toegankelijk is

• Handleiding digitale video voor leraren

• 3 Powerpoint-tutorials m.b.t. het opnemen en

monteren van digitale videofragmenten van

lessen

• Uitbreiding van collectie met 12 observatie

kaarten / kijkvragen

• Beoordelingsinstrument m.b.v. video

• 34 gevulde videodossiers van studenten

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

Geplande activiteiten • Het ontwikkelen van de opleidingsmaterialen (zie geplande Producten);

• Het trainen van instituutsdocenten, schoolbegeleiders en Lio’s;

• Het voorbereiden van gebruik DiViDU;

• Uitvoering van pilot: gebruiken van DiViDU voor begeleiding en beoordeling bij minimaal 25

studenten;

• bijstellen opleidingsmaterialen o.g.v. uitvoering pilot, en

• (indien haalbaar:) gebruik DiViDU in vervolgcohorten

In Nijmegen zullen experimenten met digitale video worden uitgevoerd door drie

lerarenopleidingen: Instituut voor Leraar en School van de Radboud Universiteit Nijmegen (RU) en

de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) en PABO Groenewoud (HAN). De pilots worden

uitgevoerd in verschillende eerste- resp. tweedegraads lerarenopleidingen voor het voortgezet en

primair onderwijs. De meeste pilots betreffen initiële opleidingssituaties, enkele ook trajecten voor

professionalisering van ervaren leraren.

Uitgevoerde activiteiten Het deelproject heeft in het voorjaar 2008 tegenslag opgelopen. Door verschillende omstandigheden

(onder andere bestuurlijke ontvlechting tussen ILS en HAN, wisseling van het management bij ILS-RU

en late besluitvorming, vertraging bij realisatie van technische infrastructuur) hebben bijna alle van

de hierboven geplande pilots geen uitvoering kunnen krijgen. Toen dit duidelijk werd is begin

september 07 in overleg met de projectleiding een noodplan opgesteld en uitgevoerd. In het tweede

semester van 2007 is deze pilot met succes uitgevoerd. Aan deze pilot namen 42 studenten in de

predoctorale cursus Oriëntatie op het leraarschap van het cluster Mens, Cultuur en Maatschappij

(MCM) van ILS-RU deel. Het cluster MCM omvat de onderstaande vakken. Tussen haakjes staan de

aantallen ingeschreven studenten vermeld.

Geschiedenis (17)

Kunstgeschiedenis (10)

Economie (1)

Maatschappijleer (6)

Filosofie (4)

Aardrijkskunde (4)

Dividossier 113

In de pilot werden de volgende leeractiviteiten uitgevoerd. Elke student gaf een oefenles van ca. 10

minuten in het instituutspracticum (IP), die op een digitale video-band (mini-DV-cassette) werd

opgenomen. Elke student ontving op drie manieren commentaar op zijn/haar oefenles:

� van de medestudenten en de begeleidende docent in zijn/haar groep tijdens een korte

mondelinge nabespreking direct na de gegeven oefenles,

� schriftelijk van alle medestudenten in de groep op een feedbackformulier en

� (na digitalisering en ruwe montage van de lesopname) m.b.v. reflectie-opdrachten in de

reflectiemodule van DiViDU

Omdat de computerfaciliteiten van ILS-RU nog niet structureel geschikt zijn voor het werken met

digitale video, werden de lesopnamen gedigitaliseerd door het pilot-team. Elke student ontving

zijn/haar eigen gedigitaliseerde lesopname z.s.m. na het instituutspracticum als wmv-bestand op

een cd. Vervolgens voerde elke student – ondersteund door twee practicumbijeenkomsten

Streaming video – op dit bestand de volgende bewerkingen uit:

� m.b.v. MovieMaker een fragment van max. 3 minuten selecteren dat voor hem/haar in enig

opzicht van persoonlijk belang was

� dit fragment plaatsen in de reflectiemodule van DiViDU

� een reeks opdrachten in de reflectiemodule maken, waarbij de studenten onderling

feedback gaven en ontvangen m.b.t. de geplaatste lesfragmenten.

Terugblik De ILS-RU-pilot met DiViDU van najaar 2007 laat zien dat de deelnemende studenten een behoorlijk

intensief gebruik van DiViDU hebben gemaakt. Over het algemeen vonden zij deze vorm van

videogebruik interessant, aantrekkelijk en leerzaam. Zowel het bekijken van andermans

lesfragmenten als het bekijken van en het feedback krijgen op fragmenten van het eigen lesgeven

(vgl. Tochon, 1999, over het onderscheid tussen “other-viewing” en “self-viewing”) werd ervaren

als bevorderlijk voor het eigen leren . Het bekijken van en het feedback krijgen op het eigen

lesgeven vonden de studenten het meest leerzaam. Het bekijken van andermans lesfragmenten

bleek vooral bevorderlijk om eigen zwakke kanten te leren kennen, om positieve kanten aan het

eigen lesgeven te ontdekken en om aanknopingspunten te vinden voor het verbeteren van eigen

zwakke punten. In de totstandkoming van deze leereffecten speelde het kunnen vergelijken met

anderen een belangrijke rol.

Vergeleken met verbale informatie bleek het een voordeel dat je in DiViDU ook visueel kunt

kennis nemen van het lesgeven door medestudenten. Dit verlevendigt het leren en is bevorderlijk

om theorie met praktijk te verduidelijken c.q. theorie aan de praktijk en de persoonlijke ervaring

te toetsen.

Deze bevindingen zijn reden genoeg om te concluderen dat digitale video het verdient om

structureel in de initiële lerarenopleiding te worden ingevoerd. Aan deze positieve conclusie zijn

echter wel voorwaarden verbonden. Wil feedback op digitale lesfragmenten leerzaam kunnen zijn,

dan is het aan te bevelen om rekening te houden met de volgende voorwaarden:

A. Context en persoonlijke relevantie

Het ontbreken van contextinformatie over de videoclips, die bovendien gebonden zijn aan 3

minuten limiet maak het lastig om de waarde van de door de student geselecteerde beelden te

schatten. Aanbeveling: maak het mogelijk om voor studenten om meer contextinformatie te

verstrekken bij de beelden. En verstrek in ieder geval ‘kijkvragen”.

B. Verhouding tussen persoonlijke en elektronische feedback

Soms wordt persoonlijke en elektronische feedback als “dubbelop” ervaren door studenten.

Aanbeveling: gebruik de elektronische leeromgeving zoals DiViDU als een aanvulling en verrijking en

Dividossier 114

niet als een vervanging van het persoonlijk contact. Richt de elektronische leeromgeving zo in dat

deze een reële meerwaarde krijgt ten opzichte van het contactonderwijs.

C. Oefenen van “visual literacy”

Studenten vonden het aantrekkelijk om kennis te maken met het digitaliseren van bewegend beeld

en vaardigheden op het gebied van visual literacy op te doen. Aanbeveling: speel in op de

verschillen tussen studenten qua praktische vaardigheden. Zelf hands-on oefenen is nodig voor

beginners en gevorderden. Een goed geoutilleerde ruimte noodzakelijk.

D. Beeld- en geluidskwaliteit

Een experiment met mobiele telefoons was aardig als vingeroefening, maar de geluids- en

beeldkwaliteit is niet geschikt voor het genereren van leerzame feedback.

E. Interface

De interface van DiViDU werd over het algemeen behoorlijk duidelijk en overzichtelijk gevonden.

Wel zijn blijkens deze pilot nog verbetering en stroomlijning mogelijk, met name wat betreft:

o het aantal schermen

o het aantal knoppen en tabbladen die tegelijkertijd in beeld zijn

o de benaming van knoppen en tabbladen

Experiment 12: Toepassing in nieuw curriculum van de opleiding tot docent (OC_VU)

Doelen Het ontwikkelen van een videodossier om te werken aan een alternatief voorbeeld van een digitaal

portfolio. Dit voorbeeld dient meer gericht te zijn op de visuele mogelijkheden van een digitaal

portfolio in tegenstelling tot de talige portfolio’s die studenten op dit moment samenstellen.

Geplande producten Gerealiseerde producten • Minimaal 15 gevulde dossiers

• Handleiding gebruik videodossier gebruik

lerarenopleiding

• Beoordelingsinstrument voor videodossier

lerarenopleiding

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 10 geschoolde coaches op de werkplek

• 10 geschoolde opleiders

• 15 gevulde dossiers en een aantal nog onder

constructie

• Handleiding gebruik videodossier gebruik

lerarenopleiding

• Rubrics voor beoordeling videodossier

lerarenopleiding

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 10 geschoolde mentoren

• 6 geschoolde opleiders

Geplande activiteiten De studenten starten in januari met hun éénjarige opleiding. In de periode van één jaar is de

bedoeling om de studenten via een gerichte opdracht (keuzemodule) op ten minste twee momenten

video’s te laten inleveren over een zelfde bepaalde docentvaardigheid (bijvoorbeeld: het geven van

instructie, het geven van een demonstratie, het omgaan met een lastige leerling etc.). De video’s

komen te staan in de Assessment-module van DiViDU en dienen ondersteund te worden door

antwoorden op de te formuleren opdrachten en vragen. Belangrijk onderdeel van de opdrachten is

dat de studenten hun ontwikkeling moeten kunnen aantonen bij deze specifieke vaardigheid. Het

handelen moet zich ontwikkelen en studenten dienen dit beargumenteerd aan te tonen.

Dividossier 115

Uitgevoerde activiteiten Er zijn 3 experimenten opgezet die zijn uitgevoerd met vertegenwoordigers (vrijwilligers) uit twee

studentcohorten (februari07-start en aug07-start). Hierbij is voor het eerst ervaring opgedaan met

een videodossier voor het bewijzen/beoordelen van competenties (rol van uitvoerder). Daarnaast is

voor het ontwikkelen van de vakdidactische competentie het videodossier voor

begeleidingsdoeleinden (reflectie) ingezet bij het schoolvak biologie. En ten derde is voor het

bètacluster een experiment gedaan voor reflectie in de peer-groep. Hieronder worden de 3

experimenten kort toegelicht.

Eerste experiment: videodossier voor beoordeling

Aantal docenten: 4 mentoren; 6 studenten

Nadat de ULO reeds een aantal jaren gewerkt heeft met de reflectiemodule van DiViDU, is het

afgelopen jaar (2006/2007) voor het eerst gewerkt met de assessment-module. Deze module is

ingezet voor het begeleiden en beoordelen van studenten van de ULO (dio’s, docenten in opleiding).

De studenten worden gedurende de éénjarige lerarenopleiding opgeleid in vijf verschillende

competenties, de vijf rollen (Professional, Ontwerper, Uitvoerder, Pedagoog en Teamlid en

Collega).

Normaliter worden de studenten in hun groei op deze competenties begeleid en beoordeeld

met behulp van een het Digitaal Portfolio in Blackboard. Voor de rol van uitvoerder konden de

studenten ervoor kiezen om hun ontwikkeling in plaats van in het Blackboard portfolio (een meer op

taal gerichte aanpak) in beeld te brengen met behulp van een videodossier / een “verhaallijn” in de

assessment-module van DiViDU. De rol van “uitvoerder” omvat 6 weken, waarin de student

maximaal vier dagen in de week op school aanwezig is, lessen verzorgd en werkt aan

(portfolio)opdrachten en één dag onderwijs volgt van de ULO. Zowel de mentor in het instituut, als

ook de begeleidende docent in de school en de medestudenten kunnen binnen Dividossier feedback

geven op de “verhaallijn” die de student aan het opbouwen is. Aan het einde van deze periode

vindt een portfoliogesprek plaats met de mentor van de ULO. De groei op de competentie van

uitvoerder, zoals de student die in het Dividossier in beeld heeft gebracht, vormt het uitgangspunt

van dit gesprek en dient dus als basis voor de begeleiding en beoordeling van desbetreffende

student.

Hieraan moet toegevoegd worden, dat de verhaallijn niet alleen de ontwikkeling van

desbetreffende student binnen de zes weken in beeld brengt, waarin de student aan de rol van

uitvoerder werkt. Aan de deelnemende studenten is gevraagd helemaal aan het begin van de

opleiding en aan het einde van de éénjarige opleiding video- en aanvullend materiaal toe te voegen,

opdat de groei op de competentie van uitvoerder gedurende de gehele opleiding in beeld gebracht

wordt.

De beoordeling vindt plaats door de mentor aan de hand van de door de ULO geformuleerde

rubrics. Dit is een matrix waarbinnen het gewenste leraarsgedrag wordt beschreven op een aantal

niveaus en per competentie. Met behulp van deze matrix werd het in het videodossier getoonde

gedrag beoordeeld en werd feedback gegeven aan de studenten. Onder andere werden in dit

specifieke geval de volgende aspecten beoordeeld: contacten met leerlingen, organisatie en

instructie en begeleiding van leerlingen bij het leerproces. Hiervoor worden er gedurende de

opleiding verschillende portfoliogesprekken gevoerd.

De assessment-module is gedurende het afgelopen jaar ingezet bij twee verschillende

cohorten, te weten de studenten van de februari start 2007 en van de september start in 2007. Er

zijn hiervoor in totaal drie verschillende assessment modules ingericht in DiViDU, twee modules

voor de februari starters en twee voor de september starters. De eerste module was een test-

module, waar uiteindelijk maar één student actief in heeft gewerkt. Al snel is besloten om een

tweede module in te richten; de opbouw van deze module omvat dan ook de algemene portfolio-

Dividossier 116

opdracht voor de rol van uitvoerder (die ook voor de studenten van toepassing is die in het

Blackboard Portfolio werken); daarnaast zijn er naast de rubrics ook hele concrete vragen

opgenomen die de student moeten helpen bij de keuze van het (video-)materiaal en bij de

verantwoording voor deze keuze.

Opdracht in tweede assesment-module

Tweede experiment: videodossier voor begeleiding bij vakdidactische competentie

Aantal docenten: vijf mentoren; 12 studenten (uit de 2 cohorten)

Binnen het curriculum van de ULO wordt reeds een aantal jaren gewerkt heeft met de reflectie-

module van DiViDU. Dit jaar is de deelnemende studenten van het bètacluster gevraagd op

verschillende moment van de opleiding videofragmenten op te nemen in de reflectie module. Het

gaat het om het in beeld brengen van de vakdidactische competenties in de relatie tot de vijf rollen

die de ULO heeft gedefinieerd (Professional, Ontwerper, Uitvoerder, Pedagoog, Teamlid en

collega). De studenten gebruiken voor begeleiding en beoordeling van de vakdidactiek de module in

DiViDU als aanvulling op het digitale Blackboardportfolio.

Dividossier 117

Video fragmenten in de module vakdidactiek Biologie

Derde experiment: videodossier binnen de peergroep

Aantal docenten/mentor: 2. Aantal studenten: 6

Door de begeleiders van de peer-groepen van het bètacluster is gezocht naar een andere werkvorm

voor het bekijken, analyseren en vervolgens bespreken met peers van de gevraagde video opnames

in klas (portfolio opdracht 3 Professional). Er is samen met de begeleider van de peer-groep en

projectleider Dividossier voor het bètacluster een reflectiemodule ontwikkeld die past bij de

videoanalyse-opdracht die uitgevoerd moet worden binnen de peer-groep. In deze module moeten

de context van de les bij de video opnames, en ook Kracht, Groei en Leerdoelen geformuleerd

worden. Tenslotte moeten er 3 concrete vragen aan de peers gesteld worden, die vervolgens door

die peers in de module beantwoord moeten worden. Het is de verwachting dat ook de nieuwe peer-

groepen in het bètacluster met een dergelijke module gaan werken.

Terugblik De drie experimenten zijn goed verlopen. Een digitaal videodossier (reflectiemodule) biedt

mogelijkheden om de reflectie op het eigen handelen als docent effectief te verbeteren. De

studenten worden door het terugzien van de videofragmenten, door beeld en geluid, non-verbale en

Dividossier 118

verbale communicatie, heel direct met zichzelf geconfronteerd en zij zien kanten waar zij zich niet

bewust van waren. De reflectiemodule bleek tijdens dit project een goede plaats te hebben

gekregen in de peer-proep van het curriculum. Binnen korte tijd (na één tot twee bijeenkomsten

van twee uur) bleken studenten in staat een video fragmenten te uploaden en van feedback te

voorzien.

De reflectie op basis van de fragmenten en gerichte opdrachten in de module zet aan tot

nadenken over het eigen handelen als docent. Een digitaal videodossier is eenvoudig te “delen” met

anderen (peers en de opleiders in school en in de opleiding) via een digitale leeromgeving of in een

bespreking tijdens de peergroep bijeenkomsten. Een DiViDU module binnen een peer-groep bleek

goed te werken, studenten vragen en geven veel feedback.

De studenten geven aan dat het delen van het videodossier met anderen leidt tot nieuwe

inzichten. Tijdens de peer-groep bijeenkomsten kon op een constructieve manier feedback (ook tips

en adviezen) worden gegeven door peers en door de begeleider, hetgeen groei in de verschillende

competenties kan bevorderen. Hieruit blijkt de positieve aspecten van blended learning:

reflecteren op fragmenten in de digitale leeromgeving en plenair met elkaar videofragmenten

bespreken.

Het samenstellen van het digitale videodossier in de assessment-module (de rol van

uitvoerder) vond plaats gedurende het gehele opleidingsjaar. Opvallend weinig studenten kozen

voor het digitale videodossier. Een belangrijke reden hiervoor is het drukke tijdsschema van de

studenten, die vaak niet vertrouwd zijn met het maken en monteren van video-opnames. Zij

ervaren daarom een drempel bij het verwerven van basisvaardigheden op dit gebied. De studenten

die wel deelnamen, bleken in meerderheid enthousiast over de mogelijkheden van het terug kunnen

zien van digitale fragmenten in het dossier, zowel van henzelf als handelend docenten als van de

leerlingen in de klas. De ervaringen in de assessment-module werden met name gedeeld met de

mentor. De peers keken er minder vaak na en gaven ook maar beperkt feedback aan elkaar.

Studenten geven aan moeilijk de groei in competenties te zien. Een deel van de mentoren

geeft juist het kunnen zien van groei en ontwikkeling als positief punt van een videodossier. Het

bleek jammer genoeg niet mogelijk alle mentoren evenveel te betrekken in het project Dividossier.

Mentoren zijn geschoold via drie inhoudelijke bijeenkomsten met de projectleider, maar niet alle

mentoren konden op deze bijeenkomsten aanwezig zijn. Het is op dit moment nog onduidelijk of de

keuze voor een videodossier voor de rol van uitvoerder op deze manier zal worden voortgezet.

Opvallend is dat verschillende studenten naast DiViDU-assessment ook gebruik maken van

een ander portfolio waarin ze alle, of een deel van, de toelichtingen geven. Twee studenten

schrijven de toelichtende tekst (deels) in hun andere portfolio of in hun logboek. Als redenen om

naast DiViDU-assessment nog een ander medium te gebruiken voor de tekstuele toelichting noemen

de studenten “dat is gemakkelijker”, omdat ze vinden dat ze onvoldoende tekst kwijt kunnen in

DiViDU, of omdat ze hun documenten in DiViDU lastig kunnen terugvinden. Mogelijk speelt hierbij

een rol dat de dio’s bepaalde documenten al in hun Blackboard-portfolio hebben staan i.v.m. het

aantonen van andere competenties dan de rol van uitvoerder. Een deel van de studenten lijkt

DiViDU primair te gebruiken als een plaats om video’s te publiceren maar niet per se als de plaats

waar ze de video’s ook interpreteren en erop reflecteren.

Opleiding 13: Videodossier in opleiding en beoordeling van bèta docenten (ESOE_TU/e)

Doelen Het opzetten van een experiment met een digitaal videodossier in de Technische Lerarenopleiding

had als doel om onderzoeksmatig na te gaan of een bijdrage kan worden geleverd aan:

Dividossier 119

o het efficiënter bedienen van de instroom van studenten en die misschien in omvang te laten

toenemen;

o het afstemmen van begeleidingsmethodiek en didactiek tussen de opleidingen en scholen;

o het versterken van samenhang tussen de opleidingsfasen waardoor een meer soepele

doorstroming mogelijk zal zijn, en

o het verbeteren van de kwaliteit, uniformiteit en inzichtelijkheid voor het werkveld van de

eindbeoordeling.

Geplande producten Gerealiseerde producten • minimaal 15 van de 20 dio’s zullen minimaal 2

video-onderdelen voor hun digitale dossier

verzamelen, welke zijn nabesproken en

beoordeeld en onderdeel zijn van hun uitstoom

portfolio.

• Minimaal 10 van 15 aspirant dio’s zullen in een

experimentele setting een video entree-

assessment ondergaan.

• Handleiding gebruik videodossier in

Bètalerarenopleiding

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is

• 48 dio’s hebben 1 video-onderdeel

(opdracht misconcepties of lesstart of

klassenmanagement) voor hun digitale

videodossier verzameld, die zijn

nabesproken en beoordeeld.

• 25 gevulde videodossiers, nog 30 zijn onder

constructie

• Entree-assessment zijn niet gerealiseerd19

• Handleiding gebruik videodossier in

Bètalerarenopleiding

• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk

is

Geplande activiteiten Het videodossier zal zowel worden ingezet met het oog op opleiding als met het oog op beoordeling.

In beide gevallen zal er speciaal worden gefocusseerd op bètadidactische competenties zoals; het

vermogen adequaat om te gaan met misconcepties, het vermogen het vak aantrekkelijk en

authentiek te tonen, en het vermogen leerlingen in het vak te encultureren. In beide gevallen zijn

twee typen van videobijdragen in het dossier te onderscheiden:

o Lesopname d.w.z. videoregistratie van een gegeven les(onderdeel) of aan het instituut

verzorgde miniles

o Testopname d.w.z. videoregistratie van een gestandaardiseerde testsituatie op

bètadidactisch gebied (i.e. misconcepties, experimenteren, volledige en authentieke

representatie van het vak).

T.a.v. beoordeling gaat het om:

a. Entree-assessment: beoordeling van de instroomcompetenties aan de hand van

videoregistraties vóór aanvang van de opleiding (bachelors fase) of aan het begin van de

opleiding.

b. Tussenbeoordelingen op grond waarvan de docent in opleiding wordt toegestaan al dan niet

zonder direct toezicht zelfstandig les te geven.

Deze dossieronderdelen zullen tevens uitgangspunt in de begeleiding.

c. Eindbeoordeling. Dit deel van het dossiers kan door de student worden inzet bij instroom in

de arbeidsmarkt

19 Begin maart07 is de deelprojectleiding die de experimenten uitvoerde, overgenomen door een andere projectleiding. Ook speelden een aantal organisatorische ontwikkelingen binnen de instelling. Gestelde doelen en geplande producten/activiteiten in het Controlling document bleken te ambitieus. In overleg met de projectleiding van Dividossier is besloten de doelen bij te stellen. Zie verder het verslag van ESOE/Tu/e op https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner, ESOE/TU/e onder shared documents).

Dividossier 120

De inzet van het videodossier bij de opleiding betreft inzet van het videodossier in de colleges en

bij supervisie/vrij praten om de theoretische verdieping te bevorderen en de schoolstages te

ondersteunen. Hierbij zullen studenten worden geconfronteerd met eigen lessituaties, of opnamen

worden gemaakt van in het college geprepareerde oefensituaties. Bij de uitwerking van dit punt zal

samenwerking worden gezocht met experiment 10 betreffende reflectie n.a.v. het videodossier

Uitgevoerde activiteiten Er zijn twee experimenten uitgevoerd. Het ging om een formatieve assessment, en er werden twee

opdrachten geformuleerd, één rond het omgaan met misconcepties van leerlingen – een aspect dat

terugkeert bij bijna alle bèta vakken – en één opdracht rondom klassenmanagement en de omgang

met leerlingen tijdens de lesstart. Voor elke opdracht moesten de studenten twee fragmenten

selecteren en daarop reflecteren aan de hand van een aantal gerichte vragen. Verder werd bij

beide opdrachten bronmateriaal ter beschikking gesteld, basisliteratuur en achtergrond literatuur.

Tenslotte werden er beoordelingscriteria geformuleerd, zoals onder meer rond de mate waarin

bepaalde theorie moest terugkeren. Hieronder worden beide deelexperimenten nader beschreven.

Uitgangpositie van de experimenten

Betrokken opleiding(en):Natuurkunde, Scheikunde, Wiskunde, Informatica

Tweede jaar Master Science Education and Communication (van 2-jarige opleiding), huidige tweede

jaar TULO opleiding

Aantal docenten:

- Totaal aantal opleiders op het instituut: 6 (allen werkzaam voor 0,1 – 0,3 fte op

detacheringsbasis).

- Deelname aan eerste experiment: 2 (Wiskunde, Natuurkunde20)

- Deelname aan tweede experiment: 3 (Natuurkunde, Scheikunde, Onderwijskunde)

Aantal studenten:

Opleiding Totaal aantal

studenten 2006

Deelname

experiment 1

Totaal aantal

studenten 2007

Deelname

experiment 2

Natuurkunde 10 10 (100%) 4 2 (50%)

Scheikunde 2 - 6 6 (100%)

Wiskunde 9 2 (22%) 10 -

Informatica 4 - - -

Onderwijskunde 16 - 20 20 (100%)

Fontys

Natuurkunde

5 5 (100%) 4 4 (100%)

Gerealiseerde deelname studenten aan eerste experiment DiViDU:

o Natuurkunde (ESoE): 10, waarvan 2 studenten met 2 dossiers en 2 studenten met 3

dossiers (allen alleen de opdracht ‘misconcepties’) (=100% van opleiding

Natuurkunde)

o Wiskunde: 2 (allen alleen opdracht ‘lesstart’) (=22% van opleiding Wiskunde)

o Natuurkunde (Fontys): 5, waarvan 2 studenten met 2 dossiers (allen alleen de

opdracht ‘misconcepties’) (=100% van opleiding Natuurkunde Fontys Tilburg)

Gerealiseerde deelname studenten aan tweede experiment21 DiViDU:

20 Vanwege de nauwe samenwerking met Fontys Hogescholen en het feit dat de opleider(s) van Natuurkunde bij beide opleidingen betrokken waren, werd besloten de DiViDU opdracht misconcepties ook te laten plaatsvinden in een aparte module met eerstegraads studenten van Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Voor zowel ESoE als Fontys Tilburg werd daarmee een deelnamepercentage van 100 % bij de opleiding Natuurkunde gerealiseerd.

Dividossier 121

o Natuurkunde (ESoE): 2 (alleen opdracht ‘misconcepties’) (=50%)

o Scheikunde22: 6 (alleen opdracht ‘misconcepties’) (=100%)

o Onderwijskunde: 20 (alleen opdracht ‘klassenmanagement tijdens de lesstart’)

(=100%)

o Natuurkunde (Fontys): 4 studenten (alleen opdracht ‘misconcepties’) (=100%)

Experiment 1 (januari - juni 2007)

Dit experiment bestond uit 3 assessmen- opdrachten voor studenten, waaraan facultatief/vrijwillig

kon worden deelgenomen:

- Taak 1: reflectie op de lesstart vanuit een interpersoonlijk perspectief

(klassenmanagement en docent-leerling interactie) (algemene didactiek);

- Taak 2: reflectie op een lessituatie waarin misconcepties aan bod komen vanuit

vakinhoudelijk/vakdidactisch perspectief (vakdidactiek);

- Taak 3: reflectie op een zelfwerkzaamheidopdracht (zowel aansturing als begeleiding)

vanuit interpersoonlijk, vakdidactisch en leerpsychologisch perspectief (capita selecta).

Uiteindelijk besloten alleen de aanvankelijk projectleider (tevens opleider natuurkunde) en zijn

collega opleider van wiskunde aan het project mee te werken, maar beiden slechts aan één van de

(vier) aangeboden opdrachten. Bij natuurkunde werd gekozen voor de opdracht “misconcepties”

(taak 2) en werd deze ingepast in het lopende onderdeel vakdidactiek; bij wiskunde was dit niet

mogelijk omdat het onderwerp misconcepties al was behandeld. Daarom koos de opleider wiskunde

voor de taak rondom de lesstart (taak 1). Taak 3 (zelfwerkopdracht) werd niet gekozen en werd

daarom aan het eind van experiment 1 weer uit DiViDU verwijderd. Beoordeling en aftekening van

de gemaakte uren voor het project verliep via de betreffende opleider.

Studenten konden gebruik maken van ondersteuning (een student assistent) bij het maken

van opnames en uploaden in DiViDU. Er werd geen gebruik gemaakt van deze ondersteuning bij het

maken van de opnames, wel werd veelvuldig gebruik gemaakt van assistentie bij het uploaden,

omdat in veel gevallen bestanden moesten worden geconverteerd en ingekort. In de meeste

gevallen bleek converteren een dusdanig probleem, dat de fragmenten (en bijbehorende reflectie)

niet in DiViDU, maar op CD-rom door studenten werden aangeleverd. Daarbij bleek bovendien dat

studenten de hoeveelheid ruimte en tijd voor fragmenten in DiViDU (3 minuten, 10 MB) te beperkt

vonden en de kwaliteit van de formaten (en format van de bestanden) te slecht.

Beoordeling vond achteraf plaats, en de betreffende opleider maakte zijn/haar oordeel

achteraf via een inDiViDUeel nagesprek bekend aan studenten die hun fragmenten niet groepsbreed

wilden laten zien. Een deel van de studenten kwam in groepsverband samen met de opleider en

besprak tijdens die bijeenkomst de aangeleverde dossiers. Studenten (hierbij aanwezig) gaven

tijdens deze sessie ook elkaar feedback op de fragmenten, maar dit is niet in de beoordeling als

zodanig meegenomen.

Uit informele evaluatiegesprekken met 2 studenten en 2 opleiders (mondeling) komen wel

de volgende punten naar voren (tussen haakjes staat de informatiebron):

- Vanwege het vrijwillige karakter is de beoordeling feitelijk vereenvoudigd tot

‘meedoen=slagen’. Pas tijdens het experiment zijn beoordelingscriteria opgesteld. De

beoordelingscriteria richten zich vooral op reflectie en minder op gedrag(sperformance).

Beoordeling richt zich meer op de aanwezigheid van een aantal componenten of aspecten in de

reflectie dan op de adequaatheid van deze aspecten of juiste inschatting daarvan. De

21 Experiment is gestart in september, maar zal doorlopen tot april 2008. Deelname is daarmee bekend, maar dossiers zijn op moment van schrijven slechts gedeeltelijk (en meestal nog niet) gerealiseerd. 22 Studenten van zowel ESoE als Fontys Tilburg doen mee (ontvangen deels gezamenlijk onderwijs). Deelnamepercentage bij beiden is daarmee 100 %.

Dividossier 122

beoordelingscriteria zijn niet aan studenten meegedeeld, maar dit zou eigenlijk wel moeten als

de beoordeling een meer formeel karakter zou krijgen (opleiders, assessment-deskundige).

- De opdracht moet gekoppeld worden aan concrete onderdelen van en bijeenkomsten binnen het

programma (studenten, opleiders).

- Het converteren en inkorten van opnames kost (te) veel tijd en werk, zelfs met beschikbare

ondersteuning (studenten, assistent).

- Het format en de hoeveelheid data die kan worden geuploaded is veel te beperkt en leidt er in

de meeste gevallen toe dat studenten de opdracht liever op cd-rom of dvd maken dan in

DiViDU. Dit leidt er ook toe dat studenten vinden dat onevenredig veel tijd gaat zitten in de

conversie, selectie en editing van fragmenten. Lokale mogelijkheden (web ct, portfolio site

Fontys) zouden wel eens meer mogelijkheden kunnen bieden dan DiViDU en leiden nog niet tot

een voorkeur voor het gebruik van DiViDU onder studenten of opleiders (opleiders).

- De opdrachten zijn concreet, goed gekozen en inhoudelijk goed afgegrensd (studenten en

opleiders). Twee videofragmenten per opdracht zijn voldoende, reflectie opnemen geeft

vooralsnog geen meerwaarde en worden niet aangeleverd (studenten, projectleider).

- Studenten richtten zich meer op het technische aspect (te kiezen fragmenten, uploaden, mooie

titels en leuke (reflectie)teksten dan op het inhoudelijke aspect van de opdracht(en) en zijn op

dit punt lastig te sturen (opleiders).

- Er is angst voor wie kan meekijken naar de beelden, de beveiliging van de site, hoe informeer je

de eigen leerlingen goed, rechtsaspecten (portretrecht, etc.) (studenten, opleiders).

- Vanwege het vrijwillige karakter en beperkte omvang van deelname, bleek het niet mogelijk op

andere studenten te reageren, waardoor het interactieve karakter niet van de grond kwam

(studenten).

- Vanwege het enthousiasme van de opleider en angst voor beoordelen van niet-didactische

aspecten is studenten aangespoord te beginnen met de misconceptie-opdracht, en pas

eventueel en daarna de andere opdrachten te doen (opleiders). Veel studenten hebben zich na

de misconceptie taak niet meer op andere opdrachten gericht.

- Vanwege de aansturing door de opleider(s) en moment van projectdeelname is massaal gekozen

voor de misconceptie taak (studenten).

Experiment 2 (eind september 07 – voorjaar 08)

Een tweede experiment is gestart per eind september 2007 en loopt door tot na de afronding van

het Project Dividossier. Een aantal stappen zijn ondernomen. In september en begin oktober zijn

zowel nieuwe studenten als docenten via een voorlichtingsbijeenkomst op de hoogte gebracht van

DiViDU. Dit is apart gebeurd bij de vakdidactische cursussen en bij het vak onderwijskunde in de

lerarenopleiding. In verband met ervaringen uit experiment 1 is extra aandacht besteed aan het

aspect privacy en omgang met videobeelden vanuit de opleiding en door opleiders.

De taak lesstart is expliciet gekoppeld aan het vak Onderwijskunde, onderdeel

Interpersoonlijk docentgedrag en telt mee in de beoordeling van dat vak. Deelname aan de

opdracht is verplicht. Het onderdeel misconcepties is expliciet gekoppeld aan het vak Vakdidactiek,

onderdeel profieldidactiek en telt mee in de beoordeling van dat vak. Deelname aan de opdracht is

verplicht.

Vanwege expliciete koppeling aan de betreffende vakken (in plaats van vrije keuzeruimte),

kunnen de opdrachten plaatsvinden direct na afloop van de face-to-face bijeenkomsten die

betrekking hebben op de inhoud van de onderdelen. De koppeling aan theorie (en de bronnen)

wordt daardoor explicieter gemaakt, hetgeen de kans op gebruik van die theorie in de reflectie

vergroot.

Dividossier 123

Ondersteuning bij het maken van opnamen en uploaden in DiViDU is gecontinueerd. Bij de

opdracht lesstart is één van de videofragmenten verwijderd (het fragment van bespreking met een

leerling/collega dio). Ook is een (video) onderdeel verwijderd bij de opdracht rond misconcepties.

Bij de beoordeling van opdrachten zijn studenten verplicht om ten minste 1 reactie op de

fragmenten van één andere dio te geven.

Studenten mogen, als zij zelf nog geen les geven of aanstelling hebben, samenwerken met

een andere dio, een fragment ensceneren of een video maken van iemand anders, de nadruk ligt op

reflectie en wat je zelf kunt met die reflectie in je eigen gedrag.

Beoordeling

Voor elk van de drie (assessment)opdrachten binnen experiment 1 is een lijst met

beoordelingscriteria opgesteld, om de door studenten aangeleverde informatie (fragmenten en

analyses) te beoordelen. Deze lijst is voor de opdracht rond misconcepties opgesteld door de

voormalige projectleider (vakdidacticus natuurkunde), voor de andere opdrachten door de nieuwe

projectleider (onderwijskundige).

Beoordeling vond plaats door de voor de student verantwoordelijke opleider (vakdidacticus) bij de

misconceptie opdracht. Het eindoordeel werd tevens vastgesteld door de verantwoordelijke

opleider. Voor de opdracht over de lesstart werd afgesproken dat beoordeling plaats zou hebben

door de DiViDU projectleider (die tevens onderwijskundige is), met eindverantwoordelijkheid voor

de onderwijskundige opleider. De andere opdrachten werden niet gekozen, noch beoordeeld.

Het oordeel betrof een totaal (globaal) oordeel over de hele opdracht (in termen van

voldaan of niet-voldaan), gebaseerd op de drie aspecten van beoordeling (kwaliteit opname(s),

kwaliteit inhoudelijke bespreking, kwaliteit reactie op anderen). Omdat de meeste studenten de

opdracht op CD-Rom aanleverden, is dit laatste aspect uiteindelijk in de beoordeling (nog) niet

meegenomen.

In vergelijking met experiment 1 is in experiment 2 een aantal aspecten veranderd in de

beoordeling:

- De opdracht misconcepties wordt beoordeeld door de betreffende vakdidactische opleider,

de opdracht over de lesstart wordt beoordeeld door de onderwijskundige opleider.

- In de beoordeling zal uitdrukkelijk meegenomen worden het reageren op een dossier van

één andere collega dio.

- De studenten is de lijst met beoordelingscriteria meegegeven. Daarbij is opgemerkt dat het

vooral belangrijk is dat de genoemde aspecten in de criteria aanwezig zijn. In hoeverre de

reflectie ook inhoudelijk correct is, speelt in eerste instantie een minder vooraanstaande

rol, hoewel dit in de toekomst wel opgenomen zou kunnen worden.

- De performance zelf (juistheid van handelen) wordt als zodanig niet beoordeeld. Ook dit

zou in de toekomst wel meegenomen kunnen worden.

- Oordeel vindt plaats in termen van voldaan of niet-voldaan. Pas na een voldaan kan het

betreffende onderdeel van het vak worden afgetekend.

Op moment van schrijven waren nog geen dossiers van experiment 2 voorhanden, wat impliceert dat

nog geen beoordelingen hebben plaatsgevonden.

Terugblik Het deelproject bij de ESoE liep vertraging op doordat bij aanvang van het experiment een

groot aantal ontwikkelingen plaatsvond aan de TU/e, zoals de oprichting van een nieuw

instituut en de accreditatie van een nieuwe opleiding. Mede daardoor is op het moment van

schrijven het eerste experiment wel afgerond, maar het tweede experiment nog gaande.

Feitelijk werd pas in januari 2007 gestart met het deelproject, en slechts op beperkte basis.

Dividossier 124

Ten aanzien van de uitgangssituatie rondom de opleiding kan verder het volgende worden

opgemerkt:

- Opleiders zijn gedetacheerd met een relatief kleine aanstelling( 0,1 tot 0,3 fte). Deze

omvang is net genoeg om de reguliere onderwijstaken te vervullen, voor projectuitvoering

of -participatie is nauwelijks tot geen tijd beschikbaar.

- Opleiders zijn verantwoordelijk voor het vakspecifieke deel en het schoolgebonden deel van

de opleiding. Hoewel gezamenlijke afspraken bestaan, hebben faculteiten vrijheid zelf

richting en inhoud aan de opleiding te geven. Alle studenten volgen gezamenlijk de

onderwijskundige vakken, die worden verzorgd door een gedetacheerde opleider van Fontys

Hogescholen. Programma’s van de opleidingen worden beperkt afgestemd, pas sinds januari

2007 is er bijvoorbeeld gezamenlijk opleidersoverleg en een gezamenlijke

onderwijscommissie.

- Er is nauwelijks ervaring met het gebruik van gewone of digitale video in de opleiding.

Opleiders observeren studenten indien nodig op inDiViDUele basis op hun school. Er vind

weinig reflectie plaats op het eigen gedrag in de vorm van video-opnames. Er is nog geen

sprake van portfolio’s of dossiervorming rondom competenties in de opleiding.

- Er is nauwelijks ervaring met het gebruik van digitale leeromgevingen in de opleiding en er

is nog geen digitale leeromgeving vastgesteld voor de opleiding. Hoewel mededelingen en

documenten via e-mail worden verzonden, vinden er geen gezamenlijke leeractiviteiten of

discussies plaats via elo’s.

- Hoewel formeel sprake is van een jaarsysteem, kunnen studenten gedurende het hele

schooljaar starten met de lerarenopleiding. Dit is mogelijk vanwege de kleine aantallen

studenten per opleiding.

Alle hiervoor genoemde punten maken dat de oorspronkelijk geformuleerde projectplannen te

ambitieus waren. Op basis daarvan werd besloten tot een aantal veranderingen:

- In plaats van één experiment werd besloten tot twee experimenten, verspreid over de beide

opleidingsjaren. Daardoor kon het eerste experiment dienen als pilot voor het tweede,

grootschaliger experiment.

- Het idee van een summatief eindoordeel op basis van drie taken werd verlaten.

Aanvankelijk werd dit vervangen door drie, beperktere formatieve taken met beoordeling,

in overleg met de opleiders werd daarna nog een taak verwijderd, zodat er nog twee taken

overbleven, een algemeen didactische (klassenmanagement tijdens de lesstart) en een

vakdidactische (omgaan met misconcepties).

- Het bleek vanwege de gespreide instroommomenten en latere start van het experiment

nagenoeg onmogelijk om alle studenten beide taken te laten uitvoeren. Besloten werd om

wel de genoemde aantallen dossiers per opdracht proberen te halen, maar het idee los te

laten om alle studenten beide taken te laten uitvoeren. De doelstelling voor de aantallen is

uiteindelijk dan ook geherformuleerd (na de TTR) in overleg met de DiViDU algemene

projectleiding in: ‘de twee beschikbare DiViDU taken zullen elk door ten minste 15 dio’s

worden gemaakt’.

Tijdens het eerste experiment deed meer dan 25 % van het totaal aantal studenten (van alle

opleidingen) mee, en werden 25 dossiers verzameld (2 rond de lesstartopdracht, alle overigen rond

de misconceptie-opdracht). Aan het tweede experiment doen momenteel ruim 65 % van het totaal

aantal studenten (van alle opleidingen) mee, en worden vermoedelijk rond de 30 dossiers

gerealiseerd (20 rond de lesstartopdracht, de overigen rond de misconceptie-opdracht).

De beide experimenten zijn niet zonder moeite gerealiseerd, en gegeven de uitgangssituatie

is zeker veel bereikt. Zo is de houding t.o.v. video dossiers en elektronische leeromgevingen (in het

kader van beoordeling) van lerarenopleiders en het opleidingsmanagement gunstiger geworden, en

Dividossier 125

zullen beide aspecten worden verankerd in de nieuwe geaccrediteerde opleiding. De geformuleerde

opdrachten bleken goed beoordeelbaar en werden door de opleiders en studenten ervaren als

relevant, specifiek en belangrijk als onderdeel van een bredere competentie (respectievelijk de

interpersoonlijke competentie en vakinhoudelijke competentie). In het kader van het project heeft

meer overleg plaatsgevonden tussen de opleiders en is een discussie op gang gekomen over

intensievere samenwerking, onder meer op een aantal inhoudelijke onderwerpen (in het kader van

profieldidactiek). Verder heeft ten minste 1 student de opleiding sneller kunnen afronden dankzij

het project, en leeft bij opleiders het gevoel dat een elektronische leeromgeving met daarin

reflectie op videobewijs van competent gedrag kan leiden tot meer efficiency. Dit is speciaal voor

ESoE van belang omdat in verband met de nieuwe master een grotere en meer diverse instroom

wordt verwacht. In het kader van het project is verder samengewerkt met Fontys Hogescholen

Tilburg en met de andere TU’s.

De opleiding is van mening dat met digitale video dossiers moet worden doorgegaan. De

keuze voor DiViDU ligt daarbij zeker nog niet vast, op dit moment wordt het systeem als te

beperkend ervaren (omvang en kwaliteit fragmenten, geen mogelijkheid documenten te koppelen,

beveiligingsissues).

Opleiding 14: Videodossier in nieuwe competentiegericht lerarenopleiding (ILO_UvA)

Doelen - Het ontwerpen en beproeven in experimenten van een videohandelingsdossier, dat geïntegreerd

is met het portfolio voor summatieve beoordeling dat past bij de uitgangspunten van het nieuwe

curriculum

- Het verzamelen van meer kennis op de volgende aspecten:

o competenties op een goede manier op video in beeld brengen

o begeleiding van studenten bij bovenstaande

o beoordeling van het handelen van studenten via het videoportfolio (VPF)

Geplande producten Gerealiseerde producten • Minimaal 10 afgeronde videodossiers

bètastudenten

• Minimaal 10 afgeronde videodossiers

alfastudenten

• start videodossiers bij minimaal 10

gammastudenten

• 1 afgerond voorbeeld videodossier

• minimaal 10 geschoolde opleiders en

minimaal 10 geschoolde coaches op de

werkplek

• Handleiding ‘hoe begeleid je en hoe

beoordeel je het VPF’ voor mentoren

• 13 afgeronde videoportfolio’s betastudenten23

• 10 afgeronde videoportfolio’s alfastudenten

• 27 afgeronde videodossiers Reflectie

alfastudenten

• 18 afgeronde videodossiers Reflectie

gammastudenten

• 1 voorbeelddossier

• 20 geschoolde opleiders en 7 geschoolde

coaches op de werkplek

• Aandachtspunten voor begeleiding en

beoordeling VPF voor mentoren

23 Beta studenten hebben deel uitgemaakt van experiment 1 en 2; alfastudenten alleen van experiment 2 en 3. Gamma studenten namen alleen deel aan experiment 3

Dividossier 126

Geplande activiteiten Het doel van de experimenten is het handelingsdossier verder te ontwikkelen en met het digitale

portfolio te integreren, zodanig dat er een video-handelingsdossier ontstaat. Hierin staan de

‘competenties in beeld via video’ centraal en koppeling met theorie via geschreven bronnen kan

gerealiseerd worden, zodanig dat studenten zelf en begeleiders/beoordelaars een objectiever beeld

krijgen van het handelen van de student in de schoolpraktijk en van al dan nog niet volledig

gerealiseerde competenties van studenten. De invoering van dit video-portfolio verloopt gefaseerd

via 3 experimenten.

1. een videoportfolio experiment bij de Bèta studenten van cohort augustus 2006,

2. bij het gecombineerde Alfa/Beta team uit cohort januari 2007 start

3. bij Gamma studenten in de augustus07 team24.

In fase 1 van het project (tot aan zomer 07) wordt geëxperimenteerd met DiViDU 1.5; vanaf de

zomer 2007 tot einde van project, wordt met alfa’s en gamma’s geëxperimenteerd met DiViDU 1.5

met een plugin die de functionaliteiten voor een gepersonaliseerd, flexibel, meeneembaar

videodossier realiseert.

Bij de twee volledig uitgevoerde experimenten (1 en 2) met 40 studenten zijn minimaal 10

docenten-lerarenopleiders betrokken. Voor alle betrokken studenten worden minimaal 10 coaches

op de werkvloer (de stagebegeleiders) bij de begeleiding van de studenten betrokken. Voor de

beoordeling van de studenten worden minimaal 10 mentoren van de studenten betrokken.

De dossiers die door de studenten opgebouwd worden zijn meeneembaar: ze dienen

daarmee als showcase voor de student bij sollicitaties en kunnen dienen als basis voor verdere

professionalisering. Via aanbod tot nascholing kan gerichte verder professionalisering aangeboden

worden.

Uitgevoerde activiteiten Er zijn 3 experimenten uitgevoerd die gezamenlijk de gefaseerde implementatie ondersteunen van

het video-handelingsdossier in de 1e graads lerarenopleiding. Dit videodossier werd door de

ontwikkelgroep in een vroeg stadium video-portfolio (VPF25) gedoopt omdat het niet alleen

videobronnen bevat, maar ook een flink aantal andere tekstuele bronnen waarmee een student

zijn/haar competenties en kennis aantoont. En omdat het zo ook op een lijn stond naast het digitale

portfolio dat de andere studenten (die niet aan het experiment deelnamen) moesten samenstellen.

In het vervolg van dit verslag spreken we daarom van video-portfolio (VPF).

Aan het begin van het project werd de inhoudelijke opzet (aantal en formulering van de

taken) en de beoordelingscriteria voor het videoportfolio ontwikkeld. Op het moment van schrijven

van dit verslag is de beslissing genomen door het management om het gehele cohort februari 08 (72

studenten) met het videoportfolio voor beoordeling (incl. videodossier voor reflectie) te laten

werken.

Hieronder een overzicht van de uitgevoerde experimenten:

Experimenten Cohort Aantal

studenten

Reflectie Assessment

VPF 1

Assessment

VPF 2

1 Beta aug 06 10 O � �

2 Scylla feb 07 14 � � O

3 Athene aug 07 25 � - -

24 In het najaar 07 is het videodossier voor begeleiding verplicht ingevoerd voor alle studenten: in feite is het aantal af te ronden dossiers daardoor hoger 25 VPF = videoportfolio. Is een gestructureerde verzameling beelden van handelen van studenten en explicitering van handelen door studenten. Ook geschreven bronnen die gaan over andere onderdelen (bijvoorbeeld een competentiematrix als beoordelingin over het functioneren tijdens de stage, ingevuld door de schoolbegeleider wordt opgenomen.)

Dividossier 127

Ariadne aug 07 22 � - -

Aristoteles aug 07 33 � O O

� =verplicht voor alle studenten binnen dit team

O = verplicht voor studenten van dit team, afronding van videodossier werd/wordt

gerealiseerd vóór 1 november 2006 of na 1 december 2007

- = niet gepland voor de studenten in dit team

Tabel: Overzicht ILO experimenten

Het volgende aantal videodossiers is in de 3 experimenten door studenten gerealiseerd:

Experimenten Cohort Aantal

studenten

Reflectie Assessment

VPF 1

Assessment

VPF 2

1 Beta aug 06 10 O 8 326

2 Scylla feb 07 14 13 12 O

Athene aug 07 25 18 - -

Ariadne aug 07 21 17 - -

3

Aristoteles aug 07 33 32 O O

Totaal 80 20 3

O = verplicht voor studenten van dit team, afronding videodossier viel/valt vóór 1

nov 2006 of na 1 dec 2007.

Tabel: Aantal gerealiseerde videodossiers

In de volgende tabel is te zien op welk moment de studenten aan een videodossier werkten. Hierbij

moet worden opgemerkt dat dit met name de voltijdstudenten betreft. Deeltijdstudenten doen de

opleiding niet in 1 jaar, maar in anderhalf jaar. Zij beginnen op hetzelfde moment met de Reflectie

(R-taak_, maar ronden het R-videodossier soms later af. Het VPF1 is deels gevuld voor deeltijders en

wordt later voor beoordeling aangeboden net als het VPF2. Dat wordt pas na anderhalf jaar

afgerond. Omdat het SURF-project slechts een jaar omvatte en daarbij startte in november 06

vallen de videoportfolio’s van de deeltijders uit de experimenten 2 en 3 buiten het project, en zelfs

de deeltijders uit het experiment 1 leveren hun afsluitende videoportfolio 2 pas komende januari

2008 in.

dec06 jan07 feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov07

Experiment 1 vpf1 vpf1 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2

Experiment 2 R R vpf1 vpf1 vpf1 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2

Experiment 3 R R R R

Tabel: Wanneer werkten de studenten aan welk dossier

Het videodossier voor reflectie (experiment 2 en 3)

De student stelt in het begin van de opleiding een videodossier samen op basis van een uitgevoerde

les op de stageplek (vaak: de eigen werkplek). De drie opdrachten in het videodossier nodigen de

student uit tot:

- selectie van vier pakkende fragmenten (van te voren);

- gericht terugblikken op het eigen handelen door te focussen op bepaalde aspecten van het

handelen en explicaties te schrijven bij de geselecteerde fragmenten;

- gericht terugblikken op de lessituatie vanuit het perspectief van een leerling;

26 Een groot deel van de studenten in dit team zijn deeltijders. Zij zullen het VPF2 in januari 2008 afronden en inleveren.

Dividossier 128

- uitnodigen van 2 medestudenten en 3 opleiders om het opgebouwde naar te gaan kijken en om

feedback te vragen;

- zelf bij 2 medestudenten te kijken en feedback te geven, en

- de verkregen feedback te analyseren en te verwerken tot een R-verslag dat een product is voor

in het portfolio (en dat dus ter beoordeling wordt voorgelegd).

De Reflectie-taak is ingebed in een traject van vier bijeenkomsten: een startbijeenkomst, een

teamcollege Feedback en twee Creatief met video-bijeenkomsten. De introductie van de R-taak

wordt voorbereid door een workshop die in het kader van het Dividossier project opnieuw is

ontwikkeld en die in de startweek wordt aangeboden. Vanaf het cohort aug 07 is de R-taak en dus

ook de start-workshop verplicht. (zie eindrapport ILO-UvA, bijlage Spoorboekje Videoreflectie, op

https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner onder shared

documents).

Figuur: de Reflectie-taak

Het videodossier voor beoordeling (experiment 1 en 2)

In experiment 1 en 2 hebben de studenten hebben we het videoportfolio ontwikkeld en

uitgeprobeerd. Overwegingen voor de gekozen vorm en inhoud zijn:

� aansluiting bij en weerspiegeling van het opleidingsprogramma;

� relatieve vrijheid van invulling voor student, en

� Aansluiting bij videodossier voor Reflectie in vormgeving en werkwijze.

Dit videoportfolio valt uiteen in twee delen: het VPF-1 dat het eerste semester van de opleiding

afsluit en het VPF-2 waarmee de student het tweede deel van de opleiding afrondt. Er zijn twee

summatieve beoordelingsmomenten: één na VPF-1 en één na VPF-2. Tezamen geven de twee

videoportfolio’s een compleet beeld van wat de student aan startbekwaamheid heeft ontwikkeld op

het moment van afronden van de opleiding.

In het VPF-1 dienen de studenten met behulp van videobeelden een beeld te schetsen van

zijn/haar handelen in de lespraktijk en dat omvat de eerste vier competenties:

Dividossier 129

1. de interpersoonlijke competentie

2. de pedagogische competentie

3. de vakdidactische competentie

4. de organisatorische competentie.

Dit gebeurt niet top-down (van competentie naar praktijk). Dat wil zeggen de studenten worden

niet uitgenodigd per competentie een bepaald aantal videobeelden te verzamelen. De opzet van

het videoportfolio gaat daarentegen uit van een bottom-up werkwijze: van praktijk naar

competenties. Via vijf taken die elk bepaald leraarsgedrag in de les uitlokken, wordt de student

gestuurd om zijn/haar handelen op video op te nemen en aan te tonen. Er staan gerichte vragen bij

die ervoor zorgen dat de studenten niet alleen video verzamelen maar ook hun handelen

expliciteren en koppelen aan de theorie.

De 5 taken zijn:

Zie mij je maakt een gefilmd zelfportret met een aantal bewijsstukken (documenten) over

je praktijk op school.

Reflectie je zet hier het eindproduct van de Reflectie module + de filmfragmenten uit je R-

module waar je het meest aan gehad hebt.

Mijn les je maakt twee mini-ontwerpen vlg de ontwerpcyclus – 1 ontwerp voer je uit en film

je. Er zijn 2 schermafdrukken gemaakt om de tekst van de taak te laten zien (let op:

er zijn voor bio iets andere aanwijzingen dan voor talen).

Verhaal je maakt een verhaal in filmfragmenten en teksten over jouw ontwikkeling in een

competentie naar keuze

Verhaal VD je maakt een verhaal in filmfragmenten en teksten waarmee je groei laat zien in de

vakdidactische competentie

Figuur: De vijf taken binnen het VideoPortfolio-1 voor Scylla team (feb 07)

Dividossier 130

In het VPF-2 dat in het 2e semester wordt samengesteld, dienen de studenten via 4 taken te werken

aan een verzameling van videobeelden uit hun praktijk. Daarnaast moeten ze de producten van

twee grotere opleidingsmodulen (Ontwerpen en Profielproduct) in het videoportfolio opnemen.

OntwerpA of B je laat zien dat je een competent ontwerper van lessen bent. Je kiest voor

aanpak A of aanpak B (dus niet 2 doen!).

Aanpak A = leg je presentatie van het ontwerp op video vast & selecteer

daaruit fragmenten, maar er een verhaal over je ontwerp. Voeg ontwerp-

documenten bij Mijn Bronnen toe en leg uit hoe je ontwerp in elkaar zit.

Aanpak B = leg de uitvoering van je ontwerp op video vast & maak een

verhaal over de uitvoering.

Voeg ontwerp-documenten bij Mijn Bronnen toe.

Profiel je laat zien hoe/dat je aan een profilering van jezelf als docent gewerkt

hebt. Je wordt geïnterviewd door een mede-lio over je profielproduct.

GoedeLes je geeft een originele les zonder leergang in een voorafgekozen domein

(literatuur, een van de vaardigheden, cultuur) en vanuit een gekozen

vakdidactische aanpak, die je nog niet echt hebt uitgeprobeerd. (talenlio’s).

Bio’s geven deze les over een lastig begrip / proces uit hun vak.

Zie mij nu je laat zien wie jij nu bent geworden als docent aan de hand van een aantal

(best of!) videofragmenten. Dit wordt een verhaal in filmfragmenten en

teksten over jouw ontwikkeling in meerdere competenties (alle?) naar keuze

je maakt een verhaal in filmfragmenten en teksten waarmee je groei laat

zien.

Figuur: De opzet van het VPF-2 voor beta-studenten (cohort aug06)

Dividossier 131

Organisatie van de experimenten

Het videoportfolio 1 en 2 is ontwikkeld gedurende een half jaar door een groepje docenten dat al

een aantal jaar het voortouw neemt rond het gebruik van streaming video binnen de opleiding (vnl.

videoreflectie). Deze docenten hebben hiervoor taakuren gekregen. Ze hebben zich voorbereid door

een ontwikkeltraject te doorlopen van ongeveer 5 bijeenkomsten en een scholingstaak uit te voeren

waarin een tweetal docenten zelf een videoportfolio over de eigen praktijk maakten. Een van de

docenten raakte zeer gecharmeerd van de mogelijkheden om een “videoverhaal” te kunnen

samenstellen. Zij ervoer aan den lijve dat het samenstellen van een “verhaal in beelden en tekst”

een adequate en motiverende manier is om het eigen handelen in beeld te brengen.

Voor studenten waren 3 bijeenkomsten georganiseerd, één om het videoportfolio te

introduceren en twee bijeenkomsten om gezamenlijk aan de selectie van het al opgenomen

materiaal te werken. Er was behoefte aan ondersteuning bij het selecteren en converteren van de

filmfragmenten. Maar studenten stelden behalve technische, vaak inhoudelijke vragen: hoe kun je

waarneembare leerhandelingen van leerlingen opnemen (m.b.v. .geluid bij groepjes)?, welke

lessituaties zou ik het beste kunnen opnemen van mezelf als ik op een goede manier de

organisatorische en vakdidactische competentie in beeld wil brengen?. Omdat op deze

bijeenkomsten zowel technische als ‘inhoudelijke’ docenten aanwezig waren, konden de studenten

met meer inzicht aan de selectie van fragmenten werken.

In het tweede experiment werden deze bijeenkomsten vaak in de avond georganiseerd,

tijdens het derde experiment zijn deze ondersteunende bijeenkomsten reguliere bijeenkomsten van

de begeleidingswerken geworden.

Beoordeling

Tijdens het ontwikkeltraject van het VPF zijn beoordelingscriteria ontwikkeld. Opleiders hebben het

VPF beoordeeld. Ze hebben hiervoor deelgenomen aan een scholing. Tijdens de scholing werd een

voorbeeld-videodossier besproken en werd hands-on met elkaar besproken op welke manier het

voorliggende dossier beoordeeld zou moeten worden. Voor de beoordeling werd gebruik gemaakt

van een lijst met onderdelen en indicatoren waarvoor ingevuld diende te worden of deze ‘niet

aanwezig’ (o), ‘onvoldoende’(1), ‘voldoende’(2) of ‘goed’(3) waren. Elk videoportfolio werd

daarnaast beoordeeld door een onafhankelijke tweede beoordelaar. Dit was een docent die de

student niet kende. Opvallend bleek de hoge mate van overeenkomst tussen 1e en 2e beoordelaar bij

het bepalen tussen ‘onvoldoende’ of ‘voldoende’: dit geeft ons een indicatie dat het videoportfolio

een betrouwbare manier van beoordelen kan zijn.

Scholing

Er zijn twee interne bijeenkomsten georganiseerd rond het videoportfolio met alle docenten van de

opleiding (in april 07 op de ILO-conferentie en in november 07 op de studiemiddag). Daarnaast zijn

er twee bijeenkomsten met de mentoren in een team georganiseerd over de beoordeling. In

experiment 1 en 2 was bij elk regulier werkoverleg van de teams het videoportfolio ook onderdeel

van de agenda. Daarnaast zijn er andere trainingen georganiseerd: een workshop (mei 07)

Beoordeling met het videoportfolio voor schoolbegeleiders op het Spinozalyceum en drie workshops

voor opleiders over videoreflectie en feedback geven (juni-juli 07 en november 07). Tenslotte zijn

er twee presentaties verzorgd op de reguliere bijeenkomsten van de schoolopleiders

Terugblik Binnen het project Dividossier in het ILO zijn gedurende het Dividossier-project 3 experimenten

opgezet waarin zowel met een videodossier voor reflectie als voor beoordeling is geëxperimenteerd.

De experimenten zijn binnen de opleiding ingezet met het oog op:

Dividossier 132

- Ondersteuning van de ontwikkeling van een videodossier als instrument voor

summatieve beoordeling

- Ondersteuning van een gefaseerde implementatie van het ontwikkelde videodossier in

de opleiding.

De experimenten zijn heel goed verlopen. We hebben onze kwantitatieve doelen ruim gehaald. En

ook inhoudelijk is ons gebleken dat het mogelijk is om een videoportfolio te laten samenstellen dat

als betrouwbaar beoordelingsinstrument gebruikt kan worden. Studenten en docenten hebben

binnen de experimenten goed samengewerkt. De experimenten hebben bijgedragen aan de verdere

implementatie van het videodossier in de opleiding. De ervaringen tijdens de uitvoering van de

experimenten en met name het flankerende onderzoek heeft ons meer kennis opgeleverd over de 3

punten die we ons ten doel stelden (zie boven). Deze kennis is neergeslagen in de

onderzoeksrapportage, zie Evaluatie Werkpakket 3: ontwerpend onderzoeken.

Vanaf februari 2008 zullen alle studenten een videodossier voor Reflectie en de twee

videoportfolio’s samenstellen en zal elke student op 2 momenten summatief beoordeeld worden

aan de hand van een eigen samengesteld videodossier. Daarmee zijn zowel het videodossier voor

Reflectie als het Videoportfolio definitief onderdeel van de opleiding. Dat zal overigens nog wel de

nodige inspanningen kosten om dit implementatieproces goed te ondersteunen (scholing opleiders,

studiedagen), maar het neemt niet weg dat het videoportfolio als adequaat beoordelingsinstrument

geaccepteerd is door opleiders.

Wat niet gelukt is, is het experimenteren met studenten met de exportfunctie. De

exportfunctie is gebouwd en is ook getest in de testomgeving, maar was in het najaar 07 niet

beschikbaar in de versie van DiViDU die bij de uitgever geëxploiteerd wordt en waarin de studenten

hun videodossiers en videoportfolio’s hebben opgebouwd. De uitgever wilde liever niet een

wisseling van functionaliteiten aan de applicatie realiseren in het najaar vlak vóórdat de applicatie

aan Edupoort gekoppeld zou worden (planning 1 jan 2008). In overleg met de uitgever is daarom

besloten de exportfunctie definitief met DiViDU te laten samenwerken op het moment dat de

migratie naar Edupoort gerealiseerd wordt.