DiViDossier ER 1.0 - surf.nl · grond. In deze opleidingen wordt in (een groot deel van) het...
Transcript of DiViDossier ER 1.0 - surf.nl · grond. In deze opleidingen wordt in (een groot deel van) het...
Dividossier
Digitale videodossiers bij het
begeleiden en beoordelen van studenten
Project in het kader van het Nationaal ActieProgramma e-learning van SURF
(1 november 2006 – 30 november 2007)
Eindrapportage
Versie 1.0
Judith Janssen, Anne-Martine Gielis, Monique Pijls en Wilfried Admiraal
Instituut voor de Lerarenopleiding (ILO), Universiteit van Amsterdam
Amsterdam, 5 februari 2008
Dividossier 2
Inhoudsopgave
Managementsamenvatting ......................................................................................... 5
Deel 1. Verantwoording ............................................................................................ 6
1. Inleiding........................................................................................................ 7
Waarom digitale videodossiers?.............................................................................7
Kader van het project ........................................................................................8
2. Karakteristieken van het project .......................................................................10
Deelnemers en financiering................................................................................ 10
Doel van het project ........................................................................................ 10
Beoogd eindresultaat ....................................................................................... 10
Project en mijlpalen ........................................................................................ 10
Projectorganisatie ........................................................................................... 11
3. Resultaten van het project ...............................................................................12
4. Samenvatting van de werkpakketten ..................................................................15
5. Lessons learned over gebruik van digitale videodossiers..........................................17
Effectmeting.................................................................................................. 17
Techniek....................................................................................................... 18
Andere randvoorwaarden .................................................................................. 18
Didactiek ...................................................................................................... 18
Implementatie in de opleiding ............................................................................ 19
6. Vooruitblik....................................................................................................20
DiViDU 1.5..................................................................................................... 20
Verdere ontwikkelingen van DiViDU 1.5 ................................................................. 20
Handleidingen ................................................................................................ 20
Handboek didactiek van digitale videodossiers ........................................................ 21
Voorbeelddossiers ........................................................................................... 21
Implementatie in het curriculum: management en bestuurders ................................... 21
Verspreiding DiViDU en kennis rondom digitale videodossiers ...................................... 21
7. Financiële verantwoording ...............................................................................22
Stafkosten..................................................................................................... 22
Materiële kosten............................................................................................. 22
Licentiekosten................................................................................................ 23
Slotconferentie .............................................................................................. 23
Noterik......................................................................................................... 23
Onvoorzien .................................................................................................... 23
Accountant .................................................................................................... 24
Matching en subsidie ........................................................................................ 24
8. Kostenoverzicht .............................................................................................25
9. Evaluatie van het project .................................................................................28
Projectorganisatie bij de partners ....................................................................... 28
Projectorganisatie Dividossier ............................................................................ 28
Relatie met SURF ............................................................................................ 29
Dividossier 3
Deel 2. Evaluatie van de werkpakketten van het project Dividossier ..................................30
10. Evaluatie Werkpakket 1: videodossier en doorgaande leerweg..................................31
Opleiding 1: Didactiek van Diergeneeskunde (DGK_UU).......................................... 31
Opleiding 2: Onderwijsstage studenten geneeskunde (GNK_UU) ............................... 32
Opleiding 3: Medische communicatie en gespreksvaardigheid (AMC_UvA) ................... 33
Opleiding 4: Samenwerken aan een onderwijskundig advies (CIMP_Utwente) ............... 34
Opleiding 5: Spreekvaardigheden van studenten (LET_UL) ...................................... 35
Opleiding 6: Gespreksvoering student-patient sociale tandheelkunde (ACTA) .............. 36
11. Evaluatie Werkpakket 2: videodossier en opleiden in stages.....................................37
Opleiding 7: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (IVLOS_UU) 37
Opleiding 8: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (ICLON_UL) 38
Opleiding 9: Opleidingsbrede inzet digitale video ten behoeve van reflectie door
docenten-in-opleiding (UOCG_RUG)...................................................................... 39
Opleiding 10: Groepsgebaseerde reflectie en feedback op handelen van docenten-in-
opleiding (ELAN_UTwente)................................................................................. 41
Opleiding 11: Kijkgedrag van docenten-in-opleiding (ILS_RU) .................................. 42
Opleiding 12: Toepassing in nieuw curriculum van de opleiding tot docent (OC_VU) ...... 43
Opleiding 13: Videodossier in opleiding en beoordeling van bèta docenten (ESOE_TU/e) 44
Opleiding 14: Videodossier in nieuwe competentiegericht lerarenopleiding (ILO_UvA) ... 45
12. Evaluatie Werkpakket 3: onderzoekend ontwerpen................................................47
Procedure ..................................................................................................... 47
Persoonskenmerken ......................................................................................... 51
Leerarrangement ............................................................................................ 51
Soorten terugkoppeling (feedback) ...................................................................... 56
Waarnemen en interpretatie van videobeelden ....................................................... 57
Reflecteren ................................................................................................... 57
Handelen ...................................................................................................... 58
Verdere ontwikkeling ....................................................................................... 61
Beoordeling ................................................................................................... 61
13. Evaluatie Werkpakket 4: coördinatieproject.........................................................66
DiViDU .............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Handleidingen en scholing ................................................................................. 67
14. Evaluatie Werkpakket 5: disseminatie en duurzaamheid .........................................69
Handboek didactiek van digitale videodossiers ........................................................ 69
Voorbeelddossiers ........................................................................................... 69
Metadata ...................................................................................................... 69
Slotconferentie .............................................................................................. 70
Conferenties .................................................................................................. 71
Publicaties .................................................................................................... 72
Implementatie in het curriculum ......................................................................... 72
15. Evaluatie Werkpakket 6: projectmanagement .......................................................73
Projectorganisatie ........................................................................................... 73
Samenwerking en afstemming............................................................................. 73
Projectbijeenkomsten ...................................................................................... 73
Partnergesprekken .......................................................................................... 73
Stuurgroep .................................................................................................... 73
Dividossier 4
Bijlage 1. Partners..................................................................................................74
Bijlage 2. Samenvatting experimenten WP1, per partner.................................................75
Opleiding 1: Didactiek van Diergeneeskunde (DGK_UU).......................................... 75
Opleiding 2: Onderwijsstage studenten geneeskunde (GNK_UU) ............................... 77
Opleiding 3: Medische communicatie en gespreksvaardigheid (AMC_UvA) ................... 80
Opleiding 4: Samenwerken aan een onderwijskundig advies (CIMP_UTwente) .............. 82
Opleiding 5: Spreekvaardigheden van studenten (LET_UL) ...................................... 86
Opleiding 6: Gespreksvoering student-patient sociale tandheelkunde (ACTA) .............. 89
Bijlage 3. Samenvatting experimenten WP2, per partner.................................................93
Opleiding 7: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (IVLOS_UU) 93
Opleiding 8: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (ICLON_UL) 97
Opleiding 9: Opleidingsbrede inzet digitale video ten behoeve van reflectie door
docenten-in-opleiding (UOCG_RUG).....................................................................100
Opleiding 10: Groepsgebaseerde reflectie en feedback op handelen van docenten-in-
opleiding (ELAN_UTwente)................................................................................109
Opleiding 11: Kijkgedrag van docenten-in-opleiding (ILS_RU) .................................111
Experiment 12: Toepassing in nieuw curriculum van de opleiding tot docent (OC_VU).......114
Opleiding 13: Videodossier in opleiding en beoordeling van bèta docenten (ESOE_TU/e)118
Opleiding 14: Videodossier in nieuwe competentiegericht lerarenopleiding (ILO_UvA) ..125
Dividossier 5
Managementsamenvatting
In het hoger onderwijs wordt binnen competentiegerichte opleidingen dikwijls gebruik gemaakt van
dossiers voor het ontwikkelen en/of aantonen van competenties en kennis. In toenemende mate
worden deze dossiers digitaal, hetgeen vanwege de plaats- en tijdonafhankelijkheid de begeleiding
en beoordeling door zowel docenten op de opleiding als coaches op werkplek ten goede komt.
Digitaal videomateriaal geeft de mogelijkheid de praktijksituatie in het dossier op te nemen.
Hierdoor kunnen niet alleen relevante competenties van studenten in het dossier worden
opgenomen, maar ook de context waarin die competenties zijn toegepast.
Dit project, mede gefinancierd uit de eerste ronde van het Nationaal Actie Programma e-
learning van SURF, richt zich op een flexibel en meeneembaar videodossier dat breed ingezet kan
worden in competentiegerichte opleidingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de proven
technology DiViDU 1.5. Er zijn in 14 opleidingen 25 onderwijsexperimenten uitgevoerd en
geëvalueerd om te komen tot aanwijzingen voor het effectief en efficiënt inzetten van digitale
videodossiers in de begeleiding en de beoordeling van studenten in competentiegerichte
opleidingen. De looptijd van het project was 13 maanden, van 1 november 2006 – 30 november
2007.
Deze 25 onderwijsexperimenten hebben geleid tot 768 videodossiers die bestaan uit het
analyseren van modelgedrag, reflectie op eigen gedrag inclusief feedback van docenten en
medestudenten, en het bewijzen van competent gedrag. Over het algemeen kan worden
geconcludeerd dat het digitale videodossier een effectief middel is gebleken voor de begeleiding
van studenten: het vermogen tot zelfreflectie van studenten wordt groter, de motivatie voor
reflectie op het eigen handelen groeit, en studenten worden zich beter bewust van het eigen
handelen.
Op basis van de ervaringen in de experimenten en het flankerend onderzoek is een
handboek voor de didactiek van digitale videodossiers geschreven in de vorm van een Wiki. Tevens
zijn de opgeleverde dossiers beschreven aan de hand van metadata en heeft elke partner een
voorbeelddossier beschikbaar gesteld. Deze 14 voorbeelddossiers zijn openbaar toegankelijk via de
website van de uitgever van de DiViDU-tool, HB Baarn.
Tevens is de DiViDU 1.5 uitgebreid met een functie om eigen materiaal te exporteren.
Ofschoon de tool heeft voldaan als ondersteuning van de begeleiding en beoordeling van de digitale
videodossiers, zijn er wel wensen geuit om de tool verder te ontwikkelen en te verbeteren. Deze
suggesties betreffen bijvoorbeeld de vormgeving van de interface, het invoeren van een single log-
on, en het verder uitbreiden van de exportfunctie.
In zeker zeven van de 14 opleidingen heeft digitale videodossiers en DiViDU inmiddels vaste
grond. In deze opleidingen wordt in (een groot deel van) het onderwijs digitale videodossiers
gebruikt voor de begeleiding van het leerproces van studenten. In één opleiding is het ook
ingevoerd als wijze van beoordeling van de competenties van studenten. In alle andere opleidingen
zijn plannen om digitale videodossiers meer aandacht te geven; invoering in het gehele curriculum
is hier nog niet aan de orde. Ook zijn er activiteiten ondernomen om DiViDU en digitale
videodossiers te implementeren in opleidingen die niet waren betrokken bij het project, zoals de
Hogeschool der Kunsten Amsterdam en de Dansacademie Arnhem.
Het aspect van beoordeling is nog onvoldoende uit de verf zijn gekomen. Acht opleidingen
hebben digitale videodossiers gebruikt voor de beoordeling van competenties, waarvan slechts één
opleiding het integraal gebruikt voor de beoordeling van leerresultaten. In het project heeft de
nadruk dus gelegen op het begeleiden van het leerproces met behulp van digitale videodossiers.
Dividossier 7
1. Inleiding
Waarom digitale videodossiers?
Mede ingegeven door de concrete eisen die het beroepsveld aan afgestudeerden stelt, staan
competenties in het hoger onderwijs in een toenemende belangstelling. Competenties vormen een
richtsnoer voor studenten en docenten: studenten moeten in de gelegenheid worden gesteld om
zicht te krijgen op en aan te tonen welke competenties zij bezitten en hoe zij deze kunnen leren;
docenten moeten in staat zijn deze competenties goed te kunnen beoordelen en hun begeleiding
hierop af te stemmen. De geldigheid van instrumenten voor studenten en docenten om deze
competenties in kaart te brengen is dus van groot belang. Het studentportfolio -al dan niet digitaal-
is een dergelijk instrument dat in de volle breedte van het hoger onderwijs is ingevoerd. In het
hoger onderwijs wordt binnen competentiegerichte opleidingen dikwijls gebruik gemaakt van
dossiers voor het ontwikkelen en/of aantonen van competenties en kennis. In toenemende mate
worden deze dossiers digitaal, hetgeen vanwege de plaats- en tijdonafhankelijkheid de begeleiding
en beoordeling door zowel docenten op de opleiding als coaches op werkplek ten goede komt.
Lerenden en hun begeleiders ondervinden echter een aantal problemen die de doorgaande leerweg
van lerenden bemoeilijken:
• Onvoldoende afstemming van begeleidingsmethodiek en didactiek (bijv. het systematisch
bevorderen van reflectief vermogen) tussen opleidingen en tussen opleiding en
leerwerkplek.
• Talige aard van dossiers: beschrijvingen van gebeurtenissen (‘verhalen over’) in plaats van
de gebeurtenis zelf. Sommige lerenden (in het bijzonder taalzwakke studenten en
allochtone studenten) vinden het moeilijk om hun competenties adequaat in taal te vatten.
• Beelden van de praktijksituatie waarin relevante competenties worden getoond, zijn niet
opgenomen. De competenties in de praktijksituatie worden gerapporteerd, in de vorm van
zelfrapportage en/of van een verslag door een begeleider of collega-student of –docent.
• Binding aan opleidingscontexten. Een lerende stelt een dossier samen in het door de
opleiding gekozen platform, en is derhalve nauwelijks in de gelegenheid om een bestaand
dossier mee te nemen naar een volgende opleiding of (na afronding van de opleiding) naar
de eerste baan voor verdere professionalisering van de beginnende beroepsbeoefenaar.
• Onvoldoende begeleiding van jonge professionals op de werkplek, waardoor relatief veel
beginnende professionals in de eerste jaren na de opleiding de betreffende professie
verlaten.
Digitaal videomateriaal geeft de mogelijkheid de praktijksituatie in het dossier op te nemen.
Hierdoor kunnen niet alleen relevante competenties van studenten in het dossier worden
opgenomen, maar ook de context waarin die competenties zijn toegepast. Tevens kan dit materiaal
weer input zijn voor andere competenties die studenten moeten ontwikkelen, zoals reflectie en
kritisch denken.
Dit project richt zich op het oplossen van bovengenoemde problemen door een flexibel en
meeneembaar videodossier breed in te zetten in competentiegerichte opleidingen. Hierbij wordt
gebruik gemaakt van de proven technology DiViDU 1.5. Er is in de projecten van de Digitale
Universiteit (DU) rond DiViDU ervaring opgedaan met video’s van praktijksituaties voor de
ontwikkeling van beroepscompetenties, en dan met name op het gebied van de analyse van
praktijksituaties en het reflecteren op eigen handelen in de praktijk. Met de beoordeling van
(beroeps)competenties is nog weinig ervaring opgedaan met een webgebaseerd videodossier. Elders
Dividossier 8
wordt wel gebruik gemaakt van elektronische dossiers waarin in bescheiden mate video voorkomt
als bewijsmateriaal, maar de basis is tekst. Het door ons beoogde videodossier stelt juist video
centraal; teksten zijn altijd gerelateerd aan video en expliciterend.
Kader van het project
Het kader voor het project Dividossier wordt gevormd door het Nationaal ActieProgramma (NAP) e-
learning 2007- 2010 van de Stichting SURF. Het doel van dit programma is bij te dragen aan het
verhogen van de participatie van studenten aan het hoger onderwijs in Nederland middels de inzet
van e-learning. Het verhoging van de participatie heeft betrekking op de verlaging van de uitval van
studenten, en de verhoging van de in-, door- en uitstroom van studenten in het hoger onderwijs.
Vooruitlopend op dit langetermijnprogramma is in 2006 gestart met de eerste
kortetermijnactiviteiten die zijn toegespitst op het onderwerp doorgaande leerwegen. Binnen het
onderwerp doorgaande leerwegen worden twee actielijnen onderscheiden, waarvan één lijn het
digitale dossier is. Binnen deze actielijn worden projecten geplaatst die de vorming van een digitaal
persoonlijk dossier ondersteunen.
In deze lijn past ook Dividossier. Het project richt zich op de ontwikkeling, implementatie
en evaluatie van een flexibele en meeneembaar videodossier in competentiegerichte opleiding in
het Nederlandse hoger onderwijs, met als ultieme doel de doorstroom van studenten en het
tegengaan van studie-uitval. De doelgroep van dit project bestaat uit studenten in zowel de
bachelor- als masterfase van opleidingen waarin het leren van vaardigheden of waarin handelen (in
de praktijk of authentieke context) een belangrijke plaats inneemt. In deze competentiegerichte
opleidingen werken studenten aan een serie van in complexiteit toenemende authentieke taken. Er
is in Nederland en in het buitenland al veel ervaring opgedaan rondom het beschikbaar stellen van
producten van deze taken (zoals lesontwerpen, ontwikkeld materiaal, video-opnamen, reflecties op
eigen handelen, evaluaties) via een digitaal portfolio. Wat door studenten en medewerkers als
onbevredigend wordt ervaren, is dat het merendeel van deze producten sterk talig van aard is. Het
handelen in de praktijk wordt door studenten getoond via “subjectieve verhalen over” in plaats van
via “objectieve registraties van”. Dit maakt het begeleiden en evalueren van de prestaties van de
studenten tijdrovend en niet betrouwbaar, mede omdat de schriftelijke taalvaardigheid van de
inDiViDUele student de beoordeling beïnvloedt.
Er wordt gebruik gemaakt van de applicatie DiViDU 1.5, een technologie die is ontworpen in
eerdere projecten van de Digitale Universiteit. DiViDU bestaat uit een webgebaseerde
videorepository waarin studenten en docenten op een gemakkelijke manier hun eigen, in de
beroepspraktijk opgenomen, videofragmenten van kritische praktijksituaties inleveren, beschrijven
en coderen met metadata. Daaraan gekoppeld zijn er drie didactische componenten: Analyse
(student analyseert praktijksituaties op video, die ook theoretische concepten, zoals samenwerkend
leren, illustreren; Reflectie (student reflecteert met behulp van video op het eigen handelen in een
praktijksituatie en ontvangt hierop feedback van peers en begeleiders); Assessment (trainee toont
eigen handelen en eigen ontwikkeling aan). In alle leertaken is peer-learning een belangrijk
element. Ten behoeve van verschillende beroepsdomeinen (leraren, tandartsen, universitair/hbo
docenten) zijn voor de drie didactische modellen van DiViDU innovatieve leertaken ontworpen en in
kleinschalige pilots getest. Binnen DiViDU is ook een digitale omgeving (“DiViDU-ontwerper”)
ontwikkeld voor docenten (of studenten) om leertaken rond streaming video-fragmenten te
ontwerpen dan wel her te gebruiken. In het project Dividossier is DiViDU 1.5 uitgebreid met een
exportfunctie.
Gezien het beperkte gebruik van digitale videodossiers in opleidingen, is er behoefte aan
inzicht in hoe digitale videodossiers zoals gevormd met DiViDU kunnen worden ingezet in de
Dividossier 9
begeleiding en beoordeling van studenten in competentiegerichte opleidingen. Derhalve kan de
probleemstelling van het project worden geformuleerd als:
Op welke wijze kunnen digitale videodossiers in competentiegerichte opleidingen worden
vormgegeven met het oog op een efficiënte en effectieve begeleiding en beoordeling van
studenten?
Dividossier 10
2. Karakteristieken van het project
Deelnemers en financiering
Het project Dividossier wordt uitgevoerd door de ILO-UvA (penvoerder) in samenwerking met
dertien1 partners uit het hoger onderwijs en twee andere partijen (Noterik en Cito; zie Bijlage 1).
De partners betreffen alle universitaire lerarenopleidingen (behalve die van de Technische
Universiteit Delft), vier medische faculteiten (Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam en
Universiteit Utrecht, Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en ACTA) en twee andere
faculteiten (Gedragswetenschappen van de Universiteit Twente en Letteren van de Universiteit
Leiden). De uitvoering van het project heeft plaatsgevonden in de periode 1 november 2006 tot en
met 31 december 2007. De projectbegroting bedraagt € 799.071. Stichting SURF heeft maximaal €
599.112 subsidie voor de uitvoering beschikbaar gesteld.
Doel van het project
Het projectdoel is bij verschillende typen partners ervaringen opdoen met het didactisch gebruik
van digitale videodossiers, het ontwikkelen van werkwijzen en procedures rond het effectief
inzetten van digitale videodossiers bij de begeleiding en beoordeling van studenten, en het
beschikbaar maken van goede voorbeelden (good practices) op dit gebied. Hiermee wordt gemikt op
het verbeteren van de doorstroom en uitstroom van studenten in de bachelor- en masterfase van
hun universitaire opleidingen. Als criterium zal worden gehanteerd een verhoging van de uitstroom
van studenten binnen de reguliere opleidingsperiode met 5%. Dit betekent dat Dividossier zich met
name richt op studenten die in het oude situatie vertraging oplopen en verlaat (en soms helemaal
niet) afstuderen.
Beoogd eindresultaat
Het beoogde eindresultaat bestaat uit een zeventiental producten, waarvan de voornaamste zijn:
veertien publiek toegankelijke voorbeelddossiers, minimaal 460 gevulde videodossiers van
studenten, handleidingen, een aangepaste versie van de tool DiViDU en publicaties.
Project en mijlpalen
Het project is onderverdeeld in zes werkpakketten:
- Werkpakket 1: videodossier en doorgaande leerweg
- Werkpakket 2: videodossier en opleiden in stages
- Werkpakket 3: onderzoekend ontwerpen
- Werkpakket 4: coördinatieproject
- Werkpakket 5: disseminatie en duurzaamheid
- Werkpakket 6: projectmanagement
In de eerste twee werkpakketten worden de experimenten met digitale videodossiers uitgevoerd,
waarbij 14 experimenten, elk door een partner, worden onderscheiden. In het derde werkpakket,
onderzoekend ontwerpen, worden systematisch gegevens verzameld over het opzet, uitvoering en
1 ACTA, AMC-UvA, CIMP-Utwente, DGK-UU, ELAN_UTwente, GNK-UU, ICLON-UL, ILS-RU, IVLOS-UU, LET-UL, OC-
VU, TULO-TU/e, UOCG
Dividossier 11
evaluatie van de opbrengsten van de experimenten. Dit betekent dat de 14 partners die
experimenten uitvoeren, ook in het derde werkpakket zijn betrokken. Daarenboven is het Cito als
partner in dit werkpakket werkzaam op het gebied van bewijsvoering en beoordeling in
videodossiers. Het vierde werkpakket, het coördinatieproject, betreft activiteiten die nodig zijn
voor een goed gebruik van DiViDU 1.5 in de experimenten. De experimenten met videodossiers in de
werkpakketten 1 en 2 worden veelal een keer in het eerste half jaar en vervolgens nog eens na de
zomer uitgevoerd.
Projectorganisatie
Het project kent een algemeen projectleider en een projectleider per werkpakket, alle van ILO-
UvA, waarmee het gehele projectmanagement in handen is van de penvoerder. Bij alle partners zijn
contactpersonen benoemd, die de contacten met het projectmanagementteam onderhouden.
Tevens is een stuurgroep ingesteld.
Dividossier 12
3. Resultaten van het project
In het startdocument van het project (Controlling document) worden de beoogde resultaten van het
project genoemd. In onderstaande tabel zijn zowel deze geplande resultaten als de gerealiseerde
resultaten samengevat.
Zoals uit de tabel is te lezen, zijn er –ondanks de onderbesteding in het project (zie
Kostenoverzicht) meer videodossiers opgeleverd dan gepland. Dat wordt mede verklaard door het
verschil in omvang en complexiteit van de dossiers, variërend van een analyse door een student van
modelgedrag tot een volledig ontwikkel- en beoordelingsportfolio van een student voor een
éénjarige post-masteropleiding. De dossier zijn samengevat in metadata voor elk type dossier dat
een opleiding heeft ingezet. Elk van de 14 partners heeft een voorbeelddossier opgeleverd die –na
registratie bij de uitgever HB Baarn- publiek toegankelijk is.
Wat betreft de professionalisering en (technische) ondersteuning van studenten en docenten
op het gebied van gebruik van digitale videodossiers en DiViDU zijn er procedurebeschrijvingen voor
elk van de onderwijsexperimenten beschikbaar bij de partners, en is een handleiding voor studenten
en voor docenten voor het gebruik van DiViDU en een handleiding voor hardwarekeuze beschikbaar
via de website van de uitgever HB Baarn. De scholing van studenten en docenten is door de partners
zelf uitgevoerd op locatie, nadat de partners zijn centraal zijn geschoold door de projectleiding.
Tevens is gedurende het gehele project de projectleiding ingezet voor technische ondersteuning van
de partners.
Er is gebruik gemaakt van DiViDU 1.5. Deze tool is tijdens de projectperiode ondergebracht
bij uitgever HB Baarn voor exploitatie in met name het hoger onderwijs. Tevens is een
exportfunctie ontwikkeld, getest en beschikbaar. Deze exportfunctie in tegenstelling tot wat de
plannen waren- niet gebruikt in de onderwijsexperimenten van het najaar 2007. Hiervoor zijn 3
redenen. Ten eerste was de tijd om in het kader van het project in het najaar nog te kunnen
experimenteren beperkt (afronding project op 30 november). Ten tweede heeft de ontwikkeling van
de exportfunctie vertraging opgelopen, waardoor pas in september een eerste testversie
beschikbaar was. Ten derde heeft de uitgever een aanvullende eis gesteld dat het exporteren van
het materiaal zou worden gecontroleerd op eigenaarschap. Hierdoor werd duidelijk dat het gebruik
ervan niet meer kon plaatsvinden binnen de projectperiode. De uitgever heeft besloten de
exportfunctie beschikbaar te stellen op het moment dat de overgang naar inloggen via Eduroam
wordt ingevoerd (voorjaar 2008).
Wat betreft de publicaties is een start gemaakt met het didactische handboek dat verder
wordt uitgewerkt in het voorjaar 2008. Dit geldt ook voor de wetenschappelijke publicaties. Onze
ervaring is dat dergelijke synthese-activiteiten pas kunnen plaatsvinden wanneer alle
onderwijsactiviteiten (en flankerend onderzoek daarnaar) zijn afgerond en gerapporteerd. Deze
partnerrapportages zijn in de eerste week van december opgeleverd, waardoor er onvoldoende tijd
is geweest om –naast het schrijven van het eindrapport- te werken aan de (wetenschappelijke)
publicaties.
Voor het beschikbaar stellen van de projectresultaten is niet gekozen –zoals wel is
aangegeven in het Controlling document- voor een dvd met alle projectresultaten. De opbrengsten
zijn beschikbaar gemaakt via de projectwebsite, de website van DiViDU, en het didactische
handboek. Het gedifferentieerd onderbrengen van resultaten leek ons een beter bereik te geven
dan één dvd.
Dividossier 13
Opbrengst Geplande resultaten
(controlling document)
Gerealiseerde resultaten
1. Voorbeelddossiers 14 op dvd 14 via projectwebsite en website DiViDU HB Baarn. In het
kader van de besteding van d onderuitputting zijn er nog 8
gepland.
2. Gevulde videodossiers 460 768
3. Metadata Format, over alle typen dossiers, op dvd Format is beschikbaar, metadata over alle typen dossiers,
toegankelijk via projectwebsite (www.Dividossier.nl) en in
handboek
4. Handleiding
implementatie in opleiding
14 handleidingen, 1 per experiment 14 prcoedurehandleidingen, zie partnerrapportage en
casusbeschrijvingen in SURF-groepen
5. Handleiding gebruik
DiViDU
1 handleiding voor studenten en 1 handleiding voor docenten 1 handleiding studenten, 1 handleiding docenten, 1
handleiding hardware-keuze. Deze handleidingen zijn
toegankelijk via de DiViDU-website, het didactisch handboek
en de projectwebsite.
6. Scholing Ad hoc, a la carte voor deelnemers aan het project; Centrale
scholing overige (niet bij het project betrokken) docenten
Locale scholing DiViDU voor studenten en docenten, locale
didactische scholing voor studenten en docenten, 1 centrale
scholing DiViDU contactpersonen door projectleiding, 1-1 op
advies en coaching door projectleiding
De scholing van andere docenten heeft plaatsgevonden in de
vorm van de slotconferentie
7. DiViDU uitbreiden met
expertfunctie
Functioneel ontwerp, technisch ontwerp, werkbare versie,
eventueel uitproberen in experimenten najaar 2007
Functioneel ontwerp, technisch ontwerp, en werkbare versie
zijn opgeleverd. De exportfunctie is niet uitgeprobeerd in
experimenten najaar 2007 (zie evaluatie Werkpakket 4)
8. DiViDU Onderbrengen bij uitgever DiViDU wordt geëxploiteerd door Uitgever HB Baarn
9. Didactisch handboek Als pdf op dvd Als Wiki beschikbaar en openbaar toegankelijk. Er wordt nog
verder door ontwikkeld in kader van de besteding van de
Dividossier 14
onderuitputting
10. Wetenschappelijk
publicatie
1 0; Er is wel aan gewerkt, maar nog niet opgeleverd (zie
evaluatie Werkpakket 5). In het kader van de besteding van
de onderuitputting worden er minimaal 2 gepland
11. Vakpublicatie of
conferentiepaper
1 0 vakpublicatie; 10 conferentiepapers
12. Projectwebsite Met alle resultaten Projectwebsite is beschikbaar en toegankelijk
(www.Dividossier.nl) met alle resultaten en link naar
handboek, waarin de “inhoudelijke” resultaten te vinden
zijn. De projectwebsite wordt tot 1 maart 2009 onderhouden
en beheerd.
13. Repository Met alle resultaten, op dvd Alle resultaten zijn ondergebracht in de projectwebiste, het
didactische handboek, en/of de website van de uitgever HB
Baarn. Er is geen dvd met een repository opgeleverd (zie
evaluatie Werkpakket 5)
14. Slotconferentie Niet gepland Gerealiseerd op 30 november bij SURFnet in Utrecht met
ruim 70 deelnemers, bestaande uit docenten, adviseurs,
managers, en onderzoekers, van de partnerinstelling en
overige instellingen voor het ho
15. Verhoging participatie Meting van 5% participatieverhoging middels inschattingen
van de docenten
Dit is niet gerealiseerd. Zie het hoofdstuk over lessons
learned voor een toelichting
Dividossier 15
4. Samenvatting van de werkpakketten
In aanvulling op deze resultaten zijn bij de 14 onderwijspartners 25 onderwijsexperimenten met
digitale videodossiers en DiViDU uitgevoerd, verdeeld over het academische jaar 2006-7, en het
eerste deel van het academische jaar 2007-8. De ervaringen zijn vastgelegd in partnerrapportages
waarvan een beknopte samenvatting per opleiding is opgenomen de evaluatie van de
Werkpakketten 1 en 2, en een uitgebreidere samenvatting in de Bijlagen 1 en 2.
In Werkpakket 1 zijn in 6 opleiding 8 onderwijsexperimenten uitgevoerd. Het
videodossier werd in het merendeel van de experimenten ingezet als instrument om studenten te
begeleiden in het zelf ontwikkelen van vaardigheden. Dit waren bijvoorbeeld:
gespreksvaardigheden, docentvaardigheden, vergadervaardigheden, samenwerkingsvaardigheden,
spreekvaardigheid. In een enkel geval werd het videodossier gebruikt om studenten eerst een goed
model - goed voorbeeldgedrag- te laten analyseren. Door één opleiding werd het videodossier
gebruikt voor de beoordeling van ontwikkelde vaardigheden: studenten moesten via video-opnames
hun gespreksvaardigheid in de vreemde taal kunnen aantonen. In het overzicht hieronder zijn de
activiteiten van de partners kort samengevat.
In Werkpakket 2 werkten vrijwel alle Nederlandse universitaire lerarenopleidingen, behalve die van
de Technische Universiteit Delft, aan in totaal 17 experimenten waarin studenten een videodossier
samenstelden over hun eigen handelen als docent voor de klas. Van de acht opleidingen hadden vijf
nog niet eerder ervaring opgedaan met een streaming videodossier. Alle opleidingen
experimenteerden met het videodossier voor begeleidingsdoeleinden (reflectie op eigen handelen),
drie opleidingen experimenteerden ook met een videodossier voor summatieve beoordeling. Geen
van de opleidingen maakten gebruik van de mogelijkheid om een videodossier rond analyseren van
“goed voorbeeldgedrag” samen te stellen.
Partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling
1 DGK_UU 2 � �
2 GNK_UU 1 �
3 AMC_UvA 1 �
4 CIMP_Utwente 1 �
5 LET_UL 2 �
6 ACTA 1 � �
Dividossier 16
In Werkpakket 3 is het flankerend onderzoek uitgevoerd. In dit onderzoek zijn de ervaringen met de
onderwijsexperimenten vastgelegd. Hierbij waren de partners vrij in de wijze waarop gegevens
werden verzameld. Wel is een gezamenlijk analysekader gehanteerd. Over het algemeen kan
worden geconcludeerd dat het digitale videodossier een effectief middel is voor begeleiding van
studenten: het vermogen tot zelfreflectie van studenten wordt groter, de motivatie voor reflectie
op het eigen handelen wordt groter, en studenten worden zich beter bewust van het eigen
handelen. Het digitale videodossier geeft in de gevallen waarin ook het aspect van beoordeling aan
de orde is gekomen aan dat de competenties van studenten valide kunnen worden weergegeven. Dit
betekent dat het voor studenten duidelijk is welke competenties zij moeten laten zien en voor
docenten op welke competenties zij hun begeleiding en beoordelingen moeten afstemmen. Lange
tijd is geprobeerd aan te kunnen tot dat de participatie van studenten aan de opleidingen door het
gebruik van digitale videodossiers zou stijgen. Deze effectmeting is niet gelukt: docenten kunnen en
willen hierover geen uitspraak doen (wat wel was voorzien in het Controlling document), en door
andere veranderingen in de opleidingen is een vergelijking van instroom, doorstroom en
uitstroomcijfers van voorgaande jaren niet zinvol. Gedurende de projectperiode zijn we in staat
geweest voor de effectmeting een goede oplossing te vinden.
In Werkpakket 4 zijn de activiteiten met betrekking tot de professionalisering van studenten
en docenten (scholing en handleidingen) en de beschikbaarheid en verdere ontwikkeling van DiViDU
1.5 uitgevoerd. In Werkpakket 5 zijn de disseminatie-activieiten ondernomen. De resultaten van
biede werkpakketten zijn reeds samengevat in het voorgaande hoofdstuk.
In Werkpakket 6 was het projectmanagement ondergebracht. Over het algemeen is een
“losse” managementstijl gehanteerd waarbij partners alleen bij niet-functioneren tot
verantwoording zij geroepen. De partners waren positief over deze wijze van management en
schatten in dat dit ook de meest effectieve was voor het project.
partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling
IVLOS_UU 1 �
ICLON_UU 2 �
UOCG_RUG 3 � �
ELAN_Utwente 2 �
ILS_RU 1 �
OC_VU 3 � �
ESOE_TU/e 2 �
ILO_UvA 3 � �
Dividossier 17
5. Lessons learned over gebruik van digitale videodossiers
Effectmeting
Een van de uitgangspunten voor het NAP is dat projecten kunnen aantonen bij te dragen aan de
verbetering van de participatie in het hoger onderwijs. Een van de doelstellingen, zoals verwoord
bij de Karakteristieken van het project, was 5% meer studenten te laten deelnemen aan het hoger
onderwijs door het gebruik van digitale videodossiers. In het Controlling document was aangegeven
dat hiervoor de inschattingen van de docenten zouden worden gebruikt. Tijdens het project is
geprobeerd een manier te bedenken om hierover informatie te verzamelen. Dat is uiteindelijk niet
gelukt. Er is geen effectmeting uitgevoerd waaruit blijkt dat het gebruik van digitale videodossiers
in de onderwijsexperimenten heeft geleid tot een verhoging van de participatie van studenten in de
betreffende opleiding. Hiervoor zijn meerdere verklaringen. De eerste is dat partners hun handen
vol hadden aan de snelle organisatie en het uitvoeren van de onderwijsexperimenten, en derhalve
weinig aandacht hadden voor het flankerend onderzoek en de bovengenoemde effectmeting in het
bijzonder. De tweede verklaring is dat docenten aangeven geen uitspraken te willen en/of te
kunnen doen over een dergelijk effect: zij geven aan geen eerdere ervaringen te hebben met
digitale videodossiers of geen oorzakelijke verbanden te willen of te kunnen leggen (er is immers
nog wel wat meer veranderd in de opleiding). De derde verklaring is dat geen van de
onderwijsexperimenten op een vergelijkbare manier is uitgevoerd als in voorgaande jaren. Er was
sprake van de invoering van een nieuw curriculum (bijvoorbeeld ILO-UvA en DGK_UU), nieuw
onderwijs (bijvoorbeeld GNK_UU), of ingrijpende veranderingen (anders dan het gebruik van digitale
videodossiers) in bestaand onderwijs (alle andere partners), zoals nieuwe beoordelingsprocedures,
nieuwe werkvormen, en nieuwe vakinhoud. Deze factoren (verstorend wat betreft de effectmeting)
waren niet of niet in deze mate voorzien.
Vervolgens lijkt dat het project Dividossier –naast een efficiëntieslag door tijdwinst van
studenten en minder stafuren door docenten- met name invloed kan hebben op de verbetering van
de kwaliteit van het onderwijs, en wel meer specifiek een verbetering van de mogelijkheid tot een
valide weergave van competenties van de student: voor studenten om ze te laten zien en voor
docenten om hun didactiek en beoordeling te kunnen afstemmen. Dit betekent dat digitale
videodossier en deze mogelijke kwaliteitsslag vooral invloed zal hebben op doorstroom (sneller) en
uitstroom (beter) van studenten, en minder (of indirect en op termijn) op instroom en studie-uitval.
Juist deze laatste twee aspecten lijken beslissend voor een verhoging van de participatie in het ho.
De hier gepresenteerde conclusies zijn gebaseerd op het onderzoek dat door de partners
parallel is uitgevoerd, op de studie van het Cito naar het aspect van beoordeling en de
zelfevaluaties die alle partners in hun eindrapport hebben opgenomen. Het partneronderzoek en
het onderzoek van het Cito zijn samengevat in de Evaluatie van werkpakket 3: ontwerpend
onderzoek. De zelfevaluaties van de partners zijn opgenomen in hun eindrapport, die zijn
opgenomen in Surfgroepen (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten
per partner onder shared documents). Ook de terugbliksecties in de beschrijving van de
experimenten in Bijlage 2 en 3 geven informatie over de mate waarin digitale videodossiers
effectief en efficiënt zijn ingezet bij de begeleiding en beoordeling van studenten.
Over het algemeen kan worden geconcludeerd dat het digitale videodossier een effectief
middel is voor begeleiding van studenten: het vermogen tot zelfreflectie van studenten wordt
groter, de motivatie voor reflectie op het eigen handelen wordt groter, en studenten worden zich
beter bewust van het eigen handelen. Tevens lijkt de inzet van digitale videodossiers in het
algemeen een positieve invloed te hebben op de voorwaarde voor een verbeterde door- en
Dividossier 18
uitstroom van studenten: het digitale videodossier geeft in de gevallen waarin ook het aspect van
beoordeling aan de orde is gekomen valide de competenties van studenten weer. Dit betekent dat
het voor studenten duidelijk is welke competenties zij moeten laten zien en voor docenten op
welke competentie zij hun begeleiding en beoordelingen moeten afstemmen.
Techniek
De ervaringen met de DiViDU-tool en de benodigde hardware (camera’s, laptop) en software
(snijmachine, WMV) zijn wisselend, maar over het algemeen waren er weinig technische problemen.
Er is een aantal zaken die aan de DiViDU veranderd zou kunnen worden om er een betere en vooral
aangenamere tool van te maken. De beperkingen van de omvang en het aantal fragmenten, de
vormgeving van de interface, de toegankelijkheid via een single log-on, privacy-bescherming, en
een exportfunctie zijn hiervan enkele voorbeelden. Ondanks deze wensen, is de tool als voldoende
ervaren om de begeleiding en beoordeling van digitale videodossiers van studenten te
ondersteunen.
Belangrijkere beperkingen werden gevormd door de praktijkcontext waarin de opnames
gemaakt moesten worden. Hiervoor zijn door veel partners tijdens het project veranderingen
doorgevoerd, zoals de videotrolley van ACTA, de ingerichte collegezaal van LET_UL, en de aanschaf
van digitale hard-disk camera’s en laptop door verschillende partners.
Andere randvoorwaarden
Een van de belangrijkste conclusies met betrekking tot randvoorwaarden is het verplicht stellen van
het werken met digitale videodossiers. Evenals bij andere onderwijskundige innovaties, zijn
studenten (en docenten) in eerste instantie niet geneigd mee te gaan. Deze weerstand wordt nog
versterkt als de ingreep (veel) tijd kost en misschien ook nog moeilijk lijkt. Dit is bij digitale
videodossiers beiden aan de hand. Enkele partners hebben besloten de vrijwillige deelname aan hun
experimenten gedurende het project te veranderen in verplichte deelname. Overigens bleek
achteraf dat zowel voor studenten als docenten de tijdsinvestering en de technische eisen mee te
vallen.
Een andere randvoorwaarde betreft de training van studenten en docenten. Over het
algemeen werd de noodzaak van een uitgebreide technische training niet gezien, niet voor
studenten en niet voor docenten. Een enkel hands-on workshop, handleiding en “veel doen” lijken
voldoende om met DiViDU uit de voeten te kunnen. Wel wordt door enkele partners aangegeven dat
een training in het geven van feedback, en wel specifiek in het geven van digitale feedback op
videomateriaal, nodig is. Docenten zijn niet gewend om feedback te geven op een beperkte set van
handelingen zoals die in een videoclip te zien is. Studenten hebben moeite met het geven van
inhoudelijke feedback en suggesties voor verandering; zij zijn meestal gericht op het ondersteunen
van hun medestudent.
Didactiek
In het didactisch handboek dat in het kader van het project is ontwikkeld, wordt uitgebreid
ingegaan op de didactische aspecten van begeleiden en beoordelen met behulp van digitale
videodossiers. Dit handboek is in Wiki en kan worden geraadpleegd op
https://www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek/. In dit handboek staan drie scenario’s
beschreven voor achtereenvolgens het analyseren van andermans videomateriaal, reflectie op je
eigen videomateriaal, en het in orde maken van videomateriaal om competenties te laten zien en
daarmee beoordelaarbaar te maken.
Dividossier 19
Ook uit het onderzoek komen enkel conclusies over de didactiek van digitale videodossiers. De
eerste is de combinatie van feedback in het videodossier en in face-to-face-bijeenkomsten. Niet
alleen bleek het lastig alle feedback in DiViDU zelf vorm te geven, fysieke bijeenkomsten roepen
meer feedback op en docenten kunnen meer sturen op feedback.
In het handboek staan enkele voorbeeldopdrachten voor elk van de scenario’s. De ervaringen in
het onderzoek geven aan dat de videofragmenten –naast duidelijk en to the point- vooral aanleiding
moeten geven tot reflectie. Dikwijls is dit een situatie die niet goed is verlopen, maar het kan ook
op een andere manier een aandachteisende situatie zijn geweest voor de betrokkene.
Naast een combinatie van het digitale videodossier en face-to-face-bijeenkomsten voor
feedback op het handelen, is ook een andere combinatie effectief gebleken, nl. de combinatie van
verschillende (elektronisch beschikbare) bronnen, zoals een combinatie van filmfragmenten van het
handelen van de student, expliciteringen van het handelen door de student, en aanvullende
documenten (lesplannen, leerlingenquetes, etc.) in één online dossier. Ook voor een onafhankelijke
beoordelaar bleek het –mede door die combinatie- zeer goed mogelijk om het digitale videodossier
te beoordelen en de beoordelingen kwamen op essentiële punten overeen met die van de eigen
docent.
Om feedback door medestudenten te stimuleren zou deze feedback ook beloond moeten
worden, evenals de eigen reflecties. Feedback in DiViDU kan gemakkelijk worden bewaard en aan
de betreffende clip worden gehangen, waardoor het ook mogelijk is de gegeven feedback in de
beoordeling van de competenties van studenten mee te nemen. Daardoor worden studenten zich
nog meer bewust van het belang van feedback.
Voor verdere inzichten en tips op het gebied van de didactiek van digitale videodossiers
wordt verwezen naar het Wiki-handboek.
Implementatie in de opleiding
In het handboek is ook een pagina opgenomen over de implementatie van digitale videodossiers in
de opleiding. Hierbij wordt een stappenplan gepresenteerd met 3 essentiële onderdelen:
onderbouwing van de inhoudelijke noodzaak, procedures rond de techniek, en de plaats in de
opleiding. Met name dit laatste is in dit project, ondanks een tijdige en gedegen voorbereiding bij
de meeste partners, toch een probleem gebleken. Het is lastig, zeker als een studiejaar reeds is
begonnen, om ruimte te creëren in het curriculum en in de betaking van docenten. Hierbij is het
belangrijk om te beseffen dat de implementatie van digitale videodossiers, afhankelijk van de
aanwezige ervaring op dit gebied, tijd en dus geld gaat kosten. In eerste instantie moeten –naast de
licentie voor een tool als DiViDU- kosten worden ingeruimd voor de extra tijd (inwerk- en
beoordelingstijd) van docenten en technische ondersteuning.
Tevens is uit met name de experimenten bij DGK_UU gebleken dat er niet meerdere
innovaties tegelijkertijd moeten ingevoerd. Dat klinkt voor de hand liggend, maar het is toch goed
om te beseffen dat het concept van digitale videodossier, zelfs bij opleidingen die al werken met
video en/of digitale portfolio, beschouwd moet worden als een innovatie.
Dividossier 20
6. Vooruitblik
De resultaten die in het project Dividossier zijn geboekt moeten worden uitgedragen en geborgd.
Hier is tijdens de projectperiode al veel aan gebeurd. Inmiddels is ten behoeve van de disseminatie
en duurzaamheid van de resultaten van projecten uit de eerste ronde van het NAP een oproep voor
voorstellen uitgegaan. Hieronder volgt een beschrijving van activiteiten ten behoeve van de
disseminatie en de borging van de projectresultaten rond de inzet van digitale videodossiers in het
hoger onderwijs.
DiViDU 1.5
De tool DiViDU 1.5 is vanaf 2003 ontwikkeld door het Instituut voor de Lerarenopleiding (ILO) van de
Universiteit van Amsterdam. Dit is gebeurd in opeenvolgende projecten die door de Digitale
Universiteit (DU) waren gefinancierd. Alle instellingen voor hoger onderwijs maken reeds gebruik
van een elektronische leeromgeving (ELO; Blackboard, WebCT of Sharepoint). Deze ELO’s kunnen
naast DiViDU (eventueel gelinkt) worden gebruikt, eventueel als stap naar gebruik van DiViDU als
enige ELO. Mede door de opheffing van de DU, is per 1 juli 2007 DiViDU 1.5 ondergebracht bij door
HB Uitgevers Baarn (http://www.hbuitgevers.nl/).
Voor de partners in het project Dividossier is een projectlicentie afgesproken, waarbij de
licenties doorlopen tot 1 juli 2008. Tevens zijn op instellingsniveau licentieafspraken gemaakt
tussen de instellingen die bij Dividossier zijn betrokken en HB Uitgevers. HB Uitgevers zal ook met
andere onderwijsinstellingen licentieafspraken maken. De kosten voor de licenties zijn lager of
gelijk aan die van de DU. DiViDU 1.5. is beschikbaar via het Eduroam-profiel.
Tijdens de projectperiode van Dividossier is het gebruik van de virtuele snijmachine van
SURF voor het bepalen van de beelden in DiViDU (weer) mogelijk geworden. Dit verhoogt het
gebruiksgemak van studenten van de tool DiViDU 1.5.
Verdere ontwikkelingen van DiViDU 1.5
Een wens van enkele partners uit het Dividossierproject was de mogelijkheid voor studenten om hun
materiaal te exporteren. Hierdoor zou het materiaal –net als bij andere (elektronische) portfolio’s
meeneembaar worden. In het Dividossierproject heeft de technische partner een exportfunctie
opgeleverd waardoor studenten de mogelijkheid hebben hun eigen materiaal te exporteren. Hierbij
wordt tevens het eigenaarschap van het materiaal nagegaan.
Het ILO zal als ontwikkelaar van DiViDU betrokken blijven bij het doorontwikkelen van de
tool en het ondersteunen van de helpdesk. Het is een wens van de projectleiding dat de
exportfunctie wordt uitgebreid voor materiaal dat niet eigendom is van degene die exporteert
(maar wel beschikbaar is). Hierover vindt overleg plaats tussen de technische partner (Noterik), ILO
en HB Uitgevers. Tevens wordt bekeken of de vormgeving en layout van de interface van de DiViDU-
tool kan worden verbeterd.
Handleidingen
In het Dividossierproject zijn handleidingen gemaakt voor het technische en functioneel gebruik van
DiViDU 1.5, zowel voor studenten als docenten. Deze handleidingen zijn vrij beschikbaar (via de
projectwebsite www.Dividossier.nl), het handboek en de subsite van DiViDU die is ondergebracht bij
de website van HB Uitgevers.
Dividossier 21
Handboek didactiek van digitale videodossiers
In het project is een didactische handboek opgezet waarin procedures van het begeleidingen en
beoordelen van studenten met behulp van digitale videodossiers worden beschreven. Dit handboek
is geschreven in de vorm van een Wiki en wordt in januari 2008 openbaar toegankelijk
(www.Dividossier.nl). Na afloop van het project zal verder worden gewerkt aan het verbeteren van
het handboek, waarbij de redactie van de Wiki bij het ILO_UvA zal blijven.
Voorbeelddossiers
Naast de voorbeelddossiers die in het kader van het project zijn opgeleverd, zal verder worden
gewerkt aan het beschikbaar stellen van voorbeelddossiers via de DiViDU-site van de uitgever HB
Baarn. Hierbij zal met name de diversiteit van de dossiers worden aangepakt, opdat een breed scala
van voorbeelden beschikbaar is van de inzet van DiViDU bij digitale videodossiers. Tevens zijn de in
het project opgeleverde videodossiers samengevat met behulp van metadata die publiek
toegankelijk is (via www.Dividossier.nl).
Implementatie in het curriculum: management en bestuurders
Een doel van de experimenten die de partners in Dividossier hebben uitgevoerd, was ervaringen op
te doen met digitale videodossiers, met als verder weg liggend doel de integratie van digitale
videodossier in het curriculum van de opleiding of de module. Voor dit laatste doel, de integratie in
het curriculum, is meer nodig dan positieve ervaringen met digitale videodossiers in een deel van de
opleiding. De verantwoordelijken voor de opleiding evenals andere, niet-betrokken docenten,
moeten worden overtuigd van het nut van digitale videodossiers. Dit is bij enkele partners gebeurd
waar of in het academisch jaar 2007-8 of in het daarop volgende jaar digitale videodossiers
opleidingsbreed worden ingezet. Bij andere partners maakt digitale videodossiers een vast
onderdeel uit van de module of cursus.
Wat betreft de implementatie in het curriculum van de universitaire lerarenopleidingen
(ulo’s) zal gebruik gemaakt worden van de mogelijkheden die het overlegorgaan Interdisciplinaire
Commissie Lerarenopleiding (ICL) biedt. In de ICL zijn alle 6 algemene en alle 3 technische
universitaire lerarenopleidingen betrokken. Daarenboven komen de ulo’s (zowel de contactpersonen
uit Dividossier als de onderwijsdirecteuren die in de ICL zitting hebben) in januari 2008 bij elkaar
voor een subsidieaanvraag voor de tweede ronde van het Nationaal Actie Programma e-learning voor
het gebruik van DiViDU 1.5 om de instroom van studenten te verbeteren.
Verspreiding DiViDU en kennis rondom digitale videodossiers
Inmiddels zijn er al activiteiten ondernomen ten behoeve van de verspreiding van DiViDU en het
gebruik van digitale videodossiers naar andere opleidingen dan de opleidingen van de partners die
zijn betrokken bij het project Dividossier (Hogeschool der Kunsten Amsterdam, Dansacademie
Arnhem). Deze activiteiten zullen worden voortgezet na afloop van het project. De activiteiten
variëren van kennismakingsgesprekken tot hands-on workshops in het gebruik van DiViDU. Verder zal
verspreiding van de kennis van digitale videodossiers ook plaatsvinden via de Webstroom-
gemeenschap (http://video.surfnet.nl/info/webstroom/home.jsp). Daarenboven zal (ook) worden
gepresenteerd op onderwijsconferenties (Innovatium Rotterdam) en onderzoeksconferenties
(bijvoorbeeld EARLI-SIG Assessment Berlijn of HRDI-conferentie Lille). Daarin zal ook worden
geprobeerd een transfer te maken naar een andere context dan de opleidingen die waren betrokken
bij het project, en zelfs naar een context buiten de onderwijskolommen (leren op de werkplek,
bedrijfsopleiding).
Dividossier 22
7. Financiële verantwoording
Stafkosten
De in het Controlling document vermelde begroting van de stafkosten zijn in principe als maximum
aangehouden. Van de 15 partners in het project, hebben 3 partners meer stafbudget besteed dan
begroot: Cito (€150), Let_UL (€7874) en ILO_UvA (€38.851). Bij het Cito wordt dit gecompenseerd
door een onderbesteding in materiële kosten. Bij Let_UL wordt een deel van de overbesteding
gecompenseerd door onderbesteding van het materiële budget (€1.303) en is tevens €1.740 (zijnde
30 uur à €58) toegevoegd aan het partnerbudget. Dit laatste betreft de uren die zijn besteed aan
voorbereiding van de slotconferentie, die niet waren begroot. De overbesteding bij het ILO_UvA is
voor een klein deel gecompenseerd door onderbesteding van het materiële budget (€6.342) en
tevens is €2512,50 (33,5 uur à €75) toegevoegd aan het partnerbudget. Deze laatstgenoemde uren
zijn aan de voorbereiding van de slotconferentie besteed (en zijn niet begroot). Dit betekent dat de
maximaal beschikbare budgetten voor deze partners (op basis waarvan de subsidie wordt berekend)
zijn verhoogd tot €19.050 (Cito), €50.143 (LET_UL), en €137.179 (ILO_UvA). De andere 12 partners
hebben onderbesteed. Deze onderbestede stafkosten zijn deels gebruikt ter compensatie van de
overbesteding in materiële kosten (zie aldaar) en deels voor de dekking van de
accountantscontroles (idem).
In totaal is ruim K€100 onderbesteed in stafkosten. De onderbesteding van de stafkosten
heeft nauwelijks gevolgen gehad voor de behaalde resultaten van het project, althans niet voor de
geplande opbrengsten.
Als we de verdeling van de stafkosten over de 6 werkpakketen nader bekijken, valt op dat
de grootste onderbesteding van de stafkosten terug te vinden is in de uitvoering van de
experimenten (WP1 en WP2). De partners die hebben onderbesteed, hebben dit ook vooral gedaan
in deze werkpakketten. Deze onderbesteding uit zich een lagere intensiteit van de experimenten bij
veel partners (ACTA, ICLON_UL, ILS_RU, ESoE_TU/e) en/of een iets lager aantal opgeleverde
videodossiers , (DGK_UU, UOCG_RUG) in vergelijking met het Controlling document. Bij een enkele
partner is het experiment uitgevoerd met ongeveer gelijke kwaliteit en kwantiteit, alleen met
minder budget (CIMP_Utwente, ELAN_Utwente), of is zelf overgepresteerd (ILO_UvA, AMC_UvA).
Verder is in WP5 behoorlijk overbesteed. Dit wordt met name veroorzaakt door ILO_UvA, die
relatief veel uren heeft besteed aan de vertegenwoordiging van het project naar buiten (iets dat
ook onder activiteiten van WP6 zou kunnen vallen). Deze laatste redenering volgend, zijn er minder
uren dan begroot besteed aan projectmanagement door ILO_UvA. Deze tijdsbesteding is met opzet
zo laag mogelijk gehouden (zie Evaluatie van werkpakket 6, projectmanagement).
Materiële kosten
Van de 15 partners hebben 7 partners overbesteed in hun materieel budget. Hierin betreft het soms
forse overschrijdingen (AMC_UvA, ACTA, GNK_UU, UOCG_RUG, en ILS_RU). De overschrijding bij
AMC-UvA wordt geheel verklaard door het inhuren van simulatiepatiënten, een soort stafkosten die
zijn ondergebracht bij materiële kosten. De andere partners hebben hardware aan moeten schaffen
om het experiment te kunnen uitvoeren. Daarin was niet voorzien bij de start van het project, maar
tijdens de loop van het project is gebleken dat deze bij sommige partners noodzakelijke
investeringen zijn geweest om het experiment te kunnen starten. Verder zijn de reiskosten (€2.755)
en vergaderkosten (€517) beperkt gebleven, mede dankzij de mogelijkheid gratis te kunnen
vergaderen bij SURF in Utrecht.
Dividossier 23
Licentiekosten
Voor de licentiekosten van DiViDU is in eerste instantie €2.000 per partner begroot (in totaal
€28.000, want Cito voert geen experiment uit). Gedurende de loop van het project is besloten de
licenties centraal te bekostigen uit het projectbudget (door ILO_UvA). Dit betekent ook dat de
partners uit Dividossier tot 1 juli 2008 gebruik kunnen maken van de DiViDU-tool. De licenties tot 1
juli 2007 voor de niet-DU-partners (allen met uitzondering van de partners van de Utwente en de
UvA) zijn gefactureerd door de DU (€11.900); de licenties van 1 juli 2007 tot 1 juli 2008 (alle
partners) zijn gefactureerd door de HB Baarn Uitgevers (€7080,50). De licenties voor de beide
partners van de Utwente tot 1 juli 2007 zijn betaald door CIMP (€2.000); de licenties voor de
partners van de UvA zijn op centraal niveau betaald en niet doorbelast. De op centraal niveau (lees:
ILO_UvA) betaalde licentiekosten (€18.981) worden voor 100% betaald uit de projectsubsidie (want
het zijn uitgaven voor alle partners uit het project).
Slotconferentie
De slotconferentie op 30 november 2007 is slechts terloops vermeld in het Controlling document.
Deze is niet begroot, en ook niet in de lijst met opbrengsten opgenomen. Derhalve is besloten de
onderbesteding van het licentiebudget (€7.020) te besteden aan de slotconferentie. De kosten voor
de slotconferentie bedragen €7.820 (betaald door ILO_UvA). De overschrijding van €800 wordt
toegestaan vanwege een onderbesteding van de post onvoorzien (zie hieronder). De op centraal
niveau (lees: ILO_UvA) betaalde materiële kosten voor de slotconferentie (€7.820) worden voor
100% betaald uit de projectsubsidie (want het zijn uitgaven voor alle partners uit het project).
Noterik
Voor de activiteiten van de commerciële, technische partner in het project, Noterik, is €30.000
begroot. Noterik is geen partner en wordt 100% gesubsidieerd (voor €75 per uur). Het budget voor
Noterik is ondergebracht bij ILO_UvA. De activiteiten van Noterik betreffen de ontwikkeling van een
exportfunctie voor DiViDU (add-on). Omdat gedurende het project de uitgever HB Baarn
aanvullende eisen heeft gesteld aan de exportfunctie (nl. een controle op eigenaarschap) is
besloten Noterik aanvullende taken te geven in verband met de exportfunctie. De meerkosten
(€16.889) worden gedekt uit de post onvoorzien (zie hieronder). De op centraal niveau (lees:
ILO_UvA) betaalde kosten van Noterik (€46.889) worden voor 100% betaald uit de
projectsubsidie (want het zijn uitgaven voor alle partners uit het project).
Onvoorzien
Aan het begin van het project is een behoorlijk post onvoorzien opgenomen vanwege de
onzekerheden op het gebied van de techniek (exportfunctie, virtuele snijmachine, eventueel andere
wensen ten aanzien van DiViDU). Van de €33.000 is een deel (€16.889) daadwerkelijk besteed aan
aanvullende technische activiteiten door Noterik. Ook is €800 van deze post besteed aan de
slotconferentie. Tijdens de loop van het project is in overleg met de partners besloten om de rest
van de post onvoorzien beschikbaar te stellen voor conferentiekosten van alle partners. Dit heeft
geleid tot een totaal besteed bedrag van €11.248 uit de post onvoorzien aan conferentiekosten. Dit
betekent dat het totaal €28.137 (€16.889 Noterik + €11.248 Conferentiekosten) ruim binnen de
begroting van de post onvoorzien van €33.000 blijft. De conferentiekosten (€11.248) worden
toegevoegd aan het partnerbudget (waarvan een deel wordt gematched door de betreffende
partner).
Dividossier 24
Accountant
In het Controlling document was €2.500 begroot voor de centrale accountantscontrole van
Dividossier. Tevens was in de post onvoorzien €5.000 bestemd voor accountantscontrole. Gedurende
de loop van het project heeft SURF aangekondigd dat alleen een accountantscontrole hoeft te
worden uitgevoerd voor partners die meer dan €30.000 subsidie opvragen,en dat de centrale
accountantscontrole vervalt. Tevens is toestemming gegeven om de accountantscontrole van de
partners ten laste te laten komen van de onderbesteding door de partners in Dividossier. Slechts 3
van de 15 partners vragen meer dan €30.000 subsidie op en zullen derhalve een accountantscontrole
laten uitvoeren. De geschatte kosten voor de accountantscontrole zijn €8.500 en worden
toegevoegd aan het partnerbudget (waarvan een deel wordt gematched door de betreffende
partner).
Matching en subsidie
Het bestede projectbudget bedraagt €712.773. Omdat hierin geen rekening is gehouden met 3
partners die meer besteden dan hun (bijgestelde) begroting (AMC_UvA, LET_UL, en ILO_UvA), wordt
voor deze partners het maximaal beschikbare gesteld op €46.797 voor AMC-UvA (in plaats van
€47.339), op €52.046 voor LET_UL (in plaats van €56.876), en op €179.680 voor ILO_UvA (in plaats
van €209.676). Dit betekent dat het projectbudget op basis waarvan de subsidie wordt berekend,
€677.404 bedraagt. Hiervan wordt 75% subsidie opgevraagd (€508.053). Van dit subsidiebedrag zijn
vervolgens eerst de kosten voor het gehele project afgetrokken (€73.690, zijnde €46.889 Noterik,
€18.981 centrale licentiekosten, en €7.820 materiële kosten slotconferentie). Dit betekent dat
€434.363 subsidie onder de 15 partners verdeeld kan worden, bijna 72% van het gecorrigeerde
projectbudget van €677.404 minus de algemene projectkosten van €73.690 (€603.714). De 3
partners die meer hebben besteed dan hun begroting (AMC_UvA, LET_UL, en ILO_UvA), krijgen
relatief minder subsidie (en matchen dus meer).
Dividossier 25
8. Kostenoverzicht
Controlling document (planning) In Euro’s ILO-UvA AMC-UvA ACTA OC-VU IVLOS-UU DGK-UU GNK-UU ICLON-UL LET-UL ELAN-UT CIMP-UT UOCG-RUG ILS-RU TU/e Cito Noterik totaal
WP1 0 34800 34800 0 0 34800 34800 0 34800 0 34800 0 0 0 208800 WP2 34800 0 0 34800 34800 0 0 34800 0 34800 0 34800 34800 34800 278400 WP3 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 3480 18000 66720 WP4 9000 3600 5400 3600 30000 51600 WP5 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 1044 540 15156 WP6 80000 696 696 696 696 696 696 696 4176 696 696 696 696 696 360 92888 staf 128324 43620 45420 40020 40020 40020 40020 40020 47100 40020 40020 40020 40020 40020 18900 30000 713564 materiaal 7850 1309 1363 1201 1201 1201 1201 1201 1413 1201 1201 1201 1201 1201 567 24507 licentie 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 28000 onvoorzien 33000 totaal 171174 46929 48783 43221 43221 43221 43221 43221 50513 43221 43221 43221 43221 43221 19467 30000 799071 0 subsidie 126669 34727 36099 31983 31983 31983 31983 31983 37380 31983 31983 31983 31983 31983 14406 30000 599112 matching 44505 12201 12683 11237 11237 11237 11237 11237 13133 11237 11237 11237 11237 11237 5061 199958
In uren ILO-UvA AMC-UvA ACTA OC-VU IVLOS-UU DGK-UU GNK-UU ICLON-UL LET-UL ELAN-UT CIMP-UT UOCG-RUG ILS-RU TU/e Cito Noterik totaal
WP1 0 464 464 0 0 464 464 0 464 0 464 0 0 0 0 0 2784 WP2 464 0 0 464 464 0 0 464 0 464 0 464 464 464 0 0 3712 WP3 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 240 0 890 WP4 120 48 72 0 0 0 0 0 48 0 0 0 0 0 0 400 688 WP5 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 7 0 202 WP6 1067 9 9 9 9 9 9 9 56 9 9 9 9 9 5 0 1239 staf 1711 582 606 534 534 534 534 534 628 534 534 534 534 534 252 400 9514
Dividossier 26
Realisatie In Euro’s ILO-UvA AMC-UvA ACTA OC-VU IVLOS-UU DGK-UU GNK-UU ICLON-UL LET-UL ELAN-UT CIMP-UT UOCG-RUG ILS-RU TU/e Cito Noterik totaal
WP1 0 15038 21638 0 0 8663 21175 0 39894 0 4050 0 0 0 0 110457 WP2 57600 0 0 26250 30135 0 0 20850 0 23305 0 19129 31473 15938 0 224679 WP3 7988 20210 975 3975 0 2438 4400 3450 5013 4650 8175 2325 3263 3488 17400 87748 WP4 10913 0 5925 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 30000 46838 WP5 21375 2885 1463 2025 0 788 600 600 6403 4950 1500 3600 600 0 1350 48138 WP6 69300 3080 2513 1913 0 3300 1125 2250 3664 900 975 3825 0 675 300 93819 staf 167175 41213 32513 34163 30135 15188 27300 27150 54974 33805 14700 28879 35335 20100 19050 30000 611678 materiaal 1508 4258 4385 1325 2610 388 4040 208 110 1042 62 10192 5092 89 349 0 35657 licentie 18981 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2000 0 0 0 0 0 20981 slotconf. 7820 7820 onvoorzien 7193 1368 0 1895 0 0 0 0 793 0 0 0 0 0 0 16889 28137 accountant 7000 500 1000 8500 totaal 209676 47339 36898 37383 32745 15576 31340 27358 56876 34847 16762 39071 40427 20189 19399 46889 712773 Noterik 46889 subsidie 183684 33670 26547 26896 23560 11206 22549 19683 37446 25072 12060 28111 29087 14525 13957 508053 matching 72881 13669 10350 10486 9186 4369 8791 7674 19430 9775 4702 10960 11340 5663 5442 204720 subsidie % 60,1 71,1 71,9 71,9 71,9 71,9 71,9 71,9 65,8 71,9 71,9 71,9 71,9 71,9 71,9 71,3
In uren ILO-UvA AMC-UvA ACTA OC-VU IVLOS-UU DGK-UU GNK-UU ICLON-UL LET-UL ELAN-UT CIMP-UT UOCG-RUG ILS-RU TU/e Cito Noterik totaal
WP1 0,0 217,0 289,0 0,0 0,0 115,5 375,0 0,0 989,0 0,0 54,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2039,5 WP2 768,0 0,0 0,0 350,0 413,0 0,0 0,0 289,0 0,0 315,0 0,0 288,0 435,3 213,0 0,0 0,0 3071,3 WP3 106,5 322,0 13,0 53,0 0,0 32,5 68,0 43,0 87,0 62,0 109,0 31,0 43,5 46,5 232,0 0,0 1249,0 WP4 145,5 0,0 79,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 625,2 849,7 WP5 285,0 41,0 19,5 27,0 0,0 10,5 12,0 8,0 120,0 66,0 20,0 48,0 8,0 0,0 18,0 0,0 683,0 WP6 924,0 44,0 33,5 25,5 0,0 44,0 18,0 22,0 64,0 12,0 13,0 51,0 0,0 9,0 4,0 0,0 1264,0 staf 2229,0 624,0 434,0 455,5 413,0 202,5 473,0 362,0 1260,0 455,0 196,0 418,0 486,8 268,5 253,0 625,2 9156,5 gem.
uurtarief 75,00 66,05 74,91 75,00 72,97 75,00 57,72 75,00 43,63 74,30 75,00 69,09 72,59 74,86 75,00 75,00
Dividossier 27
Kostenoverzicht Kostenoverzicht projectDividossier
Begroting Gerealiseerde projectkosten Restant begroting
(A) (B) (A)-(B)
Materiele kosten
wp1 6440 6439 1
wp2 8586 13097 -4511
wp3 2058 5115 -3057
wp4 1591 2730 -1139
wp5 467 2806 -2339
wp6 2865 5469 -2604
Totaal materiele kosten 22007 35657 -13650
Personele kosten
wp1 208800 110457 98343
wp2 278400 224679 53721
wp3 66720 87748 -21028
wp4 51600 46838 4762
wp5 15156 48138 -32982
wp6 92888 93819 -931
Totaal personele kosten 713564 611679 101885
Overige kosten
Accountant 2500 8500 -6000
Onvoorzien 33000 35957 -2957
licentiekosten 28000 20981 7019
Totaal overige kosten 63500 65438 -1938
Totaal projectkosten 799071 712774 86297
Toegekende subsidie 599112
Subsidie Intake 26103
Subsidie Mid term 132131
Subsidie Tussentijds 140456
Opgevraagd subsidie Eind 209363
Totaal opgevraagde subsidie 508053
Resterende subsidie 91059
De opgevraagde subsidie kan overgemaakt worden op rekeningnummer ABN AMRO 51.24.53.837 t.n.v. UvA Instituut voor de Lerarenopleiding te Amsterdam, Spinozastraat 55, 1018 HJ Amsterdam, o.v.v.WBS C.2610.0036
9. Evaluatie van het project
De inhoudelijke conclusies omtrent de inzet van digitale videodossiers in de begeleiding en
beoordeling van studenten in competentiegerichte opleidingen zijn reeds eerder beschreven. In de
onderhavige paragraaf zal worden ingegaan in de evaluatie van het projectmanagement van
Dividossier.
Projectorganisatie bij de partners
In het algemeen kan gesteld worden dat een goede organisatie bij de partners doorslaggevend is
geweest voor het slagen van de experimenten. Met name het tijdig beschikbaar krijgen van de tijd
voor docenten die in de experimenten moesten werken was een aardige klus. Het project is pas in
het late najaar van 2006 gehonoreerd door SURF-NAP en op 1 november gestart. Dit betekent dat
vele docenten reeds betaakt waren voor het studiejaar 2006-7, het jaar waar het grootste deel van
de onderwijsexperimenten plaats zou moeten hebben. Directe relaties tussen de lokale
projectleiding en de uitvoerende docenten (soms zelfs verenigd in één persoon) werkten positief op
de voortgang van het experiment. De partners waar deze relatie er niet was (ILS_RU) of waar
ingrijpende curriculumveranderingen hebben plaatsgevonden (DGK_UU, ESoE_TU/e) hebben
duidelijk grote moeite gehad om binnen de projectperiode tot acceptabele opbrengsten te komen.
Projectorganisatie Dividossier
In de aanloop van het project zijn alle partners reeds bij elkaar geweest om het project Dividossier
te bespreken. Bovendien bestond een deel van deze partners uit instellingen waarmee al werd
samengewerkt in eerder DiViDU-projecten of in het DU-Domeinprogramma ULO’s. Dit betekent dat
veel medewerkers van de instellingen de projectmedewerkers van de andere instelling al kenden.
Bovendien hadden veel van deze medewerkers meegedacht aan de idee om een project over
digitale videodossiers in te dienen (dit idee was een projectidee in het DU-Domeinprogramma). Dit
alles heeft positief gewerkt en heeft een voortvarende start tot gevolg gehad.
Na deze voortvarende start is echter het lastigste onderdeel aangebroken: het regelen van
de experimenten. Daartoe zijn in het begin projectbijeenkomsten gehouden (november, december
en januari), en is geprobeerd met behulp van planningskaarten partners te stimuleren hun ideeën
over de experimenten te expliciteren. Dit laatste middel is losgelaten, omdat de ervaring uitwees
dat partners die alles al geregeld hadden, hun planningskaarten wel wilden invullen (maar dat was
niet echt nodig, want zij konden er ook over vertellen), terwijl andere partners die moeilijkheden
ondervonden om de experimenten voor elkaar te krijgen, juist uitstelgedrag vertoonden of de
planningskaarten heel algemeen hebben ingevuld. Meer controle hierop leidde alleen maar tot meer
vermijdingsgedrag.
Mede door deze ervaring heeft de projectleiding besloten het project te proberen “losjes”
te leiden: ingrijpen indien nodig, maar vooral informatie geven en stimuleren. Dat heeft goed
gewerkt voor de partners die aardig op koers waren en konden zijn, maar minder voor de partners
die problemen hebben ervaren. Echter, ingrijpen met als eventueel gevolg dat een partner geen
deel meer uit zou maken van het project was lastig en eigenlijk ook onverantwoord. In een project
dat zo snel start en slechts 1 jaar duurt, moet er voldoende tijd zijn om een goed oordeel te kunnen
vormen over de gang van zaken bij een partner alvorens hier ingrijpende consequenties aan te
verbinden.
Dividossier 29
Relatie met SURF
Alle communicatie tussen SURF en projectpartners is via de projectleiding gegaan. Er is over het
algemeen wat onvrede bij de partners over de onduidelijkheid die lang heeft bestaat omtrent het
door SURF geaccepteerde uurtarief en de procedure rond de accountantscontrole. Tevens was er
wat irritatie over onduidelijkheid of het project wel of niet was gehonoreerd (is pas in de loop van
december mondeling gebeurd), en de subsidievoorwaarden en eventuele contracten met SURF en
partners (pas in maart 2007). Enkele partners (ILS_RU, UOCG_RUG, ELAN_Utwente, CIMP_Utwente)
hadden een contract nodig om een kostenplaats te kunnen openen die weer nodig was om docenten
te kunnen betaken (en onderwijsdirecteuren te kunnen overreden). Ook is de verschuivende
aandacht voor het onderzoeksdeel opmerkelijk: bij de honorering van het project is het werkpakket
3 met flankerend onderzoek met moeite behouden gebleven (de beoordelingscommissie was van
mening dat deze subsidie een onderwijssubsidie is en geen onderzoekssubsidie); naar het eind van
het project is het aantonen van effecten heel belangrijk. Aan de andere kant is SURF-NAP altijd
bereid geweest vragen te beantwoorden en is zij niet al te rigide in de gestelde eisen.
10. Evaluatie Werkpakket 1: videodossier en doorgaande leerweg
Binnen dit werkpakket werkten zes opleidingen aan de uitvoering van een of meerdere
experimenten met het samenstellen van een videodossier. Voor vier2 van de opleidingen was het
werken met het vastleggen van praktijksituaties via streaming video binnen de opleiding compleet
nieuw, twee opleidingen hadden al eerder ervaring met een streaming videodossier opgedaan. Het
videodossier werd in het merendeel van de experimenten ingezet als instrument om studenten te
begeleiden in het zelf ontwikkelen van vaardigheden. Dit waren bijvoorbeeld:
gespreksvaardigheden, docentvaardigheden, vergadervaardigheden, samenwerkingsvaardigheden,
spreekvaardigheid. In een enkel geval werd het videodossier gebruikt om studenten eerst een goed
model - goed voorbeeldgedrag- te laten analyseren. Door één opleiding werd het videodossier
gebruikt voor de beoordeling van ontwikkelde vaardigheden: studenten moesten via video-opnames
hun gespreksvaardigheid in de vreemde taal kunnen aantonen. In het overzicht hieronder zijn de
activiteiten van de partners kort samengevat.
Hieronder volgt per partner een samenvatting van de experimenten. In Bijlage 2 is voor elke partner
een verslag van de uitgevoerde activiteiten opgenomen. Dat verslag is opgebouwd uit de paragrafen
doelen, geplande en gerealiseerde producten, geplande en gerealiseerde activiteiten, en een
uitgebreide terugblik. Dat verslag is gebaseerd op de uitgebreide eindrapportages die de
opleidingen hebben geschreven (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje
Eindrapporten per partner onder shared documents).
Opleiding 1: Didactiek van Diergeneeskunde (DGK_UU)
Er zijn twee experimenten uitgevoerd. Het eerste experiment is gestart bij het nieuw te
ontwikkelen vak voor 6e jaarsstudenten (co-schaponderwijs). Hier zijn 2 analysemodules gevuld. Het
tweede experiment betreft een keuzevak Didactiek in het vierde jaar, waarin 16 modules zijn
gebouwd in DiViDU.
2 DGN_UU, GNK_UU, CIMP_UTwente, LET_UL,
Partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling
1 DGK_UU 2 � �
2 GNK_UU 1 �
3 AMC_UvA 1 �
4 CIMP_Utwente 1 �
5 LET_UL 2 �
6 ACTA 1 � �
Dividossier 32
Geplande producten Gerealiseerde producten
• 25 videodossiers van studenten, op 1 tijdstip
(4e jaar) maar bruikbaar voor gebruik (na
project) in 6e jaar;
• procedures en handleidingen voor gebruik
binnen de faculteit van zelfreflectie met
video (d.m.v. DiViDU);
• voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 18 videodossiers (2 betreffende uniforme
co-schap onderwijs en 16 betreffende
leerjaar 4)
• presentatie in Powerpoint (DiViDU binnen
Unico Varken)
• voorbeelddossier (2 dossiers, 1 betreffende
uniforme co-schap onderwijs en 1
betreffende leerjaar 4)
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
Het Dividossierproject is intern niet bevredigend verlopen. Voor de zomervakantie was steeds de
inzet dat het 6e jaarsvak ontwikkeld zou worden waarin DiViDU een centrale rol ging krijgen. Pas
kort na de zomervakantie werd duidelijk dat dit 6e jaarsvak niet meer ontwikkeld zou worden
binnen de projecttijd aangezien de Faculteit Diergeneeskunde met ingang van september 2007 de
bachelor-masterstructuur heeft ingevoerd. Deze verandering hield in dat de aandacht van (alle)
docenten vooral gericht was op het eerste jaar van de bachelorfase. In het voorgaande curriculum
was “gezond-ziek” gescheiden en was het eerste jaar meer basiswetenschap, terwijl later pas het
zieke dier aan de orde kwam (waarvoor de inzet van docenten uit de klinieken nodig is). In de
bachelor is “gezond-ziek” geïntegreerd waardoor klinische docenten meer dan verwacht ook al in
het eerste jaar ingezet werden. Deze klinische docenten waren voor ons project nodig om het 6e
jaars vak te ontwikkelen.
Na de zomervakantie 2007 is in het kader van het project in ieder geval gezorgd dat de
videodossiers tijdens het 4e jaarskeuzevak gemaakt worden. De mogelijkheden voor onderzoek bij
dit vak op basis van die dossiers is beperkt aangezien dat vak maar een week loopt. Verder zijn er
(met succes) verkennende activiteiten ondernomen bij onderwijs waar al video wordt ingezet.
Opleiding 2: Onderwijsstage studenten geneeskunde (GNK_UU)
Er zijn 2 docenten en 24 studenten betrokken geweest bij het experiment met het videodossier bij
de Onderwijsstage. Tijdens de onderwijsstage doet de student ervaring op als docent en kan een
Studenten-onderwijskwalificatie (StOK) behalen op basis van minimaal 30 onderwijsuren. De
onderwijsvaardigheden van de stagiairs worden beoordeeld op basis van ten minste drie live
observaties en feedback van een ervaren docent. Aan het begin van de onderwijsstage maakt iedere
onderwijsstagiair ook een video-opname van een onderwijsbijeenkomst.
Geplande producten Gerealiseerde producten
• per student een videodossier (20)
• studenten en docentenhandleidingen
• een technische instructie voor de
ondersteuning en uitvoering
• een ingerichte ruimte voor de opname van
videofragmenten.
• een voorbeelddossier dat publiek toegankelijk
is
• per student een videodossier (24)
• handleiding (monteren en het werken in DiViDU)
voor studenten.
• éénmalige uitleg (mondeling) voor coördinator en
docenten
• aparte ruimte om te monteren is niet gelukt,
hopelijk in de toekomst wel
• een voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
Het experiment binnen het UMC Utrecht is succesvol geweest: het gebruik van de digitale
videodossiers in de onderwijsstage kent een toegevoegde waarde. Gedurende het project zijn er
Dividossier 33
een aantal problemen geweest op technisch gebied, maar deze hebben geen grote invloed gehad op
het verdere verloop van het experimentele proces. Doordat het om relatief laag aantal studenten
ging binnen de onderwijsstage waren de problemen snel opgelost.
Over het algemeen verliep de procedure van het samenstellen van een digitaal videodossier
naar wens. Hoewel de onderwijsstage een druk programma is, lukte het studenten om de video-
opnames binnen de eerste en tweede week te plannen en uit te voeren. De instructie, handleiding
en uitleg voldeed volgens de stagiairs ook. Wegens tijdgebrek hebben zes onderwijsstagiairs de
reflectiemodule in DiViDU niet helemaal kunnen afronden, waardoor deze videodossiers van
iets·mindere kwaliteit zijn. Een efficiëntere video-opnameprocedure zou dit probleem
waarschijnlijk hebben kunnen voorkomen.
Gedurende het experiment bleek dat de digitale videocamera’s op basis van DV-tapes
waarbij de video-opname één op één wordt gedownload, behoorlijk veel tijd kostte.
Onderwijsstagiairs moeten naast het downloaden ook hun eigen fragmenten monteren en samen
kostte dat behoorlijk wat tijd en inspanning. Sinds we een harddisk-camera hebben aangeschaft is
dit verholpen. Naarmate het project op gang was, werd geconstateerd dat het uploaden van
fragmenten in DiViDU behoorlijk lang duurde.
Opleiding 3: Medische communicatie en gespreksvaardigheid (AMC_UvA)
In totaal hebben 331 tweedejaarsstudenten geoefend met een anamnesegesprek met een
simulatiepatiënt. Aandachtspunt daarbij is het uitvragen van het “hulpvraagspoor” en het
“diagnostisch spoor”, gebruikmakend van de verschillende vaardigheden van “actief luisteren”. De
24 practicumgroepen van ca. 15 studenten werden verdeeld in drietallen (Student A, B, C). Tijdens
een simulatiepracticum voerde Student A een anamnesegesprek met een simulatiepatiënt dat met
een webcam en Windows Movie Maker werd opgenomen. De video-opnamen werden door een docent
op de UvA streaming video server geplaatst. Student A ontving per e-mail een weblink die in DiViDU
werd geplaatst. Student A bekeek in DiViDU de eigen video, markeerde drie kritische momenten in
het gesprek, en formuleerde in DiViDU drie vragen over het eigen gesprek. Vervolgens bekeek
Student B de film en de vragen van Student A en reageerde daarop met feedback in DiViDU.
Daarnaast kon Student B maximaal drie aanvullende gespreksmomenten markeren in DiViDU en
daarbij eigen observaties noteren. Tijdens een evaluatiepracticum presenteerde Student B de
gespreksanalyse aan de groep van 15 studenten, onder begeleiding van een docent. De cyclus werd
drie maal doorlopen waarbij A, B en C van rol wisselden.
Geplande producten Gerealiseerde producten
• minimaal 250 ingevulde videodossiers van
2e jaarsstudenten;
• minimaal 50 ingevulde videodossiers van
4e jaarsstudenten
• procedures en handleidingen voor gebruik
van digitale video voor reflectie op
patiëntgesprekken;
• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
• 331 ingevulde videodossiers van 2e
jaarsstudenten
• Experiment met 4e jaars experiment is niet
uitgevoerd ( zie terugblik)
• Procedures en handleiding
• Voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
Uit het experiment met de 2e jaars blijkt dat het haalbaar is om geneeskunde studenten in de pre-
klinische fase van de opleiding te laten werken in DiViDU, hen te laten reflecteren op een video-
opname van een eigen anamnesegesprek en elkaar feedback te geven in DiViDU. Daarmee worden
Dividossier 34
videodossiers aangelegd van eigen gesprekken, reflecties en feedback. Voorts mag geconcludeerd
worden dat de geneeskunde studenten positief zijn over het gebruik van DiViDU in het
gespreksvaardigheden onderwijs. De voortgang van het experiment is bijna volledig volgens planning
verlopen. Het was nodig om de geplande activiteiten rond een hernieuwde uitvoering met een
aantal 4e jaars bij te stellen. Oorspronkelijk was het de bedoeling om een aantal aanpassingen aan
DiViDU te realiseren en om het exporteren van de gevulde videodossiers uit te proberen. De
exportfunctie was echter niet op tijd beschikbaar (zie Evaluatie Werkpakket 4: het
coördinatieproject). De doelstelling waren echter al gehaald.
Opleiding 4: Samenwerken aan een onderwijskundig advies (CIMP_Utwente)
Het experiment met het digitaal videodossier is uitgevoerd bij het vak “Curriculum, Instructie en
Media: Praktijkoriëntatie” (CIMP) in de opleiding Educational Design, Management & Media (EDMM)
van de Universiteit Twente. DiViDU is ingezet als middel om studenten een videodossier te laten
samenstellen waarin zij laten zien hoe ze samenwerken (in het bijzonder op het gebied van de
inhoudelijke kennisdeling), en waar zij elkaar en de docenten om feedback vragen. Het vak werd in
2006-2007 door 24 studenten gevolgd, waarbij zij in groepjes van 3 gewerkt hebben.
Binnen de toepassing voor het digitaal videodossier is gekozen om gebruik te maken van de
reflectiemodule. De studenten van het vak CIMP moesten per groepje een opname maken van een
overlegsituatie waaruit bleek dat er samengewerkt en kennis uitgewisseld werd tussen de drie
verschillende experts. De studenten hebben na de opname om feedback gevraagd. Daarbij mochten
zij zelf een reflectievraag bedenken. Een ander groepje heeft deze reflectievraag beantwoord. Op
basis van de antwoorden op de reflectievraag heeft het groepje zelf een aantal voornemens voor
toekomstige activiteiten geformuleerd.
Geplande producten Gerealiseerde producten
• 10 ingevulde groepsvideodossiers met video-
opnamen en de feedback van medestudenten
en docenten.
• procedures en handleidingen voor gebruik van
groepsvideodossiers en samenwerking;
• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
• 24 ingevulde videodossiers met video-opnamen
en de feedback van medestudenten en
docenten.
• procedures en handleidingen voor gebruik van
groepsvideodossiers en samenwerking;
• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
Na afloop van het project kijken we terug op een geslaagd experiment dat uitgevoerd is in een
interessante context, namelijk het gebruik van een digitaal videodossier bij kennisuitwisseling
tussen curriculum-, instructie- en media-experts. Op basis van de resultaten kan aangeven worden
dat het inderdaad mogelijk is om een beter inzicht te krijgen in de manier waarop studenten
overleggen en hoe zij kennis uitwisselen. De videobeelden gaven de docenten een helder zicht op
de moeilijkheden die studenten ervaren om via een inhoudelijke uitwisseling van ideeën uit
verschillende domeinen tot een beter onderwijskundig advies te komen. Studenten maken veel
meer gebruik van common sense-redeneringen dan van wetenschappelijke inzichten. De
betrokkenheid bij “hun advies” stond een academische distantie veelal in de weg.
De studenten bleken de technische kant van het gebruik van video over het algemeen goed
te beheersen. Echter, het geven van feedback op opnamen ging de meeste niet gemakkelijk af.
Hieruit concluderen we dat een eerdere training in feedback geven geen transfereffect heeft gehad
op het feedback geven op video-opnamen. Blijkbaar is het samenwerken in een professional
learning community voor tweedejaars studenten niet eenvoudig en hebben zij hierbij meer
Dividossier 35
ondersteuning nodig in de vorm van modellen die het gedrag in zo’n gemeenschap laten zien
(cultural and cognitive apprenticeship).
Tot voor kort bestond er zowel bij studenten als bij docenten onvrede over de kwaliteit van
dit soort samenwerkingsprocessen binnen het vak CIMP. De videodossier hebben ertoe bijgedragen
dat de docenten meer zicht gekregen hoe die samenwerking verloopt en hoe studenten van
verschillende groepen elkaar feedback kunnen geven.
Opleiding 5: Spreekvaardigheden van studenten (LET_UL)
De pilot heeft plaatsgevonden bij de opleiding Italiaans, tijdens de colleges Taalvaardigheid (eerste
jaar, 2de semester, tussen februari en mei 2007). De ervaringen in deze pilot hebben in de zomer
van 2007 geleid tot de inrichting van twee speciale collegezalen voor presentatievaardigheden. Ook
is de didactische opzet in een andere pilot toegepast., bij de opleiding Dutch Studies. Centraal in
deze opzet is het gebruik van reflectie in DiViDU en van een beoordelingsmatrix die gebaseerd is op
descriptoren uit het Common European Framework for Language Learning and Teaching (CEF). Het
CEF wordt op dit moment in de onderwijssystemen van alle Europese landen ingevoerd.
Studenten worden op video opgenomen tijdens de presentatie die ze moeten verzorgen voor
het college spreekvaardigheid. Vervolgens moeten ze van de eigen presentatie een moment
selecteren waarover ze tevreden zijn en een moment waaruit blijkt dat ze nog moeten oefenen. Ze
stellen de twee fragmenten in DiViDU beschikbaar, met een toelichting. De volledige presentatie zal
ook beschikbaar zijn in DiViDU (via een link naar een streaming server). De medestudenten kunnen
commentaar leveren, onder andere op de keuze van de fragmenten, en de docent geeft vervolgens
feedback. Het videodossier wordt vervolgens gelinkt aan hun taalportfolio. Alle presentaties
werden gehouden in face-to-face-bijeenkomsten waarbij de docent en de (meeste) medestudenten
aanwezig waren.
Geplande producten Gerealiseerde producten
• Twee rubrics (voor 1ste en 2de jaar) voor de
beoordeling van de presentaties van studenten
Italiaans.
• Minimaal 15 ingevulde dossiers met reflectie
van eerstejaarsstudenten
• Minimaal 15 ingevulde dossiers met reflectie
van tweedejaarsstudenten
• Handleidingen voor gebruik bij Italiaans
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 1 rubrics voor Taalcompetentie en 1 rubrics voor
Presentatievaardigheden
• 15 gevulde dossiers voor Italiaans
• 12 voor Dutch Studies
• Handleidingen voor gebruik bij Italiaans en Dutch
Studies
• Voorbeelddossier
• Spin-off: 2 ingerichte collegezalen voor
presentatievaardigheden
Tijdens het eerste experiment werd ons duidelijk dat we tenminste één speciaal ingerichte
collegezaal moesten hebben, zodat we niet langer met statief, laptop en videocamera op stap
moesten om de presentaties te filmen. Het project heeft een belangrijk impuls gegeven aan het
gebruiken van digitale videodossiers zowel bij de opleiding Italiaans als bij de opleiding Dutch
Studies. De docenten, die nooit met video hadden gewerkt (Italiaans) en die veel problemen hadden
omdat ze met analoge videobanden werkten (Dutch Studies) zijn zeer enthousiast over de
mogelijkheden van digitale videodossiers en willen voortaan op deze manier de colleges
presentatievaardigheden ondersteunen. We verwachten dan ook dat volgend jaar ook bij andere
opleidingen de vraag naar digitale videodossiers zal toenemen, de opleiding Duits heeft bijvoorbeeld
al laten weten dat ze belangstelling hebben.
Dividossier 36
Opleiding 6: Gespreksvoering student-patient sociale tandheelkunde (ACTA)
Er zijn 2 experimenten uitgevoerd. In het 1e experiment (Mens en gezondheid, Bachelor 2e jaar)
waren 70 studenten en 4 begeleiders betrokken. Bij dit experiment met de Analysemodule, zijn er
willekeurige groepen gemaakt van circa 8 tot 10 studenten. Het gebruik van de Analysemodule in
DiViDU was verplicht en moest als zelfstandige zelfstudieopdracht worden uitgevoerd. Elke student
kreeg 2 opdrachten, die in besprekingsgroepen en in het responsiecollege besproken zijn.
Het tweede experiment is uitgevoerd met het samenstellen van streaming videodossiers
voor reflectiedoeleinden. Dit vond plaats in de Onderwijspraktijk (OWP, Bachelor 3e jaar en Master
1e en 2e jaar). In de OWP behandelen studenten uit drie studiejaren samen patiënten, waarbij de
gesprekvoering van de student – patiënt tijdens de OPW centraal staat. Van de 9 studenten die een
opname hebben gemaakt en hierop hebben gereflecteerd, hebben er 6 studenten daadwerkelijk hun
video en reflecties in DiViDU geplaatst.
Geplande producten Gerealiseerde producten
• 20 video’s voor analyse
• 20 gevulde videodossiers eerste
experiment
• 20 gevulde videodossiers tweede
experiment
• Handleidingen voor gebruik bij
tandheelkunde
• 120 dossiers voor analyse eerste experiment
• 6 gevulde videodossiers tweede experiment
• Verkorte handleiding
• Procedures over het geven van feedback
• Videotrolley
• Handleiding videotrolley
• Handleiding gemaakt voor het knippen van de video’s
met Windows Movie Maker
Het project is succesvol verlopen. De inzet van analysetaken met streaming video (1e experiment)
tijdens het blok Mens en Gezondheid 4 is nuttig en brengt ook het effect met zich mee dat
studenten het systeem van reflecteren op elkaar en het DiViDU programma leren kennen.
Door het gebruik van video en DiViDU is het mogelijk om de sociale tandheelkunde op de
Onderwijspraktijk (OWP) expliciet te maken. Hierdoor is er meer ruimte voor reflectie en feedback
op dit vlak en kunnen studenten meer leren. Uiteindelijk zal het mogelijk zijn en is het streven om
de sociale tandheelkunde standaard op te nemen in de beoordeling op de OWP. Video is hier het
middel voor. De werk- en tijdsdruk op de OWP blijkt groot te zijn. Hierdoor is het mogelijk dat er
geen ruimte is voor het maken van video-opnames. Het is van groot belang om de technische
aspecten zo gemakkelijk mogelijk te maken. De technische problemen met betrekking tot het
maken van video’s - bij een vorig DiViDU project - zijn verminderd door het inzetten van een
Videotrolley. Toch was het niet eenvoudig om de studenten te motiveren om opnames van zichzelf
te maken en deze in DiViDU te plaatsen. Uit gesprekken met studenten kwam naar voren dat zij
liever niet naar hun eigen handelen kijken en het ook niet aan anderen willen laten zien, wanneer
dit niet verplicht is. Enkele studenten die de reflectiemodule volledig hebben ingevuld zijn daarover
erg enthousiast. Zij geven aan dat DiViDU een verplichte opdracht van de OWP mag worden.
Dividossier 37
11. Evaluatie Werkpakket 2: videodossier en opleiden in stages
In dit werkpakket werkten vrijwel alle Nederlandse universitaire lerarenopleidingen, behalve die
van de Technische Universiteit Delft, aan het een of meerdere experimenten waarin studenten een
videodossier samenstelden over hun eigen handelen als docent voor de klas. Van de acht
opleidingen hadden vijf nog niet eerder ervaring opgedaan met een streaming videodossier. Alle
opleidingen experimenteerden met het videodossier voor begeleidingsdoeleinden (reflectie op eigen
handelen), drie opleidingen experimenteerden ook met een videodossier voor summatieve
beoordeling. Geen van de opleidingen maakten gebruik van de mogelijkheid om een videodossier
rond analyseren van “goed voorbeeldgedrag” samen te stellen.
Hieronder volgt per partner een samenvatting van de experimenten. In Bijlage 3 is voor elke partner
een verslag van de uitgevoerde activiteiten opgenomen. Dat verslag is opgebouwd uit de paragrafen
doelen, geplande en gerealiseerde producten, geplande en gerealiseerde activiteiten, en een
uitgebreide terugblik. Dat verslag is gebaseerd op de uitgebreide eindrapportages die de
opleidingen hebben geschreven (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje
Eindrapporten per partner onder shared documents).
Opleiding 7: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (IVLOS_UU)
Het IVLOS is het videodossier onderdeel het bestaande digitale portfolio dat de afgelopen jaren zijn
waarde als begeleidingsinstrument had bewezen. Besloten werd ook met een groep van maximaal
twintig docenten-in-opleiding (dio’s) uit alle clusters te starten die zich vrijwillig hiervoor opgaven.
Hierbij is alleen het aspect van reflectie beproefd, omdat een verdergaande ingreep in het portfolio
te veel tijd zou gaan kosten. Bovendien was de nadruk op zelfanalyse een visuele reflectiemodule
een bruibare aanvulling. Dio’s mochten zelf bepalen welke fragmenten ze kozen om in het
videodossier te plaatsen. Ze konden dat bij elk van de zes rollen doen, die centraal staan in de
opleiding (vakdidactisch deskundige, vormgever en begeleider van leerprocessen, opvoeder,
manager van de werksfeer, docent buiten de klas en eindverantwoordelijke voor eigen groei).
Daarin moesten de studenten zelf hun beelden analyseren en er vragen over formuleren voor hun
mede-dio’s, de begeleiders op het instituut en in de scholen.
partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling
IVLOS_UU 1 �
ICLON_UU 2 �
UOCG_RUG 3 � �
ELAN_Utwente 2 �
ILS_RU 1 �
OC_VU 3 � �
ESOE_TU/e 2 �
ILO_UvA 3 � �
Dividossier 38
Geplande producten Gerealiseerde producten • Technische en inhoudelijk ontwerp
integratie videodossier en portfolio
• Minimaal 15 videodossiers die integraal
onderdeel vormen van reeds gehanteerde
portfolio
• voorbeelddossier
• Inhoudelijk ontwerp integratie videodossier en
portfolio
• 14 gevulde videodossiers
• Handleiding Werken met digitale video t.b.v.
DiViDU
• voorbeelddossier
Het project begon voorspoedig, maar heeft tegenslag gekend met name na de zomervakantie door
ziekte van twee sleutelpersonen die het project uitvoerden. Beiden waren aan het begin van het
nieuwe academische jaar ziek. Dit heeft voor vertraging gezorgd in de 2e helft van het project die
niet meer in te halen was.
De belangrijkste bevindingen van de evaluatie van het eerste experiment zijn dat zowel
studenten als opleider een voorkeur geven aan een combinatie van feedback op digitale
videomateriaal en feedback na lesbezoek. Tevens bleek het feit dat de deelnemende dio’s zich als
vrijwilliger hebben opgegeven, de gang van zaken sterk te beïnvloeden. Doordat de andere dio’s uit
hun groep er niet aan meededen, zagen ze het toch als iets wat erbij kwam. Door de werkdruk van
de laatste maanden van het opleidingsjaar leidde dat tot uitstelgedrag. Als positief punt is naar
voren gebracht dat de mogelijkheid om een extra kijk op het eigen lesgeven te krijgen en bij
anderen in de les te kunnen kijken.
De meeste dio’s hebben hun fragmenten geplaatst en feedback gekregen. Slechts een vijftal
is er toe gekomen om ook voornemens te formuleren. Niemand heeft de gelegenheid gehad om de
feedback in de eigen lespraktijk toe te passen, althans daar verslag over uit te brengen. Verder
zullen de schoolbegeleiders sterker betrokken bij moeten worden. Gedacht wordt aan een
introductie in een aparte bijeenkomst of door middel van schriftelijke instructie. Gedacht wordt
ook aan het verzoek van de instituutsbegeleider aan de schoolbegeleider om commentaar te geven
met het oog op de tussentijdse beoordeling van de dio.
Tenslotte blijkt het noodzakelijk van tevoren een duidelijke instructie te geven over het
maken van opnamen in de les. Nog steeds wordt er met tegenlicht opgenomen. Het wordt
verkieslijk geacht de opname door een collega of mede-dio te laten maken, zodat de interactie met
de klas vastgelegd kan worden. De statische beelden van de helft van de opnamen leverden
daarover
Opleiding 8: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (ICLON_UL)
Er zijn twee experimenten uitgevoerd. Het eerste experiment (46 studenten, 4 docenten) vond
plaats in de eerste 6 maanden en het tweede experiment (100 studenten, 10 docenten) in de
tweede 6 maanden van de projectperiode. Ter ondersteuning van de studenten is een Blackboard-
cursus ontwikkeld “Techniek en video” in de lerarenopleiding . Tevens bezit het ICLON een fysieke
werkruimte met computers en bewerkingsapparatuur waar video’s bewerkt kunnen worden. In het
eerste experiment is, is in overleg met de begeleiders, gekozen voor een traditionele vorm van
video-opname. Deze eerste video-opname die via een micro teaching-aanpak plaatsvindt, wordt
opgenomen in de startweek van de opleiding. Kort na de startweek vindt een introductie plaats over
het gebruik van de elektronische hulpmiddelen die in de opleiding gebruikt worden nl. Blackboard
en het elektronisch portfolio. De digitale video is geïntroduceerd op een later moment namelijk,
tijdens de zogeheten begeleidersbijeenkomsten. In het tweede experiment is in het regie-onderwijs
Dividossier 39
een start gemaakt met de introductie van video-opnamen middels een opdracht gericht op het
functioneren als regisseur voor de klas. Eind oktober en begin november zijn de geproduceerde
eindproducten besproken.
Geplande producten Gerealiseerde producten • Technisch en inhoudelijk ontwerp integratie
videodossier en portfolio
• minimaal 15 videodossiers die een integraal
onderdeel vormen van het reeds
gehanteerde elektronisch portfolio.
• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
• Inhoudelijke integratie tussen videodossier en
portfolio
• 15 videodossiers die een integraal onderdeel
vormen van het reeds gehanteerde
elektronisch portfolio
• Blackboardcursus Techniek en video
• Voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
Uit de evaluaties bleek dat het werken met drie verschillende leeromgevingen (Blackboard,
elektronische portfolio en DiViDU) als te complex werd ervaren door docenten en studenten.
Ondanks ondersteuning vanuit Amsterdam, was de lokale projectleiding niet in staat dit technisch
op te lossen. Besloten is daarom in juni 2007 te kiezen voor een ander technisch ontwerp
(inhoudelijk bleven overigens dezelfde doelen van toepassing): het videodossier werd opgenomen in
het elektronische portfolio dat in een elektronische leeromgeving is vormgegeven.
De ervaring is dat studenten het technische onderdeel snel onder de knie krijgen en elkaar
ook onderling feedback geven tijdens het werken met video-opnamen. Opvallend is dat er spontaan
inhoudelijke feedback gegeven wordt tijdens het bewerken van de video. Bovendien blijkt dat
studenten zich realiseren dat er grote verschillen zijn tussen de scholen en klassen; video-opnamen
werken daarbij als een eye-opener, want aanstaande docenten realiseren zich zo welke
contextverschillen er tussen scholen bestaan. Ze helpen elkaar dus zowel op technisch gebied als op
onderwijs inhoudelijk gebied en zo vindt er een spontane professionalisering plaats.
Opleiding 9: Opleidingsbrede inzet digitale video ten behoeve van reflectie door docenten-in-opleiding (UOCG_RUG)
De lerarenopleiding van het Universitair Onderwijscentrum Groningen (UOCG) heeft gedurende de
periode november 2006 – december 2007 drie experimenten uitgevoerd: start september 2006
(Casus aan de hand van eerste lesbezoek, reflectiemodule), start januari 2007 (Competenties
onderwijskundige ondersteuning, assessment-module), en start september 2007 (Analyseren van en
reflecteren op eigen lespraktijk, reflectiemodule). In totaal hebben, verdeeld over de drie
experimenten, 49 studenten (leraren-in-opleiding, lio’s), vijf vakdidactici en twee
onderwijskundigen meegedaan. Er zijn 22 modules ontwikkeld, waarbij studenten nu tien dossiers
hebben ingeleverd. Studenten die betrokken zijn bij experiment twee en drie hebben nog tot half
januari 2008 de tijd de dossiers in te leveren. De komende weken zullen deze dossiers ingeleverd
worden, gezien het grote aantal videofragmenten dat door studenten (experiment twee en drie) al
is gemaakt en op de videoserver beschikbaar zijn: 96. Op basis van experiment één, is besloten
vrijwillige deelname voor studenten bij experiment twee en drie (beperkt aantal vakken) te
wijzigen in verplicht. De experimenten vinden plaats in het kader van de professionaliseringstaak
Schoolvak1 en leerprocessen.
Dividossier 40
Geplande producten Gerealiseerde producten • 20 lio’s met twee situaties voor reflectie in
het videodossier
• 40 videofragmenten voorzien van commentaar
en adviezen
• 10 lio’s (januari-instroom) met twee situaties
in videodossier voor reflectie en twee
situaties in dossier assessment
• 20 videofragmenten van lio januari-instroom
zijn van commentaar en adviezen
• 20 videofragmenten zijn beoordeeld op het
voldoende aanwezig zijn van competenties.
• Handleiding voor gebruik bij UOCG
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 22 modules met taken voor Reflectie
ontwikkeld
• 96 videofragmenten, deels voorzien van
commentaren en adviezen
• 10 gevulde videodossiers en 12 nog onder
constructie3
• Handleiding voor gebruik van een
videodossier
• Voorbeelddossier dat publiek
toegankelijk is
Overleg met vakdidactici over de aanpak en uitvoering is constructief. De vakdidactici die
deelnemen zijn zeer betrokken en verwachten veel van dit project. De cursussen die aan de
studenten werden gegeven, voorzien duidelijk in een behoefte, zowel wat het maken van opnames
betreft als het werken met DiViDU.
Assessment van het lesgeven is niet alleen voorbehouden aan de vakdidacticus. De coach, tutor
of mentor spelen daar een belangrijke rol in. Vandaar dat in tegenstelling tot de voornemens niet of
nauwelijks gebruik is gemaakt van de assessment-module in DIVDU. Alleen in experiment 2 is
gebruik gemaakt van de assessment-module, maar dan alleen in relatie tot onderwijskunde en niet
tot andere professionaliseringstaken.
Gekozen is voor de vakdidacticus als aanspreekpunt voor de werving van studenten in december
2006. Dat heeft niet in alle gevallen geleid tot een voldoende deelname van studenten voor een
vak. Belangrijk aspect hierbij is dat de deelname voor studenten niet verplicht was. Studie- en
werkdruk bij veel studenten doet een groot aantal dan ook snel besluiten niet mee te doen aan dit
project. Bij experiment 2 en 3 (beperkt aantal vakken) is deelname verplicht
Wat betreft de techniek was het uiterst vervelend dat tijdens het werken met DiViDU blijkt dat
de combinatie met de Virtuele Snijmachine niet werkbaar is. Dat is inmiddels opgelost.
Verderblijven de tapes soms te lang bij de administratie liggen. En als tapes bij de student-
assistenten liggen worden ze te laat verwerkt. Zowel bij de administratie als bij de student-
assistenten zijn maatregelen genomen om workflow te optimaliseren.
Ter illustratie van ervaringen van studenten, de volgende opmerking van een lio:
…, ben ik een voorstander van het maken van opnames van je eigen les. Ik heb echter mijn twijfels aan de functionaliteit
van het online dossier waar ik het afgelopen jaar mee heb gewerkt. Ten eerste vraagt het veel handelingen van de
student om de opnames op de site te krijgen (spullen lenen, opnames maken, opnames knippen, op de site plaatsen, heel
veel reflectie toevoegen aan de fragmenten, mensen uitnodigen etc.). Ten tweede vind ik het kunstmatig om de student
nogmaals opnames te laten maken van een fragment waarin eventuele verbetering te zien zou moeten zijn. Een exacte
herhaling van het de les zoals die in het eerste fragment was, is onmogelijk. Omdat de omstandigheden nooit ceterus
paribus zijn, is het nooit duidelijk of er sprake is van verbetering van de lesgevende docent of dat de verbeteringen aan
andere factoren toe te schrijven zijn. Ik heb mijn opnames tevens gebruikt in een mentorbijeenkomst waarin we met de
hele groep naar de opnames hebben gekeken. De opmerkingen en analyses die daar werden gemaakt, waren voor mij zeer
nuttig. Ik wou dan ook willen pleiten voor het laten maken van opnames van de les, maar deze buiten een digitale
omgeving te houden. Het bespreken met een groep studenten is naar mijn idee nuttiger en minder bewerkelijk dan de
online methode.
3 Experiment 2 en 3 zijn nog in uitvoering, daarbij zullen videodossiers eind december 07 en januari 08 gevuld gaan worden
Dividossier 41
Opleiding 10: Groepsgebaseerde reflectie en feedback op handelen van docenten-in-opleiding (ELAN_UTwente)
Er zijn twee experimenten opgezet en uitgevoerd: een met de reguliere studenten en een met zij-
instromers. In november 07 is ook begonnen met een derde experiment bij minor- en
masterstudenten van de lichting 07/08 dat doorloopt na de afronding van dit project. De studenten
en docenten zijn getraind. De begeleiding van studenten is met docenten besproken, de begeleiding
is deels tot stand gekomen. Praktische infrastructuur qua apparatuur en helpdesk zijn opgezet en
dat functioneert. De begeleiding van zij-instromers is zorgvuldig ingebed en uitgevoerd in
samenspraak met de interne schoolbegeleiders.
Geplande producten Gerealiseerde producten • Handleiding voor vakdidactici, SP-docenten
& LIO´s: De ontwikkeling van een
videodossier.
• Opzet begeleidingsstructuur en begeleiding
• Instrument voor beoordeling en
terugkoppeling
• Trainingsopzet en uitvoering voor LIO´s en
SP-docenten voor beoordeling van en
terugkoppeling op videobeelden,
• 10 gevulde videodossiers
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk
is.
• Video-opdracht2007 (Dit is een opdracht
tezamen met handleiding voor het gebruik van
camera, Moviemaker en DiViDU ineen)
• Opzet begeleidingsstructuur is deels
gerealiseerd; begeleiding deels gerealiseerd
• Instrument voor beoordeling is niet
ontwikkeld, wel is het concept ‘reflectie’ en
‘terugkoppeling’ doorgesproken en deels in de
praktijk gebracht.
• Trainingsopzet en uitvoering: voor LIO’s 3x
een workshop. Voor docenten 1x plus
inDiViDUele hulp in het vervolgtraject.
• 15 gevulde videodossiers, meer dossiers onder
constructie (4)
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is.
Voor de lerarenopleiders van ELAN staat het gebruik van video in de opleiding weer op de agenda en
deels ook in de praktijk. Allen zijn getraind in het gebruik van video, Moviemaker en DiViDU.
De beste resultaten zijn vervolgens geboekt bij de groep zij-instromers. Hierbij was sprake
van een weloverwogen onderwijsontwerp van de verantwoordelijk docent, goed ondersteund met
ieder een eigen set apparatuur en duidelijk onder de aandacht gebracht van de deelnemers. Naast
een goed ontwerp speelt bij deze groep ook mee dat de toegevoegde waarde voor hen evident is.
De invoering van DiViDU bij de reguliere studenten verloopt moeizamer. Enerzijds werden
de studenten pas halverwege hun lange stage getraind en van een nieuwe verplichting op de hoogte
gebracht. Anderzijds hebben de lerarenopleiders er ook maar matig achteraan gezeten: een
duidelijk verschil tussen pioniers en volgers, maar ook een ongelukkige timing. Met ingang van het
nieuwe cursusjaar is het gebruik van video vooraf verplicht gesteld bij de korte stage van zowel
minorstudenten als beginnende master-studenten.
Samengevat zijn de succesfactoren:
• Toegevoegde waarde voor de student is evident,
• Weinig gedoe met apparatuur en organisatie, en
• Docenten die de video-opdracht als een vanzelfsprekende en nuttige activiteit beschouwen.
4 In november 2007 zijn nog eens 46 videodossiers aangemaakt voor minor- en masterstudenten van de lichting 07/08. Vulling valt na sluiting van het Dividossier-project.
Dividossier 42
Opleiding 11: Kijkgedrag van docenten-in-opleiding (ILS_RU)
Door verschillende omstandigheden (onder andere bestuurlijke ontvlechting tussen ILS en HAN,
wisseling van het management bij ILS-RU en late besluitvorming, vertraging bij realisatie van
technische infrastructuur) hebben alle geplande pilots geen uitvoering kunnen krijgen. In het
tweede semester van 2007 is een nieuwe pilot met succes uitgevoerd. Aan deze pilot namen 42
studenten in de predoctorale cursus Oriëntatie op het leraarschap van het cluster Mens, Cultuur en
Maatschappij (MCM) van ILS-RU deel. Het cluster MCM omvat de onderstaande vakken.
In de pilot werden de volgende leeractiviteiten uitgevoerd. Elke student gaf een oefenles van ca. 10
minuten in het instituutspracticum (IP), die op een digitale video-band (mini-DV-cassette) werd
opgenomen. Elke student ontving op drie manieren commentaar op zijn/haar oefenles:
� van de medestudenten en de begeleidende docent in zijn/haar groep tijdens een korte
mondelinge nabespreking direct na de gegeven oefenles,
� schriftelijk van alle medestudenten in de groep op een feedbackformulier en
� (na digitalisering en ruwe montage van de lesopname) m.b.v. reflectie-opdrachten in de
reflectiemodule van DiViDU
Geplande producten Gerealiseerde producten • Handleiding digitale video voor leraren
• 3 Powerpoint-tutorials m.b.t. het opnemen
en monteren van digitale videofragmenten
van lessen
• (uitbreiding van) collectie van 40
observatiekaarten / “kijkvragen” t.b.v.
collegiale consultatie (online en offline)
over eigen lesfragmenten
• instrumenten voor beoordeling m.b.v. video
• minimaal 20 gevulde videodossiers van
studenten
• een voorbeelddossier dat publiek
toegankelijk is
• Handleiding digitale video voor leraren
• 3 Powerpoint-tutorials m.b.t. het opnemen en
monteren van digitale videofragmenten van
lessen
• Uitbreiding van collectie met 12 observatie
kaarten / kijkvragen
• Beoordelingsinstrument m.b.v. video
• 34 gevulde videodossiers van studenten
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
De ILS-RU-pilot met DiViDU van najaar 2007 laat zien dat de deelnemende studenten een behoorlijk
intensief gebruik van DiViDU hebben gemaakt. Over het algemeen vonden zij deze vorm van
videogebruik interessant, aantrekkelijk en leerzaam. Zowel het bekijken van andermans
lesfragmenten als het bekijken van en het feedback krijgen op fragmenten van het eigen lesgeven
werd ervaren als bevorderlijk voor het eigen leren . Het bekijken van en het feedback krijgen op
het eigen lesgeven vonden de studenten het meest leerzaam. Het bekijken van andermans
lesfragmenten bleek vooral bevorderlijk om eigen zwakke kanten te leren kennen, om positieve
kanten aan het eigen lesgeven te ontdekken en om aanknopingspunten te vinden voor het
verbeteren van eigen zwakke punten. In de totstandkoming van deze leereffecten speelde het
kunnen vergelijken met anderen een belangrijke rol.
Dividossier 43
Opleiding 12: Toepassing in nieuw curriculum van de opleiding tot docent (OC_VU)
Er zijn 3 experimenten opgezet die zijn uitgevoerd met vertegenwoordigers (vrijwilligers) uit twee
studentcohorten (februari07-start en aug07-start). Hierbij is voor het eerst ervaring opgedaan met
een videodossier voor het bewijzen/beoordelen van competenties (rol van uitvoerder). Daarnaast is
voor het ontwikkelen van de vakdidactische competentie het videodossier voor
begeleidingsdoeleinden (reflectie) ingezet bij het schoolvak biologie. En ten derde is voor het
bètacluster een experiment gedaan voor reflectie in de peer-groep.
In het eerste experiment (6 studenten, 4 mentoren) zijn in totaal drie verschillende
assessment modules ingericht in DiViDU, twee modules voor de februari starters en twee voor de
september starters. De eerste module was een test-module, waar uiteindelijk maar één student
actief in heeft gewerkt. Al snel is besloten om een tweede module in te richten; de opbouw van
deze module omvat dan ook de algemene portfolio-opdracht voor de rol van uitvoerder (die ook
voor de studenten van toepassing is die in het Blackboard Portfolio werken); daarnaast zijn er naast
de rubrics ook hele concrete vragen opgenomen die de student moeten helpen bij de keuze van het
(video-)materiaal en bij de verantwoording voor deze keuze.
In het tweede experiment (12 studenten, 5 mentoren) is de deelnemende studenten van het
bètacluster gevraagd op verschillende moment van de opleiding videofragmenten op te nemen in de
reflectie module. Het gaat het om het in beeld brengen van de vakdidactische competenties in de
relatie tot de vijf rollen die de ULO heeft gedefinieerd (Professional, Ontwerper, Uitvoerder,
Pedagoog, Teamlid en collega). De studenten gebruiken voor begeleiding en beoordeling van de
vakdidactiek de module in DiViDU als aanvulling op het digitale Blackboard-portfolio.
In het derde experiment (6 studenten, 2 mentoren) is voor het bètacluster een
reflectiemodule ontwikkeld die past bij de videoanalyse-opdracht die uitgevoerd moet worden
binnen de peer-groep. In deze module moeten de context van de les bij de video opnames, en ook
Kracht, Groei en Leerdoelen geformuleerd worden. Tenslotte moeten er 3 concrete vragen aan de
peers gesteld worden, die vervolgens door die peers in de module beantwoord moeten worden.
Geplande producten Gerealiseerde producten • Minimaal 15 gevulde dossiers
• Handleiding gebruik videodossier gebruik
lerarenopleiding
• Beoordelingsinstrument voor videodossier
lerarenopleiding
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 10 geschoolde coaches op de werkplek
• 10 geschoolde opleiders
• 15 gevulde dossiers en een aantal nog onder
constructie
• Handleiding gebruik videodossier gebruik
lerarenopleiding
• Rubrics voor beoordeling videodossier
lerarenopleiding
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 10 geschoolde mentoren
• 6 geschoolde opleiders
Het samenstellen van het digitale videodossier in de assessment-module (de rol van uitvoerder)
vond plaats gedurende het gehele opleidingsjaar. Opvallend weinig studenten kozen voor het
digitale videodossier. Een belangrijke reden hiervoor is het drukke tijdsschema van de studenten,
die vaak niet vertrouwd zijn met het maken en monteren van video-opnames. De studenten die wel
deelnamen, bleken in meerderheid enthousiast over de mogelijkheden van het terug kunnen zien
van digitale fragmenten in het dossier, zowel van henzelf als handelend docenten als van de
leerlingen in de klas.
Dividossier 44
Opvallend is dat verschillende studenten naast DiViDU-assessment ook gebruik maken van
een ander portfolio waarin ze alle, of een deel van, de toelichtingen geven. Als redenen om naast
DiViDU-assessment nog een ander medium te gebruiken voor de tekstuele toelichting noemen de
studenten “dat is gemakkelijker”, omdat ze vinden dat ze onvoldoende tekst kwijt kunnen in
DiViDU, of omdat ze hun documenten in DiViDU lastig kunnen terugvinden. Mogelijk speelt hierbij
een rol dat de dio’s bepaalde documenten al in hun Blackboard-portfolio hebben staan i.v.m. het
aantonen van andere competenties dan de rol van uitvoerder. Een deel van de studenten lijkt
DiViDU primair te gebruiken als een plaats om video’s te publiceren maar niet per se als de plaats
waar ze de video’s ook interpreteren en erop reflecteren.
Opleiding 13: Videodossier in opleiding en beoordeling van bèta docenten (ESOE_TU/e)
Er zijn twee experimenten uitgevoerd. Het ging om formatieve assessment, en er werden twee
opdrachten geformuleerd, één rond het omgaan met misconcepties van leerlingen – een aspect dat
terugkeert bij bijna alle bèta vakken – en één opdracht rondom klassenmanagement en de omgang
met leerlingen tijdens de lesstart. Voor elke opdracht moesten de studenten twee fragmenten
selecteren en daarop reflecteren aan de hand van een aantal gerichte vragen. Verder werd bij
beide opdrachten bronmateriaal ter beschikking gesteld, basisliteratuur en achtergrond literatuur.
In het eerste experiment (natuurkunde van zowel ESOE als Fontys Tilburg, en wiskunde)
hebben in totaal 17 studenten 25 videodossiers gevuld. In het tweede experiment (dat nog loopt tot
april 2008) participeren 32 studenten (natuurkunde, scheikunde en onderwijskunde) die
videodossiers vullen over misconcepties of klassenmanagement na opstarten van de les.
Geplande producten Gerealiseerde producten • minimaal 15 van de 20 dio’s zullen minimaal 2
video-onderdelen voor hun digitale dossier
verzamelen, welke zijn nabesproken en
beoordeeld en onderdeel zijn van hun
uitstoom portfolio.
• Minimaal 10 van 15 aspirant dio’s zullen in een
experimentele setting een video entree-
assessment ondergaan.
• Handleiding gebruik videodossier in
Bètalerarenopleiding
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 48 dio’s hebben 1 video-onderdeel
(opdracht misconcepties of lesstart of
klassenmanagement) voor hun digitale
videodossier verzameld, die zijn
nabesproken en beoordeeld.
• 25 gevulde videodossiers, nog 30 zijn
onder constructie
• Entree-assessment zijn niet gerealiseerd5
• Handleiding gebruik videodossier in
Bètalerarenopleiding
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk
is
Tijdens het eerste experiment deed meer dan 25 % van het totaal aantal studenten (van alle
opleidingen) mee, en werden 25 dossiers verzameld (2 rond de lesstartopdracht, alle overigen rond
de misconceptie-opdracht). Aan het tweede experiment doen momenteel ruim 65 % van het totaal
aantal studenten (van alle opleidingen) mee, en worden vermoedelijk rond de 30 dossiers
gerealiseerd (20 rond de lesstartopdracht, de overigen rond de misconceptie-opdracht). 5 Begin maart07 is de deelprojectleiding die de experimenten uitvoerde, overgenomen door een andere projectleiding. Ook speelden een aantal organisatorische ontwikkelingen binnen de instelling. Gestelde doelen en geplande producten/activiteiten in het Controlling document bleken te ambitieus. In overleg met de projectleiding van Dividossier is besloten de doelen bij te stellen. Zie verder het verslag van ESOE/Tu/e op https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner, ESoE/TU/e onder shared documents).
Dividossier 45
De beide experimenten zijn niet zonder moeite gerealiseerd, en gegeven de uitgangssituatie
is zeker veel bereikt. Zo is de houding t.o.v. video dossiers en elektronische leeromgevingen (in het
kader van beoordeling) van lerarenopleiders en het opleidingsmanagement gunstiger geworden, en
zullen beide aspecten worden verankerd in de nieuwe geaccrediteerde opleiding.
De opleiding is van mening dat met digitale video dossiers moet worden doorgegaan. De
keuze voor DiViDU ligt daarbij zeker nog niet vast, op dit moment wordt het systeem als te
beperkend ervaren (omvang en kwaliteit fragmenten, geen mogelijkheid documenten te koppelen,
beveiligingsissues).
Opleiding 14: Videodossier in nieuwe competentiegericht lerarenopleiding (ILO_UvA)
Er zijn 3 experimenten uitgevoerd die gezamenlijk de gefaseerde implementatie ondersteunen van
het video-handelingsdossier in de 1e graads lerarenopleiding. Dit videodossier werd door de
ontwikkelgroep in een vroeg stadium video-portfolio (VPF6) gedoopt omdat het niet alleen
videobronnen bevat, maar ook een flink aantal andere tekstuele bronnen waarmee een student
zijn/haar competenties en kennis aantoont.
Het volgende aantal videodossiers is in de 3 experimenten door studenten gerealiseerd:
Experimenten Cohort Aantal
studenten
Reflectie Assessment
VPF 1
Assessment
VPF 2
1 Beta aug 06 10 X 8 37
2 Scylla feb 07 14 13 12 X
Athene aug 07 25 18 - -
Ariadne aug 07 21 17 - -
3
Aristoteles aug 07 33 32 X X
Totaal 80 20 3
X = verplicht voor studenten van dit team, afronding videodossier viel/valt vóór 1
nov 2006 of na 1 dec 2007.
Tabel: Aantal gerealiseerde videodossiers
In de volgende tabel is te zien op welk moment de studenten aan een videodossier werkten.
dec06 jan07 feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov07
Experiment 1 vpf1 vpf1 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2
Experiment 2 R R vpf1 vpf1 vpf1 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2
Experiment 3 R R R R
Tabel: Wanneer werkten de studenten aan welk dossier
In experiment 2 en 3, stelt de student in het begin van de opleiding een videodossier samen op basis
van een uitgevoerde les op de stageplek (vaak: de eigen werkplek). Deze Reflectie-taak is ingebed
in een traject van vier bijeenkomsten: een startbijeenkomst, een teamcollege Feedback en twee
Creatief met video-bijeenkomsten.
In experiment 1 en 2 valt videoportfolio valt uiteen in twee delen: het VPF-1 dat het eerste
semester van de opleiding afsluit en het VPF-2 waarmee de student het tweede deel van de
6 VPF = videoportfolio. Is een gestructureerde verzameling beelden van handelen van studenten en explicitering van handelen door studenten. Ook geschreven bronnen die gaan over andere onderdelen (bijvoorbeeld een competentiematrix als beoordelingin over het functioneren tijdens de stage, ingevuld door de schoolbegeleider wordt opgenomen.) 7 Een groot deel van de studenten in dit team zijn deeltijders. Zij zullen het VPF2 in januari 2008 afronden en inleveren.
Dividossier 46
opleiding afrondt. Er zijn twee summatieve beoordelingsmomenten: één na VPF-1 en één na VPF-2.
Tezamen geven de twee videoportfolio’s een compleet beeld van wat de student aan
startbekwaamheid heeft ontwikkeld op het moment van afronden van de opleiding.
Geplande producten Gerealiseerde producten • Minimaal 10 afgeronde videodossiers
bètastudenten
• Minimaal 10 afgeronde videodossiers
alfastudenten
• start videodossiers bij minimaal 10
gammastudenten
• 1 afgerond voorbeeld videodossier
• minimaal 10 geschoolde opleiders en
minimaal 10 geschoolde coaches op de
werkplek
• Handleiding ‘hoe begeleid je en hoe
beoordeel je het VPF’ voor mentoren
• 13 afgeronde videoportfolio’s betastudenten8
• 10 afgeronde videoportfolio’s alfastudenten
• 27 afgeronde videodossiers Reflectie
alfastudenten
• 18 afgeronde videodossiers Reflectie
gammastudenten
• 1 voorbeelddossier
• 20 geschoolde opleiders en 7 geschoolde
coaches op de werkplek
• Aandachtspunten voor begeleiding en
beoordeling VPF voor mentoren
De experimenten zijn heel goed verlopen. We hebben onze kwantitatieve doelen ruim gehaald. En
ook inhoudelijk is ons gebleken dat het mogelijk is om een videoportfolio te laten samenstellen dat
als betrouwbaar beoordelingsinstrument gebruikt kan worden. Studenten en docenten hebben
binnen de experimenten goed samengewerkt. De experimenten hebben bijgedragen aan de verdere
implementatie van het videodossier in de opleiding.
Vanaf februari 2008 zullen alle studenten een videodossier voor Reflectie en de twee
videoportfolio’s samenstellen en zal elke student op 2 momenten summatief beoordeeld worden
aan de hand van een eigen samengesteld videodossier. Daarmee zijn zowel het videodossier voor
Reflectie als het Videoportfolio definitief onderdeel van de opleiding. Dat zal overigens nog wel de
nodige inspanningen kosten om dit implementatieproces goed te ondersteunen (scholing opleiders,
studiedagen), maar het neemt niet weg dat het videoportfolio als adequaat beoordelingsinstrument
geaccepteerd is door opleiders.
Wat niet gelukt is, is het experimenteren met studenten met de exportfunctie. De
exportfunctie is gebouwd en is ook getest in de testomgeving, maar was in het najaar 07 niet
beschikbaar in de versie van DiViDU die bij de uitgever geëxploiteerd wordt en waarin de studenten
hun videodossiers en videoportfolio’s hebben opgebouwd. De uitgever wilde liever niet een
wisseling van functionaliteiten aan de applicatie realiseren in het najaar vlak vóórdat de applicatie
aan Edupoort gekoppeld zou worden (planning 1 jan 2008). In overleg met de uitgever is daarom
besloten de exportfunctie definitief met DiViDU te laten samenwerken op het moment dat de
migratie naar Edupoort gerealiseerd wordt.
8 Beta studenten hebben deel uitgemaakt van experiment 1 en 2; alfastudenten alleen van experiment 2 en 3. Gamma studenten namen alleen deel aan experiment 3
Dividossier 47
12. Evaluatie Werkpakket 3: onderzoekend ontwerpen
In deze paragraaf wordt ingegaan op de evaluatie van twee onderdelen van werkpakket 3: het
flankerend onderzoek dat de partners hebben uitgevoerd parallel aan hun onderwijsexperiment en
een verslag van het aspect van beoordeling. Voor dit laatste is de expertise van het Cito
ingeschakeld. Eerst zal worden ingegaan op het onderzoek.
De veertien deelnemende instellingen verschilden in ervaring met de inzet van het digitale
videodossier in hun opleiding. De meeste opleidingen hebben gewerkt met de reflectiemodule en
hebben daarbij het digitaal videodossier ingezet voor begeleiding. De partners hebben de opdracht
gekregen gegevens te verzamelen over de ontwerp, de implementatie en de evaluatie van hun
experimenten met digitale videodossiers. Het doel van dit onderzoek is de ervaringen die is
opgedaan in de experimenten vast te leggen. De centrale probleemstelling van het project is:
Hoe kan een digitaal videodossier ingezet worden voor effectieve en efficiënte begeleiding
en beoordeling in competentiegerichte opleidingen?
Daarnaast heeft een aantal partners specifieke onderzoeksvragen geformuleerd, die zijn gericht op
het gebruik van digitale videodossiers in de specifieke context van de betreffende opleiding. In deze
paragraaf zal uitsluitend worden ingegaan op de beantwoording van de centrale probleemstelling.
De beantwoording van de ‘lokale’ vragen is terug te vinden in de betreffende partnerrapportages
die zijn opgenomen in Surfgroepen (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje
Eindrapporten per partner onder shared documents).
Procedure
In totaal heeft het project 768 videodossiers opgeleverd, verdeeld over de modules analyses,
reflectie en beoordeling. Deze dossiers zijn van wisselende omvang en kwaliteit, en zijn toegelicht
in de evaluatie van de werkpakketten 1 en 2. In onderstaande tabel is een overzicht per partner
opgenomen.
Analyse Reflectie Beoordeling
DGK_UU 2 6
GNK_UU 24
AMC_UvA 331
CIMP_Utwente 24
LET_UL 27
ACTA 120 6
IVLOS_UU 14
ICLON_UL 15
UOCG_RUG 22 10
ELAN_Utwente 15
ILS_RU 34
OC_VU 12 3
ESoE_TU/e 25
ILO_UvA 45 23
Totaal 122 583 63
Elke partner was vrij in de wijze waarop gegevens werden verzameld. Daarbij is gebruik gemaakt
van interviews met studenten en docenten, vragenlijsten (deels met voorgestructureerde
Dividossier 48
antwoorden) ingevuld door studenten en docenten, observaties van bijeenkomsten, en de
videodossiers zelf. Hoewel geen gezamenlijke instrumenten zijn ontworpen om de data te
verzamelen, hebben de partners wel instrumenten uitgewisseld. Welke gegevens door de partners
zijn verzameld, is samengevat in onderstaande tabel.
Omdat deze werkwijze de mogelijkheid in zich heeft dat veel ongelijksoortige en moeilijk te
vergelijke gegevens worden verzameld, is een gezamenlijk analysekader afgesproken. Dit
analysekader is gebaseerd op het model van Verbeeldend leren door leraren (VLL) van Brouwer
(2007)9. Dit analysekader kent de volgende onderdelen: persoonskenmerken, leerarrangement,
leeractiviteiten, waarnemingsprocessen, soorten terugkoppeling, interpretaties van de
terugkoppeling, reflecties, consequenties voor het handelen, en persoonlijke ontwikkeling. In
onderstaande Figuur is het model weergegeven (uit Brouwer, 2007). Hieronder zal per onderdeel
worden samengevat wat het onderzoek in het project heeft opgeleverd.
9 Brouwer, N. (2007). Verbeelden van onderwijsbekwaamheid. Een literatuurstudie naar het gebruik van digitale video ten behoeve van opleiding en professionele ontwikkeling van leraren. Heerlen: Ruud de Moor Centrum, Open Universiteit.
Dividossier 49
interviews vragenlijsten observaties overige
studenten docenten studenten docenten studenten docenten
DGK_UU - X X - - - - antwoorden in Surfgroepen
GNK_UU - - X X X X videodossiers
observaties van supervisiebijeenkomsten en videofeedbacksessie
AMC_UvA - - X X - - -
CIMP_Utwente - - X X - - -
Vragenlijsten bij studenten en docenten zowel vooraf als achteraf afgenomen
LET_UL - X X X X X -
Docentengeïnterviewd vooraf aan het experiment;
ACTA - X X - - - -
IVLOS_UU - - X X - - -
Vragenlijsten studenten zijn vooraf afgenomen
ICLON_UL - - X X - - -
UOCG_RUG - - X X - - -
ELAN_Utwente X X - - - - -
ILS_RU - - X X X - -
OC_VU X X X - X X
e-mail-communicatie, videodossiers
lage responsie vragenlijsten
ESoE_TU/e - X - - X - - docenten per mail bevraagd
ILO_UvA X X X - X X videodossiers
Tabel: Methoden van dataverzameling
Dividossier 51
Persoonskenmerken
Wat zijn de persoonskenmerken van betrokkenen en met welke voorkennis, motivatie,
leerdoelen starten zij met het digitale videodossier?
Over het algemeen is de meerderheid van de ruim 700 verzamelde dossiers van vrouwen, met
uitzondering van ESoE, waar het een meerderheid van mannelijke studenten betrof. De motivatie
van studenten om te werken met digitale videodossiers te werken varieerde: sommige studenten
zagen op tegen het confronterende aspect van het zichzelf opnemen en de technische rompslomp
die het samenstellen van een digitaal videodossier met zich mee zou brengen; anderen waren ook
juist gemotiveerd om zichzelf op video te zien en hierop feedback te krijgen in een digitaal
videodossier. Leerdoel voor studenten was in veel gevallen het vergroten van zelfreflectie en
daarmee het verbreden en verdiepen van de eigen handelingspraktijk (gespreksvaardigheden als
huisarts, samenwerking in een multidisciplinair team, docent voor de klas, presentatievaardigheden
Italiaans).
De motivatie van docenten wisselde van verkennend tot zeer gemotiveerd. Docenten
verwachtten een beter beeld van het handelen van hun studenten in de beroepspraktijk te krijgen.
Bij lerarenopleidingen kunnen de opleiders slechts een klein aantal lessen van hun studenten
bezoeken. Via het digitale videodossier verwachtten ze meer hiervan te zien. Ook de voorkennis van
docenten met betrekking tot het gebruik van digitale videodossiers en de benodigde techniek
verschilde per instelling. In sommige instellingen was al een (aantal) docent(en) aanwezig die
ervaring hadden met het digitale videodossier en hier zeer gemotiveerd voor waren (bijvoorbeeld
bij OC_VU, ILO_UvA, AMC_UvA). Voor anderen was het gebruik van het digitale videodossier
helemaal nieuw (GNK_UU, DGK_UU). Docenten in deze instellingen waren vaak benieuwd naar de
mogelijkheden van het digitale videodossier, hoewel ook bezorgd over de hoeveelheid tijd die het
werken ermee zou kosten.
Leerarrangement
De plaats van het videodossier in de opleiding varieerde van een videomodule voor analyse of voor
reflectie tot vastleggen van een digitaal videodossier door studenten voor beoordeling van de
opleiding. De meeste instellingen hebben gewerkt met de reflectiemodule. In sommige gevallen
werd deze module meerdere keren uitgevoerd. Over het algemeen was het werken met het
videodossier verplicht. Bij sommige instellingen was deelname vrijwillig, wat vaak tot problemen
leidde op het moment dat studenten weinig tijd hadden om aan het videodossier te werken. In een
aantal gevallen is dan ook voor het tweede experiment deelname voor studenten verplicht gesteld.
Inhoudelijk was het videodossier vaak ingebed in de opleiding, bijvoorbeeld in de
lerarenopleiding bij vakdidactiek of onderwijskunde, bij Italiaans in de module
presentatievaardigheden, bij tandartsopleiding in de onderwijspraktijk, bij huisartsopleiding in een
module gespreksvaardigheden. Er werd begonnen met een plenaire bijeenkomst over het gebruik
van het digitale videodossier en vervolgens werkten studenten vaak zelfstandig of in kleine groepjes
aan het samenstellen van het videodossier door middel van de opdrachten. Uiteindelijk vond er vaak
ook weer een plenaire bijeenkomst plaats, in een aantal gevallen vormde deze bijeenkomst een
start voor het geven van online feedback door docenten en studenten. Ook kwam het voor dat de
online feedback werd afgesloten met een plenaire face-to- face bijeenkomst met de docent.
Didactisch handelen Over het algemeen begeleidden docenten hun studenten door een combinatie van mondelinge
feedback en feedback in het videodossier. Deze combinatie bleek effectief: door middel van
mondelinge feedback konden docenten studenten motiveren, hun de reacties waarnemen en hierop
in gaan en studenten waar nodig confronteren met hun eigen gedrag. Door middel van feedback in
Dividossier 52
het digitale videodossier was het voor docenten vaak mogelijk heel specifiek in te gaan op een
bepaald aspect van het
De houding van de docenten ten aanzien van het videodossier verschilde enorm. Ervaring
met het videodossier lijkt hierin essentieel te zijn. Niet-ervaren, verkennende docenten konden
over het algemeen hun studenten maar moeilijk overtuigen en motiveren. Een aantal ervaren
enthousiaste docenten (zoals bij ILO_UvA) stimuleerde de studenten om aan het videodossier te
werken door
- tussendoor aandacht te besteden aan wat studenten al ingeleverd hebben, door
studenten hierover aan te spreken, mondeling of per e-mail;
- bespreken van videofragmenten en feedback in face-to-face bijeenkomsten
(vakdidactiek of mentorbijeenkomsten), inDiViDUeel en ook plenair rond een casus
- voorbeelden uit dossiers te gebruiken in colleges;
- zelf een videodossier te maken (hierdoor goed bekend met verschillende aspecten
van het samenstellen van een videodossier), en
- de beoordeling van het VPF voorzien van een woordrapport (opgesteld naar
aanleiding van de rapportvergadering) aan de student door te geven.
Het stimuleren van peer feedback (bijvoorbeeld bij GNK_UU, AMC_UvA) was ook een van de
activiteiten van de docenten. Tevens werd vaak ondersteuning op afroep geboden.
Vormkenmerken van digitale video
Opnames
In alle opleidingen hebben studenten opnames van zichzelf in authentieke praktijksituaties
gemaakt. Het betrof hier bijvoorbeeld opnames van een les in de klassenpraktijk, een gesprek van
een huisarts met een simulatiepatiënt, een tandartsbehandeling, of een vergadersituatie met de
studenten in expertrollen. De opnames werden gemaakt door een medestudent of de
praktijkopleider, of met de camera op een vast punt. Een mooi voorbeeld hiervan is de
videotrolley, waarop camera, laptop zijn gemonteerd en waarmee uitstekende opnames worden
gemaakt van een tandartsbehandeling (zie bij Evaluatie werkpakket 1, ACTA). Bij de opnames van
huisartsgesprekken werd gewerkt met extra geluidsopnames (AMC_UvA). Om het effect van het
handelen van de student in klassensituaties waar te nemen was het vaak nodig om zowel de
leerlingen als de docent in beeld te hebben. Goede studenten hadden de opnemer van tevoren
geïnstrueerd door middel van een draaiboekje (ILO_UvA). Een partner (LET_UL) heeft een
hoorcollegezaal ingericht ten behoeve van het gebruik van digitale videodossiers.
Hoewel studenten zelf aangeven weinig of geen aanwijzingen te krijgen over wat er op de
video’s te zien moet zijn, geven docenten aan hiervoor wel aanwijzingen te geven. Docenten van de
lerarenopleiding geven bijvoorbeeld volgende aanwijzingen:
- de docent-in-opleiding(dio) moet zelf in beeld komen;
- de klas moet in beeld komen;
- de interactie tussen de dio en de klas moet in beeld komen, en
- de uitleg van de dio moet in beeld gebracht en verstaanbaar zijn.
Het maken van geschikte opnames werd door studenten vaak als tijdrovend ervaren. Ook
rapporteren studenten regelmatig dat ze nog wel meer opnames van zichzelf hadden willen maken.
De beperkte hoeveelheid beelden wordt echter achteraf niet gezien als een belemmerende factor
voor reflectie.
Dividossier 53
Selectie van fragmenten
De ruwe opnames duurden over het algemeen ongeveer 40 – 60 minuten. Hieruit selecteerden
studenten fragmenten van maximaal 3 minuten. Slechts bij de huisarts-gesprekstechnieken werd de
integrale opname met een simulatiepatiënt gebruikt. Deze opnames duurden 8 minuten en werden
op een streaming server geplaatst (AMC). De selectie van fragmenten bij de andere opleidingen
werd gestuurd door de opdracht. Vaak werd studenten gevraagd om een fragment te selecteren
waar ze van konden leren. Een aantal malen werd gevraagd om zowel een “goed” als een “minder
goed” fragment te selecteren. Deze opdracht was effectief, omdat veel studenten geneigd waren
hun eigen beelden zeer kritisch te benaderen.
Het selecteren van videofragmenten voor in het digitale videodossier werd door de
studenten zelf als zeer tijdrovend ervaren. Tegelijk waren er studenten die aangeven het proces
wel als leerzaam te ervaren (zoals bij ILO_UvA en ICLON_UL). Een lerarenopleiding liet studenten
wel zelf fragmenten selecteren en vervolgens een student-assistent de technische montage
uitvoeren (UOCG_RUG). Hieronder voorbeelden van gekozen fragmenten bij de onderwijsstage
geneeskunde (GNK_UU):
- eigen houding of stemgebruik;
- hoe te stimuleren tot interactie en groepsdiscussie, studenten betrekken bij het onderwerp;
- hoe studenten te stimuleren naar het zoeken van antwoorden;
- hoe studenten te stimuleren om zich beter voor te bereiden;
- hoe te reageren op studenten die niet voorbereid zijn;
- reacties op invloed van de omgeving (zoals automatische luxaflex);
- het attenderen op fraude bij aanwezigheidsplicht;
- het reageren op foute antwoorden;
- het geven van uitleg aan de gehele groep en niet te veel gericht op één student;
- wat te doen bij een onduidelijke vraag van een student, en
- wat te doen bij een vraag waar je geen antwoord op hebt.
De persoonskenmerken van de studenten en docenten die bij de experimenten zijn betrokken,
evenals kenmerken van het leerarrangement zijn samengevat in onderstaande tabel.
Dividossier 54
Persoonskenmerken Leerarrangement: algemeen Didactisch handelen Vorm digitale video
DGK_UU 7 mannen en 12 vrouwen
10 docenten, geen duidelijke motivatie
bij studenten; docenten verkennend;
leerdoel reflecteren
Gedurende 1 week
Opdracht: bekijk video, reflecteer op
info die video geeft, selecteer fragment
met feedbackvraag, reageer op twee
collega’s
Vanwege korte doorlooptijd spelen
docenten geen grote rol in het geven van
feedback, alleen via DiViDU
Studenten bekijken beelden van zichzelf
in onderwijssituatie, gedurende 1
dagdeel, feedback niet verplicht
GNK_UU 19 vrouwen en 8 mannen tussen 23 en 28
jaar
zeer gemotiveerd, mogelijkheid tot
zelfreflectie geen beoordeling
Onderwijsstage; opname wordt
inDiViDUeel gemaakt, dan plenair
videofeedbacksessie
Docenten open en actief m.b.t digitale
video. Docent bekijkt vooraf video’s,
stimuleert peer feedback in
bijeenkomsten
Studenten selecteren uit opname van
eigen onderwijs. Advies zowel goede als
minder goede fragmenten. Zie lijstje
voorbeelden van gekozen fragmenten in
tekst
AMC_UvA 333 studenten, ca. 20 jaar, 12
docentenstudenten zeer gemotiveerd,
leerdoel gespreksvaardigheden
Simulatie practicum gevolgd door
feedback en evaluatie practicum,
cyclisch, studenten wisselen van rol in 3-
tal
Docent ondersteunende rol bij het
practicum
Opname van simulatiegesprek van 8
minuten, kritieke momenten gemarkeerd
met vraag erbij
CIMP_UT 4 mannen 20 vrouwen, meerderheid
verwacht video-opnamens bijdragen aan
uitwisselen ervaringen in groep
Studenten werkten in groepen van drie
Verplicht onderdeel
Docent geen input in vorm van feedback
vragen e.d. (anders dan bedoeling)
(mogelijk van invloed )
Beelden van vergadersituaties met
studenten in expertrollen die informatie
uitwisselen. Stukje voor feedback is
geselecteerd.
LET_UL 15 vrouwen, 4 mannen, docent zeer
gemotiveerd, leerdoel spreekvaardigheid
Presentatie Italiaans, direct in groep
besproken en in DiViDU; verplicht
Kritische opmerkingen ontlokken, actief,
directief, veel begeleiding
Selectie goed en minder goed fragment.
Hele presentatie op Blackboard
ACTA studenten tandheelkunde niet
gemotiveerd voor DV
docenten gemotiveerd mits niet te veel
tijd,
Vrijwillig, als onderdeel van OWP. Docenten weinig tijd, in toekomst
begeleiding intensiveren
Opname van student met patiënt,
selecteert fragment dat demonstreert
wat goed gaat en fragment met iets op
aan te merken
IVLOS_UU motivatie voor DiViDU, interessant om
jezelf te zien en feedback te krijgen.
Ervaring met video, niet met monteren
etc.
Opnames van lessituaties. Student
selecteert na afloop (weet van tevoren
vaak nog niet welke) fragmenten.
ICLON_UL Zelf selecteren van fragment om van te
leren motiverend.
UOCG_RUG 6 mannen, 6 vrouwen, studenten
gemotiveerd om zichzelf te zien en
gerichte of meer feedback; doc: beter
beeld krijgen van hoe lio functioneert;
leerdoelen vastgesteld op grond van een
lesbezoek
In plenaire groep en tweetallen
DiViDU module los, vrijwillig
(problematisch)
Begeleiding op afroep, betrokken
houding van de docent
Studenten kijken naar lesopname van
zichzelf, twee fragmenten van max 3
minuten (per module). Maken van
opname kost lio’s veel. Lio’s leveren
tape van 60 minuten in en selectie wordt
gemaakt.
Dividossier 55
ELAN_UT Zij-instromers, zeer gemotiveerd voor
extra feedback
Eigen lesopnames
ILS_RU 42 stud, M&F, tussen 20 en 25 jaar,
persoonlijke leerdoelen in algemeen
kader opleiding
Vrijwillige deelname Veel begeleiding, actief, coöperatief, Eigen les, twee fragmenten van anderen,
experts
OC_VU Studenten zeer gemotiveerd10:
Verwachte bewustwording
Verwacht minder schrijfwerk
Doel handig met DV zijn
Maken van videodossier niet verplicht.
Verbonden aan begeleidingsgesprekken.
Uiteenlopend hoe mentoren videodossier
begeleiden. Bijna allemaal combi van
mondelinge feedback en in DiViDU
Lesgeven in klassesituatie, geselecteerde
filmpjes, soms door studenten voorzien
van titels
ESoE 34 mannen; 15 vrouwen
docenten benieuwd naar video en elo
studenten benieuwd zichzelf te zien
Opdrachten misconcepties en lesstart
reflectiemodule in VD en onderwijskunde
Start plenair, daarna inDiViDUeel of in
groepjes
Ondersteuning op afroep. Selectie eigen opgenomen les of proefles
op instituut. Zelf selecteren, wel
lesstart, misconceptie, …
ILO_UvA
Aantal docenten zeer gemotiveerd,
aantal docenten beginnend
reflectiemodule voor verplicht,
assessment (voor deel verplicht)
Aantal docenten zeer ervaren en
gemotiveerd, anderen beginnend
Studenten selecteren vier tot twintig
fragmenten uit opnamen eigen lessen
Tabel: Persoonskenmerken en leerarrangement (algemeen, didactisch handelen en vorm digitale video)
Dividossier 56
Soorten terugkoppeling (feedback)
Op wat voor manier hebben studenten feedback op hun videobeelden ontvangen? Hoe wordt de
feedback ervaren?
Deze feedback of terugkoppeling kan worden gegeven door medestudenten, docenten of
praktijkdocenten. Opgemerkt dient te worden dat studenten die met het digitale videodossier
werken in de allereerste plaats terugkoppeling van hun handelen krijgen door de vastgelegde
beelden zelf. Het feit dat de eigen acties opnieuw zichtbaar zijn, geeft de student al feedback.
Hieronder gaan we nader in op de feedback door medestudenten, docenten en praktijkdocenten.
Dit betreft dikwijls de Reflectiemodule.
De combinatie van feedback in het digitale videodossier met feedback in face-to-face-
bijeenkomsten blijkt in verschillende onderzoeken zeer effectief (OC_VU, AMC_UvA, GNK_UU,
ILO_UvA, LET_UL, ESoE_TU/e). Hierbij komen er diverse varianten voor. Na de presentatie van
Italiaans, bijvoorbeeld, wordt er eerst klassikaal feedback gegeven. Deze blijft oppervlakkig en vaak
in de vorm van pep-talk. In DiViDU wordt vervolgens de diepte ingegaan met feedback. Bij een
lerarenopleiding geven de studenten aan dat het delen van het videodossier met anderen leidt tot
nieuwe inzichten. Tijdens de peer-groepbijeenkomsten kon op een constructieve manier feedback
(ook tips en adviezen) worden gegeven door peers en door de begeleider, hetgeen groei in de
verschillende competenties kan bevorderen. Hieruit blijkt de positieve aspecten van blended
learning: reflecteren op fragmenten in de digitale leeromgeving en plenair met elkaar
videofragmenten bespreken (OC_VU). Een andere lerarenopleiding gaat het werken met het digitale
videodossier vooraf door een inhoudelijke face-to-face-bijeenkomst, nl. een lesbezoek van de
docent. Deze formuleert vervolgens specifieke aandachtspunten voor de student en schrijft deze
per student in een eigen module (UOCG_RUG). Weer een andere lerarenopleiding met veel zij-
instromers, die op school beperkte begeleiding hebben, combineert het digitale videodossier met
een Skype-sessie (UT_ELAN). De verschillende varianten waarin face-to-face-bijeenkomsten en
feedback in het digitale videodossier met elkaar worden gecombineerd, worden allemaal als
leerzaam ervaren. In experimenten waarin hoofdzakelijk met feedback in het digitale videodossier
wordt gewerkt, wordt dit -zeker bij niet-ervaren docenten vaak als te beperkend ervaren.
In veel gevallen nodigden studenten hun medestudenten, docenten en praktijkdocenten uit
voor het geven van feedback; maar het kwam ook voor dat studenten en docenten spontaan
feedback gaven. Feedback van medestudenten wordt over het algemeen als leerzaam gezien. Een
keer wordt genoemd dat studenten de neiging hebben te vriendelijk voor elkaar te blijven (zoals bij
CIMP_UT), terwijl in een ander experiment studenten juist in het digitale videodossier kritischer op
elkaar zijn dan tijdens de reguliere bijeenkomsten (LET_UL). In een aantal gevallen wordt er een
vergelijking gemaakt. Zo rapporteert een lerarenopleiding dat feedback van een mede-lio vaak kort
en weinig gedetailleerd is, terwijl feedback van de vakdidacticus en onderwijskundige veel
uitgebreider is en ook veel inhoudelijker (UOCG_RUG). Een andere lerarenopleiding noemt dat
feedback van medestudenten vaak bestaat uit begrip (andere student in een vergelijkbare
leersituatie), bemoediging (benoemen van positieve aspecten van gedrag student)en nieuwe
inzichten (tips, aanvullende informatie, blinde vlek wordt benoemd) en dat de feedback van
docenten vaak bestaat uit wedervragen. Bovendien wijzen docenten vaak op aspecten van hun
professioneel handelen die de studenten zelf nog niet opgemerkt hadden. Ook leggen docenten
dikwijls een link tussen het handelen van de studenten in de onderwijspraktijk en theorie
(leertheorieën, (vak)didactische theorieën; ILO_UvA).
Het geven van feedback verliep voor niet-ervaren docenten soms moeizaam. Technische
hobbels speelden hierin vaak een rol en deze konden ook vaak opgelost worden. Daarnaast blijkt
ervaring met het geven van face-to-face-feedback niet altijd van toepassing voor feedback op
Dividossier 57
videofragmenten. Bij feedback op filmbeelden gaat het om beperkte beelden. Daarnaast is niet
zichtbaar hoe de feedback bij de student aankomt. Essentieel is het benoemen van het zichtbare
handelen en het stellen van vragen. Verschillende instellingen noemen in de toekomst meer
aandacht te willen besteden aan het geven van feedback op videobeelden (bijvoorbeeld ICLON_UL,
CIMP_UT, IVLOS_UU).
Slechts een minderheid van de studenten heeft feedback van praktijkdocenten ontvangen. Als
oorzaak wordt genoemd moeilijkheden met de techniek, en soms ook het feit dat student en
praktijkdocent elkaar al regelmatig treffen en spreken.
Waarnemen en interpretatie van videobeelden
Het waarnemen van videobeelden gaat over het algemeen voorafgaan aan het selecteren van de
fragmenten. Verschillende instellingen noemen dat studenten dit als spannend ervaren of dat
studenten er zelfs tegen op zien. Aan de andere kant geven studenten ook aan het waarnemen en
selecteren van de videobeelden heel leerzaam te vinden (ESoE_TU/e, ACTA,). Bij de
huisartsopleiding wordt gerapporteerd dat het terugzien van de eigen film door een grote
meerderheid als zeer leerzaam wordt ervaren en dat bijna 90% van de studenten daardoor dingen
heeft opgemerkt in het gesprek die ze de volgende keer anders zouden doen.
Uit het merendeel van de experimenten blijkt dat studenten in eerste instantie geneigd zijn
om een negatieve betekenis te hechten aan het eigen handelen in de videofragmenten. Wanneer de
opdracht in het digitale videodossier niet expliciet vraagt om een positieve interpretatie (of het
selecteren van een positief fragment), dan komt het proces van zelfreflectie vaak niet goed op gang
(DGK_UU). In de meeste gevallen wordt studenten dan ook uitdrukkelijk gevraagd om zowel een
positief fragment als een fragment om van te leren te selecteren (of zowel een positieve als een “te
verbeteren”’ aspect te benoemen in een gekozen fragment). Uiteindelijk wordt in een aantal
gevallen ook gevraagd om op een neutrale manier naar het eigen handelen te kijken (UOCG_RUG).
Een lerarenopleiding (ILO_UvA) gebruikte hiervoor een specifieke taak, Terugblik 2, waarin
studenten wordt gevraagd om de opname nu nog eens te bekijken, vanuit het perspectief van een
leerling in de klas. Studenten die deze opdracht hebben uitgevoerd ervoeren deze als zeer
leerzaam. Genoemd wordt:
• “Dat leerlingen verschillend zijn, wist ik wel maar door een dergelijke wisseling weet je
ongeveer hoe een leerlingen in elkaar steekt en hoe hij zich voelt en wat hij denkt.
Hiermee moet ik rekening houden tijdens mijn lessen.”
• “Als je naar een specifieke leerlingen kijkt zie je je hele les anders en dat is vaak
spannend. Soms is het dan heel erg omdat je ziet, wat een bepaald ll. van je les vind en
wat hij/zij ervan leert of beter niet leert.”
Ook voor studenten Italiaans gaat het om het neutraal benoemen van de eigen spreekvaardigheid.
Hiertoe wordt een beoordelingsmatrix gebruikt om de interpretatie van het eigen handelen te
ondersteunen(LET_UL).
Reflecteren
In hoeverre heeft het werken met het digitale videodossier invloed gehad op de mate waarin
studenten ook buiten de Reflectiemodule reflecteren op hun handelen?
Een lerarenopleiding (OC_VU) die werkte met de Assessment-module rapporteert dat er door de
formulering van de opdracht met een uitgebreide competentiematrix minder wordt gereflecteerd
volgens de cycli van Korthagen. De lerarenopleiding waarin het meest met het digitaal videodossier
voor beoordeling werd gewerkt (ILO_UvA) rapporteert dat studenten in het videodossier reflecteren
op hun handelen, door middel van de bijbehorende opdrachten (microniveau). De eigen lespraktijk
staat centraal en vervolgens wordt studenten gevraagd om hier competenties aan te verbinden.
Dividossier 58
Ook komen theoretische invalshoeken aan de orde, zoals bijvoorbeeld de roos van Leary of
samenwerkend leren van Ebbens. Studenten formuleren in hun videodossier voornemens voor
verandering. Tevens wordt gerapporteerd dat studenten overkoepelend reflecteren, door het maken
van een verhaal (macroniveau). In een verhaal worden verschillende lesfragmenten inhoudelijk met
elkaar verbonden en van expliciteringen voorzien. Hierdoor reflecteren studenten breder dan alleen
op de situatie. Ze plaatsen hun eigen handelingen in een groter kader. De meerderheid van de
studenten rapporteert door de verhaallijn-opdracht meer en beter te reflecteren dan anders.
Handelen
In hoeverre heeft het werken met het digitale videodossier invloed gehad op het handelen van de
student? En is dit zichtbaar in het dossier?
Regelmatig worden positieve effecten, zoals meer inzicht in het eigen handelen, door studenten
gerapporteerd. De studenten spreekvaardigheid Italiaans zijn zich meer bewust geworden van de
benodigde competenties (LET_UL). Studenten hebben meer zicht gekregen op het eigen handelen
en willen de film bewaren (AMC_UvA). Vrijwel in alle opleidingen formuleren studenten voornemens
voor verandering. In de meeste gevallen is er in het digitale videodossier voor reflectie geen
mogelijkheid om de voorgenomen veranderingen in praktijk te brengen en er een opname van te
maken. Wanneer het digitale videodossier wordt gebruikt voor beoordeling is hier vaak wel ruimte
voor, al noemt een van de lerarenopleidingen dat het vaak lastig is om groei in het eigen handelen
te zien in het eigen digitale videodossier, omdat de beelden betrekking hebben op uiteenlopende
situaties (OC_VU). Een andere lerarenopleiding (ILO_UvA) noemt dat er ruimte om de voorgenomen
veranderingen toe te passen is in de opdracht Verhaallijn, een kernopdracht uit het
beoordelingsdossier, waarin studenten aan de hand van minimaal vier videofragmenten (de
ontwikkeling van) een competentie laat zien. Een aantal studenten laat in deze opdracht de eigen
groei zien, en neemt deze ook als aanleiding om aspecten van eigen gedrag aan te pakken en te
verbeteren. De plannen worden als document bij de opdracht opgenomen en opnamen van de
uitgevoerde verbeterlessen laten zien dat de student ook daadwerkelijk vervolg heeft gegeven aan
het geheel, met een toelichting van de student waarin de verandering geëxpliciteerd wordt. Op
deze manier uitgevoerd is deze opdracht zeer leerzaam voor studenten en inzichtelijk voor
instituutsopleiders.
In onderstaande tabel zijn de elementen terugkoppeling, waarneming en interpretatie, reflecteren
en handelen samengevat.
Dividossier 59
Terugkoppeling Interpretatie beelden Reflecteren Handelen
DGK-UU Feedbackvraag niet concreet; verzoek
vaak niet duidelijk kwaliteit feedback
wisselend; weinig voornemens
geformuleerd.
Algemene opdracht, overwegend
negatieve betekenis eigen beelden
Door video + opdracht reflectie.
Hierdoor constructie eigen theorie.
Nee; korte doorlooptijd
GNK-UU Van docent en medestudenten
mondeling in sessie, student heeft vraag
geformuleerd
Ontvangen en geven van feedback
leerzaam en niet moeilijk
Neiging om niet helemaal tevreden te
zijn met zichzelf op beelden (om van te
leren)
Opdracht vraagt naar pos en te
verbeteren aspecten (criteria genoemd)
Studenten rapporteren al veel van
selectie te leren.
DiViDU specifiek ingezet voor
zelfreflectie m.b.v. opdracht. Daarnaast
ook veel reflectie in
supervisiebijeenkomsten.
Niet gemeten.
Mogelijkheden voor reflectie lijken te
zijn toegenomen.
AMC-UvA Zowel in DiViDU als na practicum van
patiënt, als in evaluatiepracticum van
docent (meest waardevol, volgens
studenten) (zie tekst)
Studenten redelijk tot zeer tevreden
met eigen gesprek
Reflecteren vindt plaatst in de
reflectiemodule. Reflectievragen zijn
gecodeerd( zie tekst) meeste: actief
luisteren, systematisch werken &
gespreksleiding, uitvragen hulpspoor
Uit enquete bleek dat studenten meer
inzicht in eigen handelen hebben
gekregen. Studenten willen film
bewaren.
CIMP-UT Zelfreflectie en peer-reflectie,
studenten formuleren feedbackvraag.
Peerfeedback bleek te positief
geformuleerd te worden en daarmee niet
effectief genoeg.
Zelfreflectie vaak constructiever en
gericht op groei. Feedback op peer-
groepje meer algemeen over
vergadertechnieken.
Studenten reflecteren meer over
proceskant dan inhoud van vergaderen.
Feedback gaat meer over bijv. open
luisterhouding i.p.v. inhoudelijke
uitwisseling argumenten.
Niet mogelijk om dit te meten.
LET-UL Studenten geven feedback op
medestudenten, vragen niet, in de klas
pep-talk in DiViDU meer de diepte in.
Studenten vonden feedback in klas en
DiViDU nuttiger dan op Blackboard
Gedwongen tot benoemen positief (en
ook te verbeteren), neiging negatief te
benoemen. Doel objectief benoemen,
ondersteuning van matrix.
Gestuurd door opdracht, verbonden aan
theorie (Europees Framework), steeds
met voornemens (gestuurd door
opdracht)
Bewuster van competenties. In principe
geen reacties van anderen, een enkele
keer schrijven medestudenten dat het na
twee of drie keer beter is geworden.
ACTA Feedback van en aan peers nuttig Spannend en leerzaam om jezelf te zien.
Opdracht vraagt om goed en te
verbeteren beelden
Studenten reflecteren, alleen al door zien van zichzelf, draagt
bij aan zelfbeeld, voornemens worden
geformuleerd
IVLOS-UU Alleen digitaal op verzoek.
Studenten rapporteren niet veel geleerd
te hebben van peerfeedback. (docenten
niet bevraagd).
Tijdens het bekijken van de beelden
letten studenten zowel op zichzelf als op
de hele klas.
Docent geeft richtlijn voor opnames
(inhoudelijk) verder weinig begeleiding,
non-directief, op verzoek van student
Lio’s beter beeld gekregen van eigen
handelen, geen behoefte om opname
hiervan in Dividossier te plaatsen
ICLON-UL Peers leerzaam, docenten leerzaam. Sterke eigen punten, meer nog zwakke
punten.
Video analyse nuttig om gedrag bewust
te maken.
Studenten vinden werken met Dividossier
zinvol & leerzaam
Dividossier 60
UOCG-RUG Feedback in DiViDU van medestudenten
vaak weinig gedetailleerd en kort, van
docenten uitgebreider en inhoudelijker
Studenten worden gestuurd door
opdracht om beelden zowel positief,
negatief als neutraal te bekijken. Zelf
rapporteren studenten dat zij proberen
kritisch en eerlijk
Studenten reflecteren op eigen
handelen, praktisch handelen in de klas,
koppeling naar theorie niet of
nauwelijks, studenten formuleren
voornemens voor verandering
Studenten bewust maken van eigen
handelen. In tweede fragment
verandering zichtbaar. Feedback op
tweede fragment mogelijk, hier kwamen
studenten vaak niet aan toe. Geen
reacties van derden opgenomen.
ELAN-UT Extra feedback mogelijk, interessant
voor zij-instromers
ILS-RU Vooral feedback op eigen lessen
leerzaam, ook feedback geven leerzaam
Eigen video bekijken meest leerzaam
bevonden, ook andermans lessn bekijken
‘cursus vol reflecties’ Student bewust van handelen, geen
reacties leerlingen, wel medestudenten
en docenten
OC-VU Module niet opgezet om feedback te
ontvangen, kan wel, gebeurt eerder
mondeling. Begeleider geeft feedback
via DiViDU. Sommige studenten wilden
wel van meer
Door formulering assessment-opdracht
met rubrics wordt er minder reflecteerd
volgens Korthagen.
Studenten rapporteren meer
bewustwording. Groei zien in eigen
portfolio vaak lastig, omdat beelden
betrekking hebben op uiteenlopende
situaties.
ESoE Studenten krijgen van een medestudent
en ook tijdens plenaire afsluiting
Door vragen in de taak wordt student
gestuurd in waarneming beelden
Studenten maken gebruik van
aangeleverde literatuur om op gedrag te
reflecteren.
Lastig te beoordelen of dit effect heeft
gehad.
ILO-UvA
Feedback van docenten en studenten
zeer leerzaam; praktijkdocenten minder.
Door opdracht zowel eerste indruk als
positief aspect benoemen en neutraal
(terugblik 2)
Studenten reflecteren in het
samenstellen verhaallijn op twee niveaus
Ruimte om veranderingen in het
handelen in beeld te brengen in
verhaallijn. Ook percepties van derden.
Tabel: Terugkoppeling, waarneming en interpretatie van de beelden, reflecteren en handelen
Dividossier 61
Verdere ontwikkeling
Er zijn aanwijzingen dat het digitale videodossier het mogelijk maakt om de beoordeling van
studenten in de opleiding effectiever te maken. Een opvallend voorbeeld betrof een student op een
lerarenopleiding (ILO_UvA), die op grond van haar tekstuele portfolio vanuit een andere opleiding
een aantal vrijstellingen had gekregen. Voor haar halfweg beoordeling maakte zij een videodossier
en op grond van dit dossier (beoordeeld door mentor en tweede beoordelaar die de student niet
kende) werd duidelijk dat deze vrijstellingen ten onrechte waren verleend en dat zij nog niet
startbekwaam was. Duidelijk is dat de combinatie van geschreven bronnen en beeldmateriaal een
adequaat en navolgbaar beeld kan geven van het handelen van de student, ook voor
buitenstaanders.
Een andere lerarenopleiding (ESoE/TU/e) geeft aan één student via DiViDU versneld een vak
kon afronden, waarmee vertraging in de opleiding voor deze persoon werd voorkomen. In de
toekomst maken digitale videodossiers (hetzij via DiViDU of een ander systeem) het mogelijk om
studenten efficiënter en sneller door de opleiding te laten lopen, doordat zij daarbij kunnen
aantonen te beschikken over eerdere competenties. De huidige opleiding bij ESoE_TU/e wordt meer
competentiegericht van aard, en daarbij sluit video-assessment dus goed aan. Ook zal de aard van
de instroom gevarieerder gaan worden, waardoor video dossiers met daarin bewijzen belangrijker
worden voor het formuleren van leercontracten met de studenten en hun scholen.
Beoordeling
Door het Cito is onderzoek gedaan naar de aspecten van beoordeling in het digitale videodossier bij
5 opleidingen. Het verslag hiervan is terug te vinden in Surfgroepen,
https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner, Cito onder shared
documents. In dat verslag worden naast een verantwoording van het belang van beoordeling in
dossiervorming de onderzoeksmethoden en bevindingen in detail beschreven. In deze paragraaf zal
alleen de conclusie worden gepresenteerd.
In het onderzoek naar de aard en de kwaliteit van de bewijsvoering zijn vijf instituten betrokken:
1. LET_UL (opleiding 4)
2. UOCG_RUG (opleiding 9)
3. OC_VU (opleiding 12)
4. EsoE_TU/e (opleiding 13)
5. ILO_UvA (opleiding 14)
Afgeronde videodossiers bij de partnerinstellingen zijn geanalyseerd en gesprekken zijn gevoerd
met de verantwoordelijke opleiders en vakdidactici. Bij het analyseren van de verkregen informatie
is het schema gebruikt dat hieronder is samengevat. Centraal hierin staan de waarneembaarheid, de
procesrepresentativiteit en de inhoudsrepresentativiteit van het dossier.
Dividossier 62
Validiteitsaspect? Waarneembaarheid Procesrepresentativiteit (relevantie en dekking taakproces)
Inhoudsrepresentativiteit: (dekking taaksituaties naar aard en omvang)
Weergave proces van competent handelen - Afwegen - Handelen - Gevolgen Bewijsbronnen: videobeelden, reflectieve interviews, (foto’s van) producten van leerlingen, hele dossier, niet specifiek.
Is zichtbaar en hoorbaar wat er gebeurt op het videofragment of een ander bewijsstuk dat het proces moet weergeven? Geldt de waarneembaarheid voor alle in het dossier opgenomen videofragmenten?
Is de (beeld)informatie relevant om een oordeel te geven over de kwaliteitsaspecten van het betreffende competentiedomein? Wordt het beoogde proces van voldoende in beeld gebracht? Ontbreken er elementen in de weergave de van dat proces? Geldt de procesrepresentativiteit voor alle in het dossier opgenomen videofragmenten?
Worden alle kritische situaties waarin handelen van de leerkracht wordt verwacht voldoende gedekt? Andere situaties, gemiste situaties
Weergave context van het proces Leeromgeving: Lokaalopstelling, kasten, speelleermiddelen, boeken; klasgrootte, klassamenstelling, geplande leerlijn Leraarskenmerken Opvattingen, achtergrond, kennis, ervaring; persoonlijke eigenschappen Leerlingkenmerken Etniciteit, sociale achtergrond, sekse, niveau, voorgeschiedenis Tijdsperspectief Voorafgaande lesactiviteiten Bewijsbron: foto’s lesartefacten, lesopstellingen, beschrijvingen, videofragmenten, hele dossier, niet specifiek
Is de contextinformatie zichtbaar, hoorbaar en begrijpelijk beschreven of in beeld gebracht? Geldt de waarneembaarheid voor alle in het dossier opgenomen contextuele informatie?
Is de contextinformatie relevant om het handelen op het competentiedomein beter te kunnen begrijpen? Ontbreken er elementen? Geldt de procesrepresentativiteit voor alle in het dossier opgenomen contextuele informatie?
Wordt alle contextinformatie die nodig is om te oordelen over het competentiedomein voldoende gedekt? Wordt informatie gemist?
Analysekader voor het bepalen van de kwaliteit van bewijsvoering in videodossiers
Resultaten
In de geanalyseerde videodossiers konden de volgende algemene observaties worden gemaakt
inzake de waarneembaarheid en interpreteerbaarheid.
Wat betreft de opzet van de videodossiers kunnen de volgende conclusies worden getrokken:
� Alle videodossiers worden gestuurd door een opdracht aan de studenten. Deze varieerde van
vrij algemeen tot zeer specifiek en gestandaardiseerd. In het laatste geval werkte dit
bevorderlijk voor de waarneembaarheid.
� Er wordt gebruik gemaakt van verschillende varianten van opnames: gefixeerd, zonder
cameraman, een cameraman die registreerde vanuit een vaste camerapositie voorin de klas,
een cameraman die van achterin de klas uit de losse hand bediende en de leerlingen volgde.
� Er wordt altijd slechts met één camera gewerkt.
� Studenten hebben wel technische aanwijzingen gekregen over opnamen en uploaden van
beelden, maar niet of nauwelijks over de inhoudelijke regie van beeldverzameling. Waar dit
wel gebeurde had dit positieve invloed op de waarneembaarheid van de beelden.
� Over het algemeen is er bescheiden informatie over de (les- of beroeps-)context waarin
gewerkt is. Met name informatie over de leerlingen, de groep en de plaats in het curriculum
Dividossier 63
ontbreekt vrijwel altijd. Daarentegen wordt wel vaak een lesopzet aangetroffen als
materiaal. Deze zorgden ervoor dat de fragmenten van het handelingsdossier beter
geplaatst konden worden dan wanneer deze zouden hebben ontbroken.
� In enkele gevallen kozen studenten voor montage van logisch op elkaar volgende
fragmentjes in één beeldcollage. Waar dit gebeurde en ook nog aangekondigd (met
tussentitels) was de waarneembaarheid beter.
� Over het algemeen worden veel reflecties toegevoegd aan de dossiers, omdat dit specifiek
wordt gevraagd. Dit zijn vaak echter algemene reflecties (waarin algemene opvattingen
over handelen worden geuit als dan niet gerelateerd aan theorie), en minder de specifieke
afwegingen bij de opgenomen situaties.
� De opnames leverden door de student gekozen kritische situaties op die handelen door de
docent noodzaakten, zoals jongens die tijdens een uitleg met een elastiekje gaan schieten,
een duo dat de draad kwijt raakt tijdens een natuurkundeopdracht.
Wat betreft waarneembaarheid kunnen de volgende conclusies worden getrokken:
� De waarneembaarheid van de opgeslagen filmfragmenten in de videodossiers varieert sterk.
� De docent was over het algemeen goed te zien en te verstaan omdat zij/hij meestal (soms
ten onrechte) primair object van de video-opnames was.
� Verder varieerde de waarneembaarheid van beeldbewijzen sterk en was met name
problematisch bij de beoordeling van vakdidactisch handelen. Vaak was de
waarneembaarheid een minder problematisch bij de beoordeling van interpersoonlijk
handelen.
� Elementen in een video dossier die de waarneembaarheid positief beïnvloedden, waren
achtereenvolgens een gerichtheid op een kleine groep leerlingen (duo’s), detailopnames van
concrete objecten waarmee leerlingen werkten (ingrediënten voor een maaltijd, een
tekening, een bal etc.), kortom situaties met tamelijk tastbare activiteiten.
� Elementen in videodossiers die de waarneembaarheid bemoeilijkten, waren de moeilijke
leesbaarheid van de teksten op het bord (vooral whiteboard), soms moeilijk verstaanbare
antwoorden van leerlingen tijdens een les voor een grote groep.
Een meer algemene conclusie is dan ook dat aan (de kwaliteit van) het verbeelden van
bekwaamheid nog weinig aandacht wordt besteed. Vaak is het vervaardigen van videodossiers een
kwestie van een camera neerzetten en draaien. Een niet-inhoudelijk assistent wordt soms voor de
taak gezet om een beroepssituatie te filmen. Er zijn wel technische aanwijzingen, maar geen
inhoudelijke aanwijzingen. Hoe je betekenissen, de anatomie van competent handelen verbeeldt,
waarom je op uitdrukkingen van leerlingen, op tekeningen zou moeten inzoomen, blijft grotendeels
onbesproken. Daarin is nog veel te winnen.
Wat betreft beoordeling kunnen alleen met enig voorbehoud conclusies worden getrokken,
omdat de interviews niet volledig beeld hebben opgeleverd. Het beeld dat over beoordeling
verkregen is dat van variëteit en startende ontwikkelingen. Het lijkt erop dat op de meeste plaatsen
videodossiers feitelijk een bescheiden rol spelen in de uiteindelijke beoordeling van de performance
van de studenten, hoewel hierop positieve uitzonderingen zijn, waaronder de universitaire
lerarenopleiding waar DiViDU is ontwikkeld (ILO_UvA). Gegevens uit de videodossiers worden in de
regel gelegd naast andere gegevens, zoals een werkstuk/presentatie of reflectief verslag die niet
per se deel uitmaken van de verzamelde set video-opnames.
Beoordeling waarbij video een primaire bewijsbron is en waarbij studenten een
representatieve collectie fragmenten van handelen in beroepssituaties verzamelen komt nog weinig
voor. Mogelijk spelen hier ook personele en materiële beperkingen een verklarende rol (zoals tijd,
gelegenheid, upload-ruimte of organisatiespecifieke belemmeringen).
Dividossier 64
Meer specifiek is geconstateerd dat in bijna alle bestudeerde locaties beoordeeld wordt op een
vooraf gedefinieerd competentiedomein. De instrumenten varieerden daarbij. In drie gevallen werd
gebruik gemaakt van rubrieken, in één geval van een beoordelingslijst met losse stellingen. In één
geval stond meer de verbeelding, duiding en verantwoording van het handelen centraal en niet
zozeer de performance zelf.
Over de feitelijke totstandkoming van de oordelen is nog onvoldoende informatie
ingewonnen om daarover algemene conclusies te trekken. Daarom volgt hieronder de bevindingen
van ILO_UvA, waar het aspect van beoordeling is uitgewerkt en nadrukkelijk in het experiment aan
de orde is gekomen.
Beoordelingsprocedure (ILO_UvA)
De student stelt tijdens de opleiding twee videodossiers ter beoordeling samen (halverwege de
opleiding VPF 1 en aan het einde VPF 2) die, bij voldoende beoordeling, samen startbekwaamheid
als docent laten zien. De beoordeling van het videodossier vindt plaats door twee beoordelaars, die
onafhankelijk van elkaar de beoordeling uitvoeren. Vaak betrof het allereerst de mentor en
daarnaast een docent die de student niet kent, of niet betrokken is bij diens begeleiding. Er wordt
gebruik gemaakt van een lijst met beoordelingscriteria waarin de verzameling bewijzen van
verschillende kanten worden genoemd die opgenomen dienen te worden in het VPF. Per product
loopt de score van 0 = niet aanwezig, 1 = onvoldoende, 2 = voldoende, 3 = goed, en er is in het
beoordelingsmodel een regel ruimte voor toelichting. De beoordelaars zijn tevoren getraind door
middel van een bijeenkomst waarin gezamenlijk een VPF werd beoordeeld. De twee verhaallijnen
wegen het zwaarst in het portfolio 1. Bij het videoportfolio 2 worden 4 verhaallijnen gevraagd, om
de student veel creativiteit en vrijheid bij het samenstellen te bieden. Daar wegen de laatste 2
verhaallijnen (‘goed lesgeven’ en ‘zie mij nu’) het zwaarst.
Vorming van een oordeel (ILO_UvA)
De vorming van het oordeel verliep over het algemeen door de videodossiers een- of tweemaal te
bekijken. Het beoordelen van de eerste twee dossiers nam een aantal uur in beslag, de volgende
dossiers werden in ongeveer een uur beoordeeld. Voor de beoordelaars was de leidende vraag “In
welke mate slagen studenten erin zich te bewijzen als startbekwaam docent?”. Tevens werd er
gebruik gemaakt van een beoordelingsmodel (zie hierboven). Per onderdeel (videofragment,
toelichting, document, etc) van het dossier werd in het beoordelingsformulier aangegeven of het
aanwezig was, met eventueel aanvullende aantekeningen. In het uiteindelijk oordeel wogen de
verhaalopdrachten zwaar. Kernpunt hierbij werd gevormd door de expliciteringen van de
videofragmenten en de mate waarin deze congruent waren met het handelen in de fragmenten. De
twee beoordelingen werden in de rapportvergadering besproken en op grond hiervan werd een
tekstueel eindoordeel geschreven. Bij aanvang van het experiment hadden sommige docenten hun
twijfels bij het beoordelen op grond van een digitaal videodossier. Opvallend was dan ook dat:
1. de eerste beoordelaar in staat bleek met behulp van het digitaal videodossier een
adequaat oordeel over het handelen van de student te vormen
2. de tweede onafhankelijke beoordelaar in staat bleek een adequaat oordeel te
vormen
3. de overeenstemming tussen deze twee beoordelaars hoog was, vooral waar het het
onderscheid tussen onvoldoende en voldoende betrof.
Het oordeel is aan de studenten teruggerapporteerd.
Dividossier 65
Samenstelling en kwaliteit van de videodossiers
Het videodossier VPF 1 bevat vijf opdrachten en in de meeste gevallen betreft het in totaal 15 à 20
filmfragmenten; VPF 2 bevat drie of vier opdrachten en bevat ongeveer evenveel fragmenten. De
fragmenten waren over het algemeen passend voor het te beoordelen beroepsdomein (in het geval
van het ontbreken van passend materiaal werd een onderdeel als niet voldoende beoordeeld).
Opvallend is het belang van de contextinformatie. Diverse aanvullende bronnen als lesplannen en
lesverslagen dienen in het portfolio opgenomen te zijn en geven informatie over de filmpjes.
Studenten geven aan dat volgens hen de filmpjes op zichzelf al een duidelijk beeld geven van hun
handelen. Docenten melden dat met name de explicitering van het filmfragment door de student
zelf van doorslaggevend belang was voor het beoordelen van het handelen van de student. Het
ontbreken van een dergelijke explicitering kon dan ook leiden tot een onvoldoende beoordeling op
een bepaald onderdeel.
De ondervraagde docenten noemen dat de videodossiers een goed beeld geven van het
handelen van de studenten. Met name de combinatie van beeld en verhaal van de student zelf geeft
hierbij inzicht. In de voorbereidende bijeenkomsten met studenten zijn aanwijzingen gegeven om
de waarneembaarheid van de beelden zo groot mogelijk te laten zijn. Ook in een digitale
handleiding in Blackboard staan aanwijzingen hiervoor. Studenten rapporteren dat het ze geen
moeite kost om competenties aan een filmfragment te koppelen. Wel is het zo dat in veel
fragmenten meerdere competenties naar voren komen.
Dividossier 66
13. Evaluatie Werkpakket 4: coördinatieproject
Het coördinatieproject bestaat uit twee hoofdonderdelen:
1. DiViDU-tool en nieuwe functionaliteiten DiViDU
2. Scholing en handleidingen voor docenten, begeleiders en studenten
DiViDU
Functioneel Ontwerp De videodossiers waarmee werd geëxperimenteerd in het project zijn gemaakt in DiViDU. DiViDU is
een online leeromgeving die ontwikkeld is voor leren van video’s uit praktijksituaties11. In het
Dividossier-project wilden we een flexibel en meeneembaar videodossier opleveren, dat betekende
dat er nog aanpassingen aan DiViDU moesten worden gerealiseerd. De belangrijkste aanpassing aan
DiViDU was een mogelijkheid tot exporteren van je eigen materiaal.
HBuitgevers uit Baarn is sinds de zomer van 2007 samen met Noterik Multimedia B.V. uit
Amsterdam de exploitant van DiViDU. De projectleiding heeft een aantal keren overlegd over de
wijzigingen die HBuitgevers in DiViDU wilde aanbrengen. Deze wijzigingen hadden met name
betrekking op de inlogprocedure en waren nodig om DiViDU succesvol te kunnen exploiteren. De
reden om vanuit het project daar intensief bij betrokken te zijn is dat we zeker wilden zijn dat
onze wensen (een exportfunctie) door deze wijzigingen niet onmogelijk gemaakt zouden worden.
In de tussentijd hebben Anne-Martine Gielis (ILO_UvA) en Pepijn Koopman (ACTA) met adviezen
van Judith Janssen (ILO_UvA) het Functioneel Ontwerp geschreven voor de extra functionaliteiten
van DiViDU. We kozen niet zozeer voor een bijstelling van DiViDU, maar voor een (afzonderlijke)
uitbreiding van DiViDU. De reden hiervoor is tweeledig:
• SURF stelt als voorwaarde dat met projectgeld ontwikkelde software als freeware12 beschikbaar
komt aan het hele Nederlandse hoger onderwijs.
• De DiViDU-applicatie is behoorlijk gecompliceerd; iedere uitbreiding en wijziging ervan
betekent veel werk en vooral veel testtijd. Die tijd hebben we niet in dit project.
Het Functioneel Ontwerp (FO) voor de exportfunctie was gereed op 3 juni (zie Surfgroepen,
https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten project onder shared
documents). De geplande oplevering van de exportfunctie was 31 augustus. Deze datum is niet
gehaald. In de laatste week van augustus bleek dat er nog wat fouten in zaten. De opleverdatum is
daarom verschoven naar 14 september 2007.
Bij het afspraken maken met HBuitgevers over de installatie van de exportfunctie op de
productie-server gaf HBuitgevers aan dat ze vanwege auteursrechtbescherming de exportfunctie
niet zo uitgebreid willen hebben als we hem hadden laten maken. We hebben daarop met Noterik
en HBuitgevers een besproken. Noterik heeft daarvoor een offerte gedaan en na onze opdracht de
exportfunctie aangepast. De exportfunctie zal bij de eerstvolgende update13 beschikbaar komen
voor alle DiViDU-gebruikers.
Het testen van de exportfunctie is gedaan door verschillende partners, maar vooral door
ILO_UvA (Anne-Martine Gielis en Judith Janssen) en ACTA (Pepijn Koopman). Daarnaast door een
medewerker van de uitgever van DiViDU (HBuitgevers). Deze laatste partij was betrokken bij het
11 Zie info.DiViDU.nl voor meer informatie over DiViDU. 12 of tegen een kleine vergoeding voor hosting e.d., maar zeker niet winstgevend. 13 gepland medio april 2008.
Dividossier 67
testen, omdat de exportfunctie beschikbaar gesteld wordt via HBuitgevers. Er is een handleiding
voor de exportfunctie gemaakt (zie Surfgroepen, https://www.surfgroepen/Dividossier, in het
mapje Eindrapporten project onder shared documents).
Samenwerking tussen DiViDU en de Virtuele snijmachine De virtuele snijmachine14 werkte eerst niet samen met DiViDU: Virtuele uitsnedes die als externe
stream aan de DiViDU-videocatalogus waren toegevoegd, wilden binnen DiViDU niet afspelen en
konden dus feitelijk niet worden gebruikt binnen de experimenten. Dit was een flinke tegenvaller
voor in ieder geval de projectpartners UOCG_RUG en de LET_UL. Via contact met de enerzijds de
SURFnet-helpdesk en André Rozendaal en anderzijds Noterik is geprobeerd te achterhalen waar het
probleem precies zat. Dat was in eerste instantie niet boven water te krijgen. De projectpartners
die in hun experiment gebruik hadden willen maken van de Virtuele Snijmachine hebben andere
oplossingen gekozen om de experimenten toch te laten slagen. Dit betekende meestal meer inzet
van student-assistenten en minder gebruiksgemak voor studenten.
Na de zomervakantie wilden we een tweede poging doen om het probleem op te lossen. Bij
de testen van dat moment leek het probleem verdwenen; DiViDU werkte nu keurig samen met de
Virtuele Snijmachine. Het blijft onduidelijk waarom het probleem nu niet meer bestaat.
Projectlicentie Vanwege het gebruik van DiViDU als leeromgeving om de videodossiers in te maken had iedere
projectpartner gebruikerslicenties voor DiViDU nodig. In het begin van het project was de Digitale
Universiteit nog de exploitant van DiViDU, vanaf zomer 2007 is dat HBuitgevers uit Baarn. Vanwege
“staffelkorting” en eenvoudigere administratie is door de projectleiding met beide exploitanten een
projectlicentie overeengekomen.
Handleidingen en scholing
In samenwerking met projectpartners LET_UL en ACTA is een document opgesteld over
hardwarekeuze voor het uitvoeren van een experiment voor het Dividossier-project. Wat voor een
soort videocamera kies je voor welk doel, is een aparte microfoon nodig, etc. Dit document is aan
het einde van het project geïntegreerd in het didactisch handboek dat in SURFgroepen is gemaakt:
www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek (pagina Techniek).
De in de planning genoemde scholingsbijeenkomsten waren gezamenlijke
scholingsbijeenkomsten. De partners hebben in het kader van hun experimenten scholingen
georganiseerd voor eigen studenten en docenten. Sommige projectpartners hebben daarbij de
bestaande (technische) DiViDU-handleidingen15 aangepast aan de situatie van de eigen
onderwijsinstelling en didactische of onderwijskundige informatie toegevoegd. De handleidingen
van de partners zijn te vinden in Surfgroepen, https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje
Eindrapporten per partner onder shared documents.
Voor studenten De inhoud van de scholing die is georganiseerd in het kader van het project varieerde per partner en
was logischerwijs afhankelijk van de activiteiten die de studenten moesten uitvoeren. Een student
die zelf opnames moest maken (bij de lerarenopleidingen vaak het geval) had een uitgebreidere
instructie of training nodig dan als dat werd gedaan door een projectmedewerker gedaan (bijv. bij
LET_UL of DGK_UU).
14 Bedacht en gemaakt door André Rozendaal (Rijksuniversiteit Groningen), beschikbaar via SURFnet: http://video.surfnet.nl/virtualcutter/select_file.php 15 gemaakt tijdens het laatste DiViDU-project en in DiViDU beschikbaar via de helpknop.
Dividossier 68
In de meest uitgebreide vorm bestond de scholing uit:
• Technisch:
- video-opnames maken
- videobewerken
- werken met DiViDU (plaatsen van video, maken van opdrachten)
• Onderwijskundig:
- geven van feedback op medestudenten
- hoe kies je je videofragmenten (bijv. voor de verhaallijn)
Voor docenten Bij veel partners heeft de plaatselijke projectleider de technische handelingen van het aanmaken
van modules in DiViDU uitgevoerd. Er is vaak geen training modules maken gegeven, omdat de
betrokken docenten deze handelingen dus zelf niet hoefden te doen. Wel hebben de
projectpartners met de betrokken docenten gesproken over:
• wat voor een plaats krijgt het videodossier in mijn onderwijs?
• hoe kun je als docent werken in DiViDU (waar vind je het werk van studenten, hoe werkt het
technisch)
• hoe begeleid je studenten bij het werken met een videodossier (onderwijskundig)
• hoe geef je (online) feedback
In veel gevallen zijn de docenten door de projectmedewerkers inDiViDUeel geschoold of kwam dit
aan bod bij het lokale projectoverleg.
In het Controlling document staat aangegeven dat in augustus/september 2007
gezamenlijke scholingsbijeenkomsten voor docenten worden georgansieerd. Gaandeweg het project
bleek hieraan geen behoefte te bestaan. In plaats daarvan wilden we liever een (mid-)dag voor
docenten organiseren om ervaringen en kennis uit te wisselen. Dit werd de slotconferentie (zie
werkpakket 5).
Voor projectmedewerkers In december 2006 is een algemene training van een dagdeel in DiViDU gegeven (voor alle
projectpartners). Daarnaast zijn de partners in de eerste maanden van het project op inDiViDUeel
niveau begeleid in het gebruik van DiViDU, opdat zowel de technische ondersteuning als de
betrokken docenten kunnen omgaan met DiViDU en de benodigde videobewerking. Bij twee partners
zijn er nadere afspraken gemaakt voor training op locatie.
Na de zomervakantie wilden we een tweede poging doen om het probleem op te lossen. Bij
de testen van dat moment leek het probleem verdwenen; DiViDU werkte nu keurig samen met de
Virtuele Snijmachine. Het blijft onduidelijk waarom het probleem nu niet meer bestaat.
Dividossier 69
14. Evaluatie Werkpakket 5: disseminatie en duurzaamheid
Er is een reservebudget dat beheerd wordt door de penvoerder dat onder meer bestemd kan worden
voor disseminatie. Hierop konden partners een beroep doen –in aanvulling op hun eigen zeer
beperkte budget voor disseminatie. Verder blijkt dat de partners ook zonder sturing veel
activiteiten uitvoeren op het gebied van disseminatie. Er zijn allerlei scholing- en
informatiebijeenkomsten op de partnerinstellingen verzorgd alsmede aankondigingen in
nieuwsbrieven opgenomen, zowel ten behoeve van een goed verloop van het experiment als het
naar buiten brengen van het project en de resultaten in de faculteit en instelling.
Handboek didactiek van digitale videodossiers
Vijf partners hebben gewerkt aan een handboek voor didactiek van digitale videodossiers. Het
handboek is geschreven in een Wiki die vanaf begin januari openbaar wordt. Het is de bedoeling dat
in de eerste helft van 2008 verder wordt gewerkt aan het handboek, waarbij de penvoerder ILO_UvA
de eindredactie voert. Het handboek is in te zien via Surfgroepen
(www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek) of de projectwebsite (www.divisidossier.nl). In
het handboek zijn de ervaringen verwerkt die de partners hebben opgedaan bij de uitvoer en
evaluatie van hun onderwijsexperimenten.
Op termijn zal ook het handboek beschikbaar komen via de subsite van DiViDU HB Baarn
Uitgevers. Inmiddels zijn ook andere producten van het project Dividossier aan het handboek
gekoppeld, zoals de voorbeelddossiers en de handleiding over de techniek.
Voorbeelddossiers
Door elke partner is één voorbeelddossier opgeleverd, die op één na allemaal zijn nagebouwd in
DiViDU. Eén voorbeeldossier is beschikbaar via Blackboard. Een lijst met voorbeelddossiers is te
vinden in Surfgroepen, zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten
project onder shared documents. De voorbeelddossiers zelf zijn opgenomen in het handboek
(www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek).
Met de uitgever HB Baarn moet nog overlegd worden op welke wijze de voorbeelddossiers
via hun DiViDU subsite beschikbaar komen. Ons voorstel is dat potentiële geïnteresseerden een
gratis account aanvragen om de voorbeelden te bekijken. Ook zullen nog meer en meer gevarieerde
voorbeeldossiers worden aangemaakt als onderdeel van de aan te vragen subsidie bij SURF voor
besteding van de onderbesteding van de NAP-gelden.
Metadata
In plaats van een repository met metadata over de opgeleverde videodossiers op een CD-Rom, is
gekozen voor het publiceren van metadata via de projectwebsite van Dividossier
(www.Dividossier.nl). Hieronder is het format van de metadata opgenomen dat de partners hebben
gebruikt voor het beschrijven van de door hen opgeleverde videodossiers. Dat overzicht met
metadata over alle ingevulde dossiers is is opgenomen in het handboek
(www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/handboek).
Dividossier 70
Metadata videodossiers voor Dividossier-project
Inleiding
Naast de uitgebreide beschrijving van het voorbeelddossier (zie Stappenplan en Format voorbeelddossier Dividossier
20071123.doc) is het de bedoeling dat alle dossiers die zijn gemaakt in het Dividossier-project worden beschreven.
Aanwijzingen voor invullen
Vul dit formulier in per type videodossier. Hoe maak je onderscheid tussen de types?
We beschouwen videodossiers als een ander type als er verschil is in:
moduletype (analyse, reflectie of assessment)
vak waarvoor het is ingezet
groep (lichting) studenten waarbij het is ingezet.
Vul alle gegevens bij de opsomming in en a.u.b. niet in een lopend verhaal.
Leerarrangement
Welke studierichting volgen de studenten
In welk studiejaar zitten de studenten?
Bij welk vak / curriculumonderdeel wordt het videodossier ingezet?
Wat voor een type opdracht krijgen ze (filmen op het instituut of de praktijkplek)?
Reflecteren studenten op hun handelen?
Vormkenmerken van digitale video
Frequentie van filmen (eenmalig, iedere maand, enz..)
Wat voor type video wordt er getoond? integraal, geselecteerd of ruw gemonteerd?
Soorten terugkoppeling (feedback)
Op wat voor manier ontvangen studenten feedback op hun video beelden?
Hoe is dit georganiseerd?
Vragen studenten feedback?
Ontvangen studenten feedback?(van wie:medestudenten, docenten, praktijkdocenten?)
Geven studenten feedback?
Aard van de feedback
Hoe heeft feedback plaatsgevonden?
Kwaliteit van de videodossiers
Deze vraag aub beantwoorden over het gemiddelde van de videodossiers.
Hoe zijn de videodossiers zijn samengesteld en wat was de bewijskracht ervan? M.a.w. kon aan de hand ervan gemakkelijk
een (betrouwbaar en geldig) oordeel over de bekwaamheid van een student kon worden gegeven?
Volledig / onvolledig
Uitstekend / Goed / Ruim voldoende / voldoende / onvoldoende
Is contextinformatie bijgevoegd?
Zijn er richtlijnen meegegeven om tot een waarneembaar bewijs te komen?
Slotconferentie
Op 30 november 2007 is het project Dividossier afgesloten met een slotconferentie voor docenten
en ontwikkelaars. Het verslag van de bijeenkomst is opgenomen in Surfgroepen,
https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten project onder shared documents.
Hieronder is het programma van de dag weergegeven.
In totaal, hebben 70 deelnemers uit het hoger onderwijs de conferentie gevolgd. Over het
algemeen zijn de deelnemers (41 hebben een evaluatieformulier ingevuld) zeer te spreken over de
inhoud van de afsluiting van het project. Details over de waardering van de deelnemers voor elke
workshop en keynotes kunnen worden ingezien in Surfgroepen, evenals de gebruikte flyers,
Powerpoint-presentaties, papers en foto’s. Een videoverslag is te vinden in de videotheek van
Surfnet (http://videotheek.surfnet.nl/).
Dividossier 71
Programma 11.30 - 12.15 Lunch en tijd om te netwerken 12.15 - 12.30 Opening en kennismaking met gastlocatie SURFnet zaal 12 12.30 - 12.50 Keynote 1 - dr. Ellen vd Berg (UT/Edith Stein), zaal 12
Begeleiden en beoordelen met digitale video: mogelijkheden en onmogelijkheden
13.00 - 14.30 Parallelsessie - Presentaties van experimenten door studenten en docenten:
• Lerarenopleiding zaal 12
• Medische Opleidingen zaal 11
• Letteren zaal 10
14.30 - 14.45 Pauze
14.45 - 16.00 Parallelsessie - Zelf aan de slag in workshops
• Lerarenopleiding zaal 14 (cursuszaal)
• Medische Opleidingen zaal 10 en 11
• Letteren zaal 12
16.00 - 16.30 Keynote 2 – Prof Beckham (UK), Learning from professional practice with video 16.30 - 17.30 Borrel
Conferenties
Hieronder volgt een overzicht van bijeenkomsten waarop DiViDU is gepresenteerd voor een extern
publiek. De presentaties, workshopopzetten en eventuele papers zijn te vinden op
https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner onder shared
documents.
1. Workshop over de pilot AMC_UvA op de jaarlijkse conferentie van de Nederlandse
Vereniging Medisch Onderwijs (NVMO), najaar 2006.
2. Workshop videobewerking van een dagdeel op 27 maart op het Innovatium 2007 te
Amsterdam
3. Paperpresentatie over de pilot LET_UL op Open Minds, mei 2007, te Leiden.
4. Projectpresentatie op SURF-NAP demodag, mei 2007, te Utrecht.
5. Paperpresentatie over de pilot ILO_UvA op DIVERSE, juli 2007 te Lillehammer, Noorwegen
6. Paperpresentatie over de pilot OC_VU op DIVERSE, juli 2007 te Lillehammer, Noorwegen
7. Paperpresentatie over de pilot AMC_UvA op de conferentie van de Association for Medical
Education in Europe (AMEE) in Trondheim, eind augustus 2007.
8. Paperpresentatie over het flankerend onderzoek op de European Conference on Educational
Research (ECER) in september 2007 te Gent, België
9. Paperpresentatie over de pilot LET_UL op European Association for Computer Assisted
Language Learning (EUROCALL), september 2007 te Coleraine, Noord-Ierland.
10. Workshop op de SURF Herfstschool Video Didactiek, 24-25 september 2007 te Amsterdam.
11. Posterpresentatie Dividossier op de Educause in oktober 2007 te Seattle, VS
12. Paperpresentatie over de pilot AMC_UvA op de International Conference on Communication
in Healthcare (ICCH) in Charleston, 2007.
13. Presentatie Dividossier Hogeschool der Kunsten Amsterdam, 6 november 2007 te
Amsterdam.
Dividossier 72
14. Workshop over de pilot AMC_UvA op de jaarlijkse conferentie van de Nederlandse
Vereniging Medisch Onderwijs (NVMO), najaar 2007.
15. Workshop over de pilot GNK_UU op de jaarlijkse conferentie van de Nederlandse Vereniging
Medisch Onderwijs (NVMO), najaar 2007.
16. Voorstel voor workshop Innovatium in maart 2008 te Rotterdam
17. Voorstel voor paper voor de Human Resource Development International conference, mei
2008, te Lille, Frankrijk
Publicaties
Door verschillende partners s deelgenomen aan nationale en internationale conferenties. Een
overzicht is opgenomen aan het begin van dit hoofdstuk. De papers zijn opgenomen in Surfgroepen,
https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten project onder shared documents.
De beloofde wetenschappelijke publicatie is niet in de projectperiode gerealiseerd. Er zijn wel
plannen voor een wetenschappelijke publicatie bij in ieder geval AMC_UvA (op basis van de
presentatie op de AMEE), GNK_UU (op basis van de presentatie van NVMO) en bij ILO_UvA (concept
voor Tijdschrift voor Hoger Onderwijs op basis van projectrapportage is gereed, artikel over ILO-
experiment is in voorbereiding als paper voor de HRDI Conferentie in Lille 2008).
Implementatie in het curriculum
Veel partners hebben, met wisselend succes, activiteiten moeten verrichten voor het opnemen van
digitale videodossiers in het curriculum. Bij enkele opleidingen (bijvoorbeeld AMC_UvA, LET_UL,
GNK_UU, ILO_UvA, UOCG_RUG, CIMP_Utwente, ELAN_Utwente) zijn digitale videodossiers vaste
onderdelen in het betreffende curriculum; bij sommige partners zijn er activiteiten waarvan de
effecten nog moeten worden afgewacht (ACTA, OC_VU, IVLOS_UU, DGK_UU); en sommige partners
hebben serieuze twijfels over digitale videodossiers (ESoE/TU/e) of DiViDU (ICLON_UL).
Activiteiten die vanuit het project nog kunnen worden ondernomen, zijn verwoord in de Vooruitblik.
Dividossier 73
15. Evaluatie Werkpakket 6: projectmanagement
Projectorganisatie
Zoals bij de karakteristieken van het project vermeld, is de projectleiding in handen van de
penvoerder. Elke werkpakket heeft een projectleider van het ILO_UvA. De partners zijn
vertegenwoordigd door een contactpersoon. Deze contactpersonen zijn degene die de timesheets
van hun medewerkers hebben verzameld. Tevens zijn zij aanwezig bij de projectbijeenkomsten en
zijn zij aanspreekpunt voor de projectleiding voor de lokale projectmanagement (zoals aanleveren
tussenrapportages en zelfevaluaties).
Samenwerking en afstemming
Op Cito na hebben alle partners –zoals gepland- tenminste één experiment met digitale
videodossiers uitgevoerd. Daarbij stond een goede uitvoering van het experiment centraal. Gezien
de korte doorlooptijd van het project is niet gestuurd op samenwerking tussen partners. In de
projectbijeenkomsten en de disseminatieactiviteiten was er gelegenheid om ervaringen uit te
wisselen.
De partners hebben elk een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar hun experimenten. In
eerste instantie was voorzien gedeelde instrumenten om data te verzamelen. Dat is door de sterk
verschillende start van de experimenten niet gelukt. In plaats daarvan is gekozen voor een
gemeenschappelijke analysekader. Dit analysekader bestaat uit een gemeenschappelijk lijst van
onderwerpen waarover de partner gegevens moesten verzamelen (zie verder Evaluatie WP3:
onderzoek).
Projectbijeenkomsten
Er zijn 8 projectbijeenkomsten georganiseerd, waarvan 3 in Amsterdam en 5 in Utrecht (bij SURF).
Op de eerste projectbijeenkomst, begin november 2006, is het projectvoorstel besproken en zijn de
experimenten door de partners geformuleerd. De startbijeenkomst van het project was op 22
november 2006. De derde bijeenkomst, begin december 2006, was zowel gericht op het vastleggen
van de experimenten als scholing van de partners in DiViDU. De 5 projectbijeenkomsten daarna
waren geheel (augustus en oktober) of deels (januari, maart en mei) gericht op de zakelijke kant
van het project. Verder is de aansturing van het projectmanagement vooral via Surfgroepen (zie
https://www.surfgroepen.nl/sites/Dividossier/) en e-mail gebeurd.
Partnergesprekken
De projectleiding van WP1 en 2 heeft in het late voorjaar en het najaar van 2007 een bezoek
gebracht aan de partners om de voortgang van de experimenten te bespreken. Daarnaast zijn er 3
gesprekken geweest met partners die ernstige problemen hadden met de uitvoering van hun
experiment)en. Deze laatste bijeenkomsten vonden plaats te ILO.
Stuurgroep
Er is een stuurgroep met Prof. Dr Geert ten Dam (voorzitter, ILO Universiteit van Amsterdam), Drs
Ietje Veldman (ICLON Universiteit Leiden) en Prof. Dr Robert-Jan Simons (IVLOS Universiteit
Utrecht). De stuurgroep is uitsluitend geïnformeerd over de rapportages en is niet bijeengekomen.
Dividossier 74
Bijlage 1. Partners
Afkorting partner Instelling Contactpersoon E-mail contactpersoon
ACTA Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam Michel Jansen [email protected]
AMC_UvA Academisch Medisch Centrum Universiteit van
Amsterdam
Robert Hulsman [email protected]
CIMP_UT Curriculum, , Instructie, Media, Praktijkoriëntatie
Universiteit Twente
Ellen van den Berg [email protected]
Cito Cito Arnhem Erik Roelofs [email protected]
DGK_UU Faculteit der Diergeneeskunde Universiteit Utrecht Marco Nienhaus [email protected]
ELAN_UT Expertise-ontwikkeling ontwikkeling vo,
Lerarenopleiding, Aansluiting vo-ho en Nascholing vo
Universiteit Twente
Jan van der Veen [email protected]
GNK_UU Faculteit der Geneeskunde Universiteit Utrecht Willie Hols [email protected]
ICLON_UL Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding,
Onderwijsontwikkeling en Nascholing Universiteit
Leiden
Isolde Steen [email protected]
ILO_UvA Instituut voor de Lerarenopleiding Universiteit van
Amsterdam
Juidth Janssen [email protected]
ILS_RU Instituut voor Leraar en School Radboud Universiteit Niels Brouwer [email protected]
IVLOS_UU Interfacultair Instituut voor de Lerarenopleiding,
Onderwijsontwikkeling en Studievaardigheden
Universiteit Utrecht
Rene van de Kraats [email protected]
LET_UL Faculteit der Letteren Universiteit Leiden Alessandra Corda [email protected]
OC_VU Onderwijscentrum Vrije Universiteit Els Scheringa [email protected]
ESOE_TU/e Eindhoven School of Education Technische Universiteit
Eindhoven
Perry den Brok [email protected]
UOCG_RUG Universitair Onderwijs Centrum Groningen
Rijksuniversiteit Groningen
Frits van Kouwenhove [email protected]
Dividossier 75
Bijlage 2. Samenvatting experimenten WP1, per partner
Binnen dit werkpakket werkten zes opleidingen aan de uitvoering van een of meerdere
experimenten met het samenstellen van een videodossier. Voor vier16 van de opleidingen was het
werken met het vastleggen van praktijksituaties via streaming video binnen de opleiding compleet
nieuw, twee opleidingen hadden al eerder ervaring met een streaming videodossier opgedaan. Het
videodossier werd in het merendeel van de experimenten ingezet als instrument om studenten te
begeleiden in het zelf ontwikkelen van vaardigheden. Dit waren bijvoorbeeld:
gespreksvaardigheden, docentvaardigheden, vergadervaardigheden, samenwerkingsvaardigheden,
spreekvaardigheid. In een enkel geval werd het videodossier gebruikt om studenten eerst een goed
model - goed voorbeeldgedrag- te laten analyseren. Door één opleiding werd het videodossier
gebruikt voor de beoordeling van ontwikkelde vaardigheden: studenten moesten via video-opnames
hun gespreksvaardigheid in de vreemde taal kunnen aantonen. In het overzicht hieronder zijn de
activiteiten van de partners kort samengevat.
Hieronder volgt per partner een verslag van de uitgevoerde activiteiten. Elk verslag is opgebouwd
uit de paragrafen doelen, geplande en gerealiseerde producten, geplande en gerealiseerde
activiteiten, en terugblik. Dit verslag is gebaseerd op de uitgebreide eindrapportages die de
opleidingen hebben geschreven (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje
Eindrapporten per partner onder shared documents.)
Opleiding 1: Didactiek van Diergeneeskunde (DGK_UU)
Doelen
• Vergroten van de rol zelfreflectie bij studenten die kennismaken met didactiek (4e jaar) of
een didactische stage volgen (6e jaar)
• Vergroten van de kennis bij docenten over de mogelijkheden van video voor stimuleren
zelfreflectie. Aan het vak nemen ongeveer 10 docenten deel.
16 DGN-UU, GNK-UU, CIMP-UTwente, LET-UL,
partner experimenten Analyse Reflectie Beoordeling
1 DGK-UU 2 � �
2 GNK-UU 1 �
3 AMC-UvA 1 �
4 CIMP-Utwente 1 �
5 LET-UL 2 �
6 ACTA 1 � �
Dividossier 76
Geplande producten Gerealiseerde producten
• 25 videodossiers van studenten, op 1
tijdstip (4e jaar) maar bruikbaar voor
gebruik (na project) in 6e jaar;
• procedures en handleidingen voor gebruik
binnen de faculteit van zelfreflectie met
video (d.m.v. DiViDU);
• voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 18 videodossiers (2 betreffende uniforme
co-schap onderwijs en 16 betreffende
betreffende leerjaar 4)
• presentatie in Powerpoint (DiViDU binnen
Unico Varken)
• voorbeelddossier (2 dossiers, 1
betreffende uniforme co-schap onderwijs
en 1 betreffende leerjaar 4)
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk
is
Geplande activiteiten
Experimenten met studenten en docenten uitvoeren rond het onderwijs over didactiek voor
studenten diergeneeskunde. Dit vak wordt gegeven in het vierde jaar als keuzevak voor ongeveer 25
studenten en in het zesde jaar zal een zesweeks vak ontwikkeld worden (tijdens de looptijd van het
project) waaraan een zelfde aantal studenten kan deelnemen. De ervaringen die tijdens deze
concrete experimenten worden opgedaan worden direct ingebracht in de discussie over een
portfolio met gebruik video.
Uitgevoerde activiteiten
Ten bate van ontwikkeling van het nieuwe vak in het 6e jaar zijn de volgende activiteiten
ondernomen:
• Organisatie van bijeenkomsten om te komen tot een nieuw vak in het 6e jaar;
• Opnames gemaakt van twee klinische onderwijs situaties die als bron van dat 6e jaar
gebruikt worden;
• Opnames geanalyseerd op fragmenten die gebruikt konden worden om specifieke onderwijs
vaardigheden in beeld te brengen;
• Voorbeeldvragen geformuleerd ten bate van de gefilmde docenten, en
• Twee analysemodules in DiViDU gebouwd
Mondeling is de inzet van DiViDU voor docentprofessionalisering geëvalueerd. Omdat inmiddels
gebleken was dat de video niet meer gebruikt zou worden voor het 6e jaarskeuzevak, is de interne
doelstelling bijgesteld en gekeken of, en onder welke voorwaarden ,video ook gebruikt kan worden
in het kader van docent professionalisering.
Ten bate van inzet DiViDU in 4e jaars vak:
• Bijeenkomsten met docenten van dat vak georganiseerd om te laten zien wat de bedoeling
van de inzet van DiViDU is;
• Instructie gegeven aan troubleshooters die studenten hielpen met opnames van het
onderwijs, en
• Modules in DiViDU vervaardigd en fragmenten geselecteerd.
Algemeen ten bate van inzet DiViDU:
• Technische aspecten van gebruik van DiViDU zijn verkend in relatie tot de video datebase
(Dspace) die wij gebruiken bij de Universiteitsbibliotheek
• Video camera is aangeschaft voor gebruik in de experimenten binnen het project
Dividossier 77
Terugblik
Het Dividossier-project is intern niet bevredigend verlopen. Voor de zomervakantie was steeds de
inzet dat het 6e jaarsvak ontwikkeld zou worden waarin DiViDU een centrale rol ging krijgen. Pas
kort na de zomervakantie werd duidelijk dat dit 6e jaarsvak niet meer ontwikkeld zou worden
binnen de projecttijd aangezien de Faculteit Diergeneeskunde met ingang van september 2007 de
bachelor-masterstructuur heeft ingevoerd en de aandacht van (alle) docenten vooral gericht was op
het eerste jaar van de bachelorfase. In het voorgaande curriculum was “gezond-ziek” gescheiden en
was het eerste jaar meer basiswetenschap, terwijl later pas het zieke dier aan de orde kwam
(waarvoor de inzet van docenten uit de klinieken nodig is). In de bachelor is “gezond-ziek”
geïntegreerd waardoor klinische docenten meer dan verwacht ook al in het eerste jaar ingezet
werden. Deze klinische docenten waren voor ons project nodig om het 6e jaars vak te ontwikkelen.
Daarnaast was na de zomervakantie helder dat de accreditatie voor onze faculteit (begin november
2007) alle aandacht zou opeisen en dat een nieuw vak ontwikkelen geen prioriteit zou krijgen, zeker
niet met de inzet van nieuwe technologie.
Na de zomervakantie 2007 is een driesporenbeleid gevolgd:
• in ieder geval zorgen dat de videodossiers tijdens het 4e jaarskeuzevak gemaakt worden, al
wisten we wel dat de mogelijkheden voor onderzoek op basis van die dossiers beperkt zou
zijn aangezien dat vak maar een week loopt en dus weinig tijd voor bijstellingen is
• verkennen in hoeverre bij onderwijs waar nu al video wordt ingezet (voor opname van
anamnese gesprekken) en dat tijdens contactonderwijs wordt besproken ook een pilot met
de toevoeging van DiViDU mogelijk zou zijn. Daar was nu opeens weinig tijd voor en dit
bleek, ook zonder de toevoeging van DiViDU, al heel moeizaam te verlopen waar mensen
van verschillende afdelingen niet soepel met elkaar communiceren. Op deze lijn gaan we
wel verder, maar dat bleek niet realistisch binnen de projectperiode.
• in ieder geval de mogelijkheden van (digitale) video en gebruik daarvan binnen DiViDU zoals
dat bij Geneeskunde wel gerealiseerd is onder de aandacht brengen aangezien dat vaak een
“dat willen we ook”-reactie oproept.
Terugkijkend was het, gezien het feit de faculteit wel ervaring met video heeft, maar nog maar
heel beperkt in het gebruik van video voor het begeleiden van vaardighedenonderwijs aan
studenten, niet verstandig om aan het project deel te nemen op basis van een vak dat nog
ontwikkeld moest worden. Daardoor kwam de inzet van video pas heel laat onder de aandacht.
Desalniettemin is deelname wel zinvol geweest om video als instrument voor het begeleiden
van vaardigheden nog meer op de agenda te zetten binnen de onderwijsorganisatie en de meeste
student-docenten (waar het project bij ons op gericht was) zagen een meerwaarde in het gebruik
van video. Al is de discussie over de hoeveelheid tijd die het kost om video te bewerken en te
analyseren in relatie tot de winst in het onderwijs nog niet op alle niveaus gevoerd.
Opleiding 2: Onderwijsstage studenten geneeskunde (GNK_UU)
Doelen
• Mogelijkheid bieden voor studenten die onderwijsstage doen om een of enkele door hen
uitgevoerde onderwijsbijeenkomsten vast te leggen op video, na te bespreken en op te
nemen in het portfolio (bevorderen zelfreflectie).
• Mogelijkheid bieden voor studenten die onderwijsstage doen om een of een paar
videofragmenten als onderdeel van een Videodossier mee te geven als een tastbare
indicatie van competentie.
Dividossier 78
Geplande producten Gerealiseerde producten
• per student een videodossier (20)
• studenten en docentenhandleidingen
• een technische instructie voor de
ondersteuning en uitvoering
• een ingerichte ruimte voor de opname van
videofragmenten.
• een voorbeelddossier dat publiek toegankelijk
is
• per student een videodossier (24)
• handleiding (monteren en het werken in DiViDU)
voor studenten.
• éénmalige uitleg (mondeling) voor coördinator en
docenten
• aparte ruimte om te monteren is niet gelukt,
hopelijk in de toekomst wel
• een voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
Geplande activiteiten
Het geneeskundecurriculum van de Universiteit Utrecht kent sinds 2004 een uniek en populair
studieonderdeel voor 6e jaars medische studenten: een onderwijsstage. De 6e jaars geven onderwijs
aan jongerejaars.
• Ondersteunen van deze 6-weekse stage met een videodossier om reflectie op de zelfstandig
te ondernemen onderwijsactiviteiten van de onderwijsstagiaires te bevorderen.
• Een of enkele onderwijsbijeenkomsten vastleggen, na te bespreken en op te nemen in het
portfolio. Er zijn in de regel 3 tot 4 studenten die parallel een onderwijsstage volgen. In
supervisie en intervisie bijeenkomsten worden situaties uit het onderwijs in deze kleine
groep besproken. Videofragmenten zouden de unieke gelegenheid bieden om eigen
prestaties en die van collega’s te observeren en bespreken en er commentaar op te krijgen.
Een videofragment kan tevens toegevoegd aan het portfolio als een tastbare indicatie van
competentie.
Uitgevoerde activiteiten
Er zijn 2 docenten en 24 studenten betrokken geweest bij het experiment met het videodossier bij
de Onderwijsstage. Tijdens de onderwijsstage doet de student ervaring op als docent en kan een
Studenten-onderwijskwalificatie (StOK) behalen op basis van minimaal 30 onderwijsuren. De
onderwijsvaardigheden van de stagiairs worden beoordeeld op basis van ten minste drie live
observaties en feedback van een ervaren docent. Aan het begin van de onderwijsstage maakt iedere
onderwijsstagiair ook een video-opname van een onderwijsbijeenkomst.
Face-to-face bijeenkomsten of op afstand
Per jaar doen circa 30 studenten deze stage in kleine achtereenvolgende cohorten van circa 4
studenten. De studenten die in eenzelfde periode zijn ingedeeld komen diverse keren bijeen tijdens
supervisie en intervisie bijeenkomsten en tijdens een plenaire videofeedbacksessie. Deze
bijeenkomst wordt gebruikt om met elkaar te kijken naar de gekozen videofragmenten en hierop
feedback te geven en te ontvangen. Vooraf hebben de studenten in de reflectiemodule van DiViDU
gereflecteerd op hun eigen gekozen fragmenten.
Inzet digitale video (analyse/reflectie/assessment)
De video-opnames tijdens de stage worden ingezet om de mate van reflectie en feedback op het
eigen handelen tijdens het lesgeven te vergroten. Het doel is om de student meer inzicht te geven
in de eigen didactische vaardigheden door gebruik van zowel beeld als geluid.
De onderwijsstage als geheel richt zich op verschillende onderwijskundige aspecten, waaronder:
• Algemene didactische vaardigheden
• Vakinhoudelijke bekwaamheden
• Ontwerpen van onderwijs
Dividossier 79
• Uitvoeren van onderwijs en toetsing
• Algemene vaardigheden en attitude
De competenties zijn gebonden aan de studenten onderwijskwalificatie en zijn vooraf vastgelegd
door de coördinator van de onderwijsstage. De student kiest zelf waardevolle situaties, die voor zijn
of haar competentieontwikkeling belangrijk is.
Onderdelen van het videodossier
Iedere onderwijsstagiair begeleidt tijdens zijn of haar stage groepsbijeenkomsten van 12-16
studenten in een blok van het medisch curriculum, waarbij hij of zij actief onderwijs uitvoert. Voor
het videodossier neemt iedere onderwijsstagiair aan het begin van de stage één bijeenkomst van
twee uur op. De student kiest hieruit drie fragmenten die voor hem of haar leerzame
onderwijsmomenten waren. Voorbeelden zijn een probleem of een situatie die zich heeft
voorgedaan tijdens de bijeenkomst en waarvan de stagiair niet zeker is of de juiste aanpak gekozen
is. Dit zijn bv.: Hoe ga je om met stiltes, wanneer vraag je door, hoe pak ik studenten aan die niet
voorbereid zijn, wanneer grijp ik in, kan ik een grapje maken, hoeveel aandacht geef ik aan
studenten inDiViDUeel en hoeveel aan de groep als geheel.
De student reflecteert in DiViDU op de gekozen fragmenten. In een plenaire
videofeedbacksessie wordt door collega-stagiairs en docent feedback gegeven op de gekozen
fragmenten. Hierbij legt de student uit waarom het fragment is gekozen en vaak is hieraan een
vraag verbonden over de aanpak. Op basis van de eigen reflectie en de feedback stelt de student
voornemens op voor de rest van de stage.
Handleidingen
Voor het kunnen uitvoeren van het experiment is er een handleiding samengesteld, die uitleg geeft
over het gebruik van de digitale videocamera, het gebruik van Windows Moviemaker en het werken
in DiViDU. Er is geen aparte handleiding geschreven voor docenten, die alleen de reflectiemodule
per student hebben bekeken.
Terugblik
De projectorganisatie van het experiment is van mening dat het experiment binnen het UMC Utrecht
succesvol is geweest en dat het gebruik van de digitale videodossiers in de onderwijsstage een
toegevoegde waarde kent. Gedurende het project zijn er een aantal problemen geweest op
technisch gebied, maar deze hebben geen grote invloed gehad op het verdere verloop van het
experimentele proces. Doordat het om relatief laag aantal studenten ging binnen de onderwijsstage
waren de problemen snel opgelost. Er wordt wel opgemerkt dat een jaar voor dit soort projecten
relatief kort is.
Ter evaluatie worden diverse aspecten van het experiment geëvalueerd: de techniek
waaronder ook het gebruik van Windows Moviemaker en de applicatie DiViDU, het onderzoek,
producten, de opzet en het verloop van het project door de projectorganisatie van Dividossier en
SURF.
Over het algemeen verliep de procedure van het samenstellen van een digitaal videodossier
naar wens. Hoewel de onderwijsstage een druk programma is, lukte het studenten om de video-
opnames binnen de eerste en tweede week te plannen en uit te voeren. De instructie, handleiding
en uitleg voldeed volgens de stagiairs ook. Wel is deze gedurende het project twee keer gewijzigd
of aangepast. Wegens tijdgebrek hebben zes onderwijsstagiairs de reflectiemodule in DiViDU niet
helemaal kunnen afronden, waardoor deze videodossiers van iets·mindere kwaliteit zijn. Een
efficiëntere video-opnameprocedure zou dit probleem waarschijnlijk hebben kunnen voorkomen.
Dividossier 80
Gedurende het experiment bleek dat de digitale videocamera’s op basis van DV-tapes
waarbij de video-opname één op één wordt gedownload, behoorlijk veel tijd kostte.
Onderwijsstagiairs moeten naast het downloaden ook hun eigen fragmenten monteren en samen
kostte dat behoorlijk wat tijd en inspanning. Sinds we een harddisk-camera hebben aangeschaft is
dit verholpen. Naarmate het project op gang was, werd geconstateerd dat het uploaden van
fragmenten in DiViDU behoorlijk lang duurde. Wellicht is de database die achter de applicatie zit
niet toereikend genoeg? Het is ons nog wat onduidelijk of de applicatie DiViDU tijdens het project
veel verder is ontwikkeld.
Opleiding 3: Medische communicatie en gespreksvaardigheid (AMC_UvA)
Doelen
• Het ondersteunen van het gespreksvaardigheidsonderwijs voor 2e jaarsstudenten met een
streaming videodossier met als doel om reflectie op het eigen handelen te bevorderen.
• Het ontwikkelen van een overzichtspagina in DiViDU die de student een overzicht geeft van
alle gemarkeerde kritische momenten in het patiëntgesprek én het uploaden/koppelen van
een video-opname van een gesprek in 1 keer aan alle Reflectie-opdrachten
Geplande producten Gerealiseerde producten
• minimaal 250 ingevulde videodossiers van
2e jaarsstudenten;
• minimaal 50 ingevulde videodossiers van
4e jaarsstudenten
• procedures en handleidingen voor gebruik
van digitale video voor reflectie op
patiëntgesprekken;
• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
• 331 ingevulde videodossiers van 2e
jaarsstudenten
• Experiment met 4e jaars experiment is niet
uitgevoerd ( zie terugblik)
• Procedures en handleiding
• Voorbeeldossier dat toegankelijk is voor
publiek
Geplande activiteiten
In totaal gebruiken 350 tweedejaarsstudenten DiViDU tijdens het practicum anamnese gesprek met
lotuspatiënt, waarmee zij reflecteren op een filmopname van een eigen gesprek met een
simulatiepatiënt. Vervolgens presenteren zij met DiViDU een selectie van kritische
gespreksmomenten en hun reflectie daarop aan hun medestudenten en de docent.
Op basis van deze ervaringen worden vanaf juni 07 aanpassingen gedaan aan de opzet van het
videodossier (opdrachten/modules/DiViDU zelf). In het najaar worden de aanpassingen getest bij
vierdejaars studenten.
Uitgevoerde activiteiten
Het tweedejaars lesprogramma 2006-2007 voor medische gespreksvaardigheden waarin DiViDU is
toegepast heeft als doelen:
• geïnDiViDUaliseerd, zelfsturend leren;
• oefenen met simulatiepatiënten;
• observeren, analyseren en reflecteren op eigen gedrag;
• peer-feedback, en
• ICT inzet bij professionele ontwikkeling.
Dividossier 81
Alle 331 tweedejaarsstudenten oefenden een anamnesegesprek met een simulatiepatiënt.
Aandachtspunt daarbij is het uitvragen van het “hulpvraagspoor” en het “diagnostisch spoor”,
gebruikmakend van de verschillende vaardigheden van “actief luisteren”. De 24 practicumgroepen
van ca. 15 studenten werden verdeeld in drietallen (Student A, B, C). Tijdens een
simulatiepracticum voerde Student A een anamnesegesprek met een simulatiepatiënt dat met een
webcam en Windows Movie Maker werd opgenomen. De video-opnamen werden door een docent op
de UvA streaming video server geplaatst. Student A ontving per e-mail een weblink die in DiViDU
werd geplaatst. Student A bekeek in DiViDU de eigen video, markeerde drie kritische momenten in
het gesprek, en formuleerde in DiViDU drie vragen over het eigen gesprek. Vervolgens bekeek
Student B de film en de vragen van Student A en reageerde daarop met feedback in DiViDU.
Daarnaast kon Student B maximaal drie aanvullende gespreksmomenten markeren in DiViDU en
daarbij eigen observaties noteren. Tijdens een evaluatiepracticum presenteerde Student B de
gespreksanalyse aan de groep van 15 studenten, onder begeleiding van een docent. De cyclus werd
drie maal doorlopen waarbij A, B en C van rol wisselden.
Ten behoeve van het experiment zijn een aantal instructies/trainingen verzorgt en zijn de
studenten ondersteund met het uploaden van de video’s:
• Training van simulatiepatiënten is verzorgd door: L.M. Ong, F.D. Gart, M. Fabriek R.L.
Hulsman en free-lance trainingsacteur (M. Michaud).
• Instructie van de docenten en studenten is verzorgd door R.L. Hulsman en M. Fabriek
• Training non-verbaal gedrag is verzorgd door free-lance docent (M. Schabracq):
• Uitvoering van het experiment door: W.M.J. den Tonkelaar, P.J.M. Romer, docenten
medische psychologie
• Uploaden van de video’s op de Streaming Video Server: R.L.Hulsman
Terugblik
De studenten waren goed gemotiveerd voor alle onderdelen van de cursus. De hoogste motivatie
betrof het uitvoeren van het gesprek met de simulatiepatiënt, gevolgd door motivatie voor het
uitvoeren van de presentatieopdracht en het geven van feedback op de vragen van Student A.
De presentaties tijdens de evaluatiepractica worden als een belangrijke aanvulling gezien op de
opdrachten in DiViDU. Presentaties door het eigen drietal worden van groter belang geacht dan de
presentaties van de andere drietallen. Men vindt het daarbij nuttig om aandacht te besteden aan de
vragen van Student A als ook aan de eigen observaties van Student B.
De studenten vinden het bewaren van de video en de feedback van belang. Ook wordt het
formuleren van aandachtspunten voor een volgende oefening met simulatiepatiënten in een volgend
studiejaar van belang geacht.
Uit een analyse van de reflectie is gebleken dat de studenten in staat zijn om hun eigen
gedrag te beschrijven en een motief of een effect ervan te benoemen. Ook kunnen ze een doel of
beoogd effect aangeven bij het zoeken naar verbeteringen. Een hierop gebaseerde indicator van
reflectieniveau hangt samen met motivatie, inzet, ervaren leereffecten, waardering van feedback,
waardering van de presentaties van de analyse door de student.
Conclusie
Uit het experiment met de 2e jaars blijkt dat het haalbaar is om geneeskunde studenten in de pre-
klinische fase van de opleiding te laten werken in DiViDU; te laten reflecteren op een video-opname
van een eigen anamnesegesprek; elkaar feedback te geven in DiViDU en daarmee een videodossier
aan te leggen van eigen gesprekken, reflecties en feedback. Voorts mag geconcludeerd worden dat
de geneeskunde studenten positief zijn over het gebruik van DiViDU in het gespreksvaardigheden
onderwijs.
Dividossier 82
De voortgang van het experiment is bijna volledig volgens planning verlopen. Het was nodig
om de geplande activiteiten rond een hernieuwde uitvoering met een aantal 4e jaars bij te stellen.
Oorspronkelijk was het de bedoeling om een aantal aanpassingen aan DiViDU te realiseren en om
het exporteren van de gevulde videodossiers uit te proberen. De exportfunctie die in de zomer van
2007 gerealiseerd zou worden, zou vanaf september geëvalueerd worden bij een aantal 4e jaars
studenten. Toen bleek dat de ontwikkelde exportfunctie na de zomer 2007 in een betaversie op een
testserver gereed was, maar nog niet live met studenten kon worden uitgeprobeerd leek een
tweede experiment met 4e jaars niet nodig. Temeer daar de doelstellingen (min 250 gevulde
dossiers) en het uitproberen van een tweetal wijzigingen aan DiViDU op een andere manier al waren
gerealiseerd. Het is jammer dat het evalueren van de exportfunctie met studenten niet haalbaar is
gebleken (voor meer over de exportfunctie, zie Evaluatie Werkpakket 4: het coördinatieproject)
In het Controling Document worden naast het uitvoeren van een experiment twee
activiteiten genoemd die we wilden realiseren:
1. In DiViDU wordt de mogelijkheid ontwikkeld in de vorm van een overzichtspagina die de
student een (chronologisch) overzicht geeft van alle gemarkeerde kritische momenten in het
gesprek. Aan de hand daarvan kan de student op een efficiënte wijze de kritische momenten
selecteren en in iedere gewenste volgorde presenteren evenals zijn/haar reflecties daarop en
aldus zijn competenties aantonen.
Binnen het tweede-jaarsonderwijs is een oplossing gevonden voor deze behoefte door studenten zelf drie vragen te laten formuleren over hun eigen filmpje. Deze vragen bieden een effectief vertrekpunt voor feedback. 2. Tevens wordt in DiViDU een optie gecreëerd waarbij de film bij het uploaden in één keer aan
de gehele module en alle opdrachten gekoppeld wordt.
Door gebruik te maken van de Reflectiemodule (i.p.v. de Assessmentmodule waar bij elke opdracht
nieuwe video-opnamen moeten worden ingeleverd door een student) is in deze behoefte voorzien.
De beperking van de Reflectie Module is dat er maximaal 9 (3 x 3) momenten in het gesprek
gemarkeerd kunnen worden. De behoefte blijft bestaan –en is kenbaar gemaakt aan het DiViDU
ontwikkelteam– om dit aantal uit te breiden tot bijvoorbeeld 5 x 3.
Veel tijd is geïnvesteerd in de ontwikkeling van een systematiek voor de beoordeling van de
reflectie van de student op zijn eigen gesprek en een indicator van het reflectieniveau van de
student. Voorts is de samenhang van deze indicator met andere variabelen in het onderzoek
geanalyseerd waaruit is gebleken dat deze samenhangt met motivatie, inzet, ervaren leereffecten,
waardering van feedback, waardering van de presentaties van de analyse. Deze reflectiesystematiek
kan een bijdrage leveren aan de eventuele ontwikkeling van een toekomstige summatieve
beoordeling van de studenten.
Opleiding 4: Samenwerken aan een onderwijskundig advies (CIMP_UTwente)
Doelen
• DiViDU wordt ingezet als middel om studenten een videodossier te laten samenstellen
waarin zij laten zien hoe ze samenwerken, en waar zij elkaar en de docenten om feedback
vragen.
• Meer inzicht te krijgen in de wijze van samenwerken van studenten, studenten kunnen hun
vragen op dit gebied verhelderen en wellicht ook hun competentie aantonen.
Dividossier 83
Geplande producten Gerealiseerde producten
• 10 ingevulde groepsvideodossiers met video-
opnamen en de feedback van medestudenten
en docenten.
• procedures en handleidingen voor gebruik van
groepsvideodossiers en samenwerking;
• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
• 24 ingevulde videodossiers met video-opnamen
en de feedback van medestudenten en
docenten.
• procedures en handleidingen voor gebruik van
groepsvideodossiers en samenwerking;
• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
Geplande activiteiten
Het bacheloronderdeel Praktijkoriëntatie wordt in een experiment ondersteund met een streaming
videodossier in DiViDU. Het doel van Praktijkorientatie is dat 2e jaarsstudenten leren een
onderwijskundig advies te geven aan de hand van een authentieke vraag vanuit de
onderwijspraktijk. De bedoeling is dat de studenten vanuit verschillende invalshoeken en bronnen
tot dit advies komen. Samenwerken is voor het behalen van de doelstellingen van het vak
essentieel. Iedere student in een groepje van 3 neemt een specialistenrol (curriculum, instructie en
media) op zich en er wordt samengewerkt aan een geïntegreerd advies voor de opdrachtgever. Het
is echter gebleken dat het inzetten van de expertise, voortvloeiend uit de specialistenrol, ten
behoeve van het groepsresultaat niet eenvoudig is, studenten blijven met name in hun eigen
expertrol en vinden het moeilijk om de 3 inzichten te combineren. De docenten hebben
onvoldoende zicht op hoe de inhoudelijke kennisuitwisseling verloopt en kunnen daardoor op dit
punt weinig sturen.
Uitgevoerde activiteiten
Het experiment met het digitaal videodossier is uitgevoerd bij het vak “Curriculum, Instructie en
Media: Praktijkoriëntatie” (CIMP) in de opleiding Educational Design, Management & Media (EDMM)
van de Universiteit Twente. DiViDU is ingezet als middel om studenten een videodossier te laten
samenstellen waarin zij laten zien hoe ze samenwerken (in het bijzonder op het gebied van de
inhoudelijke kennisdeling), en waar zij elkaar en de docenten om feedback vragen. Deze manier van
gebruik van DiViDU is anders dan bij opleidingen waar het professionele gedrag duidelijker
waarneembaar is in het handelen zoals bijvoorbeeld bij leraren, maar een videodossier biedt in dit
geval ook mogelijkheden om samenwerkend leren in beeld te brengen en om dit beter te kunnen
begeleiden.
Organisatie: bijeenkomsten en digitale feedback
Tijdens het vak zijn 4 hoorcolleges georganiseerd (introductie, curriculum, instructie, media).
Daarnaast zijn er een aantal bijeenkomsten vanuit de afdeling Communicatievaardigheden (CoVa),
onderdeel Presenteren. Deze CoVa-bijeenkomsten hebben geen invloed op de inhoud van het vak.
Naast de hoorcolleges moeten de studenten een aantal bezoeken afleggen bij experts in het land en
moeten zij samenwerken aan het schrijven van het advies. Voorafgaand aan de bezoeken bij de
experts in het land is er overleg met de docent die het groepje begeleid. Dezelfde docent geeft
tussentijds feedback (face-to-face en digitaal) op het concept advies.
Het vak is een verplicht onderdeel van de studie, de onderdelen binnen het vak
(inhoudelijk, CoVa en het digitaal videodossier) zijn ook verplichte onderdelen. Bij het vak zijn 4
inhoudelijke docenten en 1 CoVa-docent betrokken. Bij het experiment zelf waren alleen de
inhoudelijk docenten betrokken. Het vak werd in 2006-2007 door 24 studenten gevolgd, waarbij zij
in groepjes van 3 gewerkt hebben.
Dividossier 84
Videodossier als reflectie-instrument
In het digitaal videodossier wordt de competentie van studenten om inhoudelijk kennis uit te
wisselen en samenwerkend een onderwijskundig advies te formuleren begeleid en getoetst. Deze
aspecten zijn essentieel voor veel onderwijskundige beroepen en daarmee ook belangrijk in de
onderwijskundige masteropleidingen, waarvoor de bachelor waarin het vak CIMP valt, voorbereidt.
Het digitaal videodossier kan ingezet worden als middel voor analyse, reflectie en/of assessment.
Bij het vak CIMP is er voor gekozen om het digitaal videodossier in te zetten als reflectie
instrument, waarbij zowel de studenten als de docenten moeten reflecteren op de manier van
samenwerken en kennisdelen van de studenten. Dit wordt verder uitgewerkt in de volgende
paragraaf.
Binnen de toepassing voor het digitaal videodossier is gekozen om gebruik te maken van de
reflectiemodule. De studenten van het vak CIMP moesten per groepje een opname maken van een
overlegsituatie waaruit bleek dat er samengewerkt en kennis uitgewisseld werd tussen de drie
verschillende experts. De kennisdeling en samenwerking zou dan moeten leiden tot een
adviesrapport waarin de drie expertgebieden zijn geïntegreerd.
De activiteiten van de studenten in het digitaal videodossier zijn met name gericht op
a) de effectiviteit van de vergadering en
b) het nagaan of er voldoende kennis aanwezig is die gedeeld kan worden met de anderen.
Daarnaast konden studenten ook naar andere video-opnames kijken om te zien of daar
wellicht andere of meer kennis te halen viel.
De studenten hebben na de opname om feedback gevraagd. Daarbij mochten zij zelf een
reflectievraag bedenken. Een ander groepje heeft deze reflectievraag beantwoord. Op basis van de
antwoorden op de reflectievraag heeft het groepje zelf een aantal voornemens voor toekomstige
activiteiten geformuleerd.
Opzet van de Reflectie-opdrachten tbv het dossier
De Reflectie-opdrachten zijn door de inhoudelijk docenten van het vak voorbesproken en door een
van de docenten uitgewerkt binnen DiViDU. Bij het uitwerken van de module zijn de onderdelen
Intro, Keuze video, Feedback en Voornemens ingevuld. In onderstaande figuren is een preview
van de module en de verschillende onderdelen binnen de module te zien.
In Figuur 1 de Introductie te zien waarin in het kort
wordt toegelicht wat het doel is van de module en
welk groepje wat moet doen.
Dividossier 85
Figuur 2 laat de opdracht zien die bij het
tabblad Keuze video hoort. Ook hier is weer
toegelicht wat het doel is en wat er van de
studenten verwacht wordt. Daarnaast worden
twee voorgedefinieerde vragen gesteld met
betrekking tot de kennisdeling tussen de
studenten.
In het tabblad Feedback (Figuur 3) wordt daarna
aangegeven dat de studenten zelf een
feedbackvraag moeten formuleren.
Tenslotte moeten de studenten op basis van de
feedback van het andere groepje aangeven wat
de volgende stappen zouden kunnen zijn om te
komen tot meer en/of beter uitwisseling van
ervaringen tussen de experts.
Training en ondersteuning
Voordat de studenten bezig zijn gegaan met de reflectiemodule is er een workshop voor de
studenten verzorgd door een van de docenten van het vak. Deze workshop duurde 1,5 uur, de
presentatie die daarbij gebruikt is, is te vinden in de bijlage van het verslag van CIMP (zie
https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner onder shared
documents). Begeleiding en ondersteuning bij het opnemen van de vergadersituatie is niet nodig.
Het leren omgaan met video en het maken en bewerken van video-opnames is een standaard
onderdeel van het EDMM curriculum.
Terugblik
Het experiment bij het vak CIMP is opgezet om te onderzoeken of het mogelijk is om met behulp
van een digitaal videodossier inzicht te krijgen in de manier waarop studenten in een
multidisciplinair team overleg voeren met het doel om kennis uitwisselen. Op basis van de
Dividossier 86
resultaten kan aangeven worden dat het inderdaad mogelijk is om een beter inzicht te krijgen in de
manier waarop studenten overleggen en hoe zij kennis uitwisselen. De videobeelden gaven de
docenten een helder zicht op de moeilijkheden die studenten ervaren om via een inhoudelijke
uitwisseling van ideeën uit verschillende domeinen tot een beter onderwijskundig advies te komen.
Studenten maken veel meer gebruik van common sense-redeneringen dan van wetenschappelijke
inzichten. De betrokkenheid bij “hun advies” stond een academische distantie veelal in de weg.
De studenten bleken de technische kant van het gebruik van video over het algemeen goed
te beheersen. Echter, het geven van feedback op opnamen ging de meesten niet gemakkelijk af.
Hieruit concluderen we dat een eerdere training in feedback geven geen transfereffect heeft gehad
op het feedback geven op video-opnamen.
Blijkbaar is het samenwerken in een professional learning community voor tweedejaars
studenten niet eenvoudig en hebben zij hierbij meer ondersteuning nodig in de vorm van modellen
die het gedrag in zo’n gemeenschap laten zien (cultural and cognitive apprenticeship).
Na afloop van het project kijken we terug op een geslaagd experiment dat uitgevoerd is in
een interessante context, namelijk het gebruik van een digitaal videodossier bij kennisuitwisseling
tussen curriculum-, instructie- en media-experts. Voor de opleiding tot onderwijskundige ligt het
gebruik van videodossier minder voor de hand dan voor opleidingen waar het professionele gedrag
duidelijker waarneembaar is in het handelen zoals bij leraren, politieagenten en chirurgen. Toch
biedt een videodossier wel mogelijkheden om samenwerkend leren in beeld te brengen en om dit
beter te kunnen begeleiden en uiteindelijk deze essentiële vaardigheid aan studenten te leren.
Immers het samenwerken in multidisciplinaire teams is een belangrijke competentie voor
onderwijskundigen. In de beroepen waar onderwijskundigen terecht komen is dit misschien wel een
van de belangrijkste competenties.
Tot voor kort bestond er zowel bij studenten als bij docenten onvrede over de kwaliteit van
dit soort samenwerkingsprocessen binnen het vak CIMP. De videodossier hebben ertoe bijgedragen
dat de docenten meer zicht gekregen hoe die samenwerking verloopt en hoe studenten van
verschillende groepen elkaar feedback kunnen geven. Deze inzichten hebben geleid tot
verbetervoorstellen voor het productief maken van videodossier.
Opleiding 5: Spreekvaardigheden van studenten (LET_UL)
Doelen
• Een streaming videodossier inzetten om de presentaties in de vreemde taal op video op te
nemen voor reflectie doeleinden en voor bewustmaking van het eigen
spreekvaardigheidsniveau. Tevens worden studenten bewust gemaakt wat ze moeten
ondernemen om het niveau te verbeteren.
• De eindpresentaties kunnen worden gelinkt aan het taalportfolio, als bewijs van de
verworven competentie, zodat naast de reflectie ook de dossierfunctie van het
taalportfolio vorm krijgt.
Dividossier 87
Geplande producten Gerealiseerde producten
• Twee rubrics (voor 1ste en 2de jaar) voor de
beoordeling van de presentaties van studenten
Italiaans.
• Minimaal 15 ingevulde dossiers met reflectie
van eerstejaarsstudenten
• Minimaal 15 ingevulde dossiers met reflectie
van tweedejaarsstudenten
• Handleidingen voor gebruik bij Italiaans
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 1 rubrics voor Taalcompetentie en 1 rubrics voor
Presentatievaardigheden
• 15 gevulde dossiers voor Italiaans
• 12 voor Dutch Studies
• Handleidingen voor gebruik bij Italiaans en Dutch
Studies
• Voorbeelddossier
• Spin-off: 2 ingerichte collegezalen voor
presentatievaardigheden
Geplande activiteiten
Een streaming videodossier wordt ontwikkeld en uitgeprobeerd met docenten en studenten om het
spreekvaardigheidsonderwijs Italiaans te ondersteunen. De pilot richt zich op 20 studenten tijdens
de colleges Taalvaardigheid (eerste jaar, 2de semester, tussen februari en mei 2007) in het eerste en
in het tweede jaar, de eerste cohorten die met het taalportfolio werken. De eerstejaarsstudenten
geven presentaties aan het eind van het tweede semester, tweedejaarsstudenten tijdens het eerste
en het tweede semester. Tevens worden rubrics ontwikkeld en uitgeprobeerd teneinde de
presentaties van de studenten te kunnen beoordelen.
Uitgevoerde activiteiten
De pilot heeft plaatsgevonden bij de opleiding Italiaans, tijdens de colleges Taalvaardigheid (eerste
jaar, 2de semester, tussen februari en mei 2007). De ervaringen in deze pilot hebben in de zomer
van 2007 geleid tot de inrichting van twee speciale collegezalen voor presentatievaardigheden. Ook
is de didactische opzet in een andere pilot toegepast., bij de opleiding Dutch Studies. Centraal in
deze opzet is het gebruik van reflectie in DiViDU en van een beoordelingsmatrix die gebaseerd is op
descriptoren uit het Common European Framework for Language Learning and Teaching (CEF). Het
CEF wordt op dit moment in de onderwijssystemen van alle Europese landen ingevoerd. Het
onderscheidt zes niveaus van competentie in een vreemde taal: de laagste zijn A1 en A2 (beginner),
daarna komen B1 en B2 (intermediate), tenslotte C1 en C2 (advanced). De niveaus zijn
gespecificeerd via descriptoren per vaardigheid (bijv. schrijven, lezen) en taalcompetentie (bijv.
grammaticale competentie, lexicale competentie). De beoordelingsmatrix bevat descriptoren voor
de prestaties op A1, A2 en B1 niveau. Belangrijk hierbij is dat alle opleidingen van de
Letterenfaculteit al jaren geleden hun eindtermen aan het eind van de Bachelor in CEF-termen
hebben gerelateerd.
Omdat de pilot bij de opleiding Dutch Studies plaats vindt in de periode september –
december, deels na afloop van de projectperiode, kan de evaluatie daarvan niet worden
meegenomen in de rapportage van het project Dividossier. Net als bij de opleiding Italiaans worden
studenten (in dit geval 2de jaarsstudenten) tijdens colleges taalvaardigheid gefilmd terwijl ze een
presentatie geven in de vreemde taal. Studenten reflecteren over de eigen prestatie aan de hand
van een aangepaste versie van de beoordelingsmatrix die bij de opleiding Italiaans was ontwikkeld.
Opzet van streaming videodossier voor taalcompetenties
Studenten worden op video opgenomen tijdens de presentatie die ze moeten verzorgen voor het
college spreekvaardigheid. Vervolgens moeten ze van de eigen presentatie een moment selecteren
waarover ze tevreden zijn en een moment waaruit blijkt dat ze nog moeten oefenen. Ze stellen de
twee fragmenten in DiViDU beschikbaar, met een toelichting. De volledige presentatie zal ook
beschikbaar zijn in DiViDU (via een link naar een streaming server). De medestudenten kunnen
Dividossier 88
commentaar leveren, onder andere op de keuze van de fragmenten, en de docent geeft vervolgens
feedback. Het videodossier wordt vervolgens gelinkt aan hun taalportfolio. Alle presentaties
werden gehouden in face-to-face-bijeenkomsten waarbij de docent en de (meeste) medestudenten
aanwezig waren.
Er werden 3 presentaties opgenomen per student. Twee waren oefenpresentaties, de
laatste was een “projectpresentatie”. Studenten waren in kleine groepjes verdeeld en ieder groepje
koos een thema (een Italiaanse stad). Leden van de groep gaven vervolgens een presentatie over
een deelaspect van dit thema.
Ontwikkeling van de beoordelingsmatrix
De beoordelingsmatrix voor de taalcompetentie is gebaseerd op descriptoren uit het Common
European Framework for Language Learning and Teaching. Het CEF wordt op dit moment in de
onderwijssystemen van alle Europese landen ingevoerd. Zo heeft het CITO de eindniveaus van de
examens voor de moderne vreemde talen aan de niveaus van het CEF gekoppeld en al in 2001
hebben de Nederlandse Letterenfaculteiten de eindniveaus aan het eind van de BA-fase in CEF-
termen gerelateerd.
Voor de beoordelingsmatrix is met name gebruik gemaakt van de publicatie Taalprofielen,
van de SLO, en nog specifieker van de indicatoren voor de prestaties op A1, A2 en B1 niveau.
Studenten zouden aan het begin van het college op A2 niveau moeten zijn en in de loop van het
college zouden ze moeten groeien tot niveau B1. Daarnaast is een beoordelingsmatrix ontwikkeld
voor de beoordeling van Presentatievaardigheden.
Terugblik
Het project heeft een belangrijk impuls gegeven aan het gebruiken van digitale videodossiers zowel
bij de opleiding Italiaans als bij de opleiding Dutch Studies. De docenten, die nooit met video
hadden gewerkt (Italiaans) en die veel problemen hadden omdat ze met analoge videobanden
werkten (Dutch Studies) zijn zeer enthousiast over de mogelijkheden van digitale videodossiers en
willen voortaan op deze manier de colleges presentatievaardigheden ondersteunen. We verwachten
dan ook dat volgend jaar ook bij andere opleidingen de vraag naar digitale videodossiers zal
toenemen, de opleiding Duits heeft bijvoorbeeld al laten weten dat ze belangstelling hebben.
Tijdens het eerste experiment werd ons duidelijk dat we tenminste één speciaal ingerichte
collegezaal moesten hebben, zodat we niet langer met statief, laptop en videocamera op stap
moesten om de presentaties te filmen. Docenten zouden in deze situatie constant afhankelijk zijn
van technische assistentie. In de zomermaanden hebben we daarom hard gewerkt (met name onze
student-assistent Dimitri Unger) aan het inrichten van twee collegezalen, uitgerust met een
videocamera met een vaste opstelling, computer, beamer, DVD recorder en dv-recorder. De
apparatuur is zo gebruiksvriendelijk mogelijk opgesteld en uitvoerig getest. Ook hebben we
handleidingen opgesteld. De gebruiker kan kiezen tussen verschillende opnamemogelijkheden:
presentaties kunnen op de harde schijf van de computer worden opgenomen (via het programma
MovieMaker), op DVD of op een DV bandje. Ook is het mogelijk om meer opnamemogelijkheden
tegelijkertijd te kiezen.
In het tweede experiment hebben we altijd zowel op DV-bandjes en DVD’s de presentaties
opgenomen, om een backup te hebben voor het geval dat er iets mis zou gaan. Kortom, we hebben
nu de technische voorwaarden geschapen om presentaties op te nemen zonder veel technische
assistentie tijdens de presentatie zelf. Het makkelijkst voor de docent is de optie DV-bandje, omdat
bij opnemen op DVD’s achteraf technische handelingen moeten worden verricht om de opname te
finaliseren.
Dividossier 89
Opleiding 6: Gespreksvoering student-patient sociale tandheelkunde (ACTA)
Doelen
♦ bij ACTA wordt een streaming video dossier ingezet om het onderwijs rond de gespreksvoering
en interactie tussen de student-tandarts en de patiënt te ondersteunen. Binnen de sociale
tandheelkunde is dit een belangrijk aandachtsgebied.
♦ De pilot richt zich enerzijds op het analyseren van gesprekssituaties met streaming video.
Kennismaking met DiViDU is hier het hoofddoel. Dit gebeurt door het uitvoeren van een
analysemodule met bestaande video-opnames.
♦ Anderzijds richt de pilot zich op het reflecteren door studenten op eigen handelen in de
praktijk. Studenten bouwen aan hun eigen dossier met video-opnames van zichzelf.
Geplande producten Gerealiseerde producten
• 20 video’s voor analyse
• 20 gevulde videodossiers eerste
experiment
• 20 gevulde videodossiers tweede
experiment
• Handleidingen voor gebruik bij
tandheelkunde
• 120 dossiers voor analyse
• 2 gevulde videodossiers eerste experiment
• 6 gevulde videodossiers tweede experiment
• verkorte handleiding
• Procedures over het geven van feedback (volgens de
Sandwich methode)
• Videotrolley
• Handleiding videotrolley
• Handleiding gemaakt voor het knippen van de video’s
met Windows Movie Maker
Geplande activiteiten
Bij de afdeling sociale tandheelkunde wordt reeds lang gebruik gemaakt van video’s in het
onderwijs. Als voorbereiding op het experiment wordt geïnventariseerd wat het huidige gebruik is.
Waar behoefte aan vernieuwing is en voor welke onderdelen het gebruik van DiViDU meerwaarde
heeft. Waar nodig worden trainingen aangeboden om de kennis en vaardigheden van docenten te
optimaliseren. Tijdens het ontwikkelen van het onderwijs door docenten staat dossiervorming en
overdracht van de door studenten behaalde resultaten centraal.
Uit ervaring is gebleken dat het volgen van een reflectiemodule in DiViDU erg veel tijd van
een student vergt. Een groot deel van deze tijd valt niet binnen de te verwerven competenties van
het vak. In het eerste deel van deze pilot willen we daarom alleen gebruik maken van de analyse
module. Binnen het tweedejaars blok Mens en Gezondheid willen we deze module laten uitvoeren
als zelfstudie.
De tweede pilot zal plaatsvinden in één Onderwijspraktijk (OWP), in het vierde studiejaar.
De reflectie module zal ingezet worden als verplicht onderdeel tijdens de wekelijkse patiënt
besprekingen. Feedback zal gegeven worden door de student zelf, collega studenten, de docent en
inhoudelijk deskundige.
Het ligt in de bedoeling dat per semester de studenten een reflectiemodule maken. De
samengevoegde modules vormen bij elkaar een dossier: Het Dividossier. Wanneer een student zijn
master opleiding afrondt heeft hij of zij minimaal 3 jaar op de OWP “gewerkt”. In zijn of haar
dossier zouden dan zes video-opnames met reflecties en feedback moeten zitten. Tussen elke
opname zit ongeveer een half jaar.
Om in- en doorstroom te bevorderen ligt in de bedoeling om met de opleiding mondhygiëne
van INHOLLAND een experiment uit te voeren. Op dit moment is echter nog niet duidelijk welke
Dividossier 90
vorm dit precies gaat krijgen. Wel is duidelijk dat het experiment vanuit ACTA begeleid wordt. Bij
de voorlichting en disseminatie zullen docenten van INHOLLAND worden gezien als doelgroep.
Uitgevoerde activiteiten
Er zijn 2 experimenten uitgevoerd. In het 1e experiment was het leerdoel voor studenten vooral het
herkennen, plaatsen en analyseren van gegeven situaties en het daarop laten reageren via
geschreven reflecties. Een streaming videodossier met als doel analyseren van andermans
(voorbeeld)gedrag is ontwikkeld en beproefd met studenten in de Bachelor 2e jaar, in het blok Mens
en gezondheid 4. Er waren 70 studenten en 4 begeleiders betrokken in dit experiment. Bij dit
experiment met de Analysemodule, zijn er willekeurige groepen gemaakt van circa 8 tot 10
studenten. Het gebruik van de Analysemodule bij het blok Mens en Gezondheid 4 was DiViDU
verplicht en moest men deze als zelfstandige zelfstudieopdracht uitvoeren. Het was een
voorwaarde om het vak te halen. Bijna iedereen heeft de module uitgevoerd. Deze is in
besprekingsgroepen en in het responsiecollege besproken.
In dit eerste experiment (analyseren van situaties/gedrag van anderen) gaat het over de
sociale aspecten van de tandheelkunde. Het is gericht op het samenvatten van het verhaal van een
patiënt en het geven van feedback volgens de feedbackregels. In de analysemodule heeft de docent
een fragment met een voorbeeldsituatie/ voorbeeldgedrag geselecteerd uit een door hemzelf
gemaakte video. En daarbij opdrachten gemaakt. Bij dit onderdeel filmen studenten dus niet
zichzelf. Bij dit onderdeel is een analysemodule met observatietaken in DiViDU ontwikkeld, de
selecties van de docent in de hem zelf opgenomen of al bestaande video’s zijn opgeleverd als
product. Naast het oefenen in het geven van een reflectie en het geven van feedback op elkaar is er
nog een belangrijke reden om het DiViDU-systeem bij dit vak al in te zetten: de studenten leren zo
het systeem kennen dat zij later in de OWP, met als doeleinde leren reflecteren op eigen gedrag op
video, gaan gebruiken.
Het tweede experiment is uitgevoerd met het samenstellen van streaming videodossiers voor
reflectiedoeleinden. Dit vond plaats binnen de Bachelor 3e jaar en Master 1e en 2e jaar. Dit deel
heeft plaatsgevonden in de Onderwijspraktijk (OWP). In de OWP behandelen studenten uit drie
studiejaren samen patiënten. In dit 2e experiment op de OWP, Reflectiemodule, zijn er kleinere
groepjes van studenten gevormd. De groepsgrootte was hier 5 a 6 studenten. In het 2e experiment
binnen de OWP werkten derdejaars bachelor en eerste- en tweedejaars masterstudenten samen. In
dit deel van het experiment stond ook de gesprekvoering van de student – patiënt tijdens de OPW
centraal. De reflectietaken worden besproken tijdens de wekelijkse patiënt besprekingen. Feedback
wordt in DiViDU gegeven door de student zelf, door collega studenten, door de begeleidende docent
en inhoudelijk deskundige. Deelname aan deze pilot is geen verplicht onderdeel van de OWP. In het
tweede deel van deze pilot hebben de meeste studenten, negen, één opname van zichzelf gemaakt.
Men selecteerde hieruit twee fragmenten welke in DiViDU geplaatst werden:
- Een fragment waarin men demonstreerde wat met goed deed.
- Een fragment waar wat op aan te merken is.
Op deze beelden reflecteren zij in DiViDU. Uiteindelijk hebben 6 studenten daadwerkelijk hun video
in DiViDU geplaatst.
Er is met opzet een opbouw aangebracht: ter kennismaking met het DiViDU systeem en het
geven van feedback wordt eerst de analysemodule uitgevoerd. Hierna volgt de reflectiemodule
waarbij studenten hun eigen opnames gebruiken. De student maakt opnames tijdens een intake
gesprek of een behandelplan bespreking. De vragen die de studenten in DiViDU moeten behandelen
gaan over het reflecteren op hun eigen gespreksvaardigheid. Zonder gebruik van video is de
gespreksvaardigheid van de student bijna niet inzichtelijk te maken. Tot op heden werd geen video
gebruikt binnen de OWP.
Dividossier 91
Afbeelding 1. Screenshots van drie video’s van studenten
Problemen en oplossingen
De OWP docenten hebben geen tijd om aan het opnemen van video te besteden. Studenten hebben
hier ook weinig tijd voor. In de wekelijkse OWP besprekingen kan wel tijd vrijgemaakt worden voor
bespreking van reflecties in DiViDU. Er is daarom binnen het project gezocht naar een wijze waarop
het eenvoudigste opnames gemaakt konden worden. Er is gekozen om een Videotrolley te maken.
Een videotrolley is een karretje waarop een computer en camera zijn gemonteerd (zie afbeelding 2
hieronder). Deze is in samenwerking met het audiovisueelcentrum VU ontwikkeld. Dit is een extra
product dat in onze plannen niet voorzien was.
Afbeelding 2. Videotrolley
De opnames worden via het programma Windows MovieMaker direct op de harde schijf van de
computer opgeslagen . Het gemaakte videobestand kan na de opname opgeslagen worden in diverse
formaten op Cd-rom, DVD of memory stick. Het bestand kan dan meegenomen worden naar een
eigen werkplek voor verdere bewerking.
De bestanden zouden geselecteerd en geknipt worden door de studenten. Het knippen ging
vaak niet goed en is in bijna alle gevallen door een projectmedewerker uitgevoerd. De bestanden
die in DiViDU werden geplaatst mochten niet langer zijn dan 3 minuten, niet groter dan 10 MB en in
Dividossier 92
moesten een WMV-formaat hebben. In Windows MovieMaker is een pre-set gekozen, zodat 3
minuten video nooit groter dan 10 MB zou worden.
Ook over de interface van het programma is door de studenten een aantal vragen gesteld.
Deze gaan over de duidelijkheid, overzichtelijkheid en professionaliteit. Gemiddeld slaat de balans
van de resultaten niet ver uit naar de positieve kant van het neutrale midden.
Terugblik
Het project is succesvol verlopen. Tijdens de uitvoering is de doelstelling qua 3x 20 videodossiers
bijgesteld tot 70 voor analyse en 20 voor reflectie doeleinden (zie Tussentijdse review). De
technische problemen met betrekking tot het maken van video’s - bij een vorig DiViDU project -
zijn verminderd door het inzetten van een Videotrolley. Toch was het niet eenvoudig om de
studenten te motiveren om opnames van zichzelf te maken en deze in DiViDU te plaatsen. Uit
gesprekken met studenten bleek dat zij liever niet naar hun eigen handelen kijken en het ook niet
aan anderen willen laten zien, wanneer dit niet verplicht is. In eerste instantie werden redenen
aangevoerd als, te druk om de opdracht uit te voeren, geen goede patiënten en technische
problemen. Omdat het meedoen niet verplicht was deden bijna alle studenten pogingen om er
onderuit te kunnen komen. Enkele studenten die de reflectiemodule volledig hebben ingevuld zijn
erg enthousiast. Zij geven aan dat DiViDU een verplichte opdracht van de OWP mag worden.
ACTA heeft, binnen dit project, ook actief gewerkt aan het werkpakket dat de exportfunctie
heeft gemaakt. Met deze exportfunctie kan een student al zijn modules uit DiViDU exporteren voor
en bijvoorbeeld opnemen in zijn portfolio. Dit onderdeel zal elders in de eindrapportage (zie
Evaluatie werkpakket 4: coördinatieproject) aan bod komen.
De inzet van analysetaken met streaming video (1e experiment) tijdens het blok Mens en
Gezondheid 4 is nuttig en brengt ook het effect met zich mee dat studenten het systeem van
reflecteren op elkaar en het DiViDU programma leren kennen.
Door het gebruik van video en DiViDU is het mogelijk om de sociale tandheelkunde op de
OWP expliciet te maken. Hierdoor is er meer ruimte voor reflectie en feedback op dit vlak en
kunnen studenten meer leren. Uiteindelijk zal het mogelijk zijn en is het streven om de sociale
tandheelkunde standaard op te nemen in de beoordeling op de OWP. Video is hier het middel voor.
De werk- en tijdsdruk op de OWP blijkt groot te zijn. Hierdoor is het mogelijk dat er geen ruimte is
voor het maken van video-opnames. Het is van groot belang om de technische aspecten zo
gemakkelijk mogelijk te maken.
Dividossier 93
Bijlage 3. Samenvatting experimenten WP2, per partner
In dit werkpakket werkten vrijwel alle Nederlandse universitaire lerarenopleidingen, behalve die
van de Technische Universiteit Delft, aan het een of meerdere experimenten waarin studenten een
videodossier samenstelden over hun eigen handelen als docent voor de klas. Van de acht
opleidingen hadden vijf nog niet eerder ervaring opgedaan met een streaming videodossier. Alle
opleidingen experimenteerden met het videodossier voor begeleidingsdoeleinden (reflectie op eigen
handelen), drie opleidingen experimenteerden ook met een videodossier voor summatieve
beoordeling. Geen van de opleidingen maakten gebruik van de mogelijkheid om een videodossier
rond analyseren van “goed voorbeeldgedrag” samen te stellen.
Hieronder volgt per partner een verslag van de uitgevoerde activiteiten. Elk verslag is opgebouwd
uit de paragrafen doelen, geplande en gerealiseerde producten, geplande en gerealiseerde
activiteiten, en terugblik. Dit verslag is gebaseerd op de uitgebreide eindrapportages die de
opleidingen hebben geschreven (zie https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje
Eindrapporten per partner onder shared documents).
Opleiding 7: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (IVLOS_UU)
Doelen • Ervaring opdoen met visuele reflectie op handelen in de klas behulp van een videodossier
waarbij peerfeedback van medecursisten en feedback van instituuts- en schoolopleiders
wordt ingebouwd.
• Afstemming bewerkstelligen tussen videodossier en elektronisch portfolio
Geplande producten Gerealiseerde producten • Technische en inhoudelijk ontwerp
integratie videodossier en portfolio
• Minimaal 15 videodossiers die integraal
onderdeel vormen van reeds gehanteerde
portfolio
• voorbeelddossier
• Inhoudelijk ontwerp integratie videodossier en
portfolio
• 14 gevulde videodossiers
• Handleiding Werken met digitale video t.b.v.
DiViDU
• voorbeelddossier
partner Experimenten Analyse Reflectie Beoordeling
IVLOS_UU 1 �
ICLON_UU 2 �
UOCG_RUG 3 � �
ELAN_Utwente 2 �
ILS_RU 1 �
OC_VU 3 � �
ESOE_TU/e 2 �
ILO_UvA 3 � �
Dividossier 94
Geplande activiteiten • Technisch en inhoudelijk inpassen van een videodossier in het elektronisch portfolio (ULO in
Utrecht en ULO in Leiden) voor het plannen, begeleiden en beoordelen van 30 docenten-in-
opleiding.
• Ontwerponderzoek met als doel het ontwikkelen van handreikingen voor het gebruik van het
videodossier als begeleidingsinstrument dat kan bijdragen aan de ontwikkeling van de docent-
in-opleiding in de diverse beroepsrollen/competenties zoals die in de eindtermen van de
universitaire lerarenopleiding worden onderscheiden. Daarbij zijn randvoorwaarden dat het
gebruik van het instrument begeleiding op afstand moet faciliteren, dat school- en
instituutsbegeleiders daaraan een bijdrage moeten kunnen leveren en dat het peerfeedback
door docenten-in-opleiding onderling mogelijk maakt.
• Ontwerponderzoek met als doel het ontwikkelen van handreikingen voor het gebruik van het
videodossier als beoordelingsinstrument met als doel bij te dragen aan de ontwikkeling van
docenten-in-opleiding in de diverse beroepsrollen/competenties zoals die inde eindtermen
van de universitaire lerarenopleiding worden onderscheiden. Daarbij is randvoorwaarde dat
het gebruik van het instrument bijdraagt aan een grotere rol van de begeleider op school aan
de beoordeling dan tot nu toe het geval is.
Uitgevoerde activiteiten
Integratie met electronisch portfolio
Het IVLOS gebruikt al sinds het eind van de jaren negentig als een van de eerste universitaire
lerarenopleidingen het portfolio als begeleidings- en beoordelingsinstrument van docenten-in-
opleiding (dio’s). De papieren versie is al snel omgezet in een digitale variant. Kenmerkend voor het
digitale portfolio is de nadruk die op zelfanalyse wordt gelegd. Het portfolio is vormgegeven rondom
zes rollen: vakdidactisch deskundige, vormgever en begeleider van leerprocessen, opvoeder,
manager van de werksfeer, docent buiten de klas en eindverantwoordelijke voor eigen groei. In het
portfolio nemen dio’s materiaal op waarmee ze hun groei in de verschillende rollen kunnen
aantonen: van lesplannen tot zelfontwikkeld lesmateriaal en evaluaties van leerlingen. Technisch
bestaat het elektronisch portfolio uit een website die de studenten met Dreamweaver zelf bouwen.
Vanuit het portfolio is het mogelijk een deep link naar het gevulde videodossier in DiViDU op te
nemen. Per 1 januari 07 bleek echter dat er problemen waren met de licenties voor Dreamweaver
en is besloten om de dio’s een website in WORD te laten maken (m.b.v. sjablonen). Ook hierin is
het mogelijk om een link naar DiViDU te maken. De noodzaak om een technische integratie tussen
portfolio en DiViDU te maken, verviel.
Toen besloten werd dat het IVLOS mee zou doen aan het experiment met een videodossier,
hebben de betrokken begeleiders (7) besloten dat de dio’s (21) dit als onderdeel moesten
ontwikkelen van het bestaande digitale portfolio dat de afgelopen jaren zijn waarde als
begeleidingsinstrument had bewezen. Besloten werd ook met een groep van maximaal twintig dio’s
uit alle clusters te starten die zich vrijwillig hiervoor opgaven. Tevens werd besloten om alleen het
aspect van reflectie te gaan beproeven, omdat een verdergaande ingreep in het portfolio te veel
tijd zou gaan kosten. Bovendien leek ons gegeven de nadruk op zelfanalyse een visuele
reflectiemodule een bruibare aanvulling. Dio’s mochten zelf bepalen welke fragmenten ze kozen om
in het videodossier te plaatsen. Ze konden dat dus bij elk van de zes rollen doen. Ze moesten zelf
hun beelden analyseren en er vragen over formuleren voor hun mededio’s, de begeleiders op het
instituut en in de scholen.
Een andere overweging om het project met een kleine groep op basis van vrijwilligheid te
starten was dat het IVLOS momenteel slechts over één medewerker beschikt die de technische kant
Dividossier 95
van het project voor zijn rekening kan nemen. Ook de faciliteiten op dit gebied zijn zeer beperkt:
twee Sony DCR-TRV 30E en 50E digitale camcorders en twee HP Desktops voorzien van firewire
aansluiting met en grote opslagcapaciteit.
In november 2006 is het Dividossier-experiment voor de medewerkers van het
IVLOS/Universiteit Utrecht van start gegaan. Een groep van 7 betrokken lerarenopleiders uit alle
drie de vakkenclusters kreeg in Amsterdam een workshop ter inleiding op de DiViDU-aanpak
aangeboden. Daarna heeft de groep opleiders een bijeenkomst in de eigen universiteit gehouden om
te bespreken hoe het project vanaf januari 07 met de docenten-in-opleiding (dio’s) van de Aug06
start vorm gegeven moest worden. Besloten werd vanwege het gebrek aan ervaring met DiViDU en
de duur van het project alleen de reflectiemodule te beproeven. Over de opdrachten is lang
gesproken. Uiteindelijk is het Amsterdamse model aan de Utrechtse uitwerking van Korthagens
reflectiemodel aangepast.
In januari 2007 is er een gezamenlijke startbijeenkomst met dio’s en instituutsbegeleiders
gehouden waar de inhoudelijke en technische aanpak van DiViDU is toegelicht en dio’s met een
handleiding de DiViDU-website konden gaan verkennen. De deelnemende 21 dio’s
vertegenwoordigen de drie clusters in de opleiding (alfa, beta, gamma) en geven in uiteenlopende
vakken les. Elke instituutsbegeleider begeleidt gemiddeld drie DiViDU-dio’s bij dit project. Er is
tijdens deze bijenkomst de afspraak gemaakt dat alle dio’s die zich opgegeven hadden, in maart en
begin april opnamen in hun lessen zouden maken met de dvd-camera’s van het instituut en dat ze
volgens een strak rooster op het instituut fragmenten eruit op de DiViDU-site zouden plaatsen. Als
dat gebeurd was, zouden ze hun mede-dio’s, instituuts- en schoolbegeleiders om feedback vragen.
Deze feedback zou in april/mei gegeven moeten worden, waarna de dio’s deze in hun digitaal
portfolio zouden kunnen integreren.
Het plan werd gemaakt om met de start van de nieuwe cursus in september 2007 opnieuw
op basis van vrijwilligheid met een groep van maximaal twintig dio’s uit de verschillende clusters
aan de slag te gaan. In het voorjaar 2008 zou dan met een verplicht Dividossier in de zogenaamde
maatwerkgroep gestart kunnen worden, een groep van vooral zij-instromers die DiViDU goed als
peer-feedback instrument zouden kunnen gebruiken. Dan kunnen de mentoren die bij het project
zijn betrokken, ook een cursus in het omgaan met DiViDU kunnen krijgen. Bovendien is het plan om
dan ook te kijken in hoeverre de DiViDU-aanpak gecombineerd kan worden met de aanpak van
Video-Interactie-Begeleiding.
Terugblik Het project begon voorspoedig, maar heeft tegenslag gekend met name na de zomervakantie door
ziekte van twee sleutelpersonen die het project uitvoerden. Beiden waren aan het begin van het
nieuwe academische jaar ziek. Dit heeft voor vertraging gezorgd in de 2e helft van het project die
niet meer in te halen was.
Er is op 2 momenten (maart 07 en juli 07) een tussentijdse evaluatie georganiseerd met
begeleiders en het projectteam dat voor de uitvoering van het experiment zorgdroeg. Hieronder
een samenvatting van de belangrijkste uitkomsten van de laatste evaluatie (juli 07):
1. Feedback op grond van videofragmenten kan feedback na afloop van lesbezoek nooit vervangen.
Het kan wel een goede aanvulling erop zijn, doordat de dio een eigen keuze maakt en daarover
kijkvragen moet leren stellen en het mogelijk is in alle rust de beelden van de les opnieuw te
bekijken.
2. Uit opmerkingen van begeleiders maar ook uit praktijkgericht onderzoek van een van de
deelnemers blijkt dat blended learning van lesbezoek en feedback via DiViDU als wenselijk
wordt gezien.
Dividossier 96
3. Een van de begeleiders stelde voor om DiViDU als instrument voor peer feedback te gebruiken.
Fragmenten en de peer feedback zouden dan mondeling in de mentorbijeenkomsten besproken
kunnen worden. Daar bracht een andere begeleider tegen in dat dio’s toch ook wel schriftelijk
commentaar van hun begeleider willen.
4. In de aanloop zal beter duidelijk gemaakt moeten worden hoe het videodossier als instrument
kan dienen om te leren van je ervaringen en hoe het ingepast moet worden in het hele
zelfontwikkelingsperspectief in de opleiding. We zullen goed moeten nadenken hoe het in
verhouding staat tot de rest van het digitaal portfolio en welke vaardigheden ermee getraind
worden: het maken van keuzes (de fragmenten), het formuleren van kijkvragen, het geven van
schriftelijke feedback.
5. Ook de begeleiders zullen van elkaar moeten leren hoe ze moeten omgaan met dit instrument,
als het gaat om het geven van feedback.
6. Het feit dat de deelnemende dio’s zich als vrijwilliger hebben opgegeven, heeft de gang van
zaken sterk beïnvloed. Doordat de andere dio’s uit hun groep er niet aan meededen, zagen ze
het toch als iets wat erbij kwam. Door de werkdruk van de laatste maanden van het
opleidingsjaar leidde dat tot uitstelgedrag.
7. Positief werd de mogelijkheid genoemd om op deze manier toch een extra kijk op het eigen
lesgeven te krijgen en bij anderen in de les te kunnen kijken. Ook begeleiders zagen dat als een
sterke kant van het experiment.
8. Het feit dat iedereen bij iedereen kon kijken werd ook als een nadeel gezien: sommige
begeleiders merkten op dat de leeromgeving veiliger zou zijn als alleen studenten en
begeleider(s) van de eigen mentorgroep toegang zouden hebben.
9. De meeste dio’s hebben hun fragmenten geplaatst en feedback gekregen. Slechts een vijftal is
er toe gekomen om ook voornemens te formuleren. Niemand heeft de gelegenheid gehad om de
feedback in de eigen lespraktijk toe te passen, althans daar verslag over uit te brengen.
10. De schoolbegeleiders zullen er sterker betrokken bij moeten worden. Gedacht wordt aan een
introductie in een aparte bijeenkomst of door middel van schriftelijke instructie. Gedacht wordt
ook aan het verzoek van de instituutsbegeleider aan de schoolbegeleider om commentaar te
geven met het oog op de tussentijdse beoordeling van de dio.
11. Met de twee machines en drie camera’s was het goed te doen met een groep van twintig
deelnemers.
12. Na een korte instructie van Rob Houwen konden de meeste dio’s het grootste deel van de tijd
zelfstandig aan de slag bij het monteren van de drie of vier fragmenten die ze hadden gekozen.
De handleiding werd als duidelijk en goed bruikbaar beoordeeld.
13. Het is noodzakelijk van tevoren een duidelijke instructie te geven over het maken van opnamen
in de les. Nog steeds wordt er met tegenlicht opgenomen. Het wordt verkieslijk geacht de
opname door een collega of mede-dio te laten maken, zodat de interactie met de klas
vastgelegd kan worden. De statische beelden van de helft van de opnamen leverden daarover
weinig informatie.
14. De meeste dio’s hebben naar schatting 9 uur op het instituut en 5 uur thuis besteed aan het
project. Het monteren en plaatsen van de fragmenten en het formuleren van feedbackvragen
kostte de meesten 2 tot 4 uur. Degenen die thuis al vastgesteld hadden welke fragmenten ze
wilden gebruiken, waren het snelste klaar.
Tenslotte: vertraging in najaar 2007
Helaas was het door familieomstandigheden van de technische medewerker, niet mogelijk om in
september 2007 van start te gaan. Daardoor liep het experiment in het najaar 2007 een
maandenlange vertraging op. In de maand december 2007 wordt de draad opnieuw opgepakt met
Dividossier 97
een groep van 7 dio’s uit de verschillende clusters. Het aantal dio’s dat zich vrijwillig meldde, is
kleiner dan de groep die in het voorjaar startte. Vermoedelijk heeft dit te maken met het feit dat
het hier om dio’s gaat die in augustus 2006 gestart zijn en in het eerste deel van hun opleiding
zitten. Zij zijn druk bezig met het verkennen, met de ordeproblematiek in de klas om naast de
gebruikelijke verplichtingen voor hun digitale portfolio ook nog deze activiteit op zich te nemen.
We hadden bewust voor de groep starters gekozen om te kijken of er verschillen vast te stellen zijn.
Een voorlopige conclusie is dat het tweede deel van het opleidingsjaar geschikter is voor een
inbedding van digitale video in het digitale portfolio dan het eerste deel.
Opleiding 8: Videodossier als integraal onderdeel van elektronisch portfolio (ICLON_UL)
Doelen • Ervaring opdoen met visuele reflectie op handelen in de klas behulp van een videodossier
waarbij peerfeedback van medecursisten en feedback van instituuts- en schoolopleiders
wordt ingebouwd.
• Afstemming bewerkstelligen tussen videodossier en elektronisch portfolio
Geplande producten Gerealiseerde producten • Technisch en inhoudelijk ontwerp integratie
videodossier en portfolio
• minimaal 15 videodossiers die een integraal
onderdeel vormen van het reeds
gehanteerde elektronisch portfolio.
• voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
• Inhoudelijke integratie tussen videodossier en
portfolio
• 15 videodossiers die een integraal onderdeel
vormen van het reeds gehanteerde
elektronisch portfolio
• Blackboardcursus Techniek en video
• Voorbeelddossier dat toegankelijk is voor
publiek
Geplande activiteiten • Technisch en inhoudelijk inpassen van een videodossier in het elektronisch portfolio (gebruikt
in ULO Utrecht en ULO Leiden) voor het plannen, begeleiden en beoordelen van 30 docenten-
in-opleiding.
• Ontwerponderzoek met als doel het ontwikkelen van handreikingen voor het gebruik van het
videodossier als begeleidingsinstrument dat kan bijdragen aan de ontwikkeling van de docent-
in-opleiding in de diverse beroepsrollen/competenties zoals die in de eindtermen van de
universitaire lerarenopleiding worden onderscheiden. Daarbij zijn randvoorwaarden dat het
gebruik van het instrument begeleiding op afstand moet faciliteren, dat school- en
instituutsbegeleiders daaraan een bijdrage moeten kunnen leveren en dat het peerfeedback
door docenten-in-opleiding onderling mogelijk maakt.
• Ontwerponderzoek met als doel het ontwikkelen van handreikingen voor het gebruik van het
videodossier als beoordelingsinstrument met als doel bij te dragen aan de ontwikkeling van
docenten-in-opleiding in de diverse beroepsrollen/competenties zoals die inde eindtermen
van de universitaire lerarenopleiding worden onderscheiden. Daarbij is randvoorwaarde dat
het gebruik van het instrument bijdraagt aan een grotere rol van de begeleider op school aan
de beoordeling dan tot nu toe het geval is.
Dividossier 98
Uitgevoerde activiteiten Twee experimenten zijn uitgevoerd. Het eerste experiment vond plaats in de eerste 6 maanden en
het tweede experiment in de tweede 6 maanden van de projectperiode. Ter ondersteuning van de
studenten is een Blackboardcursus ontwikkeld “Techniek en video” in de lerarenopleiding . Tevens
bezit het ICLON een fysieke werkruimte met computers en bewerkingsapparatuur waar video’s
bewerkt kunnen worden.
Uitgangspunten gebruik Videodossier
Uitgangspunten bij het vormgeven van het videodossier is een instrument te ontwikkelen dat zowel
gebruikt kan worden als begeleidings- als beoordelingsinstrument in de lerarenopleiding. Bovendien
is het doel van het videodossier peer coaching te bevorderen en een verdere samenwerking tot
stand te brengen met de begeleiders op de school.
Eerste experiment in eerste half jaar
Aantal docenten: 4; Aantal studenten: 46. Februari07 start.
In de ICLON-Lerarenopleiding wordt het portfolio gebruikt als instrument om de groei van
aanstaande docenten naar het beginnend leraarschap te begeleiden. De competenties van een
beginnend leraar zijn beschreven in de eindtermen. Sinds dit studiejaar gebruiken alle studenten
(dio’s = docenten in opleiding) een elektronisch portfolio. Dit elektronisch portfolio is gerealiseerd
via de portfolio-omgeving van Blackboard. De inhoudelijke opzet van het elektronisch portfolio is
vormgegeven rondom zes beroepsrollen. De zes beroepsrollen zijn: de docent als regisseur, docent
als pedagoog, de docent als (vak) didacticus, de docent als lid van de schoolorganisatie en de
docent als specialist en de ontwikkeling van de professionele identiteit. Om de groei in deze zes
rollen te illustreren kunnen studenten videoclips opnemen in het videodossier van hun elektronisch
portfolio.
Verloop van eerste experiment
De docenten zijn voorafgaande aan de start van het experiment in een voorbereidingsbijeenkomst
geïnstrueerd op het gebruik van het videodossier in DIVIDU en de onderwijskundige mogelijkheden
van het instrument. Gekozen is het experiment te laten plaatsvinden binnen het zogeheten regie-
onderwijs. De nadruk in de beginfase van de opleiding ligt op de rol als regisseur van
groepsprocessen. Daartoe begint de opleiding met een zogeheten micro teaching-situatie. Doel is
studenten via een veilige situatie een eerste confrontatie te laten hebben met eigen gedrag middels
een video-opname. Omdat het creëren van een veilige en positieve werkomgeving zeker in het
begin van de opleiding van groot belang voor dio’s is, is in overleg met de begeleiders, gekozen voor
een traditionele vorm van video-opname. Deze eerste video-opname die via een micro teaching-
aanpak plaatsvindt, wordt opgenomen in de startweek van de opleiding. Kort na de startweek vindt
een introductie plaats over het gebruik van de elektronische hulpmiddelen die in de opleiding
gebruikt worden nl. blackboard en het elektronisch portfolio.
In de eerste fase van het project is ervoor gekozen de introductie op elektronische
leermiddelen te beperken tot de bovenstaande twee en de digitale video te introduceren op een
later moment namelijk, tijdens de zogeheten begeleidersbijeenkomsten. Deze introductie heeft
plaatsgevonden door de docenten (Instituutsbegeleiders genoemd). Deze instituutsbegeleiders
spelen gedurende het hele opleidingsjaar een centrale rol bij de begeleiding van de aanstaande
leraren en zijn door middel van een instructie voorbereid op het werken met digitale video.
Tweede experiment in tweede helft - najaar 07
Aantal docenten: 10; Aantal studenten: 100. Augustus07 start.
Dividossier 99
In de tweede periode is op basis van de evaluaties onder docenten en studenten een aantal zaken
veranderd. Op grond van de in het eerste half jaar afgenomen interviews is er gekozen voor het
aanbieden van workshops aan docenten. Behoefte bleek er te bestaan aan met name een technische
ondersteuning van docenten, zodat zij ook studenten beter konden instrueren.
De opbouw van deze workshop was als volgt
1. 30 minuten filmische aspecten
2. 90 minuten videobewerking (pinnacle, inclusief op streaming server plaatsen)
3. 30 minuten inhoudelijke meerwaarde videodossier
Op 17 september is het elektronisch portfolio, inclusief videodossier geïntroduceerd bij de
studenten (100) van de nieuwe lichting Augustus 2007. Deze centrale introductie heeft
plaatsgevonden op basis van de evaluaties van het voorgaande experiment.
Bovendien is er binnen het regie-onderwijs een start gemaakt met de introductie van video-
opnamen middels een opdracht gericht op het functioneren als regisseur voor de klas. Om studenten
te ondersteunen bij het digitaliseren van hun video-opnamen is er een bijeenkomst geweest met
studenten om hun digitale vaardigheden te verbeteren. In oktober hebben studenten hun
materialen gedigitaliseerd en vervolgens zijn de video-opnamen mondeling besproken. Er is een
extra bijeenkomst ingelast rondom het plaatsen van videofragmenten in het elektronisch portfolio.
Eind oktober en begin november zijn de geproduceerde eindproducten besproken.
Inpassing Experiment in het Curriculum
De opleiding kent twee vaste startmomenten in het jaar, namelijk augustus en januari. Voor het
experiment met de videodossiers is in eerste instantie gekozen voor de studentengroep van de
zogeheten januaristart (46 studenten, 2 groepen, interdisciplinair samengesteld). Na de evaluaties
van het experiment in de eerste fase is besloten het project te continueren, maar wel op een
aangepaste wijze. In de eerste fase van het experiment was ervoor gekozen om gebruik te maken
van DiViDU. Collega’s zijn geïnstrueerd op het gebruik van DiViDU in het zogeheten regie-onderwijs.
Doel was de peer feedback te bevorderen door het gebruik van klasopnamen in een digitale
omgeving voor studenten die gespreid over het land lesgeven. Uit de evaluaties bleek dat het
werken met drie verschillende leeromgevingen (Blackboard, elektronische portfolio en DiViDU) als
te complex werd ervaren door docenten en studenten. Ondanks ondersteuning vanuit Amsterdam,
was de lokale projectleiding niet in staat dit technisch op te lossen. Besloten is daarom in juni 2007
te kiezen voor een ander technisch ontwerp (inhoudelijk bleven overigens dezelfde doelen van
toepassing): het videodossier werd opgenomen in het elektronische portfolio dat in een
elektronische leeromgeving is vormgegeven.
Terugblik De experimenten zijn uitgevoerd door 1 project coördinator en 1 technisch ondersteuner. Doel van
het project was om aan te sluiten bij bestaande ontwikkelingen in de veranderingen in het
curriculum. In september 2007 is het videodossier deel gaan uitmaken van het elektronisch
portfolio. Geëxperimenteerd is met het linken van het elektronisch portfolio naar DiViDU, dit is de
partner niet gelukt. Daarom is gekozen voor een integratie van het videodossier in het bestaande
elektronische portfolio.
Op grond van de evaluaties van het eerste traject is ervoor gekozen al in het beginstadium
van de opleiding studenten te vragen een stukje video-analyse te maken gericht op hun eigen
regiegedrag. In een centrale bijeenkomst voor alle studenten rondom het gebruik van elektronische
hulpmiddelen wordt dit uitgelegd. Uit evaluatie was gebleken dat een centrale aansturing
aanbevolen werd.
De aanloop van studenten die gaan digitaliseren en de waarde van een videodossier inzien
is groter dan voorheen. Sturing naar de student moet nog preciezer. Door een extra bijeenkomst in
Dividossier 100
te plannen kunnen studenten nog gerichter voorbereid worden op het werken met het videodossier.
De diversiteit in studenten is gigantisch: er zijn studenten die een eigen website maken en
onderhouden, er zijn ook studenten die zelf thuis Pinnacle (d.i. een videobewerkings-programma)
hebben voor bewerking, maar er zijn ook studenten die praktisch geen ict-vaardigheden hebben.
Ervaring is wel dat studenten het technische onderdeel snel onder de knie krijgen en elkaar ook
onderling feedback geven tijdens het werken met video-opnamen.
Opvallend is dat er spontaan inhoudelijke feedback gegeven wordt tijdens het bewerken van
de video. Bovendien blijkt dat studenten zich realiseren dat er grote verschillen zijn tussen de
scholen en klassen; video-opnamen werken daarbij als een eye-opener, want aanstaande docenten
realiseren zich zo welke contextverschillen er tussen scholen bestaan. Ze helpen elkaar dus zowel
op technisch gebied als op onderwijs inhoudelijk gebied en zo vindt er een spontane
professionalisering plaats.
Opleiding 9: Opleidingsbrede inzet digitale video ten behoeve van reflectie door docenten-in-opleiding (UOCG_RUG)
Doelen � Optimaliseren van afstemming van begeleidingsmethodiek en didactiek tussen opleidingen
en tussen opleiding en leerwerkplek op onderdelen.
� Meer gelegenheid bieden tot het bekijken van lessen van lio’s door coaches en vakdidactici
Geplande producten Gerealiseerde producten • 20 lio’s met twee situaties voor reflectie in het
videodossier
• 40 videofragmenten voorzien van commentaar
en adviezen
• 10 lio’s (januari-instroom) met twee situaties
in videodossier voor reflectie en twee situaties
in dossier assessment
• 20 videofragmenten van lio januari-instroom
zijn van commentaar en adviezen
• 20 videofragmenten zijn beoordeeld op het
voldoende aanwezig zijn van competenties.
• Handleiding voor gebruik bij UOCG
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 22 modules met taken voor Reflectie
ontwikkeld
• 96 videofragmenten, deels voorzien van
commentaren en adviezen
• 10 gevulde videodossiers en 12 nog onder
constructie17
• Handleiding voor gebruik van een
videodossier
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk
is
Geplande activiteiten ♦ Een instrument wordt ontwikkeld om te bepalen welke competenties in aanmerking komen
voor opname in het videodossier.
♦ Na overleg met schoolopleider/coach/tutor en vakdidacticus stellen lio’s uit de
septemberinstroom minimaal twee situaties vast voor opname in videodossier en voor het
ontwikkelen van de reflectiemethodiek. Scholing in reflecti-methodiek. Studenten vullen
videodossier met oog op Reflectie. Schoolopleider/coach/tutor en
vakdidacticus/onderwijskundige becommentariëren en adviseren.
♦ Een tweede experiment wordt ondernomen: januari-instroom studenten nemen minimaal
twee fragmenten in hun videodossier op ten behoeve van beoordeling.
17 Experiment 2 en 3 zijn nog in uitvoering, daarbij zullen videodossiers eind december 07 en januari 08 gevuld gaan worden
Dividossier 101
Uitgevoerde activiteiten De lerarenopleiding van het Universitair Onderwijscentrum Groningen (UOCG) heeft gedurende de
periode november 2006 – december 2007 drie experimenten uitgevoerd.
Studenten instroom Experiment
September 2006 1. Casus aan de hand van eerste lesbezoek, reflectiemodule
Januari 2007 2. Competenties onderwijskundige ondersteuning, assessmentmodule
September 2007 3. Analyseren van en reflecteren op eigen lespraktijk,
reflectiemodule
In totaal hebben, verdeeld over de drie experimenten, 49 studenten (leraren-in-opleiding, lio’s),
vijf vakdidactici en twee onderwijskundigen meegedaan. Er zijn 22 modules ontwikkeld, waarbij
studenten nu tien dossiers hebben ingeleverd. Studenten die betrokken zijn bij experiment twee en
drie hebben nog tot half januari 2008 de tijd de dossiers in te leveren. De komende weken zullen
deze dossiers ingeleverd worden, gezien het grote aantal videofragmenten dat door studenten
(experiment twee en drie) al is gemaakt en op de videoserver beschikbaar zijn: 96.
Op basis van experiment één, is besloten vrijwillige deelname voor studenten bij
experiment twee en drie (beperkt aantal vakken) te wijzigen in verplicht. De experimenten vinden
plaats in het kader van de professionaliseringstaak Schoolvak1 en leerprocessen.
1e Experiment: Casus aan de hand van eerste lesbezoek reflectiemodule
Wat Aantal
Studenten 6 (uiteindelijk)
Docenten 3
Modules 20 (elke module is een dossier)
Dossiers 20 (waarvan 6 door lio’s
uitgewerkt)
Fragmenten 40
Status Vrijwillig
In het controlling document is voor de studenten van de september 2006 instroom vastgelegd:
‘De lio maakt op basis van zijn/haar startprofiel-/ontwikkelverslag én overleg met
schoolopleider/coach/tutor en vakdidacticus een overzicht met minimaal twee
situaties die in aanmerking komen om aan het videodossier te worden toegevoegd. Dit
videodossier maakt onderdeel uit van het ontwikkelverslag van de lio.’
Het project is op 1 november 2006 gestart. Omdat de opleiding in september 2006 gestart is,
konden lio’s niet verplicht worden om aan het project Dividossier mee te doen. Immers, het zou dan
een extra activiteit zijn, die bij de start van de opleiding niet bekend was. Besloten is daarom
docenten (vakdidactici) en studenten op vrijwillige basis mee te laten doen, en scholen
(schoolopleiders en coaches) wel te informeren over het project, maar ze nog niet bij de
activiteiten te betrekken (wel zijn ze uitgenodigd voor een scholing).
In overleg met de deelnemende vakdidactici (biologie, Engels, geschiedenis) is afgesproken
dat niet wordt uitgegaan van een startprofiel-/ontwikkelverslag, maar van het eerste lesbezoek dat
de vakdidacticus bij de betreffende lio heeft afgelegd. Op basis van dat lesbezoek heeft de
vakdidacticus een casus ontwikkeld die door de projectleider UOCG in DiViDU is geplaatst.
De volgende casussen (n.a.v. 1e lesbezoek) zijn als dossier in DiViDU opgenomen:
Dividossier 102
1. Activerende werkvorm historische vaardigheden
2. De eerste 10 minuten van een les
3. Doeltaal-voertaal
4. Het eerste kwartier
5. Instructie bij een opdracht met een historisch probleem
6. Instructie bij opdrachten
7. Klassengesprek
8. De laatste 10 minuten van een les
9. Leerdoelen les en instructie
10. Lesbegin
11. Lesovergangen
12. Lichaamstaal en stem
13. Orde
14. Pedagogisch handelen
15. Rolaanvaarding
16. Stof verdiepen
17. Uitleggen
18. Verdieping
19. Werksfeer stimuleren
20. Zelfwerkzaamheid
Voorbeeld van een casus n.a.v. 1e lesbezoek
Uitwerking klassengesprek
Titel: Klassengesprek
Doel: Leiden van een goed klassengesprek, waarbij zo veel mogelijk leerlingen aan het woord
komen/ een inbreng hebben.
Trefwoord: klassengesprek
Introductietekst:
Een klassengesprek voeren waarbij zoveel mogelijk leerlingen betrokken worden is een belangrijke
vaardigheid van een docent.
Je plaats een videofragment van een klassengesprek waarbij zoveel mogelijk leerlingen aan het
woord komen/ een inbreng hebben. Ook probeer je in dat klassengesprek leerlingen naar
verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden (vgl. bv. Bloom).
Plaats bij de eerste opdracht naast videofragmenten ook een lesopzet (Word).
Opdracht fragment:
Je plaatst een videofragment van een klassengesprek waarbij zoveel mogelijk leerlingen aan het
woord komen/ een inbreng hebben. Ook probeer je in dat klassengesprek leerlingen naar
verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden (vgl. bv. Bloom).
Ben je er in geslaagd om zoveel mogelijk leerlingen mee te laten doen? Licht je antwoord toe (ook
door de tijd aan te geven van een deel van het fragment waarin je antwoord tot uiting komt).
Dividossier 103
door de tijd aan te geven van een deel van het fragment waarin je antwoord tot uiting komt).
Opdracht feedback:
Wat vind je dat goed is gegaan m.b.t.:
- zoveel mogelijk leerlingen aan het woord laten komen/ een laten inbreng hebben
- leerlingen naar verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden
Wat zou je de volgende keer kunnen verbeteren m.b.t.:
- zoveel mogelijk leerlingen aan het woord laten komen/ een inbreng laten hebben
- leerlingen naar verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden
Opdracht voornemens:
Je hebt de feedback van je opleiders/mede-lio gelezen. Je eigen indrukken heb je ook al
geformuleerd.
Wat wil je bij een klassengesprek zeker handhaven m.b.t.:
- zoveel mogelijk leerlingen aan het woord laten komen/ een inbreng laten hebben
- leerlingen naar verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden
Licht je keuzes toe.
Wat wil je verbeteren m.b.t.:
- zoveel mogelijk leerlingen aan het woord laten komen/ een inbreng laten hebben
- leerlingen naar verschillende lagen/niveaus van historisch denken en redeneren te leiden
Licht je keuzes toe.
Uitvoering voornemens
Plaats een videofragment waarin je de verbeteringen die je van plan bent aan te brengen bij een
klassengesprek, uitvoert.
Welke verbeteringen die je van te voren geformuleerd had, heb je goed kunnen uitvoeren?
Welke verbeteringen die je van te voren geformuleerd had, heb je niet goed kunnen uitvoeren?
Heb je daar een verklaring voor?
Dividossier 104
2e Experiment: Competenties onderwijskundige ondersteuning, assessmentmodule
Wat Aantal
Studenten 8
Docenten 4
Modules 1
Dossiers 0 (lio’s hebben tot half januari tijd de dossiers uit te
werken)
Fragmenten 11
Status Verplicht
De januari-instroom 2007 telt zeven studenten. Hiervoor is een dossier ontwikkeld dat in het kader
van de professionaliseringstaak leerprocessen wordt gebruikt (zie voor een nadere inhoudelijke
omschrijving https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten_UOCG_RUG onder
shared documents). De studenten krijgen bij deze professionaliseringstaak een aantal opdrachten.
Bij twee van die opdrachten zijn ze verplicht dit met fragmenten in DiViDU te ondersteunen. Er is
één dossier gemaakt, waar alle studenten toegang toe hebben. De beoordeling vindt plaats door de
onderwijskundige. De voornaamste eis aan de producten die worden ingeleverd is, is dat de student
laat zien dat hij in staat is ofwel bepaalde theorieën te gebruiken in de lespraktijk ofwel dat hij zijn
lespraktijk analyseert aan de hand van de theorie (dus aangeeft waarom iets wel of niet goed gaat
aan de hand van de theorie) of beide. De student moet laten zien dat hij ook vanuit theorieën over
het leren van leerlingen kan handelen. Het dossier biedt de lio de keuze uit twee opdrachten, 1.
ontwikkeling en 2. verhaallijn. Hieronder zijn daarvan voorbeelden afgedrukt. Het experiment loopt
nog en wordt 21 december beëindigd. Op dit moment zijn er acht fragmenten beschikbaar verdeeld
over drie studenten.
Dividossier 105
Ontwikkeling
Verhaallijn
3e experiment: Analyseren van en reflecteren op eigen lespraktijk, reflectiemodule
Wat Aantal
Studenten 35
Docenten 4
Modules 1
Dossiers 4 (lio’s hebben tot half januari tijd de dossiers uit te
werken)
Fragmenten 45
Status Verplicht voor de vakken Engels, aardrijkskunde,
geschiedenis en filosofie
Dividossier 106
De experimenten vinden plaats in het kader van de professionaliseringstaak Schoolvak1 en
leerprocessen (zie voor een nadere typering van deze taak https://www.surfgroepen/Dividossier, in
het mapje Eindrapporten_UOCG_RUG onder shared documents). De student kan hier één of meer
fragmenten plaatsen van één of meer lessen. Hij is vrij in de keuze van het fragment. Dit
experiment loopt tot eind januari 2008. Bij het fragment moet de student informatie verstrekken
die de context duidt.
In deze module kun je de video-opnames plaatsen van één of
meer van je lessen.
Plaats bij een videofragment voldoende documentatie zodat
anderen een zo volledig mogelijk beeld kunnen krijgen van de
context. Denk daarbij aan:
Leeromgeving:
Lokaalopstelling, kasten, speelleermiddelen, boeken;
klasgrootte, klassensamenstelling, geplande leerlijn
Leraarskenmerken
Opvattingen, achtergrond, kennis, ervaring; persoonlijke
eigenschappen
Leerlingkenmerken
Etniciteit, sociale achtergrond, sekse, niveau,
voorgeschiedenis
Tijdsperspectief
Voorafgaande lesactiviteiten
In het dossier staan drie opdrachten: 1. Analyse eigen lespraktijk, 2. Reflectie eigen lespraktijk, 3.
Voornemens. Hieronder staan voorbeelden van deze opdrachten. De beoordeling vindt plaats door
de vakdidacticus en onderwijskundige.
Dividossier 108
Voornemens
Terugblik Wat ging goed?
Overleg met vakdidactici over de aanpak en uitvoering is constructief. De vakdidactici die
deelnemen zijn zeer betrokken en verwachten veel van dit project. De aanpak die gekozen is, is de
meest pragmatische voor alle deelnemers, zeker als een project na de start van het cursusjaar ‘er
nog eens doorheen fietst’.
De cursussen die aan de studenten werden gegeven, voorzien duidelijk in een behoefte,
zowel wat het maken van opnames betreft als het werken met DiViDU (afgezien van de Virtuele
Snijmachine).
Wat kan beter?
• Inschatting van de praktische consequenties van dit project voor de specifieke situatie
waarin studenten en opleiders binnen het UOCG werken.
Bijvoorbeeld een assessment waarbij het lesgeven beoordeeld wordt, is niet alleen voorbehouden
aan de vakdidacticus. De coach, tutor of mentor spelen daar een belangrijke rol in. Vandaar dat in
tegenstelling tot de voornemens niet of nauwelijks gebruik zal worden gemaakt van de assessment
module in DIVDU. Alleen in experiment 2 wordt gebruik gemaakt van de assessmentmodule, maar
dan alleen in relatie tot onderwijskunde en niet tot andere professionaliseringstaken.
• Werven van studenten die deelnemen.
In december 2006 is hiermee begonnen. Gekozen is voor de vakdidacticus als aanspreekpunt. Dat
heeft niet in alle gevallen geleid tot een voldoende deelname van studenten voor een vak.
Belangrijk aspect hierbij is dat de deelname voor studenten niet verplicht was. Studie- en werkdruk
bij veel studenten doet een groot aantal dan ook snel besluiten niet mee te doen aan dit project.
Bij experiment 2 en 3 (beperkt aantal vakken) is deelname verplicht
Dividossier 109
• Oriëntatie op techniek.
Het is uiterst vervelend als tijdens het werken met DiViDU blijkt dat de combinatie met de Virtuele
Snijmachine niet werkbaar is.
• Workflow inleveren tapes bij administratie en verwerking door student-assistenten.
Tapes blijven soms te lang bij de administratie liggen. En als tapes bij de student-assistenten liggen
worden ze te laat verwerkt. Zowel bij de administratie als bij de student-assistenten zijn
maatregelen genomen om workflow te optimaliseren.
Ter illustratie van ervaringen van studenten, de volgende opmerking van een lio: …, ben ik een voorstander van het maken van opnames van je eigen les. Ik heb echter mijn twijfels aan de functionaliteit van het online dossier waar ik het afgelopen jaar mee heb gewerkt. Ten eerste vraagt het veel handelingen van de student om de opnames op de site te krijgen (spullen lenen, opnames maken, opnames knippen, op de site plaatsen, heel veel reflectie toevoegen aan de fragmenten, mensen uitnodigen etc.). Ten tweede vind ik het kunstmatig om de student nogmaals opnames te laten maken van een fragment waarin eventuele verbetering te zien zou moeten zijn. Een exacte herhaling van het de les zoals die in het eerste fragment was, is onmogelijk. Omdat de omstandigheden nooit ceterus paribus zijn, is het nooit duidelijk of er sprake is van verbetering van de lesgevende docent of dat de verbeteringen aan andere factoren toe te schrijven zijn. Ik heb mijn opnames tevens gebruikt in een mentorbijeenkomst waarin we met de hele groep naar de opnames hebben gekeken. De opmerkingen en analyses die daar werden gemaakt, waren voor mij zeer nuttig. Ik wou dan ook willen pleiten voor het laten maken van opnames van de les, maar deze buiten een digitale omgeving te houden. Het bespreken met een groep studenten is naar mijn idee nuttiger en minder bewerkelijk dan de online methode.
Opleiding 10: Groepsgebaseerde reflectie en feedback op handelen van docenten-in-opleiding (ELAN_UTwente)
Doelen Het niveau van reflectie van leraren-in-opleiding en de daaruit voortvloeiende verbeterhandelingen
in een klassensituatie verhogen door de inzet van een videodossier. In het video dossier neemt de
lio zelfgeselecteerde videobeelden van het eigen vakdidactische handelen in een klassensituatie op
en reageren de begeleiders ( vakdidacticus, een schoolpracticumdocent, en / of een peer-LIO) met
terugkoppeling en/of met beoordeling.
Dividossier 110
Geplande producten Gerealiseerde producten • Handleiding voor vakdidactici, SP-docenten
& LIO´s: De ontwikkeling van een
videodossier.
• Opzet begeleidingsstructuur en begeleiding
• Instrument voor beoordeling en
terugkoppeling
• Trainingsopzet en uitvoering voor LIO´s en
SP-docenten voor beoordeling van en
terugkoppeling op videobeelden,
• 10 gevulde videodossiers
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is.
• Video-opdracht2007 (Dit is een opdracht
tezamen met handleiding voor het gebruik van
camera, Moviemaker en DiViDU ineen)
• Opzet begeleidingsstructuur is deels
gerealiseerd; begeleiding deels gerealiseerd
• Instrument voor beoordeling is niet ontwikkeld,
wel is het concept ‘reflectie’ en
‘terugkoppeling’ doorgesproken en deels in de
praktijk gebracht.
• Trainingsopzet en uitvoering: voor LIO’s 3x
een workshop. Voor docenten 1x plus
inDiViDUele hulp in het vervolgtraject.
• 15 gevulde videodossiers, meer dossiers onder
constructie (18)
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is.
Geplande activiteiten Het uitvoeren van een ontwerponderzoek naar de inzet van zelfgeselecteerde videobeelden van een
LIO van zijn / haar vakdidactisch handelen in een concrete klassensituatie met een daaraan
gekoppelde beoordeling en groepsterugkoppeling in termen van competenties van een
vakdidacticus, een schoolpracticumdocent, en/of een peer-LIO met het oog op een goede kwaliteit
van de inDiViDUele en groepsreflectie en de verbeteringshandelingen. Er wordt een experiment
voorzien met het videodossier bij het Schoolpracticum 2 in het Science Education en Social Science
Education Masterprogramma (met min 15 eerstegraads LIO`s ) scheikunde, natuurkunde, wiskunde,
informatica, economie en maatschappijleer).
Uitgevoerde activiteiten Er zijn twee experimenten opgezet en uitgevoerd: een met de reguliere studenten en een met zij-
instromers. In november 07 is ook begonnen met een derde experiment bij minor- en
masterstudenten van de lichting 07/08 dat doorloopt na de afronding van dit project. De studenten
en docenten zijn getraind. De begeleiding van studenten is met docenten besproken, de begeleiding
is deels tot stand gekomen. Praktische infrastructuur qua apparatuur en helpdesk zijn opgezet en
dat functioneert. De begeleiding van zij-instromers is zorgvuldig ingebed en uitgevoerd in
samenspraak met de interne schoolbegeleiders.
Tot en met voorjaar2007 zijn in DiViDU 27 videodossiers aangemaakt voor reguliere
studenten. In totaal 10 studenten hebben daadwerkelijk video’s in DiViDU geplaatst (waarvan 6 in
06/07). Van die 10 studenten hebben er 8 deze ook gekoppeld aan de opdracht in het dossier en
hebben deze video-clips voorzien van commentaar. Voor zij-instromers zijn 6 dossiers aangemaakt,
waarvan 5 daadwerkelijk gevuld zijn. In november 2007 zijn nog eens 46 videodossiers aangemaakt
voor minor- en masterstudenten van de lichting 07/08. Vulling valt na sluiting van het Dividossier-
project.
18 In november 2007 zijn nog eens 46 videodossiers aangemaakt voor minor- en masterstudenten van de lichting 07/08. Vulling valt na sluiting van het Dividossier-project.
Dividossier 111
Terugblik Wat heeft het project Dividossier ons opgeleverd? Voor de lerarenopleiders van ELAN staat het
gebruik van video in de opleiding weer op de agenda en deels ook in de praktijk. Allen zijn getraind
in het gebruik van video, Moviemaker en DiViDU.
De beste resultaten zijn vervolgens geboekt bij de groep zij-instromers. Hierbij was sprake
van een weloverwogen onderwijsontwerp van de verantwoordelijk docent, goed ondersteund met
ieder een eigen set apparatuur en duidelijk onder de aandacht gebracht van de deelnemers. Naast
een goed ontwerp speelt bij deze groep ook mee dat de toegevoegde waarde voor hen evident is.
De invoering van DiViDU bij de reguliere studenten verloopt moeizamer. Enerzijds werden
de studenten pas halverwege hun lange stage getraind en van een nieuwe verplichting op de hoogte
gebracht. Anderzijds hebben de lerarenopleiders er ook maar matig achteraan gezeten: een
duidelijk verschil tussen pioniers en volgers, maar ook een ongelukkige timing. Met ingang van het
nieuwe cursusjaar is het gebruik van video vooraf verplicht gesteld bij de korte stage van zowel
minorstudenten als beginnende master-studenten. Een groep van 45 studenten is inmiddels
getraind. Zij zijn met deze stage begonnen op het moment van de afronding van Dividossier. De
resultaten hiervan kunnen dus nog niet worden gerapporteerd.
Binnen het onderdeel Voordrachtsvaardigheden heeft het gebruik van video wel een vaste
plek. Deze oefeningen in presentatievaardigheden vinden plaats in vaste lokalen met vaste
apparatuur (pc + webcam met zoom-opties in hoek van de zaal). Direct na afloop van de presentatie
kan de student de opname meenemen op een usb-pen en zelf evalueren voor de volgende
presentatie. Vergeleken met de oude situatie met logge camera’s, statieven, tapes en dergelijke
een verademing. Dit loopt goed.
Succesfactoren zijn derhalve:
• Toegevoegde waarde voor de student is evident,
• Weinig gedoe met apparatuur en organisatie, en
• Docenten die de video-opdracht als een vanzelfsprekende en nuttige activiteit beschouwen.
Naar de toekomst toe achten we het gebruik van video-opnames in de opleiding niet meer weg te
denken. Dividossier heeft daarbij opgeleverd dat het verstandig is daar met een duidelijke opdracht
met meerwaarde aan te werken. Door de selectie van fragmenten en het inbouwen van zelf- en
peerreflectie is een sterk onderwijskundig concept neergezet. In 3TU-verband is reeds afgesproken
om in 2008 gezamenlijk aandacht te besteden aan het gebruik van video in de opleiding (DigiSEC-
project). Technisch gezien zal het gebruik van DiViDU of een vergelijkbaar concept naadloos
moeten integreren met de eigen elektronische leeromgeving. Daar ligt eveneens een uitdaging.
Voorbeelden van volgens principes van Service Oriented Architecture geintegreerde applicaties zijn
reeds voor handen.
Opleiding 11: Kijkgedrag van docenten-in-opleiding (ILS_RU)
Doelen Het doel is videodossiers invoeren ten behoeve van begeleiding en beoordeling van de eindstage van
de universitaire lerarenopleiding. De activiteiten houden in:
o Het trainen van eerst instituutsdocenten en schoolbegeleiders, dan dio’s in:
o Het maken en basaal monteren van digitale video-opnamen van (onderdelen van)
lessen en
o Online delen en bediscussiëren van videofragmenten met behulp van DiViDU
o Gebruiken van DiViDU in het kader van begeleiding en beoordeling van
bekwaamheidsontwikkeling gedurende de eindstage van de opleiding.
Dividossier 112
Geplande producten Gerealiseerde producten • Handleiding digitale video voor leraren
• 3 Powerpoint-tutorials m.b.t. het opnemen
en monteren van digitale videofragmenten
van lessen
• (uitbreiding van) collectie van 40
observatiekaarten / “kijkvragen” t.b.v.
collegiale consultatie (online en offline) over
eigen lesfragmenten
• instrumenten voor beoordeling m.b.v. video
• minimaal 20 gevulde videodossiers van
studenten
• een voorbeelddossier dat publiek
toegankelijk is
• Handleiding digitale video voor leraren
• 3 Powerpoint-tutorials m.b.t. het opnemen en
monteren van digitale videofragmenten van
lessen
• Uitbreiding van collectie met 12 observatie
kaarten / kijkvragen
• Beoordelingsinstrument m.b.v. video
• 34 gevulde videodossiers van studenten
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
Geplande activiteiten • Het ontwikkelen van de opleidingsmaterialen (zie geplande Producten);
• Het trainen van instituutsdocenten, schoolbegeleiders en Lio’s;
• Het voorbereiden van gebruik DiViDU;
• Uitvoering van pilot: gebruiken van DiViDU voor begeleiding en beoordeling bij minimaal 25
studenten;
• bijstellen opleidingsmaterialen o.g.v. uitvoering pilot, en
• (indien haalbaar:) gebruik DiViDU in vervolgcohorten
In Nijmegen zullen experimenten met digitale video worden uitgevoerd door drie
lerarenopleidingen: Instituut voor Leraar en School van de Radboud Universiteit Nijmegen (RU) en
de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) en PABO Groenewoud (HAN). De pilots worden
uitgevoerd in verschillende eerste- resp. tweedegraads lerarenopleidingen voor het voortgezet en
primair onderwijs. De meeste pilots betreffen initiële opleidingssituaties, enkele ook trajecten voor
professionalisering van ervaren leraren.
Uitgevoerde activiteiten Het deelproject heeft in het voorjaar 2008 tegenslag opgelopen. Door verschillende omstandigheden
(onder andere bestuurlijke ontvlechting tussen ILS en HAN, wisseling van het management bij ILS-RU
en late besluitvorming, vertraging bij realisatie van technische infrastructuur) hebben bijna alle van
de hierboven geplande pilots geen uitvoering kunnen krijgen. Toen dit duidelijk werd is begin
september 07 in overleg met de projectleiding een noodplan opgesteld en uitgevoerd. In het tweede
semester van 2007 is deze pilot met succes uitgevoerd. Aan deze pilot namen 42 studenten in de
predoctorale cursus Oriëntatie op het leraarschap van het cluster Mens, Cultuur en Maatschappij
(MCM) van ILS-RU deel. Het cluster MCM omvat de onderstaande vakken. Tussen haakjes staan de
aantallen ingeschreven studenten vermeld.
Geschiedenis (17)
Kunstgeschiedenis (10)
Economie (1)
Maatschappijleer (6)
Filosofie (4)
Aardrijkskunde (4)
Dividossier 113
In de pilot werden de volgende leeractiviteiten uitgevoerd. Elke student gaf een oefenles van ca. 10
minuten in het instituutspracticum (IP), die op een digitale video-band (mini-DV-cassette) werd
opgenomen. Elke student ontving op drie manieren commentaar op zijn/haar oefenles:
� van de medestudenten en de begeleidende docent in zijn/haar groep tijdens een korte
mondelinge nabespreking direct na de gegeven oefenles,
� schriftelijk van alle medestudenten in de groep op een feedbackformulier en
� (na digitalisering en ruwe montage van de lesopname) m.b.v. reflectie-opdrachten in de
reflectiemodule van DiViDU
Omdat de computerfaciliteiten van ILS-RU nog niet structureel geschikt zijn voor het werken met
digitale video, werden de lesopnamen gedigitaliseerd door het pilot-team. Elke student ontving
zijn/haar eigen gedigitaliseerde lesopname z.s.m. na het instituutspracticum als wmv-bestand op
een cd. Vervolgens voerde elke student – ondersteund door twee practicumbijeenkomsten
Streaming video – op dit bestand de volgende bewerkingen uit:
� m.b.v. MovieMaker een fragment van max. 3 minuten selecteren dat voor hem/haar in enig
opzicht van persoonlijk belang was
� dit fragment plaatsen in de reflectiemodule van DiViDU
� een reeks opdrachten in de reflectiemodule maken, waarbij de studenten onderling
feedback gaven en ontvangen m.b.t. de geplaatste lesfragmenten.
Terugblik De ILS-RU-pilot met DiViDU van najaar 2007 laat zien dat de deelnemende studenten een behoorlijk
intensief gebruik van DiViDU hebben gemaakt. Over het algemeen vonden zij deze vorm van
videogebruik interessant, aantrekkelijk en leerzaam. Zowel het bekijken van andermans
lesfragmenten als het bekijken van en het feedback krijgen op fragmenten van het eigen lesgeven
(vgl. Tochon, 1999, over het onderscheid tussen “other-viewing” en “self-viewing”) werd ervaren
als bevorderlijk voor het eigen leren . Het bekijken van en het feedback krijgen op het eigen
lesgeven vonden de studenten het meest leerzaam. Het bekijken van andermans lesfragmenten
bleek vooral bevorderlijk om eigen zwakke kanten te leren kennen, om positieve kanten aan het
eigen lesgeven te ontdekken en om aanknopingspunten te vinden voor het verbeteren van eigen
zwakke punten. In de totstandkoming van deze leereffecten speelde het kunnen vergelijken met
anderen een belangrijke rol.
Vergeleken met verbale informatie bleek het een voordeel dat je in DiViDU ook visueel kunt
kennis nemen van het lesgeven door medestudenten. Dit verlevendigt het leren en is bevorderlijk
om theorie met praktijk te verduidelijken c.q. theorie aan de praktijk en de persoonlijke ervaring
te toetsen.
Deze bevindingen zijn reden genoeg om te concluderen dat digitale video het verdient om
structureel in de initiële lerarenopleiding te worden ingevoerd. Aan deze positieve conclusie zijn
echter wel voorwaarden verbonden. Wil feedback op digitale lesfragmenten leerzaam kunnen zijn,
dan is het aan te bevelen om rekening te houden met de volgende voorwaarden:
A. Context en persoonlijke relevantie
Het ontbreken van contextinformatie over de videoclips, die bovendien gebonden zijn aan 3
minuten limiet maak het lastig om de waarde van de door de student geselecteerde beelden te
schatten. Aanbeveling: maak het mogelijk om voor studenten om meer contextinformatie te
verstrekken bij de beelden. En verstrek in ieder geval ‘kijkvragen”.
B. Verhouding tussen persoonlijke en elektronische feedback
Soms wordt persoonlijke en elektronische feedback als “dubbelop” ervaren door studenten.
Aanbeveling: gebruik de elektronische leeromgeving zoals DiViDU als een aanvulling en verrijking en
Dividossier 114
niet als een vervanging van het persoonlijk contact. Richt de elektronische leeromgeving zo in dat
deze een reële meerwaarde krijgt ten opzichte van het contactonderwijs.
C. Oefenen van “visual literacy”
Studenten vonden het aantrekkelijk om kennis te maken met het digitaliseren van bewegend beeld
en vaardigheden op het gebied van visual literacy op te doen. Aanbeveling: speel in op de
verschillen tussen studenten qua praktische vaardigheden. Zelf hands-on oefenen is nodig voor
beginners en gevorderden. Een goed geoutilleerde ruimte noodzakelijk.
D. Beeld- en geluidskwaliteit
Een experiment met mobiele telefoons was aardig als vingeroefening, maar de geluids- en
beeldkwaliteit is niet geschikt voor het genereren van leerzame feedback.
E. Interface
De interface van DiViDU werd over het algemeen behoorlijk duidelijk en overzichtelijk gevonden.
Wel zijn blijkens deze pilot nog verbetering en stroomlijning mogelijk, met name wat betreft:
o het aantal schermen
o het aantal knoppen en tabbladen die tegelijkertijd in beeld zijn
o de benaming van knoppen en tabbladen
Experiment 12: Toepassing in nieuw curriculum van de opleiding tot docent (OC_VU)
Doelen Het ontwikkelen van een videodossier om te werken aan een alternatief voorbeeld van een digitaal
portfolio. Dit voorbeeld dient meer gericht te zijn op de visuele mogelijkheden van een digitaal
portfolio in tegenstelling tot de talige portfolio’s die studenten op dit moment samenstellen.
Geplande producten Gerealiseerde producten • Minimaal 15 gevulde dossiers
• Handleiding gebruik videodossier gebruik
lerarenopleiding
• Beoordelingsinstrument voor videodossier
lerarenopleiding
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 10 geschoolde coaches op de werkplek
• 10 geschoolde opleiders
• 15 gevulde dossiers en een aantal nog onder
constructie
• Handleiding gebruik videodossier gebruik
lerarenopleiding
• Rubrics voor beoordeling videodossier
lerarenopleiding
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 10 geschoolde mentoren
• 6 geschoolde opleiders
Geplande activiteiten De studenten starten in januari met hun éénjarige opleiding. In de periode van één jaar is de
bedoeling om de studenten via een gerichte opdracht (keuzemodule) op ten minste twee momenten
video’s te laten inleveren over een zelfde bepaalde docentvaardigheid (bijvoorbeeld: het geven van
instructie, het geven van een demonstratie, het omgaan met een lastige leerling etc.). De video’s
komen te staan in de Assessment-module van DiViDU en dienen ondersteund te worden door
antwoorden op de te formuleren opdrachten en vragen. Belangrijk onderdeel van de opdrachten is
dat de studenten hun ontwikkeling moeten kunnen aantonen bij deze specifieke vaardigheid. Het
handelen moet zich ontwikkelen en studenten dienen dit beargumenteerd aan te tonen.
Dividossier 115
Uitgevoerde activiteiten Er zijn 3 experimenten opgezet die zijn uitgevoerd met vertegenwoordigers (vrijwilligers) uit twee
studentcohorten (februari07-start en aug07-start). Hierbij is voor het eerst ervaring opgedaan met
een videodossier voor het bewijzen/beoordelen van competenties (rol van uitvoerder). Daarnaast is
voor het ontwikkelen van de vakdidactische competentie het videodossier voor
begeleidingsdoeleinden (reflectie) ingezet bij het schoolvak biologie. En ten derde is voor het
bètacluster een experiment gedaan voor reflectie in de peer-groep. Hieronder worden de 3
experimenten kort toegelicht.
Eerste experiment: videodossier voor beoordeling
Aantal docenten: 4 mentoren; 6 studenten
Nadat de ULO reeds een aantal jaren gewerkt heeft met de reflectiemodule van DiViDU, is het
afgelopen jaar (2006/2007) voor het eerst gewerkt met de assessment-module. Deze module is
ingezet voor het begeleiden en beoordelen van studenten van de ULO (dio’s, docenten in opleiding).
De studenten worden gedurende de éénjarige lerarenopleiding opgeleid in vijf verschillende
competenties, de vijf rollen (Professional, Ontwerper, Uitvoerder, Pedagoog en Teamlid en
Collega).
Normaliter worden de studenten in hun groei op deze competenties begeleid en beoordeeld
met behulp van een het Digitaal Portfolio in Blackboard. Voor de rol van uitvoerder konden de
studenten ervoor kiezen om hun ontwikkeling in plaats van in het Blackboard portfolio (een meer op
taal gerichte aanpak) in beeld te brengen met behulp van een videodossier / een “verhaallijn” in de
assessment-module van DiViDU. De rol van “uitvoerder” omvat 6 weken, waarin de student
maximaal vier dagen in de week op school aanwezig is, lessen verzorgd en werkt aan
(portfolio)opdrachten en één dag onderwijs volgt van de ULO. Zowel de mentor in het instituut, als
ook de begeleidende docent in de school en de medestudenten kunnen binnen Dividossier feedback
geven op de “verhaallijn” die de student aan het opbouwen is. Aan het einde van deze periode
vindt een portfoliogesprek plaats met de mentor van de ULO. De groei op de competentie van
uitvoerder, zoals de student die in het Dividossier in beeld heeft gebracht, vormt het uitgangspunt
van dit gesprek en dient dus als basis voor de begeleiding en beoordeling van desbetreffende
student.
Hieraan moet toegevoegd worden, dat de verhaallijn niet alleen de ontwikkeling van
desbetreffende student binnen de zes weken in beeld brengt, waarin de student aan de rol van
uitvoerder werkt. Aan de deelnemende studenten is gevraagd helemaal aan het begin van de
opleiding en aan het einde van de éénjarige opleiding video- en aanvullend materiaal toe te voegen,
opdat de groei op de competentie van uitvoerder gedurende de gehele opleiding in beeld gebracht
wordt.
De beoordeling vindt plaats door de mentor aan de hand van de door de ULO geformuleerde
rubrics. Dit is een matrix waarbinnen het gewenste leraarsgedrag wordt beschreven op een aantal
niveaus en per competentie. Met behulp van deze matrix werd het in het videodossier getoonde
gedrag beoordeeld en werd feedback gegeven aan de studenten. Onder andere werden in dit
specifieke geval de volgende aspecten beoordeeld: contacten met leerlingen, organisatie en
instructie en begeleiding van leerlingen bij het leerproces. Hiervoor worden er gedurende de
opleiding verschillende portfoliogesprekken gevoerd.
De assessment-module is gedurende het afgelopen jaar ingezet bij twee verschillende
cohorten, te weten de studenten van de februari start 2007 en van de september start in 2007. Er
zijn hiervoor in totaal drie verschillende assessment modules ingericht in DiViDU, twee modules
voor de februari starters en twee voor de september starters. De eerste module was een test-
module, waar uiteindelijk maar één student actief in heeft gewerkt. Al snel is besloten om een
tweede module in te richten; de opbouw van deze module omvat dan ook de algemene portfolio-
Dividossier 116
opdracht voor de rol van uitvoerder (die ook voor de studenten van toepassing is die in het
Blackboard Portfolio werken); daarnaast zijn er naast de rubrics ook hele concrete vragen
opgenomen die de student moeten helpen bij de keuze van het (video-)materiaal en bij de
verantwoording voor deze keuze.
Opdracht in tweede assesment-module
Tweede experiment: videodossier voor begeleiding bij vakdidactische competentie
Aantal docenten: vijf mentoren; 12 studenten (uit de 2 cohorten)
Binnen het curriculum van de ULO wordt reeds een aantal jaren gewerkt heeft met de reflectie-
module van DiViDU. Dit jaar is de deelnemende studenten van het bètacluster gevraagd op
verschillende moment van de opleiding videofragmenten op te nemen in de reflectie module. Het
gaat het om het in beeld brengen van de vakdidactische competenties in de relatie tot de vijf rollen
die de ULO heeft gedefinieerd (Professional, Ontwerper, Uitvoerder, Pedagoog, Teamlid en
collega). De studenten gebruiken voor begeleiding en beoordeling van de vakdidactiek de module in
DiViDU als aanvulling op het digitale Blackboardportfolio.
Dividossier 117
Video fragmenten in de module vakdidactiek Biologie
Derde experiment: videodossier binnen de peergroep
Aantal docenten/mentor: 2. Aantal studenten: 6
Door de begeleiders van de peer-groepen van het bètacluster is gezocht naar een andere werkvorm
voor het bekijken, analyseren en vervolgens bespreken met peers van de gevraagde video opnames
in klas (portfolio opdracht 3 Professional). Er is samen met de begeleider van de peer-groep en
projectleider Dividossier voor het bètacluster een reflectiemodule ontwikkeld die past bij de
videoanalyse-opdracht die uitgevoerd moet worden binnen de peer-groep. In deze module moeten
de context van de les bij de video opnames, en ook Kracht, Groei en Leerdoelen geformuleerd
worden. Tenslotte moeten er 3 concrete vragen aan de peers gesteld worden, die vervolgens door
die peers in de module beantwoord moeten worden. Het is de verwachting dat ook de nieuwe peer-
groepen in het bètacluster met een dergelijke module gaan werken.
Terugblik De drie experimenten zijn goed verlopen. Een digitaal videodossier (reflectiemodule) biedt
mogelijkheden om de reflectie op het eigen handelen als docent effectief te verbeteren. De
studenten worden door het terugzien van de videofragmenten, door beeld en geluid, non-verbale en
Dividossier 118
verbale communicatie, heel direct met zichzelf geconfronteerd en zij zien kanten waar zij zich niet
bewust van waren. De reflectiemodule bleek tijdens dit project een goede plaats te hebben
gekregen in de peer-proep van het curriculum. Binnen korte tijd (na één tot twee bijeenkomsten
van twee uur) bleken studenten in staat een video fragmenten te uploaden en van feedback te
voorzien.
De reflectie op basis van de fragmenten en gerichte opdrachten in de module zet aan tot
nadenken over het eigen handelen als docent. Een digitaal videodossier is eenvoudig te “delen” met
anderen (peers en de opleiders in school en in de opleiding) via een digitale leeromgeving of in een
bespreking tijdens de peergroep bijeenkomsten. Een DiViDU module binnen een peer-groep bleek
goed te werken, studenten vragen en geven veel feedback.
De studenten geven aan dat het delen van het videodossier met anderen leidt tot nieuwe
inzichten. Tijdens de peer-groep bijeenkomsten kon op een constructieve manier feedback (ook tips
en adviezen) worden gegeven door peers en door de begeleider, hetgeen groei in de verschillende
competenties kan bevorderen. Hieruit blijkt de positieve aspecten van blended learning:
reflecteren op fragmenten in de digitale leeromgeving en plenair met elkaar videofragmenten
bespreken.
Het samenstellen van het digitale videodossier in de assessment-module (de rol van
uitvoerder) vond plaats gedurende het gehele opleidingsjaar. Opvallend weinig studenten kozen
voor het digitale videodossier. Een belangrijke reden hiervoor is het drukke tijdsschema van de
studenten, die vaak niet vertrouwd zijn met het maken en monteren van video-opnames. Zij
ervaren daarom een drempel bij het verwerven van basisvaardigheden op dit gebied. De studenten
die wel deelnamen, bleken in meerderheid enthousiast over de mogelijkheden van het terug kunnen
zien van digitale fragmenten in het dossier, zowel van henzelf als handelend docenten als van de
leerlingen in de klas. De ervaringen in de assessment-module werden met name gedeeld met de
mentor. De peers keken er minder vaak na en gaven ook maar beperkt feedback aan elkaar.
Studenten geven aan moeilijk de groei in competenties te zien. Een deel van de mentoren
geeft juist het kunnen zien van groei en ontwikkeling als positief punt van een videodossier. Het
bleek jammer genoeg niet mogelijk alle mentoren evenveel te betrekken in het project Dividossier.
Mentoren zijn geschoold via drie inhoudelijke bijeenkomsten met de projectleider, maar niet alle
mentoren konden op deze bijeenkomsten aanwezig zijn. Het is op dit moment nog onduidelijk of de
keuze voor een videodossier voor de rol van uitvoerder op deze manier zal worden voortgezet.
Opvallend is dat verschillende studenten naast DiViDU-assessment ook gebruik maken van
een ander portfolio waarin ze alle, of een deel van, de toelichtingen geven. Twee studenten
schrijven de toelichtende tekst (deels) in hun andere portfolio of in hun logboek. Als redenen om
naast DiViDU-assessment nog een ander medium te gebruiken voor de tekstuele toelichting noemen
de studenten “dat is gemakkelijker”, omdat ze vinden dat ze onvoldoende tekst kwijt kunnen in
DiViDU, of omdat ze hun documenten in DiViDU lastig kunnen terugvinden. Mogelijk speelt hierbij
een rol dat de dio’s bepaalde documenten al in hun Blackboard-portfolio hebben staan i.v.m. het
aantonen van andere competenties dan de rol van uitvoerder. Een deel van de studenten lijkt
DiViDU primair te gebruiken als een plaats om video’s te publiceren maar niet per se als de plaats
waar ze de video’s ook interpreteren en erop reflecteren.
Opleiding 13: Videodossier in opleiding en beoordeling van bèta docenten (ESOE_TU/e)
Doelen Het opzetten van een experiment met een digitaal videodossier in de Technische Lerarenopleiding
had als doel om onderzoeksmatig na te gaan of een bijdrage kan worden geleverd aan:
Dividossier 119
o het efficiënter bedienen van de instroom van studenten en die misschien in omvang te laten
toenemen;
o het afstemmen van begeleidingsmethodiek en didactiek tussen de opleidingen en scholen;
o het versterken van samenhang tussen de opleidingsfasen waardoor een meer soepele
doorstroming mogelijk zal zijn, en
o het verbeteren van de kwaliteit, uniformiteit en inzichtelijkheid voor het werkveld van de
eindbeoordeling.
Geplande producten Gerealiseerde producten • minimaal 15 van de 20 dio’s zullen minimaal 2
video-onderdelen voor hun digitale dossier
verzamelen, welke zijn nabesproken en
beoordeeld en onderdeel zijn van hun uitstoom
portfolio.
• Minimaal 10 van 15 aspirant dio’s zullen in een
experimentele setting een video entree-
assessment ondergaan.
• Handleiding gebruik videodossier in
Bètalerarenopleiding
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk is
• 48 dio’s hebben 1 video-onderdeel
(opdracht misconcepties of lesstart of
klassenmanagement) voor hun digitale
videodossier verzameld, die zijn
nabesproken en beoordeeld.
• 25 gevulde videodossiers, nog 30 zijn onder
constructie
• Entree-assessment zijn niet gerealiseerd19
• Handleiding gebruik videodossier in
Bètalerarenopleiding
• Voorbeelddossier dat publiek toegankelijk
is
Geplande activiteiten Het videodossier zal zowel worden ingezet met het oog op opleiding als met het oog op beoordeling.
In beide gevallen zal er speciaal worden gefocusseerd op bètadidactische competenties zoals; het
vermogen adequaat om te gaan met misconcepties, het vermogen het vak aantrekkelijk en
authentiek te tonen, en het vermogen leerlingen in het vak te encultureren. In beide gevallen zijn
twee typen van videobijdragen in het dossier te onderscheiden:
o Lesopname d.w.z. videoregistratie van een gegeven les(onderdeel) of aan het instituut
verzorgde miniles
o Testopname d.w.z. videoregistratie van een gestandaardiseerde testsituatie op
bètadidactisch gebied (i.e. misconcepties, experimenteren, volledige en authentieke
representatie van het vak).
T.a.v. beoordeling gaat het om:
a. Entree-assessment: beoordeling van de instroomcompetenties aan de hand van
videoregistraties vóór aanvang van de opleiding (bachelors fase) of aan het begin van de
opleiding.
b. Tussenbeoordelingen op grond waarvan de docent in opleiding wordt toegestaan al dan niet
zonder direct toezicht zelfstandig les te geven.
Deze dossieronderdelen zullen tevens uitgangspunt in de begeleiding.
c. Eindbeoordeling. Dit deel van het dossiers kan door de student worden inzet bij instroom in
de arbeidsmarkt
19 Begin maart07 is de deelprojectleiding die de experimenten uitvoerde, overgenomen door een andere projectleiding. Ook speelden een aantal organisatorische ontwikkelingen binnen de instelling. Gestelde doelen en geplande producten/activiteiten in het Controlling document bleken te ambitieus. In overleg met de projectleiding van Dividossier is besloten de doelen bij te stellen. Zie verder het verslag van ESOE/Tu/e op https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner, ESOE/TU/e onder shared documents).
Dividossier 120
De inzet van het videodossier bij de opleiding betreft inzet van het videodossier in de colleges en
bij supervisie/vrij praten om de theoretische verdieping te bevorderen en de schoolstages te
ondersteunen. Hierbij zullen studenten worden geconfronteerd met eigen lessituaties, of opnamen
worden gemaakt van in het college geprepareerde oefensituaties. Bij de uitwerking van dit punt zal
samenwerking worden gezocht met experiment 10 betreffende reflectie n.a.v. het videodossier
Uitgevoerde activiteiten Er zijn twee experimenten uitgevoerd. Het ging om een formatieve assessment, en er werden twee
opdrachten geformuleerd, één rond het omgaan met misconcepties van leerlingen – een aspect dat
terugkeert bij bijna alle bèta vakken – en één opdracht rondom klassenmanagement en de omgang
met leerlingen tijdens de lesstart. Voor elke opdracht moesten de studenten twee fragmenten
selecteren en daarop reflecteren aan de hand van een aantal gerichte vragen. Verder werd bij
beide opdrachten bronmateriaal ter beschikking gesteld, basisliteratuur en achtergrond literatuur.
Tenslotte werden er beoordelingscriteria geformuleerd, zoals onder meer rond de mate waarin
bepaalde theorie moest terugkeren. Hieronder worden beide deelexperimenten nader beschreven.
Uitgangpositie van de experimenten
Betrokken opleiding(en):Natuurkunde, Scheikunde, Wiskunde, Informatica
Tweede jaar Master Science Education and Communication (van 2-jarige opleiding), huidige tweede
jaar TULO opleiding
Aantal docenten:
- Totaal aantal opleiders op het instituut: 6 (allen werkzaam voor 0,1 – 0,3 fte op
detacheringsbasis).
- Deelname aan eerste experiment: 2 (Wiskunde, Natuurkunde20)
- Deelname aan tweede experiment: 3 (Natuurkunde, Scheikunde, Onderwijskunde)
Aantal studenten:
Opleiding Totaal aantal
studenten 2006
Deelname
experiment 1
Totaal aantal
studenten 2007
Deelname
experiment 2
Natuurkunde 10 10 (100%) 4 2 (50%)
Scheikunde 2 - 6 6 (100%)
Wiskunde 9 2 (22%) 10 -
Informatica 4 - - -
Onderwijskunde 16 - 20 20 (100%)
Fontys
Natuurkunde
5 5 (100%) 4 4 (100%)
Gerealiseerde deelname studenten aan eerste experiment DiViDU:
o Natuurkunde (ESoE): 10, waarvan 2 studenten met 2 dossiers en 2 studenten met 3
dossiers (allen alleen de opdracht ‘misconcepties’) (=100% van opleiding
Natuurkunde)
o Wiskunde: 2 (allen alleen opdracht ‘lesstart’) (=22% van opleiding Wiskunde)
o Natuurkunde (Fontys): 5, waarvan 2 studenten met 2 dossiers (allen alleen de
opdracht ‘misconcepties’) (=100% van opleiding Natuurkunde Fontys Tilburg)
Gerealiseerde deelname studenten aan tweede experiment21 DiViDU:
20 Vanwege de nauwe samenwerking met Fontys Hogescholen en het feit dat de opleider(s) van Natuurkunde bij beide opleidingen betrokken waren, werd besloten de DiViDU opdracht misconcepties ook te laten plaatsvinden in een aparte module met eerstegraads studenten van Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Voor zowel ESoE als Fontys Tilburg werd daarmee een deelnamepercentage van 100 % bij de opleiding Natuurkunde gerealiseerd.
Dividossier 121
o Natuurkunde (ESoE): 2 (alleen opdracht ‘misconcepties’) (=50%)
o Scheikunde22: 6 (alleen opdracht ‘misconcepties’) (=100%)
o Onderwijskunde: 20 (alleen opdracht ‘klassenmanagement tijdens de lesstart’)
(=100%)
o Natuurkunde (Fontys): 4 studenten (alleen opdracht ‘misconcepties’) (=100%)
Experiment 1 (januari - juni 2007)
Dit experiment bestond uit 3 assessmen- opdrachten voor studenten, waaraan facultatief/vrijwillig
kon worden deelgenomen:
- Taak 1: reflectie op de lesstart vanuit een interpersoonlijk perspectief
(klassenmanagement en docent-leerling interactie) (algemene didactiek);
- Taak 2: reflectie op een lessituatie waarin misconcepties aan bod komen vanuit
vakinhoudelijk/vakdidactisch perspectief (vakdidactiek);
- Taak 3: reflectie op een zelfwerkzaamheidopdracht (zowel aansturing als begeleiding)
vanuit interpersoonlijk, vakdidactisch en leerpsychologisch perspectief (capita selecta).
Uiteindelijk besloten alleen de aanvankelijk projectleider (tevens opleider natuurkunde) en zijn
collega opleider van wiskunde aan het project mee te werken, maar beiden slechts aan één van de
(vier) aangeboden opdrachten. Bij natuurkunde werd gekozen voor de opdracht “misconcepties”
(taak 2) en werd deze ingepast in het lopende onderdeel vakdidactiek; bij wiskunde was dit niet
mogelijk omdat het onderwerp misconcepties al was behandeld. Daarom koos de opleider wiskunde
voor de taak rondom de lesstart (taak 1). Taak 3 (zelfwerkopdracht) werd niet gekozen en werd
daarom aan het eind van experiment 1 weer uit DiViDU verwijderd. Beoordeling en aftekening van
de gemaakte uren voor het project verliep via de betreffende opleider.
Studenten konden gebruik maken van ondersteuning (een student assistent) bij het maken
van opnames en uploaden in DiViDU. Er werd geen gebruik gemaakt van deze ondersteuning bij het
maken van de opnames, wel werd veelvuldig gebruik gemaakt van assistentie bij het uploaden,
omdat in veel gevallen bestanden moesten worden geconverteerd en ingekort. In de meeste
gevallen bleek converteren een dusdanig probleem, dat de fragmenten (en bijbehorende reflectie)
niet in DiViDU, maar op CD-rom door studenten werden aangeleverd. Daarbij bleek bovendien dat
studenten de hoeveelheid ruimte en tijd voor fragmenten in DiViDU (3 minuten, 10 MB) te beperkt
vonden en de kwaliteit van de formaten (en format van de bestanden) te slecht.
Beoordeling vond achteraf plaats, en de betreffende opleider maakte zijn/haar oordeel
achteraf via een inDiViDUeel nagesprek bekend aan studenten die hun fragmenten niet groepsbreed
wilden laten zien. Een deel van de studenten kwam in groepsverband samen met de opleider en
besprak tijdens die bijeenkomst de aangeleverde dossiers. Studenten (hierbij aanwezig) gaven
tijdens deze sessie ook elkaar feedback op de fragmenten, maar dit is niet in de beoordeling als
zodanig meegenomen.
Uit informele evaluatiegesprekken met 2 studenten en 2 opleiders (mondeling) komen wel
de volgende punten naar voren (tussen haakjes staat de informatiebron):
- Vanwege het vrijwillige karakter is de beoordeling feitelijk vereenvoudigd tot
‘meedoen=slagen’. Pas tijdens het experiment zijn beoordelingscriteria opgesteld. De
beoordelingscriteria richten zich vooral op reflectie en minder op gedrag(sperformance).
Beoordeling richt zich meer op de aanwezigheid van een aantal componenten of aspecten in de
reflectie dan op de adequaatheid van deze aspecten of juiste inschatting daarvan. De
21 Experiment is gestart in september, maar zal doorlopen tot april 2008. Deelname is daarmee bekend, maar dossiers zijn op moment van schrijven slechts gedeeltelijk (en meestal nog niet) gerealiseerd. 22 Studenten van zowel ESoE als Fontys Tilburg doen mee (ontvangen deels gezamenlijk onderwijs). Deelnamepercentage bij beiden is daarmee 100 %.
Dividossier 122
beoordelingscriteria zijn niet aan studenten meegedeeld, maar dit zou eigenlijk wel moeten als
de beoordeling een meer formeel karakter zou krijgen (opleiders, assessment-deskundige).
- De opdracht moet gekoppeld worden aan concrete onderdelen van en bijeenkomsten binnen het
programma (studenten, opleiders).
- Het converteren en inkorten van opnames kost (te) veel tijd en werk, zelfs met beschikbare
ondersteuning (studenten, assistent).
- Het format en de hoeveelheid data die kan worden geuploaded is veel te beperkt en leidt er in
de meeste gevallen toe dat studenten de opdracht liever op cd-rom of dvd maken dan in
DiViDU. Dit leidt er ook toe dat studenten vinden dat onevenredig veel tijd gaat zitten in de
conversie, selectie en editing van fragmenten. Lokale mogelijkheden (web ct, portfolio site
Fontys) zouden wel eens meer mogelijkheden kunnen bieden dan DiViDU en leiden nog niet tot
een voorkeur voor het gebruik van DiViDU onder studenten of opleiders (opleiders).
- De opdrachten zijn concreet, goed gekozen en inhoudelijk goed afgegrensd (studenten en
opleiders). Twee videofragmenten per opdracht zijn voldoende, reflectie opnemen geeft
vooralsnog geen meerwaarde en worden niet aangeleverd (studenten, projectleider).
- Studenten richtten zich meer op het technische aspect (te kiezen fragmenten, uploaden, mooie
titels en leuke (reflectie)teksten dan op het inhoudelijke aspect van de opdracht(en) en zijn op
dit punt lastig te sturen (opleiders).
- Er is angst voor wie kan meekijken naar de beelden, de beveiliging van de site, hoe informeer je
de eigen leerlingen goed, rechtsaspecten (portretrecht, etc.) (studenten, opleiders).
- Vanwege het vrijwillige karakter en beperkte omvang van deelname, bleek het niet mogelijk op
andere studenten te reageren, waardoor het interactieve karakter niet van de grond kwam
(studenten).
- Vanwege het enthousiasme van de opleider en angst voor beoordelen van niet-didactische
aspecten is studenten aangespoord te beginnen met de misconceptie-opdracht, en pas
eventueel en daarna de andere opdrachten te doen (opleiders). Veel studenten hebben zich na
de misconceptie taak niet meer op andere opdrachten gericht.
- Vanwege de aansturing door de opleider(s) en moment van projectdeelname is massaal gekozen
voor de misconceptie taak (studenten).
Experiment 2 (eind september 07 – voorjaar 08)
Een tweede experiment is gestart per eind september 2007 en loopt door tot na de afronding van
het Project Dividossier. Een aantal stappen zijn ondernomen. In september en begin oktober zijn
zowel nieuwe studenten als docenten via een voorlichtingsbijeenkomst op de hoogte gebracht van
DiViDU. Dit is apart gebeurd bij de vakdidactische cursussen en bij het vak onderwijskunde in de
lerarenopleiding. In verband met ervaringen uit experiment 1 is extra aandacht besteed aan het
aspect privacy en omgang met videobeelden vanuit de opleiding en door opleiders.
De taak lesstart is expliciet gekoppeld aan het vak Onderwijskunde, onderdeel
Interpersoonlijk docentgedrag en telt mee in de beoordeling van dat vak. Deelname aan de
opdracht is verplicht. Het onderdeel misconcepties is expliciet gekoppeld aan het vak Vakdidactiek,
onderdeel profieldidactiek en telt mee in de beoordeling van dat vak. Deelname aan de opdracht is
verplicht.
Vanwege expliciete koppeling aan de betreffende vakken (in plaats van vrije keuzeruimte),
kunnen de opdrachten plaatsvinden direct na afloop van de face-to-face bijeenkomsten die
betrekking hebben op de inhoud van de onderdelen. De koppeling aan theorie (en de bronnen)
wordt daardoor explicieter gemaakt, hetgeen de kans op gebruik van die theorie in de reflectie
vergroot.
Dividossier 123
Ondersteuning bij het maken van opnamen en uploaden in DiViDU is gecontinueerd. Bij de
opdracht lesstart is één van de videofragmenten verwijderd (het fragment van bespreking met een
leerling/collega dio). Ook is een (video) onderdeel verwijderd bij de opdracht rond misconcepties.
Bij de beoordeling van opdrachten zijn studenten verplicht om ten minste 1 reactie op de
fragmenten van één andere dio te geven.
Studenten mogen, als zij zelf nog geen les geven of aanstelling hebben, samenwerken met
een andere dio, een fragment ensceneren of een video maken van iemand anders, de nadruk ligt op
reflectie en wat je zelf kunt met die reflectie in je eigen gedrag.
Beoordeling
Voor elk van de drie (assessment)opdrachten binnen experiment 1 is een lijst met
beoordelingscriteria opgesteld, om de door studenten aangeleverde informatie (fragmenten en
analyses) te beoordelen. Deze lijst is voor de opdracht rond misconcepties opgesteld door de
voormalige projectleider (vakdidacticus natuurkunde), voor de andere opdrachten door de nieuwe
projectleider (onderwijskundige).
Beoordeling vond plaats door de voor de student verantwoordelijke opleider (vakdidacticus) bij de
misconceptie opdracht. Het eindoordeel werd tevens vastgesteld door de verantwoordelijke
opleider. Voor de opdracht over de lesstart werd afgesproken dat beoordeling plaats zou hebben
door de DiViDU projectleider (die tevens onderwijskundige is), met eindverantwoordelijkheid voor
de onderwijskundige opleider. De andere opdrachten werden niet gekozen, noch beoordeeld.
Het oordeel betrof een totaal (globaal) oordeel over de hele opdracht (in termen van
voldaan of niet-voldaan), gebaseerd op de drie aspecten van beoordeling (kwaliteit opname(s),
kwaliteit inhoudelijke bespreking, kwaliteit reactie op anderen). Omdat de meeste studenten de
opdracht op CD-Rom aanleverden, is dit laatste aspect uiteindelijk in de beoordeling (nog) niet
meegenomen.
In vergelijking met experiment 1 is in experiment 2 een aantal aspecten veranderd in de
beoordeling:
- De opdracht misconcepties wordt beoordeeld door de betreffende vakdidactische opleider,
de opdracht over de lesstart wordt beoordeeld door de onderwijskundige opleider.
- In de beoordeling zal uitdrukkelijk meegenomen worden het reageren op een dossier van
één andere collega dio.
- De studenten is de lijst met beoordelingscriteria meegegeven. Daarbij is opgemerkt dat het
vooral belangrijk is dat de genoemde aspecten in de criteria aanwezig zijn. In hoeverre de
reflectie ook inhoudelijk correct is, speelt in eerste instantie een minder vooraanstaande
rol, hoewel dit in de toekomst wel opgenomen zou kunnen worden.
- De performance zelf (juistheid van handelen) wordt als zodanig niet beoordeeld. Ook dit
zou in de toekomst wel meegenomen kunnen worden.
- Oordeel vindt plaats in termen van voldaan of niet-voldaan. Pas na een voldaan kan het
betreffende onderdeel van het vak worden afgetekend.
Op moment van schrijven waren nog geen dossiers van experiment 2 voorhanden, wat impliceert dat
nog geen beoordelingen hebben plaatsgevonden.
Terugblik Het deelproject bij de ESoE liep vertraging op doordat bij aanvang van het experiment een
groot aantal ontwikkelingen plaatsvond aan de TU/e, zoals de oprichting van een nieuw
instituut en de accreditatie van een nieuwe opleiding. Mede daardoor is op het moment van
schrijven het eerste experiment wel afgerond, maar het tweede experiment nog gaande.
Feitelijk werd pas in januari 2007 gestart met het deelproject, en slechts op beperkte basis.
Dividossier 124
Ten aanzien van de uitgangssituatie rondom de opleiding kan verder het volgende worden
opgemerkt:
- Opleiders zijn gedetacheerd met een relatief kleine aanstelling( 0,1 tot 0,3 fte). Deze
omvang is net genoeg om de reguliere onderwijstaken te vervullen, voor projectuitvoering
of -participatie is nauwelijks tot geen tijd beschikbaar.
- Opleiders zijn verantwoordelijk voor het vakspecifieke deel en het schoolgebonden deel van
de opleiding. Hoewel gezamenlijke afspraken bestaan, hebben faculteiten vrijheid zelf
richting en inhoud aan de opleiding te geven. Alle studenten volgen gezamenlijk de
onderwijskundige vakken, die worden verzorgd door een gedetacheerde opleider van Fontys
Hogescholen. Programma’s van de opleidingen worden beperkt afgestemd, pas sinds januari
2007 is er bijvoorbeeld gezamenlijk opleidersoverleg en een gezamenlijke
onderwijscommissie.
- Er is nauwelijks ervaring met het gebruik van gewone of digitale video in de opleiding.
Opleiders observeren studenten indien nodig op inDiViDUele basis op hun school. Er vind
weinig reflectie plaats op het eigen gedrag in de vorm van video-opnames. Er is nog geen
sprake van portfolio’s of dossiervorming rondom competenties in de opleiding.
- Er is nauwelijks ervaring met het gebruik van digitale leeromgevingen in de opleiding en er
is nog geen digitale leeromgeving vastgesteld voor de opleiding. Hoewel mededelingen en
documenten via e-mail worden verzonden, vinden er geen gezamenlijke leeractiviteiten of
discussies plaats via elo’s.
- Hoewel formeel sprake is van een jaarsysteem, kunnen studenten gedurende het hele
schooljaar starten met de lerarenopleiding. Dit is mogelijk vanwege de kleine aantallen
studenten per opleiding.
Alle hiervoor genoemde punten maken dat de oorspronkelijk geformuleerde projectplannen te
ambitieus waren. Op basis daarvan werd besloten tot een aantal veranderingen:
- In plaats van één experiment werd besloten tot twee experimenten, verspreid over de beide
opleidingsjaren. Daardoor kon het eerste experiment dienen als pilot voor het tweede,
grootschaliger experiment.
- Het idee van een summatief eindoordeel op basis van drie taken werd verlaten.
Aanvankelijk werd dit vervangen door drie, beperktere formatieve taken met beoordeling,
in overleg met de opleiders werd daarna nog een taak verwijderd, zodat er nog twee taken
overbleven, een algemeen didactische (klassenmanagement tijdens de lesstart) en een
vakdidactische (omgaan met misconcepties).
- Het bleek vanwege de gespreide instroommomenten en latere start van het experiment
nagenoeg onmogelijk om alle studenten beide taken te laten uitvoeren. Besloten werd om
wel de genoemde aantallen dossiers per opdracht proberen te halen, maar het idee los te
laten om alle studenten beide taken te laten uitvoeren. De doelstelling voor de aantallen is
uiteindelijk dan ook geherformuleerd (na de TTR) in overleg met de DiViDU algemene
projectleiding in: ‘de twee beschikbare DiViDU taken zullen elk door ten minste 15 dio’s
worden gemaakt’.
Tijdens het eerste experiment deed meer dan 25 % van het totaal aantal studenten (van alle
opleidingen) mee, en werden 25 dossiers verzameld (2 rond de lesstartopdracht, alle overigen rond
de misconceptie-opdracht). Aan het tweede experiment doen momenteel ruim 65 % van het totaal
aantal studenten (van alle opleidingen) mee, en worden vermoedelijk rond de 30 dossiers
gerealiseerd (20 rond de lesstartopdracht, de overigen rond de misconceptie-opdracht).
De beide experimenten zijn niet zonder moeite gerealiseerd, en gegeven de uitgangssituatie
is zeker veel bereikt. Zo is de houding t.o.v. video dossiers en elektronische leeromgevingen (in het
kader van beoordeling) van lerarenopleiders en het opleidingsmanagement gunstiger geworden, en
Dividossier 125
zullen beide aspecten worden verankerd in de nieuwe geaccrediteerde opleiding. De geformuleerde
opdrachten bleken goed beoordeelbaar en werden door de opleiders en studenten ervaren als
relevant, specifiek en belangrijk als onderdeel van een bredere competentie (respectievelijk de
interpersoonlijke competentie en vakinhoudelijke competentie). In het kader van het project heeft
meer overleg plaatsgevonden tussen de opleiders en is een discussie op gang gekomen over
intensievere samenwerking, onder meer op een aantal inhoudelijke onderwerpen (in het kader van
profieldidactiek). Verder heeft ten minste 1 student de opleiding sneller kunnen afronden dankzij
het project, en leeft bij opleiders het gevoel dat een elektronische leeromgeving met daarin
reflectie op videobewijs van competent gedrag kan leiden tot meer efficiency. Dit is speciaal voor
ESoE van belang omdat in verband met de nieuwe master een grotere en meer diverse instroom
wordt verwacht. In het kader van het project is verder samengewerkt met Fontys Hogescholen
Tilburg en met de andere TU’s.
De opleiding is van mening dat met digitale video dossiers moet worden doorgegaan. De
keuze voor DiViDU ligt daarbij zeker nog niet vast, op dit moment wordt het systeem als te
beperkend ervaren (omvang en kwaliteit fragmenten, geen mogelijkheid documenten te koppelen,
beveiligingsissues).
Opleiding 14: Videodossier in nieuwe competentiegericht lerarenopleiding (ILO_UvA)
Doelen - Het ontwerpen en beproeven in experimenten van een videohandelingsdossier, dat geïntegreerd
is met het portfolio voor summatieve beoordeling dat past bij de uitgangspunten van het nieuwe
curriculum
- Het verzamelen van meer kennis op de volgende aspecten:
o competenties op een goede manier op video in beeld brengen
o begeleiding van studenten bij bovenstaande
o beoordeling van het handelen van studenten via het videoportfolio (VPF)
Geplande producten Gerealiseerde producten • Minimaal 10 afgeronde videodossiers
bètastudenten
• Minimaal 10 afgeronde videodossiers
alfastudenten
• start videodossiers bij minimaal 10
gammastudenten
• 1 afgerond voorbeeld videodossier
• minimaal 10 geschoolde opleiders en
minimaal 10 geschoolde coaches op de
werkplek
• Handleiding ‘hoe begeleid je en hoe
beoordeel je het VPF’ voor mentoren
• 13 afgeronde videoportfolio’s betastudenten23
• 10 afgeronde videoportfolio’s alfastudenten
• 27 afgeronde videodossiers Reflectie
alfastudenten
• 18 afgeronde videodossiers Reflectie
gammastudenten
• 1 voorbeelddossier
• 20 geschoolde opleiders en 7 geschoolde
coaches op de werkplek
• Aandachtspunten voor begeleiding en
beoordeling VPF voor mentoren
23 Beta studenten hebben deel uitgemaakt van experiment 1 en 2; alfastudenten alleen van experiment 2 en 3. Gamma studenten namen alleen deel aan experiment 3
Dividossier 126
Geplande activiteiten Het doel van de experimenten is het handelingsdossier verder te ontwikkelen en met het digitale
portfolio te integreren, zodanig dat er een video-handelingsdossier ontstaat. Hierin staan de
‘competenties in beeld via video’ centraal en koppeling met theorie via geschreven bronnen kan
gerealiseerd worden, zodanig dat studenten zelf en begeleiders/beoordelaars een objectiever beeld
krijgen van het handelen van de student in de schoolpraktijk en van al dan nog niet volledig
gerealiseerde competenties van studenten. De invoering van dit video-portfolio verloopt gefaseerd
via 3 experimenten.
1. een videoportfolio experiment bij de Bèta studenten van cohort augustus 2006,
2. bij het gecombineerde Alfa/Beta team uit cohort januari 2007 start
3. bij Gamma studenten in de augustus07 team24.
In fase 1 van het project (tot aan zomer 07) wordt geëxperimenteerd met DiViDU 1.5; vanaf de
zomer 2007 tot einde van project, wordt met alfa’s en gamma’s geëxperimenteerd met DiViDU 1.5
met een plugin die de functionaliteiten voor een gepersonaliseerd, flexibel, meeneembaar
videodossier realiseert.
Bij de twee volledig uitgevoerde experimenten (1 en 2) met 40 studenten zijn minimaal 10
docenten-lerarenopleiders betrokken. Voor alle betrokken studenten worden minimaal 10 coaches
op de werkvloer (de stagebegeleiders) bij de begeleiding van de studenten betrokken. Voor de
beoordeling van de studenten worden minimaal 10 mentoren van de studenten betrokken.
De dossiers die door de studenten opgebouwd worden zijn meeneembaar: ze dienen
daarmee als showcase voor de student bij sollicitaties en kunnen dienen als basis voor verdere
professionalisering. Via aanbod tot nascholing kan gerichte verder professionalisering aangeboden
worden.
Uitgevoerde activiteiten Er zijn 3 experimenten uitgevoerd die gezamenlijk de gefaseerde implementatie ondersteunen van
het video-handelingsdossier in de 1e graads lerarenopleiding. Dit videodossier werd door de
ontwikkelgroep in een vroeg stadium video-portfolio (VPF25) gedoopt omdat het niet alleen
videobronnen bevat, maar ook een flink aantal andere tekstuele bronnen waarmee een student
zijn/haar competenties en kennis aantoont. En omdat het zo ook op een lijn stond naast het digitale
portfolio dat de andere studenten (die niet aan het experiment deelnamen) moesten samenstellen.
In het vervolg van dit verslag spreken we daarom van video-portfolio (VPF).
Aan het begin van het project werd de inhoudelijke opzet (aantal en formulering van de
taken) en de beoordelingscriteria voor het videoportfolio ontwikkeld. Op het moment van schrijven
van dit verslag is de beslissing genomen door het management om het gehele cohort februari 08 (72
studenten) met het videoportfolio voor beoordeling (incl. videodossier voor reflectie) te laten
werken.
Hieronder een overzicht van de uitgevoerde experimenten:
Experimenten Cohort Aantal
studenten
Reflectie Assessment
VPF 1
Assessment
VPF 2
1 Beta aug 06 10 O � �
2 Scylla feb 07 14 � � O
3 Athene aug 07 25 � - -
24 In het najaar 07 is het videodossier voor begeleiding verplicht ingevoerd voor alle studenten: in feite is het aantal af te ronden dossiers daardoor hoger 25 VPF = videoportfolio. Is een gestructureerde verzameling beelden van handelen van studenten en explicitering van handelen door studenten. Ook geschreven bronnen die gaan over andere onderdelen (bijvoorbeeld een competentiematrix als beoordelingin over het functioneren tijdens de stage, ingevuld door de schoolbegeleider wordt opgenomen.)
Dividossier 127
Ariadne aug 07 22 � - -
Aristoteles aug 07 33 � O O
� =verplicht voor alle studenten binnen dit team
O = verplicht voor studenten van dit team, afronding van videodossier werd/wordt
gerealiseerd vóór 1 november 2006 of na 1 december 2007
- = niet gepland voor de studenten in dit team
Tabel: Overzicht ILO experimenten
Het volgende aantal videodossiers is in de 3 experimenten door studenten gerealiseerd:
Experimenten Cohort Aantal
studenten
Reflectie Assessment
VPF 1
Assessment
VPF 2
1 Beta aug 06 10 O 8 326
2 Scylla feb 07 14 13 12 O
Athene aug 07 25 18 - -
Ariadne aug 07 21 17 - -
3
Aristoteles aug 07 33 32 O O
Totaal 80 20 3
O = verplicht voor studenten van dit team, afronding videodossier viel/valt vóór 1
nov 2006 of na 1 dec 2007.
Tabel: Aantal gerealiseerde videodossiers
In de volgende tabel is te zien op welk moment de studenten aan een videodossier werkten. Hierbij
moet worden opgemerkt dat dit met name de voltijdstudenten betreft. Deeltijdstudenten doen de
opleiding niet in 1 jaar, maar in anderhalf jaar. Zij beginnen op hetzelfde moment met de Reflectie
(R-taak_, maar ronden het R-videodossier soms later af. Het VPF1 is deels gevuld voor deeltijders en
wordt later voor beoordeling aangeboden net als het VPF2. Dat wordt pas na anderhalf jaar
afgerond. Omdat het SURF-project slechts een jaar omvatte en daarbij startte in november 06
vallen de videoportfolio’s van de deeltijders uit de experimenten 2 en 3 buiten het project, en zelfs
de deeltijders uit het experiment 1 leveren hun afsluitende videoportfolio 2 pas komende januari
2008 in.
dec06 jan07 feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov07
Experiment 1 vpf1 vpf1 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2
Experiment 2 R R vpf1 vpf1 vpf1 vpf2 vpf2 vpf2 vpf2
Experiment 3 R R R R
Tabel: Wanneer werkten de studenten aan welk dossier
Het videodossier voor reflectie (experiment 2 en 3)
De student stelt in het begin van de opleiding een videodossier samen op basis van een uitgevoerde
les op de stageplek (vaak: de eigen werkplek). De drie opdrachten in het videodossier nodigen de
student uit tot:
- selectie van vier pakkende fragmenten (van te voren);
- gericht terugblikken op het eigen handelen door te focussen op bepaalde aspecten van het
handelen en explicaties te schrijven bij de geselecteerde fragmenten;
- gericht terugblikken op de lessituatie vanuit het perspectief van een leerling;
26 Een groot deel van de studenten in dit team zijn deeltijders. Zij zullen het VPF2 in januari 2008 afronden en inleveren.
Dividossier 128
- uitnodigen van 2 medestudenten en 3 opleiders om het opgebouwde naar te gaan kijken en om
feedback te vragen;
- zelf bij 2 medestudenten te kijken en feedback te geven, en
- de verkregen feedback te analyseren en te verwerken tot een R-verslag dat een product is voor
in het portfolio (en dat dus ter beoordeling wordt voorgelegd).
De Reflectie-taak is ingebed in een traject van vier bijeenkomsten: een startbijeenkomst, een
teamcollege Feedback en twee Creatief met video-bijeenkomsten. De introductie van de R-taak
wordt voorbereid door een workshop die in het kader van het Dividossier project opnieuw is
ontwikkeld en die in de startweek wordt aangeboden. Vanaf het cohort aug 07 is de R-taak en dus
ook de start-workshop verplicht. (zie eindrapport ILO-UvA, bijlage Spoorboekje Videoreflectie, op
https://www.surfgroepen/Dividossier, in het mapje Eindrapporten per partner onder shared
documents).
Figuur: de Reflectie-taak
Het videodossier voor beoordeling (experiment 1 en 2)
In experiment 1 en 2 hebben de studenten hebben we het videoportfolio ontwikkeld en
uitgeprobeerd. Overwegingen voor de gekozen vorm en inhoud zijn:
� aansluiting bij en weerspiegeling van het opleidingsprogramma;
� relatieve vrijheid van invulling voor student, en
� Aansluiting bij videodossier voor Reflectie in vormgeving en werkwijze.
Dit videoportfolio valt uiteen in twee delen: het VPF-1 dat het eerste semester van de opleiding
afsluit en het VPF-2 waarmee de student het tweede deel van de opleiding afrondt. Er zijn twee
summatieve beoordelingsmomenten: één na VPF-1 en één na VPF-2. Tezamen geven de twee
videoportfolio’s een compleet beeld van wat de student aan startbekwaamheid heeft ontwikkeld op
het moment van afronden van de opleiding.
In het VPF-1 dienen de studenten met behulp van videobeelden een beeld te schetsen van
zijn/haar handelen in de lespraktijk en dat omvat de eerste vier competenties:
Dividossier 129
1. de interpersoonlijke competentie
2. de pedagogische competentie
3. de vakdidactische competentie
4. de organisatorische competentie.
Dit gebeurt niet top-down (van competentie naar praktijk). Dat wil zeggen de studenten worden
niet uitgenodigd per competentie een bepaald aantal videobeelden te verzamelen. De opzet van
het videoportfolio gaat daarentegen uit van een bottom-up werkwijze: van praktijk naar
competenties. Via vijf taken die elk bepaald leraarsgedrag in de les uitlokken, wordt de student
gestuurd om zijn/haar handelen op video op te nemen en aan te tonen. Er staan gerichte vragen bij
die ervoor zorgen dat de studenten niet alleen video verzamelen maar ook hun handelen
expliciteren en koppelen aan de theorie.
De 5 taken zijn:
Zie mij je maakt een gefilmd zelfportret met een aantal bewijsstukken (documenten) over
je praktijk op school.
Reflectie je zet hier het eindproduct van de Reflectie module + de filmfragmenten uit je R-
module waar je het meest aan gehad hebt.
Mijn les je maakt twee mini-ontwerpen vlg de ontwerpcyclus – 1 ontwerp voer je uit en film
je. Er zijn 2 schermafdrukken gemaakt om de tekst van de taak te laten zien (let op:
er zijn voor bio iets andere aanwijzingen dan voor talen).
Verhaal je maakt een verhaal in filmfragmenten en teksten over jouw ontwikkeling in een
competentie naar keuze
Verhaal VD je maakt een verhaal in filmfragmenten en teksten waarmee je groei laat zien in de
vakdidactische competentie
Figuur: De vijf taken binnen het VideoPortfolio-1 voor Scylla team (feb 07)
Dividossier 130
In het VPF-2 dat in het 2e semester wordt samengesteld, dienen de studenten via 4 taken te werken
aan een verzameling van videobeelden uit hun praktijk. Daarnaast moeten ze de producten van
twee grotere opleidingsmodulen (Ontwerpen en Profielproduct) in het videoportfolio opnemen.
OntwerpA of B je laat zien dat je een competent ontwerper van lessen bent. Je kiest voor
aanpak A of aanpak B (dus niet 2 doen!).
Aanpak A = leg je presentatie van het ontwerp op video vast & selecteer
daaruit fragmenten, maar er een verhaal over je ontwerp. Voeg ontwerp-
documenten bij Mijn Bronnen toe en leg uit hoe je ontwerp in elkaar zit.
Aanpak B = leg de uitvoering van je ontwerp op video vast & maak een
verhaal over de uitvoering.
Voeg ontwerp-documenten bij Mijn Bronnen toe.
Profiel je laat zien hoe/dat je aan een profilering van jezelf als docent gewerkt
hebt. Je wordt geïnterviewd door een mede-lio over je profielproduct.
GoedeLes je geeft een originele les zonder leergang in een voorafgekozen domein
(literatuur, een van de vaardigheden, cultuur) en vanuit een gekozen
vakdidactische aanpak, die je nog niet echt hebt uitgeprobeerd. (talenlio’s).
Bio’s geven deze les over een lastig begrip / proces uit hun vak.
Zie mij nu je laat zien wie jij nu bent geworden als docent aan de hand van een aantal
(best of!) videofragmenten. Dit wordt een verhaal in filmfragmenten en
teksten over jouw ontwikkeling in meerdere competenties (alle?) naar keuze
je maakt een verhaal in filmfragmenten en teksten waarmee je groei laat
zien.
Figuur: De opzet van het VPF-2 voor beta-studenten (cohort aug06)
Dividossier 131
Organisatie van de experimenten
Het videoportfolio 1 en 2 is ontwikkeld gedurende een half jaar door een groepje docenten dat al
een aantal jaar het voortouw neemt rond het gebruik van streaming video binnen de opleiding (vnl.
videoreflectie). Deze docenten hebben hiervoor taakuren gekregen. Ze hebben zich voorbereid door
een ontwikkeltraject te doorlopen van ongeveer 5 bijeenkomsten en een scholingstaak uit te voeren
waarin een tweetal docenten zelf een videoportfolio over de eigen praktijk maakten. Een van de
docenten raakte zeer gecharmeerd van de mogelijkheden om een “videoverhaal” te kunnen
samenstellen. Zij ervoer aan den lijve dat het samenstellen van een “verhaal in beelden en tekst”
een adequate en motiverende manier is om het eigen handelen in beeld te brengen.
Voor studenten waren 3 bijeenkomsten georganiseerd, één om het videoportfolio te
introduceren en twee bijeenkomsten om gezamenlijk aan de selectie van het al opgenomen
materiaal te werken. Er was behoefte aan ondersteuning bij het selecteren en converteren van de
filmfragmenten. Maar studenten stelden behalve technische, vaak inhoudelijke vragen: hoe kun je
waarneembare leerhandelingen van leerlingen opnemen (m.b.v. .geluid bij groepjes)?, welke
lessituaties zou ik het beste kunnen opnemen van mezelf als ik op een goede manier de
organisatorische en vakdidactische competentie in beeld wil brengen?. Omdat op deze
bijeenkomsten zowel technische als ‘inhoudelijke’ docenten aanwezig waren, konden de studenten
met meer inzicht aan de selectie van fragmenten werken.
In het tweede experiment werden deze bijeenkomsten vaak in de avond georganiseerd,
tijdens het derde experiment zijn deze ondersteunende bijeenkomsten reguliere bijeenkomsten van
de begeleidingswerken geworden.
Beoordeling
Tijdens het ontwikkeltraject van het VPF zijn beoordelingscriteria ontwikkeld. Opleiders hebben het
VPF beoordeeld. Ze hebben hiervoor deelgenomen aan een scholing. Tijdens de scholing werd een
voorbeeld-videodossier besproken en werd hands-on met elkaar besproken op welke manier het
voorliggende dossier beoordeeld zou moeten worden. Voor de beoordeling werd gebruik gemaakt
van een lijst met onderdelen en indicatoren waarvoor ingevuld diende te worden of deze ‘niet
aanwezig’ (o), ‘onvoldoende’(1), ‘voldoende’(2) of ‘goed’(3) waren. Elk videoportfolio werd
daarnaast beoordeeld door een onafhankelijke tweede beoordelaar. Dit was een docent die de
student niet kende. Opvallend bleek de hoge mate van overeenkomst tussen 1e en 2e beoordelaar bij
het bepalen tussen ‘onvoldoende’ of ‘voldoende’: dit geeft ons een indicatie dat het videoportfolio
een betrouwbare manier van beoordelen kan zijn.
Scholing
Er zijn twee interne bijeenkomsten georganiseerd rond het videoportfolio met alle docenten van de
opleiding (in april 07 op de ILO-conferentie en in november 07 op de studiemiddag). Daarnaast zijn
er twee bijeenkomsten met de mentoren in een team georganiseerd over de beoordeling. In
experiment 1 en 2 was bij elk regulier werkoverleg van de teams het videoportfolio ook onderdeel
van de agenda. Daarnaast zijn er andere trainingen georganiseerd: een workshop (mei 07)
Beoordeling met het videoportfolio voor schoolbegeleiders op het Spinozalyceum en drie workshops
voor opleiders over videoreflectie en feedback geven (juni-juli 07 en november 07). Tenslotte zijn
er twee presentaties verzorgd op de reguliere bijeenkomsten van de schoolopleiders
Terugblik Binnen het project Dividossier in het ILO zijn gedurende het Dividossier-project 3 experimenten
opgezet waarin zowel met een videodossier voor reflectie als voor beoordeling is geëxperimenteerd.
De experimenten zijn binnen de opleiding ingezet met het oog op:
Dividossier 132
- Ondersteuning van de ontwikkeling van een videodossier als instrument voor
summatieve beoordeling
- Ondersteuning van een gefaseerde implementatie van het ontwikkelde videodossier in
de opleiding.
De experimenten zijn heel goed verlopen. We hebben onze kwantitatieve doelen ruim gehaald. En
ook inhoudelijk is ons gebleken dat het mogelijk is om een videoportfolio te laten samenstellen dat
als betrouwbaar beoordelingsinstrument gebruikt kan worden. Studenten en docenten hebben
binnen de experimenten goed samengewerkt. De experimenten hebben bijgedragen aan de verdere
implementatie van het videodossier in de opleiding. De ervaringen tijdens de uitvoering van de
experimenten en met name het flankerende onderzoek heeft ons meer kennis opgeleverd over de 3
punten die we ons ten doel stelden (zie boven). Deze kennis is neergeslagen in de
onderzoeksrapportage, zie Evaluatie Werkpakket 3: ontwerpend onderzoeken.
Vanaf februari 2008 zullen alle studenten een videodossier voor Reflectie en de twee
videoportfolio’s samenstellen en zal elke student op 2 momenten summatief beoordeeld worden
aan de hand van een eigen samengesteld videodossier. Daarmee zijn zowel het videodossier voor
Reflectie als het Videoportfolio definitief onderdeel van de opleiding. Dat zal overigens nog wel de
nodige inspanningen kosten om dit implementatieproces goed te ondersteunen (scholing opleiders,
studiedagen), maar het neemt niet weg dat het videoportfolio als adequaat beoordelingsinstrument
geaccepteerd is door opleiders.
Wat niet gelukt is, is het experimenteren met studenten met de exportfunctie. De
exportfunctie is gebouwd en is ook getest in de testomgeving, maar was in het najaar 07 niet
beschikbaar in de versie van DiViDU die bij de uitgever geëxploiteerd wordt en waarin de studenten
hun videodossiers en videoportfolio’s hebben opgebouwd. De uitgever wilde liever niet een
wisseling van functionaliteiten aan de applicatie realiseren in het najaar vlak vóórdat de applicatie
aan Edupoort gekoppeld zou worden (planning 1 jan 2008). In overleg met de uitgever is daarom
besloten de exportfunctie definitief met DiViDU te laten samenwerken op het moment dat de
migratie naar Edupoort gerealiseerd wordt.