DREN VE DRLN RE DEN AKS: ARF AYIN RNDE

KUDS VE BOSNA

zden APAYDIN1

zet

Son dnem Trk iirinin nemli isimlerinden biri olan Arif Ay, iirinin temelini umut

ve direni kavramlarn merkeze oturtarak oluturmutur. phesiz dirili, ancak direni ve

umudun olduu yerde gerekleir. Bu nedenle Arif Ayn iirlerinde direni, beraberinde

dirilii getiren zor ama onurlu bir sretir. airin iirlerinde, zulmn olduu yerde insan

olmann gerei olarak bir kar koyu vardr. Bu nedenle Kuds ve Bosna, bu kavramlarn

birer simgesi olarak airin eserlerinde ska grlmektedir. nk her ikisi de slam

medeniyetinin yaatld yerlerdir. Ayrca, iirlerde ehir-insan-tarih lemesinin birbirini

tamamlayan unsurlar olduu ve gelecei de bu unsurun birbiriyle olan ilikisinin

ekillendirecei zerinde durulmaktadr. Bu noktada direni ve dirili kavramlar byk nem

tamaktadr. Her iki eserdeki ehir-insan-tarih btnlemesini salayan ve geleceini izen de

bu kavramlardr. Bu alma, Arif Ayn 2011de yaymlanan iirimin ehirleri adl

kitabndaki Bosna, h Bosna ve Kuds Konuuyor iirlerini inceleme amacn

tamaktadr. iirlerde Kuds direniin; Bosna ise hem direni hem de diriliin simgesi

olarak, bu kavramlar nda ele alnacaktr.

Anahtar Kelimeler: Direni, Dirili, Bosna, Kuds, Arif Ay.

ECHO OF RESISTANCE AND RESURRECTION FALLEN IN THE POETRY:

JERUSALEM AND BOSNIA IN ARIF AYS POEM

Abstract

Arif Ay, one of the most important poets of recent epoch Turkish poetry, builds the

base of his poetry by placing the concepts of hope and resistance on the centre of his poetry.

Doubtless, resurrection exists where there are resistance and hope. Hence, resistance in Arif

Ays poems is a hard but an honourable process bringing along resurrection. In his poems,

where there is persecution, there is an opposition as a result of being a human being. Hence,

such as Jerusalem and Bosnia appear often as symbols of these concepts in the poets works

because both cities are the places where Islamic civilizations took place. Furthermore, in the

1 Okt. Bakent niversitesi, Dil Aratrma ve Uygulama Merkezi, Trk Dili Blm, ozdenapaydin@hotmail.com

poems, the trio of city-human being-history are the elements complementing each other and it

is told that the future will be formed by the relationship of these elements. At this point, the

concepts of resistance and resurrection are of great importance. These are concepts in both

works that provides the integrity of city-human being-history and drawing the future. This

study aims to analyse Bosnia, Ah Bosnia and Jerusalem s Talking poems published in

Arif Ays book named Poems of my Cities in 2011. As in the poems, Jerusalem is a symbol

of resistance; Bosnia is the symbols of resistance and resurrection, the cities will be dealt with

in the light of these concepts.

Key Words: Resistance, Resurrection, Bosnia, Jerusalem, Arif Ay.

Giri

Trk Dil Kurumu Szlnde direni szcnn anlam olarak direnme

verilmitir. Direnme(k) ise herhangi bir dncede, bir istekte veya bir durumda ayak

diremek, inat etmek, srar etmek, taannt etmek anlamna gelir. Direnii, direnme iini yapan

kimsedir. Direnmek sz konusu olduunda, direniinin karsnda bir tavrn olduu

muhakkaktr. Yani direnmek, esasnda kar tavrn olduu durumlarda ortaya kan ve g

kazanan bir eylemdir. Koullarn her adan kiiye/gruplara/kitlelere uygunluu sz konusu

olduunda herhangi bir direni gereklememektedir. Ayrca direni bir farkndalk, bilin ve

idrakin olduu yerde varln gsterebilmektedir.

Dirili ise Trk Dil Kurumu Szlnde dirilme ii, canlanma olarak geer. kinci

bir anlam olarak yeni bir atlmla glenme ifadesi verilmitir. nc anlam ise din

inanlara gre lmden sonra dirilme eklinde aklanmtr. Dirili, direniten doan ve

onunla tamamlanan bir sretir. Her direniin sonunda bir dirili gereklemesi mmkn

deilken, her diriliin ncesinde mutlaka bir direni vardr. Tarih iinde baz kiiler, milletler

hatta ehir veya lkeler zaman zaman bu iki szcn simgesi durumuna gelmilerdir.

almann konusu Arif Ayn iirlerinde bu iki kavram iin iki simge olan Bosna ve

Kudstr.

Bosna ve Kuds, slam medeniyetinin izlerini tayan ve yllar ierisinde birok olaya

sahne olmu nemli yerlerdir. Bosna, Yugoslavyann k ile Bosna-Hersek adyla

1992de bamszln ilan etmi ancak ok gemeden balayan sava ile kar karya

kalmtr. yldan fazla sren bu savata yz binlerce Bonak can vermi, milyonlarca

Bonak ise yaralanmtr. Bu sre boyunca Bonaklar byk bir direni gsterek tm dnyay

artm ve var olma mcadelesini sonuna kadar devam ettirmilerdir.

lk olarak Nisan 1992'de Srebrenitsa'nn hemen dnda bulunan Bratunac kynde,

350 Bosnal Mslman, Srp paramiliter ve zel polis gleri tarafndan lmcl ikenceye

tabi tutularak katledilmitir." (Alili, 2011:7). Bylece tarihe geecek byk bir kym

balamtr. Bonaklar iin nemli bir isim olan Aliya zzebegovi, savan kn u szlerle

aklar:

Bosna-Herseke ynelik ilk saldr 1 Nisanda Srbistandan gelen paramiliter

birimlerin Bijeljinaya hcumu ile balad. Oysa ou insan Bosnadaki savan, Srbistan ve

Karadadan gelen ve biimsel olarak Titograd ve Uzicedeki JNA kolordularnn paras

olan yedekler ve gnll birliklerin nceden herhangi bir uyarda bulunmakszn- bir sava

kkrtcl, bir yamaclk mant iinde Bosnay igal ettikleri zaman baladn

dnr. (zzetbegovi, 2003:130).

Yalnzca bir lider deil, ayn zamanda savan tanklarndan biri olarak zzetbegoviin

bu szlerinden de anlald zere Bosna Sava sistemli bir biimde, planl olarak

balatlmtr. Savan bitii ise 14 Aralk 1995 tarihinde Pariste imzalanan Dayton

Antlamas ile salanmtr. Bosna-Hersek Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbakan Aliya

zzetbegovi'in "adil olmasa da olabileceinin en iyisi" dedii bu anlama trnn tek

rneidir. Anlamann bir blm Bosna-Hersek Devleti'nin anayasal yapsn ortaya

koyarken, Bosna Hersek ad verilen yeni bir devlet altnda son derece karmak ve ok

katmanl brokratik bir yap ngrd. Anlama sonunda Bosna Hersek Federasyonu ve Srp

Cumhuriyeti adnda iki oluum yaratld. Etnik temellere dayal oluumlarn zerinde ise zayf

bir otoriteye sahip merkezi bir hkmet ve entitisiteleri yanstan ortak kurumlar oluturuldu.

Birbirleriyle savam etnik toplumun yeniden bir arada yaamasn ve Bosna Hersek'in

tm kurumlaryla ilemesini amalayan Dayton Bar Antlamas'nn sivil ynlerinin

uygulanmasna ilikin sorumluluk, Yksek Temsilcilie verilmiti. (Alili, 2011:95-96).

Bu antlama sonrasnda Bosna halk psikoloik, sosyolojik, ekonomik ve politik birok

adan yeniden dirilmenin abas iine girmitir. Bu dirilme ise phesiz sava dnemindeki

direnilerinin sonucu olmutur. Saraybosnann savunmasnda aktif olarak grev alan ve

savunmann ilk hattnda Donrinyede Bonaklarn Kltr Cemiyeti Preporodu kuran Necad

briimovile yaplan bir syleide Bosna halknn sava esnasnda nasl bir direni ruhu

sergiledii anlatlmaktadr:

Kalabilirdi ya da kalnabilirdi, ve ben kaldm. Ne savan ne olduunu ne de bu

kadar sreceini biliyordum. Sava beni Dobrinyede yakalad, hatta birka defa

UMPROFOR halk havaalan pisti zerinden kamalar iin brakt, muhtemelen bu ekilde

savunmay zayflatacaklarn umuyorlard, ancak baaramadlar. Benim en ok sevdiklerim ve

cesaret ve kararllklaryla saldrgann Saraybosnaya girmesini engeleyenler her zaman

kalyorlard. Direniin en zor olan ilk sekiz aynda en ok Bonak kltr ve direni ruhu

hissediliyordu. (Tezkire, 2006:33). briimovi ayrca bu direniin kayna olarak slamiyeti

gstermekte ve inanlarnn kendilerine nasl bir g verdiini anlatrken unlar

sylemektedir:

Srplar, dnyay gezdiler ve Mslmanlar yedi gnde ldreceklerini ve ineyip

geeceklerini anlattlar ve byk gler de bunu tasvip ettiler. Ancak bu olmad ve biz bugn

de buradayz. Allah bize bunu muhafaza etmemiz iin yardm etti, nk biz tek bamza ok

zor baarrdk. (Tezkire, 2006:33). Bosna halknn urad saldrnn karsnda sergiledii

byk direni, yok edilmek istenen bir milletin yeniden douunu gstererek dnya tarihine

gemitir. Bosna halk iin nemli bir isim olan Aliya zzetbegovi, dnyann bu kar

koyula ilgili tepkilerini 9 Aralk 1993te Saraybosnada komuta merkezindeki Ahlak

Ynetimi Seminerinde yapt konumada dile getirmitir:

Dnyay iki kez dehete drdk. Bununla ne kastediyorum? Aklamaya alaym.

lk aknla dayankllmz ve direniimiz neden oldu. Yirmi gnde bozguna

urayacamz dnlyordu. ki ya da haftalk bir harekatn planlandn gsteren

belgeler bunu ispatlyor. Eer yanlmyorsam, bu, baarl direniimizin yirminci haftas. Sz

konusu olan yalnzca direniimiz deil. Gnden gne daha gl bir hale geldik. (Begovi,

2005:1-2). Aliya zzetbegovi de briimovi gibi bu direniin dayanak noktasnn inanlar

olduunu dnmekte ve mslman olmalarnn verdii kuvvet ve umutla bu mcadeleyi

srdrdklerini sylemektedir. Konumasnn devamnda direnileri boyunca onlar ayakta

tutann da bu g olduunu belirten zzetbegovi, br taraftan insanlarn kendi zgrlkleri

ve kurtulular iin de bilinli bir ekilde savatklarn syler:

Allaha krler olsun. Elbette ki sadece Ona gvenmekle yetinmemeliyiz. Gl bir

dmanmz var. Her iki tarafn da temayllerini gz nnde bulunduracak olursak, bizim

tedrici olarak glenmemize karn dmanmzn zayf dtn grebiliriz. Tm zorluklara

ramen ordumuzun bu devaml ykselii, dnya tarafndan merakla izleniyor. Yabanclar

bana, sk sk direnmeyi nasl baardmz soruyorlar. Kimi zaman onlarn da ordumuzla

tanmak, onun hakknda bilgi edinmek ve bu direniin gizemini anlamaya almak iin,

bugn benim geldiim gibi, size gelmeyi arzuladklarn hissediyorum.

Nedir bu gizem? Her eyden nce; insanlar, hakl bir ama iin, zgrlkleri iin ve

her eyden daha fazla kendi kurtulular iin savatklarnn bilincindedirler. Gryorsunuz

ite; bu sradan bir sava deil. Bize yapmak istedikleri sradan bir igal deildi. Bu, bir

lkeyi ve bir halk, bir daha asla var olmamak zere ortadan kaldrma teebbs idi.

(Begovi, 2005:2).

Bu ortadan kaldrma abas Bonaklar zerinde ie yaramamtr. Byk bir katliama

urayan Bosna halk, tm bunlara ramen savaa son noktay yine kendi mcadelesi ile

koymu ve yok olmadn tm dnyaya adeta haykrmtr. Yalnzca Bonaklar deil,

Filistinli mslmanlar da yllardr var olma mcadelesi vermekte ve tpk Bonaklar gibi

hayatta kalmak iin direnmektedirler. Kuds ite bu direniin Ortadoudaki simgesi

durumuna gelmitir. slamiyet, Hristiyanlk ve Musevilik iin kutsal saylmas bu ehri

olduka nemli klmaktadr. Gnmzde ikiye ayrlm durumda olan ehir, tarih iinde

defalarca kuatlm ve yllarca da srail-Arap mcadelesine sahne olmutur. Ortadou

tarihilerinden Bernand Lewis, Ortadou adl nl eserinde bu mcadeleyi yle aklar:

srail-Arap savalarnn kkenleri, srail devletinin kuruluundan daha ncesine,

Arap liderliinin orada bir Musevi vatan oluturulma abasn engellemeye alt dneme

kadar uzanr. Bu mcadele, henz o gnlerde Filistin adyla tannmayan topraklar Osmanl

imparatorluuna aitken balamtr. Bu mcadele, Filistinde Museviler iin milli bir vatan

oluturulmas ilkesinin de yer ald ngiliz mandasnn uygulanmaya balamasndan sonra

ivme kazanmtr. (Lewis, 2011:452-453).

Lewis, srail Devletinin kuruluu ile ilgili de nemli tespitlerde bulunur ve bu

kuruluun yksn u szlerle zetler:

1945 ylnda sava bittiinde, Avrupann Almanya igali altndaki blgelerdeki

Musevilerin ounluu ldrlmt; sa kalan birka yz bini de genellikle kamplarda

yayorlard. Bat Avrupadan gelmi olanlar lkelerine dnerek pek bir zorlukla

karlamadan tekrar entegre oldular. Oysa, i karklklar, yabanc istilalarna urayan

Dou ve Orta Avrupa lkelerinden gelenler ok daha byk sorunlar yaadlar; geri dnmek

istediklerinde ou kez eski komularnn iddeti ve dmanlyla karlatlar. Dolaysyla

bunlardan pek ou Vaad Edilmi Topraklara gitmenin tehlikelerini, onlar kabul etmeyen

vatandalar arasnda yeni bir bask ve zulm sreci yaamaya tercih ettiler. (Lewis,

2011:453).

Bu tehlikeyi gze alp Vaat Edilmi Topraklara giden Museviler, buraya yerlemi ve

bylece 14 Mays 1948de kuruluu ilan edilecek olan srail Devletinin temelleri atlmtr.

1948 ylnn ncesinde Kudsn kaderini belirleyen olay ise ngilterenin Hindistandan

ekilme karar almasdr. Bu olay Lewis yle aktarr:

Hindistanda ngiliz ynetiminin son bulmasnn ardndan ngilizlerin Ortadouda

kalmalarnn asl amac da ortadan kalkmt. Sava sonrasnda fakir ve gsz durumdaki

ngilterede lke iinde ve dnda halk destei almayan baarsz bir politikay srdrmek

artk anlaml deildi. ngiltere hkmeti, ortadan kalkm olan Milletler Cemiyetinden ald

manday Birlemi Milletlere iade edeceini 2 Nisan 1947 tarihinde ilan etti ve 15 Mays

1948 Cumartesi gn mandaya son verilmesi ve geri ekilme karar alnd. (Lewis,

2011:454).

Bu kararn ardndan, ngilizler Filistinde bir yl kaldlar ve bu srede yalnzca geici

bir hkmette grev aldlar. Artk eski manda blgesinin geleceinden Birlemi Milletler

sorumluydu. Youn ve uzun grmelerin ardndan 29 Kasm 1947 tarihinde Genel Kurul

tarafndan Filistinin e blnmesi karar verildi. Bu blm: bir Musevi devleti, bir Arap

devleti ve Kuds ehrinin uluslararas gzetimde olaca ayr bir birim (corpus separatum).

Bu karar, Genel Kurul tarafndan gerekli te iki ounlukla alnd ancak uygulanmas ya da

zor kullanlmas konusunda bir hkm bulunmuyordu. (Lewis, 2011:454). Bundan sonras,

srail-Arap mcadelesinin ok sk yaand bir dnem olarak devam etmitir. Yeni

kurulmasna ramen giderek glenen srail Devleti blgede sz sahibi olmutur ve Araplarla

1948 ylndan 1982ye kadar birok sava yaamlardr. Lewis, bu savalardan en dramatik

olannn 1967 Sava olduunu syler:

srail silahl kuvvetleri alt gnde Msr, rdn ve Suriye ordularyla bir Irak

birliini art arda yenilgiye uratmlard. srail savan sonunda rdn rmann batsndaki

manda Filistiniyle birlikte gneyde Msrdan Sina Yarmadasn, kuzeyde de Suriyeden

Golan Tepelerini ele geirmiti. (Lewis, 2011:457). Bu savatan yl nce, 1964 ylnda

kurulan Filistin Kurtulu rgt, 1967de srail karsndaki Arap muhalefetinin simgesini

gerileyen askeri kuvvet yerine, ilerleyen gerillaya dntrnce de giderek uluslararas

boyuta erimitir. 25 yl sresince, Filistin Kurtulu rgt liderlii, farkl grlerin gerilla

sava, direni ve terrizm olarak adlandrd bir mcadele srdrmtr. (Lewis, 2011:

458).

Filistin Kurtulu rgtnn 1967 ylndan itibaren gsterdii mcadele, 1980lere

gelindiinde farkl bir yapya brnerek nemli zaferler kazanlmasn salayan bir boyut

kazanmtr. O gne kadar ncelikli amalar propagandayd ve eylemleri dier lkelerdeki

srailli ve baka hedeflere ynelikti; 1980lerin sonu ve 1990larn banda da mcadele igal

edilmi topraklara tanarak, ntifada ad verilen yeni bir isyan ve direni dnemi

balatld. ntifada yabanc lkelerdeki tarafsz hedefler yerine, lke iindeki igalde

kullanlan personel ve aralarn hedef almt; birincil amac da artk dikkati ekmek deil,

igalin gcn ve cesaretini krmakt. Nihayet 1993te srail hkmeti ve Filistin Kurtulu

rgt grmelere balama ve birbirlerini tanma karar aldlar. Grmelerin sonucunda

da srail polis ve askerlerin Gazze eridi ve Bat eriadaki otoritelerinin Filistinlilere

devredilmesi ynnde geici anlamalar yapld. (Lewis,2011:458-459).

Btn bu mcadelenin tam ortasnda yer alan Kuds, daha nce de bahsettiimiz gibi

gnmzde ikiye ayrlm bir durumdadr. Bat Kuds ve Dou Kuds olarak ayrlan ehrin

Bats daha ok Musevilere, Dousu ise Filistinlilere aittir. Bernard Lewis, 1948de kurulan

ve gnmze dek Filistinlileri hedef alan srail Devleti iin ayrca u tespitte bulunmaktadr:

Kimileri, srailin kurulmas ve gelimesini, Bat emperyalizminin Arap ve slam

lkelerine kar saldrgan eylemlerinin devam olarak gryorlard. Bu adan bakldnda

srail, Bat etkisi, nfuzu ve hakimiyeti iin bir kprba olmak iin ok uygundu. Siyonizm,

emperyalizmin ve srail de Bat gcnn bir aracyd. (Lewis, 2011:468). Fakat, tpk Bosna

halk gibi direnen ve var olma mcadelesini bugne dek srdren Filistinliler, savala i ie

yaamay da renmilerdir. Bu durum ise direnie yeni bir anlam yklemektedir. Sava

kanksamak deil, yaamaya devam ederken direnmek Filistinlilerin mcadelesinin bir

baka boyutudur. Filistinli nl aratrmac Edward Said, yava lm diye adlandrd bir

yntem ile yok edilmek istenen Filistinlilerin, her koulda direnmeye devam ettiklerini syler:

Ben daha yeni, Yava lm: Ayrntl Cezalandrma balkl bir makale kaleme aldm.

Sanrm bu, aronun plan. Filistinlileri a brakarak, dvdrerek diz ktrmek istiyor,

fakat amacna da bir trl ulaamyor. Filistinliler topraklarnda kalyor, bir yere

gitmiyorlar. aressizlik ve umutsuzluk her tarafa yaylm durumda olsa bile, eldeki iaretler

btn smrge savalarnda gzlendii zere- direncin ve kar koyma arzusunun artt

ynnde. (Said, 2009:151).

Filistin halk iin hayatta kalma mcadelesi direniin en nemli kolu olarak

grlmekle birlikte, bir baka kolu da kendilerine yaplan saldrlarn bilinmesi ve kabul

edilmesi eklinde ortaya kmaktadr. Bu durumun neden bu kadar nemli olduunu Edward

Said yle aklar:

nk biz tarihimizin nemli bir ksmnda kapal bir toplum olarak brakldk. Biz

grnmez insanlarz, grnmez bir halkz. srailin anlatsnn gc ve etkisi, neredeyse

tmyle, bir le gelen ve bu ldeki insanlara kar, onlar kasabalarda ve ehirlerde

yerleik hayat srp kendi toplumsal varlklar olan bir yerli halk deil, srlp kovulmas

gereken gebeler olarak grerek davranm nclerinin kahraman konumuna

oturtulmasndan geliyor. Gebe figrnn uydurulup yerletirilmesi son derece karmak

bir srecin takip edilmesini gerektirmiti, fakat Siyonistler bizimle bir halk olarak ba etmeye

alrlarken bu figrden kesinlikle kendi lehlerine faydalandlar. (Said, 2009:26-27).

Farkl corafyalarda yaayan, farkl kltrlere sahip olan iki halk, Filistinliler ile

Bonaklar, ortak bir zeminde buluturan nokta her ikisinin de mslman bir toplum olarak

uradklar saldrlar ve bu saldrlara kar gsterdikleri byk direnitir. Bonaklar, bu

direniin devamnda bir dirili yaamtr ancak Filistinliler mcadelesine hala devam

etmektedirler. Arif Ay iirlerinde bu ynleriyle yer alan Bosna ve Kuds, airin din

duyarllyla ilenerek mslmanlar iin ortak bir ac alann temsil etmekte/etmelidirler.

Bosnann Direnii ve Dirilii: Bosna h Bosna!

Bonaklarn var olma mcadelesi olarak gsterdikleri direni, son yirmi yln en

nemli olaylarndan biridir. Bu olay, her ne kadar Bosna Sava olarak bilinse de aslnda bir

hayatta kalma abasdr. Tezkire Dergisinin Saraybosna zel saysnda konuan Dr. Bahadr

slam, verilen mcadeleye zellikle direni denmesinin ve sava szcnn zellikle

kullanlmamasnn sebebi sorulunca unlar syler:

Uluslararas hukuk terminolojisine ne denli uyar bilmiyorum fakat bu fecaatin, bu

drt yllk trajedinin en azndan ilk iki yl sivil zihniyetli kiilerce asla sava olarak kabul

edilmiyor. Edilmemeli de. Zira Bosna-Hersek halk, Bonak mslmanlar referandumla

bamszlklarn ilan ettiklerinin haftasnda Avrupann 4. Byk askeri gc tarafndan

saldrya urad. Ordusu ve silah olmayan, tamamen sivillerden mteekkil bir devletti ve

uluslararas hukuktan baka hibir eye gvenceleri yoktu. Bu bamszl ya o anda ilan

edecekler, ya da ebediyyen bamszlktan vazgeeceklerdi. Birinci yolu seerek tarihe etnik

temizlik olarak geen o alaka saldrya maruz kaldlar. (slam, 2006:218). Bu etnik

temizlie tm imkanszlklara ramen kar koymay baaran Bonaklar iin bir dirili

gerekletirmenin hi de kolay olmadn Bahadr slam u szlerle anlatmaktadr:

Kar koyma blk prk ve imkanszlklar iinde balad. Daha sonra slm

lkelerinden byk zorluklarla gelen yardmlarlarla glenebildi. Mcadelenin ancak nc

ylna doru dzenli ordu kurulabildi. Zira saldrnn hemen banda uluslararas irade gya

adaleti salamak adna her iki tarafa da silah ambargosu koymutu. Direni her eye

ramen kar koymann ad. Sava ise gler asndan dengesiz dahi olsa birbirine benzeyen

yaplar arasnda oluur. Bir de direni, mdafaay, hakl olmay da iinde barndran bir

kavram. eenistan, Irak ve Filistinde olduu gibi. (slam, 2006:218).

Son zamanlarda slam dnyas iin ac ve hznn simgesi haline gelen Irak,

eenistan, Bosna ve Filistin iinde Bosnann ayr bir yer tuttuunu dile getiren Aliya

zzetbegovi, Bonaklara yaplan saldrnn tm slam dnyasn biraraya getirdiini syler

ve; slam Dnyas hibir zaman, hatta Filistin sorununda bile, Bosna meselesinde olduu

kadar birlik ierisinde olmamt. der (zzetbegovi, 2005:73). phesiz Bonaklar,

saldrnn her boyutunu olduka ar bir biimde grmlerdir ancak inanlar, onlar dirilie

gtren en nemli etkendir. Aliya zzetbegovi, 30 Kasm 1994 tarihinde de dnemin

Amerika Birleik Devletleri Bakan Clintona yazd mektupta Bonaklarn her zaman

direneceini belirtmektedir: Halkmzn var olup olmama meselesi sz konusu olduundan,

ben size, pes etmeyeceimize ve sonu ne olursa olsun mcadeleye devam etmekten baka

seeneimiz olmadna dair bilgilendirmek zorundaym. (zzetbegovi, 2005:188).

Bosnann yaad zulmn ge de olsa dnyaya yansm olmas, zellikle mslman

toplumlarda byk bir tepkiyle karlanm ve lkeye ounun ulamad- eitli yardmlar

gnderilmitir. Kadn, erkek, ocuk ayrm olmakszn yaplan kym, siyasi ve toplumsal

alanlarda geni yank bulurken edebiyata da yansmtr. Arif Ay, hem dnya gr hem de

edeb izgisinden umulacak bir ekilde, bu saldry 1993 ylnda Kaytlar Dergisinin 27.

saysnda Bosna h Bosna adl iirini yaymlayarak dile getirmitir. Ayn iir, 1994te Kaf

Da Dergisinde Almanca evirisi ile baslm ve airin Hece Yaynlarndan kan Gne

Doan Kou Toplu iirler (2010) kitabnda da yer almtr. iir, son olarak 2011 ylnda

yaymlanan iirimin ehirleri adl eserde grlmektedir.

Bosna h Bosna iiri sabah gergin bir ipti/koptu ve ykld hayat dizeleriyle balar.

Yugoslavya daldktan sonra blge bir karklk iinde kalm, huzursuz ve istikrarsz bir

ortam olumu ve zellikle Srp tarafndan gelen tahrikler toplumda byk bir gerginlik

yaratmtr. Btn bu olumsuzluklar iinde gergin bekleyi devam ederken Bosnann

bamszln ilan etmesi, saldr iin bir bahane oluturmu ve sonu itibariyle sava

kmtr. Dolaysyla iirde yer ald gibi gerilen ip kopmutur. iirin balad yer de ite

tam burasdr. Bir air iin byk nemi bulunan kalem, kat, kitap bile byle bir durumda

hibir anlam ifade etmemektedir. nk artk insan hayat sz konusudur ve lmler bir da

oluturacak kadar fazladr:

ne kalem ne kat ne kitap

lmn dandaym imdi

iirin devamnda bu savan masum insanlara ynelik saldrlar olduu vurgulanr.

Anne, ocuk, st, ak, dua gibi safl ve ycelii simgeleyen szckler dikkat ekmektedir:

annenin ocuunu arayan

st gibi birden

Bosna ak bir iplie dner

acnn kozasdr bu

kar dalardan nce

dualara iner

Koza ise deiimin, yeniden diriliin simgesidir. Ayn zamanda korunmak iin de bir

alandr. Halkn snaklar, onlarn yeniden dirilmek iin bekledikleri bir kozadr. Beyazl

nedeniyle masumiyete, safla gnderme yaplan kar da, kozalarnda bekleyenleri setr eden,

kapatan ve gizleyendir. br taraftan kar, dalara inmeden nce, gkyzn aacak ycelie

erimi olan dualara inmektedir. Dua varsa umut da vardr ve hibir duann geri evrilmedii

bilgisine sahip olunduuna gre, Bosnann kurtuluu da yakndr.

air, hem Bosna hem de Filistin direniine ayn iirde gnderme yapar nk ikisi de

Mslman direniidir ve her iki halk da acmaszca yok edilmeye allmaktadrlar.

Bosna

Filistinli ocuklarn

talardr szcklerim

Filistinli ocuklarn tanklara, buldozerlere, modern silahlara karlk verebilecei tek

gc talardr. Zulme kar durmak, ancak ta atmakla mmkndr. Bu bir tavrdr. Ba

kaldrn, zalime itaat etmemenin, hatta insanlk onurunu korumann simgesidir. airin silah

ise szckleridir. Bosna ve Filistin halknn urad zulme kar silahn, yani iirlerindeki

szckleri bir ta gibi frlatr. Fakat nasl Filistinlilerin ta atmaktan baka ellerinden bir ey

gelmiyorsa, air de iir yazmaktan baka bir ey yapamadndan ikayetidir ve belki de bu

aresizliin verdii znt ile yaananlarn Bosnann karayazs deil, bu zulme dur

diyemeyen insanln kirli kalpleri olduunu dnmektedir:

gnde uan bir ku bile deilim

kanatlarmda stmak iin seni

ey yirminci yzyln Endls

alnndaki karayaz deil

kaplerimizin kiri pasdr

bin vakit emelere kosak

yeridir

Bosna halk var olma mcadelesi verir, yaamay baarabilmek bile artk bal bana

bir direnitir. nk tablo o kadar vahimdir ki insan kan gkyzn bile kaplar ve kutsal

mekanlar da bu saldrlardan nasibini alr. yle ki Bonaklara manevi destek olan minareler

bile bombalarla parampara olur. Btn bunlar Bonak hn iyiden iyiye bytr ve ac dolu

hlar g bile la dntrerek kahrdan kararm bir yamur olarak bu zulm

seyretmekle yetinen dnyann zerine yaar. Bosna halknn h, insanla bu seyrin hesabn

soracaktr:

ey can denizi

bulut bulut ykseliyor kann

basz insanlardr minarelerin

hn ne kadar ar ki

la dnen gnden

kahrn

kara bir yamur gibi

yayor stne dnyann

iirin neredeyse tamamnda din meknlar, isimler geer ve Kurana yer verilir.

Bonaklarn zellikle mslman bir halk olarak zulm grdnn alt izilir. Mslmanlar

ldrldke, ikence grdke Kuran sayfalar dalr gibidir ve bu zulm seyredenler,

bunu nlemek iin herhangi bir ey yapmayan dier mslmanlar ise uykudadr. Bu uyku,

elbette gaflet uykusudur:

Bosna

ey atalar ve ehitler yurdu

ykk camilerinde gvercinler gibi

pssz kalplerimizle

korkuluklar andran gvdelerimizle

Kuran sayfalar gibi insanlarn

savrulup dururken

uykulara dalyoruz biz

Bonaklarn olduu her yer bu saldrnn bizzat ahididir. Bu nedenle Mostar rma

yorgun atlar gibi' akar nk sava ve ac yorgunudur artk. Akn arl rman tank

olduklarna dayanamamasndan kaynaklanmaktadr. Bir baka tank ise yzyllarca burada

hkm srm olan Osmanlnn ina ettii yaplardr. air, Osmanl kprlerinden baka

baka:

ben sussam da

Sarayova syler arksn der. Ona gre herkes bu zulme kar sessiz kalsa da

Sarayova yaamaya devam edecektir. Hatta kprlerden bakarken Bonak arklar

duyulacaktr. Bosna, air iin bir Osmanl mirasdr. Bu nedenle lkeye Osmanlnn yapt

kprler zerinden bakar. lkenin hemen her yerinde imparatorluk zamannn izleri olduka

ak bir ekilde grlmekte ve Osmanl kltr de Bonaklar tarafndan zellikle yaatlmaya

allmaktadr. Bu durumun Bosnay grm, gezmi biri olarak airi daha da etkiledii

dnlebilir. nk Osmanl yzyllarca buralarda Mslmanlar iin ortak bir kltr

oluturmu; camiler, sebiller, kprler, medreseler ve daha birok yap ile burada bir Osmanl

ve slam medeniyeti meydana getirmitir. Bu da lkenin tarihinde olduka nemlidir nk

tarih ve kltr, mekna ruh veren en nemli unsurdur. nsan da bu ruhtan beslenen bir varlk

olduuna gre air, kendini ait hissettii bir medeniyetin, ortak din ve kltrn birletirdii

Bonaklarn acsn kendi acs bilmekte ve uradklar zulm nedeniyle fkelenmektedir.

nk bu saldr sadece onlara deil, tm Mslmanlara yneliktir.

ey Bosna

en byk seimdir lm

yeniden dirilmek iin

bir daha

dizelerinde ise ldkten sonra dirilmeye gnderme yapmann yan sra mitolojik bir

unsur olarak kllerinden yeniden doacak bir Bosna da kastedilmektedir. Bugnk Bonaklar

da ld sanlrken yeniden doan bir millettir. air, bu diriliin umudunu henz sava

bitmeden kaleme ald iirinde dile getirmitir.

Kudsn Dilinden Direni: Kuds Konuuyor!

Arif Ay, Filistin meselesine olduka duyarl bir airdir. zellikle Mavi Marmara olay

vuku bulduunda air, kard Edep Dergisinde zel bir blm ayrarak bu konuyu ele

almtr. 31 Mays 2010 sabahnn erken saatleri, Akdeniz ak sularnda (srail kylarndan

yaklak 72 deniz mili uzaklkta) toplam 9 Trkn (1i ayn zamnada ABD vatanda)

lmyle sonulanacak bir saldr gereklemitir. (Karada, 2010:41). Hemen her iirinde

slam topraklarnn hznn, acsn dile getiren ve bu meseledeki hassasiyetini ak bir

biimde ortaya koyan Arif Ayn bu saldrya kar tepkisiz kalmas elbette beklenemezdi. Bu

nedenle derginin beinci saysna Mavi Marmara olayna ikikin yaz ve iirlerin olduu iki ek

sayfa koymu ve sayfa banda Gazze halknn, Filistin halknn zgrl uruna Mavi

Marmara Gemisinde vahi srail askerlerinin kurunlaryla can veren ehitlerin aziz

hatralarna saygyla (Ay, 2010:3) diyerek bu sayy onlara ithaf etmitir. Ayrca Gazze

Aydnlna, Ruhunu Kaybeden Dnya ve Bat Barbarl ve srail Vaheti zerine

Notlar balkl yaz yazarak fkesini dile getirmitir. zellikle Bat Barbarl ve srail

Vaheti zerine Notlar adl yazsnda sraile seslenerek ondan hesap sormaktadr:

Ey yahudi!

Sen millet deilsin; nk millet gibi davranmyorsun.

Sen devlet deilsin; nk devlet gibi davranmyorsun.

Yaptna bir bak! Bebekleri ldryorsun, kadnlar, masum insanlar ldryorsun.

buldozerlerle Filistinlilerin balarn, bahelerini, zeytinliklerini talan ediyorsun, utan

duvar ryorsun. Taa atan ocuklarn zerine tanklar sryorsun.

Sen terrist deil de nesin! (Ay, 2010:6).

Daha nce Gne Doan Kou Toplu iirler (Ay, 2006:493) kitabnda da grlen

Filistin adl iiri de bu sayda yaymlayan air;

Yeniehirde bir akam vakti

Kudse en son tren ne zaman kalkt

hcrelerimde srail buldozerleri

lp lp dirilmekteyim

dizeleri ile sraille zdeleen buldozerleri, Filistin halknn acsn ve Kuds sokaklarnda

dolap mslmanlara eziyet edenlerin zulmn yreinde hissettiinden bahsetmektedir.

Ortadou srekli kaynayan bir kazandr fakat air Filistin direniinin verdii umutla, bir gn

mslmanlarn ektii tm aclarn dineceini umut etmektedir.

air yalnzca Mavi Marmara olayyla deil, Ortadounun tm sorunlaryla her zaman

yakndan ilgilendiini birok syleisinde dile getirmitir. Bunlardan biri de Ayne

Dergisindeki syleidir. Bu syleide unlar syler:

Benim retim yalnzca Misak- Milli snrlaryla snrlandrlamaz. Bu retimin

diyalektiine de aykrdr zaten. iirlerimde Ortadou ile ilgili birok imge var. Ortadou'nun

trajedisi yeryz trajedisinin bir uzantsdr. Ben yaanlan yazyorum ve bu yaanlandan

gelecee kprler atyorum. (elik-Karaal, 1988:19).

Arif Ay kprlerini, gelecee iirle atar. Bunun temelinde de direnmek yatmaktadr.

nsan acya, zulme, hakszla direnmelidir. nk ancak bu ekilde bir gelecek ina edebilir.

Bir syleisinde insan yaradlndan dolay erefli grmekte ve bu ekilde yaamas iin

direnmesi gerektiini sylemektedir:

nsan eref-i mahlukttr. Bunun gerei olarak erefli, onurlu, haysiyetli bir yaam

srmek durumundadr. Bunu engelleyecek her eye kar direnmek insanlmzn bir

gereidir. Buna duru diyoruz. deolojik szcn bu duruu daha belirgin klmak iin

kullanyoruz. Yoksa ideoloji tek bana belirleyici deil. yle ideolojiler var ki insana zulmn

bir arac. (Usta, 2011:14). airin Siyonizmi de, zulm etmenin bir arac olan ideolojilerden

grd muhakkaktr. O halde Filistin halk, direnerek yalnzca hayatta kalmay baarmam,

onurunu da kurtarm olmaktadr. nk onurunu kurtarmak, kendi olmay

koruyabilmektir. Bu durumun nemi, airin Yedi klim Dergisindeki syleisinde daha net

anlalmaktadr:

Bizim uygarlmz, slam uygarl yeryznn bir dengesiydi. Tabii, bizim

durumumuz daha trajik. Bize dayatlan sosyal dzen gayri insani bir dzendir. Biz,

uygarlmzdan kopartlmakla, ayn zamanda o uygarlk emberi iindeki uluslardan da

kopartldk. Kendimize yabanclatmz gibi onlara da yabanclatk. Bunlar biliyoruz. Ne

yapacaz yleyse? Direneceiz. Kendi kendimiz oluncaya dein direneceiz. te sanatnn,

yazarn tavr adamll burada ortaya kyor. Ben, kendi deerler dnyasna, hayat tarzna

sahip bir yazar gibi rahat deilim. Fildii kulem yok. Tm kulelerim ve kalelerim yklmtr.

Her eyi yeniden sorgulamamz gerekiyor. (Yedi klim, 1993:78).

Arif Ay, Gece Yazlar adl deneme kitabnda da airin kendisinin srekli bir direnme

halinde olmas gerektiinin altn izer: nc yazar, direnen yazardr. dnszdr o.

Direnme gcn retisinden alr. O, yaza yaza bir yap oluturur. Bu yapnn temeli, yazarn

bal olduu uygarlktr. Deerler toplamdr uygarlk. Bal olduu uygarl zmsemeyen

yazar, ne toplumunu, ne de an kavrayamaz. Gide gide kopar insanlktan; onu savunaca

yerde, ona kar bir konuma der.

ada insan, aldatlmlnn rkeklii, ekingenlii iindedir gnmzde. Boucu

bir skkl yayor. Bu durum, yazarn sorumluluk alann daha da geniletiyor. Artk o,

salt toplumunun bilinci oluyor. Bir de yazar, yalnz dnce adam deil, ayn zamanda bir

eylemcidir amzda.

Yaz, bir bulumadr insanla; yarn kurmak iin. (Ay, 1998:21).

Arif Ay, kendini bir nc yazar/air olarak grdnden olmal btn slm

corafyasn, bu corafyann aclarn yreinde hisseder. Bilindii zere 19. asrdan itibaren

siyasileen slmclk akm, btn Mslmanlarn bir siyasi ve askeri birlik oluturmas

eklinde zetlenebilecek Pan-islmizm akmn dourmutur. Arif Ayn stad Nuri Pakdil de

iir ve tiyatrolarnda slm corafyasna panoramik baklarn dorultur. Arif Ay da stadn

takip eder. nk o, btn Mslmanlarn gnl birlii iinde yaamasn ister. Onlarn

ezilmelerine, hor grlmelerine kar kar, direnir, bakaldrr. Kral Bir Gecede

Kuds Dlyorum iiri adeta bir haykrtr. nk Kuds, Mslmanlar iin kutsal bir

kenttir. Bu ekilde Kuds halknn straplarna tercman olur. (Zorkul, 2012:1304).

Mslmanlarn ezilmesi airi ok fkelendirmektedir. Bu nedenle Arif Ay, zulmedenleri sert

bir biimde eletirir. nk Mslmanlarn varlna tahamml edemeyen bir gcn varl,

corafya fark olmakszn eitli saldrlar yoluyla kendini gstermektedir. Bu saldrlar ise

daha ok savunmasz ve gsz bir halka yaplmakta ve silahn, ikencenin olmad yerlerde

de mslmanlar 'kendi olmak'tan koparlmaya allmaktadr. Bunu yapanlar zulmdedir ve

zulme kar duru, bir bakaldr ve direnitir. Bir dier ekilde bu direni de gerek iddet

yoluyla gerekse modernleme ad altnda mslman dnyasn etkileyen Batya kar da

sergilenmektedir.

slam dnyasnn aclarn, ba kaldrn ileyen Arif Ay, bunu yaparak ayn zamanda

bir tarih oluturmaktadr. Acnn kayda iirle gemesini salayan air, bir syleisinde tarihin

iirlerinde ok nemli bir yeri olduunu dile getirmitir:

Benim iin tarih bir insanlk laboratuardr. Her ey orada olup bitmitir.

Snanmtr. yilikler, ktlkler, gzellikler, irkinlikler imdiki zaman bir salnandr.

nk bir ucu gemite, teki ucu gelecee uzanmaktadr. Dolaysyla bugne dair bir ey

syleyeceksek, gemie ve gelecee bakarak syleyebiliriz ancak. Gemi tecrbedir,

gelecekse ngr. airin toplumun nnde olmas, onun ngr hassasnn iyi almasndan

dolaydr.

Tarih, insanla tutulan bir aynadr ayn zamanda. Bu ayna zaman zaman puslu,

zaman zaman arpk gsterse de yine de airin ona bakmas gerekir. (imek, 2008:26).

air bu aynaya bakar ve grd, yaad zulmleri kaydeder. Bu nedenle de

konumann devamnda unlar syler:

Benim isyanm, zulme ve hakszladr. Yaadmz modern a tam bir ilkellikler

arenas. Eski firavunlardan daha zalim firavunlarn yaad bir adayz. Gvdemizde deil,

ruhumuzda ve beynimizde aklyor krba. yle soyut ki, onun krba olduunu bile

bilemiyoruz. iirimle bu duruma ba kaldryorum. (imek, 2008:6). Bu ba kaldry

yaparken k noktas slam dnyasnn yaad aclar olan air, dirili umudunu da hibir

zaman yitirmez. Bu nedenledir ki Arif Ay iirlerinde isyan ve umut i iedir. ncelememizin

konusu olan Kuds Konuuyor (Ay, 2011:43-48) adl iirinde de bu zellii grmekteyiz.

iirde ilk nce ehrin din asndan da kutsal olduunun vurgusu yaplr ve bunu

simgeleyen ifadeler kullanlr. bylelikle Kuds'n isyannn alt yaps ortaya konmu olur:

Ben Kuds

bana ok kapdan girilir

bir de ak kapsndan

o kap kalp kaps

o kap gk kaps

Kudse girilen kap, dini simgelemektedir. nemli bir nokta da Mescid-i

Aksnn ilk ve son durak olarak tabir edilmesidir. air, inanc gerei ilahi dinlerin hepsinin

temelini slama dayandrmaktadr. lk durak da, son durak da slmdr. Bu nedenle iirde

geen birok peygamber de slm simgelemektedir. Musa, sa, Davut, Yahya

peygamberlerden bahsedilir ancak Hz. Muhammedin ismi zikredilmez. Son Peygamberi, Ak

szc ile zdeletirip Kutlu Seyyah diyerek ayr bir nemle anar:

bende ykseldi Burak

bende ykseldi Ak

gklerin Kutlu Seyyah

iirdeki btn msra balar kk harfle yazlmken kutsal olan isimler byk harfle

balatlr. Kutlu Seyyah szc de bunlardan birtanesidir. Bir dieri ise Ak szcdr. air

iin Ak, slmdr. Son Peygamber ise Akn en youn yaand isimdir. Bu nedenle iirde

Kuds iin sylenmi bir hadise de yer verilir ve bu ekilde Kudsn mslmanlar iin

neden bu kadar nemli olduu anlatlm olur:

Ey Kuds! Allahn setii toprak ve onun kullarnn vatan! Senin duvarlarndan

dnya oldu. Ey Kuds! Sana doru inen i taneleri btn hastalklara ifa getiriyor. nk

geldii yer, Cennetin baheleri. Bu nedenle slm, Kudste arpan bir kalptir. Eer

vurulursa, slam da yara alr:

Ben Kuds

gerein en uzun masal ben

olaanstlkler ehri

anayurdu maherin

benim maherim sizin maheriniz

ey stanbul

ey Kahire

ey Tahran

ey am

ey Badat

Aclarn yaand ehirler birer maher yerleridir. Mslmanlara yaplan zulm bu

ekilde simgeletirilir ve Kuds o kadar hassas bir noktadadr ki ondaki bir yarann tm slam

lemini etkileyeceinin/etkilemesi gerektiinin alt izilir. iirimin ehirleri kitabnda yer

alan slama bakentlik yapm ehirlerin hepsi bu iirde toplanr ve onlara seslenerek

Kudsn acsnn, onlarn acs olduu bir kez daha hatrlatlr.

Yukarda da belirttiimiz gibi iirde slam, insanln kalbidir. Fakat Kudste

mslmanlara yaplan eziyet, bu kalbi vurmutur. Kuds tek bana direnmektedir.

Direnmenin olduu yerde ise umut vardr. ehir, mitvr olunuz emrinden hareketle

yeniden dirilmek iin bu zulme bakaldrr. Bakaldrnn gcn ald yer yine slamdr.

Kudsn elinde Hz. Musnn asas vardr ve ehir, slamn ateini yeniden yakmak

istemektedir:

elimde As kkrtyorum suyu

can bulsun diye

snmeye yz tutmu atei ruhumun

ehir, tarih boyunca birok acya sahne olmutur. air, bu aclardan bahsederek

Kudsn kanla dolu mahzenleri olduunu syler. Ali, Osman, Ebu Iyad, Hseyin, s,

Yahya gibi isimler verilir ve bu mahzenlerin byle mbarek insanlarn kanyla dolduunu

syler. Gnmzde de bu durumun deimediini dile getiren air, birok eserinde olduu

gibi emperyalizme fkelenir. Ancak burada daha nceki isyanlarndan farkl bir fke daha

vardr. Zulme kar durmayan, mslman da olsa zulmdedir. Siyonizm, mslmanlara

bombalar samaktadr ancak dier mslman lkeler bu duruma tepkisiz kalarak zulme ortak

olmaktadrlar. air, zellikle Ortadou lkelerinin Filistinlilere sahip kmamasna ve Arap

krallarnn byk bir lks iinde duygusuzca yaamasna fkelenmektedir. iirde adeta

okurun nne bir tablo izilir. Bu resmin bir tarafnda mslmanlar katledilmekte, br

tarafnda ise dier mslmanlar bu duruma tepkisizce konfor ve lks iinde yaamaktadrlar:

"grmyor musunuz beni diyor

paralanm bebeini barna basan anne

kanl dolarlar stne taht kuran

melei kovan

eytan doyuran sofralar kuran

emirler, eyhler, krallar

banza yklsn saraylarnz

batsn nasrlanm yreinize kuleleriniz"

air mmet bilincinin kaybolduu, Bat medeniyeti rnek alarak artk bireysellike

ynelmi olan Mslmanlk anlayn eletirmektedir. Bu durumda kral, eyh ya da emirlerin

mslmanlara zulmeden vahilerden hibir fark kalmamaktadr:

"mutluluk ne zamandan beri ahsi

hesabm seninle

ey gmden bombalar yadran vahi"

Bosna h Bosna iirinde olduu gibi Kuds Konuuyor'da da Endlse gnderme

yapan air, son sz olarak Kudsn her gn Kartaca/her gn Endls olduunu syler.

Yedi yz yl aan bir sre Mslmanlarn elinde olmasna ramen spanyadaki slam

medeniyeti izlerinin byk oranda silinmesine gnderme yapan Arif Ay, bu adan Bosna ve

Kudsn birer Endls olduunun altn izer.

Sonu

Arif Ayn, 2011 ylnda yaymlanan kitab iirimin ehirlerinde yer alan Bosna h

Bosna ve Kuds Konuuyor adl iirleri, Mslman iki halkn grd zulm ve onlarn

bu zulme kar gsterdikleri direnii konu edinen eserlerdir. 1992 ylnda saldrya urayan ve

yok edilecekleri sanlrken direnileri sayesinde yeniden hayat bulan Bonaklar ve yllardr

benzer bir mcadele iinde olan Filistinli Mslmanlar, slam dnyas iin ortak aclarn da

simgesidirler. Bonaklar drt yla yakn devam eden bir mcadelenin ardndan yeniden

dirilmi, umuttan beslenen direnilerinin karln almlardr. Filistinli mslmanlar ise

yllardr kendilerine yaplan zulme kar koymay srdrmektedirler.

Arif Ay, genel itibariyle iirlerinde slam dnyasnn aclarn, hznlerini, deerlerini

ilemektedir. Ona gre, inanan bir insan ve hatta bir air olarak zulme kar koyma en nemli

zelliktir. Bu nedenle dnyann herhangi bir yerinde biri zulme uramsa bu dile

getirilmelidir. Bu zulme urayan mslman bir halksa, yok edilmeye allyorsa duyarllk

bir kat daha artar. Bu duruma tepkisiz kalmak mmkn deildir. Bosna h Bosna ve Kuds

Konuuyor adl iirler aslnda bu tepkinin rnleridir. air, iki iirde de direnmek gerektiinin

altn sk sk izer. nk ancak bu ekilde hak edilen dirili gerekleecektir. Mslman

topraklarnda yine mslman kalarak, slam medeniyetine ait tm unsurlar koruyarak

kurulacak gelecek, ancak direnile mmkn olacaktr. Bu direniin kayna da elbette yine

slam olmaldr. Dirili iin gereken g ve umut yalnzca bu ekilde elde edilebilir.

Kaynaklar

1. Alili, Teoman, (2011), Yugoslavya Dersleri, stanbul, Kaynak Yaynlar.

2. Ay, Arif, (2000), Ate Ve Caz, A Yaynevi, Ekim, s. 28-32.

3. Ay, Arif, (1998), Gece Yazlar, stanbul, z Yaynclk.

4. Ay, Arif, (2006), Gne Doan Kou, Ankara, Hece Yaynlar, s. 423-426.

5. Ay, Arif, (1994), Kaf Da, Yl:3, S. 28, Bchersendung, s. 94-95.

6. Ay, Arif, (1993), Kaytlar, Say: 27, Yl: 3, Ankara, s. 7-8.

7. Ay, Arif, iirimin ehirleri, (2011), Okur Kitapl Yaynlar, stanbul, s. 87-91.

8. Ay, Arif, iirimin ehirleri, (2011), Okur Kitapl Yaynlar, stanbul, s. 43-48.

9. Ay, Arif-Karaal, Ali- elik, Kmil, (1988), iir Ve Sanat zerine Yuvarlak Masa

Sohbeti, Ayne Dergisi, S.1, Ankara, s.16-23.

10. Ay, Arif, (2010), Edep Dergisi, Yl:1, Say:5, Ankara.

11. Arif Ay le Bir Konuma, (1993), Yedi klim Dergisi Arif Ay zel Says, C. 5, S.

41, stanbul, s. 59-63.

12. slam, Bahadr, (2006), Batnn Kirli Bilinalt Bosnada Aa kt, Tezkire

Dergisi Saraybosna Sevgilim zel Says, Say: 42 (ubat Mart Nisan), Ankara, s.

217-220.

13. zzetbegovi, Aliya, (2005), Konumalar, (Tercme: Fatmanur Altn-Rfat

Ahmetolu), stanbul, Klasik Yaynlar.

14. zzetbegovi, Aliya, (2003), Tarihe Tanklm, (Tercme: Alev Erkilet, Ahmet

Demirhan, Hanife z), stanbul, Klasik Yaynlar.

15. Karada, Cemalettin, (2010), Uluslararas Deniz Hukukunda Ak Denizlerin

Serbestlii lkesi: Mavi Marmara Olay, Ankara, Uluslararas Stratejik Aratrmalar

Kurumu Yaynlar.

16. Lewis, Bernand, (2011), The Middle East, Ortadou, ki Bin Yllk Ortadou Tarihi,

(ev: Selen Y. Klay) Ankara, Arkada Yaynlar.

17. Said, Edward, (2009), Kltr ve Direni, David Barsamianla Konumalar, (Trkesi:

Osman Aknhay), stanbul, Agora Kitapl.

18. imek, Selami, (2008), Arif Ay le Sylei, Ay Vakti Dergisi Say: 97, Yl: 9, Ekim

s. 4-7.

19. Tanovi, Bedia, (2006), Necad briimovi le Sylei, (Trkesi: Hatice Oru),

Tezkire Dergisi Saraybosna Sevgilim zel Says, Say: 42 (ubat Mart Nisan),

Ankara, s. 29-36.

20. Usta, Ahmet, (2011), Arif Ay Kimdir, Yolcu Dergisi Say: 62, Yl: 11, Ocak-ubat

Samsun, s. 14-15.

21. ZORKUL, Tahir, (2012), Gelenek Ve Arif Ayn iiri, Turkish Studies -

International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or

Turkic Volume 7/2 Spring, p.1301-1319, Ankara/Turkey, s. 1304-1319.

22. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.518a

5c1a394775.80868152 (Eriim Tarihi: 11/04/2013 saat: 14.16).

23. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.518a

5c1058f323.12226386 (Eriim Tarihi: 11/04/2013 saat: 14.25).