UNIVERZITET U BANJOJ LUCIEKONOMSKI FAKULTET BANJA LUKA

INVESTACIONI FONDOVI SA OSVRTOM NA ETF FONDOVE

DIPLOMSKI RAD

Predmet: Analiza hartija od vrijednostiMentor: Prof.dr Dejan MikereviStudent: Svijetlana KaranIndeks br.358/07Odsjek: Raunovodstvo i revizija

Banja Luka, 2013.

SADRAJUVOD..................................................................................................................................................... 11. INVESTICIJE1.1. TA SU INVESTICIJE1.2. ZNAAJ INVESTICIJA1.3. PODJELA INVESTICIJA2. INESTICIONI FONDOVI2.1 DEFINICIJA I POJAM INVESTICIONIH FONDOVA2.2. KARAKTERISTIKE INVESTICIONIH FONDOVA2.3. VRSTE INVESTICIONIH FONDOVA2.3.1. OTVORENE I ZATVORENE INVESTICIONE KOMPANIJE2.3.2. INVESTICIONE KOMPANIJE NA TRITU NOVCA I TRITU KAPITALA2.3.3. VRSTE INVESTICIONIH KOMPANIJA PO INVESTICIONIM CILJEVIMA2.4. ORGANIZACIJA INVESTICIONIH FONDOVA2.5. UPRAVLJANJE INVESTICIONIM FONDOVIMA2.6. INFORMACIJE O INVESTICIONIM FONDOVIMA3. ETF FONDOVI3.1. POJAM ETF FONDOVA3.2. VRSTE ETF FONDOVA3.2.1. DOW JONES AVERAGES3.2.2. INDEKSI STANDARD & POR'S3.2.3. OSTALI AMERIKI INDEKSI TRINE VRIJEDNOSTI3.2.4. PODJEDNAKO PONDERISANI INDEKSI3.2.5. INDEKSI INOSTRANIH I MEUNARODNIH TRITA AKCIJA3.3. RAZLIKE IZMEU ETF FONDOVA I KLASINIH INVESTICIONIH FONDOVA3.4. INDEKSI TRITA AKCIJAZAKLJUAKLITERATURA

UVOD

Finansijski sektor ima kljunu ulogu u funkcionisanju svake trine ekonomije jer se putem njega vri transfer kapitala izmeu sektora preduzea, stanovnitva i drave. Uporedo sarazvojem privredne aktivnosti i realnog dohotka, raste i obim transfera sredstava prekofinansijskog sektora, te dolazi do stvaranja sve sloenije mree finansijskih institucija instrumenata putem kojih je mogue vriti razliite aktivnosti finansijskog posredovanja.Posebno mjesto u toj sve sloenijoj strukturi finansijskih institucija zauzimaju investicioni fondovi koji predstavljaju jedan od najefikasnijih naina prikupljanja novanih sredstva sa ciljem daljeg investiranja uz odreenu zaradu.Ove institucije su se tokom vremena razvile ne samo u smislu ukupne imovine kojom upravljaju, nego i u smislu vrlo bogate palete raznih vrsta fondova, velike i razgranate mree distribucijskih kanala putem kojih plasiraju udjele te zakonske regulative i organizacija koje prate njihov rad. Posebno brz razvoj ovih institucija je privukao veliki dio novoformirane tednje stanovnitva i time bitno promijenio kanale protoka kapitala.S obzirom na njihov znaaj i dinamiku razvoja koju biljee posljednjih godina,investicioni fondovi predstavljaju zanimljivu temu za prouavanje.Investicioni fondovi su u savremenom poslovanju veoma aktuelni i atraktivni. Ova finansijska institucija slui, pre svega, interesima pojedinaca ulagacima u hartije od vrednosti (investitorima). Stoga, investicioni fondovi prikupljaju, odnosno mobiliu sredstva, koja ulau u razne hartije od vrednosti, sve u cilju ostvarivanja odredenog prinosa samom investitoru. To ih cini atraktivnim. Tokom svoje istorije investicioni fondovi su imali izuzetan razvoj. U pocetku su bili predstavljeni kao nacin da se sitni ulagaci ukljuce u trgovinu na tritu. Oni danas predstavljaju najbolju i najisplativiju formu mobilizacije novca i kapitala od njihovih viemilionskih vlasnika.Osnivanje velikog broja investicionih fondova dovelo je do obogacenja institucionalne strukture bankarsko finansijskog sektora i do povecanja konkurentnosti. Osim toga, izvreno je i produbljivanje finansijskog trita. Pored toga, ostvaren je savremen pristup trinim transakcijama, to je dovelo do izuzetnog razvoja na podrucju finansijkog trita.Investicioni fondovi su profesionalno vodene finansijske institucije (investicione kompanije) koje mobiliu kapital vie pojedinaca radi ulaganja u skup hartija od vrednosti razlicitih izdavalaca ( portfolio). Oni nisu nita drugo do skup akcija i/ ili obveznica. Ovi fondovi dolaze do kapitala tako to prodaju svoje akcije ili udele, i dalje ta sredstva koriste za investiranje u mnoge i razlicite segmente trita.U osnovi, uporednopravno i kroz istoriju posmatrano, investicioni fondovi su kompanije (ili drugi oblici organizovanja) koje prikupljaju novac od velikog broja investitora (akcionara ili clanova fonda) radi investiranja u raznorodne oblike imovine, preteno u hartije od vrednosti razlicitog tipa (akcije, obveznice, instrumenti trita novca, itd.), razlicitih emitenata (razlicite kompanije, u okviru razlicitih sektora privrede). Ovom imovinom se profesionalno upravlja za racun clanova fonda, a svakom clanu fonda pripada deo vrednosti imovine fonda (portfelja) srazmerno njegovom ulogu u tom fondu. Taj deo vrednosti izraava se preteno kao investiciona jedinica (open-ended funds, otvoreni fondovi) ili kao akcija (closed-ended funds, zatvoreni fondovi).U prvom poglavlju bie rijei uopteno o investicijama, o njihovom znaaju i podjeli investicija.Drugo poglavlje govori o investicionim fondovima, o tome ta su i ime se bave, njihovim karakteristikama, vrstama, organizaciji i upravljanje investicionim fondovima.U zadnjem poglavlju, moda i najbitnijem za ovaj rad, objanjeni su ETF fondovi, ta su, kako se dijele, te razlike izmeu ETF fondova i klasinih investicionih fondova.

1. INVESTICIJE1.1. TA SU INVESTICIJE

Investicije, u irem smislu rijei su novana ulaganja u osnovne i obrtne fondove, dok u uem smislu predstavljaju novana ulaganja u osnovne fondove. Isto tako, pod investicijama podrazumljevaju se u stvari, u fizikom smislu, iz osnovnih sredstava, koje su u formiranju, tj. koje su u izgradnji ili izradi. Investicije po nameni u osnovne fondove mogu biti privredne organizacije.Investicije po tehnikoj strukturi u osnovne fondove dele se na investicione elemente , prema vrsti sredstava, odnosno vrstama stvari koje ine stvari zajednike potronje.Investicije se dele jo i na: bruto, nove i neto investicije. Bruto investicije obuhvataju ukupna ulaganja u investicione svrhe, tj ulaganja u osnovne fondove ( privredne i neprivredne investicije) i obrtne fondove ( poslovni fond za obrtna sredstva ). Nove investicije su bruto investicije umanjene za utroenu amortizaciju. Neto investicije su bruto investicije umanjene za uplaenu amortizaciju. Bruto, nove u neto investicije mogu se iskazati i samo za osnovna sredstva.

1.2. ZNAAJ INVESTICIJA

Znaaj investicija u procesu drutvene reprodukcije moe se posmatrati i ocjenjivati u zavisnosti od efekata investiranja. Po pravilu, sve investicije na posredan ili neposredan nain postignutim efektima treba da obezbjede: privredni, odnosno ekonomski razvoj poveanje materijalnog bogastva drutva poveanje produktivnosti, ekonominosti i rentabilnosti poboljanje uslova rada radnika poboljanje socijalnih uslova i drutvenog standarda povienje zivotnog standarda radnika i lanova drutva druge ciljeve, u zavisnosti od opte i ekonomske politike drutva.

Privredni razvoj podrazumjeva i obuhvata obezjeenje poveanja proizvodnje u fizikom i vrijednosnom izrazu, kako postojee, tako i nove proizvodnje. On je osnova za obezbjeenje svih drugih ciljeva investiranja. U odnosu na njega, koji moemo shvatiti kao primaran, sve ostale ciljeve moemo uzeti kao sekundarne ciljeve. Sekundarni ciljevi zavise od materijalne osnove izraene u poveanju dohotka kao novostvarene vrijednosti i od odovarajue akumulacije koja se time poveava. Problem cene kretanja i poveanja produktivnosti rada izuzetno je sloen. I pored te cinjenice, mogue je raznim metodama doi do mjerenja i ocjene poveanja produktivnosti u odnosu na produktivnost postignutu u postojeoj proizvodnji ili u odnosu na slinu proizvodnju. Poveanje rentabilieta poslovanja jedan je od osnovnih ciljeva i motiva investiranja. Rentabilitet je sintetiki izraz produktivnosti i ekonominosti. Po pravilu, kada se poveavaju produktivnost i ekonominost, uz postizanje normalnog kretanja cijena gotovih proizvoda i usluga, mora se poveati i rentabilnost.Poveanje zaposlenosti jedan je od najvanijih ciljeva investicija. Nezaposlenost kao pojava moe se javiti kao posledica tehniko-tehnolokog napretka s jedne strane i stagnacije razvoja, s druge strane. Poveanje nezaposlenosti moe predstavljati jedan od najkrupnijih i najvanijih pokazatelja privrednog sistema i njegovog razvoja, a ujedno i samog politikog sistema. Stagniranje razvoja se najneposrednije odraava na stepen nezaposlenosti, a i na njegovo stalno pogoranje. U tom pogledu investicija, pod uslovom da su ekonomski uspjene, imaju nezamjenljivu ulogu.

1.3. PODJELA INVESTICIJA

Sa ekonomsko-finansijskog aspekta investicije obuhvataju: ulaganja u osnovna sredstva ulaganja u trajna obrtna sredstva i ulaganja u sredstva zajednike potronjePodjelu investicija na demografske i ekonomske treba shvatiti uslovno, odnosno u njenom relativnom znaenju, budui da demografske investicije, shvaene kao investicije u radnom ovjeku kroz otvaranje novih radnih mjesta ili bolje rei za zapoljavanje stanovnitva, predstavljaju u sutini ekonomske investicije.Podjela investicija po nameni, odnosno svrsi ulaganja, vri se na privredne i neprivredne investicije.Pod privrednim investicijama podrazumjevaju se ulaganja novanih i drugih sredstava u osnovna sredstva, kao i ulaganja u trajna obrtna sredstva u cilju vrenja privrednih djelatnosti nezavisno od izvora sredstava.Pod neprivrednim investicijama podrazumjevaju se ulaganja korisnika drutvenih sredstava u vanmaterijalnoj sferi i to u stambenu izgradnju, kolstvo, naune djelatnosti, kulturu i prosvjetu, umjetnost i zabavu, zdravstvo, socijalnu zatitu, fiskulturne objekte i objekte za potrebe drutvenih i dravnih organa.Privredne i neprivredne investicije treba posmatrati kao meusobno uslovljene komplementarne dijelove jedinstvenog procesa u drutveno-ekonomskom razvoju.Investicije po tehnikoj strukturi obuhvataju: izgradnju graevinskih objekata nabavku i montau opreme i to: domae uvozne ostala investiciona ulaganjaPodjela investicija prema faktorima koji odreuju proces investiranja moe se vriti na autonomne i uvedene ili kako se jo zovu induktovne. Uvedene investicije uglavnom nastaju kao posledica dejstva ekonomskih faktora Automne investicije predstavljaju osnovu dugoronog privrednog rasta. One nastaju, pre svega kao rezultat tehnikih inovacija, ija upotreba smanjuje proizvodne trokove.

2. INVESTICIONI FONDOVI

2.1. DEFINICIJA I POJAM INVESTICIONIH FONDOVA

Investicioni fondovi, kao institucije, nastale su prevashodno radi obavljanja funkcije upravljanja investicijama u hartije od vrijednosti, tj. portfolio menadmenta. Oni, slobodno moemo rei, predstavljalju institucionalnu inkarnaciju funkcije portfolio menadmenta.

Investicioni fondovi su finansijski posrednici koji prikupljaju sredstva pojedinanih investitora i ulau ih u potencijalno irok spektar hartija od vrijednosti ili druge aktive. Udruivanje sredstava kljuna je ideja na kojoj se zasnivaju investicioni fondovi. Svaki investitor ima potraivanje prema portfoliju koji je formirao investicioni fond srazmjerno iznosu koji je uloio. Tako ovi fondovi nude malim investitorima mogunost da se udrue i izvuku korist od investiranja velikih razmjera.

Investicioni fondovi obavljaju nekoliko vanih poslova za svoje investitore:

1. Voenje evidencije i administracija. Investicioni fondovi objavljuju periodine izvjetaje o stanju, vodei rauna o raspodjeli kapitalne dobiti, dividendama, investicijama i otkupu, i mogu u ime akcionara reivestirati dividendu ili prihod od kamata.

2. Diverzifikacija i djeljivost. Udruivanje njihovog novca, investicioni fond omoguava investitorima da dre odreeni udio u mnogim razliitim hartijama od vrijednosti. Fond moe djelovati kao veliki investitor ak i onda kada ni jedan pojedinani akcionar to ne moe.

3. Profesionalno upravljanje. Veina investicionih fondova ima stalno zaposlene finansijske analitiare i portfolio menadere kojima je cilj da ostvare izuzetne investicione rezultate za svoje investitore.

4. Nii trokovi trgovanja. Budui da trguju velikim blokovima hartija od vrijednosti, investicioni fondovi mogu ostvariti znaajnu utedu na brokerskim naknadama i provizijama.

Osim to svi investicioni fondovi udruuju sredstva pojedinanih investitora, takoe moraju rasporediti pravo na tu aktivu izmeu ulagaa. Invstitori kupuju akcije u investicionim fondovima i njihovo vlasnitvo nad fondom srazmjerno je broju kupljenih akcija. Vrijednost svake akcije zove se neto vrijednost imovine / aktive (net asset value NAV). Neto vrijednost imovine jednaka je razlici imovine (aktive) i obaveza (pasive) izraeno po akcije:

Sa druge strane, treba razlikovati pojam upravljakih kompanija koje u svom sastavu mogu imati jedan ili vie investicionih fondova. Po pravilu, upravljake kompanije su sastavljene od vie investicionih fondova koji imaju zasebne ciljeve, menadment, investicione strategije i portfolio strukturu.Osnovni razlog za njihovo osnivanje jeste da se prevaziu slabosti svojstvene individualnom investiranju. Ove slabosti proizilaze iz nemogunosti da se zadovolje sledee tri bitne pretpostavke za uspeno ulaganje: 1. Investicija ne sme biti koncentrisana na jednom mestu ve rasporeena na vie mesta,

2. Investitor mora biti dobro informisano o tome u ta ulae u suprotnom je velika verovatnoa da e imati gubitak i

3. Investitor mora stalno da prati ta se deava sa investicijom, s obzirom da se krupne promene esto odigravaju brzo i da ostavljaju malo vremena za reagovanje.

Meutim veina individualnih investitora je ograniena nedovoljnim iznosom kapitala za pravu diverzifikaciju, nedovoljnom sposobnou da pravilno procene razliite mogunosti za ulaganje, kao i nedostatkom vremena da se prati ta se deava sa investicijom kako bi se reagovalo na vrijeme.

Investicioni fondovi za svoje ulagae vre smanjivanja investicionog rizika kroz diverzifikaciju. Ovo postizanje efekta diverzifikacije je u potpunosti dostupno i malim akcionarima, jer u najveem broju sluaja imaju nizak donji prag ulaganja. Tako da investitor i sa malim sredstvima investiranim u investicioni fond dobija diverzifikaciju rizika svojstvenu velikim investicionim iznosima investiranim u veliki broj razliitih hartija od vrijednosti. Uz to investitor relativno jeftino dobija uslugu kompetentnog upravljanja svojim sredstvima kao i minimiziranja prateih trokova knjigovodstva, uvanja hartija od vrijednosti, transakcionih trokova i sl. Pri tome, prinosi investicionih fondova mogu biti daleko vei od prinosa od oroene tednje. Ako tome dodamo i mogunosti razliitih plaanja i programirane tednje i isplata koje nude neki investicioni fondovi, jasno je da dinamian rast popularnosti ovih fondova nije sluajan.

2.2. KARAKTERISTIKE INVESTICIONIH FONDOVA

Investicioni fond predstavlja finansijsku investiciju koja povlai sredstva manjih individualinih investitora kojima za uzvrat emituje akcije (shares) ili, rijee, potvrde o ueu u finansijskoj aktivi fonda (units). Tako ostvarene prihode investicioni fondovi investiraju, na domaem i/ili meunarodnom finansijskom tritu, u hartije od vrijednosti stvarajui diverzifikovani investicioni portfolio. Za efikasno investranje sredstava investicionog fonda brine se profesionalni menader ili struna ekipa ljudi koja predstavlja portfolio menadment fonda. Prihodi po osnovu hartija od vrijednosti se dijele akcionarima, tj. vlasnicima ili tediama investicionog fonda srazmjerno njihovom ueu, umanjeni za vrijednost provizije na ime portfolio menadment usluge. Svaka akcija investicionog fonda predstavlja srazmjerno uee u portfoliju hartija od vrijednosti pod njegovom upravom. Upravljanje portfoliom investicioni fond sprovodi u ime i u najboljem interesu njenih akcionara ali oni, ipak, podnose cijelinu investicionog rizika koji proistie iz poslovnih aktivnosti fonda. Drugim rijeima, za razliku od nekih drugih finansijskih posrednika, investicioni fondovi rizik poslovanja direktno prenose na akcionare. Hartije od vrijednosti koje investicioni fondovi kupuju za raun svog portfolia, zavise od njegovih investicionih ciljeva sa kojima su njeni akcionari upoznati i saglasni. Dakle, moglo bi se rei i da je investicioni fond finansijski posrednik nastao sa ciljem da sitne i ne upuene investitore, na mala vrata, posredno uvede u veliki svijet finansija.

Slika 2.1. Odnos menadment kompanije i investicionih kompanija (fondova)

MENADMENT KOMPANIJAINVESTICIONI FONDINVESTICIONI FOND

INVESTICIONI FOND

INVESTICIONI FOND

Upravlajke kompanije su sastavljene od vie investicionih fondova (Slika 2.1.) koji imaju zasebne cijeljve, menadment, investicione strategije i portfolio strukturu. Investicione kompanije u ime investitora ulau u itav spektar razliitih hartija od vrijednosti i prisutni su na svim bitnim segmentima finansijskog trita.

esto je za postojeeg investitora prelazak iz jednog fonda u drugi, unutar iste menadment kompanije, besplatan. Takoe, struktura provizija za sve fondove unutar iste menadment kompanije je, po pravilu, ista.

Investicione kompanije igraju vanu ulogu na irokom polju finansijskih usluga. Oni su sredstva invdividualne tednje radi stvaranja izvora osnovnog ili dopunskog penzionog prihoda, osnovnog iznosa potrebnog za podmirivanje trokova kolovanja dijece, osnovnog ili dopunskog iznosa za podmirenje trokova zdravstvene zatite, kupovine stanova ili kua i za mnoge druge namjene. Sa obzirom na vie stope prinosa akcija i obveznica u odnosu na tedne depozite, investicione kompanije su danas, nudei uz to i likvidnost i relativnu sigurnost, sredstvo dugorone tednje bez premca. Oni zbog toga preuzimaju tradicionalna trita drugih finansijskih institucija, prije svega banaka, u domenu oroene tednje i kredita, penzionih fondova u oblasti penzionih planova (tzv. IRA), i osiguravajuih kompnija, u domenu ivotnog, ali i drugih formi osiguranja. Neke banke su pokuale da se odbrane emitujui specifine investicione fondove u sopstvenoj reiji. Meutim, mnoge su shvatile da po sloganu ako im ne moe nita, pridrui im se, svoje mjesto mogu nai u okviru funkcije pokrovitelja unutar distributivno prodajne organizacije fondova. Tako su Fidelity, Kemper, Putnam i neke druge uvene kompanije prodavale svoje akcije posredstvom banaka. Danas su investicioni fondovi, bez sumnje jedni od najboljih finansijskih provodnika tednje ka investicijama u finansijskim sistemima razvijenih zemalja.

2.3. VRSTE INVESTICIONIH FONDOVA

Investicione kompanije se mogu dijeliti na vie naina. Hartije od vrijednosti stoje u osnovi njihovih najvanijih podjela. Investicione kompanije se dijele na osnovu naina kupovanja i prodavanja njihovih akcija, na osnovu ronosti hartija od vrijednosti iz njihovog portfolia i na osnovu strukture hartija od vrijednosti u njihovom portfoliju.

2.3.1. OTVORENE I ZATVORENE INVESTICIONE KOMPANIJE

Investicione kompanije se po nainu investiranja u njih i povlaenju sredstava iz njih mogu podjeliti na otvorene i zatvorene.

Otvorene investicione kompanije (Mutual funds) su dominantno prisutni na tritu kako po ukupnom broju tako i po aktivi kojom raspolau. Tokom 80-ih i 90-ih godina zabiljeile su izvanredno veliki rast u svim segmentima njihove aktive. Otvorene investicione kompanije imaju obavezu da stalno prodaju akcije zainteresovanim investitorima kao i da ih na njihov zahtjev otkupljuju. Otkup akcija izlae fondove likvidnosnom riziku zbog koga otvorene investicione kompanije investiraju, gotovo u potpunosti, u hartije od vrijednosti kojima se aktivno trguje u sekundarnom prometu. Moe se desiti da, ako po procjeni portfolio menadmenta, fond preraste granice njihovog efikasnog upravljanja, doe do zatvaranja za dodatne invsticije. Taj sluaj je dosta rijedak i obino se tada otvara tzv. Fond duplikat sa gotovo istom portfolio strukturom, ciljevima i strategijama. Otvoreni investicioni fondovi dosta ulau u propagandu jer rast kapitala fondova, kroz rast prodaje njihovih akcija, uz konstantnu proviziju za portfolio menadment uveava njihove prihode.

Stopa prinosa na investicije u otvoreni fond odreuje se kao poveanje ili smanjenje u neto vrijednosti imovine uveane za raspodjelu prihoda od dividendi ili raspodjelu kapitalnih dobiti, koji se izraavaju kao dio neto vrijednosti imovine na poetku perioda investiranja. Ako neto vrijednost imovine na poetku i na kraju tog perioda, oznaimo, respektivno sa NAV0 i NAV1, onda je:

Zatvorene investicione kompanije (Closed-end Funds) emituju fiksni broj akcija i nisu duni da svoje akcije otkupljuju od investitora. Akciju zatvorenog investicionog fonda investitori mogu da kupe tj. da u fond uloe sredstva ili na inicijalnoj javnoj emisiji akcija kod investicione banke koja je preuzima ili na berzi i u van berzanskom prometu kao i ve emitovanu akciju svake druge kompanije. Svoja sredstava investitori iz zatovrenog fonda mogu da povuku samo direktnom prodajom drugom zainteresovanom investitoru preko berze ili u vanberzanskom prometu. Dakle, po pitanju inicijalne ponude akcija postoji izvjesna slinost izmedju otvorenih i zatvorenih investiconih fondova, ali po pitanju njihovog sekundarnog prometa postoji izrazita razliitost. Pri tome, u sekundarnom prometu akcija zatvorenih investicionih fondova nema nikakve grancije da e prodajna cijena odgovarati NAV. Ona se, kao i kod akcija drugih javnih kompanija, formira na osnovu ponude i tranje i ne postoji nikakvo pravilo da kupci za akciju moraju platiti NAV. Ako je cijena akcija fonda iznad NAV kae se da se njihove akcije prodaju uz premiju, a ako je cijena ispod NAV, onda se kae da se akcije tih fondova prodaju uz diskont. Treba rei da se za razliku od zatvorenih investicionih fondova, akcije otvorenog investicionog fonda nikada ne mogu kupiti po cijeni manjoj od NAV. Kod zatvorenih fondova NAV se (teorijski) moe smatrati i likvidacionom vrijednou jedne akcije fonda, tj. vrijednou koju bi akcionari dobili za jednu svoju akciju u sluaju likvidacije fonda. Akcijama zatvorenih invesitiocnih fondova u prakci se ee trguje uz diskont tj. trina vrijednost njihovih akcija je esto ispod NAV.

Posebna i sve popularnija vrsta zatvorenih investicionih fondova su fondovi nekretnina, tzv. REITs (Real Estate Investment Trusts), koji su ideju investicionih fondova prenijeli i na nekretnine. Raspoloiva sredstva ulau direktno u nekretnine ili u hipotekarne kredite i gradjevinske zajmove. Njihova struktura je sledea: Equity trusts ulau u realne nekretnine i stiu prihode direktno ili indirektno iz renti Mortgage trusts najveim dijelom stiu prihode kroz hipotekarne zalonice i ulau u hipotekarne zajmove Meoviti - predstavljaju fondove nastale kao kombinacija prethodne dvije vrste.

U okviru investicionih fondova treba pomenuti i posebnu kategoriju tzv. Hed fondova. Ova vrsta institucija uglavnom za investitore ima bogate pojedince, druge finansijske institucije, legate i fondacije. Imaju mnogo vei stepen investicionih sloboda i mnogo manji broj obaveza u odnosu na rednovne investicione fondove. Po pravilu nisu regulisani od strane istog nacionalnog zakonodavstva kao i ostali investicioni fondovi, iako se u osnovu bave istom vrstom posla. Veina ih je osnovana u pravnoj formi partnerskog drutva sa ogranienom odgovornou. Po pravilu ne smiju reklamirati i prodavati svoje akcije investicionoj javnosti, sem tzv. Kvalifikovanim investitorima (za koje se osnovano moe zakljuiti da su svjesti rizika ulaganja i da potencijalni gubici iz investiranja nee ugroziti njihovu materijalnu egzistenciju). Zbog ogranienog javnog rizika koji moe proistei iz njihovog poslovanja, regulatorna tijela ih ili ne reguliu uopte ili je taj stepen regulacije nizak. Veina ima sem restriktivnih modaliteta ulaska u fond, i specifine modele izlaska iz fonda koji su, po pravilu, izmeu pomenutih klasinih otvorenih i zatovrenih fondova.

Danas su, moe se rei, granice izmeu otvorenih i zatvorenih investicionih fondova manje izraene nego ranije. Mnoge zatvorene investicione kompanije imaju ugovorne mogunost da ako cijena njihovih akcija znaajno padne ispod NAV mogu pozajmiti sredstva i otkupiti deo svojih akcija ime bi podstakli tranju i njihovu cijenu pribliili NAV-u. Takoe, ako je cijena suvie dugo ispod NAV mnoge kompanije imaju ugovorne mogunosti da organizuju glasanje akcionara o pretvaranju u otvoreni investicioni fond. Pored toga javljaju se i tzv. Intervalni zatvoreni investicioni fondovi (invterval closed-end funds) koji se u odreenim intervalima (jednom mjeseno ili jednom kvartalno) ponaaju kao otvoreni investicioni fondovi tj. otkupljuju svoje akcije. Neke novije mjere u SAD ukazuju na mogunost i da otkupljivanje akcija od strane otvorenih investicionih fondova bude ogranieno na 2 do 4 puta godinje oslobaajui tako dodatna sredstva za investiranje u, ne osobito likvidne ali, efikasne plasmane. Slino tome, uvode se i tzv. Otvoreni investicioni fondovi sa duim rokom naplate (extended payment open-end fund) koji nemaju obavezu momentalnog plaanja ve to moraju uiniti u roku od narednih sedam radnih dana od trenutka ispostave takvog zahtjeva.

2.3.2. INVESTICIONE KOMPANIJE NA TRITU NOVCA I TRITU KAPITALA

Na osnovu ronosti hartija od vrijednosti iz njihovog portfolia, investicione kompanije se dijele na investicione fondove koji investiraju na tritu novca i investicione koji investiraju preteno na dugoronom finansijskom tritu tj. tritu kapitala.

Na tritu novca fondovi uglavnom investiraju u kratkorone obveznice drave, ugovore o rekupovini sredstava, bankarske depozitne certifikate, bankarske akcepte i komercijalne papire.

Slika.2.2. Struktura ulaganja investicionih kompanijaULAGANJA INVESTICIONIH FONDOVANA TRITU NOVCANA TRITU KAPITALAU AKCIJEU OBVEZNICE

Investicione kompanije na tritu novca zovu se jo i likvidni investicioni fondovi. Oni su formalno otvoreni investicioni fondovi ali im dividende vie lie na kamate i veoma su slini bankarskim raunima. Njihov cilj je da zarade relativno visoke stope prinosa od investiranja u likvidne, niskorizine i kratkorone finansijske instrumente trita novca. Investicioni fondovi na tritu novca su pravi tihi dinovi na finansijskim tritima. Ovi investicioni fondovi trpe konkurenciju i od slinih fondova formiranih od strane banaka. Njihova ulaganja su u kvalitetne kratkorone hartije od vrijednosti, ranije sa rokom do spjea do 120 dana, a sada do 90 dana. Odlikuju se velikom sigurnou i kamatnom stopom veom od tednih rauna. Prinosi ovih fondova se objavljuju jednom nedjeljno u finansijskim odjeljcima novina. Danas se meutim o njima ee misli kao o tednim raunima, nego li o investicionim fonodovima, jer im je odredbama SEC-a (Securities and Exchange Commission) manipulativni prostor skuen u smislu smanjenja rizika, ali i prinosa. Mogu investirati u irokom spektru u sve navedene kratkorone hartije, s garancijom preteno u hartije garantovane od strane drave, bez saveznih poreza u dravne, okrune i optinske hartije i bez poreza u hartije izdate od strane dravnih organa i javnih preduzea na teritoriji na kojoj investiro ivi.

Slika 2.3. Struktura portfolia ivesticionih fondova na tritu novca

Na tritu kapitala fondovi preteno investiraju u obveznice i akcije i to u dugorone obveznice preduzea, dugorone dravne obveznice, municipalne obveznice, hipotekarne zalonice, konvertibilne obveznice, kao i sve vrste akcija. Fondovi takoe aktivno invstiraju i u finansijske derivate opcije, fjuerse i varante.

Neki investicioni fondovi mogu imati i otvorene i zatovrene investicione fondove kao i investicione fondove na tritu novca. Do sada opisana struktura investicionih fondova moe se zbirno prikazati slikom 2.4.

Slika 2.4. Vrste investicionih fondova i njihova ulaganja

OTVORENIINVESTICIONI FONDOVIMONEY MARKET FUNDSZATVORENITRITE KAPITALAMUTUAL FUNDSCLOSED-END FUNDSTRITE NOVCA

2.3.3. VRSTE INVESTICIONIH KOMPANIJA PO INVESTICIONIM CILJEVIMA

Struktura hartija od vrijednosti u portfoliju zavisi od investicionih ciljeva investicionih fondova. Po tom kriteriju oni se mogu podjeliti u veliki broj grupa. Generalno, investicioni fondovi koji posluju na dugoronom finansijskom tritu mogu investirati preteno u akcije fondovi akcija ili preteno u obveznice fondovi obveznica.Investicioni ciljevi svih investicionih fondova obavezno su naznaeni u njihovim prospektima. U zavisnosti od investicionih ciljeva, investicioni fondovi koji investiraju preteno u akcije mogu se podjeliti u vie grupa. Nekima je cilj investirati u preduzea koja donose stabilan prihod, drugima u preduzea koja brzo rastu tj. donose kapitalne dobitke. Neki se opredjeljuju samo za neke privredne grane, drugi, pak za egzotine tehnologije, neki investiraju u pojedine zemlje i regione u inostranstvu, drugi podravaju neki berzanski indeks. U mnotvu razliitih investicionih ciljeva koji se stalno mijenjaju i upotpunjuju investicioni fondovi se, po svojim ciljevima, mogu podjeliti u nekoliko relativno stabilnih i homogenih grupa.

Investicioni fodnovi agresivnog rasta imaju prevashodni cilj kapitalnu apresijaciju, tj. rast vrijednosti akcija iz njihovog portfolia, drugim rijeima, u prvom planu im je rast njihove neto vrijednosti aktive (NAV). U cilju postizanja tog svog cilja spremni su da podnose znatan rizik. Isplate (posebno dividende) za ove fondove su manje vane. Neke studije su pokazale da ova grupa fondova, uprkos korekciji za nivo rizika, pokazuje dugorono zavidne performanse.

Investicioni fondovi malih kompanija su vrlo slini prethodnoj grupi fondova s razlikom da su ogranieni da ulau u tzv. male kompanije ija je kapitalizacija (ukupna vrijednost akcija) manja od $1 mlrd.

Investicioni fondovi rasta ulau, po pravilu, u srednja preduzea koja jo uvijek rasu.Investicioni fondovi rasta i prihoda polau podjednako na kapitalnu apresijaciju kao i na isplate (dividende, kamate i realizovane kapitalne dobitke).

Investicioni fondovi visokog prihoda daju prednost prihodima, tj. isplatama dok im je kapitalna apresijacija u drugom planu. Najee investiraju u tzv. blue chip akcije.

Izbalansirani investicioni fondovi su vrlo oprezni i u ravnoteeni u svojim investicionim odlukama. Do 65% svoje aktive ulau u akcije, a ostalo u obveznice i novac. Gotovo istovjetni njima, ali bez procentnog ogranienja za akcije i obveznice su investicioni fondovi alokacije aktive.

Investicioni fondovi metala, po pravilu, investiraju u akcije rudnika zlata ili u samo zlato. Predstavljaju jednu od najrizinijih grupa investicionih fondova.

Indeksni investicioni fondovi ulau u akcije koje ine neki od berzanskih indeksa. Odlikuju se gotovo potpunim odsustvom portfolio menadmenta, a performanse im se po pravilu, slau sa privrednim ciklusima. Menadment provizije su im po pravilu vrlo niske jer je pasivno investiranje relativno jeftino. Rast popularnosti ovih fondova je posebno prisutan poslednjih godina jer se pokazalo da upravljani fondovi bez obzira na, prilino skup, aktivan portfolio menadment ne biljei bolje performanse. Indeksni fondovi se najee prodaju direktno i po pravilu su neoptereeni provizijama.

Etike ili socijalno odgovorni investicioni fondovi ne investiraju u hartije korporacija iz oblasti proizvodnje oruja, alkohola, duvana, kockanja, neistih industrija i sl. Praksa je pokazala da se njihove performanse bitnije ne razlikuju od preformansi ostalih fondova sline portfolio strukture.

Specijalizovani investicioni fondovi investiraju u pojedine privredne grane: Utilities Funds snabdjevanje vodom, strujom, gasom i sl., Financial Funds finansijski sektor, Tehnology Funds pojedine privredne grane visoke tehnologije.Specijalizovani ili sektorski fondovi su po pravilu manjeg obima, viih stopa trokova i sa kraim vijekom rukovoenja istih portfolio menadera.

Investicioni fondovi obveznica korporacija preteno ulau novac u obveznice preduzea. Oni se, u zavisnosti od investicionih ciljeva, mogu podjeliti u vie relativno homogenih grupa. Ako fond u imenu sadri High Yield znai da za svoj portfolio kupuje obveznice sa visokim prinosima tzv. Junk Bonds, pa se i ovi fondovi esto nazivaju Junk Bonds Funds. Investitorima treba da obezbjede prinose vee od onih koje daju dravne obveznice uz manji rizik od bankrotstva u odnosu na obine akcije. Ako se u imenu nalazi High Quality treba oekivati da se u portfoliu takvog fonda nalaze preteno tzv. Investment Grade Bonds, tj. obveznice najboljeg kvaliteta iji su emitenti preduzea visokog boniteta. Ako u imenu stoji General znai da se fond nije obavezao za preteno investiranje u neku posebnu grupu obveznica.

Investicioni fondovi dravnih obveznica investiraju u dravne obveznice i dravno garantovane hipotekarne zalonice s fiksnom i varijabilnom kamatnom stopom. Privlae invstitore sa visokom averzijom prema riziku jer se ove hartije od vrijednosti smatraju bezrizinim. Treasury Funds preteno investiraju u dugorone dravne obveznice. General Funds ulau i u dravne obveznice i u hipotekarne zalonice sa fiksnom kamatnom stopom. Mortgage Funds ulau u hipotekarne zalonice sa fiksnom kamatnom stopom, a Adjustabe Rate Mortgage Funds u one sa varijabilnom kamatnom stopom.

Investicioni fondovi municipalnih obveznica investiraju uglavnom u obveznice federalnih jedinica i lokalnih dravnih organa. Ove obveznice su osloboenje i saveznih i lokalnih poreza ako je invstitor rezident federalne jedinice u kojoj je emitovana obveznica koju je kupio.

Investicioni fondovi konvertibilnih obveznica ulau u konvertibilne obveznice koje se mogu pod odreenim uslovima zamjeniti za akcije.

Treba rei da su se pojavili i tzv. Multi fondovi koji za investicioni cilj imaju investiranje u portfolio sainjen od drugih investicionih kompanija. Njihova osnovna karakteristika je bitno uveana mo diverzivfikacije u odnosu na obine investicione fondove.

Slika 2.5. Vrste investicionih fondova po strukturi njihovih portfolia

Fondovi raznih specijalnosti

DravniFondovi agresivnog rasta

Fondovi akcijaFondovi obveznicaINVESTICIONI FONDOVI NA TRITU KAPITALA

Fondovi malih kompanija

Fondovi rasta

Fondovi alokacija aktive

Fondovi rasta i prihoda

Fondovi visokih prihoda

Izbalansirani fondovi

Fondovi metala

Drutevno odg. fondovi

Indeksni fondovi

Meunarodni fondovi

Fondovi obveznica korporacija

Meunarodni fondovi obveznica

Fondovi dravnih obveznica

Fondovi municipalnih obveznica

Fondovi konvertibilnih obvez.

Specijalizovani fondovi

Visok prinosVisok kvalitetGeneralni Svijetski Inostrani GeneralniHipotekarni Varijabilni hipotekarniSvijetski fondovi

Inostrani fondovi

Regionalni fondovi

Kantri fondovi

Utilites fonodvi

Tehnoki fondovi

Finansijski fondovi

2.4. ORGANIZACIJA INVESTICIONIH KOMPANIJA

Skoro svi investicioni fondovi u SAD-u su tako organizovani da se poslovi njihovog upravljanja izvode spolja od strane pridruenih organizcija i nezavisnih ugovornih strana (Slika 2.6.). investicioni fondovi, po pravilu, nemaju sopstvene zaposlene

Slika 2.6. Investicioni fond i pridruene organizacijeINVESTICIONI FONDOdbor direktoraAkcionariAdvokatiInvesticioni savjetnikNezavisni oditorPovjerenikGlavni potpisnikAdministratorPosrednik transfera

Struktura investicionog fonda u praksi se najee sastoji od upravnog odbora, finansijskog savjetnika koji upravlja portfoliom i distributivno - prodajne organizacije. Meutim, strogo formalno gledano, u funkcionisanju investicionih fondova uloge su podjeljene na akcionare, upravni odbor, menadment kompanija, tj. savjetnika, nezavisnog povjerenika, posrednika transfera i glavnog pokrovitelja.

Formalno, investicioni fond u SAD-u je organizovan kao posebna kompanija, tj. kao slobodno zajedniko udruenje iji akcionari biraju upravni odbor. Investitori tj. akcionari ili depozitari su ujedno i vlasnici investicionog fonda, tj. kompanije i oni su ti koji podnose investicioni rizik.

Upravni odbor biraju akcionari fonda i on je odgovoran za sveobuhvatno upravjanje kompanijom, za realizaciju investicionih ciljeva i investicione politike fonda. U tom nastojanju upravni odbor stupa u kontakt sa finansijskim savjetnikom i nadlean je za sklapanje, reviziju ili raskidanje ugovora sa njim. Upravni odbor nadgleda rad menadment kompanije i investicionog savjetnika portfolio menadera. Po propisima SEC-a, u njegov sastav ulaze i nezavisni lanovi koji nisu akcionari kompanije.

Menadment kompanija je nadlena za svakodnevno voenje administrativnih poslova fonda. Ona je u funkciji investicionog savjetnika i zaduena je za upravljanje portfoliom investicionih fondova u skladu sa njenim investicionim ciljevima navedenim u prospektu. Fond, tj. njegov upravni odbor, sklapa ugovor sa savjetnikom kome za upravljanje portfoliom fonda plaa savjetniku ili menadment proviziju koja se u malim iznosima kontinuirano naplauje tokom godine iz aktive fonda i to pre raunanja NAV. Zbog toga se esto kae i da je ova provizija nevidljiva.

U praksi, meutim, menadment kompanija po pravilu daje inicijativu za uspostavljanje investicionog fonda. Ona je najee i u ulozi investicionog savjetnika. Menadment kompanija tj. investicioni savjetnik je specijalizvovana institucija za upravljanje portfoliom i najee je poslovna jedinica neke investicione banke, komercijalne banke, brokersko-dilerske kue ili osiguravajuih fodnova, ali moe biti i dio investment menadment firme.

Menadment provizija je relativno fiksna i rauna se na ukupnu aktivu fonda. Drugim rijeima, to je aktiva fonda vea to je vea i menadment provizija. Imajui u vidu da su trokovi upravljanja portfoliom relativno fiksni, tj. da ne zavise mnogo od njegove veliine proistie da to je vea aktiva kojom investicioni savjetnik upravlja to je njegov profit vei. Zato je ciljna funkcija savjetnika da upravlja portfoliom to vee vrijednosti. S toga je privlaenje novih investitora i uveanje vrijednosti portfolia imperativ uspjenog poslovanja investicionog savjetnika. Poto e novi investitori ulagati, po pravilu ako je portfolio upravom savjetnika do sada zbiljeio dugorono dobre performanse, relativno niske provizije, kao i paletu drugih pogodnosti, proistie da se na dugi rok, u osnovi, ciljne funcije investicionog savjetnika i akcionara fonda podudaraju: dugorona maksimizacija ukupnog prinosa po akciji fonda.

Distributivno-prodajna organizacija tipino obuhvata povjerenika, posrednika transfera i glavnog pokrovitelja.

Povjerenik je nezavisna institucija nadlena za egzekuciju naloga investicionog savjetnika, tj. za vrenje isplata i izdavanje priznanica, u transakcijama fonda. Ona je zaduena i za uvanje aktive fonda gotovine i hartija od vrijednosti iz portfolia. Ulogu povjerenika igra banka.

Posrednik transfera je nadlean za sprovoenje transakcija sa akcionarima: prodaja i otkup akcija, distribucija dividendi i realizovanih kapitalnih dobitaka, voenje investicionih dosijea akcionara i sl. Ulogu posrednika igra ili banka ili sama menadment kompanija.

Pokrovitelj je zaduen za marketing i distribuciju novih emisija akcija fonda. Moe da nastupa kao grosista koji akcije fonda prodaje na veliko brokersko-dilerskim kuama ili da ih prodaje n malo, direktno investitorima. Ovi poslovi se mogu obavljati interno i eksterno.

Odnosi unutar poslovanja investicionih fondova mogu se u osnovi podjeliti na transakcije sa hartijama od vrijednosti koje izvoi investicioni fond i transakcije vezane za kupoprodaju akcija samih fodnova. Ove se veze mogu prikazati i ematski kao na slici 2.7.

Slika 2.7. Veze i odnosi meu uesnicima u poslovanju invesiticonim kompanijama

Broker ili planerBrokerNSCCFundServeDTSBerza ili OTSFondBrokerPovjerenikPosrednik transfera

Investitor

$

$$$

Na desnoj strani slike prikazana je kupoprodaja akcija investicionih kompanija. Investitor koji direktno odluuje o svojim transakcijama neposredno stupa u kontakt sa posrednikom transfera izabranog fonda i inicira kupvinu ili prodaju akcija fonda. Posrednik transfera knjii promjene vlasnitva nad akcijama fonda u svojoj dokumentaciji i prima uplate ili daje isplate po osnovu akcija fonda. Investor moe transakcije sa akcijama fonda da obavi i posredno, konsultujui se sa brokerom ili investicionim planerom o njegovoj nabavci ili prodaji. U tom sluaju broker ili invesiticioni planer ispostavlja odgovarajui nalog posebnoj instituciji FundServe koja ima funkciju klirinke kue za akcije investicionih kompanija. FundServe prosljeuje podatke o investitoru posredniku transfera koji ih registruje u svojoj dokumentaciji.

Na lijevoj strani slike prikazani su odnosi vezani za transakcije sa hartijama od vrijednosti koje izvodi investicioni fond. Po donoenju odluke o neophodnosti konkretne transakcije, portfolio menader fonda daje nalog svom brokeru koji ga realizuje na berzi ili u van berzanskom prometu. Brokeri obe kupoprodajne strane izvjetavaju klirinku kuu o obavljenoj transakciji. Klirinka kua uporeuje dobijene podatke, inicira potrebne korekcije i garantuje poravnanje transakcije. Uz to ona odreuje neto situaciju na raunim brokerskih kua i eventualne potrebne novane transfere radi njihovog poravnanja. Klirinka kua prosljeuje informacije o promjeni vlasnitva nad hartijama od vrijednosti instituciji zaduenoj za uvanje certifikata hartija od vrijednosti koja povjereniku fonda izdaje potvrdu o promjeni vlasnitva. Istovremeno klirinka kua povjereniku fonda ispostavlja i gotovinski saldo obavljene transakcije o kome povjerenik izvjetava portfolio menadment fonda.

2.5. UPRAVLJANJE INVESTICIONIH FONDOVA

Kako bi vam doarali modele upravljanja portfoliom u sljedeem tekstu navodimo dva najoptija modela upravljanja:

1. pasivna strategija upravljanja2. aktivna strategija upravljanja

Strategija pasivnog upravljanja dionikim portfoliom je strategija kupnje i dranja dionica na dui rok. Obino se radi o dionicama koje se nalaze u odreenom indeksu, tako da prinos portfolia prati prinos indeksa. Upravo zbog toga ova strategija se esto naziva indeksiranjem. Prema tome, pasivno upravljani investicijski fondovi su oni investicijski fondovi koji nastoje kroz dranje dobro diversificiranog portfolia vrijednosnih papira zaraditi na rastu i razvoju gospodarstva i trita. Upravljanje nije tako jednostavno kako se ini na prvi pogled. Potrebno je reinvestirati isplaene dividende i potrebno je usklaivati portfolio sa promjenama indeksa. Pri tome se nove dionice indeksa dodaju u portfolio, a dionice koje su revizijom indeksa izbaene iz indeksa izbacuju se iz portfolija. Cilj indeksnog portfolija, a time i indeksnog dionikog fonda, jest to bolje pratiti indeks. Upravo prema uspjenosti u postizanju tog cilja ocjenjuje se uspjenost menadmenta takvog fonda. Cilj, dakle, nije pobijediti trite nego pokuati oponaati trite. Navedena strategija tj. navedeni fondovi imaju odreene prednosti naspram aktivno upravljanih fondova i portfolia openito. Tu se prije svega istiu: nii trokovi upravljanja i nii transakcijski trokovi. Pasivno upravljanje portfeljem ne zahtijeva skupe analize, nego praenje i kopiranje trita. Takoer, transakcije se ne odvijaju toliko esto pa su i transakcijski trokovi manji. U uvjetima uinkovitog i informiranog trita, po miljenju nekih strunjaka, nemogue je pobijediti trite, pa je pasivna strategija logian izbor. Menaderi takvih fondova ne smiju pokuavati pobijediti trite tj. trini ili bilo koji drugi indeks. To nije u skladu sa njihovim prospektom i utvrenom strategijom. Praksa pokazuje da su indeksni fondovi koji prate S&P 500 bolji od veine dionikih fondova koji nastoje pobijediti trite.

Tri su osnovne tehnike kreiranja pasivnog portfolia:

potpuno kopiranje uzorkovanje kvadratna optimizacija ili programiranje

Kod strategije potpunog kopiranja udio dionica u portfoliju odgovara njihovoj vrijednosnom ueu u indeksu. Ta strategija u potpunosti prati indeks, ali ima i odreene mane kao to su: transakcijski trokovi pri kupovini vie vrsta dionica i potreba reinvestiranja dividendi od vie razliitih isplatitelja koji isplatu obavljaju u razliitim razdobljima koja takoer poveava trokove.

Strategija uzorkovanja (sampling) nalae kupovinu samo dijela (uzorka) iz indeksa. Cijeli portfolio sastoji se od manje dionica pa je mogue kupovati u veim blokovima to smanjuje transakcijske trokove. Takoer reinvestirenje dividendi u manji broj dionica iz indeksa lake je nego u sve dionice koje ine indeks. Nedostatak strategije oituje se u injenici da je nemogue postii prinos identian prinosu indeksa.

Strategijom kvadratne optimizacije koriste se tehnike programiranja za izradu pasivnog portfolia. S kvadratnim programiranjem, povijesni podaci o promjenama cijena i korelacijama meu vrijednosnicama input su raunalnom programu koji determinira sastav portfolia koji e minimizirati greku u praenju referentnog indeksa. Nedostatak je to se oslanja na povijesne podatke.

Aktivno upravljani investicijski fondovi vode politiku ulaganja i upravljanja investicijama koja bi trebala rezultirati s viim prinosom od onog koji ostvaruje samo trite, odnosno neki odabrani segment investicija. Radi se o strategiji u kojoj treba razviti metode analize investicija i postupke trgovanja kojima se nastoji "pobijediti trite". Prvi korak u aktivnom upravljanju portfeljem je postavljanje referentnog portfelja (benchmark portfolio) koji slui za usporedbu s aktivno voenim portfoliom. Taj referentni portfolio mora sadravati dionice jednakih karakteristika kao aktivno voeni portfelj. Npr. ukoliko menader fonda upravlja dionicama male trine kapitalizacije i niskog P/E odnosa, onda treba u benchmark portfolio stavljati dionice koje imaju kapitalizaciju manju od milijarde $ i P/E ispod razine 80% P/E odnosa S&P 500. Ukoliko je naknada za aktivno upravljani portfolio 1.5 %, tada prinos takvog portfelja mora biti 1.5 % iznad prinosa referentnog portfolia. Naravno, ukoliko se menaderi, u elji za veim prinosom, izlau visokom riziku i dominantnom ulaganju u odreene sektore moraju ostvariti jo i vei prinos kako bi kompenzirali preuzeti rizik. Iz navedenih nedostataka preporuka za dobro aktivno upravljanje dionikim fondom jest: dosljedno provoenje u startu preuzete strategije i provoenje to manje transakcija jer se zarada od kratkoronih promjena cijena na tritu topi u rastuim transakcijskim trokovima.

Tri su temeljna naina provoenja aktivne strategije. Sva tri u sebi sadravaju temeljnu karakteristiku: kupovina po fundamentalno niskoj cijeni i prodaja po visokoj. Prva je mijenjanje portfolia iz portfolia dionica u portfolio obveznica i trezorskih zapisa ovisno o procjenama kretanja trita i premijama rizika. Dakle, kada su cijene dionica, prema procjenama menadmenta na vrhuncu, prodaju se i kupuju duniki vrijednosni papiri. Kada pak, cijene dionica padnu, izlazi se iz pozicija obveznica i trezorskih zapisa i kupuju se dionice. Druga opcija je promjena dionica razliitih sektora, industrija ili tipova dionica (mala kapitalizacija, rastue, prihodovne).

Trea opcija je kupovina individualnih dionica po niskim cijenama i izlazak iz istih u sluaju porasta cijene.

Pria o aktivnim strategijama moe zauzeti i globalni znaaj. Uvijek su globalno prisutna trita koja su podcijenjena i trita koja su precijenjena.

Investicionim fondovima upravlja Drutvo za upravljanje investicionim fondovima. Drutvo za upravljanje investicionim fondom organizovano je kao zatvoreno akcionarsko drutvo i u svom sastavu moe imati vie investiconih fondova sa razliitim politikama ulaganja i prinosa. Jedino ogranienje u broju fondova drutva za upravljanje je, da svaki fond mora imati bar jednog portfolio menadera . Drutvo za upravljanje investicionim fondovima upravlja fondom, vodi investicionu politiku, donosi investicione odluke, vodi evidenciju o lanovima fonda i vrednosti njihovih udela u fondu, obavlja odreene administrativne, raunovodstvene i marketinke poslove u ime fonda. Na vrhu piramide drutva je Skuptima akcionara , zatim dolaze upravni i izvrni odbor. Izvrni odbor se deli na direktora izvrnog odbora koji rukovodi sektorom marketinga, prodaje, upravljanja imovinom i lana izvrnog odbora koji je zaduen za odeljenje finansija i pravne poslove u ijem sastavu se nalazi i interna kontrola i revizija. Osnovne tri vrste investicionih fondova su: otvoreni, zatvoreni i privatni investicioni fondovi.

Organizaciona ema otvorenog investicionog fonda deli se na sektor optih poslova i sektor za upravljanje portfoliom. U opte poslove ulazi finansijsko pravni sektor i sektor za poslove marketinga i prodaje, i njihova uloga je da podre rad sektora za upravljanje portfoliom, koji predstavlja osnovni pokrereta investicionog fonda i od ijih odluka zavisi i vrednost investicionih jedinica. Sastavni delovi sektora za upravljanje portfoliom su direktor sektora, portfolio menader i investicioni analitiar. Njihov zadatak je analiza finansijskog trita i njegovih uesnika, na osnovu koje donose investicione odluke. Pri donoenju odluka moraju voditi rauna da prikupljena sredstva ulau u prortfolio koji e pratiti opredeljenost fonda prema riziku i prinosima.

Struktura zatvorenog investicionog fonda sastoji se od: skuptine akcionara tj. vlasnika akcija, upravnog odbora, menadmenta kompanije tj. Investicionih i finansijskih savetnika, nezavisnog poverenika, posrednika transfera i glavnog potpisnika. Na vrhu organizacione strukture nalazi se skuptina akcionara, koja bira i razreava lanove upravnog odbora. Investitori tj. akcionari su ujedno i vlasnici investicionog fonda i oni su ti koji podnose investicioni rizik. Upravni odbor je odgovoran za sveobuhvatno upravljanje kompanijom, za realizaciju investicionih ciljeva i investicione politike fonda. Upravni odbor nadgleda rad menadmenta kompanije i investicionog savetnika tj. portfolio menadmenta.

2.6. INFORMACIJE O INVESTICIONIM FONDOVIMA

Prvo mjesto gdje ete potraiti informacije o otvorenom fondu jeste njegov prospekt. Komisija za hartije od vrijednosti nalae da u prospektu budu opisani investicioni ciljevi i politika fonda, i to u saetoj Izjavi o ciljevima investiranja , kao i u duoj raspravi o politici i rizicima investiranja. Tu su takoe opisani investicioni savjetnik i portfolio menaer fonda. Prospekt naknada sadri i podatke o trokovima kupovini akcija. Prodajni trokovi kao to su ulazna provizija (naknada za kupovinu) i izlazna provizija (naknada za otkup), kao i godinji trokovi poslovanja kao to su naknade za upravljanje.

Fondovi podatke o sebi pruaju i preko druga dva izvora Izvjetaj s dodatnim informacijama (SAI), takoe poznat kao Drugi dio prospekta, sadri listu hartija od vrijednosti u portofoliu na kraju fiskalne godine, revidirane finansijske izvjetaje, spisak direktora i lanova upravnom odbora, podatke o njihovim linim investicijamau fond, kao i podatke o brokerskim provizijama koje je fond isplatio. Za razliku od prospekta fonda, meutim, SAI se ne djeli investitorima osim ako oni to izriito zahtjevaju; poznavaoci ove grane u ali kau da skraenica SAI znai somenthing always ignored (neto to se uvijek zanemari). Godinji izvjetaj fonda takoe obuhvata sastav portofolia i finansijske izvjetaje, kao i raspravu o faktorima koji su uticali na performanse fonda u proteklom periodu.

3. ETF FONDOVI

3.1. POJAM ETF-FONDOVA

ETF je skraenica za Exchange Traded Fund ili u prijevodu je investicijski fond s kojim se trguje na burzi. ETF-ovi su registrirani kao obini investicijski fondovi, a na poetku su predstavljali koarice dionica odnosno dionike indekse. Iako su i prije postojali indeksni investicijski fondovi, tek s pojavom ETF-ova investitorima je dana mogunost kupnje odnosno prodaje koarice dionica (npr. dionikog indeksa) putem burze, kao i u sluaju pojedinanih dionica.

ETF je definiran kao otvorena investicijska struktura, to znai da moe kreirati nove dionice ili otkupljivati postojee. Tako veliki investitori imaju ugovore s drutvima koja osnivaju i upravljaju s ETF fondovima kao ovlateni partneri ETF fondu i oni su jedini koji mogu kreirati i otkupljivati dionice ETF fondova. Tako primjerice: ovlateni ETF partner moe kreirati nove ETF dionice na nain da osigura i dostavi ETF fondu odgovarajui broj dionica kompanije koja je unutar fonda. Takoer, ovlateni ETF partner moe prodati dionice ETF-a, tako to e dostavljajui dionice ETF fonda, dobiti odgovarajui broj kompanijskih dionica u zamjenu.

ETF hartije (fondovi) izdanci su otvorenih fondova uvedeni 1993. godine i omoguavaju investitorima da trguju indeksnim portfolijima ba kao to trguju akcijama. Prvi ETF sa nadimkom Spajder , SPDR ili Standard & Poor's Depository Receipt,bio je UIT sa portofolijom koji prati indeks S&P 500. Za razliku od otvorenih fondova, koji se mogu kupiti ili prodati samo na kraju dana nakon to se izraunava NAV, investitori su mogli trgovati Spajder hartijama itavog dana, ba kao i akcijama neke kompanije. Spajder je podstakao razvoj mnogih slinih proizvoda kao to su Diamonds (zasnovan na Dow Jones industrijskom proseku, sa simbolom DIA), Qubes (zasnovan na indeksu Nasdaq 100, simbol QQQ) i WEBS ( World Equity Benchmark Shares, a to su akcije u portfolijima inostranih berzanskih indeksa). Do sredine 2004.bilo je oko 300 ETF-ova podjeljenih na tri opte grupe: indeksi cijelog amerikog trita, uski industrijski ili sektorski portofoliji, i meunarodni indeksi.

ETF ima nekoliko prednosti u odnosu na konvencionalne otvorene fondove. Prvo, kao to smo napomenuli, neto vrijednost imovine otvorenog fonda kotira se samo jednom dnevno pa stoga investitori mogu kupovati ili prodavati akcije u fondu samo jednom dnevno. Nasuprot tome, ETF-ovima se trguje stalno. Na ETF-ove otpada znaajan procenat ukupne trgovine na berzi Amex. Pored toga, poput drugih akcija, a za razliku od otvorenih fondova, ETF-ovi se mogu prodavati na kratko ili kupiti na margini.

3.2. VRSTE ETF-FONDOVA

Postoje razliite vrste ETF-ova:

-Leveraged ETF-ovi se koriste derivatima i dunikim instrumentima kako bi multiplicirali prinos to ga ostvaruje benchmark na kojem se baziraju. Leveraged ETF-ovi su dostupni za veinu indeksa. Ovi fondovi imaju za cilj zadrati konstantan iznos poluge (npr. 2:1 ili vie). Znai ako je benchmark indeks ostvario rast od 2 posto u sluaju 2:1 omjera, ETF e ostvariti rast od 4 posto. Isto tako, ako indeks ostvari pad od 2 posto, ETF e ostvariti pad od 4%. Osim to ETF-ovi s polugom mogu multiplicirati rast pojedinog indeksa odnosno sektora, mogu i multiplicirati i pad odnosno investitor moe zaraivati i na padu uz odreeni multiplikator.

-Inverzni se ETF-ovi sastoje od razliitih derivata te im je svrha stvaranje profita kada se smanjuje vrijednost benchmarka. Investiranje u ovakvu vrstu ETF-ova je slino kao i zauzimanje puno razliitih kratkih pozicija direktno na tritu, s time da se koriste kombinacije naprednih investicijskih strategija kako bi se ostvario profit od pada cijena. Inverzni ETF-ovi su takoer poznati kao ''short ETF-ovi'' ili ''bear ETF-ovi''. Za trgovanje short ETF-ovima ne treba imati otvoren margin raun u banci, to je jedna od prednosti. Osim to je mogue trgovati short ETF-ovima koji se baziraju na indeksima, postoje i inverzni ETF-ovi na razliite sektore (npr. financijski, tehnoloki) i robe (nafta, zlato itd). Mnogi investitori kupuju inverzne ETF-ove u svrhu hedgiranja (zatite) portfelja od pada cijena. S obzirom da dionika trita dugorono rastu, mogunost ostvarivanja dobiti u dugom roku preko short ETF-ova su ograniene i zato su Short ETF-ovi prvenstveno namijenjeni za kratkorono investiranje esto unutar jednog dana ili samo na par dana i to na temelju analize trita, psihologije i uz koritenje alata tehnike analize vrijednosnih papira.-Obveznicama se najveim dijelom trguje na ''over-the-counter'' tritima, pa su stoga nedostupne velikom broju investitora. Kako bi se omoguio pristup tritu obveznica najjednostavniji nain je trgovanje obveznikim ETF-ovima. Bond ETF-ovi bazirani su na obveznicama i njihovim prinosima. Obvezniki ETF-ovi isplauju kamate kroz mjesene dividende, dok se bilo koja kapitalna dobit isplauje kroz godinju dividendu.

-Valutni ETF-ovi obino dre sredstva u jednoj valuti ili u koarici razliitih valuta. Cilj valutnih ETF-ova je replicirati kretanja u valuti na deviznim tritima, bilo direktno drei valutu ili dranjem kratkoronih dunikih instrumenata denominiranih u ciljanoj valuti. Valutni ETF-ovi omoguuju svim investitorima, koji se ne ele izlagati rizicima forex i futures trita, trgovanja valutama, te su vrlo brzo postali popularni meu investitorima zbog vrlo jednostavnog i relativno jeftinog trgovanja. 2005. godine Rydex Investments su plasirali prvi valutni ETF nazvan Euro Currency Trust (NYSE: FXE) u New Yorku. Od tada je Rydex lansirao niz fondova koji prate sve najjae valute pod brandom CurrencyShares.

-Robni ETF-ovi svoje investicije usmjeravaju u robe (kao to su poljoprivredni proizvodi, metali, prirodni resursi). Njihova imovina moe biti fokusirana samo na odreeni proizvod, koji dre na zalihama ili moe biti fokusirana na ulaganje u futures-e na proizvod. Najee su to ETF-ovi koji prate performanse odreenog robnog indeksa koji sadri desetke razliitih proizvoda kombinirajui ih sa zalihama i razliitim derivatima na te proizvode. Commodity ETF-ovi omoguuju investitorima sudjelovanje na robnih tritima bez da kupuju futures-e ili druge izvedenice.-Veina ETF-ova su indeksni ETF-ovi. Oni dre takvu koaricu vrijednosnica koja replicira prinose indeksa kojeg prate. Obino u svojim portfeljima dre identine dionice kao i u sastavu indeksa kojeg prate ili reprezentativan uzorak tih dionica kako bi prinosi bili to sliniji indeksu. Indeksni ETF-ovi su vrlo slini otvorenim investicijskim fondovima, samo to se ne trguje udjelima, ve dionicama. Razlika je i u cijeni. Udjeli obino imaju jednu dnevnu cijenu, dok cijena dionice ETF-a fluktuira i njome se moe trgovati u svakom trenutku. Indeksni ETF-ovi mogu imati za benchmark dionike indekse, sektorske indekse te specifine grupe dionica (primjer: dionica male trine kapitalizacije). Ponekad se indeksnim ETF-ovima trguje po maloj premiji ili diskontu u odnosu na neto vrijednost imovine fonda no varijacije se ubrzo korigiraju kroz arbitrau institucionalnih investitora.

3.3. INDEKSI TRITA AKCIJA

3.3.1. DOW JONES AVERAGES

Dow Jones Industrial Average (DJIA), indeks koji se zasniva na grupi od 30 velikih uglednih korporacija, rauna se od 1896. Godine. Njegova duga prolost vjerovatno je razlog njegove istaknute pozicije u javnosti. ( Taj indeks je obuhvatao samo 20 akcija do 1928. Godine.)U poetku, DJIA se rauna kao prost prosjek akcija ukljuenih u indeks. Tako, ako je u indeksu bilo 30 akcija, sabirala se vrijednost tih akcija i djelila sa 30. Procentualna promjena indeksa DJIA bila je procentualna promjena prosjene cijene ovih 30 akcija.Ovaj postupak znai da procentualna promjena indeksa DJIA pokazuje prinos na portfolio ( ne raunajui bilo kakve isplaene dividende ) koji sadri po jednu akciju od svih 30 korporacija obuhvaenim indeksom. Vrijednost takvog portfolia( koji ima po jednu akciju od svake korporacije u indeksu) jeste zbir cijena tih 30 akcija. Budui da je procentualna promjena prosjene vrijednosti ovih 30 cjena jednaka procentualnoj promjeni njihovog zbira, indeks i portfolio svakog dana imaju isti procenat promjene.Poto mjeri prinos na portofolio (neraunajui dividende ) koji sadri po jednu akciju svake korporacije, DJIA se zove cjenovno ponderisani prosjek. Iznos novca uloenog u svaku kompaniju obuhvaenu portofoliom procentualan je cjeni akcije te kompanije.

Moda ete se zapitati zato je DJIA (sredinom 2005. godine ) na nivou od oko 10.000 ako se pretpostavlja da ovaj indeks pokazuje prosjenu cijenu 30 akcija koje su u njemu zastupljene.Indeks DJIA vie nije jednak prosjenoj cjeni ovih 30 akcija zato to se postupak dobijanja prosjene vrijednosti prilagoava svaki put kada doe do djeljenja tj.cjepanja akcija, kada se isplati dividenda u akcijama od preko 10% ili kada se jedna kompanija u grupi od 30 industrijskih firmi zamjeni drugom. Kada se tako neto dogodi, djelilac koji se koristi za izraunavanje prosjene cijene biva prilgoen tako da se taj dogaaj ne odrazi na indeks.Poto je indeks Dow Jones zasnovan na malom broju firmi, moraju se paljivo izabrati one firme koje e vjerno predstavljati iroko trite. Zbog toga se sastav indeksa s vremenom na vrijeme mjenja kako bi odrazio promjene u privredi. Poslednja promjena odigrala se 8. Aprila 2004.godine kada su AIG Group, Pfizer i Verizon zamjenili kompanije AT&T, Eastman Kodak i International Paper. Sudbina mnogih kompanija koje su nekada smatrane najsigurnijim od svih sigurnih investicija upeatljiv je pokazatelj promjena u amerikoj privredi u poslednjih 75 godina.

Isto tako kao to se djelilac prilagoava podjeli akcija, ako neka firma ispadne iz indeksa i na njeno mjesto doe druga firma sa drugaijom cijenom akcije, djelilac se mora promjeniti tako da se zamjena ne odrazi na indeks.

Dow Jones & Company takoe izraunava indeks akcija 20 transportnih kompanija ( Transportation Average ) meu kojima su avio-kompanije, drumski i eljezniki prevoznici; indeks komunalnog sektora ( Public Utility Average ) koji se sastoji od 15 distributera elektrine enegije i prirodnog gasa; i kompozitni prosjek ( Composite Average ) sastavljen od 65 firmi iz tri razliita indeksa. Sve su to cjenovno ponderisani prosjeci tako da je uticaj akcija sa visokim cjenama prenaglaen.

3.3.2. INDEKSI STANDARD & POOR'S

Standard & Poor's Composite 500 (S&P 500) je indeks akcija koji po dvijema karakteristikama predstavlja napredak u odnosu na Dow Jones. 1. Ovaj indeks ima dosta iru osnovu koju ini 500 firmi.2. To je trino ponderisani prosjek- izraunava se tako to se izvodi ponerisani prosjek prinosa svake hartije od vrijednosti u indeksu, pri emu su ponderi proporcionalni trinoj vrijednosti izdatih akcija.

S&P 500 se izraunava izvoenjem ukupne trine vrijednosti 500 firmi u indeksu i ukupne vrijednosti tih isti firmi predhodnog dana trgovanja1. Procentualni porast ukupne trine vrijednosti od danas do sutra prestavlja porast indeksa. Stopa prinosa indeksa jednaka je stopi prinosa koji bi ostvario investitor dranjem portofolija koji se sastoji od svih 500 firmi u indeksu, i to proporcionalno njihovoj trinoj vrijednosti, s tim to indeks ne pokazuje gotovinske dividende koje te firme isplauju.

1 Zapravo, veina indeksa danas koristi modifikovanu verziju ponderisanja trinih vrijednosti. Umjesto da prosjenu vrijednost trae preko ukupne trine vrijednosti, oni prosjek raunaju na osnovu trine vrijednosti akcija na osnovu kojima investitori slobodno trguju. Npr. U ovom postupku se ne uzimaju u obzir akcije koje dre porodice osnivai ili vlade poto su te akcije praktino nedostupne investitorima. Ovaj metod ponderisanja je znaajniji u Japanu i Evropi, gdje vei dio akcija otpada na portofolije koji nisu dostupni investitorima.Dobra karakteristika i trino ponderisanog i cjenovnog ponderisanog indeksa sastoji se u tome da oba indeksa prikazuje prinose koji se ostvaruju na osnovu jednostavnih portfolio strategija. Ako bi neko kupio svaku akciju u indeksu u koliini koja je proporcionalna trinoj vrijednosti izdatih akcija, trino ponderisani indeks bi savreno pokazivao kapitalnu dobit ostvarenu na osnovu takvog portfolija.Slino tome, cjenovno ponderisani indeks pokazuje prinose na portfolio koji je sastavljen od jednakog broja akcija svake firme.Investitori danas mogu da kupe akcij investicionih fondova koji dre akcije srazmjerno njihovom udjelu u S&P 500 kao i u drugim indeksima. Ovi indeksni fondovi ostvaruju prinos jednak prinosu odgovarajueg indeksa pa tako predstavljaju jeftinu pasivnu strategiju investiranja za investitore koji ulau u akcije. Standard & Poor's takoe objavljuju industrijski indeks 400 akcija, transportni indeks 20 akcija, komunalni indeks 40 akcija i finansijski indeks 40 akcija.

3.3.3. OSTALI AMERIKI INDEKSI TRINE VRIJEDNOSTI

Njujorka berza akcija objavljuje mjeovito trino ponderisani indeks svih akcija koje se nalaze na listingu ove berze, kao i podindekse za akcije industrijskih, komunalnih, transportnih i finansijskih kompanija. Ti indeksi ak imaju iru osnovu nego S&P 500.Nacionalno udruenje dilera hartija od vrijednosti ( National Association of Securities Dealers- NASD ) objavljuje trino ponderisane indekse Nasdaq firmi, ukljuujui indeks Nasdaq Composite i Nasdaq 100 koji se sastoji od veih Nasdaq firmi. ( Nasdaq je automatski sistem davanja ponuda za hartije od vrijednosti kojima se trguje na neslubenoj berzi).Najvei ameriki indeks akcija koji je do sada raunat jeste Wilshire 5000, indeks trine vrijednosti akcija sa NYSE-a i Amerike berze akcija ( American Stock Exchange-Amex), kao i Nasdaqovih akcija kojima se aktivno trguje. Uprkos svoom imenu, taj indeks zapravo obuhvata oko 7.000 akcija. Performanse mnogih od pomenutih objavljuju se svakodnevno u Wall Street Journalu. Vanguard malim investitorima nudi investicione fondove koji im omoguavaju da ostvare performanse indeksa Wilshire 5000, S&P 500 ili iindeksa malih amerikih firmi MSCI, kao i nekoliko drugih indeksa.

3.3.4. PODJEDNAKO PONDERISANI INDEKSI

Podjednako ponderisani indeks je indeks izraunat na osnovu prostog prosjeka prinosa.Trine performanse se ponekad mjere podjednako ponderisanim prosjekom prinosa svake akcije u indeksu. Takva tehnika odreivanja prosjene vrijednosti gdje se jednaki ponderi daju svakom prinosu odgovara strategiji portfolija prema kojoj se jednaka dolarska vrijednost stavlja na svaku akciju. To je u suprotnosti i sa cjenovnim ponderisanjem, koje zahtjeva jednak broj akcija svake firme i sa ponderisanim trinim vrijednostima, koje zahtjeva investicije srazmjerne vrijednosti izdatih akcija.Za razliku od cjenovno ponderisanih ili indeksa ponderisanih trinom vrijednou, podjednako ponderisani indeksi ne odgovaraju strategiji kupi i uvaj (bay-and-hold).

3.3.5. INDEKSI INOSTRANIH I MEUNARODNIH TRITA AKCIJA

Razvoj finansijskih tita irom svijeta podrazumjeva kreiranje indeksa za ta trita. Najvaiji su Nikkei (Japan), FTSE (Velika Britanija), DAX (Njemaka), Hang Seng (Hong Kong) i TSX ( Toronto). Lider u izgradnji meunarodnih indeksa je MSCI (Morgan Stanley Capital International), koji izraunava indekse za vie od 50 zemalja, kao i nekoliko regionalnih indeksa.

3.4. RAZLIKE IZMEU ETF-FONDOVA I KLASINIH INVESTICIONIH FONDOVA