DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ 8

YAZAR

Abdulselam ÇELİK

ANKARA 2013

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI(AÇIK ÖĞRETİM ORTAOKULU)

DİN KÜLTÜRÜ VE

AHLAK BİLGİSİ 8

DERS NOTU

Yazar : Abdulselam ÇELİK

Grafik : Hatice DEMİRER

Kapak : Güler ALTUNÖZ

Copyright © MEB Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Tümü ya da bölümleri izin

alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI

AÇIK ÖĞRETİM ORTAOKULU DERS NOTLARI DİZİSİ

ATATÜRK'ÜNGENÇL‹⁄E H‹TABES‹

Ey Türk gençli¤i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türkcumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Butemel, senin, en k›ymetli hazinendir. ‹stikbalde dahi, seni, buhazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî,bedhahlar›n olacakt›r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaamecburiyetine düflersen, vazifeye at›lmak için, içindebulunaca¤›n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin!Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahüredebilir. ‹stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar,bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessiliolabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan›n, bütün kaleleri zaptedilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular› da¤›t›lm›flve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bufleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketindahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâh›yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsîmenfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler.Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir.

Ey Türk istikbalinin evlâd›! ‹flte, bu ahval ve flerait içindedahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt›r! Muhtaçoldu¤un kudret, damarlar›ndaki asîl kanda, mevcuttur!

..MUSTAFA KEMAL ATATURK

İÇİNDEKİLERÖĞRENME ALANI: İNANÇ

1. ÜNİTE KAZA VE KADER

1. ALLAh hER ŞEYİ BİR ÖLÇÜYE GÖRE YARATMIŞTIR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13

2. KADER vE EvRENDEKİ YASALAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 15

3. İNSAN İRADESİ vE KADER _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 20

3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 22

3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 23

3.3. Dünya hayatının Sonu: Ecel ve Ömür _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 26

4. ALLAh’A GÜvENMEK (TEvEKKÜL) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 27

5. AYETE’L-KÜRSİ vE ANLAMI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29

NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 30

DEĞERLENDİRME SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 32

ÖĞRENME ALANI: İNANÇ

2. ÜNİTE ZEKÂT, HAC VE KURBAN İBADETİ

1. İNSANIN PAYLAŞMA vE YARDIMLAŞMA İhTİYAcI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37

2. İSLAM’IN PAYLAŞMA vE YARDIMLAŞMAYA vERDİĞİ ÖNEM _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 39

3. PAYLAŞMA vE YARDIMLAŞMA İBADETİ OLARAK ZEKâT _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 42

4. TOPLUMSAL DAYANIŞMA İBADETİ OLARAK SADAKA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 45

5. YARDIMLAŞMA KURUMLARIMIZ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 47

6. hAc NEDİR vE NİÇİN YAPILIR? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 49

7. hAc vE UMRE İLE İLGİLİ KAvRAMLAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 51

8. hAccIN İNSAN DAvRANIŞLARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 54

9. KURBAN NEDİR vE NİÇİN KESİLİR? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 55

NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 59



3. ÜNİTE HZ. MUHAMMED’İN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIŞLAR

1. hZ. MUhAMMED İNSANLARA DEĞER vERİRDİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 67

2. hZ. MUhAMMED GÜvENİLİR BİR İNSANDI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 68

3. hZ. MUhAMMED BİLGİYE ÖNEM vERİRDİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 71

4. hZ. MUhAMMED DANIŞARAK İŞ YAPARDI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 72

5. hZ. MUhAMMED MERhAMETLİ, hOŞGÖRÜLÜ vE AffEDİcİYDİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 73

6. hZ. MUhAMMED ÇALIŞMAYI SEvER vE ZAMANI İYİ DEĞERLENDİRİRDİ _ _ _ _ _ 76

7. hZ. MUhAMMED SABIRLI vE cESARETLİYDİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 79

8. hZ. MUhAMMED hAKKI GÖZETİRDİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 81

9. hZ. MUhAMMED DOĞAYI vE hAYvANLARI SEvERDİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 83

NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 85



4. ÜNİTE KUR’AN’DA AKIL VE BİLGİ

1. AKLIN DİNî SORUMLULUKTAKİ YERİ vE ÖNEMİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 93

2. KUR’AN AKLIMIZI KULLANMAMIZI İSTER _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 94

3. KUR’AN DOĞRU BİLGİYE ÖNEM vERİR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 96

4. KUR’AN’DA BİLGİ EDİNME YOLLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 97

5. BİLGİ, TAASSUBU ÖNLER _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 99

6- SEvGİ vE MERhAMET ÖRNEĞİ: hZ. YUSUf _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 101

NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 104

DEĞERLENDİRME SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 106


5. ÜNİTE İSLAM DİNİNE GÖRE KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR

1. ALKOLLÜ İÇKİ İÇMEK vE UYUŞTURUcU KULLANMAK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 111

2. KUMAR OYNAMAK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 116

3. KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR NASIL BAŞLIYOR? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 117

4. KÖTÜ ALIŞKANLIK vE DAvRANIŞLARDAN NASIL KORUNALIM? _ _ _ _ _ _ _ _ _ 119

5. BAŞKALARINA ZARAR vERMEK: KUL hAKKI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 121

NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 125



6. ÜNİTE DİNLER VE EVRENSEL ÖĞÜTLERİ

1. DİN NİÇİN EvRENSEL BİR GERÇEKLİKTİR? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 133

2. GÜNÜMÜZDE YAŞAYAN DİNLERİ TANIYALIM _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 134

2.1. hinduizm ve Budizm _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 135

2.2. Yahudilik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 137

2.3. hristiyanlık _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 139

2.4. İslam _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 141

3. DİNLERİN vE İSLAM’IN EvRENSEL ÖĞÜTLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 142

3.1. Doğruluk _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 142

3.2. Temizlik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 144

3.3. İyilik ve Yardımseverlik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 145

3.4. Büyüklere Saygı, Küçüklere Sevgi Göstermek _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 146

3.5. hayvanlara İyi Davranmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 148

3.6. Çevreyi Korumak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 150

3.7. Zararlı Alışkanlıklardan Kaçınmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 151

3.8. Başkalarına Zarar vermemek _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 152

4. Başkalarının İnançlarına hoşgörülü Olmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 154

NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 156


DEĞERLENDİRME SORULARI cEvAP ANAhTARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 161

SÖZLÜK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 162

KAYNAKÇA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 168

1. ÜNİTE

KAZA VE KADER


1. Evrendeki mükemmel düzen tesadüf sonucu oluşmuş olabilir mi?

2. Evrende bir düzen olmasaydı ne olurdu?

12

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ 8

NELER ÖĞRENECEĞİZ?

Bu üniteyi tamamladığınızda:

1. Kaza ve kader kavramlarını öğreneceksiniz.2. Allah’ın her şeyi bir ölçüye göre yarattığını örneklerle öğreneceksiniz.3. Evrendeki fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasaların neler olduğunu öğrene-

ceksiniz.4. İnsanın akıl ve irade sahibi olması ile özgür ve sorumlu bir varlık olması ara-

sındaki ilişkiyi öğreneceksiniz.5. İnsanın çalışmasının karşılığını alacağı bilinciyle hareket etmeyi öğrenecek-

siniz.6. her canlının bir sonu olduğunu öğreneceksiniz.7. Allah’a güvenmenin (tevekkül) pasif bir bekleyiş olmadığını öğreneceksi-

niz.8. Kaza ve kaderle ilgili toplumda yaygın olan yanlış anlayışların sebeplerini

öğreneceksiniz.9. Ayete’l-Kürsi’yi ezbere okuyup anlamını öğreneceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Kaza ve Kader

Alem

Özgürlük

SorumlulukEcel

Evren

Rızık Emek

Ömür

Tevekkül

Akıl

İrade

13


GİRİŞBu ünitede kader ve kaza kavramlarının ne anlama geldiğinden, Allah’ın her

şeyi bir ölçüye göre yarattığından ve evrendeki yasalardan bahsedilmektedir. Ayrıca insanın diğer canlılardan farklı olarak akıl ve irade sahibi olmasına dikkat çekilerek insanoğlunun özgür olarak yaptığı davranışlardaki sorumluluğu vurgulanmaktadır. Ecel ve ömür kavramlarıyla her canlının bir sonunun olduğu ifade edilmektedir. Ger-çek tevekkülün ne olduğu açıklanmaktadır. Son olarak Ayete’l-Kürsi ve anlamına yer verilmektedir.

1. ALLAH HER ŞEyİ BİR ÖLÇüyE GÖRE yARATMIŞTIR

Çevremizdeki varlıklara dikkat ettiğimizde kâinattaki her şeyin belli bir ahenk ve düzen içerisinde hareket ettiğini görürüz. Bu durum Allah’ın evrende bulunan her şeyi belli bir plan ve ölçü içerisinde yarattığının göstergesidir. Kur’an’da Mülk su-resi, 3. ayette; (“Gökleri yedi kat üzerine yaratan O’dur. Rahman’ın bu yaratmasında bir düzensizlik bulamazsın. Gözünü bir çevir bak, bir çatlak görebilir misin?” ) denile-rek evrenin uyumu anlatılmakta, Allah’ın yaratmasındaki mükemmelliğe ve evrende var olan düzene dikkat çekilmektedir.

Gerçekten biz, her şeyi bir ölçü ve dengede yarattık. O yaratıp şekillendiren, ahenk veren ve düzene koyandır. O, (her şeyi) ölçüyle yapıp yönlendirendir. (A’la suresi, 2. ve 3. ayetler)!

01.01: Her şey bir ölçüye göre yaratılmıştır.

14


Bilim, evrendeki kusursuz düzenin varlığını örneklerle açıklamaktadır. Deniz ve göllerdeki tuz, suda yaşayan canlıların yaşamlarına uygun orandadır. Gezegen ve yıldızların büyüklükleri, aralarındaki mesafe, evrendeki düzen ve dengeyi sarsmaya-cak şekilde Allah tarafından konulmuştur. Atmosfer, dünyamızın etrafını sarmakta, yer çekiminin etkisiyle dünyanın çevresinde yer almaktadır.

ETKİNLİK

Allah’ın yaratmasında, mükemmel bir planlama, ölçü ve düzen görülmektedir. Bu durum, Kuran-ı Kerim’de şöyle ifade edilmektedir: “Biz her şeyi bir ölçüye (bir düzene, plana) göre yarattık.”(Kamer Suresi, 49. ayet) Evrendeki ölçü ve dengeye Rahman Suresi’nde dikkat çekilmiş, insanın buna göre hareket etmesi, dengeyi boz-maması istenmiştir: “Güneş ve Ay bir hesaba göre (hareket etmekte)dir. Necm (bitki-ler, yıldızlar) ve ağaçlar (Allah’a) secde etmektedirler. Göğü Allah yükseltti ve mizanı (dengeyi) O koydu. Sakın dengeyi bozmayın.” (Rahman Suresi, 5-8. ayetler)

Allah’ın evreni yaratıp düzene koyduğu, Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiş-tir: “O, sabahı aydınlatandır. O, geceyi dinlenme zamanı, Güneş ve Ay’ı (vakitlerin tayini için) birer hesap ölçüsü kılmıştır. İşte bu, aziz olan (ve her şeyi) çok iyi bilen Allah’ın takdiridir.” (En’am Suresi, 96. ayet) Yüce Allah, yağmuru bir ölçüye göre in-dirdiğini şöyle haber vermektedir: “Gökten bir ölçüye göre suyu indiren odur. Biz onunla (kupkuru), ölü bir memlekete hayat veririz...” (Zuhruf Suresi, 11. ayet)

? Bilim, evrende var olan ölçü ve düzeni nasıl açıklamaktadır?

? Kur’an, evrende var olan ölçü ve düzeni nasıl açıklamaktadır?

Gökleri yedi kat üzerine yaratan O’dur. Rahman’ın bu yaratmasında bir dü-zensizlik bulamazsın. Gözünü bir çevir bak, bir çatlak görebilir misin? (Mülk suresi, 3.ayet)

Yukarıda geçen ayette Allah, insanın evrendeki düzen ve ahengi düşünmesini neden istemiştir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

15


Kur’an, sık sık evrendeki ölçü ve dengeyi hatırlatarak bunlar üzerinde düşün-memizi ister. Bu anlamda bize düşen görev, Allah’ın evrende koyduğu ölçü ve denge üzerinde düşünmek, incelemek, varlıklar âlemi için yararlı bilimsel çalışmalar ortaya koymaktır.

2. KAdER VE EVRENdEKİ yAsALAR

Kader, Allah’ın her şeyi önceden bilmesi yani neyin, ne zaman, nerede olaca-ğını belli bir ölçü, düzen ve plan içerisinde yaratmasıdır. Evrende var olan her şey zamanı gelince kadere uygun olarak gerçekleşir. Bu gerçekleşme olayına da kaza denir. Buharlaşan havanın yağmur ve kar taneleri şeklinde toprağa düşmesi, can-lıların bitkilerle olan oksijen ve karbondioksit değişimi gibi olayların tümü Allah’ın takdirine bağlıdır. Nitekim Yüce Allah bir ayette: “Biz her şeyi bir kadere (bir düzene, ölçüye, plana) göre yarattık.”(Kamer Suresi, 49. ayet) buyurmuştur.

Kaza ve kader kavramları, Allah’ın evreni ve içindeki varlıkları belirli bir plan dâhilinde, belirli bir ölçü içinde bir düzen, uyum ve değişmez yasalara bağlı olarak yaratmasını ifade eder. Bu durum evrenin yasalarının olduğunu ortaya koymaktadır.

EAllah, evreni kusursuz bir düzen ve denge üzerinde yaratmıştır. İnsanoğlu da evren-

deki bu düzen ve ahengi bozacak davranışlardan kaçınmalıdır. Çünkü yeryüzündeki hayat Allah’ın yarattığı bu düzen ve denge sayesinde sürmektedir.

BİLGİ KUTUSU

“Biz her şeyi bir kadere (bir düzene, ölçüye, plana) göre yarattık.” (Kamer Suresi, 49. ayet)!

? Kader kavramından ne anlıyorsunuz?

EAllah, evrendeki düzen ve işleyişi birtakım yasalara bağlamıştır. Bunlara “evrenin

yasaları” denir. Bu yasalar üç başlık altında sıralanır: Fiziksel yasalar, biyolojik yasalar ve toplumsal yasalar şeklindedir.

BİLGİ KUTUSU

16


Bu yasaların varlığını gösteren en önemli gösterge, evrendeki düzen ve varlıkların belli bir ölçüye göre yaratılmış olmalarıdır. Bunlar, fiziksel, biyolojik ve toplumsal ya-salardan oluşur.

fiziksel yasalar, maddenin oluşumu, yapısı, hareketi, değişimi ve maddeler arası ilişkiler ile ilgili yasalardır. Bu yasalar; deney, gözlem ve araştırmalar sonucu ortaya konulmuştur. Bu yasalar sayesinde Allah’ın evrende yarattığı düzen insanlar tarafından daha iyi anlaşılmış olur.

fiziksel yasalar evrenseldir. her zaman ve her yerde aynı sonucu verir. Örneğin “Su, deniz seviyesinde ve belli basınç altında 100 °c’ ta kaynar.”, “Isıtılan metaller gen-leşir.” Bu örnekler birer fiziksel yasayı belirtir. Yine eylemsizlik ilkesi gereğince, duran bir cisme bir kuvvet etki etmedikçe bu cisim hareket etmez. Örneğin, bir otomobil kendisine bir kuvvet etki etmedikçe yerinden hareket etmez. Bu yasalarda açıklanan olaylar gözlenebilir, ölçülebilir ve evrensel niteliktedir.

01.02: Evrende kusursuz bir düzen vardır.

? Fiziksel yasalar ne demektir?

17


fiziksel yasalar; Allah’ın üstün kudret sahibi olduğunun ve her şeyi hakkıyla bildiğinin göstergesidir. Bu konuda Allah şöyle buyurur: “Onlara bir delil de gecedir ki biz ondan gündüzü sıyırıp çekeriz de birden karanlığa gömülürler. Güneş de (bir delildir onlara), akar gider yörüngesinde. İşte bu çok güçlü ve her şeyi bilen Allah’ın yaratmasıdır...” (Yasin Suresi, 37-40. ayetler)

Allah, yeryüzünde yaşamın mümkün olabilmesi için, varlıklar arasındaki dü-zeni sağlayan fiziksel yasaları koymuştur. Evrensel olan bu yasalar, doğal dengeyi korur evrendeki ölçülü yaratılışın devamını sağlar. Böylece evrende yaşama ortamı oluşturur. Kur’an’da geçen “Allah, yeryüzünü sizin için bir döşek, gökyüzünü de bir tavan yaptı. Gökten su indirerek onunla size rızık olan çeşitli ürünler çıkardı.” (Bakara Suresi, 22. ayet) ayeti fiziksel yasalarla evrendeki yaşama ortamının oluşturulması arasındaki ilişkiyi açıklar.

Evrendeki fiziksel yasalar Allah’ın çizdiği bir kaderdir ve Allah’ın sonsuz güç sahibi olduğunun bir göstergesidir. fiziksel yasaları bilmek, çevremizde meydana gelen olayları anlamlandırmamıza katkı sağlar. Ayrıca fiziksel yasalar dayalı olarak gelişen teknolojik ürünler, insan yaşamını kolaylaştırır.

Evrendeki yasalardan biri olan biyolojik yasalar; canlıların oluşumu, gelişimi, üremesi ve canlılık özellikleriyle ilgili yasalardır. her şeyi bir sebebe bağlayan Allah; bitki, insan ve hayvanların oluşumunu biyolojik yasalara bağlı kılmıştır.

Biyolojik yasalar, fiziksel yasalar gibi evrenseldir; deney, gözlem ve araştırma-lar sonucu ortaya konulmuştur. Örneğin insanın yaşaması için solunum, sindirim ve dolaşım gibi sistemlere sahip olması gerekir. canlılar dış dünyayı algılayabilmek için ise duyu organlarına ihtiyaç duyarlar. İnsanın yaratılış gerçeği hakkında Allah şöy-le buyurur: “(Ey insanlar!) Biz sizi basit bir sudan yaratmadık mı? İşte o suyu, belli bir süreye kadar sağlam bir yere yerleştirdik, sonra da ona ölçülü bir biçim verdik...” (Mürselât Suresi, 20-23. ayet) Bir başka ayette ise yaratılış hakkında şöyle buyrulur: ”O (Allah), insanı alaktan (embriyodan) yarattı.” (Alak Suresi, 2. ayet)

? Fiziksel yasaların var oluş sebebi nedir?

? Biyolojik yasalar ne demektir?

? Biyolojik yasaların özellikleri nelerdir?

18


her şey Allah’ın bilgisi dâhilinde belli biyolojik yasalara göre gerçekleşir. Ba-lıklar, suda solunum yapabilmek için solungaca, kuşlar uçabilmek için iki kanada ihtiyaç duyarlar. Etle beslenen hayvanların çene yapıları, otla beslenen hayvanların çene yapılarından farklıdır. hayvanların vücut yapıları yaşamalarına uygundur. farklı bölgelerde yaşayan hayvan türleri buna örnek verilebilir.

Allah tarafından, ihtiyaçlarını karşılamaları için canlılara verilen birtakım biyo-lojik özellikler, evrenin yasalarına uygun olarak yaratılmıştır. Bu yasalar, doğadaki mükemmel bir düzen ve dengenin göstergesidir. Doğadaki dengenin bozulması canlılara zarar verir. Bizler de doğaya ve canlılara zarar vermemeli, biyolojik dengeyi korumaya çalışmalıyız.

Evrendeki yasalardan biri olan toplumsal yasalar; toplumsal oluşum, gelişim, değişim ve çözülme ile ilgilidir. Bu yasalar toplumsal olaylar arasında var olan se-bep - sonuç ilişkisini ifade eder. Örneğin gelir dağılımının adil olduğu toplumlarda yoksulluk azalır, adaletin olmadığı toplumlarda barış bozulur, eşitlik ve adalet yoksa bunalım ve kargaşa dönemleri yaşanır. Kuraklık sonucu açlık ve susuzluk yaşayan in-sanların, yaşanabilir yerlere göç etmeleri ve tarımsal üretimin azalıp sanayileşmenin artmasıyla köyden kente olan göçün hızlanması toplumsal yasalara örnek verilebilir.

01.03 Allah tarafından her canlı birtakım biyolojik özelliklerle donatılmıştır.

? Toplumsal yasalar ne demektir?

19


Kur’an-ı Kerim, toplumsal yasaların işleyişi hakkında düşünmeyi ve buna göre davranmayı öğütler: “Onlar yeryüzünde gezip kendilerinden öncekilerin sonunun nasıl olduğuna bakmazlar mı?...”(fâtır Suresi, 44. ayet) Toplumsal yasalar insanların çevresiyle uyum içerisinde yaşamasını sağlar.

Toplumsal yasalar, insanların birbirlerinin hak ve hukuklarına özen gösterme-lerini ve zarar verici davranışlardan kaçınmalarını gerektirir. Yapılan haksızlığın ya-panın yanında kâr kalmayacağı ve bundan tüm toplumun etkileneceği konusunda Kur’an’da şöyle buyrulur: “(Öyle) Bir fitneden sakının ki, aranızdan yalnız haksızlık edenlere erişmekle kalmaz (hepinize erişir)...”(Enfâl Suresi, 25. ayet) Bu bakımdan adalet, sağlık ve güvenlik konularında toplumsal bilincin oluşması, toplumun huzu-runa katkı sağlar. Bizler de toplumsal yasalar gereği, başkalarına iyilikte bulunmalı ve yararlı birey olmaya çalışmalıyız.

Toplumsal yasaların bir yönü, fiziksel ve biyolojik yasalar gibi evrenseldir. Top-lumsal yasalar da fiziksel ve biyolojik yasalar gibi olaylar arasındaki neden ve sonuç ilişkisi, gözlem ve deneylerle doğrulanmıştır.

ETKİNLİK

EToplumsal yasalar Kur’an-ı Kerim’de “sünnetullah” kavramıyla dile getirilir. Sünne-

tullah, Allah’ın evrene koymuş olduğu yasalardır. Bir ayette bu durum şöyle ifade edilir: “...Sen Allah’ın yasasında (sünnetullahta) hiçbir değişiklik bulamazsın. Sen Allah’ın yasa-sında asla bir sapma da göremezsin.” (Fâtır Suresi, 43. ayet)

BİLGİ KUTUSU

Tabloda yer alan ayetler, anlamca hangi yasalara işaret etmektedir Eşleştiriniz.

1“Allah, yeryüzünü sizin için bir döşek, gökyüzünü de bir tavan yaptı. Gökten su indirerek onunla size rızık olan çeşitli ürünler çıkardı.” (Bakara Suresi, 22. ayet)

Biyolojik yasalar

2 “O (Allah), insanı alaktan (embriyodan) yarattı.”(Alak Suresi, 2. ayet) Toplumsal yasalar

3

“Sizden önceki milletlerin başından nice olay-lar gelip geçmiştir. Yeryüzünde gezin dolaşın da yalancıların sonunun nasıl olduğuna bir bakın.” (Ali İmran Suresi, 137. ayet)

fiziksel yasalar

20


3. İNsAN İRAdEsİ VE KAdER

İslam dinine göre insan; düşünce, söz ve davranışlarında özgür bir varlıktır. Yüce Allah, insana akıl ve düşünme yeteneği vererek iyiyi ve kötüyü, doğruyu ve yanlışı birbirinden ayırt edebilecek özellikte yaratmıştır.

Özgür iradesiyle seçim yapabilen insan, bundan dolayı işlediklerinden sorum-lu tutulmuştur. Allah, Beled Suresi, 10. ayette: “Ona iki yolu (iyi ve kötüyü) gösterdik.” buyurarak nelerin iyi ve nelerin kötü olduğunu peygamberler aracılığıyla insanlara bildirmiş; bunların seçimini ise insana bırakmıştır. Bu durumla ilgili bir ayette insa-nın tercih özgürlüğüne şöyle vurgu yapılmıştır: ”Kim doğru yolu bulmuşsa, ancak kendisi için bulmuştur; kim de sapıtmışsa kendi aleyhine sapıtmıştır...” (İsra Suresi, 15. ayet)

“Kim doğru yolu seçerse bunu ancak kendi iyiliği için seçmiş olur, kim de doğru-luktan saparsa kendi zararına sapmış olur. Hiçbir günahkâr, başkasının günah yükünü üstlenmez...”(İsrâ Suresi, 15. ayet)!

01.04: İnsanoğlu, iyi yolu da kötü yolu da kendi özgür iradesiyle seçer.

21


? İnsan eylemleri kaça ayrılır? Bu eylemler nelerdir?

İnsanın eylemleri, zorunlu ve seçime dayalı eylemler olmak üzere iki kısımdır. Kalbimizin çalışması, nefes alıp vermemiz, sindirim sistemimizin çalışması bizim ira-demiz dışında gerçekleşir. Ne zaman, hangi anne ve babadan dünyaya geleceğimiz, cinsiyetimizin ne olacağı, nerede ve ne zaman öleceğimiz gibi konular bizim tercihi-mize bırakılmamıştır.

Kişinin, özgür iradesiyle yapıp ettiklerini kadere bağlaması doğru değildir. Örneğin alkollü bir kişinin yaptığı kazadan, kaderini ve Allah’ı sorumlu göstermesi yanlıştır. Çünkü böyle yapan kişi, Allah’ın kendisine verdiği aklı, düşünme gücünü ve seçme özgürlüğünü yok saymaktadır. Sorumluluğu kendisinde değil, başka yerler-de aramaktadır.

ÖNLEM ALMAK

Bir gün Hz. Ömer, Şam ‘a doğru yola çıkar. Başkomutan Ebu Ubeyde, Hz. Ömer’i karşılar ve Şam’da veba hastalığının yayıldığını söyler. Bunun üzerine Hz. Ömer, ilk muhacirler ve ensarla Şam ‘a girip girmeme hususunu konuşur. Muhacir ve ensardan bir kısmı Şam ‘a girmeyi uygun görürken diğer bir kısmı girmeyi uygun görmez.

Bunun üzerine Hz. Ömer, orada bulunanlara sabahleyin erkenden geriye dö-neceklerine ve Şam’a girmeyeceklerine karar verdiğini söyler. Ebu Ubeyde, “Allah’ın kaderinden mi kaçıyorsun?” diyerek Hz. Ömer’e itiraz eder.

Hz. Ömer, “Keşke bunu senden başkası söyleseydi ey Ebu Ubeyde! Evet, Allah’ın kaderinden yine Allah’ın kaderine kaçıyoruz. Ne dersin, senin develerin olsa da bir tarafı verimli diğer tarafı çorak bir vadiye inseler. Develerini verimli yerde ot-latsan Allah’ın kaderiyle otlatmış, çorak yerde otlatsan yine Allah’ın kaderiyle ot-latmış olmaz mıydın?” der. Bu sözüyle Hz. Ömer, doğruyu tercih etmenin ve gerekli tedbirleri almanın da kader olduğunu vurgulamıştır.

Yukarıdaki metinden hareketle kaderi nasıl anlamalıyız?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

22


3.1. İnsanın Özgürlüğü ve sorumluluğu

Özgürlük; kişinin herhangi bir zorlama ve baskı altında olmadan, serbest bir şekilde, kendi isteği ve düşüncesiyle karar verebilmesi demektir. Sorumluluk ise ve-rilen karar sonrasında doğan sonuçların kabul edilmesidir. İslam dini, söz ve davra-nışlardan sorumlu tutulmayı akıl ve özgür iradeye bağlı kılmıştır. Akıl ve irade sahibi olmayan diğer tüm canlılar, yaptıkları davranışlardan sorumlu tutulmazlar.

Yüce Allah, insana yüklemiş olduğu sorumluluğu gücüyle sınırlı kılmıştır. Bu durum Kur’an’da şöyle ifade edilir: “Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez. herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır... “ (Ba-kara Suresi, 286. ayet) Bundan dolayı dinimiz, insanın gücünü aşan uygulamaları sorumluluk alanı dışında değerlendirir.

Diğer varlıklardan farklı olarak sadece insana akıl ve irade verilmiştir. İnsan sahip olduğu özgür iradesiyle karar verir ve seçimini yapar. İyi tercihin karşılığında sevap, kötü tercihin karşılığında ise günah kazanır.

Dinimizce insan, düşün-ce, söz ve davranışlarında öz-gür bir varlıktır. İnsanda var olan bu özellik, sorumluluğu da beraberinde getirmektedir. Allah, insana akıl ve düşünme yeteneği vererek, onu iyiyi ve kötüyü, doğru ile yanlışı ayırt edebilecek bir özellikte yarat-mıştır. Ayrıca kitaplar ve pey-gamberler göndererek insana iyiyi kötüyü, faydalıyı zararlıyı açıklamış; onu seçimlerinde serbest bırakmıştır. Bu durum Kur’an’da şöyle belirtilmekte-

? Özgürlük ve sorumluluk kavramları ne anlama gelmektedir?

? Canlılar arasında neden sadece insan sorumlu tutulmuştur?

“İnsanın özgür olması ile sorumlu olması arasında nasıl bir ilişki vardır?”!

01.05: İnsan, düşünce söz ve davranışlarında özgür bir varlıktır.

23


dir: “Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik; ister şükreder, ister nankörlük eder.” (İnsan Suresi, 3. ayet)

İnsan, kendi özgürlük alanı içinde Allah’ın gönderdiği bilgileri dikkate almalı-dır. İyi ve güzel olanı yapmalı, kötü ve yanlıştan uzaklaşmalıdır. Yaptığı davranışlarda “Kaderim böyle, ne yapayım?” anlayışından vazgeçmeli, sahip olduğu akıl, irade ve özgürlüğü iyi yönde kullanmalıdır. Çünkü insan, özgür irade sahibi olması nedeniyle yaptıklarından sorumludur ve bunların karşılığını görecektir.

3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık

Emek; bir işin yapılması için harcanan beden ve kafa gücüdür. Diğer bir ifadey-le emek; İnsanın bir amaca ulaşması, bir yarar elde etmesi için zihinsel ve bedensel olarak çaba sarf etmesi, gayret göstermesidir. Rızık ise canlıların ihtiyaç duyduğu ve yararlandığı, Allah tarafından sağlanan her türlü nimet anlamına gelir.

Allah, tüm canlıların ihtiyaçlarını karşılamak üzere, onların ihtiyaç duydukları şeyleri ilahi bir plan dâhilinde yaratmıştır. Konu ile ilgili olarak Yüce Allah Kur’an’da şöyle buyurmaktadır: “Yeryüzündeki her canlının rızkı Allah’a aittir.” (hud Suresi, 6. ayet) Dolayısıyla insanlar Allah’ın sunduğu bu rızkı kendileri arayıp bulmalıdırlar. Yine Allah Kur’an’da: “…Yeryüzüne dağılın ve Allah’ın lütfunu isteyin.” (cuma Suresi, 10. ayet) buyurarak insanın, çalışıp kazanç sağlayabileceği imkân ve ortamı araştır-ması gerektiğini belirmektedir.

“Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez. Herkesin kazandığı iyi-lik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır... “ (Bakara Suresi, 286. ayet)

Yukarıdaki ayette verilmek istenen mesaj nedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

“Çalışmadan, çaba harcamadan boş boş oturan bir kişinin, “Rızkı veren Allah’tır.” deyip beklemesi doğru mudur?”!

? Emek ve rızık kavramları ne anlama gelmektedir?

24


İslam, emeğe dayanmayan tefecilik ve kumar gibi çalışmadan kazanmayı ve üretmeden tüketmeyi hoş karşılamaz. Emek sarf edilmeden elde edilen tüm ka-zançlar dinimizce haram sayılmıştır. Dinimiz, el açıp dilenmeyi, “Rızkı veren Allah’tır.” diyerek çaba ve gayret göstermeden başkalarından beklemeyi uygun görmez. Pey-gamberimiz emek sarf ederek kazanmanın önemini şu sözüyle dile getirir: “Kimse, kendi kazancından daha hayırlı bir rızık asla yememiştir...”(Buhari, Büyü, 15.) Bir baş-ka sözünde Peygamberimiz, kişinin kendi el emeği alın teriyle kazanmasının öne-mini şöyle vurgulamıştır: ”Sizden herhangi birinizin sırtına bir bağ odun yüklenip satması, dilenmesinden hayırlıdır...” (Buhari, Zekât, 50, 53; Müslim, Zekât, 106.)

01.06: İnsan için ancak çalıştığının karşılığı vardır.

? Dinimiz, çalışmadan ve emek sarf etmeden elde edilen kazancı nasıl değer-lendirir?

EAllah’ın insanlara örnek olarak gönderdiği peygamberler, kendi emekleriyle geçim-

lerini sağlamışlardır. Hz. Âdem çiftçilik, Hz. Musa çobanlık, Hz. Zekeriya marangozluk, Hz. İdris terzilik, Hz. Davut demircilik ve Hz. Muhammed (s.a.v.) ticaret yapmıştır.

BİLGİ KUTUSU

25


Dinimize göre helal yolla çalışmak bir ibadettir. Kur’an, insanın ancak çalışarak birtakım şeyleri hak edebileceğini, emeğinin karşılığını mutlaka göreceğini bildir-miştir. Konu ile ilgili olarak Yüce Allah Kur’an’da şöyle buyurmaktadır: “İnsan ancak çalıştığının karşılığına sahip olur. Onun çalışması şüphesiz görülecek ve ona karşılığı tastamam verilecektir.” (Necm Suresi, 39-4. ayet)

ASLAN MI YOKSA TOPAL TİLKİ Mİ OLMALI?

Bir gün adamın biri avlanmak için ormana gider. Geceyi orada geçirmeye karar verir. Fakat yırtıcı hayvanlardan korktuğu için büyük bir ağaca çıkar. Ağaçta iken bir inilti duyar. Etrafına bakınır ve aşağıda kötürüm bir tilki görür.

Adam:”Acaba bu tilki ne yer, ne içer? “ diye düşünürken uzaktan bir aslanın geldiğini görür. Aslanın ağzında bir ceylan vardır. Aslan ağacın dibine gelir. Ceylanı parçalar, bir güzel karnını doyurur ve çekilir gider. Aslan gidince kötürüm tilki sürü-ne sürüne ceylandan arta kalanları yemek üzere yaklaşır. O da aslanın artıkları ile karnını doyurur.

Ağaçtaki adam şöyle düşünür: “Yaaa... Demek ki kötürüm bir hayvanın bile yiyeceğini Allah (cc) ayağına gönderiyor ve onu aç bırakmıyor. Öyle ise ben niye çalışıp yoruluyorum? Bundan sonra ben de bir köşeye çekilip beklemeliyim.”

Bu düşünceyle adam, yol üzerindeki bir mağaraya girer, başlar beklemeye. Bir gün, iki gün, üç gün bekler. Fakat gelen, giden olmaz. Kimse ona yiyecek içecek, bir şey getirmez. Sonunda adam açlıktan baygın düşer. Uyku ile uyanıklık arasında kendisine şöyle seslenildiğini işitir:

“Kalk, behey tembel adam! Ne yatıp duruyorsun? Elin ayağın tutuyorken bu miskinlik, bu tembellik niye? Niçin kendini kötürüm tilkinin yerine koyuyor-sun? Git, aslan gibi ol, avlan. Hem kendin ye hem de artanı ile başka bir yatalak geçinsin!”(Sadi Şirazî, Bostan, s.118-119)

Yukarıdaki kıssada verilmek istenen mesaj nedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

26


3.3. dünya Hayatının sonu: Ecel ve Ömür

Ömür, insanın doğumundan ölümüne kadar geçen sınırlı zaman dilimine de-nir. Ömrünü tamamlayan her varlığın yaşamı sona erer. İşte ömrün bittiği, hayatın sona erdiği zamana da ecel denir.

Evrendeki varlıkların hiçbiri sonsuz değildir. her varlık kendisi için belirlenmiş bir ömre sahiptir. her canlı gibi insan dünyaya gelir, belli bir süre yaşadıktan son-ra ölür. Tohum tanesi toprağa atıldığında filizlenir, gelişip büyür. Belli bir süre son-ra kuruyup toprağa karışır. “Yaratılan her varlığın bir sonu vardır.” kuralı Kur’an’da şöyle belirtilmiştir:”her canlı, ölümü tadacaktır. Sonunda bize döndürüleceksiniz.” (Ankebût Suresi, 57. ayet)

Yaşadığımız dünyanın ve evrenin de bir sonu vardır. Aynı durum diğer gök ci-simleri ve gezegenler içinde geçerlidir. Dünya hayatı Allah’ın evrende yarattığı ilahi düzen ve ölçü içerisinde sürüp gider. Kur’an’da fâtır Suresi, 13. ayette evrenin belir-lenmiş bir süreye bağlı olduğu şöyle açıklanır: “... (Güneş ve Ay’dan) her biri, belirlen-miş bir süreye kadar hareketlerini sürdürürler...”

? Ecel ve ömür kavramları ne anlama gelmektedir?

“Sonsuza kadar yaşayan bir canlı türü duydunuz mu?”!

01.07: Her canlı doğar, yaşar ve ölür.

27


Yaşadığımız dünyanın ve evrenin de bir sonu vardır. İşte bu günde dünya-nın ömrünün bitmesine, evrenin yok olmasına “kıyamet”, bu olayın gerçekleşmesi-ne de “kıyametin kopması” denir. Kıyamet vaktinin bilinemeyeceği konusunda ise Kur’an’da şöyle buyrulur: “Kıyametin ne zaman kopacağı hakkındaki bilgi, ancak Allah’ın katındadır...” (Lokman Suresi, 34. ayet)

4. ALLAH’A GüVENMEK (TEVEKKüL)

Tevekkül, Allah’a teslim ol-mak, güvenmek, dayanmak ve sığınmak demektir. Dinî terim olarak ise bir amaca ulaşmak için elden gelen tüm gayreti göste-rip gerekli olan her türlü tedbiri aldıktan sonra, o işin sonucunun Allah’a bırakılmasıdır.

İnançlı insanın özelliklerin-den biri de yaptığı ve yapacağı iş-lerde Allah’a güvenmesidir. Bilinç-li bir Müslüman gücü oranında elinden gelen tüm gayreti göster-dikten sonra sonucu ve başarıyı Allah’a bırakır. Çünkü Allah’ın des-tek ve yardımı olmadan hiçbir şe-yin gerçekleşmeyeceğini bilir.

“Allah’a dayandım!” diye sen çıkma yataktan...Ma’nayı tevekkül bu mudur? Hey gidi nadan!Ecdadını, zannetme, asırlarca uyurdu; Nerden bulacaktın o zaman eldeki yurdu?

Mehmet Akif Ersoy, Safahat, s.453.

!

? Dünya hayatının son bulması hangi olayla gerçekleşecektir?

? Tevekkül ne demektir? Doğru tevekkül anlayışı nasıl olmalıdır?

01.08: Yalnız Allah’a dayanmak ve ondan beklemek

28


Tevekkül, Müslümanların imanlarının bir sonucudur. Tevekkül eden kimse Allah’a kayıtsız şartsız teslim olmuş, O’ndan razı kimsedir. Tevekkülde başkasının yardımına güvenmeyip yalnız Allah’a sığınarak çalışmak inancı vardır. Konuyla ilgi-li bir sözünde Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “Bir şey istediğin zaman yalnız Allah’tan iste. Yardım dilediğin zaman Allah’tan dile. Şunu iyi bil ki bütün yaratıl-mışlar el birliği ile sana bir menfaat bahşetmek isteseler, Allah’ın sana yazdığından daha fazlasını bağışlayamazlar. Yine yaratılmışların tümü elbirliği ile sana bir zarar vermek isteseler, Allah’ın sana takdir ettiğinden fazlasını yapamazlar.” (Tirmizi Sü-nen, fi sıfati’l- Kıyame, 60)

İnsanın çalışmayı bırakıp tembellik ederek kendisinin yapması gereken işleri Allah’a havale etmesi, doğru bir tevekkül anlayışı değildir. Örneğin bir öğrenci dersi-ne çalışmadan “Ben Allah’ın yardımına güveniyorum, Allah bana yardım eder.” diye-rek sınava girmesi yanlış bir tevekkül anlayışıdır. Çalışmadan, hiçbir çaba gösterme-den başarılı olmayı beklemek tembelliktir, miskinliktir.

Tevekkül, tembellik ve miskinliği gerektirmez. Gerçek mütevekkil çalışmadan kazanılmayacağını, ekmeden biçilmeyeceğini bilen kimsedir. Konuyla ilgili ayette: “...Kim Allah’tan korkarsa Allah ona (darlıktan genişliğe) bir çıkış yolu ihsan eder. ve ona beklemediği yerden rızık verir. Kim Allah’a güvenirse Allah, ona yeter. Şüphesiz Allah emrini yerine getirendir. Allah her şey için bir ölçü koymuştur.” (Talâk Suresi, 2 ve 3. ayet)

Sevgili Peygamberimiz, yaşadığı birçok olayda öncelikle tedbirini almış, sonra Allah’a tevekkül etmiştir. Peygamberimiz tevekkülden önce tedbir almanın önemini

? Doğru olmayan tevekkül anlayışı nedir?

EHz, Ömer bir gün camiye girdiğinde, oturmuş sohbet eden bir topluluk görür. Yanla-

rına yaklaşıp sorar,- Sizler kimsiniz, ne iş yaparsınız?- Bizler mütevekkil (Allah’a tevekkül eden) insanlarız. Çalışmayız, Allah her canlının

rızkını yaratmıştır. Bizler vaktimizi ibadetle geçiririz.Bu sözlere, çok kızan Hz. Ömer,- “Sizler mütevekkil (Allah’a tevekkül eden) değil, müteekkil (hazır yiyici, başkasının

sırtından geçinen, asalak) insanlarsınız! Gerçek mütevekkil, tohumunu tarlaya atan ve on-dan sonra Allah’a güvenip dayanan kimsedir.” der ve onları camiden çıkartır.

BİLGİ KUTUSU

29


şöyle vurgulamıştır: ”Bir adam Peygamberimize gelerek: ‘hayvanımı bağlayarak mı yoksa serbest bırakarak mı Allah’a tevekkül edeyim?’ diye sormuştu. Peygamberimiz de, ‘Bağla ve tevekkül et!’ buyurdu.” (Tirmizî, Kıyamet, 61.)

5. AyETE’L-KüRsİ VE ANLAMI

Ayete’l-Kürsi Anlamı

Bismillâhirrahmanirrahim

Allahü lâ ilâhe illâ hüve’l-hayyü’l-kayyûm.

Lâ te´huzuhûsinetun ve lâ nevm.

Lehûmâfis-semâvâti ve mâ fil-ard.

Men zelleziyeşfeuındehû illâ biiznih.

Ya´lemumâbeyneeydihim ve mâhalfehum

ve lâ yuhîtûnebişey´inminılmihî illâ bimaşâ´,

vesi´akürsiyyühü’s-semâvâtivel-ard.

ve lâ yeûduhûhifzuhumâ ve huvel-aliyyul-azim.

Esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın adı ile; Allah, kendinden başka İlah olmayan, kendisi uyuklamayan ve uyumayan, daima diri olan ve her an yarattıkları-nı gözetip durandır. Göklerde ve yer-de olan her şey O’nundur. O’nun izni olmadan katında kim şefaat edebilir? O, insanların geçmişlerini ve gelecek-lerini bilir. Onların işlediklerini ve işle-yeceklerini bilir. Dilediğinden başka ilminden hiçbir şey kavrayamazlar. O’nun hükmü gökleri ve yeri kuşat-mıştır. Onların korunması ona ağır gelmez; O pek yücedir, pek büyüktür.

“Çalış! “dedikçe dinimiz, çalışmadın, durdun,Onun hesabına birçok hurafe uydurdun!Sonunda bir de “tevekkül” sokuşturup araya,Zavallı dini çevirdin maskaraya!

Mehmet Akif Ersoy, Safahat, s. 240.

Şiirde hangi tutum ve davranışlar eleştirilmektedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

30


NELER ÖĞRENDİK?

1. Kaza ve kader kavramlarını öğrendik.

Kader, Yüce Allah’ın ezelden ebede kadar olacak şeylerin hepsini önceden bi-lip belirlemesi, kaza ise Allah’ın önceden belirlediği şeylerin yeri ve zamanı geldiğin-de gerçekleşmesidir.

2. Allah’ın her şeyi bir ölçüye göre yarattığını örneklerle öğrendik.

Çevremizdeki varlıklara baktığımızda her şeyin belli bir ahenk ve düzen içeri-sinde hareket ettiğini görürüz. Deniz ve göllerdeki tuz, suda yaşayan canlıların ya-şamlarına uygun orandadır. Gezegen ve yıldızların büyüklükleri, aralarındaki mesa-fe, evrendeki düzen ve dengeyi sarsmayacak şekilde Allah tarafından konulmuştur.

3. Evrendeki fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasaların neler olduğunu öğrendik.

fiziksel yasalar, maddenin oluşumu, yapısı, hareketi, değişimi ve maddeler arası ilişkileri ile ilgili yasalardır. Biyolojik yasalar; canlıların yapısı, beslenmesi, geliş-mesi ve üremesiyle ilgili yasalardır. Toplumsal yasalar; toplumsal oluşum, değişim ve çözülme ile ilgili olan yasalardır.

4. İnsanın akıl ve irade sahibi olması ile özgür ve sorumlu bir varlık olması arasındaki ilişkiyi öğrendik.

Allah, insana akıl ve özgür irade vererek iyiyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı ayırt edebilecek ve istediğini tercih edebilecek özellikte yaratmıştır. Bu durum söz ve dav-ranışlardan sorumlu tutulmayı, yapılan iyilik ve kötülüklerin sonucuna katlanmayı beraberinde getirmiştir.

5. İnsanın çalışmasının karşılığını alacağı bilinciyle hareket etmesi gerektiğini öğrendik.

İnsanın yapacağı hiçbir çalışma karşılıksız kalmayacaktır. Bu dünya sebepler dünyasıdır. Bize düşen rızkın temini için emek sarf etmek ve çalışmaktır. Allah emek sarf edilmeden elde edilen kazancı haram kılmıştır.

6. Her canlının bir sonu olduğunu öğrendik.

Dünyaya gelen her canlı, belli bir süre yaşadıktan sonra yaşamı son bulur. Bu durum Rahman Suresi, 26-27. ayette şöyle anlatılır: “Yeryüzünde bulunan her canlı sonludur. Sadece kerem sahibi, Yüce Rabb’inin varlığı süreklidir.”

7. Allah’a güvenmenin (tevekkül) pasif bir bekleyiş olmadığını öğrendik.

Tevekkül, kişinin bir işe başlarken elinden gelen tüm gayreti gösterip sonucu Allah’a bırakması demektir. Tevekkülde esas olan kişinin kendine düşeni yapmasıdır.

31


İnsanın tembellik ederek kendisinin yapması gereken işleri Allah’a havale etmesi, doğru bir tevekkül anlayışı değildir.

8. Kaza ve kaderle ilgili toplumda yaygın olan yanlış anlayışların sebeplerini öğrendik.

Allah her şeyi birtakım sebeplere bağlamıştır. İnsan bu sebepleri olumlu ya da olumsuz yerine getirmesine göre, Allah da o sebeplerin sonucunu yaratır. İnsan-lar kaderi bahane ederek kendilerini sorumluluktan kurtarmaya çalışırlar. Bir insan “Allah böyle yazmış.” diyerek günah işleyemeyeceği gibi, günah işledikten sonra da “Ben ne yapayım, alın yazım buymuş.” deyip kaderi suçlayamaz. Çünkü bu fiiller, in-sanların bizzat kendi tercihlerine uygun olarak Allah tarafından yaratılmışlardır. Ka-der ve kazaya güvenip çalışmayı bırakmak, olumlu sonucun sağlanması ya da olum-suz sonuçların önlenmesi için gerekli sebeplere sarılmamak ve tedbirleri almamak, İslam’ın kader anlayışı ile bağdaşmaz.

32


dEĞERLENdİRME sORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi kaderin tarifidir?

A. Allah’ın önceden takdir ve tayin ettiği olayların yeri ve zamanı geldiğinde ortaya çıkmasıdır.

B. Allah’ın bütün olayları ne zaman, nerede ve nasıl olacağını önceden bilip takdir etmesidir.

c. Ömrün bittiği, dünya hayatının sona erdiği vakittir.D. İnsanın doğumundan ölümüne kadar geçen zamandır.

2. Allah’ın önceden planlayıp takdir ettiği şeylerin yeri ve zamanı gelince meydana gelmesine ne ad verilir?

A. KazaB. Kader c. ŞerD. hayır

3. Aşağıdaki tutum ve davranışlardan hangisi kader inancıyla çelişir?

A. Öğrencinin sınava çalışarak girmesiB. hastalanan kişinin tedavi için doktora başvurmasıc. Şoförün uzun yola çıkmadan önce arabasının bakımını yapmasıD. ‘’Rızık Allah’tandır.’’ deyip kişinin çalışmayı terk etmesi

4. Allah evrenin düzenini ve işleyişini birtakım yasalara bağlamıştır. Evrendeki varlıklar bir ölçüye göre yaratılmış ve evrene yasalar konulmuştur.

Aşağıdakilerden hangisi evrenin yasalarından biri değildir?

A. fiziksel yasalarB. hukuki yasalarc. Toplumsal yasalarD. Biyolojik yasalar

5. ‘’Bilmez misinki Allah, geceyi gündüzün ve gündüzü gecenin peşi sıra ge-tirmektedir. Güneşi ve A’yı da buyruğu (yasası) altına almıştır. Bunların her biri belli bir süreye kadar hareketine devam eder. ve Allah, yaptıklarınızdan tamamen haberdardır .“ (Lokman Suresi, 2. ayet)

Yukarıdaki ayette evrende bulunan yasalardan hangisine dikkat çekilmektedir?

A. Biyolojik yasalar B. fiziksel yasalarc. Toplumsal yasalarD. Ahlaki yasalar

33


6. Isıtılan metallerin genleşmesi, suyun 100 derecede kaynaması, atılan bir cismin yere düşmesi.

Yukarıda geçen örneklerde hangi yasadan bahsedilmektedir?

A. Kimyasal yasalarB. fiziksel yasalarc. Toplumsal yasalarD. Biyolojik yasalar

7. İnsan sahip olduğu hangi özellikten ötürü davranışlarından sorumlu tutulur?

A. Akıl ve hayatB. Akıl ve rızıkc. Akıl ve özgürlükD. Akıl ve kutsal kitaplar

8. İnsanın başarıya ulaşmak için, doğru yöntemleri uygulayarak çaba harcadıktan sonra, işin sonucunu Allah’a bırakıp O’na güvenmesine ne ad verilir?

A. SabırB. Rızac. TevekkülD. Şükür

9. Aşağıda verilen kavramlardan hangisi yanlış açıklanmıştır?

A. Rızık: Allah’ın biz insanlara vermiş olduğu yiyecek, içecek ve diğer imkânların hepsi

B. âlem: Allah’ın yaratmış olduğu bütün varlıkları içine alan en büyük sistemc. İrade: İnsanın bir şeyi yapıp yapmamaya karar verme gücüD. Tevekkül: İnsanın başına gelebilecek bir olayı önceden tahmin edebilme

gücü

10. Allâhü la ilahe illâ huvelhayyül-……………… La te’huzühû sinetün velâ nevm Lehû mâfissemâvâtivemâ fil-ard Men zellezî …………………. indehû illâ biiznih …….…………ma beyne eydihim vema halfehum velâyuhîtûne bişey’in minilmihî illâ bimâşâevesiakürsiyyühüs-…………… vel-ard velâyeûdühûhıfzuhümâ ve hüvel-aliyyül-azîm

Yukarıdaki Ayet’el Kürsi’de boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A. Kayyum – semavati –yeşfau - ya’lemuB. Kayyum – yeşfau – ya’lemu - semavatic. Ya’lemu – semavati – yeşfau - kayyumD. Kayyum – yeşfau – semavati - ya’lemu

üNİTEdE ÖĞRENdİKLERİMİZİ NOT EdELİM

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

.

2. ÜNİTE

ZEKÂT, HAC VE KURBAN İBADETİ

ÖĞRENME ALANI: İBADET

Hac ibadetinin dünya Müslümanları açısından önemi nedir?

Zekât ibadetinin kişi ve toplum açısından ne gibi faydaları vardır?

36



Bu ünitenin sonunda;

1. Paylaşma ve yardımlaşmanın birey ve toplum için önemini öğreneceksiniz.2. İslam’ın paylaşma ve yardımlaşmaya verdiği önemi öğreneceksiniz. 3. Paylaşma ve yardımlaşma ibadeti olarak zekât ve sadakanın kimler tarafın-

dan, kimlere, nelerden, nasıl verileceğini öğreneceksiniz. 4. Zekât ve sadakanın birey ve topluma katkılarını öğreneceksiniz. 5. Ülkemizdeki soysal yardımlaşma kurumlarını öğreneceksiniz. 6. hac ve umre ile ilgili mekân ve kavramların anlamlarını öğreneceksiniz. 7. hac ibadetinin nasıl ve niçin yapıldığını öğreneceksiniz. 8. haccın bire ve toplum üzerindeki etkilerini öğreneceksiniz. 9. hac ve umrenin Müslümanlar arası iletişim ve etkileşime nasıl katkı sağladı-

ğını öğreneceksiniz. 10. Kurban ibadetinin anlamını, sosyal dayanışma ve yardımlaşma açısından

önemini öğreneceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Zekât, Hac ve Kurban

Tavaf

Sa’y

VakfeMina

Kurban

Safa ve Merve Arafat

Müzdelife

Kabe

Umre

İhram

37


GİRİŞBu ünitede paylaşma ve yardımlaşma kavramlarından bahsedilmektedir. Bi-

rey ve toplum açısından paylaşma ve yardımlaşmanın gerekliliğine dikkat çekilerek İslam’ın bu konudaki uygulaması ve şartı olan zekât ve sadaka kavramları açıklan-maktadır. Soysal yardımlaşma kurumları ve görevlerinden söz edilmektedir. hac ve umre ile ilgili kavramlar açıklanarak hac ibadetinin nasıl ve niçin yapıldığı, birey ve toplum üzerindeki etkileri vurgulanmaktadır. Son bölümde ise kurban ibadetinin anlamı, sosyal dayanışma ve yardımlaşmaya katkısı açıklanmaktadır.

1. İNsANIN PAyLAŞMA VE yARdIMLAŞMA İHTİyACI

her insan doğduğu andan iti-baren yeme, içme, barınma ve ko-runma gibi birtakım temel ihtiyaç-larını karşılamak için başkalarının yardımına ihtiyaç duyar. Zamanla başkasına olan ihtiyacı azalır ancak bu ihtiyaç hiçbir zaman tam olarak ortadan kalkmaz. Bu nedenle in-san, yaşamını bir toplumun üyesi olarak yardımlaşma ve paylaşma içerisinde sürdürmek zorundadır.

İnsanlar yaşadıkları toplum içerisinde ekonomik bakımdan eşit olanaklara sahip değildirler. her toplumda zengin insanlar olduğu gibi yoksul olanlar da vardır. Böyle durumlarda zengin insanların yok-sul insanlara yardım etmesi gerekir. Çünkü zenginlerin malları üzerinde yoksulların hakları olduğunu Za-riyat Suresi, 19. ayette Rabbimiz: “Mallarında, muhtaç ve yoksullar için bir hak vardır.” şeklinde buyur-muştur.

? Paylaşma ve yardımlaşma olmasaydı toplumda ne tür sorunlar yaşanırdı?

02.01: İnsan doğduğu andan itibaren birilerinin yardımına muhtaçtır.

38


Nasıl ki vücudumuzun bütün organları birbirine bağlı ise ve biri, diğerine ihtiyaç duyuyorsa toplum içerisinde yaşayan insanlar da öyledir. Onun içindir ki insanlar, başkalarından yardım alarak ve onlara yardım ederek dayanışma içerisinde yaşamlarını sür-dürürler. Öğretmenin doktora, dokto-run fırıncıya ihtiyaç duyması bunun açık bir örneğidir.

Paylaşma ve yardımlaşma, toplumsal barışa, huzura ve dayanışmaya katkı sağ-lar. Aynı toplumda yaşayan insanların paylaşma ve yardımlaşma açısından birbir-lerinin ihtiyaçlarını gidermeleri toplum bilincini güçlendirir. Aynı zamanda bu yar-dımlaşma ve paylaşmalar toplumdaki ekonomik ve sosyal dengesizlikleri de önler. Malını fakir ve kimsesiz ile paylaşmak aradaki sevgiyi artırır, toplumsal dayanışmayı geliştirir. cimrilik, bencillik, kıskançlık gibi kötü duygu ve davranışlara engel olur. Sevgi, dayanışma ve sorumluluk gibi davranışların gelişmesine katkı sağlar.

? Paylaşma ve yardımlaşmanın bireysel ve toplumsal ne gibi faydaları vardır?

Eİnsanlar, maddi yönden olduğu gibi

manevi yönden de başkalarına ihtiyaç du-yarlar. Sevinçlerini, üzüntülerini, sıkıntılarını bir başkasıyla paylaşmak, iyi ve kötü günle-rinde dostlarının yanlarında olmalarını bek-lemek insanda var olan manevi yönden ihti-yaçlardır. Çünkü “Mutluluklar paylaşıldıkça artar, üzüntüler paylaşıldıkça azalır.”

BİLGİ KUTUSU

İnsanın tek başına bütün ihtiyaçlarını karşılaması mümkün müdür? Neden?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

39


2. İsLAM’IN PAyLAŞMA VE yARdIMLAŞMAyA VERdİĞİ ÖNEM

İslamiyet; sevgi, kardeşlik, yardımlaş-ma ve dayanışma dinidir. İnsanların kardeşçe, paylaşma ve yardımlaşmaya önem vererek yaşamalarını ister. Yüce Allah; kutsal kitabımız Kur’an-ı Kerim’de, iyilik yapmamızı, kötülükten sakınmamızı ve birbirimizle yardımlaşmamızı istemiştir. Günah ve düşmanlıkta ise yardım-laşmamamız gerektiğini vurgulamıştır.

Rabbimiz, insanların yardımlaşma ve dayanışma içinde olmaları gerektiğini Bakara Suresi, 215. ayette şöyle buyurmuştur: “De ki: ...harcadığınız her şey, ana-baba, yakınlar, ök-süzler, yoksullar ve yolda kalmış kişiler içindir. Allah yapacağınız her hayrı (iyiliği) bilir.” Mâûn Suresinde ise yoksulu yedirmeyenler, yetimi dışlayanlar, yardıma engel olanlar kınanmıştır. Peygamberimiz de bir sözünde: “Yetimin başı-nı okşa, yoksulu doyur.” (heysemî, Mecmaü’z-

Zevâid, c 8, s. 160.) buyurarak yetim ve yoksula yardımı emretmiştir.

İnsanlara yardım etmek, in-sanlarla bir şeyler paylaşmak için ille de zengin olmak gerekmez. Rabbi-miz bollukta da darlıkta da başka-larına yardım etmenin gerekliliğini Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmuş-tur: “Takva sahipleri (sorumlulukla-rının bilincinde olanlar), bollukta da darlıkta da Allah için harcarlar (infak ederler), öfkelerini yutarlar ve İnsan-ları affederler, Allah da güzel davra-nışta bulunanları sever.” (Al-i İmran Suresi, 134. ayet)

“Komşusu aç iken, tok yatan bizden değildir.” (Buharî, Edeb, 12.)!

02.02: Paylaşmak ibadettir.

Mü’min insanların kardeşliği konu-sunda Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “Mü’minler birbirlerini sevmekte, birbirlerine acımakta ve birbirlerini korumakta bir vücu-dun uzvuna benzerler. Vücudun herhangi bir uzvu hasta olduğu zaman, diğer uzuvlar da bu sebeple rahatsız olur.” (Buharî, Edeb 27; Müs-lim, Birr 66)

E BİLGİ KUTUSU

40


Peygamberimiz de Müslümanların yardımlaşmada hassasiyet sahibi olmala-rını bir sözünde şöyle vurgulamıştır: “Komşusu aç iken, tok yatan bizden değildir.” (Buharî, Edeb, 12.) O, bu sözüyle zor durumda olanlara yardım etmeyen, onların için-de bulunduğu duruma duyarsız kalan kimselerin dinî ve insani görevlerini yerine getirmediklerini vurgulamıştır.

Peygamberimiz ve arkadaşları, İslam’ın geldiği ilk dönemlerde yaşanan yoğun baskı ve zulüm karşısında mükemmel bir paylaşma ve yardımlaşma örneği sergile-mişlerdir. Mekkeli Müslümanlar, Medine’ye göç ettiklerinde bütün mal ve varlıklarını geride bırakmışlardır. Medineli Müslümanlar ise sahip oldukları maddi olanakları, evlerini ve bahçelerini Mekke’den gelenlerle paylaşmışlardır. Onlara her konuda destek ve yardımcı olmuşlardır.

İslam’da her Müslüman hem kendisinden hem ailesinden hem çevresinden hem de toplumdan sorumludur. Müslüman kişi, tüm bunlara karşı bilinçli davran-mak, görevlerini bilmek ve tam olarak yerine getirmek zorundadır. Yerine getirmez-se dünyada da ahirette de sorumlu tutulacaktır.

? Peygamberimiz ve arkadaşları döneminde nasıl bir yardımlaşma örneği sergilenmiştir?

02.03: Yardımlaşmak dini bir görevdir.

41


ETKİNLİK

SİZDEN FAZLA VEREN VAR

Hazreti Ebu Bekir’in halifeliği sırasında Medine’de büyük bir kıtlık baş göster-mişti. Halk, ekmek yapmak için bir buğday tanesini bile bulamaz olmuştu. Bu duru-mu gören Medineli tüccarlar, ellerindeki bütün parayı buğday alıp satmaya yatır-mışlardı. Hazreti Osman da bu arada Şam’a bir ticaret kafilesi göndermişti. Oradan yüz deve yükü buğday satın alarak Medine’ye getirtmişti. Bu miktar, halkın buğday ihtiyacını büyük ölçüde karşılayabilirdi.

Bazı tüccarlar derhal Hazreti Osman’a müracaat ettiler. Şam’dan getirttiği bu buğdayı satın almak istediler. Buğdayın bir mennesine (5 kilo 12 gram ağırlığındaki bir ölçü birimi) 4 dirhem veriyorlardı. Fakat Hazreti Osman, tüccarların verdiği fiyatı az buldu. “Sizden fazla veren var.” dedi ve buğdayını hiç kimseye satmak istemedi. Tüccarlar bu durumda teklif ettikleri fiyatı artırdılar. Fakat yine Hazreti Osman’dan “Sizden fazla veren var.” cevabını aldılar. Nihayet buğdayın bir mennesine 7 dirhem vermeye bile razı oldular. Bu, verebilecekleri en son ve en yüksek fiyattı. Fakat Haz-reti Osman’ın ağzından “Sizden fazla veren var.” sözünden başka laf çıkmıyordu.

Bazıları onun bu tutumunu, fırsat düşkünlüğüne ve çok kazanmak hırsına veriyordu. Halk, şiddetli ihtiyaç içinde kıvranırken onun böyle davranmasını kendi-sine hiç yakıştıramıyorlardı.

Nihayet meseleyi Halife Hazreti Ebu Bekir’e anlatmaya karar verdiler. Ondan, Hazreti Osman’la aralarını bulmasını isteyeceklerdi. Halifenin huzuruna çıkarak, durumu olduğu gibi anlattılar. Hazreti Ebu Bekir anlatılanları sonuna kadar dinledi. Ve onlara: “Bu işte bir gariplik var” dedi. “Bana öyle geliyor ki, siz Hazreti Osman’ın sözünü iyi anlayamadınız. O, Rasûlullah’ın damadı ve cennette arkadaşıdır. Halkın ihtiyacını fırsat bilip ondan kâr ve çıkar elde edecek kimse değildir. Böyle davranı-şının mutlaka bir hikmeti vardır. Haydi, beraber gidip meseleyi bizzat kendisinden öğrenelim.”

Hep birlikte Hazreti Osman’ın yanına vardılar. Hazreti Ebu Bekir tüccarların anlattıklarını Hazreti Osman’a söyledi. Ondan, niçin malını verilen fiyata satmadı-ğını sordu.

Hazreti Osman’ın bu suale cevabı şaşırtıcıydı: “Ey Rasûlullah’ın halifesi! Bun-lar benim bir menne buğdayımı 7 dirheme satın almak istiyorlar. Yani, bire 7 veri-yorlar. Halbuki, ben onu, bire 700 veren birine satmak istiyorum. Yüce Allah, her bir hasenata karşılık 700’e kadar ecir ve mükâfat vereceğini vadetmiyor mu? Böyle kârlı bir ticaret varken ben ne diye malımı onlara satayım.“

42


Hazret-i Osman’ın bu cevabı üzerine, tüccarlar derin bir düşünceye daldılar. Onun hakkında kötü düşünmekle ne kadar hata ettiklerini anlamışlardı. Hazreti Osman, bundan sonra 100 deve yükü buğdayının hepsini de Medine halkına sada-ka olarak dağıttı. Fakir ve yoksulların yüzünü güldürdü. Şehirdeki kıtlık da böylece büyük ölçüde giderilmiş oldu.

Yukarıda geçen metinde yardımlaşmayla ilgili nasıl bir mesaj verilmiştir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

3. PAyLAŞMA VE yARdIMLAŞMA İBAdETİ OLARAK ZEKâT

Zekât kelime olarak, “artma, çoğalma, arınma ve bereket” anlamlarına gelir. Dinî bir terim olarak ise zengin sayılan bir Müslüman’ın, Allah rızası için yılda bir kere malının belli bir miktarını yoksul Müslümanlara vermesi demektir. Zekât, mal ile ya-pılan farz bir ibadettir.

Zekât, hz. Muhammed (s.a.v.)’in Mekke’den Medine’ye hicretinin ikinci yılında farz kılınmıştır. Kur’an-ı Kerim’de, zekâtla ilgili olarak şöyle buyrulmaktadır: “Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin. Kendiniz için her ne iyilik işlemiş olursanız, Allah katında onu bulursunuz. Şüphesiz Allah, bütün yaptıklarınızı görür.”(Bakara Suresi, 110. ayet)

Zekâtı farz kıldı Allah,Zengin kullar versin diye.Yoksulların yüzü gülsün,Mutluluğa ersin diye.

Sosyal yardım, dayanışma,Bir toplumun temelidir.Müminlerin kaynaşması,Rabbimizin emelidir.Üzeyir GÜNDÜZ(Diyanet Çocuk Dergisi, Şubat,1992.)

43


Zekât, Allah’ın bize vermiş olduğu nimetlere karşılık bir şükür ifadesidir. Malın şükrü ancak zekât ve sadaka vermekle yerine getirilir. Zekât vermekle hem verdiği nimetler için Allah’a teşekkür görevimizi hem de içinde yaşadığımız topluma karşı insanlık görevlerimizi yerine getirmiş oluruz. Ayrıca bu yolla malımızın artmasını ve bereketlenmesini sağlamış oluruz. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiş-tir: “Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, yedi başak bitiren ve her başakta yüz tane bulunan bir tohum gibidir. Allah dilediğine kat kat verir...” (Bakara Suresi, 261. ayet)

• Müslüman olmak• Akıllı olmak• Ergenlik çağına girmiş olmak• Zengin olmak

Zekât; toplumda yardımlaşma ve dayanışma anlayışını yaygınlaştırır. Zengin kimselerle yoksul kimseler arasında kıskançlık, kin ve düşmanlık duygularını giderir. Sevgi, dostluk, birlik ve beraberlik gelişir. Zekât, insanı bencillik ve cimrilikten uzak-laştırır. Kişide şefkat ve merhamet duygularının oluşmasını sağlar.

02.04: Zekât malı arttırır ve arındırır.

? Zekât verecek kişide aranan şartlar nelerdir?

? Zekât ibadetinin bireysel ve toplumsal faydaları nelerdir?

44


Kişinin kullandığı araba, içinde oturduğu ev vb. eşyalar zekâta dâhil edilmez. Bir malın zekâta dâhil edilebilmesi için aranan genel özellik, onun ticari olarak kulla-nılıyor olmasıdır. Kişinin kullandığı altın/gümüş takılar zekâta dâhildir.

Zekâtı Kim Nelerden Ne Kadar Kimlere vermelidir

Zengin olan her Müslüman

• Para, altın, gümüş ve menkul değerler

• Ticaret malları • Koyun-keçi

1/40

• Yoksullar • Düşkünler• Borçlular• Yolda kalmış olanlar • Özgürlüğünü yitirmiş

olanlar• Kalbi İslam’a ısındırıl-

mak istenenler • Zekât memurlarıToprak ürünleri 1/10

Sığır ve manda 1/30

ENisap miktarı, dinen zengin sayılmanın ölçüsü veya servetin zekâtı gerektiren mik-

tarı diyebiliriz. Bu miktar şöyledir: Gıda, giyim, eğitim, sağlık gibi temel ihtiyaçları dışında 85 gr altın veya bunun karşılığı para veya ticaret mallarına sahip bir kişi, zekât vermekle sorumludur.

BİLGİ KUTUSU

02.05: Her malın zekâtı farklı oranlarda verilir.

? İslam dinine göre zekât verilecek mallar ve miktarları nelerdir?

45


? Zekât kimlere, nasıl verilir?

Zekâtın kimlere verilmesi gerektiği Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Sadakalar (zekâtlar), Allah’tan bir farz olarak ancak fakirler, düşkünler(...), borçlular, (...) ve yolda kalmış yolcular içindir.” (Tevbe suresi, 60. ayet) Bu ayette geçen kişiler-den birine veya birkaçına zekât verilebilir.

Zekât verirken bunun bir ibadet olduğu bilinmeli ve zekâta niyet edilmelidir. Zekâtın Allah rızası için verildiği kesinlikle unutulmamalıdır. Zekât olarak verilecek malın fakirin hakkı olduğu bilinmeli ve verdiğimiz kişiyi incitecek, minnet altında bırakacak davranışlardan kaçınılmalıdır.

Zekât verirken öncelikle yakın akrabalar tercih edilmelidir. Zekât verirken, gösteriş yapılmamalı, zekât verilen kişi incitilmemelidir. Yani zekât verdiğimiz para veya malı, verdiğimiz kişinin başına kakmamalıyız.

4. TOPLUMsAL dAyANIŞMA İBAdETİ OLARAK sAdAKA

Sadaka, dinimizin yardımlaşma ve dayanışma amacıyla yerine getirilmesini is-tediği ibadetlerden biridir. Bir insanın kendi isteğiyle, yalnızca Allah rızası için yaptığı yardım ve iyiliklere sadaka denir.

Sadaka, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için ihtiyacı olanlara gönüllü olarak verilir. Sadakada miktar ve zaman sınırlaması yoktur. İnsanlar bu yardımı, diledikleri zamanda ve miktarda yaparlar. Bu yüzden sadaka, zekâttan daha kapsamlı bir yar-dım şeklidir.

Sadaka sadece maddi değerlerle olmaz. Bir yoksulun para, yiyecek ve giyecek ihtiyaçlarını karşılamak sadaka olduğu gibi her türlü güzel ve yararlı davranış da sa-

EKimlere zekât veremeyiz? Kişi bakmakla yükümlü olduğu eşine, çocuklarına, torunlarına, annesine, babasına,

büyük annesine ve büyük babasına zekât veremez.

BİLGİ KUTUSU

“Az sadaka çok belayı önler.” sözüyle anlatılmak istenen nedir?!

? Sadaka sevabı kazandıran davranışlar nelerdir?

46


dakadır. Bir hastayı veya yaşlıyı ziyaret etmek, karşılaştığımız bir insana güler yüzle selam vermek, insanlarla tatlı dil-le konuşmak birer sadakadır. Peygam-berimiz bu konuda şöyle buyurmuştur: “Kardeşini güler yüzle karşılaman da bir iyiliktir.” Ayrıca insanların üzüntüle-rini paylaşmak, iki kişinin arasını bulup barıştırmak sadakadır. Bir kimseye eş-yasını taşımada yardım etmek, yoldaki rahatsızlık veren şeyleri kaldırmak gibi davranışlar sadaka sayılan ve sevap ka-zandıran davranışlardır.

Dinimizde, herkesin yararlana-cağı; cami, okul, yol, hastane gibi hayır kurumlarını yaptırmak veya bu kurum-ların yapılmalarına yardımcı olmak da sadakadır. Böyle sadakaya, sürekli sa-daka (sadaka-i câriye) denir. Yani se-vabı sürekli olan, bitmeyen, öldükten sonra da devam eden sadakadır. Bu sadaka anlayışı, İslam kültüründe, ihtiyaç sahip-lerine hizmet veren vakıf ve benzeri kurumların ortaya çıkmasında etken olmuştur.

02.06: Sadaka taşı / İstanbul Gülfem Hatun Camisi avlusu

? Sadaka-i cariye ne demektir?

Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “İnsanlar öldüğü zaman, amel defteri kapanır. Ancak kesintisiz iyilik (sadaka-i cariye) yapanların, topluma yararlı bir ilim (eser) bırakanların ve kendisine hayır dua eden bir çocuk yetiştirenlerin amel def-terleri kapanmaz.” (Müslim, Vasiyye, 14.)

Yukarıdaki hadisten hareketle, amel defterleri kapanmayıp sevapları devam edenler kimlerdir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

47


Sadaka çeşitlerinden birisi de fıtır sadakasıdır. Ramazan ayında bayramdan önce verilmesi gereken bir sadakadır. halk arasında bu sadaka türüne “fitre” de de-nir. fıtır sadakasıyla herkes kendi imkânları ölçüsünde yardım etmenin mutluluğu-nu yaşar. Yoksullar aldıkları yardımlarla bayramlık ihtiyaçlarını karşılarlar. Karşılıklı sevgi ve kardeşlik bağları güçlenir. Böylece toplumda dayanışma ortamı oluşur.

5. yARdIMLAŞMA KURUMLARIMIZ

Yardımlaşmak, dinimizin emridir. Atalarımız, dinimizin bu emrini yerine getir-mek için çaba harcamışlardır. Üzerlerine düşen görevi yapmışlar ve birçok yardım kurumu ve vakıf kurmuşlardır. Yapılan kervansaraylar, kütüphaneler, köprüler, yollar, hastaneler ve aşevleri bunlardan bazılarıdır.

Peygamberimiz yardımlaşmanın önemiyle ilgili şöyle buyurmuştur: “ …Kim bir Müslüman kardeşine yardım eder ve onun ihtiyacını karşılarsa Allah da ona yar-dım eder. Kim Müslümanın bir sıkıntısını giderirse Allah da kıyamet gününde onun sıkıntılarından birini giderir…” (Nevevi, Riyazü’s-Salihin, c 1, hadis 231.) Peygambe-rimizin bu müjdesi Müslümanları toplumsal yardımlaşmaya teşvik etmiştir. Ataları-mız da dinimizin bu emrini yerine getirmek için çaba sarf etmişlerdir.

Günümüzde de yoksul, kimsesiz, felakete uğramış ve yardıma muhtaç insanla-ra yardım amacıyla kurulan vakıflar ve yardım kurumları vardır.

?

?

Fıtır sadakası ne demektir?

Çevrenizde bulunan yardımlaşma kurumları hangileridir?

Neler Sadakadır?

• Dargınları barıştırmak sadakadır.• Güzel söz söylemek sadakadır.• İnsanlara tebessüm etmek sadakadır.• Yoldaki taşı kaldırmak sadakadır.• Namaza gitmek için atılan her adım sadakadır.

BİLGİ KUTUSUE

48


Kızılay: Deprem, sel, yangın gibi doğal afetlerde halka yardım eder. Böylesi afetlerden dolayı zor durumda kalanlara yiyecek, içecek, giysi, battaniye, çadır vb. yardımlarda bulunur. Ayrıca Kızılay, kan merkezleri aracılığıyla acil ihtiyaç sahipleri-ne kan temin eder.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu: Kimsesiz çocuklara ve yaşlı-lara yardım amacıyla kurulmuştur. Onların yemeiçme ve barınma gereksinimlerini karşılar. Bu kurum bünyesinde kimsesizi ve bakıma muhtaç yaşlıları himaye etmek amacıyla kurulmuş huzurevleri de bulunur.

Aş Evleri: Yoksullara gıda ve yemek yardımı yapar.

Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı: Bu vakıf, yoksul ve muhtaç durumda olan kimselere para, yakacak vb. yardımlarda bulunur.

Millî Eğitim Vakfı: Yardımlaşma ve da-yanışma amacıyla oluşturulmuş kurumlar-dan biri de Millî Eğitim vakfıdır. Bu vakıf okul-lar yaptırır, yoksul ve muhtaç durumda olan öğrencilerin gereksinimlerini karşılar.

Mehmetçik Vakfı: vatani görevlerini yaparken şehit olan kimselerin ailelerine ve gazilere yardım amacıyla kurulmuştur.

02.07: Kızılay Aşevleri

? Yardımlaşma kurumlarımız hangileridir?

02.08: Mehmetçik ile Mehmet el ele

49


6. HAC NEdİR VE NİÇİN yAPILIR?

hac, Yüce Allah’ın belirli şartları taşıyan Müslümanlardan yapılmasını istedi-ği bir ibadettir. Sözlükte “kutsal yerleri ziyaret” anlamına gelir. Terim olarak ise yılın belirli günlerinde, özel giysiler giyerek Mekke’de Arafat’ta ayakta durmak ve Kâbe’yi tavaf etmektir. Bu kutsal yerleri belirli zamanlarda ziyaret eden kimseye hacı denir.

Sizce yardımlaşma kurumlarımızın toplumsal katkıları nelerdir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

? Dünya üzerinde yapılan ilk mabet (ibadet edilen yer) neresidir?

02.09: Kabe’yi tavaf ederken

50


İslam’ın beş temel şartından biri olan hac, hem mal hem de bedenle yapılan bir ibadettir. İslam dinine göre, maddi durumu yerinde olan, varlıklı Müslümanla-rın ömürlerinde bir defa hacca gitmesi farzdır. Kur’an’da bu durum şöyle ifade edil-mektedir: ”...Yolculuğuna gücü yetenlerin haccetmesi Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır...”(âl-i İmran Suresi, 97. ayet) Peygamberimiz de bu konuyla ilgili olarak: “Ey inananlar, Allah size haccı farz kılmıştır. O hâlde haccediniz.” (Müslim, hac, c. 4, s. 222.) şeklinde buyurmuştur.

hac, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak amacıyla yapılır. farklı ülkelerden Müs-lümanlar hacda bir araya gelirler. Orada birbirlerini tanıma imkânı bulurlar. Evrensel bir kardeşlik anlamı taşıyan hac, insanları birbirine yakınlaştıran bir ibadettir. Ayrıca Allah’ın bize verdiği sağlık ve zenginlik gibi nimetlere bir şükürdür.

Umre, hacda olduğu gibi Mekke’deki kutsal mekânları ziyaret etmektir. Bakara Suresi’nin 196. ayetinde umreyle ilgili şöyle buyrulmuştur: “haccı da umreyi de Allah için tamamlayın…”

• Hac ibadeti farzdır, umre ise sünnettir.• Hac bir sene içinde bir kez yapılır, umre birden fazla ve istenilen zaman yapılır.• Umrede sadece ihrama girilerek Kâbe tavaf edilir ve sa’y yapılır. Umrede vakfe,

şeytan taşlama ve kurban kesme yoktur.

EHac ibadeti kimlere farzdır?

• Akıllı olup ergenlik çağına girmiş olanlara• Özgürlüğü kısıtlayıcı durumu bulunmayanlara• Hacca gidip gelinceye kadar hem kendisinin, hem de ailesinin geçimini sağla-

yacak mala sahip olanlara• Sağlıklı olanlara (Sağlığı elverişli olmayanlar bir başkasını kendi vekili olarak

gönderebilir.) • Yol güvenliğine sahip olanlara hac ibadetini yerine getirmek farzdır.

BİLGİ KUTUSU

?

?

Umre ne demektir?

Umre ile hac arasındaki farklar nelerdir?

51


7. HAC VE UMRE İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

hac ibadetini gerektiği gibi yapabilmek için bazı şartları yerine getirmek ge-rekir. haccın gerekleri; ihrama girmek, Arafat’ta vakfe ve Kâbe’yi tavaftır. Şimdi bu terimlerin anlamlarını öğrenelim:

Sözlükte “haram etmek, kendini sakın-dırmak” anlamlarına gelir. Terim olarak ise hac görevi süresince giyilen beyaz elbiseye ihram denir. İhram, erkekler için biri sol omzu örten, diğeri de peştamal gibi bele sarılan iki beyaz, dikişsiz havludur. Kadınlar içinse uzunca bir elbisedir. İhrama, Mekke şehrinin çevresinde belirlenmiş ve adına “mikat” denilen yerler-de girilir. İhram giyen kişi, hacca niyet eder ve bazı davranışlardan kaçınmaya özen gösterir. Saç, sakal ve tırnak kesmek, bitki ve hayvanla-ra zarar vermek, kavga etmek, koku sürünmek bunlardandır.

Tavaf, Kâbe’nin etrafında, hacer’ül Esvet’ten (siyah taş) başlayarak yedi defa dön-mektir. Bu dönüşte Kâbe, kişinin sol tarafında kalır. her bir dönüşe “şavt” denir. Tavaf haccın farzlarındandır. farz olan tavaf, Kurban Bayramı’nın ilk üç gününde yapılır. Bu günler dışında da tavaf yapılabilir.

Kâbe ve etrafında bulunan bildiğiniz kutsal yerler hangileridir?!

02.10: Erkek ihramı Bayan ihramı

? İhram ne demektir?

? Tavaf ne demektir?

Telbiye Duası

“Lebbeyk Allahümme Lebbeyk Lebbeyke La şerike leke lebbeyk, innel-hamde ven’ni’mete leke ve’l-mülk la şerike leke”

Anlamı: “Ey Allah’ım! Senin emrine (itaate) hazırım. Sen’in emrine uydum. Sen’in hiçbir ortağın yoktur. Sen’in emrine uydum. Şüphesiz ki (gerçek) hamd, nimet ve mülk Sen’indir. Sen’in hiçbir ortağın yoktur.” diye duada bulunmak. (Buhari, 1549; Müslim 1148 )

E BİLGİ KUTUSU

52


Tavaftan hemen sonra Kâbe’nin doğu tarafında bulunan Safa ve Merve tepe-leri arasında, hızlı adımlarla yedi defa gidip gelmeye sa’y denir. Safa’dan Merve’ye dört, Merve’den Safa’ya üç kez gidilir. Sa’y, haccın vaciplerindendir.

02.11: Kâbe’yi tavaf etmek haccın farzlarındandır.

02.12: Safa ile Merve tepeleri arsında sa’y yaparken

? Sa’y ne demektir?

53


02.13: Arafat’tan bir görünüm

vakfe, Kurban Bayramı arifesinde öğle vaktinden bayram sabahına kadar, bir süre Arafat’ta bulunmak demektir. vakfe, haccın farzlarından biridir. Arafat’ta hacılar, Yüce Allah’tan bağışlanma dilerler. Kendileri, yakınları ve tüm insanlık için dua eder-ler. Arafat’ta vakfe yapıldıktan sonra Müzdelife’ye gidilir. Bayram sabahı da Müzde-life vakfesi yapılır.

Medine, Peygamberimizin Mekke’den hicret ettikten sonra yerleştiği, ilk İslam devletini kurduğu, kabrinin bulunduğu şehirdir. Medine’de peygamberimiz örnek bir toplum oluşturmuş ve İslam dini buradan yayılmıştır. Medine’de Peygamber Mescidi, Uhud Şehitliği, birçok sahabenin mezarının yer aldığı “cennet’ül Baki” bu-lunmaktadır.

? Vakfe ne demektir?

? Medine’yi ve Mescid-i Nebi’yi Ziyaret

54


Mescid-i Nebi: Peygamberimizin Medine’ye hicretinden sonra yapılan ve Pey-gamberimizin kabrinin bulunduğu yerdir. Peygamberimiz, “Beni vefatımdan sonra ziyaret edenler, hayatımda ziyaret etmiş gibidir.” (Darekutni, c 2, s.278, hadis 192.) buyurmuştur. Bu nedenle hacca giden kişiler Medine’ye gider, Peygamberimizin kabrini ziyaret ederler.

8. HACCIN İNsAN dAVRANIŞLARI üZERİNdEKİ ETKİsİ

hac görevini gerektiği gibi yerine getiren Müslümanlar, Allah’ın emrettiği bir ibadeti yerine getirmenin mutlulu-ğuyla yurtlarına dönerler. Bu mutlulu-ğun kalıcı olabilmesi, kişinin geri kalan hayatını Allah’ın emrettiği şekilde ken-disine ve çevresine yararlı işler yaparak devam ettirmesine bağlıdır. haccın in-san davranışları üzerinde olumlu etki-leri vardır.

• Hac ibadetini yerine getiren kişi, sağlık ve zenginliğinin şükrünü yerine getirmenin mutluluk ve huzuru içinde olur.

• Hacda kardeşliğin en güzel örnekleri sergilendiğinden insanlar arasındaki eşitlik düşüncesi güçlenir.

• Kutsal mekânları ziyaret, insandaki dinî duyguları pekiştirir.• Diğer Müslüman ülkelerin insanları ile tanışıp kaynaşma fırsatı bulunur.• Hac, çeşitli zorluklara katlanılarak yapılan bir ibadettir. Bu durum, insanın zorluk-

lara göğüs germesine ve sabırlı olmasına katkı sağlar.

İslam dini, inananlar arasında inanca dayalı kardeşlik bağı kurmuştur. Bu kar-deşlik bağları, insanlar arasında kuvvetli bir birliktelik oluşturur. İşte hac da bu bir-

Hac ibadetinin insan ilişkilerine ne gibi katkıları vardır?!E

“Kim Allah için hacceder ve Allah’a karşı gelmekten sakınırsa annesinden doğ-duğu günkü gibi günahlarından arınmış bir şekilde hacdan döner.” (Buhari, Hac, 4.)

BİLGİ KUTUSU

? Hac ibadetinin insan davranışları üzerindeki etkileri

55


likteliğin yaşanmasıdır. farklı ırk, dil ve kültürden Müslümanların aynı amaç için bir araya gelerek birlikte hareket etmeleri, aralarındaki kardeşliği pekiştirir.

9. KURBAN NEdİR VE NİÇİN KEsİLİR?

İnsanlık tarihi ile birlikte başlayan kurban ibadeti, Allah’a yaklaşmak anlamına gelir. Dinimizde ise Allah’a yakınlaşmak ve O’nun rızasını kazanmak için kesilen bel-li nitelikteki hayvana kurban denir. Akıllı, ergenlik çağma gelmiş ve zengin Müslü-manlar kurban kesmekle yükümlüdürler. Kur’an-ı Kerim’de: “Rabbin için kurban kes.” (Kevser Suresi, 2. ayet) ayetiyle kurbanın vacip olduğu belirtilmiştir. Kurban, Kurban Bayramının ilk üç gününde kesilir.

Kurban Allah’a yaklaşmak maksa-dıyla ve yalnız Allah’ın rızasını kazanmak için kesilir. Allah’tan başkası adına hay-van kesmek haramdır ve böyle yapanla-rı Peygamber Efendimiz (s.a.v) “Allah’tan başkası namına hayvan kesene Allah la-net etsin.” (İbni Mace, Edahi, 3) şeklinde-ki ifadesiyle uyarmıştır.

Hacca gitmiş bir büyüğünüzle hac ibadetini yerine getirirken ve getirdikten sonraki duygu ve düşünceleriyle ilgili bir söyleşi yapınız?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Hangi hayvanlar Kurban olarak kesilebilir?!

? Kurban niçin kesilir?

02.14: Kurban Allah’a yaklaştırır.

56


• Koyun (Bir yaşını doldurmuş olması gerekir. Ancak anası kadar gelişmiş ve 6 ayını doldurmuş bir kuzu da kesilebilir.)

• Keçi (Bir yaşını doldurmuş olması gerekir.) • Sığır-manda (İki yaşını doldurmuş olması gerekir.) • Deve (Beş yaşını doldurmuş olması gerekir.)

İbadetler, Allah’a yakınlaşmak, onun hoşnutluğunu kazanmak ve verdiği ni-metlere teşekkür etmek amacıyla yapılır. Kurban ibadeti de Allah’a olan inanç ve bağlılığımızı gösteren ibadetlerden biridir. Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de kurbanla ilgili olarak: “Onların ne etleri nede kanları Allah’a ulaşır. fakat ona sadece sizin tak-vanız ulaşır...” (hac Suresi, 37. ayet) buyurmaktadır.

Bir işin olması veya bir dileğin gerçekleşmesi hâlinde kesilmek üzere adanan kurbana “adak kurbanı” denir. Örneğin bir kimse ”Şu işim olursa ya da şu sıkıntıdan kurtulursam bir kurban keseceğim.” diye bir adakta bulunur da o isteği gerçekleşirse adağını yerine getirmesi gerekir. Adak kurbanının etinden, adak sahibi, anası, baba-sı, ninesi, dedesi, çocukları ve torunları da yiyemez. Adak kurbanlarının etinin tama-mı fakir ve yoksullara dağıtılır. Eğer bu kişiler kurbanın etinden yerlerse yediklerinin bedelini fakirlere vermeleri gerekir.

? Adak kurbanı nedir? Adak kurbanının etinden yenebilir mi?

? Kurban ibadetinin sosyal dayanışma ve yardımlaşma açısından önemi nedir?

Kurban Etinin PaylaşımıKurbanın eti genellikle üç parçaya ayrılır. Bir parçası Kurbanı kesen kişi ve ailesine,

bir parçası dost ve akrabalara, diğer parça ise fakir ve yoksullara dağıtılır. Kurban derisi de fakirlere veya hayır kurumlarına verilir.

E BİLGİ KUTUSU

? Hangi hayvanlar Kurban olarak kesilir?

57


Kurban, toplumda kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma ruhunu canlı tutar; sosyal adaletin gerçekleşmesine katkıda bulunur. Özellikle et satın alma imkânı hiç bulunmayan veya çok sınırlı olan yoksulların bulunduğu ortamlarda onun bu ro-lünü daha belirgin biçimde görmek mümkündür. Zengine malını yardımlaşma ve başkalarıyla paylaşma yolunda harcama zevk ve alışkanlığını verir, onu cimrilik has-talığından, dünya malına tutkunluktan kurtarır. fakirin de varlıklı kullar aracılığıyla Allah’a şükretmesine, dünya nimetinin yeryüzündeki dağılımı konusunda karamsar-lık ve düşmanlıktan kendini kurtarmasına ve kendini toplumunun bir üyesi olarak hissetmesine vesile olur.

İbadetler Zorunludur İsteğe bağlıdır Vaciptir

Belli vakitte yapılır

Belli bir vakti

yoktur

Mal ile yapılır

Beden ile yapılır

Hem be-den hem de mal ile

yapılır

Zekât

Sadaka

Hac

Umre

Fıtır sadakası

Kurban

Aşağıdaki tabloda ibadetleri yerine getirme ile ilgili uygun olanları işaretleyin.

ETKİNLİK

58


OKUMA METNİ

Kurban Tığlama (Kesme) Duası

Alevi-Bektaşiler, Kurban Bayramı başta olmak üzere, yılın belli mevsimlerin-de çeşitli nedenlerle kurban keserler. Adak kurbanı, ziyaret yerlerine giderken kes-tikleri ziyaret kurbanı, muharrem ayında kesilen şükür kurbanı, Hakk’a yürüyen (ölen) kişinin affı için kestikleri dar kurbanı, yol kardeşliği (musahiplik) sözü verilir-ken kesilen musahiplik kurbanı bunlardan bazılarıdır.

Kurbanlarının etini ihtiyaç sahiplerine, akraba ve komşulara dağıtırlar. Cem-lerde kesilen kurbanların etleri dualandıktan sonra “rıza lokması” olarak dağıtılır. Kurban kesilirken aşağıda yer alan Kurban Tığlama (kesme) duası yapılır:

“Bismillahi Allahü Ekber, tekbir Allahü Ekber, tekbir Allahü Ekber, kurban-ı Halil (Bu kurbanı Halil İbrahim Peygamberin kestiği kurban niyetiyle kesiyorum.), ferman-ı Celil (Allah’ın emri olduğu için kesiyorum.), tığ-ı Cebrail (Cebrail’in İbrahim Peygambere getirdiği kurban niyetiyle kesiyorum.), itaat-ı İsmail (İsmail’in, babası İbrahim’e ettiği itaati hatırlamak ve ona uymak için kesiyorum.) bismillahi Allahü Ekber. Allahü Ekber, la ilahe illallahu vallahu Ekber, Allahü Ekber ve lillahi’l-hamd. (Kendisinden başka ilah olmayan, hamt kendisine mahsus olan Allah’a ibadet et-mek niyetiyle kesiyorum.)”

Kurban kesildikten sonra şöyle dua edilir:

Kurbanlarımız kabul, muratlarınız hasıl ola. Dergah-ı izzetine yazılmış ola. Dildeki dileklerinize, gönüldeki muratlarınıza vasıl ola. Kurbanlarınız kazaya kal-kan, belaya bekçi ola. Duası bizden, kabulü de Allah’tan ola. Gerçeğe Hu...

(İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu, s. 85.)

59


NELER ÖĞRENDİK?

1. Paylaşma ve yardımlaşmanın birey ve toplum için önemini öğrendik.

Paylaşma ve yardımlaşmanın, toplumsal dayanışmaya ve barışa da katkısı var-dır. Bir toplumda paylaşma ne kadar iyi ve dengeliyse toplumsal barış ve huzur da o kadar iyi olur. Bu da toplumda güven ortamı oluşturur. Paylaşma ve yardımlaşma; cimrilik, bencillik, aç gözlülük, kıskançlık gibi kötü duygu ve davranışlara engel olur. Sevgi, dayanışma ve sorumluluk gibi özelliklerin gelişmesine katkı sağlar.

2. İslam’ın paylaşma ve yardımlaşmaya verdiği önemi öğrendik.

İslam sevgi, kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma dinidir. İnsanların kardeşçe, paylaşma ve yardımlaşmaya önem vererek yaşamalarını ister. Yüce Allah; kutsal kita-bımız Kur’an-ı Kerim’de birçok ayette, iyilik yapmamızı, kötülükten sakınmamızı ve birbirimizle yardımlaşmamızı istemiş; bu konuda birçok ayette bizleri teşvik etmiştir.

3. Paylaşma ve yardımlaşma ibadeti olarak zekât ve sadakanın kimler tarafından, kimlere, nelerden, nasıl verileceğini öğrendik.

Bir kimsenin zekât vermesi için Müslüman olması, sahip olduğu malın nisap miktarına ulaşmış olması gerekir. Zekât ve sadaka, fakirlere, miskinlere, borçlulara, yolda kalmışlara verilir. Zekât verilecek mallar ise şunlardır: Para, altın, gümüş, büyük ve küçükbaş hayvanlar, ticaret malları ve toprak ürünlerinden zekât verilir. Zekât ve-rirken gösteriş yapmamalı, zekât verdiğimiz kimseyi incitmemeliyiz. Zekât verdiği-miz para veya malı, alanın başına kakmamalıyız.

4. Zekât ve sadakanın birey ve topluma katkılarını öğrendik.

Zekât ve sadaka ibadeti insanı mal ve servet hırsından alıkoyar, bireyi madden ve manen arındırır, kişiliğini geliştirir ve olgunluğa ulaştırır. Zekât ve sadaka birey-lerin ve toplumun maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamalarını sağlamada sosyal bir yardımlaşma aracıdır. Bu sayede zengin-fakir arasındaki dengesizlikler en aza in-dirilir, insanlar arasında iletişim ve paylaşım yolları oluşur. Böylece barış ve esenlik içinde yaşayan bir toplum oluşturulmuş olur.

5. Ülkemizdeki soysal yardımlaşma kurumlarını öğrendik.

Kızılay, Sosyal hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, aşevleri, Mehmetçik vak-fı, Millî Eğitim vakfı, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma vakfı ülkemizdeki soysal yar-dımlaşma kurumlarına örnektir.

6. Hac ve umre ile ilgili mekân ve kavramların anlamlarını öğrendik.

İhram, hac görevi süresince giyilen beyaz elbiseye denir. Tavaf, Kâbe’nin etra-fında, hacer’ül Esvet’ten (Siyah taş) başlayarak yedi defa dönmektir. Sa’y, tavaftan

60


hemen sonra Kâbe’nin doğu tarafında bulunan Safa ve Merve tepeleri arasında, hızlı adımlarla yedi defa gidip gelmektir. Vakfe, Kurban Bayramı arifesinde öğle vaktin-den bayram sabahına kadar, bir süre Arafat’ta bulunmak demektir.

7. Hac ibadetinin nasıl ve niçin yapıldığını öğrendik.

hac yılın belirli günlerinde özel giysiler giyilir, Mekke’de Arafat’ta vakfe yapı-lır. Kâbe tavaf edilir. Bu kutsal yerler belirli zamanlarda ziyaret edilir, böylece hacı olunur. hac, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak ayrıca Allah’ın bize verdiği sağlık ve zenginlik gibi nimetlere şükretmek amacıyla yapılır.

8. Hac ve Umrenin birey ve toplum üzerindeki etkilerini Müslümanlar arası iletişim ve etkileşime nasıl katkı sağladığını öğrendik.

hac ibadetini yerine getiren kişi, sağlık ve zenginliğinin şükrünü yerine getir-menin mutluluk ve huzuru içinde olur. hacda kardeşliğin en güzel örnekleri sergilen-diğinden insanlar arasındaki eşitlik, birliktelik düşüncesi güçlenir. Kutsal mekânları ziyaret, insandaki dinî duyguları pekiştirir. Diğer Müslüman ülke insanları ile tanışıp kaynaşma fırsatı bulunur. hac, çeşitli zorluklara katlanılarak yapılan bir ibadettir. Bu durum, insanın zorluklara göğüs germesine ve sabırlı olmasına katkı sağlar.

9. Kurban ibadetinin anlamını, sosyal dayanışma ve yardımlaşma açısından önemini öğrendik.

Dinimizde kurban ibadeti, Allah’a yakınlaşmak ve O’nun rızasını kazanmak için maddi durumu iyi Müslümanların bir hayvanı Allah rızası için kesmeleri ve etini bö-lüştürüp paylaştırmalarıdır. Kurban toplumda kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma ruhunu canlı tutar; sosyal adaletin gerçekleşmesine katkıda bulunur. Zengine malını Allah’ın rızası, yardımlaşma ve başkalarıyla paylaşma yolunda harcama zevk ve alış-kanlığını verir; onu cimrilik hastalığından, dünya malına tutkunluktan kurtarır. faki-rin de varlıklı kullar aracılığıyla Allah’a şükretmesine, dünya nimetinin yeryüzündeki dağılımı konusunda karamsarlık ve düşmanlıktan kendini kurtarmasına ve kendini toplumunun bir üyesi olarak hissetmesine vesile olur.

61



1. Aşağıdakilerden hangisi zengin ve fakiri birbirine sevgiyle bağlayan bir ibadettir?

A. NamazB. Zekâtc. OruçD. hac

2. Aşağıdakilerden hangisi zekât ve sadakanın bireysel ve toplumsal faydalarından değildir?

A. Toplumsal birlik ve beraberlik oluşur. B. varlıklı insanlarca muhtaçlar gözetilir.c. İnsanlarda bencillik ve cimrilik duyguları oluşur. D. Toplumda sevgi ve güven gibi duygular gelişir.

3. İslam dininde zekât, kurban, fitre ve sadaka gibi ibadetlerin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A. Doğruluk ve adalet B. Yardımlaşma ve dayanışma c. Çalışkanlık ve mutluluk D. Sabır ve bereket

4. Aşağıdaki gruplardan hangisine zekât verilmez?

A. Yolda kalmışlaraB. Borçlulara c. Ana-babayaD. fakirlere

5. Zekâtla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A. Zekât; artma, çoğalma, arınma anlamına gelir.B. Zekât, fakir ile zengin arasında bir köprüdür.c. Zekât insandaki bencilliği ve cimriliği yok eder.D. Zekât, mal ve bedenle yapılan bir ibadettir.

62


6. Bir kişi aşağıdakilerden hangisine zekât verebilir?

A. Anne-babasına B. Çocuklarına c. KardeşineD. Eşine

7. Yardımsever kişilerin yaptırmış olduğu cami, okul, çeşme, hastane vb. kişiye öldükten sonra da sevap kazandıran hayır işlerine ne ad verilir?

A. Sadaka-i câriyeB. fitir Sadakasıc. İnfâkD. Zekât

8. Aşağıdakilerden hangisi sosyal yardımlaşma kurumlarından değildir?

A. Kızılay B. Belediye aşevleri c. Diyanet İşleri Başkanlığı D. Sosyal hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu

9. Aşağıdakilerden hangisi haccın farz olmasının şartlarından değildir?

A. Akıllı ve ergen olmak B. Zengin olmak c. Müslüman olmakD. Bir defa hacca gitmiş olmak

10. I- hacıların giymiş oldukları elbisedir II- hac farz umre ise sünnettir. III- hacda vakfe vardır, umrede yoktur. Bu bilgilerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A. 1 B. 2 c. 1,2 D. 1,2,3

63


I- hacıların giymiş oldukları elbisedirII- Kâbe’nin etrafındaki her bir dönüştür.III- Arafat’ta arefe günü belirli süre beklemedir.Iv- Safa ve Merve tepeleri arasında gidiş-geliştir.

11. Yukarıda tanımları verilen kavramlar hangileridir?

A. Şavt- İhram- Sa’y- vakfeB. İhram - Şavt - vakfe- Sa’y c. İhram - Tavaf - vakfe- ŞavtD. Tavaf- Sa’y- İhram- vakfe

12. hac ibadeti sırasında hacer’ül esvet’ten başlanarak, Kâbe’nin çevresinde yedi kez dönmeye ne ad verilir?

A. Sa’yB. vakfe c. TavafD. Telbiye


…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

.

3. ÜNİTE

HZ. MUHAMMED’İN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIŞLAR

ÖĞRENME ALANI: hZ.MUhAMMED (S.A.v.)

Peygamberimizin sahip olduğu örnek davranışlar nelerdir?

İslam dininin yayılmasında, Peygamberimizin örnek davranışlarının nasıl bir etkisi olmuştur?

66



Bu üniteyi tamamladığınızda:

1. Güzel davranışlara hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatından örnekler öğrene-ceksiniz.

2. hz. Muhammed’in (s.a.v.) örnek davranışlarının toplumsal hayattaki önemi-ni öğreneceksiniz.

3. hz. Muhammed’in (s.a.v.) olaylar karşısındaki tutumlarından hareketle ör-nek davranışlarına yönelik çıkarımlar öğreneceksiniz.

4. hz. Muhammed’in (s.a.v.) hikmetli sözleriyle insanları iyiye ve güzele yön-lendirdiğini örneklerle öğreneceksiniz.

5. hz. Muhammed’in (s.a.v.) doğa ve hayvan sevgisiyle ilgili davranışlarına ör-nekler vererek doğayı ve hayvanları koruma konusunda duyarlı olmayı öğ-reneceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Hz. Muhammed’in

Hayatından Örnek Davranışlar

Sabır

Hoşgörü

Ahlak

Merhamet Hakkı Gözetmek

Değer Vermek

Güvenirlik

67


GİRİŞ

Bu ünitede hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatındaki güzel davranışların neler ol-duğuna dair örnekler verilmektedir. hz. Muhammed’in (s.a.v.) sahip olduğu bu ör-nek davranışların İslam dininin yayılmasındaki etkisi göz önünde bulundurularak bu örnek davranışların toplumsal hayattaki önemi belirtilmektedir. Bizlerin de hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatındaki bu güzel davranışlardan hareketle kendi davra-nışlarımıza yönelik çıkarımlarda bulunmamız istenmektedir.

1. HZ. MUHAMMEd İNsANLARA dEĞER VERİRdİ

İslam dinine göre her insan, Allah’ın yarattığı üstün varlık olduğu için değerli-dir ve saygıya layıktır. hz. Muhammed (s.a.v.), Allah’ın insana verdiği değerin bilincin-deydi. Çevresindeki tüm insanlara değer verirdi. O, insanlarla ilişkilerinde Kur’an’ın: “Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık.” (Tin Suresi,4.ayet) ”Ant olsun, biz insanoğlunu şerefli kıldık.” (İsra Suresi,70.ayet) şeklindeki ayetlerini dikkate almış ve bu bilinçle yaşamıştır.

hz. Peygamber kendini hiçbir zaman başkalarından üstün görmezdi. Kendi-siyle konuşmak isteyenleri dikkatle dinlerdi. Bir yere konuk olarak gittiğinde kendisi için ayağa kalkılmasını istemez, boş olan bir yere otururdu.

hz. Muhammed (s.a.v.), bütün çocukları sever, onlarla ilgilenir ve şakalaşırdı. Çocuklar için yarışmalar düzenler, hedi-yeler vererek onları sevindirir-di. Çocuklara daima güzel dav-ranılmasını öğütlerdi. Onları geleceğin büyükleri olarak gö-rürdü. Özellikle yetim çocukları evlerinde ziyaret eder, başlarını okşar, onları mutlu ederdi. Bü-tün bunlar hz. Muhammed‘in (s.a.v.) çocuklara değer verdiği-ni göstermektedir.

“Sizin en hayırlınız insanlara faydalı olanınızdır.” (Suyuti, Camiü’s-Sağir, C 2, s 9.)!

? Hz. Muhammed (s.a.v.), çocuklara nasıl değer verirdi?

03.01: Peygamberimiz çocuklara değer verirdi.

68


hz. Muhammed (s.a.v.), Müslüman olmayan komşularına da iyi davranır, has-talandıklarında onları ziyaret eder, bir yakınları öldüğünde yanlarında olurdu. hz. Peygamberimizin farklı dinlere inanan insanlara değer vermesiyle ilgili yaşanan bir olayda şudur: Bir gün bir cenaze geçiyordu. Peygamberimiz, hemen ayağa kalktı. Bunun üzerine yanındakiler, cenazenin bir Yahudi’ye ait olduğunu belirtince Pey-gamberimiz: “O bir insan değil mi?” buyurdu. (Tirmizi, Diyat, 8)

hz. Muhammed (s.a.v.) insanlar arasında hiçbir ayrım yapmaz, ayrım yapanları da uyarırdı. Peygamberimiz, toplumda zengin-fakir, efendi-köle, zenci-beyaz, herke-se eşit davranırdı. hangi inanç ya da düşüncede olursa olsun herkese değer vermişti.

2. HZ. MUHAMMEd GüVENİLİR BİR İNsANdI

hz. Muhammed (s.a.v.) güvenilir bir insandı. O, sözleriyle, yaşayışıyla ve davra-nışlarıyla insanlığa örnek olmuştur. Yaşamı boyunca Yüce Allah’ın: “...Emrolunduğun gibi dosdoğru ol!” buyruğunu kendisine ilke edinmiştir.

hz. Peygamber çocukluğundan itibaren bireysel ve sosyal ilişkilerinde güven duyulan bir kişiydi. Onun yalan söylediği, sözünde durmadığı, bir kimseyi incittiği, başkasına zarar verecek davranışlarda bulunduğu görülmemiştir. Bu özellikleriyle o, kendisine peygamberlik gelmeden yaşadığı toplumun güvenini kazanmıştır.

? Hz. Muhammed (s.a.v.) diğer din mensuplarına nasıl davranırdı?

Çevrenizdeki insanlara değer verdiğinizi hangi davranışlarınızla gösterirsi-niz?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Mümin, insanların canları ve malları hakkında kendisine güvendiği kimsedir.(Tirmizi, İman,12. hadis)!

69


hz. Muhammed (s.a.v.) gençliğinde ticaretle uğraşmış, bu alandaki başarısı ve dürüstlüğü herkesçe takdir edilmiştir. Yaşadığı şehir olan Mekke’nin zengin ve soylu kadınlarından biri olan hz. hatice, kendisine ticaret ortaklığı teklif etmiştir. Ona olan güvenini de: “Ey Muhammed (s.a.v.) sen halkın içinde iyi tanınıyorsun, doğru, güve-nilir ve güzel ahlâklısın.” sözleriyle belirtmiştir. hz. hatice’nin eş olarak hz. Muham-med (s.a.v.)’i tercih etmesindeki en önemli neden, ticaret hayatındaki tecrübesinin yanında ahlaklı, dürüst ve güvenilir olmasıdır.

Güzel ahlakı, ticaretteki dürüstlüğü, insanlara karşı tutumu, hoşgörülü ve güler yüzlü oluşu hz. Muhammed’in (s.a.v.) kısa zamanda herkes tarafından ta-nınmasını sağladı. Bu yüzden kendisine Mekke halkı tarafından “Muhammed’ül Emin”(Güvenilir Muhammed) lakabı verilmişti. O, dürüstlüğü ile toplumda herkes için örnekti. Nitekim peygamberliğini ilan ettiği zaman bile hiç kimse ona “yalancı” dememiş ama değişik nedenlerden dolayı inanmamışlardı.

? Hz. Hatice’nin Peygamberimizi tercih etmesindeki en önemli sebep nedir?

Hz Muhammed (s.a.v.), Kâbe’nin onarımı sırasında Hacer’ül Esvet ta-şının yerleştirilmesinde anlaşmazlık çıkınca hakem olarak seçilmişti. Bu ka-rardan herkes memnun olmuştu.

E BİLGİ KUTUSU

03.02: Hacer’ül Esvet taşı/ Mekke

? Hz. Muhammed’e (s.a.v.)’e “el-emin” unvanı, niçin verilmiştir?

70


Onun güvenilir olduğunu şu örnek bizlere açıkça göstermektedir: hz. Muham-med (s.a.v.), davetini genişletmek amacıyla Mekke’de bulunan Safa Tepesi’ne çıktı. Buradan bütün Mekke halkına seslenmek istiyordu. Peygamberimiz, orada topla-nanlara: “Size şu tepenin arkasında bir düşman ordusunun bulunduğunu ha-ber versem bana inanır mısınız?” diye sordu. Tepenin etrafında bulunan halk hep bir ağızdan: “Evet, inanırız. Çünkü senin yalan söylediğini hiç duymadık.” dedi.İçinde yaşadığı toplumda hz. Muhammed (s.a.v.)’e öylesine bir güven oluşmuştu ki birçok kişi Müslüman olmamasına rağmen gönül rahatlığıyla değerli eşyalarını ona emanet ediyordu.

“Ve onlar ki, kendilerine emanet edileni korur, verdikleri sözü yerine getirir ve şahitliklerini (dosdoğru) yaparlar.” (Mearic Suresi, 32-33.ayetler)

Yukarıdaki ayetten hareketle sizce güvenilir bir insanda hangi özellikler bulunmalıdır?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

03.03: Salavat-ı Şerif

71


3. HZ. MUHAMMEd BİLGİyE ÖNEM VERİRdİ

Peygamberimiz okuma - yazma öğretilmesine ve insanlara yararlı olacak her türlü bilgiye büyük önem vermiştir. Peygamberimiz Medine’ye hicret ettiğinde he-men bir mescit yaptırmıştır. Bu mescidin bir bölümünü de eğitim faaliyetlerine ayır-mıştır.

hz. Muham-med (s.a.v.) nerede ve kimden olursa olsun faydalı ilim-lerin öğrenilmesini teşvik etmiştir. Ör-neğin Peygamberi-miz Bedir zaferinde esir düşen düşman askerlerinden oku-ma - yazma bilen-lerin Medineli on Müslümana okuma - yazma öğretmesi karşılığında serbest bırakılmasını iste-miştir. Yine Medine de Mescid-i Nebevi’nin inşasında mescidin duvarına bitişik olarak “suffa” denilen bir bölüm yaptırmış ve sahabe burada ilim tahsil etmiştir.

Allah, Kur’an-ı Kerim’de bilenlerle bilmeyenlerin bir olmayacağını belirtir. Kur’an “Oku.” emriyle başlar. Bilmediğimiz konuları öğrenmemizi tavsiye eder. Pey-gamberimizin konuyla ilgili bir hadisi şöyledir: “Bilgi öğrenmek amacıyla yola çıkan kişi, dönünceye kadar Allah yolundadır.” (Tirmizi, İlim, 2). Başka bir sözünde: “İlim müminin yitik malıdır, onu nerede bulursa alsın.”(Tirmizi, İlim, 19) buyurarak nerden gelirse gelsin ilim tahsilinin önemine dikkat çekmiştir.

“Ya öğreten ya öğrenen ya dinleyen ya da bunları seven ol. Fakat sakın beşincisi olma helak olursun.” (Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevaid, c 1, s 122)!

? Peygamberimiz ilme ve eğitime dair ne tür faaliyetlerde bulunmuştur?

03.04: Bilenlerle bilmeyenler bir olmaz.

72


Peygamberimiz bilgi öğrenmede kadın erkek ayrımı yapmazdı. Konuyla ilgili bir sözünde: “İlim tahsil etmek her Müslüman erkek ve kadına farzdır.” (İbn-i Mace, Mukaddime, 17) buyurmuş, kendisine gelen ilahi buyrukları erkeklere tebliğ ettiği gibi kadınlara da tebliğ ederdi. Kadınlar da camiye gider, ibadet eder, Peygambe-rimizin konuşmalarını dinlerlerdi. hatta Peygamberimiz, haftanın bir gününü ka-dınların eğitimine ayırmıştı. Böylece onların arasından dini iyi bilen kadınlar yetişti. Peygamberimizin eşi hz. Aişe, onlardan biridir.

4. HZ. MUHAMMEd dANIŞARAK İŞ yAPARdI

hz. Muhammed (s.a.v.) danışarak iş yapardı. O, zaman zaman çevresindeki bilgi sahibi kişilerin görüşlerine başvururdu. herhangi bir konuda karar vermeden önce işin uzmanı olan kişilerle görüşür, onların görüşlerini alırdı. Bu görüş ve fikir-ler çerçevesinde çoğunluğun verdiği ortak karara uyar ve bu kararı uygulardı. hz. Peygamberin bu şekilde hareket etmesi, Al-i İmran Suresi’nin 159. ayetinde şöyle belirtilmiştir: “… (Ey Peygamber) işlerinde onlarla fikir alışverişinde bulun…”

“İlim tahsil etmek her Müslüman erkek ve kadına farzdır.” (İbni Mace, Mukad-dime,17 )

Yukarıda geçen hadiste verilmek istenen mesaj nedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Yaşadığınız olayların çözümünde çevrenizdekilere danışır mısınız? Neden?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

? Kadınların eğitimi konusunda peygamberimiz nasıl bir tutum göstermiştir?

“...Onların (müminlerin) aralarında işleri, danışma iledir.” (Şûra suresi, 38.ayet)!

73


Müslümanların bir işe karar verirken fikir alışverişinde bulunmalarının dindeki karşılığı istişaredir. İstişare, İslam dininin ilk kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’de açık bir şekilde emir ve tavsiye edilmektedir. Allah, Ali İmran Suresi’nin 159. ayetinde: “...İş hakkında onlarla müşavere et (danış). Kararını verdiğin zaman da artık Allah’a gü-ven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever.” buyurarak, danışma prensi-binin İslam’daki önemini açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

hz. Peygamber’in hayatında istişare ile ilgili pek çok örnek vardır. Nitekim ilk vahiy geldiğinde, bu olağanüstü durumu eşi hz. hatice ile paylaşmıştır. Bu konu hakkında hz. hatice’nin amcasının oğlu varaka ile görüşmeye gitmiştir. Kızlarını ev-lendirme konusunda ailesiyle istişare ederek karar vermiştir. hendek Savaşı’ndan önce Müslümanları toplayıp şehrin savunması konusunda onların görüşlerine baş-vurmuştur. Sonrada Selman-ı farisi’nin ortak karar olarak kabul gören önerisi, Pey-gamberimiz tarafından da kabul edilmiş ve uygulamaya konulmuştur.

5. HZ. MUHAMMEd MERHAMETLİ, HOŞGÖRüLü VE AffEdİCİydİ

Merhamet, herhangi bir canlıya karşı acımak, şefkat göstermek demektir. Şef-kat ve merhamet insanı yücelten ulvi duygulardandır. Bu duygular Allah tarafından insana verilen duygulardır. Nitekim Allah’ü Teâlâ’nın esma-i hüsnasında ki Rahman, Rahim, Rauf gibi isimlerinin karşılığı da merhamet eden, acıyan, şefkat gösteren de-mektir.

hz. Muhammed (s.a.v.), şefkat ve merhamet örneği bir insandı. Onun mer-hameti sadece kendisine inananlara değil; inanmayanlara, bitkilere, hayvanlara

?

?

İstişare ne demektir?

Hz. Muhammed (s.a.v.)’in şefkati ve merhameti nasıldı?

Bir gün bir kişi, bilge bir adama gelerek,: “Hani Kuran’da her tür bilgi var diyor-dunuz. Bana Kuran’da hamurun nasıl yapıldığını anlatan bir bilgi gösterebilir misiniz? ” demiş. Bilge adam, “Bilmiyorsanız bir bilene sorun ayetini okumadın mı?” diyerek cevap vermiştir.

E BİLGİ KUTUSU

Yeryüzünde merhamet ve hoşgörü olmasaydı toplumsal hayatta ne tür olumsuz-luklar yaşanırdı?!

74


kısacası tüm varlıklara idi. Özellikle yetim ve öksüz ço-cuklara karşı daha fazla mer-hamet gösteren bir insandı. Peygamberimiz çocukları çok sever, onları kucaklayıp öper; hal ve hatırlarını sorardı. Kendi torunlarını omuzları-na alarak onlarla oynardı. O: “Merhamet etmeyene Allah merhamet etmez.” (Buhari, Edep, 18) diyerek şefkat duy-gusundan yoksun olanların merhamete lâyık olmadığını söylemiştir.

Peygamberimiz o kadar merhametliydi ki Müslümanlara olmadık kötülükler yapan, eziyetler çektiren put-perestleri bile, eline pek çok fırsat geçmesine rağmen, affetmiş; onları kazanmayı hedeflemişti. Bedir Savaşında esirleri, Müslümanlara okuma-yazma öğretmeleri kar-şılığında serbest bırakmış, yıllar sonra Mekke’ye zaferle döndüğünde İslam’ın en azılı düşmanlarını affettiğini ilan etmiştir.

hz. Muhammed’in (s.a.v.) insanla-ra merhametle yaklaşımı, kırıcı ve sert davranmaması, insanların kısa süre içer-sinde peygamberimizin etrafında top-lanmalarının en önemli nedenlerinden biri olmuştur. Bu durumu Rab’bimiz, Kur’an-ı Kerim’inde: “Allah’tan gelen merhamet sayesinde onlara yumu-şakdavrandın. Eğer sert, katı kalpli biri olsaydın, kuşkusuz çevrenden uzak-laşırlardı. Onları bağışla, kendileri için Allah’tan af dile…” (âl-i İmran Suresi, 159. ayet) şeklinde buyurarak merha-metli davranarak insanları kazanmanın yolunu bildirmiştir.

03.05: Şefkat ve merhamet insanı yüceltir.

Bir gün Hz. Peygamberin yanına bir adam gelir. Peygamberin kucağında bir çocuk olduğunu görünce hayretle: “Be-nim on tane çocuğum var ama hiç birini öpmedim.” der. Peygamberimi:, “Kalbinde merhamet kalmamışsa ben ne yapayım.” diyerek şu uyarıda bulunur: “Merhamet etmeyene Allah merhamet etmez.” (Bu-hari, Edep, 18)

E BİLGİ KUTUSU

75


Peygamberimiz, merhametli olduğu gibi aynı zamanda da hoş-görülüydü. Hoşgörü; affetme, ko-laylaştırma, başkalarının düşünce ve davranışlarına anlayış gösterme demektir.

hz. Muhammed (s.a.v.) engin bir hoşgörüye sahipti. Şahsına karşı yapılan kabalıkları tebessümle ve hoşgörüyle karşılamıştır. Kendisine nezaket dışı ve kaba davrananları engin hoşgörüsü ile bağışlamıştır. hz. Muhammed (s.a.v.), kimseye kızmaz, hata yapanın hatasını yü-züne vurmazdı. Yanlış davranışlar-da bulunanların, bunu bilgisizlikten yaptıklarına inanır; onlara doğrusunu gösterirdi. hoşgörünün, kalpleri yumuşatan, insanları birbirine yaklaştıran, bir yöntem olduğunu belirtirdi.

hz. Muhammed (s.a.v.), ailesine, çocuklarına, arkadaşlarına hatta düşmanları-na karşı bile hoşgörü sahibiydi. hz. Muhammed (s.a.v.), kendisine her türlü kötülük-te bulunanları bile affetmişti. Onun bu hoşgörülü yaklaşımı, Mekkelilerin Müslüman olmalarında önemli rol oynamıştır. Bir defasında eşine şöyle tavsiyede bulunmuştur: “Ey Ayşe, yumuşak ve hoşgörülü ol. Çünkü yumuşak ve hoşgörülü olmak bulundu-ğu yeri süsler. Onun olmadığı yer ise çirkinleşir.” (Ebu Davud, Edeb, 11).

hz. Peygamber, diğer dinlere ve milletlere mensup olanlara karşı da son derece anlayışlı davranmış, onları dine davet ederken hoşgörü-lü olmuştur. Onlardan hastalanan-ları ziyaret etmiş, sofralarına konuk olmuştur.

? Hoşgörülü olmak ne demektir?

03.06: Hoşgörü insanları birbirine yaklaştırır.

Hz. Muhammed (s.a.v.) şöyle buyurmuş-tur: “Hoşgörülü ol ki hoş görülesin.” (Ahmed bin Hanbel, Müsned, C 1, s.248.)

E BİLGİ KUTUSU

76


hz Muhammed (s.a.v.) merhametli, hoşgörülü olduğu gibi aynı zamanda affe-diciydi. Kendisine karşı yapılan yanlış davranışlar konusunda her zaman bağışlayıcı olmuştur. Kimseye karşı kin gütmez, düşmanlık beslemezdi. İnsanların kusurlarını affederdi. hata yapanları kırmaz, onları güzel bir dille uyararak yaptıklarının yan-lış olduğunu söylerdi. Örneğin Mekke fethedildiğinde, kendisine ve beraberindeki Müslümanlara eziyet eden hakaretlerde bulunan ve onları Mekke’den göç etmek zorunda bırakan kimselere bile kin gütmemiş, onları affetmiştir.

hz. Muhammed (s.a.v.), İslamiyet’i anlatmak için Taif kentine gittiğinde Taifliler kendisine çok kötü davrandılar. Alay ve hakaret ettiler, taşladılar. Bu durumdayken bile onlara kin gütmedi ve kendilerine doğru yolu göstermesi için Allah’a dua etti. Kendisine pek çok eziyet eden Mekkeliler için ise “Allah’ım halkımı affet, çünkü onlar bilmiyorlar.” dedi (Afzalu’r-Rahman, Siret Ansiklopedisi, c.1, s.54). Bütün bu örnekler hz. Muhammed (s.a.v.)’in ne kadar merhametli ve affedici olduğunu göstermekte-dir. İslamiyet’in yayılmasında onun bu özelliği etkili olmuştur.

6. HZ. MUHAMMEd ÇALIŞMAyI sEVER VE ZAMANI İyİ dEĞERLENdİRİRdİ

Çalışmak, bir şeyi oluşturmak veya ortaya çıkarmak için emek harcamak anla-mına gelir. Kur’an-ı Kerim’de insanın ancak çalışarak birtakım şeyleri hak edebileceği vurgulanmıştır. Necm suresi 39. ayetinde Rabbimiz şöyle buyuruyor: “İnsan için ken-di çalışmasından başka bir şey yoktur.” Çaba sarf etmeden bir şey beklemek İslam düşüncesine aykırıdır.

? Peygamberimizin affediciliği nasıldır?

Sizce Merhametli, Hoşgörülü ve Affedici bir insanda hangi özellikler bulun-malıdır?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Hiç kimse el emeğiyle kazandığından daha hayırlı bir lokma yememiştir. (Buha-ri, Büyü, 15. hadis)!

77


hz. Muhammed’in (s.a.v.) kendisi çalışmış, insanları da çalışmaya teşvik etmiş-tir. Konuyla ilgili bir sözünde Peygamberimiz: “hiç kimse kendi emeği ile kazandı-ğından daha hayırlı bir lokma yememiştir.” (Buhari, Büyü, 15. hadis) şeklinde buyu-rarak çalışmanın önemini vurgulamış insanları tembellikten sakınmaları konusunda uyarmıştır.

hz. Muhammed (s.a.v.) peygamber olarak görevlendirildikten sonra İslam’ı in-sanlara anlatmak için gece gündüz demeden birçok zorluğa göğüs gererek çalış-mıştır. Allah’tan aldığı emir ve yasakları insanlara öğretmek için Mekke Dönemi’nde “Darü’l Erkam”da, Medine Dönem’inde ise “Suffe”de çeşitli seviyedeki insanlara biz-zat öğretmenlik yapmış, dersler vermiştir.

Peygamber Efendimiz “Mescidi Nebevi” inşa edilirken muhacir ve ensarla bir-likte çalışmıştır. Yine hendek Savaşı’nda da kazılacak yerleri işaretlemiş ve kazma işini de kendisi yapmıştır.

Dinimiz İslam; dilenciliği, çalışıp çabalamaksızın tevekkülü, hazır yiyiciliği menet-miştir. Develerini dışarıya salıverip mescitte boş oturan ve Allah’a tevekkül ettiklerini söy-leyen bir grup insanı. Hz. Ömer: “Siz tevekkül edici değil, tevekkül ediciler yani hazır yiyicilersiniz.” diyerek kovmuştur.

E BİLGİ KUTUSU

03.07 Peygamberimiz Kuba Mescidi yapımında arkadaşları ile birlikte çalışmıştır.

78


hz. Muhammed (s.a.v.) ge-reksiz ve yararsız işlerle uğraş-mazdı. Zamanını düzenli kullanır, planlı ve programlı yaşardı. İba-det, çalışma ve dinlenme vakitleri düzenliydi. O, hayatın her anını iyi değerlendirirdi.

Dinimiz, tembelliği kınamış, çalışmayı ise teşvik etmiştir. Ko-nuyla ilgili Rabbimiz, İnşirah Sure-si 7. ayette, “Boş kaldın mı hemen başka bir işe koyul.” buyurarak za-manın boşa geçirilmemesini iste-miştir. Başka bir ayette ise: “Onlar ki boş ve yararsız şeylerden yüz

çevirirler.” (Mü’minun Suresi, 3. ayet) şeklinde buyrularak faydasız şeylerden uzak durulması gerektiğini öğütlenmiştir.

hz. Peygamber, zamanın iyi değerlendirilmesiyle ilgili insanları uyarmıştır. Konuyla ilgili bir sözünde Peygamberimiz: “İnsanların çoğu iki nimetin kıymetini bilmekte aldanmışlardır. Bunlar sıhhat ve boş vakittir.” (Buhari, Salat, 31. hadis) bu-yurarak sağlığımızı korumanın önemini ve boş vaktin iyi değerlendirilmesini vurgu-lamıştır.

? Hz. Muhammed (s.a.v.) zamanı nasıl değerlendirirdi?

03.08: Zamanımızı en verimli şekilde değerlendirelim.

Peygamberimiz buyuruyor ki: “Kıyamet gününde bir insan, şu dört şeyden hesaba çekilecektir:

• Ömrünü (zamanını) nerede tükettiğinden• Gençliğini nasıl geçirdiğinden• Malını nereden kazanıp nereye harcadığından• Bildiklerini uygulayıp uygulamadığından.” (Tirmizi, Kıyamet, 1)

Yukarıda geçen hadiste hayata dair hangi ilkeleri çıkarabiliriz?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

79


7. HZ. MUHAMMEd sABIRLI VE CEsARETLİydİ

Sabır; acı, yoksulluk, bela, afet gibi üzücü olaylar karşısında, acıya ve üzüntüye katlanabilme yeteneği, dayanma ve direnme gücüne denir.

Dinimiz sıkıntılı durumlarda insanlara sabırlı davranmalarını öğütler. Sabırlı davrananlara Allah’ın yardım edeceği Bakara Suresinin 53.ayetinde: “Ey iman eden-ler! Sabrederek ve namaz kılarak Allah’tan yardım dileyin. Şüphe yok ki Allah sabre-denlerle beraberdir.” şeklinde belirtilir.

hz. Muhammed (s.a.v.), hayatının her bölümünde pek çok güçlükle karşılaşmıştır. Dünyaya gelmeden babasını, çok küçük yaşlar-da iken annesini kaybetmiştir. Yetim ve öksüz-lüğün beraberinde getirdiği sıkıntıları sabırla aşmıştır. Peygamberlik görevini yerine getirir-ken diğer peygamberler gibi hz. Muhammed’i (s.a.v.) de birçok sıkıntıyla karşılaşmıştır.

Mekkeli müşrikler, hz. Muhammed (s.a.v.) davasından vazgeçirmeye çalıştılar. Bunda ba-şarılı olamayınca, ona ve İslam’a inananlara çe-şitli eziyetler, işkenceler yapıp ambargo uygu-ladılar. O, bütün bunları hep sabır göstererek aşmıştır.

? Sabır ve cesaret ne demektir?

Üç çeşit sabır vardır:Musibetlere karşı sabır, kullukta sabır ve günah işlememekte sabır.Kim, kaldırılıncaya kadar musibete güzelce sabrederse Allah ona üç yüz derece ya-

zar. Her iki derece arasında sema ile arz arası kadar mesafe vardır. Kim de taatte sabre-derse Allah ona altı yüz derece yazar. Her iki derece arasında yeryüzü ile yedi kat aşağısı arası kadar mesafe vardır. Kim de masiyete (günaha) karşı sabrederse Allah ona dokuz yüz derece yazar. İki derece arasında yer ile arş arası kadar mesafe vardır.” (Suyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr, II, 42; Deylemî, II, 416)

E BİLGİ KUTUSU

03.09: Hz. Muhammed (s.a.v.) sıkıntıları sabırla aşmıştır.

80


hz. Muhammed (s.a.v.), bizlere her konuda olduğu gibi sabrı konusunda da örnek olmuştur. O; sabrını, üzücü ve hoşa gitmeyen olaylar karşısında öfkesini yen-mesinde gösteriyordu. Peygamberlik görevini herkese ulaştırmak için birçok sıkıntı çekmiş ancak davasından vazgeçmemiştir. Bu konuda Peygamberimiz: ”Allah yolun-da bana yapılan eziyet kadar hiç kimseye eziyet yapılmamıştır. Kimse benim kadar baskıya maruz kalmamıştır. Öyle otuz gün ve gece geçirdim ki benim yanımda ne de Bilal’in yanında yiyecek bir şey vardı.” (M.Yusuf Kandehlevi, hayatü’s-Sahabe, c 1, s 327) şeklinde buyurmuş ve bütün bunları sabırla aştığını ifade etmiştir. Bizler de onu örnek almalı ve karşılaştığımız sorunları sabırla aşmaya çalışmalıyız.

cesaret; güç ve tehlikeli bir işe girişirken kişinin kendisinde bulduğu güven, yüreklilik, yiğitlik, yürek ve göz pekliği anlamlarına gelir. Diğer bir ifadeyle hak ve doğruları savunmada ve korumada gösterilen kararlılıktır.

hz. Muhammed (s.a.v.), sabırlı olduğu kadar son derece cesur bir insandı. Pey-gamber olarak görevlendirildikten sonra Mekkelilerin gösterdiği tepkiler karşısında davasından vazgeçmemesi, onun cesaretini göstermektedir. Geçeceği yollara di-kenler döşenmiş, taşlanmış; öldürülmek için evi kuşatılmış olmasına rağmen o, hep cesaretiyle bu durumlara göğüs germiştir.

hz. Muhammed (s.a.v.), 622 yılında hicret sırasında Sevr Mağarası’nın içinde hz. Ebu Bekir ile birlikte iken, müşrikler mağaranın ağzına gelince bütün cesareti ile hz. Ebu Bekir’e “Korkma Allah bizimle beraberdir.” demiştir. (İbni hişam, Siretün Nebeviyye, c.2, s. 99) Taif’e İslam dinini anlatmaya gittiğinde, oradaki halkın taşla-malarına rağmen cesaretini korumuş, onlara beddua etmekten sakınmıştı. Uhut Savaşı’nda yaralanmış, dişi kırılmış ve ordusu dağılma noktasına gelmiş olmasına rağmen o, yine cesaretini kaybetmemişti. Dağılan orduyu sabır ve cesaret göstere-

Peygamberimiz buyuruyor ki: “Güçlü kimse güreşte rakibini yenen değil, öf-kelendiği zaman kendine hâkim olabilen kimsedir.”

Yukarıda geçen hadiste verilmek istenen mesaj nedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

? Cesaret ne demektir?

81


rek Uhut Dağı’na doğru geri çekmiş, büyük bir bozgunu önlemişti.

Peygamberimizin en tehlikeli anlarda bile öne çıkması, cesur davranması or-duya büyük bir moral kaynağı olmuştur. Bu durum sahabeden Berâ b. Azib (r.a.) ifa-desiyle: “Biz, savaşın kızıştığı zamanlarda Hz. Muhammed’den (s.a.v.) cesaret alırdık.” şeklinde ifade edilmiştir. Onun, hedefine ulaşmak için karşılaştığı zorlukla-rın üzerine sabır ve cesaretle gidişi herkes için örnek olmalıdır.

8. HZ. MUHAMMEd HAKKI GÖZETİRdİ

İslam dini, insanların haklarının korunmasına ve adalete büyük önem verir. Al-lah, hak ve adalet konusunda Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmuştur: “İnsanların mal-larını ve haklarını eksiltmeyin...” (Şuara Suresi, 183. ayet) Bir başka ayette ise: “Şüp-hesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; ...O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.” (Nahl suresi, 90. ayet) denilmiştir.

hz. Muhammed (s.a.v.), adaletle hükmeden ve herkesin hakkını göze-ten bir insandı. hiç kimseye ayrıcalıklı davranmaz, insanlar arasında inanç far-kı gözetmeden herkese karşı eşit dav-ranırdı. hak sahibinin hakkını alması konusunda titizdi. O; eşitliği, adaleti ve temel hakların korunmasını toplumsal barışın kaynağı olarak görüyordu.

Adaletsizliğin toplumsal huzuru bozacağına inanan hz. Muhammed (s.a.v.), bu nedenle hakkı gözetme ko-nusunda adil davranırdı. Anlaşmazlık-larda kişilerin mevkisine, zenginliğine, soylu olmasına bakmaksızın karar ve-rirdi. O, güçlülerin zayıfları ezmesine izin vermezdi. hukuk kurallarını uygu-larken kişiler arasında ayrım yapmazdı.

Size veya bir yakınıza haksızlık yapıldığı zaman neler hissedersiniz?!

? Hz. Muhammed (s.a.v.) hakkı nasıl gözetmiştir?

03.10: Adaletin olmadığı yerde zulüm vardır.

82


İslam’dan önce Arap toplumunda haksızlık ve adaletsizlik yaygındı. İnsanlara ailelerinin saygınlığına, zenginliğine göre değer veriliyordu. O toplumda güçsüzler, kimsesizler ve kadınlar haklarını kullanamazlardı. hatta o dönemde Mekke’ye gelen yabancıların mallarına hiçbir gerekçe gösterilmeden el koyuluyordu. Bu haksızlıkları gidermek için “hılfu’l-fudul” (erdemliler topluluğu) oluşturuldu. hz. Muhammed (s.a.v.) de bu kuruluşun üyelerinden biriydi. Peygamberimiz, hılfu’l fudul’daki çalış-maları sırasında birçok kimsenin haksızlığa uğramasını önlemeye çalışmıştır.

hz. Muhammed (s.a.v.), daima hakkı üstün tutmuş, eşitlik ve adaletten ayrılma-mış, kişileri adil olmaya çağırmıştır. O, adaletin gerçekleştirilmesinde insan haklarına saygılı olmaya özel bir önem verirdi. Medine’ye göç etmeden önce kendisiyle görü-şen Medinelilerden insan haklarına saygılı ve adaletli olacaklarına dair söz almıştı.

Hak ve adaletin olmadığı toplumlarda ne tür olumsuzluklar yaşanır?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

? Hılful-Fudul topluluğu niçin kurulmuştur?

Hz. Peygamber döneminde soylu bir kabileye mensup olan ve hırsızlık yapan bir kadın vardı. Zengin ve soylu kişiler, kadının cezalandırılmaması için araya girip durumu Hz. Muhammed’e (s.a.v.) anlattılar. Hz. Peygamber, “Ey insanlar, geçmiş milletlerin ne yüzden helak olduklarını biliyor musunuz? Onların mevki-makam sahibi olan zen-gin kimse bir şey çalarsa onu affederler, zayıf güçsüz birisi hırsızlık yapınca da onu cezalandırırlardı. Allah’a yemin ederim ki bu suçu kızım Fatıma da işlemiş olsaydı onu da cezalandırırdım.” demiştir. (Sahihi Buhari, C.9 s. 209)

E BİLGİ KUTUSU

83


9. HZ. MUHAMMEd dOĞAyI VE HAyVANLARI sEVERdİ

Allah kainatı belli bir denge ve düzen içinde yaratmıştır. Dağlarıyla, ovalarıyla, hayvanlarıyla ve bitki örtüsüyle dünyada her şeyin mükemmel bir düzen içinde ol-duğu görülmektedir.

hz. Muhammed (s.a.v.) doğayı severdi. Doğanın temiz tutulmasını öğütlemiş, su havzalarını, nehir kenarlarını ve gölleri kirletmeyi yasaklamış, doğanın ayrılmaz parçası olan ağaçlara önem vermiştir. Konuyla ilgili bir sözünde : “Kim bir fidan diker veya ekin ekerse onlardan kuşlar ve diğer hayvan veya insanlar faydalandıkça Allah onu sevaptan yararlandırır. Yaptığına karşılık olarak ona sadaka sevabı olur.” (Müs-lim, Müsakat, 10 ) şeklinde buyurmuştur.

“Yaratılanı severiz Yaratan’dan ötürü”!

? Hz. Muhammed (s.a.v.) doğayı nasıl sever ve korurdu?

03.11: “Dikili Bir Ağacın Yoksa Sende Yoksun.” sloganıyla başlatılan fidan dikme kampanyası (Mardin, Nusaybin Belediyesi )

84


hz. Muhammed (s.a.v.) hayvanları sever ve korurdu. Bu konuda şu tavsiyelerde bulun-muştur: hayvanlara merhamet gösterilmelidir. Eziyet ve işken-ce edilmemelidir. Beslenme ve temizliklerine dikkat edilmelidir. Yük hayvanlarına fazla yük yük-lenmemelidir. Peygamberimiz hayvanlara iyi davranılması ko-nusunda ise bir sözünde : “Mer-hamet edene Allah da merhamet eder. Siz yerdekilere merhamet

edin ki göktekiler de size merhamet etsin.” şeklinde buyurmuştur.

hz. Peygamber canlıları sever ve korurdu. O, canlılara merhametli davranma-nın karşılıksız kalmayacağını dile getirirken konuyla ilgili bir sahabenin: “Ey Allah’ın elçisi, hayvanlara yapılan iyilik için de sevap var mıdır?” sorusu üzerine Peygamberi-miz: “her canlı için yapılan iyiliğin mükâfatı vardır.” şeklinde cevap vermiştir.

Yaşadığımız dünyada ekolojik bir denge vardır. Bu dengeyi korumalı ve boz-mamalıyız. Doğanın tahrip edilmesi sonucu ortaya çıkacak olumsuzluklardan hepi-mizin etkileneceğini unutmamalıyız.

? Hz. Muhammed (s.a.v.) hayvanları nasıl sever ve korurdu?

Peygamberimiz şöyle buyuruyor: “Bir adam yolda yürürken çok susadı ve bir kuyu bulup oraya inerek su içip kuyudan çıktı. Bu sırada susuzluk-tan dolayı nemli toprağı yalamakta olan bir kö-pek gördü. “Bu köpek de susamış.” diyerek kuyuya indi. Ayakkabısına su doldurup yukarı çıktı ve kö-peğe içirdi. Bundan dolayı Yüce Allah o kulundan razı olup onu cennetlik kıldı.”

E BİLGİ KUTUSU

“Sizden birinizin elinde bir ağaç fidanı varken kıyametin kopacağı haber ve-rilse eğer onu dikecek vakit bulursa hemen o fidanı diksin.” (Buhari, Edeb’ül Müf-red,168)

Yukarıdaki hadiste verilmek istenen mesaj nedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

85


NELER ÖĞRENDİK?

1- Güzel davranışlara Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatından örnekler öğrendik.

Mekke halkı tarafından “Muhammed’ül Emin” lakabı verilmesi, bir Yahudi’nin cenazesi götürülürken peygamberimizin ona saygısını göstermek için ayağa kalkması, İlk vahiy geldiğinde bu durumu eşi hz. hatice ile paylaşması, hendek Savaşı’ndan önce Müslümanları toplayıp şehrin savunması konusunda onların görüşlerine başvurması, kendisine her türlü kötülükte bulunanları bile affetmesi, Peygamberimizin çocukları çok sevmesi, onları kucaklayıp öpmesi, torunlarını omuzlarına alarak onlarla oynaması hayatındaki güzel davranışlara örnek teşkil eder.

2- Hz. Muhammed’in (s.a.v.) örnek davranışlarının toplumsal hayattaki önemini öğrendik.

Toplum bireylerden oluşur. Bireylerin sahip olduğu tutum ve davranışlar top-lumun rahat ve huzurunu etkiler. Bu anlamda peygamberimizin örnek davranışları toplum ve toplumun bireyleri tarafından benimsenirse toplum rahat ve huzura ka-vuşur. Bu davranışları benimseyen toplumlarda ahlaki değer ve erdemler ön plana çıkar. Bu da huzur ve mutluluğu getirir.

3. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) olaylar karşısındaki tutumlarından hareketle örnek davranışlarına yönelik çıkarımlar öğrendik.

hz. Muhammed (s.a.v.) yaşadığı dönemde birçok olay yaşamıştır. Peygambe-rimizin bu olaylar karşısında gösterdiği tutum ve davranışları incelemeli bizler için örnek teşkil eden bu davranışlardan dersler çıkarmalıyız. Peygamberimizin bu dav-ranışlarından hareketle biz de davranışlarımızı sorgulamalıyız.

4. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hikmetli sözleriyle insanları iyiye ve güzele yönlen-dirdiğine örnekler öğrendik.

“Kolaylaştırın, güçleştirmeyin. Müjdeleyin, nefret ettirmeyin.” (Buhari, İlim, 11) “Ya öğreten ya öğrenen ya dinleyen ya da ilmi seven ol. fakat sakın be-şincisi olma helak olursun.”(Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-fevaid, c 1, s122) “İnsanların çoğu iki nimetin kıymetini bilmekte aldanmışlardır. Bunlar, sıhhat ve boş vakittir.” “Merhamet etmeyene Allah merhamet etmez”(Buhari, Edep, 18)

5. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) doğa ve hayvan sevgisiyle ilgili davranışlarına örnekler vererek doğayı ve hayvanları koruma konusunda duyarlı olmayı öğrendik.

hz. Muhammed (s.a.v.) doğayı severdi. Doğanın temiz tutulmasını öğütle-miş, doğanın ayrılmaz parçası olan ağaçlara önem vermiştir. hz. Muhammed (s.a.v.)

86


hayvanları sever ve korurdu. Bu konuda şu tavsiyelerde bulunmuştur: hayvanlara merhamet gösterilmelidir. Eziyet ve işkence edilmemelidir. Beslenme ve temizlikle-rine dikkat edilmelidir. Yük hayvanlarına fazla yük yüklenmemelidir. Peygamberimiz hayvanlara iyi davranılması konusunda ise bir sözünde : “Merhamet edene Allah da merhamet eder. Siz yerdekilere merhamet edin ki göktekiler de size merhamet et-sin.” şeklinde buyurmuştur.

87



1. “Onlar ki kendilerine emanet edileni korur, verdikleri sözü yerine getirir ve şahitliklerini dosdoğru yerine getirirler.”

Yukarıdaki ayet-i kerimede aşağıdaki güzel huylardan hangisinden söz edilmemiştir?

A. Emanete dikkat etmek B. Söz verdiğinde sözünde durmakc. Çok çalışkan olmak D. Doğru ve dürüst olmak

2. Peygamberimiz (s.a.v) Mescid i Nebi’nin bir bölümünü eğitim öğretim faaliyetleri için ayırtmıştır. Bedir Savaşında esirleri, on çocuğa okuma yazma öğretmeleri karşılığında serbest bırakmıştır.

Bu örnekler onun hangi özelliğini ortaya koymaktadır?A. Danışarak iş yaptığınıB. Merhametli olduğunu c. Güvenilir olduğunuD. İlme, bilgiye önem verdiğini

3. “İyilikle kötülük bir olmaz. Ey inanan kişi! Sen kötülüğü en güzel bir şekilde uzaklaştır. O zaman bir de bakarsın ki seninle arasında düşmanlık bulunan kimse candan, sıcak bir dost oluvermiştir.” (fussilet Suresi, 34)

Yukarıda geçen ayette öğütlenen tutum aşağıdakilerden hangisidir?

A. Yapılan kötülüğü görmezden gelmeliyiz.B. İnsanlarla candan dost olmak için çalışmalıyız.c. Kötülüğü engellemenin en iyi yolu, ona iyilikle karşılık vermektir. D. Kötülüğe kötülükle karşılık vermeliyiz.

4. “Hiç kimse kendi emeği ile kazandığından daha hayırlı bir lokma yememiştir.”

Yukarıda verilen hadis neyin önemine dikkat çekmektedir?

A. Çalışmanın önemineB. Doğruluğun öneminec. İbadetin önemineD. Şükrün önemine

88


5. Bir gün Kureyş kabilesinden asil bir kadın hırsızlık yapmıştı. Kadının ceza almaması için Üsame’yi Peygamberimize gönderdiler. Peygamberimiz ise onlara: “Allah’a yemin ederim ki kızım Fatıma bile olsa onun da cezasını verirdim.” dedi.

Yukarıdaki parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmıştır?

A. Aleyhimize dahi olsa adaletli olmalıyız.B. Asil insanları küçük düşürmemeliyiz.c. Adalet bazen uygulanmayabilir.D. Adalet zayıf ve fakirler için geçerlidir.

6. Peygamberimizin bir Yahudi’nin cenazesi götürülürken ayağa kalkması onun öncelikle hangi özelliğini gösterir?

A. verdiği sözde durmasınıB. cömert olmasını c. İnsanlara değer vermesiniD. hakkı gözetmesini

7. farklı düşünce ve davranışları anlayışla karşılamak ve bu kişilerle aynı toplum içinde barış içinde yaşamak aşağıdakilerden hangisiyle ifade edilir?

A. hoşgörürlükB. Yardımseverlikc. Doğruluk D. Güvenilirlik

NAAT

Şimdi seni ananlar Düşkünlerin kanadıydın

Anıyor ağlar gibi Yoksulların sahibi

Ey yetimler yetimi Nerde kaldın ey Resul

Ey garipler garibi Nerde kaldın ey Nebi

8. Yukarıda geçen şiirde peygamberimizin hangi özelliğine vurgu yapılmamıştır?

A. Merhametli oluşuB. Affediciliğic. Sabırlı oluşuD. cesaretli oluşu

Arif Nihat ASYA

89


9. hz. Peygamber bir hadisinde şöyle buyurmaktadır: “İnsanlara ahirette şu beş şey sorulacaktır: Zamanını (ömrünü) nerede tükettin, gençliğini nasıl geçirdin, malını nereden ve nasıl kazandın, nereye ve nasıl harcadın, bildiklerinle ne iş yaptın?”

Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğru bir davranış olamaz?

A. Gençken doyasıya eğlenmeli, özgürce yaşamalıyız.B. hayatımızı ve geçimimizi sağlarken helal-haram sınırlarına dikkat etmeliyiz.c. Kul hakkına dikkat etmeliyiz.D. Zamanın değerini bilmeli, zamanı yararlı bir şekilde geçirmeliyiz.

10. Aşağıdakilerden hangisi peygamberimizin davet metotlarından birisi değildir?

A. Tatlı dil ve güler yüzB. hoşgörü ve sevgic. Kolaylık ve müjdelemeD. Sindirme ve baskı


…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

.

4. ÜNİTE

KUR’AN’DA AKIL VE BİLGİ

ÖĞRENME ALANI: KUR’AN vE YORUMU

İnsan niçin diğer canlılardan üstün bir varlıktır?

Kur’an, neden aklı kullanmaya önem vermiştir?

92



Bu ünitenin sonunda:

1. Dini anlamada ve sorumlulukta aklın önemini öğreneceğiz.2. Kur’an’ın aklı kullanmaya verdiği önemi örneklerle öğreneceğiz.3. Kur’an’ın doğru bilgiyi teşvik ettiğine ayetlerden örneklerle öğreneceğiz.4. vahiy, akıl ve duyuların, Kur’an’a göre bilgi edinme yolları olduğunu öğre-

neceğiz.5. Taassubun zararlarını ve doğru bilginin, kişiyi taassuba düşmekten koru-

madaki önemini öğreneceğiz.6. hz. Yusuf’un yaşadığı zorluklara rağmen ahlaklı davranmayı seçmesinin ne-

denlerini öğreneceğiz.

KAVRAM HARİTAsI

Kur’an’da Akıl ve Bilgi

Akıl

Taklit

Sorumluluk

Taassub

Bilgi

Din

93


GİRİŞBu ünitede aklın dinî sorumluluktaki yeri ve önemi vurgulanarak Kur’an’ın aklı

kullanmaya verdiği önem örneklerle açıklanmaktadır. Kur’an’a göre bilgi edinme yollarının neler olduğu belirtilerek bilginin taassubu önlediği, Kur’an’ın doğru bilgi-yi teşvik ettiği anlatılmaktadır. Son bölümde ise sevgi ve merhamet örneği olan hz. Yusuf’un kıssasına kısaca yer verilmektedir.

1. AKLIN dİNÎ sORUMLULUKTAKİ yERİ VE ÖNEMİ

Allah, insanı diğer canlılardan farklı şekilde akıllı ve düşünen bir varlık olarak yaratmıştır. Akıl; düşünme, araştırma, kavrama ve yargılamanın aynı zamanda her türlü sorumluluğun da ön şartıdır. Bu yüzden Kur’an, akıllı olanlara hitap eder. Aklı olmayanları sorumlu görmez. Kur’an’da şöyle buyrulur: “And olsun, size öyle bir ki-tap indirdik ki sizin bütün şeref ve şanınız ondadır. hâlâ aklınızı kullanmayacak mısı-nız?” (Enbiya Suresi, 10. ayet)

Bir dine inanan kişinin, inandığı dinin öğütlerini bil-mesi, kavraması gerekmek-tedir. Akıl, bu davranışların kazanılmasında önemli bir rol oynar. İnsan, aklı sayesinde yaratıcısının kendisinden ne istediğini anlar. Bu durumda İslam’a göre akıl sağlığı ye-rinde olan ve ergenlik çağına gelmiş olan herkes dinin buy-ruklarından sorumludur.

İslam’da akıl, dinî so-rumluluğun ön koşulu olarak kabul edilmiştir. Peygamberi-miz bu konuda “... Aklı olma-yanın dini de yoktur.” (Suyûti, câmiü’s-Sağîr, c 4, s. 528.) buyurarak akıllı olmayanların dinî sorumluluklarının ol-madığını belirtmiştir. Dinimizde akli dengesi yerinde olmayan kişiler namaz kılmak,

“Kişinin sorumluluğu, aklı ölçüsündedir.” sözüyle anlatılmak istenen nedir?!

? Akıl neden gereklidir?

04.01: İnsan akıllı,üstün bir varlıktır.

94


oruç tutmak, hacca gitmek ve zekât vermek gibi ibadetlerden sorumlu tutulmamış-tır. Çünkü bu kimseler akıllarını gereği gibi kullanamazlar. Sorumluluklarını gereği gibi yerine getiremezler.

2. KUR’AN AKLIMIZI KULLANMAMIZI İsTER

Akıl, Allah’ın insanlara verdiği en büyük nimetler-den biridir. İnsanlar akılları sayesinde düşünürler ve bu sayede gerçekleri bulurlar. Kur’an’ın birçok ayetinde de insanlar düşünme-ye davet edilmiştir. Nitekim Yüce Allah Bakara Suresi, 76. ayette şöyle buyur-maktadır: “Umulur ki düşünürsünüz diye ayetlerimizi size böyle açıklıyo-ruz.”

“…Aklı olmayanın dini de olmaz.” (Suyûti, Câmiü’s-Sağîr, C 4, s. 528.)

Yukarıdaki hadiste anlatılmak istenen nedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Kur’an’da, Rabbimiz neden varlıklar üzerinde düşünmemizi, aklımızı kullanma-mızı istemektedir?!

04.02: Kura’n aklımızı kullanmamızı öğütler.

95


Akıl, doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden, güzeli çirkinden ayırmaya yarayan, mantıklı düşünmeyi sağlayan, insanın yaşamını kolaylaştıran önemli bir nimettir. Bundan dolayı Kur’an’da “ akıl sahiplerinden ve düşünmenin öneminden” (Taha su-resi, 54. ayet) söz edilmekte, birçok ayette de “Bunda düşünenler için dersler vardır. Düşünmez misiniz? Akletmiyor musunuz?”(Kasas Suresi, 51. ayet) buyrularak aklı kullanmanın önemine işaret edilmektedir.

Kur’an; hayatın anlamı, yaratılışın amacı ve öldükten sonra yeniden diriliş gibi önemli konularda bilgiler verir. Bu gibi konularda düşünmemizi öğütler. Yüce Yaratı-cının varlığını anlamamızı, gücünü kavramamızı amaçlar ve hayatı anlamlandırma-mıza katkı sağlar.

İnsanın sahip olduğu sorumluluk akılla yerine getirilebilir. Allah, insana so-rumluluklarını hatırlatır ve bunları tam olarak yerine getirmesini ister. Allah, bu ko-nuda da bizi düşünmeye ve aklımızı kullanmaya teşvik eder. Kur’an, aklını kullanan, düşünen ve içinde bulunduğu durumdan ders çıkaranları övmekte; aksini yapanları da Yüce Allah’ın hoş karşılamadığını bildirmektedir. Kur’an’ın “İşte Allah, düşünesiniz diye ayetleri size böyle açıklar... hâlâ aklınızı başınıza almayacak mısınız?” (Enbiya Suresi, 67. ayet) ayeti aklımızı kullanmamız gerektiğini bildirmektedir.

? Kur’an aklı kullanmayı neden ve nasıl teşvik etmiştir?

“Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelişinde, insanlara yarar sağlayacak şeylerle denizde seyreden gemilerde, Allah’ın gökyüzünden in-dirip kendisiyle ölmüş toprağı dirilttiği yağmurda, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasın-da... düşünen bir topluluk için deliller vardır.” (Bakara Suresi, 164. ayet)

E BİLGİ KUTUSU

““Bu Kur’an, ayetlerini düşünsünler ve akıl sahipleri öğüt alsınlar diye sana indir-diğimiz mübarek bir kitaptır.” (Sâd Suresi, 29. ayet)

Yukarıdaki ayette verilmek istenen mesaj nedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

96


3. KUR’AN dOĞRU BİLGİyE ÖNEM VERİR

İnsanın aklını kullanarak, araştırarak veya gözlemleyerek elde ettiği bütün gerçeklere bil-gi denir. Doğru bilgi sahibi olan kişi, hayatına, çevresine anlam kazandırmaya çalışır. İslam dini, doğru bilgiye önem verir; doğru bilgileri araştırıp öğrenmemizi ister. Çünkü doğru olan her bilgi, bizi doğru sonuçlara ulaştıracaktır. Bu neden-le Kur’an, insanın doğru bilgiye ulaşmasını ister. İnsan aklının düşünüp isabetli karar verebilmesi için de doğru bilgiye ihtiyacı vardır.

İnsanın görmediği ama merak ettiği çok şey vardır. İnsan yapısı gereği kendisinin, varlık-ların anlamını merak eder ve bunlar üzerinde dü-şünür. Kişi aklıyla evrenin nasıl oluştuğunu, niçin yaratıldığını ve yaratılışının amacını bulmak ister. Ölümden sonraki hayatı merak eder. Kur’an bü-tün bu arayışlarda, insana doğru bilgiler vererek yardım eder.

Allah, aklımızı ve duyularımızı kullanmamızı, bizlere ulaşan haberlerin güve-nilir olup olmadığını araştırmamızı istemektedir. Konuyla ilgili Rabbimiz, hucurât Suresi, 6. ayette; “Ey inananlar, size fasık (yoldan çıkmış) bir adam bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.” şeklinde buyurarak bize ulaşan herhangi bir bilginin iyice incelenmesini ve doğruluğunun araştırılmasını tavsiye etmektedir. Çünkü doğruluğu kesin olmayan haber ve bilgilere göre davranmak, toplumda hu-zur ve barışa zarar verir. İnsanlar arasında sevgi, saygı, güven ve kardeşliği zedeler.

“Ey inananlar, size fasık (yoldan çıkmış) bir adam bir haber getirirse onun doğru-luğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.” (Hucurât Suresi, 6. ayet)!

04.03: Bize ulaşan bilgilerin doğruluğunu ne kadar

araştırıyoruz?

“Kur’an’ı öğrenin çünkü o sözlerin en güzelidir. Onda anlayışınızı derinleştirip kavra-yışınızı genişletin. Çünkü o kalplerin baharıdır, nuruyla şifa bulun zira o gönüllerin şifasıdır. Onu en güzel okuyuşla okuyun…” (Nehcü’l-Belağa, 110. Hutbeden)

E BİLGİ KUTUSU

97


4. KUR’AN’dA BİLGİ EdİNME yOLLARI

İnsan çeşitli yollarla bilgiye ulaşır. Kur’anda insanın bilgi edinme yolları vahiy, akıl ve duyu organları olarak açıklanır.

vahiy doğru bilgi edinme kaynaklarının başında gelir. Yüce Allah’ın varlığı, birliği, peygamber-lerin gönderiliş amaçları, kutsal kitaplar, sorumlu olduğumuz iba-detler, inanç esasları, ahlaki ilkeler ve öldükten sonraki yaşamla ilgili bilgiler verir. Ayrıca evrenin yaratılışı

hakkında açıklamalarda bulunur. İnsanların mutlu, huzurlu ve barış içinde yaşama-ları konusunda onlara çeşitli öğütler verir.

Kur’an’a göre bir bilgi edinme yollarından diğeri de akıldır. Düşünce ve yo-rumlama gücü olarak da isimlendirebileceğimiz akıl, bilgi edinme açısından insana büyük imkânlar sağlar. Akıl sayesinde insan hayatını devam ettirme için gerekli bil-giyi edinir. Akıl, varlıkların hakikatini bilmeyi, iyi ile kötü, doğru ile yanlış arasında ay-rım yapabilmeyi sağlar. İnsan, akıl sayesinde yeni bilgiler edinir. Yine akıl, beş duyu ile elde edilen bilgilerden hareketle bu bilgilerin arka planını yorumlar ve daha farklı sonuçlara ulaşır. Bir manada akıl hem bilgi edinme aracıdır hem de bilgileri yorum-

Doğru bilgi insana neler kazandırır?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Bilgi hangi yollarla elde edilir?!

? Akıl ve duyularla doğru bilgiye nasıl ulaşılır?

İnsanın doğru bilgi kaynaklarından olan akıl ve vahiy birbirini destekler. Kur’an’ın getirdiği ilkeler, akla uygundur. Çünkü aklı ya-ratan da vahyi, gönderen de Allah’tır.

E BİLGİ KUTUSU

98


layandır.

Yüce Allah, akla önem vermiş; aklı ile doğru bilgiye ulaşanları övmüştür. Bir ayette: “Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her vakit) Allah’ı anarlar; göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin düşünürler (ve şöyle derler:) Rabb’imiz sen bunu boşuna yaratmadın. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabın-dan koru.” (âl-i İmrân Suresi, 191. ayet) buyrulmuştur.

Bilgi edinme yollarından bir diğeri olan duyu organları, insan için çok önem-lidir. İnsan görme, duyma, tatma, koklama, dokunma gibi duyularıyla bilgi edinir. Çevremizdeki varlıkların çoğunun şeklini, rengini görerek nesnelerin sertliğini veya yumuşaklığını dokunarak anlayabiliriz. Kur’an’da akılla duyular arasında sıkı bir ilişki olduğu belirtilir ve insanın sahip olduğu duyularını iyi kullanması istenir. Allah, İsrâ Suresi, 36. ayette: “hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur.” şeklinde buyurarak duyu or-ganlarını kullanmadaki sorumluluğumuza dikkat çekerek bizleri uyarmıştır.

04.04: Duyu organlarımız

99


5. BİLGİ, TAAssUBU ÖNLER

Taassup, bir düşünceye, inanışa körü körüne aşırı derecede bağlanıp ondan başkasını düşünememe durumudur. Buna bağnazlık da denir.

Taassubun oluşmasın-daki en büyük sebep bilgi-sizlik ve körü körüne taklittir. Kişi ancak okuyarak, araştıra-rak ve doğru bilgiye ulaşarak taassuptan kurtulur. İslam, herkesin aklını kullanarak gerçeği ve doğruyu bulma-sını ister ve taklidi yasaklar. Dinî konularda taassubun oluşmasında dinî bilginin yetersiz oluşu en önemli et-kendir. Bilgi, insanı yanlış-lardan korur. herhangi bir konuda doğru bilgiye sahip olan insan, o konuda ortaya atılabilecek yanlış görüşleri kabullenemez. Bilgisiz insan ise çevresinden duyduğu her şeyi doğru zanneder.

Vahye dayalı, akla dayalı ve duyulara dayalı bilgilerden oluşan birer örnek oluş-turunuz?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Taassup ne demektir? Neden zararlıdır?!

? Taassubu oluşturan sebepler nelerdir? Taassup nasıl ortadan kaldırılır?

04.05: Bilgisizlik beraberinde taassubu oluşturur.

100


Taklit yoluyla elde edilen bilgilere göre hareket etmek zamanla kişiyi taassup sahibi yapar. Yetersiz ve taklide dayanan dinî bilgi, dinin özünde olmayan, şekle da-yanan geçmişin yanlış, örf, âdet ve geleneklerinin kutsallaştırılmasına neden olur. hurafe ve batıl inançlar taklit sonucu ortaya çıkmıştır.

Kur’an körü körüne atalarını taklit edenleri ve batıl inançlara yönelenleri uya-rır. Örneğin, İslam dininin ilk yıllarında Mekkeliler Peygamberimizin çağrısına karşı-lık, atalarının inanç ve uygulamalarından vazgeçmeyeceklerini söylediler. Kur’an’da Bakara Suresi, 170. ayette bu konuda: “Onlara, ‘Allah’ın indirdiğine uyun.’ denildiği zaman onlar: ‘hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız.’ derler. Ya ata-ları bir şey anlamamış, doğruyu da bulamamış idiyseler?” şeklinde buyrularak bu tutum eleştirilir.

Taassup, insanın ön yargılı olmasına neden olur. Kişiyi körü körüne bir fikri ya da kişiyi taklide götürür. Taklit ise kolaycılık ve tembelliğe götürür. Taassup kâr insan, neye bağımlıysa ondan başkasını görmez, kendi doğrusunu tek doğru olarak görür ve gerçeğe kapalı olur. Ayrıca taassup inatçılık, aşırı taraftarlık, başkalarına karşı üs-tünlük ve farklı görüşlere tahammülsüzlük gibi olumsuzluklara yol açar.

Atatürk, taassuba her zaman karşı çıkmış; bağnazlık ve cehaletin ancak ilimle ortadan kaldırılacağını ifade etmiştir. Atatürk hoşgörüye önem vermiş, inançların sömürülmesine ve dinin çıkar aracı olarak kullanılmasına da karşı çıkmıştır. Atatürk taassup ve bağnazlığın engellenmesi için çalışmıştır. Atatürk :“Taassup cahilliğe,

E

Hangi davranışlar taassuba götürür?

• Başkalarının inanç, düşünce ve görüşlerine saygı göstermemek• Bu görüşlerin doğru ve gerçeklik payı olduğunu kabul etmemek• Sadece kendi düşüncelerini doğru, tartışılmaz ve kesin olarak kabul etmek• Kendi fikir, kanaat ve inançlarını zorla başkalarına kabul ettirmeye çalışmak

BİLGİ KUTUSU

?

?

Taassubun zararları nelerdir?

Atatürk taassuptan kurtuluş yolunu nasıl göstermiştir?

101


bilgisizliğe dayanır. Bundan dolayı taassubu olan cahil-dir. Bilim mutlaka cahilliği yener. O hâlde halkı aydın-latmak lazımdır.” (Atatürk-çülük, c1,s. 285) şeklindeki sözüyle taassubu yenme-nin yolunu insanların iyi eğitilmesi olarak göster-miştir.

6- sEVGİ VE MERHAMET ÖRNEĞİ: HZ. yUsUf

hz. Yusuf Kur’an’da adı geçen peygamberlerden birisi olup Yakup Peygambe-rin on iki oğlundan biridir. Soyu hz. İbrahim’e kadar varır. Kur’an-ı Kerim’de kendi adını taşıyan bir sure vardır.

hz. Yusuf’un on bir tane erkek kardeşi vardı. hz. Yakup, güzel huylu olmasın-dan dolayı hz. Yusuf’u çok seviyordu. Bu sevgiyi ağabeyleri kıskanıyorlardı.

Yusuf (a.s) bir gece rüyasında on bir yıldızın, Güneş ve Ay’ın kendisine secde ettiklerini gördü. Bu rüyayı babasına anlattı. Babası hz. Yusuf’un büyük ve erdemli biri olacağını anladı ve Yusuf’a rüyasını ağabeylerine anlatmamasını tembihledi.

Ağabeyleri bir süre sonra rüyadan haberdar oldular ve Yusuf’u kıskandılar. Sonra Yusuf’tan kurtulmak için onu gizlice öldürüp bir yere atmayı planladılar. Gezip eğlenmek bahanesiyle babalarından izin alarak Yusuf’u alıp kırlara götürdüler. Onu

04.06: Mustafa Kemal Atatürk taassuba karşı çıkmıştır.

Taassup, toplumda barış ve huzuru nasıl etkiler?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Hz. Yusuf kıssasını duydunuz mu?!

102


öldürmeye elleri varmayıp bir kuyuya attılar, gömleğini da kana bulayarak, “Yusuf’u kurt kaptı.” diye babalarına yalan söylediler. Kuyunun yanından geçmekten olan bir kervan, Yusuf’u buldu ve köle olarak satmak üzere alıp Mısır’a götürdüler. Onu Mısır vezirine sattılar. Yusuf Mısır sarayında büyüdü. Kendisine Allah tarafından rü-yaları yorumlama ilmi verildi.

hz. Yusuf kendisine atılan bir iftiradan dolayı senelerce hapiste kaldı. hapiste arkadaşlarının rüyalarını yorumluyordu. Yorumladığı rüyalar da aynı şekilde gerçek-leşiyordu. hükümdar bir gece rüyasında yedi zayıf ineğin yedi semiz ineği yediğini ve yedi yeşil başakla yedi kuru başak gördü. Bu rüyanın yorumunu yaptırmak is-tedi. fakat hiç kimsenin yorumunu mantıklı bulmadı. Bu arada zindandaki adam hz. Yusuf’u hatırladı. Efendisine durumu anlatarak onu zindandan çıkarttı. hz. Yusuf rüyayı yorumlayarak, yedi sene bolluk olacağını, peşinden gelen yedi senenin ise kıtlıkla geçeceğini söyledi. Bunun üzerine hükümdar, hz. Yusuf’u Maliye Bakanlığına getirdi.

Yusuf (a.s) bolluk yıllarında bütün ambarları buğdayla doldurttu, kıtlık yılları gelince oradan halka dağıtmaya başladı. Kıtlık, hz. Yusuf’un babasının memleke-ti olan Kenan (filistin) diyarını da vurmuştu. Yusuf ‘un(a.s) kardeşleri de buğday al-mak için iki kez Ken’an ilinden Mısır’a geldiler. hz. Yusuf onları tanımıştı, ama onlar Yusuf’u (a.s) tanımamışlardı. Sonunda Yusuf (a.s), onu kuyuya atan kardeşlerine ken-

Hz. Yusuf’un hayatı Kur’an-ı Kerim’de Yusuf Suresi’nde anlatılır. Bu sure Kur’an’ın 12. Suresi’dir. 111ayettir. Surenin tamamında Hz. Yusuf’un hayatı an-latılır.

E BİLGİ KUTUSU

? Kralın rüyası neydi? Hz. Yusuf rüyayı nasıl yorumladı?

Kur’an’da Yüce Allah, Hz.Yusuf’un kıssası için şöyle buyuruyor: “Ant olsun, Yu-suf ve kardeşlerinde (hakikati arayıp) soranlar için ibretler vardır.”(Yusuf Suresi, 7. ayet)

Hz. Yusuf kıssasından çıkarılacak ilkeler nelerdir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

103


dini tanıtınca onlar hayretler içinde kaldılar. Büyük utanç duydular. Ama hz. Yusuf onları affettiğini belirterek; “Bugün kınanacak değilsiniz, Allah sizi affetsin. O, mer-hametlilerin en merhametlisidir.”(Yusuf Suresi, 92. ayet) dedi.

hz. Yusuf babası, annesi ve kardeşlerinin tamamını Mısır’a davet etti. Ailesi Mısır’a vardığında Yusuf (a.s) anne ve babasını tahta oturttu, diğer on bir kardeşi ise hz. Yusuf’un önünde saygıyla eğildiler. O zaman Yusuf (a.s): “Babacığım, işte bu vaktiyle gördüğüm rüyanın gerçekleşmesidir. Rabbim onu gerçekleştirdi. Şeytan benimle kardeşlerimin arasını bozmuştu. Beni hapisten çıkaran, sizi çölden getiren Rabbim, bana pek çok iyiliklerde bulundu. Doğrusu Rabbim, dilediğine lütufkârdır. O şüphesiz, bilendir, hâkimdir.” (Yusuf Suresi, 100. ayet) dedi.

Bu şekilde İsrailoğulları, filistin’den Mısır’a gelip yerleşmiş oldu. Uzun yıllar hz. Yusuf Mısır’da insanları adaletle yönetti. Onlara peygamberlik ve rehberlik yaptı. hep iyiliğe ve güzelliğe çağırdı.

? Hz. Yusuf ’un küçükken gördüğü rüya nasıl gerçekleşti?

Ben bir Yakub idim kendi halimdeMevlanın ismi var idi dilimdeAldırdım Yusuf ’u Kenan ilindenAğlar Yakub ağlar Yusuf ’um deyu

Akardı Yakub’un gözünün yaşıAh çektikçe eritir o dağı taşıYusuf ’u kuyuya attı kardeşiAğlar Yakub ağlar Yusuf ’um deyu

Attılar kuyuya şehit kastınaCebrail yetişti Mevla dostunaİhlas ile çıktı suyun üstüneAğlar Yakub ağlar Yusuf ’um deyu

Yusuf ’un gömlegin alkan ettilerKurtlar yedi diye bühtan ettilerYusuf ’u götürüp bilmem ne ettilerAğlar Yakub ağlar Yusuf ’um deyu

Kenan’ın kurtları toplanıp geldiBiz yemedik diye ettiler andıYakub’un feryadı arşa dayandıAğlar Yakub ağlar Yusuf ’um deyu

Yusuf ’um Deyu

104


NELER ÖĞRENDİK?

1. Dini anlamada ve sorumlulukta aklın önemini öğrendik.

Dinin emir ve yasaklarını kavrayabilmede, yorumlayabilmede akıl önemli bir rol oynar. İnsan, aklı sayesinde yaratıcısının kendisinden ne istediğini anlar ve kavrar. Bu durumda İslam’a göre akıl sağlığı yerinde olan ve ergenlik çağına gelmiş olan herkes dinin buyruklarından sorumludur.

2. Kur’an’ın aklı kullanmaya verdiği önemi örneklerle öğrendik.

Kur’an, akla büyük önem vermiştir. Kur’an pek çok ayette :“...Akıl etmez mi-siniz? “...Düşünmez misiniz? “ gibi uyarılarda bulunmaktadır. Bizlere dünyanın yara-tılmasını, evrendeki düzeni, dünya üzerinde geçmişte yaşamış toplulukları örnek vererek bunlar üzerinde düşünüp dersler çıkarmamızı istemektedir. Kur’an, insanın dikkatini doğa olaylarına çekerek insanın aklını kullanmasını öğütlemektedir.

3. Kur’an’ın doğru bilgiyi teşvik ettiğine ayetlerden örnekler öğrendik.

İslam dini, temel olarak doğru bilgiye önem verir, doğru bilgileri araştırıp öğ-renmemizi ister. Bu konuda Kur’an’da hucurât Suresi, 6. ayette şöyle buyrulmakta-dır: “Ey inananlar, size fasık (yoldan çıkmış) bir adam bir haber getirirse onun doğ-ruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.”

4.Vahiy, akıl ve duyuların Kur’an’a göre bilgi edinme yolları olduğunu öğrendik.

Kur’an’da bilginin kaynakları; duyu organları, akıl ve vahiy olarak karşımıza çı-kar. Kur’an duymayı, görmeyi ve bunlarla elde edilen bilgileri akılla değerlendirmeyi esas alır.

5. Taassubun zararlarını ve doğru bilginin kişiyi taassuba düşmekten korumadaki önemini öğrendik.

Taassup, insanın ön yargılı olmasına neden olur. Kişiyi körü körüne bir fikri ya da kişiyi taklide götürür. Taklit ise kolaycılık ve tembelliğe götürür. Taassup sahibi insan, neye bağımlıysa ondan başkasını görmez; kendi doğrusunu tek doğru olarak görür ve gerçeğe kapalı olur. Taassuptan kurtulmanın tek yolu da bilgidir. Kişi ancak okuyarak, araştırarak ve doğru bilgiye ulaşarak taassuptan kurtulur. Bu şekilde kişi her duyduğunun, gördüğünün doğru olduğuna inanmaz; böylece araştırarak, aklını kullanarak doğruya ulaşmayı bilir.

105


6. Hz. Yusuf ’un yaşadığı zorluklara rağmen ahlaklı davranmayı seçmesinin nedenlerini öğrendik.

hz. Yusuf zorluklara rağmen ahlaklı davranmıştır. Çünkü yaptığı her şeyden Rabb’inin haberdar olduğunu, Rabb’inin her şeyi gördüğünü biliyordu ve bir gün tüm bu sıkıntılardan kurtulacağına inanıyordu. Onun için sabırla inancını kaybetme-den zorluklara göğüs geriyordu.

106



1. Aşağıdakilerden hangisi aklın işlevlerinden biri değildir?

A. DüşünmekB. İyiyi kötüden ayırmakc. DuymakD. Tercihte bulunmak

2. “Aklı olmayanın dini de yoktur.” hadis-i şerifi neyi ifade eder?

A. Dinimiz akla büyük önem verir. B. Aklı olmayanlar dinî yükümlülüklerden sorumlu değildir. c. Akıl sağlığı olmayan kişi olayları kavrayamaz. D. Akıl sağlığı yerinde olmayan kişi topluma uyum sağlayamaz.

3. Sena: İslam dini ergenlik çağına gelmemiş kimseleri mükellef (sorumlu) saymaz. Eren: Evet, dinimize göre akıl sağlığını kaybetmiş kimseler de sorumlu değildir. Ayşenur: Aynı şekilde iradesi elinden alınmış olan kimseler yaptıklarından sorumlu tutulmamıştır.

Sena, Eren ve Ayşenur’un sözleri hangi konu üzerinedir?

A. Aklı kullanmak çok önemli bir özelliktir.B. İnsan akıl ve irade sahibi bir varlıktır. c. Kur’an sıkça aklı kullanmayı öğütler. D. Dinen sorumlu olmanın gerektirdiği şartlar vardır.

4. Kur’an-ı Kerim pek çok ayette: “Düşünmüyor musunuz, aklınızı kullanmıyor musunuz?” diye sorarak insanları düşünmeye teşvik etmiştir.

Aşağıdakilerden hangisi bunun nedenlerinden biri değildir?

A. İnsanın aklını en iyi şekilde kullanılmasını teşvik etmekB. İnsanın çevresine bakarak “Yaratıcı”nın izlerini görmesini istemekc. Doğru bilgiye ulaşmak için aklı kullanmak gerektiğini vurgulamakD. Aklın nasıl çalıştığına dikkat çekmek

5. Aşağıdaki davranışlardan hangisi Kur’an’ın bize tavsiye ettiği davranışlardan birisi değildir?

A. Kur’an aklın kullanılmasını ister.B. Kur’an örnek almayı önerir. c. Kur’an taassubu tavsiye eder.D. Kur’an bilgiye önem verir.

107


6. “Ey inananlar, size yoldan çıkmış birisi haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınızdan pişman olursunuz.”(Hucurât Suresi, 6. ayet)

Aşağıda verilen davranışlardan hangisi yukarıda verilen ayete ters düşer?

A. Sahip olduğumuz bilginin doğruluğunu araştırmak B. Bize söylenenleri araştırdıktan sonra kabul etmekc. Doğru bilgiye önem vermek D. Bize gelen haberleri hemen kabul edip ona göre davranmak

7. Aşağıdakilerden hangisi Kur’an’da bahsedilen bilgi yollarından birisi değildir?

A. RüyalarB. Duyu organları c. vahiyD. Akıl

8. Bir düşünceye ya da inanca körü körüne bağlanarak başka düşünce, duygu ve anlayışı dışlamaya ne ad verilir?

A. DindarlıkB. Taassupc. TaraftarD. hurafe

9. Aşağıdakilerden hangisi taassubun sonuçlarından biri olamaz?

A. Toplumda barış ve huzurun oluşmasını engeller. B. Toplumda hak ve özgürlüklerin zarar görmesine neden olur.c. Özgür düşüncenin gelişmesini engeller. D. farklı düşüncelere karşı hoşgörü ortamını oluşturur.

10. Kur’an-ı Kerim’de sevgi ve merhamet örneği olarak anlatılan peygamber aşağıdakilerden hangisidir?

A. hz. âdemB. hz. Yusufc. hz. İbrahimD. hz. Eyüp


…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

.

5. ÜNİTE

İSLAM DİNİNE GÖRE KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR

ÖĞRENME ALANI: AhLAK

Dinimiz aklın, canın, malın ve neslin korunmasını neden önemsemiştir?

İçki içmek ve uyuşturucu kullanmak mutluluk getirir mi?

110


İslam Dinine Göre Kötü Alışkanlıklar

Alkol

Alışkanlık Sigara

Kul Hakkı

Bağımlılık

Uyuşturucu

Kumar



1. İslam dininin yasakladığı kötü alışkanlıkları ayet ve hadislerden örneklerle öğreneceksiniz.

2. Kumar, alkollü içki ve uyuşturucunun bireysel ve toplumsal zararlarını ör-neklerle öğreneceksiniz.

3. Sigaranın birey ve toplum sağlığı açısından zararlarını örneklerle öğrene-ceksiniz.

4. Kötü alışkanlık ve davranışların nasıl başladığını öğreneceksiniz.5. Kötü alışkanlık ve davranışlardan kaçınmaya yönelik çözüm önerilerini öğ-

reneceksiniz.6. Başkalarına zarar vermenin kul hakkını ihlal anlamına geleceği bilinciyle kul

hakkı konusunda duyarlı olmayı öğreneceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR

111


GİRİŞBu ünitede dinimizin yasakladığı kumar, alkollü içki, sigara ve uyuşturucu gibi

kötü alışkanlıklarla ilgili bilgi verilerek bu kötü alışkanlıkların birey ve toplum sağlığı açısından zararları örneklerle anlatılmaktadır. Ayrıca bu kötü alışkanlık ve davranış-ların nasıl başladığı, bunlardan kaçınmaya yönelik çözüm önerilerinin neler olduğu açıklanmaktadır. Ünite sonunda ise başkalarına zarar vermenin ne anlama geldiği yani “Kul hakkı” ile ilgili bilgi verilmektedir.

1. ALKOLLü İÇKİ İÇMEK VE UyUŞTURUCU KULLANMAK

Alkol, içildiğinde insa-nın aklını ve iradesini kullan-masını engelleyen, uyuşturu-cu etkisi bulunan maddelere denir. Dinimiz, aklı, canı, nes-li, malı ve dini korumayı esas almış; bu değerlere herhangi bir şekilde zarar verilmesini de yasaklamıştır. Bu değerle-re zarar veren davranışların başında da alkollü içkiler gel-mektedir.

Alkollü içkiler, beyin ve merkezî sinir sistemi üzerinde etki yaparak insan zekâsını ve karar verme yeteneğini olum-suz yönde etkiler. İnsanın ira-desini zayıflatır. Aklını kulla-narak doğru karar vermesine engel olur. Sorumluluklarını aksatır. Peygamberimiz: “her sarhoş edici haramdır. Çoğu içildiği zaman sarhoş eden şeyin az içilmesi de haramdır.” (Buharî, Eşribe, 4.) buyurmuş-tur.

İçki neden bütün kötülüklerin anasıdır?!

05.01: Bağımlı olma özgür ol.

112


İçki bağımlılığı bireyin aile huzurunu, sosyal ve mesleki hayatını olumsuz yön-de etkiler. Alkol bağımlıları yalnızca kendilerine değil, birlikte oldukları kişilere ve çevrelerine de zarar verirler. Çünkü kişi, sarhoşluk nedeniyle davranışlarını kontrol edemez. Kendine ve başkalarına olan saygısını yitirir. Taşkın hareketleriyle cinayetle-re, trafik kazalarına, kırgınlık, dargınlık ve aile içi geçimsizliklere yol açar.

Alkol kullanımı çevrenin et-kisi, merak ya da özenti ile başlar. Alkol, bazen yalnızlıktan kurtul-manın veya sorunlardan kaçma-nın bir aracıymış gibi algılanır. An-cak alkol, insanın gerçekte hiçbir sorununu çözmez. hatta sorun-ların ortaya çıkmasına yol açar. Mevcut sorunların çözümünü zor-laştırır.

Tüm bu sebeplerle alkollü içkilerin, bağımlının kendisine, aile hayatına, doğacak çocukları-na, iş hayatına, aile ve ülke ekono-misine, ferdî ve toplumsal zararla-

?

? Alkollü içki kullanmanın zararları nelerdir?

Toplumda alkol kullanımı nasıl başlar?

“Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şey-tan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi, Allah’ı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” (Mâide Suresi, 90- 91. Ayetler )

Yukarıda geçen ayetten hangi ilkeleri çıkarabiliriz?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

05.02: Kötü alışkanlıklar yeni sorunlara yol açar!

113


rı pek çoktur. İçki vücudu tahrip ederek birçok hastalıklara sebep olduğu gibi sürekli içen kişide zamanla bağımlılığa da yol açabilmektedir.

Kişi ve topluma büyük zararı dokunan davranışlardan birisi de uyuşturucu kul-lanmaktır. Uyuşturucu, içinde bağımlılığa yol açan birçok madde içerir. Uyuşturucu maddeler, kişide bağımlılık yapar.

Uyuşturucu maddeler, türlerine göre insana ve topluma çeşitli zararlar verir. Uyuşturucu kullanan kişinin akıl, beden ve ruh sağlığı bozulur. Sağlığı bozulan bi-reyler, toplumda huzursuzluğa ve çeşitli sorunlara neden olurlar. Toplumun temeli olan aileler içki ve benzeri kötü alışkınlıklar yüzünden parçalanır. İnsan bir kez ba-ğımlı olduğu zaman uyuşturucu elde edebilmek için, hırsızlık ve cinayet gibi suçlara da yönelebilir.

Uyuşturucu kullanan kişide sinirlilik, gerginlik, uykusuzluk vb. sağlık sorunları görülür. Akıl, Allah’ın insana verdiği en büyük nimettir. Uyuşturucu kullanmak aklın düşünme kabiliyetini zayıflatmakta ve insanı ne yaptığını bilemez hâle getirmekte-dir. Bu nedenle Yüce Allah Kur’an’da: “...Kendi elinizle kendinizi tehlikeye atmayın! İyilik edin. Şüphesiz Allah iyilik edenleri sever.” (Bakara Suresi, 195. ayet) buyurmak-tadır. İnsan elindeki imkânları kendisini tehlikeye götürecek alanlarda kullanma-malıdır. Peygamberimiz de: “hastalık gelmeden önce sağlığın... ve ölüm gelmeden önce hayatın değerini bilin.” (Buharî, Sahih-i BuharîTecrid-i Sarih Tercümesi, c 12, s.176.) buyurarak vücudun bize emanet olarak verildiğini belirtip sağlığımızın değe-rini bilerek sağlığımızı korumamızı istemektedir.

Kişi ve toplum yaşamını korumayı amaçlayan dinimiz, her türlü uyuşturucu-dan uzak durmamızı ister. Bu konuda duyarlı olmalı, kendimiz uyuşturucudan uzak durduğumuz gibi başkalarını da uyarmalıyız. İnsanlığın en büyük düşmanlarından olan uyuşturucu maddelere karşı mücadele etmeliyiz.

? Uyuşturucu kullanmanın bireysel ve toplumsal zararları nelerdir?

Ülkemizde 1-7 Mart tarihleri Yeşilay Haftası olarak kutlanır. Bu haftada içkinin, siga-ranın ve uyuşturucunun bireye, aileye ve topluma verdiği zararlar anlatılır.

E BİLGİ KUTUSU

114


Sigara, sağlığımıza zararlı alışkan-lıkların en yaygın olanlarından biridir. Dünya Sağlık Örgütü istatistiklerine göre dünyada ölüme yol açan nedenler ara-sında sigara içmek ilk sırayı almaktadır. Uyuşturucu çabucak yıkıma sürüklerken sigara sinsice ve ağır ağır insan bedenine zarar vermektedir. Sigarada vücudumu-za zarar veren birçok kimyasal madde bulunmaktadır. Bunların içinde en tehli-keli olanları karbon monoksittir. Bu ara-baların egzoz gazının aynısıdır. Nikotin, birçok uyuşturucu gibi bağımlılık yapar. Katran, akciğer kanseri ve kronik bronşi-te yol açar.

İnsanların en sinsi düşmanının sigara olduğu bilinmektedir. Sigara kronik bronşitten akciğer kanserine, damar sertliğinden kalp hastalığına, ağız ve boğaz kanseri vb. daha birçok hastalığa neden olmaktadır. Erken yaşlanmaya da yol açan sigara alışkanlığı kişinin kendisine zarar vermekle kalmaz, ailesinden başlayarak çev-resindeki herkese zarar verir. Böylece başkalarının da sağlıklı yaşam hakkını olumsuz yönde etkiler.

05.03: Herkes gülmeli!

Sigara paketlerinin üzerindeki “Sigara sağlığa zararlıdır. “yazısını okuduktan son-ra neden sigara içmeye devam edilir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

? Sigara hangi hastalıklara sebep olmaktadır?

115


Bilgisizlik, merak, özenti, kötü arkadaş çevresi, eğitim yetersizliği ve kendini kabul ettirme duygusu gibi hususlar sigaraya başlama nedenleridir.

Ülkemiz genç bir nüfusa sahiptir. Genç nüfus ülke kalkınmasında çok önemli-dir. Kötü davranışlar insanın enerjisini yararlı alanlarda kullanmasına engel olmak-tadır. Bu nedenle sigara, alkol, kumar ve uyuşturucu gibi zararlı davranışlardan uzak durmalıyız. Başkalarını rahatsız etmemeliyiz. Çünkü başkalarını rahatsız etmek, kul hakkına müdahaledir.

Allah’ın bize emanet ettiği bedenimize zarar vermekten kaçınmalıyız. Sigara vb. kötü alışkanlıklardan uzak durmalıyız.

Sigara paketlerinde bulunan sigaranın zararları ile ilgili uyarılar:

Sigara içmek ağrılı ve

yavaş bir ölüme

neden olabilir

Hamile iken

sigara içmek

bebeğe

zarar verir

Sigara içmek size ve çevrenizdekilere ciddi

zararlar verir

Sigara içmek spermlerezarar vererekdoğurganlığı

azaltır

Sigara dumanında benzen, nitrozamin,

formaldehit vehidrojensiyanit gibi

kanser yapıcımaddeler bulunur

Sigaraiçenler gençyaşta ölür

Sigara içmek ölümcülakciğer

kanserineneden olur

Sigara içmek damarları tıkar,

kalp krizineve felçlereneden olur

E BİLGİ KUTUSU

? Sigaraya başlama nedenleri nelerdir?

116


2. KUMAR OyNAMAK

İslam dininin kesin olarak yasakladığı kötü alışkanlıklardan birisi de kumardır. Para veya mal karşılığı oynanan şans oyunlarına kumar denir.

Kumarda hiçbir emek harcamadan, insanları aldatarak başkasının parasını ka-zanma vardır. Bu da bir çeşit haksız kazançtır. Dinimiz haksız kazancı yasaklamakta, el emeği ve alın teri ortaya konarak elde edilen kazancı ise ibadet kabul etmektedir. Çünkü başkasının malını meşru olmayan yollarla almak ve yemek haramdır. Konuyla ilgili Rabbimiz Nisa Suresi, 29. ayette: “Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda haksız-lıkla yemeyin. Ancak kendi rızanızla yaptığınız ticaretle yemeniz helaldir...”şeklinde buyurarak haksız kazancı yasaklamıştır.

Kumar, kişinin hem maddi kayıplara uğramasına hem de zaman kaybetme-sine neden olur. Kumarda hiçbir zaman kazanan taraf yoktur. Çünkü bir taraf para kazansa bile vaktini kaybetmektedir. Diğer taraf ise hem malını hem zamanını kay-betmektedir. Kumarda kaybedilen sadece para değil, bundan daha önemli olan za-mandır. Bu nedenle dinimiz eğlence amaçlı da olsa kumar oyunlarını yasaklamıştır.

Kumar, sadece bireyin kendisine zarar vermekle kalmaz, ailesine ve çevresine de zarar verir. Kumarda kazandıkça veya kaybettikçe hırs artar. Aile hayatında dü-zensizlikler, anlaşmazlıklar ve ihmaller başlar. Bu durum ailenin huzur ve mutluluğu-nu bozulmasına, yuvaların yıkılmasına sebep olur.

? Kumar dinimizce neden yasaklanmıştır?

EKumar oynamanın zararları şunlardır:

• Kumar, oynayanları ve aileleri perişan eder. • Kumar, çalışarak kazanmak yerine tembelliği ve hileyi teşvik eder. • Kumar, toplumda kin ve düşmanlık tohumlarının oluşmasına neden olur. • Kumar, oynayanların ruh sağlığını bozar.

BİLGİ KUTUSU

Kumar oynamanın kişiye, ailesine ve topluma verdiği zararlar nelerdir?!

117


3. KÖTü ALIŞKANLIKLAR NAsIL BAŞLIyOR?

Aile, arkadaş çevresi, iletişim araçları ve kişilik özelliklerinden her birinin kötü alışkanlıklara başlamada önemli bir etkisi vardır.

Toplum yapısında ailenin bir kurum olarak önemi büyüktür. Çocuklar, aile bü-yüklerini kendilerine örnek alır ve onlara benzemeye çalışırlar. Aile içindeki geçim-sizlik, sevgi yoksunluğu, aile bağlarının zayıflığı çocukları aile içinde yalnızlığa iter ve mutsuz kılar. Böyle bir aile ortamında yetişen çocuklar, kötü alışkanlıklara daha kolay meyledebilirler.

Kötü alışkanlıklar, bir-denbire olmaz. Yavaş yavaş ve azar azar başlar. Zamanla, süratle artarak devam eder. Daha sonra felaket şekline dönüşür. O hâlde: “bir defay-la”, “ara sıra”, “azıcık”, “ilk ve son”... gibi lafların kişiyi kötü alışkanlıkların içine çeken birer tuzak olduğu, kötü alış-

“Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şey-tan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi, Allah’ı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” (Mâide Suresi, 90- 91. ayetler)

Yukarıdaki ayetten hangi ilkeleri çıkarabiliriz?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

“Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim.” sözünden hareketle kötü alışkanlıklara başlamada arkadaş çevresinin rolü nedir?!

05.04: Aile içi çatışmalar kötü alışkanlıklara sebep olur.

118


kanlıkların ilk basamağını oluşturduğu unutulmamalıdır. Kötü alışkanlıkların başı sonu, azı çoğu olmaz.

Kötü alışkanlıklara başlamada arkadaş çevresi çok etkilidir. Başka arkadaşlara özenme, kendini kanıtlama ve dışlanma gibi kaygılar kötü alışkanlıkların başlama-sında önemli rol oynar.

Bazı kişiler sıkıntıya düştükleri veya morallerini bozacak bir olayla karşılaştık-ları zaman dayanma güçlerini kaybederler. Sorunlarını alkol, uyuşturucu veya sigara aracılığı ile çözmeye, unutmaya çalışırlar. Oysa bu alışkanlıklar olumsuzlukları büyü-tür, üzüntüleri artırır.

EKötü alışkanlıklara başlama sebepleri:

• Merak ve özenti• Bilgisizlik ve eğitim yetersizliği• Aile içi geçimsizlik ve iletişim eksikliği• Kötü arkadaş çevresi ve kendini kabul ettirme duygusu• Gazete, internet ve televizyon gibi yayınlardaki kötü alışkanlıklara özendirici

programların tesiri altında kalmak, kötü alışkanlıkların başlama sebepleridir.

BİLGİ KUTUSU

05.05: Sağlıklı birey, sağlıklı toplum demektir.

119


İletişim araçlarından yararlanırken dikkatli olmak ve bazı konularda seçici dav-ranmak durumundayız. Gazete, dergi, Tv, İnternet gibi bazı kitle iletişim araçlarında-ki birtakım görüntü, yazı ve reklamlar insanları kötü alışkanlıklara özendirmektedir. Bizler de bu konularda daha seçici ve dikkatli davranmalıyız.

4. KÖTü ALIŞKANLIK VE dAVRANIŞLARdAN NAsIL KORUNALIM?

İslam dini kişinin din, can, mal, akıl ve nesil emniyetini korumayı ön planda tutar. Bu değerler fert ve toplum açısından önemlidir. Kötü alışkanlık ve davranışlar-dan korunabilmek için bireye, aileye ve devlete bazı görevler düşmektedir. herkes üzerine düşen görevleri yerine getirirse kötü alışkanlık ve davranışlardan korunmak mümkün olacaktır.

Kötü alışkanlık ve dav-ranışlardan korunmak için öncelikle arkadaş seçimine dikkat etmeliyiz. Kendimize güzel ahlaklı, iyi insanlardan arkadaş seçmeliyiz. Kötü alış-kanları olan insanlardan uzak durmaya çalışmalıyız. İnsan-ların iyi ve güzel yönlerini ör-nek almalıyız. Unutmamalıyız ki birçok kötü alışkanlık ve davranış arkadaşlar arasın-da özentiyle başlar.

Aile içi ilişkilerin bozuk olması kötü alışkanlıkların başlamasında etkili midir? Ne-den?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Kötü alışkanlık ve davranışlar kişinin yaşantısını nasıl etkiler?!

? Kötü alışkanlık ve davranışlardan nasıl korunabiliriz?

Anayasanın 58.maddesinde, “Devlet, gençle-ri alkol düşkünlüğünden, uyuşturucu maddelerden, suçluluk, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan ve cehaletten korumak için gerekli tedbirleri alır.” denil-mektedir.

E BİLGİ KUTUSU

120


Kötü alışkanlık ve davra-nışlardan korunmada en etkili faktörlerden biri de ailedir. Aile, çocuğu sigara, alkol, uyuşturucu ve kumar gibi kötü alışkanlıkların yanlışlığı konusunda eğitmeli-dir. Çünkü alışkanlıkların iyisi de kötüsü de küçük yaştan itibaren kazanılır. Aile çocuğunun arkadaş çevresinden ve yaptıklarından haberdar olmalı, yanlışını gördü-ğünde çocuğunu uygun bir dille uyarmalıdır.

Kötü alışkanlıklar ve zararları konusunda bilinçli olmalıyız. İçki, kumar ve uyuş-turucu gibi maddelerin sağlığımıza zarar verdiğini bilerek bu alışkanlık ve davranış-lardan kaçınmaya çalışmalıyız.

Kötü alışkanlıkların olduğu yerlerden uzak durmalıyız. Boş zamanlarımızı spor yaparak, kitap okuyarak değerlendirmeliyiz. Televizyon, gazete ve dergilerde içki, kumar, sigara gibi kötü davranış ve alışkanlıklar, özendirici fotoğraflar ve görüntüler konusunda duyarlı davranmalıyız.

İçki, kumar ve uyuşturucu gibi kötü alışkan-lıklar tüm toplumu olumsuz yönde etkiler. Bizler kendimizi her türlü kötü alışkanlıktan koruduğu-muz gibi kötü alışkanlık ve davranışları olanları da uyarmalıyız. Kötülükler karşısında duyarsız kal-mamalıyız. Peygamberimiz de bu konuda: “Kim bir kötülük görürse onu eliyle düzeltsin. Eliyle dü-zeltmeye gücü yetmezse, diliyle düzeltsin. Diliyle de düzeltmeye gücü yetmezse, kalbiyle buğzetsin (yapanı ve yapılanı kalbinde sevmesin). Bu da ima-nın en zayıf noktasıdır.” (Tirmizi, fiten, 11) şeklinde buyurarak toplumda şahit olduğumuz kötülüklere karşı hassasiyet sahibi olmamızı istemiştir. Çünkü insanın kötü alışkanlık ve davranışlardan uzak ka-labilmesi için temiz bir toplumda yetişmesi gerekir.

? Kötü alışkanlık ve davranış sahiplerine karşı nasıl davranmalıyız?

05.07: Uyarılar uygun dille olmalı.

05.06: İlk eğitim ailede başlar.

121


5. BAŞKALARINA ZARAR VERMEK: KUL HAKKI

Sosyal hayatta, insanların birbirleriyle ilişkilerinde dikkat etmeleri gerekli pek çok haklar vardır. Kul hakkı, insanların haklarına saygılı olmak, söz ve davranışlarla onlara zarar vermemek demektir. Dinimiz, insanların birbirlerinin canına, malına, namusuna zarar vermelerini birbirlerini maddi veya manevi zarara uğratmalarını ya-saklamış; bu tür davranışları büyük günahlar arasında saymıştır. İnsanlara yapılan bu türden haksız davranışlar ise dinimize göre kul hakkı ihlali olarak adlandırılmıştır.

Başkalarına zarar vererek insan haklarını ihlal etmek çeşitli şekillerde olmakta-dır. hırsızlık ve hile yapmak, eksik ölçüp tartmak, yalan söylemek ve iftira atmak, alay etmek, gıybet, dedikodu, başkalarının özel hayatlarını ve gizli hâllerini araştırmak, kötü lakap takmak gibi tavır ve davranışlar kul hakkı kapsamındadır.

İnsanın, yaşama, barınma, güvenlik, seyahat, siyasi, sosyal ve ekonomik hak-ları vardır. Bu haklar, insanın insanca yaşayabilmesinin bir gereğidir. Bu haklara müdahale ve saygısızlık dinimizce yasaklanmıştır. İçki, kumar, uyuşturucu ve sigara

Aşağıdaki tabloyu uygun şekilde doldurunuz.

Kötü alışkanlık ve davranışlar Nasıl başlıyor? Önlemek için neler yapılabilir?

Sigara

Alkol

Uyuşturucu

Kumar

ETKİNLİK

Hangi tür davranışlar kul hakkına girer?!

122


gibi kötü alışkanlıklar da kişinin sadece kendisine değil ailesine, toplumda birlikte yaşadığı herkese zarar verir. Bu tür kötü alış-kınlıklar kişinin hem ken-disinin hem de başkaları-nın sağlıklı yaşam hakkını olumsuz etkilediğinden kul hakkı ihlalidir.

İslam dini, kul hak-kına çok önem vermiştir. Allah, tövbe ettikleri tak-dirde insanların yaptıkları çeşitli günahları affettiği hâlde; kul hakkını, hak sa-hibi affetmedikçe affetmemektedir. O bakımdan Müslümanlar çok dikkatli olmalı, kul hakkına riayet etmelilerdir. Aralarında sık sık helalleşmeyi âdet edinmeli, geçmiş-te bir kulun hakkını yemiş ise onu hemen iade etmeli ve helallik almalıdır.

05.08: Dinimiz kul hakkı yemeyi yasaklamıştır.

EKul hakkına sebep olan davranışlar nelerdir?

• Yalan söylemek ve hile yapmak • Gıybet ve iftira etmek • Hırsızlık yapmak • Rüşvet alıpvermek • Bir kimsenin namus ve şerefine sataşmak • Başkalarıyla alay etmek, ad takmak, onları küçük görmek, sövmek veya kötü

söz söylemek • Kötü zanda bulunmak • Başkalarının özel hayatlarını araştırmak • Birisini dövmek ya da yaralamak. Ayrıca ana-baba hakkı, yetim hakkı, evlat,

kardeş, komşu, öğretmen, karı-koca hakkı ve arkadaş hakkı da kul hakkı kap-samına girer.

BİLGİ KUTUSU

123


Yüce Allah, birbirimizin haklarına saygı göstermemiz, kul hakkı yemekten ka-çınmamız konusunda Kur’an’da Şûra Suresi, 42. ayette şöyle buyurmuştur: “Ancak insanlara zulmedenlere ve yeryüzünde haksız yere taşkınlık edenlere ceza vardır. İşte acıklı azap bunlaradır.”

Peygamberimizin veda hutbesindeki: “Ey iman edenler! Kimin bende bir ala-cağı varsa gelsin alsın; kimin sırtına vurdu isem işte sırtım, gelsin vursun” sözleri, kul hakkının ne kadar önemli bir hak olduğunu açık bir şekilde göstermektedir. Şu hâlde diyebiliriz ki Allah haklarına riayet etmekle emrolunduğumuz gibi kul haklarına da riayet etmek zorundayız. İnsanları huzursuz edecek fitne ve fesattan, kendimize ya-pılmasını istemediğimiz şeyleri başkalarına yapmaktan son derece kaçınmalıyız. Bi-lerek veya bilmeyerek başkalarının hakkını yiyen kimse, o hakkı dünyada ödemek ve helalleşmek suretiyle kendisini kurtarmaya çalışmalıdır.

Tüm diğer günahlarda olduğu gibi önce töv-be ederek Allah’tan bağışlanma dilenmelidir. Ancak kul hakkından kurtulmak için ayrıca hak sahiplerinin ödenebilecek mal, para vb. maddişeylerini geri öde-mek ve helalleşmek de gerekmektedir. hak sahibi ölmüşse çocuklarına veya diğer varislerine hakları ödenir. varisleri bilinmiyorsa alınan hak kadar para veya mal yoksullara sadaka olarak verilir ve hak sa-hibi için dua edilir.

05.09: Affına muhtacız Ya Rabbi!

? Kul hakkından kurtulmak için neler yapmalı-yız?

124


Peygamberimiz bir keresinde: “Müflis kimdir, biliyor musunuz?” diye sordu.

Ashab: Bizim aramızda müflis, parası ve malı olmayan kimsedir, dediler.

Peygamberimiz: “Şüphesiz ki ümmetimin müflisi, kıyamet günü namaz, oruç ve zekât sevabıyla gelip fakat şuna sövmüş, buna zina iftirası yapmış, şunun malını yemiş, bunun kanını dökmüş, şunu dövmüş, bu sebeple iyiliklerinin sevabı şuna buna verilen ve üzerindeki kul hakları bitmeden sevapları biterse hak sahiplerinin günahları kendisine yükletilip sonra da cehenneme atılan kimsedir.“ buyurdular. (Müslim, Birr 59.)

Yukarıdaki ayetten hangi ilkeleri çıkarabiliriz?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

125


NELER ÖĞRENDİK?

1- İslam dininin yasakladığı kötü alışkanlıkları ayet ve hadislerden örneklerle öğrendik.

“Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namaz kıl-maktan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” (Mâide Suresi, 90- 91. ayetler)

“her sarhoş edici haramdır. Çoğu içildiği zaman sarhoş eden şeyin az içilmesi de haramdır.” (Buharî, Eşribe, 4.)

2- Kumar, alkollü içki ve uyuşturucunun bireysel ve toplumsal zararlarını örneklerle öğrendik.

Kumar, oynayanları ve ailelerini maddi-manevi yıkıma uğratır; çalışarak ka-zanmak yerine tembelliği ve hileyi teşvik eder. Birey ve toplumda kin, düşmanlık ve ayrılık tohumlarının oluşmasına neden olur. Kumar, oynayanların ruh sağlığını bozar,;dönüşü olmayan felaketlere yol açar.

İçki kullanımı bireyin aile huzurunu, sosyal ve mesleki hayatını olumsuz yönde etkiler. Kişi sarhoşluk nedeniyle davranışlarını kontrol edemez. Bunun sonucunda hem kendine hem de çevresindekilere zarar verir.

Uyuşturucu kullanan kişinin akıl, beden ve ruh sağlığı bozulur. Sağlığı bozulan bireyler, toplumda huzursuzluğa ve çeşitli sorunlara neden olurlar.

3- Sigaranın birey ve toplum sağlığı açısından zararlarını örneklerle öğrendik.

İnsanların en sinsi düşmanının sigara olduğu bilinmektedir. Sigara kronik bronşitten akciğer kanserine, damar sertliğinden kalp hastalığına, ağız ve boğaz kanseri vb. daha birçok hastalığa neden olmaktadır. Erken yaşlanmaya da yol açan sigara alışkanlığı kişinin kendisine zarar vermekle kalmaz ailesinden başlayarak çev-resindeki herkese zarar verir. Böylece başkalarının da sağlıklı yaşam hakkını olumsuz yönde etkiler.

4-Kötü alışkanlık ve davranışların nasıl başladığını öğrendik.

Kötü alışkanlıklar, birdenbire olmaz. Yavaş yavaş ve azar azar başlar; “bir defay-la”, “ara sıra”, “azıcık”, “ilk ve son”...gibi laflar, kötü alışkanlıkların ilk basamağını oluş-turur.

126


Başkalarına özenme, merak, kendini kanıtlama ve dışlanma gibi kaygılar kötü alışkanlıkların başlamasında önemli rol oynar. Bazı kişiler de sıkıntıya düştükleri veya morallerini bozacak bir olayla karşılaştıkları zaman dayanma güçlerini, dirençlerini kaybederler. Sorunlarını alkol, uyuşturucu veya sigara aracılığı ile çözmeye, unutma-ya çalışırlar.

5- Kötü alışkanlık ve davranışlardan kaçınmaya yönelik çözüm önerilerini öğrendik.

Kötü alışkanlık ve davranışlardan kaçınmak için en başta bizi bu davranışlar-dan koruyacak olan değerlerimizi çok iyi öğrenmeli ve yaygınlaştırmalıyız. Kötü alış-kanlıkların olduğu yerlerden uzak durmalıyız. Arkadaş seçimlerinde dikkatli olmalı, seçici davranarak özellikle güzel ahlaklı olanları tercih etmeliyiz. Kötülükler karşısın-da duyarsız kalmamalı, kötü davranış sahiplerini uyarmalıyız. Çocuklarımıza küçük yaştan itibaren iyi bir eğitim vermeli ve davranışlarımızla onlara iyi örnek olmalıyız.

6- Başkalarına zarar vermenin kul hakkını ihlal anlamına geleceği bilinciyle kul hakkı konusunda duyarlı olmayı öğrendik.

Yüce dinimiz İslam, insanların canına, malına, namusuna zarar vermeyi; kişileri maddi veya manevi zarara uğratmayı kul hakkı ihlali sayarak yasaklamıştır. İnsanları huzursuz edecek fitne ve fesattan, kendimize yapılmasını istemediğimiz şeyleri baş-kalarına yapmaktan son derece kaçınmalıyız. Bilerek veya bilmeyerek başkalarının hakkını yiyen kimse, o hakkı dünyada ödemek ve helalleşmek suretiyle kendisini kurtarmaya çalışmalıdır.

127



1. Aşağıdakilerden hangisi dinimizin alkollü içecekleri yasaklama nedenlerinden biri değildir?

A. Bağımlılık yapmasıB. Aklın fonksiyonlarını kısıtlamasıc. İnsanlar arasında anlaşmazlıklara neden olmasıD. İçkinin dertleri unutturması

2. Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar yoluyla aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan) vazgeçtiniz değil mi?” (Maide Suresi, 91-92)

Yukarıdaki ayete göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A. Şeytan içki ve kumar yoluyla insanların arasını bozmak ister.B. İçkili araç kullanmak, trafik kazalarına neden olmaktadır.c. falcılığın her çeşidi yasaklanmıştır.D. Kurtuluşa ermenin yolu şeytan işi pisliklerden uzak durmaktır.

3. Aşağıdakilerden hangisi kumarın zararlarından biri değildir?

A. Kumar, içki ve uyuşturucu gibi bağımlılık yapar.B. Kumar, kolay para kazanma yoludur.c. Kumar, boş bir umutla insanın bütün servetini bitirir.D. Kumar sadece oynayana değil, onun yakınlarına da zarar verir.

4. İslam dini kumarı yasaklayarak neyin önemine vurgu yapmıştır?

A. El emeği alın teriyle kazanmanın önemineB. Paranın öneminec. Kaybetmenin önemineD. Kolay yoldan kazanmanın önemine

128


5. “İnsan vücuduna içki koymak, makine yataklarına kum koymak gibidir.” Edison bu sözüyle ne demek istemiştir?

A. İçki bağımlılık yapar.B. İçki toplumda kavgalara neden olur.c. İçki vücuda büyük zarar verir.D. Makine yataklarına kum konulmamalıdır.

6. “..................................... bütün kötülüklerin .....................................’dır.”

Yukarıdaki boşluklara uygun olan kelimeler aşağıdaki şıklardan hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A. Sigara-sebebiB. Kumar-nedenic. Şarap-başlangıcıD. İçki-anası

7. Aşağıdakilerden hangisi uyuşturucu kullanımının yaygınlaşma nedenlerinden biri değildir?

A. Arkadaş etkisiB. Özenti ve merakc. Sağlıklı olma isteğiD. Ailenin ilgisizliği

8. İslam dini aklı, canı, malı ve dini korumayı esas almış; bu değerlere herhangi bir şekilde zarar verilmesini de yasaklamıştır. Buna göre:

I-Alkollü içki içmekII-Kumar oynamakIII-Uyuşturucu kullanmak

Yukarıdaki davranışlarından hangilerinin bu değerlere zarar verdiği söylenebilir?

A. I ve IIB. I, II ve IIIc. I ve IIID. II ve III

129


9. “Yavuz aile bağları zayıf olan bir öğrencidir. Bu durumdan dolayı mutsuz olan Yavuz liseyi farklı bir şehirde okumak ister. Gittiği yerde, Murat adında biriyle tanışır. Uyuşturucu kullanan Murat, Yavuz’a kullanması için ısrar eder. Yavuz ilk önce kullanmak istemese de ”Bir kereden bir şey olmaz.” diyerek kullanmaya başlar. Bir süre sonra uyuşturucu kullanmadan yapamadığını fark eder.”

Yukarıda anlatılan olayda kötü alışkanlıklara başlama nedenlerinden hangisine değinilmemiştir?

A. Aile içi geçimsizlik ve parçalanmışlıkB. Merak ve özentic. Kötü arkadaş çevresi ve kendini kabul ettirme duygusuD. Bilgisizlik ve eğitim yetersizliği

10. Aşağıdakilerden hangisi kul hakkına girmez?

A. Başkasına iftira atmakB. Alışveriş yapmakc. Başkasına hakaret etmek D. Başkasının gıybetini yapmak


…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

.

6. ÜNİTE

DİNLER VE EVRENSEL ÖĞÜTLERİ

ÖĞRENME ALANI: DİN vE KÜLTÜR

Neden yeryüzünde birden çok din vardır?

Günümüze kadar yaşayan dinlerin isimlerini biliyor musunuz?

132




1. Evrenselliğin ve evrensel değerlerin anlamını öğreneceksiniz.2. Dinin evrensel bir olgu olduğunu öğreneceksiniz.3. Günümüzde yaşayan dinleri temel özellikleriyle öğreneceksiniz.4. İslam’ın dinler arasındaki yerini öğreneceksiniz.5. Dinlerin ve İslam’ın evrensel öğütlerine örnekler görecek, bunların insanlık

için önemini öğreneceksiniz.6. farklı din ve inançlara karşı hoşgörülü olacaksınız.7. İstismarcı misyonerlik faaliyetleri hakkında duyarlı olacaksınız.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Dinler ve Evrensel Öğütleri

DinZararlı

Alışkanlıklar

Hoşgörü

İyilik ve Yardımseverlik

Doğruluk

İslam Hristiyanlık

Evrensel

Hinduizm

Budizm

Yahudilik

133


GİRİŞBu ünitede dinin evrenselliği açıklanarak günümüzde yaşayan dinlerden olan

hinduizm, Budizm, Yahudilik, hristiyanlık ve İslam dini hakkında bilgiler verilmek-tedir. Dinlerin ve İslam’ın evrensel öğütleri olan doğruluk, temizlik, iyilik ve yardım-severlik, büyüklere saygı, küçüklere sevgi göstermek, hayvanlara iyi davranmak, çevreyi korumak, zararlı alışkanlıklardan kaçınmak, başkalarına zarar vermemek, başkalarının inançlarına hoşgörülü olmak gibi konular anlatılmaktadır.

1. dİN NİÇİN EVRENsEL BİR GERÇEKLİKTİR?

Din kelimesi, Kur’an’da ve hadislerde birçok manada kullanılan inanç, yol, hâl ve gidiş anlamlarına gelir. Bir yaratıcının bulunduğuna inanmayı, ona sığınmayı, itaat ve ibadet etmeyi ifade eder. Yüce Allah, ilk insan ve ilk peygamber olan hz. âdem’den itibaren peygamberler ve kitaplar göndermiştir.

Din duygusu yaratılıştan gelen bir duygudur. Allah, insanın yaratılışı esnasında bu duyguyu insana vermiştir. Yapılan araştırmalarda da tarihin bütün dönemlerin-de, hemen her toplumda inancın var olduğu ortaya konmuştur. Tarihin her döne-minde insanlar, çeşitli varlıkları kutsal kabul etmiş ve bunlara tapınmışlardır. Bazen ayı, güneşi, yıldızları, bazen ateşi, bir hayvanı veya kendi elleriyle yaptıkları putları kutsallaştırmışlardır.

Niçin tarih boyunca bütün toplumlarda dini inanç vardır?!

? Tarih boyunca inancı olmayan bir toplum yaşamış mıdır?

Yapılan araştırmalarda tarihin bütün dönemlerinde, hemen her toplumda din inancının var olması, değişik bölgelerde yapılan kazı ve incelemelerde dine ait sembollerin bulunması nasıl açıklanabilir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

134


Dinin oldukça eski bir kurum olduğu, dünya üzerinde bulunan eski yerleşim alanlarındaki çalışmalarda ortaya konmuştur. Bu çalışmalar sonucunda yapılan kazı ve incelemelerde pek çok tapınak ve dinsel sembole rastlanmıştır. Bunun yanı sıra binlerce yıldır insanların elinde bulunan kutsal metinler de dinin insanlık tarihi ka-dar eski olduğunu göstermektedir.

herhangi bir dine inanma, insanın doğası gereği bir ihtiyaçtır. İnsanda var olan bu duygu ve düşünceler kişiyi bir dine, inanca yöneltir. İnsan korku, felaket, çaresiz-lik, hastalık gibi olumsuz durumlarda bunu daha çok hisseder.

2. GüNüMüZdE yAŞAyAN dİNLERİ TANIyALIM

İlk insandan bu yana insanlığın gelişimi ile birlikte birçok din ortaya çıkmış-tır. Bunlardan bir kısmı varlığını koruyamamış, bir kısmı da zamanımıza kadar de-vam etmiştir. Bu dinler ilahi ve ilahi olmayan dinler olmak üzere ikiye ayrılır. Allah’ın peygamberler aracılığıyla gönderdiği vahye dayalı dinlere ilahi dinler denir. Bunlar Yahudilik, hristiyanlık ve İslamiyet’tir. vahye dayanmayan, insanlar tarafından kurul-muş dinlere de ilahi olmayan dinler denir. hinduizm ve Budizm ise günümüzde yaşayan ilahi olmayan dinlerdendir.

06.01: Ayasofya Camsi/İstanbul

İlahi dinler ve ilahi olmayan dinler ne demektir?!

135


2.1. Hinduizm ve Budizm

hinduizm, daha çok hindistan’da yaşayan insanların inandığı bir dindir. Ge-leneklere dayanan ve kurucusu olmayan hinduizm, MÖ 1500 yıllarından itibaren ortaya çıkmıştır. Belli bir ibadet şekli yoktur. herkes istediği şekilde ibadet eder. İba-det için özel bir yer de gerekmez. Ganj nehri hindularca kutsal kabul edilir. En temel ibadet Ganj Nehri’nde yıkanmaktır.

hinduizmin en belirgin özelliği, insanları sınıflara ayırmasıdır. Toplum, kast sis-temi adını alan bir sisteme göre düzenlenmiştir. Kişi, kast sisteminde yer alan sınıf-lardan birine mensup olarak dünyaya gelir. Ancak aynı kast içerisinde bulunanlar arasında bireysel ve toplumsal ilişkiler kurulur. Bunlar, aynı sofrada yemek yiyebi-lirler ve kendi aralarında evlenebilirler. Sınıflar arası geçiş yoktur. Sınıf seçilmez, do-ğuştan gelir.

DİNLER

İLAhİ DİNLERİLAhİ OLMAYAN

DİNLER

KUTSAL KİTAPLARINIKORUMUŞ OLANLAR

İSLAM• YAhUDİLİK• hIRİSTİYANLIK

KUTSAL KİTAPLARINIKORUYAMAMIŞ OLANLAR

hUNDUİZMBUDİZM

Hinduizm ne demektir? Temel özellikleri nelerdir?!

? Kast sistemi ne demektir?

EKast sisteminde dört temel sınıf vardır:• Brahmanlar (din adamları),• Kşatriyalar (prensler ve askerler)• Vaisyalar (esnaf ve çiftçiler)• Südralar (işçiler ve köleler)

BİLGİ KUTUSU

136


hinduizm’de “kar-ma” denilen neden-sonuç yasası vardır. Buna göre insan, geçmişte yaptıkla-rının karşılığını başka bir bedende tekrar dünyaya gelerek görecektir. Çün-kü hindu inancına göre ruh ölümsüzdür. Ölüm, bir yokluk değildir. Ruhun bir bedenden başka bir bedene geçerek sürekli yaşadığına inanılır. Buna tenasüh denir. Bu inanca göre ölen kişi, yaptığı işle-rin iyi veya kötü olmasına göre tanrı, insan, hayvan ya da bitki biçiminde ye-niden doğar.

hinduizm’de birden çok tanrının varlığına inanılır. Brahma, Şiva, vişnu en önemli tanrılardır. hinduizm’in kutsal kitapları kutsal bilgi anlamına gelen vedalar oluşturur. hinduizmde inekler, kutsal sayılır. Bu yüzden kesilmez ve eti yenmez. Do-kunulmaz ve kutsal kabul edilirler.

M.Ö. 6. yüzyılda hindistan’da Buda tarafından kurulmuştur. hinduizm’deki kast sistemine ve puta tapmaya tepki olarak doğmuştur. hindistan dışında başka ülkelere de yayılmıştır.

06.02: Hinduizmde kutsal kabul edilen inekler sokaklarda serbesttirler.

? Budizm ne demektir? Budizmin temel özellikleri nelerdir?

EBudizm’in ahlak sistemini oluşturan bazı ilkeler şunlardır:• Sarhoşluk veren içkileri kullanmamak • Hiçbir canlıya zarar vermemek• Hırsızlık yapmamak • Yalan söylememek • Zina etmemek

BİLGİ KUTUSU

137


Buda, M.Ö. 563-483 yılları arasında yaşamış bilge bir kişidir. Asıl adı Siddharta Gautama’dır. Bu din adını, kurucusunun lakabı olan Buda’dan almıştır. Buda’nın sözleri kendi-sinden sonra yazılmış, böylece Budizmin kutsal kitabı ortaya çıkmıştır.

Budizmin kutsal kitabına üç sepet anla-mına gelen “Tipitaka” adı verilir.

Budizm’de belli bir ibadet ve dua yok-tur. Buda puta tapmayı yasaklamıştır. Ancak onun ölümünden sonra heykelleri yapılmıştır. Budistlerin tapınakları vardır, bu tapınaklarda Buda’nın heykeli bulunur. Budistler, tapınağa girince bu heykele saygı gösterir, çiçek ve tüt-sü sunarlar.

Buda, mutlu olabilmek için Nirvana’ya ulaşmak gerekliğini belirtir. Nirvana, insanın bütün istek ve hırslarının yok olduğu, ıstırapla-rının bittiği, saf, temiz bir duruma kavuşmaktır. Nirvana’ya ulaşabilmek için insanın sözlerinde, düşüncelerinde, davranışlarında, ni-yetlerinde, yaşayışında “doğru” olması gerekir.

2.2. yahudilik

Yahudilik, günümüzde yaşayan, vahye dayanan büyük ve en eski dinlerden

06.03: Buda heykeli

Hinduizm ile Budizm’i karşılaştırınız. Ortak ve farklı olan yanları nelerdir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Yahudilere hangi peygamber gönderilmiştir?!

138


biridir. Yahudiliğin peygamberi hz. Musa’dır. Bu nedenle Yahudiliğe Musevilik de de-nir. hz. Musa, İsrailoğullarına gönderilmiş bir peygamberdir. Ona gönderilen kutsal kitap Tevrat’tır. Tevrat aynı zamanda Eski Ahit (Ahdiatik) olarak da adlandırılmıştır.

Yahudiler, “Yahova” adını verdikleri tek tanrıya inanırlar. Tanrı tektir ve her şe-yin yaratıcısıdır inancı vardır. Yahudiler ibadetlerini dili İbranice olan Tevrat’tan bö-lümler okuyarak yaparlar. Yahudiler ibadet ederken Kudüs’e yönelirler. Yahudilerin din adamlarına haham denir.

Yahudiler ibadetlerini evde, havra veya sinagog denilen yerlerde yaparlar. İba-detler, günlük ve haftalık olmak üzere iki bölümdür. Günlük ibadetler sabah, öğle, akşam yapılır. haftalık ibadet cumartesi günü sinagogda yerine getirilir.

Yahudilerin önem verdikleri ibadet yerlerinden biri de Süleyman Peygamber tarafından yaptırılan tapınaktır. Yahudiler, saldırılar sonucu yıkılan bu tapınağın geri-ye kalan batı duvarının önünde dua ederler. Bu duvara ağlama duvarı denir. Yahudi-likte uyulması gerekli inanç ve ahlakla ilgili temel ilkeler On Emir olarak adlandırılır.

Yahudiliğin bir diğer ismi Museviliktir. Musevi ismi hz. Musa’nın Yahudilerin peygamberi olması sebebiyledir. hz. Musa, İsrailoğullarına peygamber olarak gön-derilmiş ve onları Allah’ın yoluna çağırarak, doğruyu bulmalarını sağlamaya çalış-mıştır. Yahudilik aslı bozulmuş ilahi dinler sınıfına girmektedir.

06.04: Ağlama duvarı önünde dua anı

139


2.3. Hristiyanlık

Günümüzde yaşayan ilahi dinlerden biri de hristiyanlıktır. Dünyada mensubu en çok bulunan dinlerden biridir. hristiyanlığın peygamberi hz. İsa’dır. Ancak hz. İsa’nın ölümünden sonra İsrailoğulları hz. İsa’yı Allah’ın oğlu olarak kabul etmişlerdir.

hz. İsa, filistin’de Nasıra denilen köyde bir mucize olarak babasız dünyaya gel-miştir. Annesi hz. Meryem’dir. hristiyanlığın kutsal kitabı İncil’dir. Yeni Ahit adıyla da anılır.

hz. İsa 30 yaşına geldiğinde Allah tarafından peygamber olarak görevlendi-rildi. O da insanları Allah’a inanmaya davet etmeye başladı. hz. İsa’ya davetinin ba-şında 12 kişi inandı. Bunlara havari denir. Bu dinin yayılmasında havarilerin önemli katkıları olmuştur. hristiyanlıkta meleklere, ahirete, cennete, cehenneme ve öldük-ten sonra dirilmeye inanılır. hz. Muhammed’in (s.a.v.) peygamberliği dışındaki pey-gamberleri kabul ederler.

hristiyanlıkta yazarlarının adıyla anılan dört adet İncil vardır. Bunlar: Matta, Markos, Luka ve Yuhanna’dır.

EYahudilikte On Emir

1. Karşımda başka tanrıların olmayacaktır.2. Put yapmayacaksın ve bunlara tapmayacaksın.3. Allah’ın adını boş yere anmayacaksın.4. Cumartesi günü hiçbir iş yapmayacaksın.5. Babana ve annene saygı göstereceksin.6. İnsan öldürmeyeceksin.7. Zina etmeyeceksin.8. Hırsızlık yapmayacaksın.9. Yalancı tanıklıkta bulunmayacaksın. 10. Sana ait olmayan bir şeye göz dikmeyeceksin.

BİLGİ KUTUSU

Hristiyanlıkta nasıl bir Tanrı inancı vardır?!

140


hristiyanlıkta tanrı inancı; baba, oğul, kutsal ruh olmak üzere üçlü bir temele dayanır. Buna teslis inancı denir. Bu inanca göre baba, evrenin yaratıcı-sı Tanrı; İsa, Tanrının oğlu ve kurtarıcı; kutsal ruh da Tanrının vahyini kiliseye ileten melektir.

hristiyanlıkta, vaftiz ve günah çı-karma gibi önemli ayinler vardır. vaftiz olmak, hristiyan olmanın ilk şartıdır. vaftiz, çocukların veya hristiyanlığa gir-mek isteyenlerin papaz tarafından kili-sede kutsal su ile yıkanması demektir. Günah çıkarma ayini ise günah işleyen kişilerin, günahlarını papaz huzurunda itiraf etmeleridir.

hristiyanların din adamlarına papaz ve rahip adı verilir. İbadet yerleri ise kilise, manastır ve patrikhanedir. hristiyanlıkta çeşitli mezhepler vardır. Bunlar Katolik, Or-todoks ve Protestan mezhepleridir.

hristiyanlıkta ibadet, kiliselerde toplu olarak ve din adamlarının gözetiminde yapılır. hristiyanlığın sembolü, hz. İsa’nın çarmıha gerilmesini temsil eden “haç” tır.

Hz. İsa’yı öldürmek istemişler fakat kendisine ihanet eden Havariyi Hz. İsa yerine çar-mıha germişlerdir. Hristiyanlar ise Hz. İsa’nın çarmıha gerildiğine inanırlar. Oysa Kur’an’da Hz. İsa’nın çarmıha gerilmediği açıkça belirtilmiştir:

“…Oysa onu öldürmediler ve onu asmadılar. Ama onlara (onun) benzeri gösterildi. Gerçekten onun hakkında anlaşmazlığa düşenler, kesin bir şüphe içindedirler. Onların bir zanna uymaktan başka buna ilişkin hiçbir bilgileri yoktur. Onu kesin olarak öldürmediler. ( Nisa Suresi, 157. ayet)

E BİLGİ KUTUSU

? Teslis inancı ne demektir?

? Hristiyanlıkta ibadetler nasıl yapılır?

06.05: Kilise /İsveç

141


İbadet vakitlerinin geldiği “çan” çalınarak bildirilir. İbadetler; günlük, haftalık ve yıllık olarak üçe ayrılır. Günlük ibadetler sabah ve akşam, İncil’den bölümler okunarak ve ilahiler söylenerek yapılır. haftalık ibadet, pazar günü kilisede papaz gözetiminde yapılır. Yıllık ibadetler ise dinî bayram günlerinde yapılır.

2.4. İslam

İslam; Allah’a teslim olmak, ona boyun eğmek ve kurtuluş yoluna girerek esenliği ve güveni sağlamak anlamlarına gelir. İslam, tüm insanlık için gönderilen son ilahi dindir. Tevhit (Allah’ın bir ve tek oluşu) inancına dayanır.

İslam’ı kabul etmiş kişiye ise Müslüman denir. Allah tarafından gönderilen İs-lam dininin peygamberi hz. Muhammed’dir. (s.a.v.) hz. Muhammed (s.a.v.) 20 Nisan 571 yılında Mekke’de doğmuştur. 40 yaşına geldiğinde Allah tarafından kendisine vahiy gönderilmiş ve peygamber olarak görevlendirilmiştir.

İslam dininden önce insanlar Allah’ın bildirdiği yol-dan uzaklaşıp, toplumda hak-sızlıklar ve kötülükler baş gös-terince Allah tarafından son din olarak İslam ve son Pey-gamber olarak hz. Muham-med (s.a.v.) gönderilmiştir. En son gönderilen İslam dini, kendisinden önce gönderi-len dinleri ve peygamberleri hak olarak kabul eder. Ancak Allah’ın indinde geçerli olan dinin İslam olduğu Kur’an’da Ali İmran Suresi 19. ayet-te, “Allah nezdinde hak din İslam’dır.” şeklinde ifade edilir.

İslam dininin kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an, 610 yılında Mekke’de ayet ayet indirilmeye başlanmış ve 23 yılda tamamlanmıştır. İslam inancına göre Allah birdir. O, hiçbir şeye muhtaç değildir. Allah’ın başlangıcı ve sonu yoktur. her şeyi O yaratmıştır. Allah her şeyi bilir, görür, işitir ve sonsuz güç sahibidir.

“… Size din olarak İslam’ı seçtim.” (Mâide Suresi, 3. ayet)!

06.06: Kur’an-ı Kerim

142


İslam dininde başlıca inanç esasları: Allah’a, meleklere, kitaplara, peygamber-lere, kadere ve öldükten sonra dirilmeye inanılır. Bunlar aynı zamanda imanın şart-ları olarak bilinir. İslam dininde yerine getirilmesi gereken bazı yükümlülükler vardır. Bunlar İslâm’ın şartları olarak bilinir. İslam’ın şartları: Kelime-i Şehadet getirmek, na-maz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, hacca gitmektir.

Müslümanların toplu hâlde namaz ibadetini gerçekleştirdikleri yerler, cami ve mescitlerdir. Bununla birlikte temiz ve uygun olan her yerde bireysel ve toplu olarak ibadet yapılabilir.

İslam dini insanların dünya hayatlarını, bireysel ve toplumsal yaşamlarını dü-zenleyen ahlaki kuralları belirler. Ayrıca öldükten sonra ahiret hayatı için gerekli olan ibadetlerle de insanları sorumlu tutar. İslam dini evrensel bir dindir. İlkeleri tüm za-manlar ve tüm toplumlar için geçerlidir.

3. dİNLERİN VE İsLAM’IN EVRENsEL ÖĞüTLERİ

Allah tarafından insanlığa gönderilen ilahi kaynaklı dinler, Yahudilik, hristi-yanlık ve İslam’dır. Bunların yanı sıra Budizm, hinduizm, gibi ilahi olmayan dinler de bulunmaktadır. Tüm dinlerin amacı, toplumda barış ve güven ortamı geliştirmek, in-sanların barış, huzur ve güven içinde yaşamalarını sağlamaktır. Dinler arasında inanç ve ibadet konularında farklılıklar olmakla birlikte pek çok açıdan özellikle ahlaki ilke-lerde benzerlikler de vardır. Bu da ahlaki ilkelerin evrensel olduğunu gösterir.

3.1. doğruluk

Doğruluk, insanların niyet, söz ve davranışlarının uyumlu olması, doğru ve dü-rüst olma durumuna denir. Peygamberlerin ve bütün dinlerin temel amaçlarından biri, doğruluğun benimsenmesi ve davranışlara yansıtılmasını sağlamak olmuştur. Doğruluk hem İslam’ın hem de diğer dinlerin evrensel ilkelerinden biridir.

Doğru insan, yalan söylemeyen, ikiyüzlü olmayan, kendisi ve toplumu için iyi ve yararlı şeyleri söyleyendir. İslam dininde doğruluk emredilmekte, doğru kişiler övülmektedir. Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de: “Ey inananlar! Allah’tan korkun ve doğ-

? İslam dininin inanç esasları nelerdir?

Dinlerin tavsiye ettiği evrensel öğütlerin ortak özelliği nedir?!

Doğru sözlü olmanın bireye ve topluma ne tür faydaları vardır?!

143


rularla beraber olun.” buyurmuştur. (Tev-be Suresi 119. ayet) Yine Kur’an-ı Kerim’in hud Suresi 112. ayetinde Allah: “Emrolun-duğun gibi dosdoğru ol.” buyurmaktadır. Allah doğru insanların hem bu dünyada hem de ahirette kazançlı çıkacaklarını müjdelemiştir.

Yahudilik, doğruluğu ahlaki ilke-lerden biri olarak kabul eder. Tevrat’ta: “...hile yapmayın birbirinize yalan söyleme-yin... hükümde, ölçüde, tartıda, haksızlık etmeyin.” (Kitabı Mukaddes, Levililer Bö-lümü s. 119) denilmektedir.

hristiyanlık dininin kutsal kitabı İncil’de ise doğru olanların ödüllendiri-leceği belirtilerek şöyle buyrulmaktadır: “Ne mutlu yüreği temiz olanlara, çünkü onlar Allah’ı görecekler.”(Matta İncili, Bab 5).

Budizm’in kurucusun Buda, doğruluğu mutluluğa ulaşmak için en önemli ilke olarak görür. Budizm’de “Nirvana” denilen gerçek mutluluğa ulaşmak için kişilerin doğru ve dürüst olmaları ilk şart olarak görülür. hinduizmin kutsal kitaplarında da söz ve davranışlarda doğru olmak öğütlenmektedir.

06.07: Özü doğru sözü doğru olalım.

? Diğer dinlerde doğruluk anlayışı nasıldır?

Peygamberimiz bir gün bir ekin yığınına uğramış; mübarek elini onun içine daldır-mış da parmaklarına ıslaklık dokunmuş. (Yani ekinin üstü kuru altının ise yaş olduğunu görmüş.) Bunun üzerine ekin sahibine:

- Bu ne? diye sormuş. Ekin sahibi:- Onu yağmur ıslattı, ey Allah’ın Resulü deyince, Peygamberimiz:- O ıslak kısmı insanların görmesi için onu ekinin üstüne koysa idin ya. Bizi aldatan

bizden değildir, buyurdu. (Müslim, İman, 43)

E BİLGİ KUTUSU

144


3.2. Temizlik

Temizlik, bedenimizin, giysilerimizin, çevremizin, kirden, kalbimizin de kötü duygu ve düşüncelerden arınmasıdır. Temizlik İslam dininde olduğu gibi diğer bü-tün dinlerde de öğütlenen bir ilkedir. Temizlik, maddi temizlik ve manevi (iç) temiz-lik şeklinde ikiye ayrılır.

Maddi temizlik insanın bedeninin, elbiselerinin ve yaşadığı evin, mahallenin, çevrenin temiz olması anlamına gelir. Manevi temizlik ise kötülüklerden, günahlar-dan, zarar verici şeylerden uzak durmak, tövbe etmek, bağışlanma dilemek, ruhu günahlardan arıtmak demektir. Maddi temizliğe önem verdiğimiz kadar manevi (iç) temizliğimize de önem vermeliyiz. Bunun için; kin, nefret, kıskançlık gibi kötü huylardan vazgeçilmelidir. Başkalarının gizli hâllerini araştırma, dedikodu, iftira gibi davranışlardan uzak durulmalıdır.

Temizlik, her Müslüman’ın dikkat etmesi gereken en önemli konulardan biri-sidir. Konuyla ilgili Kur’an’da: “... Şüphesiz Allah tevbe edenleri, temizlenenleri sever.” (Bakara Suresi, 222. ayet) “Giysilerini temiz tut. Kötü şeylerden kaçın.” (Müddessir Suresi, 4,5. ayetler) şeklinde buyrulmuştur. Bu konuda Peygamberimiz de “Temizlik imandandır.” , “Allah temizdir temizliği sever”. (Tirmizi, Edep, 41) sözleriyle temizliğin önemini vurgulamıştır.

“Temizlik imanın yarısıdır.” (Müslim, Taharet, 1)!

06.08: Temizlik imanımızın gereğidir.

145


Bütün dinlerde temizliğe önem verilmiş, insanlara temiz olmaları öğütlenmiş-tir. hristiyanlıkta temizlikle ilgili İncil’de, “Ne mutlu yüreği temiz olanlara çünkü onlar Allah’ı görecekler.” denilerek temiz insanlardan övgüyle söz edilmiştir. (İncil, Matta, Bap, 5/8, 15/20) Budizm, kişinin kötü duygu ve düşüncelerden kendisini arındırma-sını ister. hinduizmde yıkanmak ve temizlik, ibadet etmek için şarttır. Tevrat’ta, giysi-lerin, bedenin, evin, yiyecek ve içeceklerin temiz tutulması öğütlenmektedir. (Tevrat, Levililer, Bap 11/32-36, Çıkış, Bap 11/14) Zebur’da temizlik ile ilgili olarak: “O adam ki, elleri temizdir ve yüreği paktır.” ifadesi bulunmaktadır. (Mezmurlar Bap, 24/4).

3.3. İyilik ve yardımseverlik

İyilik, Allah’ın hoşnutluğunu kazan-mak için yararlı işler yapmaktır. Yardımse-verlik ise yoksullara, düşkünlere ve yardı-ma muhtaç olanlara, yine Allah rızası için yardımda bulunmak ve onların ihtiyaç-larını gidermekten hoşlanmak, bunu bir alışkanlık hâline getirmek demektir.

İyilik ve yardımseverlik bütün din-lerin öğütlediği güzel davranışlardandır. Kur’an-ı Kerim’de iyilik ve yardım etmek-le ilgili birçok ayet bulunmaktadır. Nahl Suresi’nin 90. ayetinde Yüce Allah: “Şüp-

Peygamberimiz insanların gelip geçtiği yolların, gölgelenip dinlendiği yeşil alan-ların temiz tutulmasını öğütlemiştir. (Müslim, Birr, 131)

Yukarıda geçen hadiste ne tür bir temizliğe dikkat çekilmektedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

? Dinlerin temizlik konusundaki öğütleri nelerdir?

Bütün dinler niçin başkalarına iyilik yapmayı ve yardımda bulunmayı tavsiye etmişlerdir?!

06.09: Her iyilik karşılığını bulur.

146


hesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fe-nalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.” şeklinde buyurarak iyilik yapmayı emretmektedir.

İslam dini iyilik yapmayı yaygınlaştırmak için İslam’ın beş şartından biri olan zekât gibi bazı ibadetleri farz kılmış, toplumsal yardımlaşma ve dayanışma ibadeti olan sadaka gibi ibadetleri de insanın isteğine bırakarak iyilik ve yardımseverliğe verdiği önemi göstermiştir.

Bütün dinlerde iyilik ve yardımseverlik övülen ve güzel davranışlar arasında sayılır. hristiyanlıkta iyilik ve yardımseverlik öğütlenmiştir. İncil’de: “Senden dileyene ver, senden ödünç isteyenden yüz çevirme. İnsanların size her ne yapmalarını isti-yorsanız, siz de onlara öyle yapın çünkü din budur.” (Matta, Bab 7) Yahudilikte: “İyiliği hak edenlere iyilik et... Senden istekte ve yardımda bulunanı geri çevirme.” (Kitab-ı Mukaddes s.631) öğüdü bulunmaktadır.

hinduizm ve Budizm de iyilik yapmayı önemli ahlak ilkeleri arasında saymak-tadır. Budizmde insanlara iyilik etmek erdem olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Bu-dizmde hayır işlerine yardım etmek, misafir ağırlamak, yardımlaşma ve dayanışma içinde bulunmak öğütlenmektedir.

3.4. Büyüklere saygı, Küçüklere sevgi Göstermek

Bütün dinlerde büyüklere saygı, küçüklere sevgi göstermek öğütlenir. Önemli ahlak kuralların-dan biri olan büyüklerimize saygı İslam dininin önem verdiği konu-lardan biridir.

hz. Muhammed (s.a.v.), bü-yüklere saygı göstermeye önem vermiş: “Küçüklerine merhamet et-

meyen, büyüklerine de saygı göstermeyen bizden değildir.” (camiul-Usul fi Ehadisir- Resul c.5, s.17) demiştir.

? Dinlerin iyilik ve yardımseverlikle ilgili ne gibi öğütleri bulunmaktadır?

Büyüklerimize ve küçüklerimize karşı ne gibi görevlerimiz vardır?!

Bugünün küçükleri, yarının büyükleri-dir. Bu yüzden geleceğimize güvenle bakmak istiyorsak çocuklarımız en güzel şekilde yetiş-tirmeli, onlara sevgi ve şefkatle yaklaşmalıyız.

E BİLGİ KUTUSU

147


Peygamberimiz, küçük çocukları çok sever, onları kuca-ğına alıp okşardı. Bir adam, Pey-gamberimizin bir çocuğu sevip öptüğünü görünce: “ Benim on çocuğum var. Ama onların hiçbirini öpmüş değilim.” dedi. Bunun üzerine Peygamberimiz: “Merhamet etmeyene mer-hamet olunmaz. Allah senin kalbinden sevgi ve merhameti çekmiş ise ben ne yapayım?” (Nevevî, Riyazüs Salihin c.1, s. 272) buyurmuştur.

Bütün dinlerde büyük-lere saygı ve küçüklere sevgi göstermek önem verilen ko-nulardandır. Allah, Kur’an’da: “...Anne babaya....iyilik edin.” (Ba-kara Suresi 83.ayet). “Biz insana anne babasına iyi davranmasını öğütlemişizdir...” (Lokman Sure-si 14. ayet) buyrularak, büyük-lere iyi davranma öğütlenmiş-tir.

Yahudilikte: ”Babasını ve anasını hor gören lanetli olsun.” (Tevrat, Tesniye Bab 28) Yine Tevrat’ta: “Yaşlılara saygı göster.” (Kitab-ı Mukaddes Levililer Bölümü s. 119) İncil de ise, çocukların melekler gibi günahsız oldukları ve korunmaları gerektiği ha-ber verilmektedir. (Luka İncili Bab 6). hinduizmde ve Budizmde insanları sevmek ve onlara saygılı davranmak öğütlenmiş ve bunun güzel ahlakın bir gereği olduğu vurgulanmıştır.

06.10: Bütün dinler çocuklara sevgi ve şefkatle davranmayı öğütlenir.

? Büyüklere saygı, küçüklere sevgi konusunda dinlerin görüşleri nelerdir?

148


Cennetteki Komşu

Hz. Musa, bir gün, ellerini kaldırıp Allah’a dua etti: Ey Allah’ım! Cennette bana kimin komşu olacağını göster dedi. Allah: “Ey Musa! Filan kasabaya git. Orada ka-saplıkla uğraşan bir adam bulacaksın. Cennette sana komşu olacak kişi odur, bu-yurdu. Hz. Musa tarif edilen kasabadaki dükkânı buldu. Kendisine misafir olmak istediğini söyler. Kasap Hz. Musa’yı evine misafir eder. Hz. Musa ile beraber eve gel-diler. Kasap hemen yemek hazırlıklarına başladı. Bir tabaktan et çıkarıp doğradı. Ocağı yakıp, pişirdi. Oraya buraya koşuyor, kusura bakmayın, bu işleri mutlaka be-nim görmem lâzım, diyordu. Sofrayı kurup Hz. Musa’yı davet etti. Sonra tencerenin içinden bir parça et aldı. Başka bir tabakta ince ince doğramaya ve küçültmeye çalıştı. İşini bitirdikten sonra: “Ne olur, siz yemeğe başlayın. Çünkü çok önemli bir işim var şimdi.” dedi.

Kasap, duvarda asılı bulunan büyük bir zembili indirip yavaşça yere koydu. Hz. Musa hayretle seyrediyordu. Zembilin içinde çok yaşlı, beli bükülmüş, saçları ağarmış, hasta ve cılız bir kadın duruyordu. Kasap da elindeki tabaktan ona yavaş yavaş yemek yedirip ara sıra bir bardakla su uzatıyordu. Zembildeki ihtiyarın bir şeyler mırıldandığını duydu. Kasap da onun söylediklerine “Amin” diye karşılık ver-mişti. Kasap zembili yerine asıp Musa’nın yanına geldi.

Hz. Musa merakla meseleyi sorar. Kasap der ki: “O zembildeki yaşlı kadın be-nim annemdir. Uzun zamandan beri hasta ve zayıf. Ona belki kötü davranır diye herhangi bir kadınla evlenmedim. Ben her akşam gelir onun hizmetini yapar, altını temizlerim, günde üç öğün yemeğini kendi ellerimle yediririm, fareler zarar verme-sin diye giderken yukarı kaldırırım.” dedi. Hz. Musa hayret etmişti: “Peki, yemekten sonra neler söyledi de “Âmin” dedin?” diye sordu. Kasap: Anacığım, her seferinde bana dua eder: “Yavrum! Allah seni cennetine girdirsin. Hz. Musa ile komşu etsin.” der. Anne yüreği işte. Elbette çocuğunun iyiliğini ister. Yoksa benim gibi âciz bir in-san, Hz.Musa gibi bir peygamberle nasıl komşu olabilir!” dedi. Kasabın bu sözleri üzerine Hz.Musa kendini tutamıyarak bu adamın boynuna sarıldı: “Ben Musa’yım. Buraya seni tanımak için gelmiştim. Allah, annenin duasını kabul etti. Cennette iki-miz komşu olacağız.” dedi. Kasap büyük bir sevinç ve heyecanla ellerini açıp Allah’a şükretti

Yukarıdaki metinde büyüklerimize karşı nasıl davranılması gerektiği hakkında anlatılmak istenen nedir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

149


3.5. Hayvanlara İyi davranmak

İslam bütün canlılara karşı şefkatli davranılmasını öğütlemektedir. Gereksiz yere hayvanları öldürmeyi, zevk için avlanmayı yasaklamaktadır. Doğadaki hay-vanların bize birçok yararı olduğu bilinen bir gerçektir. Etlerinden, sütlerinden, yün-lerinden, güçlerinden yararlandığımız hayvanlar Allah’ın bizler için var ettiği birer nimettir. Bizim için yararı büyük olan canlıları korumak ve sevmek dinî ve ahlaki bir görevdir.

İslam dini, hay-vanlara iyi davranıl-masını emretmiştir. Yaşamımızı devam ettirmemiz için Allah bazı hayvanları ya-ratmıştır. Mü’minun Suresi’nin 21. ayetin-de: “hayvanlarda da sizin için ibret vardır. Karınların içindekin-den size içiriyoruz. Onlarda sizin için daha birçok faydalar vardır. Aynı zamanda onlardan yersiniz.”. buyrulmaktadır.

hz. Muhammed (s.a.v.), sadece insanlara değil, hayvanlara karşı da şefkat ve merhametliydi. Susayan bir kediye kendi eliyle su içirmiş, hayvanlara iyi davranıl-masını emretmiştir. O, hayvanlara fazla yük yüklenmesine, annelerinden yavrula-rının ayrılmasına karşı çıkmış, yiyecek ve sularının zamanında verilmesini istemiş, onların dövülmelerini yasaklamıştır.

hayvanlara iyi davranmak bütün dinlerde öğütlenmiştir. Budizmde bütün canlılara şefkatle davranmak bir ilke olarak kabul edilmektedir. hinduizmde, inekler kesilmez ve sığır eti yemek haramdır. Eski Ahit’te hayvanlara değer verilmesi gerek-tiği vurgulanmakta, onların yiyeceklerinin zamanında ve yeterince verilmesi emre-

Hayvanlara neden iyi davranmalıyız?!

06.11: Bütün dinler canlıları koruyup, gözetmeyi öğütler

? Diğer dinlerde hayvanlara nasıl davranmamız istenmektedir?

150


dilmektedir. (Mezmurlar Bap, 147/9).

hristiyanlıkta kedi ve köpek gibi hayvanlara değer verilmesi, kollanmaları öğütlenir. İncil’de, “İyi çoban, koyunları uğruna canını verir.” denilerek hayvanları sevmenin, onları korumanın önemi vurgulanmaktadır. (İncil, Yuhanna, Bap 10/11). Tevrat’ta Allah’ın yeryüzündeki hayvanları yarattığı belirtilerek : “Tanrı çeşit çeşit, yabani hayvanı, evcil hayvanı ve sürüngenleri yarattı...”(Tevrat, Tekvin, 1/25) denil-mektedir.

Hz. Muhammed (s.a.v.)’e “Ey Allah’ın Resulü! Yani bize hayvanlara yaptığımız iyi-likler için de ödül var mı?” diye sorduklarında, Peygamberimiz, “Evet! Her canlı varlığa yapılan iyilik için bir ödül vardır.” buyurmuştur. (Buharı, Şirb, 9) Peygamberimiz kedisini aç bırakıp ölümüne sebep olan bir kimsenin ahirette cezalandırılacağını haber vermiştir (Buhari, Bed’ülhalk, 17).

E BİLGİ KUTUSU

Peygamberimiz bir keresinde şöyle buyurdu: “Bir adam yolda giderken aşırı dere-cede susadı. Bu sırada bir kuyuya rastladı. İçine inip susuzluğunu giderdi. Çıkınca susuzluktan soluyup yaş toprağı yalamakta olan bir köpek gördü. Adam kendi kendine, bu köpek de benim gibi susamış deyip tekrar kuyuya indi, ayakkabısını su ile doldurup kuyudan çıktı ve köpeğin susuzluğunu giderdi. Allah onun bu dav-ranışından hoşnut oldu ve günahlarını affetti.” (Buhari, Şirb, 9).


……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

151


3.6. Çevreyi Korumak

Çevre, içinde yaşadığımız dünyadır. Ağaç, hayvan, hava, su, okul, sokak, park ve bahçeler, tüm canlı ve cansız varlıklar çevreyi oluşturur. Bütün dinler çevreyi ko-rumayı öğütlemekte, çevreye zarar vermeyi ise yasaklamaktadır.

Allah, insanı varlıkların en üstünü olarak yaratmış ve diğer yarattıklarını da onun emrine vermiştir. Bunun yanında insana bir de sorumluluk vermiştir. Bu so-rumluluklardan biri yaratana ve yaratılanlara saygı ve sevgiyle yaklaşmaktır. Kur’an-ı Kerim’de Bakara Suresi, 29. ayette bu durum şöyle açıklanmaktadır: “O yerde ne var-sa hepsini sizin için yarattı.”

Yüce Allah, hicr Suresi, 19. ayette evrendeki her şeyin bir ölçü ve düzen içinde olduğunu, “Yeri yaydık, oraya sabit dağlar yerleştirdik, orada her şeyi bir ölçüye göre bitirdik.” şeklinde belirtmektedir. Doğadaki dengeyi nasıl bozduğumuzu ise, Rum Suresi 41. ayetinde: “İnsanların bizzat kendi işledikleri yüzünden karada ve denizde düzen bozuldu... “ şeklinde açıklamaktadır.

Tevrat’ta dünyanın yaratılışı anlatıldıktan sonra çevreyi oluşturan varlıklarla il-gili şu bilgiler verilmektedir: “ve Allah kuru toprağa “yer” dedi ve suların birikintisine “denizler” dedi ve Allah iyi olduğunu gördü. ve Allah, yer; ot, tohum veren sebze ve yer üzerinde tohumu kendisinde olup, cinslerine göre meyve veren ağaçlar hasıl olsun dedi ve öyle oldu...” (Tevrat, Tekvin, 1/9-13).

Eski Ahit, Mezmurlar’da ise çevremizdeki her şeyin yaratıcısının Allah olduğu-nu belirten şu ifadeler yer alır:”Rabb’inindir yeryüzü ve içindeki her şey, dünya ve üzerinde yaşayanlar: Çünkü odur denizler üzerinde onu kuran, sular üzerinde dur-duran.” (Mezmurlar, 24/1-2)

Çevre denilince ne anlıyorsunuz?!

“Allah’ın sana verdiği bunca hazinelerle ahiret yurdunu arayıp elde etmeye çalış. Dünyadaki nasibini de unutma. Allah sana iyilikte bulunduğu gibi sen de çevrene ve çev-rendekilere iyilikte bulun. Bir de yeryüzünde fesat çıkarmaya, huzur ve ahengi bozmaya sakın özenme. Çünkü Allah böyle yapanları hiç sevmez.” (Kasas Suresi, 76-77. ayetler)

E BİLGİ KUTUSU

? Dinlerin çevrenin korunmasına yönelik tavsiyeleri nelerdir?

152


Budizmde erdemli birey olabilmek için çevredeki hiçbir varlığa zarar verme-mek, bütün varlıkları korumak şarttır. hinduizmde de çevreye ve hayvanlara zarar verilmemesi istenir.

3.7. Zararlı Alışkanlıklardan Kaçınmak

Allah’ın emirlerinde insanlar için birçok yarar-lar, yasak ettiği şeylerde de sağlığımız ve dünya-mız için çeşitli zararlar vardır. İslam dini kesin ve açık şekilde zararlı alış-kanlıklardan kaçınmayı emreder.

Tüm dinlerin amacı, sağlıklı, mutlu ve huzurlu toplumlar oluşturmaktır. İslam dini de bu amaca ters düşen her türlü dav-

Hz. Muhammed (s.a.v.) şöyle buyuruyor: “Bir Müslü-man bir ağaç dikerse, onda yetişenlerden bir insan veya bir hayvan yerse, o yenilen şey ağaç sahibi için sadakadır.” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, C 5, s. 415.)


……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

Zararlı alışkanlıklar denildiğinde aklınıza neler geliyor?!

06.12: Sağlığımız için zararlı alışkanlıklara HAYIR

153


ranışı yasaklamış, bunları büyük günahlardan saymıştır. Bu konuda Yüce Rabbimiz, Maide Suresi, 90-91. ayetlerde: “Ey iman edenler! İçki, kumar, dikili taşlar (putlar) ve fal okları şeytan işi birer pisliktir. Bunlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan, içki ve kumarla sizin aranıza düşmanlık, kin sokmak ve sizi Allah’ı anmaktan, namazdan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” şeklinde buyurarak bu zararlı alışkanlıklardan kaçınmayı öğütlemektedir. Bu konuda Peygamberimiz de: “İçki bü-tün kötülüklerin anasıdır.” (Ahmed b. hanbe,l Müsned c.5, s.238) şeklinde buyurarak bizleri uyarmıştır.

Yahudilik ve hristiyanlık kumar oynamayı, uyuşturucu kullanmayı yasaklamış-tır. Tevrat’ın Levililer bölümünde ; “...Rabb...buluşma çadırı.”na şarap ya da her hangi bir içki içip girmeyin, kirli ile temizi birbirinden ayırt etmelisiniz dedi. (10/8-10) hı-ristiyanlıkta şarap, dinî ayinlerin bir nesnesi olmasına karşın, çok alkol almak hoş karşılanmaz. Bazı hıristiyan mezheplerine göre ise alkol almak tamamen yasaklan-mıştır:“...Şarapla sarhoş olmayın, onda edepsizlik vardır...” (Yeni Ahit, Efesliler, 5:18)

Budizmde içkiyi üretmek, içmek, alım satımını yapmak, uyuşturucu maddeleri kullanmak kesin bir şekilde yasaklanmıştır. Aynı şekilde hinduizmin kutsal kitapla-rında pek çok yerde kumar oynamak kötülenmiştir.

3.8. Başkalarına Zarar Vermemek

Tüm dinler, insanların barış içinde, kardeşçe, huzurlu ve mutlu bir biçimde ya-şamalarını amaçlar. Bu nedenle bütün dinlerde başkalarına zarar vermemek temel ilke olarak benimsenmiştir.

Dinlerin yasakladığı zararlı alışkanlıklar hangileridir?

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

ETKİNLİK

? Dinlerin zararlı alışkanlıklara yönelik tavsiyeleri nelerdir?

Dinimizce neden bir insanı öldürmek bütün insanları öldürmek gibi sayılmıştır?!

154


En temel hak olan insanın yaşama hakkının elinden alınması kabul edilemez. Bu nedenle adam öldürmek ya da zevk için canlıları yok etmek bütün dinlerce kötü bir davranış olarak kabul edilmiş, yasaklanmış ve büyük günahlardan sayılmıştır.

Dinimiz adam öldürmeyi şiddetle yasaklamıştır. Bu konuda Rabbimiz Mâide Suresi, 32. ayette: ”Kim... birini öldürürse, bütün insanları öldürmüş gibi olur. Kim de bir kimsenin yaşamasına sebep olursa bütün insanları yaşatmış gibi olur.” şeklinde buyurmuştur.

hz. Muhammed (s.a.v.), birçok hadisinde insanlarla ilişkilerimizde dikkat et-memiz gereken şeyleri şöyle dile getirmiştir: ”İman etmedikçe cennete giremezsi-niz. Birbirinizi sevmedikçe de iman etmiş sayılmazsınız.” (Riyazüs Salihin c.2. S.228) Başka bir sözünde de “Müslüman elinden ve dilinden hiç kimsenin zarar görmediği kimsedir.” buyurmuştur.

Tüm dinler başkalarına zarar vermeyi yasaklar. İnsanların yaşam ve mülk edin-melerini en tabi hak olarak kabul eden dinler kişilerin haksız yere bir cana kıymasını, başkasının malını izinsiz olarak alınmasını kesin bir dille yasaklar. Konuyla ilgili Rab-bimiz, Bakara Suresi, 188. ayette; “Birbirinizin malını haksızca yemeyin...” buyurarak insanların canları gibi mallarını da koruma altına almıştır.

Yahudiler adam öldürmemeyi en önemli On Emir içinde görürler: “Öldürme-yeceksin.” (Tevrat, Çıkış, 20:13;) hıristiyanlarda adam öldürme şu şekilde yasaklan-mıştır: “...Adam öldürme!...” (Matta, 19: 18-19)

hinduizmde de adam öldürmek şiddetle yasaklanmıştır. Budizmin kutsal kita-bında şöyle denilmektedir: ”Bütün insanlar cezalandırılırken titrerler, bütün insanlar ölümden korkarlar; sen de onlara benzediğini hatırla ve ne öldür ne de öldürmeye sebep ol.” (Dhammapada, 129)

Peygamberimize büyük günahların ne olduğu sorulduğunda o şöyle cevap verdi: ”Allah’a ortak koşmak, anne-babaya zulmetmek, adam öldürmek ve yalancı şahitlik et-mektir.” (Buhari, C.I, s. 939)

E BİLGİ KUTUSU

? Dinlerin başkalarına zarar vermeye yönelik öğütleri nelerdir?

155


4. Başkalarının İnançlarına Hoşgörülü Olmak

her insanın kendine özgü bir inancı vardır. İnsanlar, dinleri ve kutsal değerle-ri konusunda duyarlıdır. İnançlarımız bizce nasıl değerli ve kutsal ise, başkalarının inançları da kendilerince değerli ve kutsaldır. İnançlarımıza nasıl saygı gösterilme-sini istiyorsak bizler de başkalarının inançlarına karşı hoşgörülü ve saygılı olmalıyız.

İslam dini insanların inanç ve yaşayışlarına karşı hoşgörülü olunmasını, inanç konusunda hiç kimseye baskı yapılmamasını ister. Dinimize göre herhangi bir dine inanıp inanma kişinin özgür iradesine bırakılmıştır. Yüce Allah, Bakara Suresi, 256.ayette “Dinde hiçbir zorlama yoktur.” şeklinde buyurmuştur. Ayrıca Kehf Suresi, 29. ayette Rabbimiz: “De ki: ‘Gerçek (bu Kur’an) Rabb’inizdendir.’ Dileyen inansın, dile-yen inkâr etsin...” şeklinde buyurarak insanların inançlarında özgür olduklarını açık-lamaktadır.

Peygamberimiz, insanları iyilik ve güzellikle İslam’a davet etmiş hiçbir zorla-mada bulunmamıştır. Bundan dolayı Medine’de yaşayan Yahudiler, dinlerini serbest olarak yaşamışlardır.

Niçin başkalarının inançlarına saygı göstermeliyiz?!

06.13: Hoşgörü örneği Cami-Kilise-Havra yan yana / Hatay

156


? Anadolu’da camilerle birlikte kilise ve sinagogların birlikte bulunmasının sebebi nedir?

Türklerin tarih boyunca kurduğu devletlerde, farklı din ve mezhepten insanlar bir arada yaşamışlardır. Türkler tarafından egemenlikleri altındaki insanlara din ve inançlarından dolayı herhangi bir baskı uygulanmamıştır. Anadolu’da birbirinden çok farklı din ve kültüre sahip topluluklar, yüzyıllar boyunca hoşgörü içersinde yaşa-yarak farklı inanç ve değerlere saygı göstererek bir arada olmanın en güzel örneğini sergilemişlerdir.

Tarih boyunca insanlar dinî inançlarını başkalarına aktarma, yayma isteği için-de olmuşlardır. Günümüzde de kitle iletişim imkânlarının genişlemesi ile birlikte bu durum farklı boyutlara ulaşmıştır. İnsanların bir kısmı sadece dinî inançlarını tanıtma eğilimindeyken bir kısmı bununla beraber başkalarının inançlarını aşağılama yolu-na gitmişlerdir. İnsanların zafiyetlerini kullanarak onları maddi manevi kandırmaya, kendi dinlerine girmelerini sağlamaya çalışmışlardır. Bu tür faaliyetler farklı inanç-lara saygı ve hoşgörü ilkesine aykırıdır. Bu tür davranışlara karşı dikkatli ve duyarlı olunması gerekir.

157


NELER ÖĞRENDİK?

1. Evrenselliğin ve evrensel değerlerin anlamını öğrendik.

Evrensel, dünya çapında bütün insanları zaman ve mekân itibariyle kapsayan ilgilendiren olay, konu vb. şeyler demektir. Evrensel değerler denilince de insanın sahip olması gereken hak ve özgürlükler, ahlaki ve sosyal değer yargıları anlaşılmak-tadır.

2. Dinin evrensel bir olgu olduğunun öğrendik.

Dinin oldukça eski ve evrensel bir olgu olduğu, dünya üzerinde bulunan eski yerleşim alanlarındaki çalışmalarda ortaya konmuştur. Tarihin her döneminde in-sanlar, çeşitli varlıkları kutsal kabul etmişler ve bunlara tapınmışlardır.

3. Günümüzde yaşayan dinleri temel özellikleriyle öğrendik.

Günümüzde yaşayan dinler Yahudilik, hristiyanlık ve İslamiyettir. Bu dinler Allah’ın peygamberler aracılığıyla gönderdiği vahye dayalı ilahi dinlerdir. Ayrıca hinduizm ve Budizm ise vahye dayanmayan günümüzde yaşayan, ilahi olmayan dinlerdendir. Tüm dinler, insanlığın barış, huzur ve güven içinde yaşamalarını amaç-lamaktadırlar. Kötü davranışlar, dinler tarafından yasaklanmış; iyi davranışlar da öğütlenmiştir.

4. İslam’ın dinler arasındaki yerini öğrendik.

İslam Allah tarafından, peygamberler aracılığı ile insanlara bildirilen, hiçbir de-ğişikliğe uğramadan ve de bozulmadan günümüze ve kıyamete kadar devam ede-cek olan evrensel dindir.

5. Dinlerin ve İslam’ın evrensel öğütlerini öğrendik

Doğruluk, temizlik, iyilik ve yardımseverlik, büyüklere saygı, küçüklere sevgi göstermek, hayvanlara eziyet etmemek, çevreyi ve doğayı korumak, zararlı alışkan-lıklardan kaçınmak, başkalarının inançlarına hoşgörülü olmak bütün bunlar İslam’ın ve diğer dinlerin tavsiye ettiği öğütler arasında yer almaktadır.

6. Farklı din ve inançlara karşı hoşgörülü olmayı öğrendik.

her insanın kendine özgü bir inancı vardır. İnançlarımız bizce nasıl değerli ve kutsal ise, başkalarının inançları da kendilerince değerli ve kutsaldır. İnançlarımıza nasıl saygı gösterilmesini istiyorsak bizler de başkalarının inançlarına karşı hoşgörü-lü ve saygılı olmalıyız.

158


7. İstismarcı misyonerlik faaliyetleri hakkında duyarlı olmayı öğrendik.

İnsanların bir kısmı sadece dinî inançlarını tanıtma eğilimindeyken bir kısmı bununla beraber başkalarının inançlarını aşağılama yöntemini kullanırlar. İnsanların zafiyetlerini kullanarak insanları maddi manevi kandırmaya, zorla kendi dinlerine girmelerini sağlamaya çalışırlar. Bu tür davranışlara karşı dikkatli ve duyarlı olunması gerekir.

159



1. Allah tarafından peygamberler aracılığı ile gönderilen dinlere ne denir?

A. Evrensel dinlerB. İlahi dinlerc. Millî dinlerD. Geleneksel dinler

2. Aşağıdakilerden hangisi ilahi dinlerin özelliklerinden değildir?

A. Allah tarafından gönderilir.B. Peygamberler vasıtasıyla insanlara ulaştırılır.c. İlahi bir kitaba dayanır.D. Kutsal kitaplar, peygamberler tarafından değiştirilebilir.

3. “Gerek ilahi dinlerin öğretilerine göre, gerek tarihin verilerine göre insanlar, insanlık tarihi boyunca dinî inanç taşımışlardır. İnsanlar tarihin her döneminde tapınma ihtiyaçlarını yerine getirmiş, bazen tek olan Allah’a bazen kutsal saydıkları diğer varlıklara tapmışlardır.”

Bu bilgiye göre, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A. İnsanlar her zaman tek olan Allah’a inanmışlardır.B. İnanç, insan hayatının değişmez bir parçasıdır.c. İnsanlar her zaman doğru şeylere inanmamışlardır.D. İnancın tarihi insanlık tarihi kadar eskidir.

4. İnsanları toplum içinde çeşitli sınıflara ayıran kast sistemi aşağıdaki dinlerin hangisinde vardır?

A. BudizmB. hinduizmc. hristiyanlıkD. Yahudilik

5. • PeygamberleriHz.Musa’dır.• Kutsal kitabı Tevrat’tır.• İbadet yerleri havra’dır.

Yukarıda özellikleri verilen din aşağıdakilerden hangisidir?

A. YahudilikB. hristiyanlıkc. İslamiyetD. hinduizm

160


6. hristiyanların kutsal kitabı aşağıdakilerden hangisidir?

A. TevratB. İncilc. vedalarD. Zebur

7. Yalan söyleme, hırsızlık, zina vb. davranış ve tutumların bütün dinlerde yasak olması neyi ifade eder?

A. Bütün dinlerin aynı olduğunuB. Bütün dinlerin katı kuralları olduğunuc. Ahlaki ilkelerin evrensel olduğunuD. Bütün dinlerin tanrı anlayışının olduğunu

8. Aşağıdakilerden hangisi iç (manevi) temizliği anlatmaktadır?

A. Kişinin elbisesini temiz tutmasıB. Kişinin evinin önünü temiz tutmasıc. Kişinin kalbini temiz tutmasıD. Kişinin dış organlarını temizlemesi

9. “Rabb’in sadece kendisine kulluk etmenizi, anne ve babanıza da iyi davranmanızı emretti. Onlardan biri ya da her ikisi senin yanında yaşlanırlarsa kendilerine “Öf!” bile deme; onları azarlama. her ikisine de güzel söz söyle. Onları esirgeyerek üzerlerine kanat ger ve “Rabb’im, küçüklüğümde onlar beni nasıl yetiştirmişlerse, şimdi sen de onlara öyle rahmet et.” diyerek dua et.” (İsra Suresi, 23–24. ayetler)

Yukarıda anlamı verilen ayetten aşağıdaki yargılardan hangisini çıkaramayız?

A. Yüce Allah’ı hoşnut etmek, anne-babamızı hoşnut etmemize bağlıdır.B. Anne-babamıza en ufak bir kızgınlık tepkisi vermekten bile kaçınmalıyız.c. Anne-babamız için dua etmeliyiz.D. Anne-babamız yaşlandığında, onlara çok iyi bakacak bir huzurevine

götürmeliyiz.

10. ”Allah’ın iyi kulları içleri çektiği hâlde yiyeceği yoksula, öksüze ve esire yedirirler ve şöyle derler: “Biz sizi sadece Allah rızası için doyuruyoruz; bir karşılık ve teşekkür beklemiyoruz.” (İnsan Suresi, 8-9. ayetler)

Yukarıda anlamı verilen ayetten aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz?

A. Kişinin başkasını, kendinden önce düşünmelidir. B. İyilik, sadece Allah rızası için yapılmalıdır.c. Karşılık beklenerek yapılan iyilik, iyilik değildir.D. Bu dünyada yapılan iyilikler öbür dünyada karşılık bulacaktır.

161



…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

.

162


DEĞERLENDİRME SORULARI CEVAP ANAHTARI

1. Ünite Değerlendirme Soruları cevap Anahtarı

1. B 2. A 3. D 4. B 5. B 6. D 7. c 8. c 9. D

10. B


1. B 2. c 3. B 4. c 5. D 6. c 7. A 8. c 9. D

10. B 11. B 12. D


1. c 2. D 3. c 4. A 5. A 6. c 7. A 8. B 9. A

10. D


1. c 2. B 3. D 4. D 5. c 6. D 7. A 8. B 9. D

10. B


1. D 2. B 3. B 4. A 5. c 6. D 7. c 8. B 9. D

10. B


1. B 2. D 3. A 4. B 5. A 6. B 7. c 8. c 9. D

10. D

163


SÖZLÜKA

adalet : hak ve hukuka uygun-luk, hakkı gözetme, doğ-ruluk.

adak : Adamak işi veya adanı-lan şey.

adil : 1. Adaletle iş gören, ada-letten, haktan ayrılma-yan, adaletli. 2. hakka uygun, haklı.

ahiret : İnsanın öldükten sonra dirilip sonsuza dek kala-cağı ve Allah’a hesap ve-receği yer, öbür dünya.

ahlak : Bir toplum içinde kişile-rin uymak zorunda ol-dukları davranış biçim-leri ve kuralları. Güzel huylar, alamet : Belirti, işaret.

akraba : Kan veya evlilik yoluyla birbirine bağlı olan kim-seler.

amel : Bir kimsenin dinin buy-ruklarını yerine getirmek için yaptıkları.

alçak gönüllülük : Alçak gönüllü olma durumu, mahviyet

ana fikir : Bir yazının temeli olan asıl düşünce, temel fikir.

Arafat : Mekke’nin doğusun-da, hacıların, Kurban Bayramı’nın arife günü toplandıkları tepe.

ayet : Kur’an surelerini oluştu-ran kısımlardan her biri.

azap : Dünyada günah işlemiş olanlara ahirette verile-

cek ceza. Organik veya ruhî büyük sıkıntı!

Bbağışlamak : Bir mal veya hakkı kar-

şılık beklemeden birine vermek. herhangi bir kötü davranış için ceza vermekten vazgeçmek, affetmek.

batıl : 1. Doğru ve haklı olma-yan. 2. Çürük, temelsiz.

batıl inanç : Doğaüstü olaylara, gizli ve akıl dışı güçlere, ke-hanetlere aşırı derecede bağlı boş inanç.

besmele : “Esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın adı ile” anlamına gelen ve bir İşe başlar-ken söylenilen Bismil-lahirrahmânirrahim sö-züne verilen ad.

böbürlenmek : Övünmek, üstünlük tas-lamak, kurulmak.

Ccehalet : Bilgisizlik.cehennem : Dünyada kötülük yapan-

ların öldükten sonra baş-layacak olan ahiret ha-yatında ceza görecekleri yer.

cennet : Dünyada iyilik yapanla-rın, öldükten sonra son-suz bir mutluluğa kavu-şacakları yer.

cüz : Kur’an’ın bölünmüş ol-duğu otuz parçadan her biri.

164


Ddarülaceze : Düşkünler evi.dedikodu : Başkalarını çekiştirmek

ve kınamak üzere yapı-lan konuşma.

din : Allah’ın insanları dün-ya ve ahirette huzur ve mutluluğa kavuşturmak için peygamberleri va-sıtasıyla bildirdiği yol, emirler ve yasaklar.

dua : Yakarış. Allah’a yalvar-ma, ibadet veya yakarma amacıyla söylenen dinî metin.

Eebedî : Sonsuz, ölümsüz, bengi.ecel : hayatın sonu, ölüm za-

manı.elçi : Peygamber, resul.emanet : Birine geçici olarak bıra-

kılan ve teslim alınan ki-şice korunması gereken eşya.

emin : İnanılır, güvenilir.ensar : hz. Muhammed’e hicret

zamanında yardım eden Medineliler.

evren : Gök varlıklarının bütünü, kâinat, kozmos.

evrensel : Evrenle ilgili. Bütün in-sanlığı ilgilendiren, âlemşümul.

Ffarz : Müslümanlıkta özür ol-

madıkça yapılması zo-runlu, yapılmaması gü-nah sayılan.

fedakârlık : Özveri.fitre : Ramazan ayı içinde ve-

rilmesi dince buyrulan, miktarı belirli sadaka.

Ggayp : Gizli olan, göze görün-

meyen.gelenek : Bir toplumda, eskiden

kalmış olmaları dolayı-sıyla saygın tutulup ku-şaktan kuşağa İletilen, kültürel kalıntılar, alış-kanlıklar, bilgi, töre.

gıybet : Çekiştirme, yerme, kötü-leme.

günah : Dinî bakımdan suç sayı-lan iş veya davranış.

Hhac : İslâmın beş şartından

biri olan, Müslümanlarca zilhicce ayında Mekke’de bulunan Kabe’yi ziyaret ve tavaf töreni.

haç : hristiyanlığın sembolü sayılan ve birbirini dikey olarak kesen iki çizgiden oluşan biçim, istavroz, salip.

hacerülesvet : Kâbe’nin bir köşesinde yer alan ve tavafın baş-langıç noktası kabul edi-len siyah taş.

hadis : 1. hz. Muhammed’in (s.a.v.) söz ve davranışla-rı. 2. Bu davranışları ince-leyen bilim.

haham : Yahudi din adamı.

165


hanif : İslamiyet’ten önce Arabistan’da putlara tap-mayıp hz. İbrahim’in dini üzerine bulunanlara ve-rilen ad.

haram : Dinî bakımdan yasak olan, helal karşıtı.

haya : Utanma duygusu, utanç, utanma, sıkılma.

hayırsever : Yoksullara, düşkünlere, iyilik ve yardım etmesini seven, iyiliksever, yar-dımsever.

helal : Dinin kurallarına aykırı olmayan, dinî bakımdan yasaklanmamış olan, ha-ram karşıtı.

hicret : İslam takvimin-de tarih başı sayılan hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç etmesi.

hoşgörü : her şeyi anlayışla karşı-layarak olabildiği kadar hoş görme durumu, mü-samaha, tolerans.

hurafe : Dine sonradan girmiş yanlış, batıl inanç,

hz. : Genellikle peygamberler ve büyük zatlar için kul-lanılan saygı ifadesidir, “kıymetli, saygıdeğer” anlamındadır. “hazreti” olarak okunur.

İ

ibadet : Allah’ın buyruklarını yeri-ne getirme, Allah’a yöne-len saygı davranışı,

iblis : Şeytan.

iftira : Bir kimseye kasıtlı ve asıl-sız suç yükleme.

ihlas : Yürekten bağlılık. İba-detlerdeki içtenlik.

ihsan : İyilik etme, iyi davranma.imam : cemaate namaz kıldıran

kimse.iman : 1. Dinin ortaya koyduğu

dogmalara inanma, din inancı, kutsal inanç. 2. İslâm dinine inanma.

inanç : Bir düşünceye gönülden bağlı bulunma. İman.

irade : Bir şeyi yapıp yapmama-ya karar verme gücü.

itaat : Söz dinleme, boyun eğme, buyruğa uyma.

K-LKabe : Mekke’de bulunan, Müs-

lümanlarca ziyaret ve ta-vaf edilen kutsal yer.

kıssa : hikâye, fıkra. Anlatılan bir olaydan alınacak ders, kıssadan hisse al-mak.

kıyamet : Dünyanın sonu ve bütün ölülerin dirilerek mah-şerde toplanacağı za-man, kıyamet günü.

kibir : Kendini beğenme, bü-yüklenme.

kulluk : Kul olma durumu, ubu-diyet,

kültür : Tarihsel, toplumsal ge-lişme süreci içinde oluş-turulan bütün maddi ve manevi değerler,

lütuf : İyilik, yardım, ihsan.

166


M-Nmabet : Tapınak, ibadet yeri, iba-

dethane.maddî : Madde ile ilgili, mad-

desel. Paraya, mala çok önem veren.

manevî : Görülmeyen, duyularla sezilebilen, soyut, tinsel.

mazlum : Zulüm görmüş. haksızlı-ğa uğramış,

meal : 1.Tercüme 2. Kur’an’ın başka dillere tercümesi.

merhamet : Bir başka canlının karşı-laştığı kötü durumdan dolayı duyulan üzüntü, acıma,

mezhep : Bir dinin görüş, yorum ve anlayış ayrılıkları sebe-biyle ortaya çıkan kolla-rından her biri.

misyoner : Bir dini, özellikle hristi-yanlığı yaymakla görevli kimse.

mucize : Peygamberlerin kendi-lerine inanmayan insan-lara peygamberliklerini ispat etmek amacıyla Allah’ın iznine bağlı ola-rak gösterdikleri olağa-nüstü olaylar.

muhacir : hz. Muhammed’e uyarak Mekke’den Medine’ye göç eden.

mukabele : Toplu yerlerde yüksek sesle hatim okunurken Kur’an okumasını bilen-lerin gözleriyle Kur’an’ı takı p etmesi, bilmeyen-lerin dinlemesi.

mukaddes : Kutsal.

mümin : İnanan, inançlı, İmanlı, mutekit. Müslüman.

münafık : Dinî kurallara inanmadı-ğı hâlde inanmış gibi gö-rünen.

müşrik : Allah’a ortak koşan kim-se.

mütevazı : Alçak gönüllü.nafile : fazladan kılınan (namaz

veya tutulan oruç).Nebi : Peygamber (kendisine

yeni bir kitap gönderil-meyen peygamber)

nimet : İyilik, lütuf, ihsan. Yaşa-mak için gerekli her şey. Yararlanılan imkân.

Ööğüt : Bir kimseye yapması

veya yapmaması gere-ken şeyler İçin söylenen söz, nasihat,

Ppapaz : hristiyan din adamı, pe-

der, peygamber : İnsanlara Allah’ın buy-

ruklarını bildiren, onları dine çağıran kimse, elçi, resul, nebi.

Rab : Eğiten, koruyan anlamı-na gelen Allah’ın isimle-rinden biri.

Rahim : Koruyan, acıyan, merha-met eden. Ahirette sa-dece müminlere acıyan. Allah.

Rahman : herkese, her canlıya merhamet eden (Allah).

167


rahmet : Birinin suçunu bağışla-ma, yarlıgama, merha-met etme.

reenkarnasyon : Ruh göçü, tenasüh.resul : İnsanlara Allah’ın buy-

ruklarını bildiren, onları dine çağıran kimse, elçi, peygamber.

rızık : Yiyecek, içecek şey, azık. Allah’ın herkese verdiği-ne inanılan nimet,

rivayet : Bir olay, bir haber veya sözü nakletme,

S-Şsa’y : hac İbadeti sırasında

Safa ile Merve tepeleri arasında gidip gelme,

sabır : Acı, yoksulluk gibi üzücü durumlar karşısında ses çıkarmadan onların geç-mesini bekleme erdemi,

sadaka : Yoksullara yardım olarak karşılıksız verilen şey. sa-dakat : içten bağ-lılık, sağlam, güçlü dost-luk,

sahabe : hz. Muhammed’i görmüş ve onun sohbetinde bu-lunmuş Müslümanlar,hz. Muhammed’in arkadaş-ları.

salih amel : 1. İyi ve güzel iş : 2. Şart-larına uygun olarak Allah rızası için yapılan ibadet.

sevap : hayırlı bir davranış kar-şısında Allah tarafından verilecek olan Ödül.

sıdk : Doğruluk, gerçeklik.

sinagog : Yahudilerin ibadet et-mek için toplandıkları yer, havra.

sorumluluk : Kişinin kendi davranışla-rını veya kendi yetki ala-nına giren herhangi bir olayın sonuçlarım üst-lenmesi, mesuliyet.

sure : Kur’an’ın yüz on dört bö-lümünden her biri.

şahitlik : Tanıklık etmek.şefkat : Acıyarak ve koruyarak

sevme, sevecenlik, şehit : Kutsal bir ülkü veya inanç

uğrunda ölen kimse.şükür : Allah’a duyulan minneti

dile getirme,şükretmek : Allah’a minnet duygusu-

nu sunmak.

Ttakva : Allah’tan korkma. Dinin

yasak ettiği şeylerden sakınıp buyurduklarını yerine getirme,

tavaf : İslam dininde hac sıra-sında Kabe’nin çevresini yedi kez dolaşma,

tebliğ : insanları dine davet etme. Bildirme, haber verme,

tevekkül : herhangi bir işte elinden geleni yapıp daha sonra-sını Allah’a bırakma,

tevhit : Allah’ın birliğine İnanma, bir sayma, bir olarak bak-ma.

tövbe : İşlediği bir günah veya suçtan pişman olarak bir

168


daha yapmamaya karar verme,

U-Üumre : hac mevsimi dışında

Kabe’yi ve Mekke’nin öbür kutsal yerlerini zi-yaret etme.

ümmet : hz. Muhammed’e inana-rak onun yaptıklarını ve söylediklerini uygulaya-rak çevresinde toplanan Müslümanların tümü.

Vvahiy : Bir buyruk veya düşün-

cenin Allah tarafından peygamberlere bildiril-mesi.

vahiy kâtibi : Allah tarafından gönde-rilen buyrukları yazan kimse. Peygamberimi-ze gelen vahiyleri, onun emri ile yazan sahabele-re verilen isim.

vakfe : Duruş, durma.vesvese : Kuruntu.

Yyalan : Aldatmak amacıyla bile-

rek ve gerçeğe aykırı ola-rak söylenen söz, kıtır,

yermek : Birinin veya bir şeyin ku-surlarını ortaya koymak, hicvetmek.

yetim : Babası ölmüş olan (ço-cuk), babasız,

yoksul : Geçinmekte çok sıkıntı çeken (kimse, toplum, ülke), yoksul, fakir,

yükümlü : Bir işi yapmakla görevli olan.

Zzekât : Müslümanlıkta, zengin-

lerin sahip olduğu mal ve paranın belli bir kıs-mının dağıtılmasını ön-gören İslam’ın beş şar-tından biri.

zengin : Parası, malı çok olan, var-lıklı.

zulüm : Güçlü bir kimsenin ya-saya, veya vicdana aykırı olarak başkasını uğrat-tığı kötü durum, kaygı, acımasızlık, haksızlık, ezi-yet, cefa.

169


KAYNAKÇA

Akyüz, vecdi, Mukayeseli İbadetler İlmihâli, İz Yayıncılık, İstanbul, 2006.

Atatürk Düşüncesinde Din ve Lâiklik, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1999.

Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.

Aydın, Mehmet, Dinler Tarihine Giriş, Literatürk Yayınları, 2010.

canan, İbrahim, hadis Ansiklopedisi (Kütüb-i Sitte), Akçağ, İstanbul, 1993.

cilacı, Osman, Günümüz Dünya Dinleri, Beyan yayınları, 1995.

Çakan, İ. Lütfi, hurafeler ve Batıl İnanışlar, Rağbet Yayınları, İstanbul, 1998.

Ece, hüseyin K. İslam’ın Temel Kavramları, Beyan Yayınları, İstanbul, 2000.

fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Birleşik Yayıncılık, İstanbul,1999

heyet, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.

heyet, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmen Kılavuz Kitabı 8.Sınıf, Millî Eğitim Ba

sımevi, Ankara, 2011.

İmam Nevevi, Riyazü’s Salih’in Tercümesi, çev. Abdullah feyzi Kocaer, Esra Yayınları, Konya,

2010.

İslam İlmihâli, Türkiye Diyanet vakfı Yayınları, Ankara, 2000.

İslam Ansiklopedisi (heyet), Türkiye Diyanet vakfı Yayınları, Ankara, 1988-2011.

İslâm’da İnsan Modeli ve hz. Peygamber Örneği, TDv Yayınları, Ankara 1995.

Kahraman, Ahmet, Mukayeseli Dinler Tarihi, Marifet Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1999.

Kandehlevi, M.Yusuf, hayatü’s Sahabe, Divan Yayınları, İstanbul, 1991.

Kılıç, Recep, hz. Peygamberin hayatından Davranış Modelleri, Türkiye Diyanet vakfı Yayın

lan, Ankara 2000.

Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye Diyanet vakfı Yayınları, Ankara 2000.

Küçük, A. Rahman, Tümer, Günay, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara, 1997.

Meb Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar, İstanbul 2000.

Müslim, Sahih-i Müslim, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.

Özarslan, Selim, İslamda Ölüm ve Diriliş Öğretisi, Kitap Dünyası, Konya, 2001.

Palazoğlu, Ahmet Bekir, Atatürk’ün Eğitim ile İlgili Düşünceleri, MEB Yayınları, Ankara 1999.

Suruç, Salih, Peygamberimizin hayatı, Nesil Yayınlar, İstanbul, 1997.

Şark, Asım, Güzel Ahlak Sahibi Olmak, Işık Yayınlar, İzmir, 2010.

Tirmizi, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1983.

170


Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2005.

Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.2007.

Yazıcı, Seyfettin, Temel Dinî Bilgiler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.2005.

Yazım Kılavuzu, TDK, Ankara, 2005.

İNTERNET ADRESLERİ

www.ilim rehberi.com.tr

www.rahmetpınarı.com

www.diyanet. gov.tr

www.tdk.gov.tr

www.yesilay.org .tr.

N.Ö.C

NÖ

C:

Na

hc

iva

n Ö

zerk

Cu

mh

uri

ye

ti

(Aze

rba

yc

an

)

(AZERBAYCAN)

GÜ

NE

Y K

IBR

ISR

UM

YÖ

NE

T‹M

‹

Baş

kent

(A

nkar

a)

l mer

kezl

eri

İ

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ 8

Documents

Transcript of DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ 8