Dilin EvrimiMert Karagözoğlu

Beklentileriniz Nelerdir?

Dilin Kökeni/Evrimi Araştırmalarına Yasak

1866• Kanıt Eksikliği

• Uzun süredir tartışılıyor• Bilimsel bir arkaplan çizilemiyor

Bu Yasak Nasıl Kalktı?• Dilbilimsel metodların ilerlemesi, «Proto dil» fikri, • Evrim Teorisi,• Bilimsel gelişmeler ile yeni gözlem sahalarının keşfi,• Chomsky – Evrensel Gramer• Steven Pinker – Paul Bloom «Doğal Dil ve Doğal Seçilim»

Bu yasağın kalkmasını sağlamıştır!Birçok bilim insanına göre dilin evrimi, bilimin en zor sorularından biridir!

Sunum Müfredatı:• Diğer canlı türlerinde iletişim nasıldır, insan dilinden farkı nedir?• Papağanlar ve kuşlar (Alex)• Yunuslar (John C. Lilly, Janus Projesi)• Dil ve beyin, uygarlık ilişkisi,• İnsan dil kabiliyetinin empirik kanıtları, genetik (FOXP2), antropolojik bulgular

vb. ışığında:• Akrabalarımız:1. Orangutanlar (Pongo pygmeus)

2. Goriller (Gorilla gorilla)

3. Şempanzeler (Pan troglodytes)

4. Bonobolar (Pan paniscus)

Sunum Müfredatı:• Dilin «language» bağlamında, kelime ve sözdizimsel bağlamda

gelişimi,• İlk kelimeler, kelime teorileri ve «yansıma sözcük» kavramı,• Devamlılık – Devamsızlık yaklaşımları,• İçsellik – işlevsellik.

Hockett’in İletişim KategorizasyonuHockett’s Design Features

Charles F. HockettDilbilimci, antropolog

• Çarpıtılabilirlik • İsteğe Bağlılık • Referansta Anlam • Nedensizlik-Arbitrariness • Kaydırma • Üretimsellik • Kültürel Transfer • Dönüşlülük • Öğrenilebilirlik

• 16 tane maddeden oluşur.• Amacı, doğada bulunan

iletişimleri sınıflandırabilmektir.

Papağanlar ve Yunuslar

Papağanlar, Alex

Alex, African Grey Parrot

• Irene Pepperberg, hayvan sinirbilimcisi.• 100 kelime biliyor. • Biçimsel kategorizasyon, sözdizim ve dilsel yaratıcılık.• Basit sözdizim ve dilsel yaratıcılığa sahiptir.• Son sözleri «You be good, see you tomorrow, I love you’dur.»• Sen iyi ol, yarın görüşmek üzere, seni seviyorum.

Alex neden «konuşamaz»? İnsana yakın özellikler sergileyemez?

Yunuslar, Janus Projesi• John C. Lilly, Amerikalı nörofizyolog ve psikanalist.• Yunusların zaten gelişkin bir doğal dile sahip olduklarını

düşünerek onlara İngilizce öğretmeyi denedi.• «Onların kendi destanlarının, öğretici hikayelerinin,

tarihlerinin olup olmadığını ortaya çıkarmak istiyorum.»• Zamanında (1960) ilgi çekici ve heyecan verici olan bu

iddia, bugün gerçek dışıdır.• Yunuslar, insan duygusal haykırışlarına, ağıtlarına

benzer tepkilere sahiptir.• Hiçbir deney, bir dizi İngilizce sözcük öğretiminden

öteye gidememiştir.

Akrabalarımız

Şempanzeler - Washoe

• Allen ve Beatrix Gardner.

• Diğer maymun deneylerine öncü olmuştur.• Öncüleri Viki ve Sarah’a göre çok daha başarılıdır.• İşaret kombinasyonları yapabilmiştir; bu, Washoe’nun dil

kabiliyetinin yaratıcılığını gösterir (termos, kuğu).• İşaret dilini manevi oğluna öğretebilmiştir!

Goriller - Koko• Francine Patterson, hayvan psikoloğu.• Temmuz 1972’de, Goril İşaret Dili’ni

öğretmeye başlamıştır.• 500’den fazla işaret, bir çocuğa denk!• Böylesi bir dil becerisi, aynı zamanda

büyük maymunlarda dil için bir yetinin bulunduğunu kanıtlar.• Stanford-Binet skoru: 85-95

Goriller - Koko

• Koko, Hockett’in İletişim Kategorilerinden biri olan «kaydırma’ya» sahiptir. Yalan söyleyebilir!

• Zamir, edat ve tamlayan barındıran ilkel bir sözdizim kullanabilmektedir.

Bonobolar - Kanzi

• Sue Savage-Rumbaugh, psikolog, primatolog.• Özgür bir ortamda yetiştirilmiştir. Dil kullanımı ödül amacıyla

güdülenmemiştir.• Neredeyse insan gibi cevaplar verebilmektedir.• İki buçuk yaşındaki bir insanın dil kabiliyetine sahiptir.

Atalarımız

«Konuşmak», «Dil» İçin Neler Gereklidir?

• Düzgün bir ağız, dil ve çevresindeki kasların kontrolü.

• Aşağı çekilmiş bir gırtlak yapısı. (Ayağa kalkmış olmak)

• İleri düzey bir bilişsel kabiliyet.

• İletişim gereksinimi.

Atalarımız• İnsan dilinin tarihi, aynı zamanda insan beyninin ve bilişsel yetilerinin

de tarihidir.• Yedi ila beş milyon yıl önce, Afrika’da, muhtemelen farklı beslenme

sonucunda, hominidler diğer ilkel maymun türlerinden ayrıldılar. • Yolculuk başladı!

Australopithecus• İki ayak üzerine kalkış başlıyor.• Küçük gruplarda ileri işbirliği.• Modern bir gorilden daha başarılı değiller!• 400-500cc beyin kapasitesi

• 4.1 Milyon yıl önce, jestler, sesler (hırıltılar, çığlıklar vb.).

Homo habilis«Yetenekli İnsan»

• 600-700cc beyin kapasitesi.• İhtiyaç fazlası yiyecek, daha karmaşık

toplumlar.• Broca bölgesinde ilk çıkıntı! • Sol yarımkürede gelişmeler!

• 2.4 Milyon yıl önce, jestler, sesler (hırıltılar, çığlıklar vb.).

Homo ergaster«Çalışan İnsan»

• Nefes kontrolü!!!!• Bir bebeğe denk ses çıkarma kabiliyeti.• Ağız bölgesinde etçil diyete bağlı küçülmeler;

konuşmaya daha uygun ağız yapısı.

• 1.6 milyon yıl öncesi. Dile yaklaşmaya başlıyoruz.

Homo erectus«Dik İnsan»

• Afrika dışına göç edebilmiş ilk Homo türüdür.• 800-1000cc beyin. İnsan beyni 1100-1400cc’dir.• Wallace çizgisi – Flores Adasında bulunan fosiller. • Toplumsal örgütlenme ve planlama.• Dilde şart kipi• Nefes kullanım yetersiz, sesletim kabiliyeti 6 yaşındaki

bir çocuğa denk.

• 2 milyon – 1 milyon yıl arası, şart cümleleri dahil, muhtemelen kısa ifadeler.

Homo neanderthalensis

• 300.000-230.000 yıl öncesi.• Daha büyük beyin?• 60.000 yıllık bir fosilde bozulmamış bir dil altı kemiği

keşfedilmiştir.

• İleri bir iletişim olarak sözdizim. İleri sesletim kabiliyetleri. Ama hala insan kadar değiller!

İnsana Beş Kalaİçsellik - İşlevsellik

• Dil evriminin temeli konusunda 2 ana fikir karşımıza çıkmaktadır.

1. İçsellik• Herhangi bir dilin sözdizimi, sesli uyaranlara maruz kalmak

ile anlaşılamayacak kadar karmaşıktır.• Yetişkin bireyler, mükemmel bir veri kaynağı teşkil

etmezler.• Dil edinimi, çocuklar için kolay bir süreçtir.

• Chomsky, dilin evrimi hususunda bir sıçrayış olduğunu iddia eder.

Beyin Gerçeği-İşlevsellik2. İşlevsellik

• İçselliğe bir cevap olarak doğmuştur.• «Dil, çeşitli antik sistemlerin evrimsel bir süreç ile dil

tarafından benimsenmesi sonucunda oluşan kompleks bir rekonfigürasyondur.»

Fischer-Marcus• 2 ana dayanağı vardır:Sosyobiyolojik Açıklama:Doğal seçilim baskısı, daha iyi iletişim imkanlarına sahip bireylerin hayatta kalması ile sonuçlanır.Sosyokültürel Açıklama:Nasıl ya da neden konuştuğumuzdan ziyade, konuştuğumuz «sistem» ile ilgilidir.Etkililik ve verim ilkelerinin, dilin evrimine yön verdiğini öne sürer.

Homo sapiens• «De te fabula narratur», «Anlatılan senin hikayendir.» - Horace• Sözdizim, doruk noktasındadır. Morfoloji doğmuştur, kelimeler ek

alabilir.• Hockett’in iletişim kategorizasyonu.• Ayrı diller, iletişim halinde bulunmaları, baskılar, savaşlar ve ticaret ile

evrimleşen bir dil kabiliyetinin yanı sıra evrimleşen diller.

• Bugünkü anlamıyla modern dil kullanımı, Homo sapiens’te 35.000 yıl önce ortaya çıkmıştır.

Genetik Bir Perspektif: FOXP2• Prof Faraneh Vargha-Khadem • 1990 senesinde Pakistan asıllı bir İngiliz ailenin

incelenmesi sonucu keşfedilmiştir.• Açılımı «Forkhead Box P2» olan bu gen, insanın 7.

kromozomunda bulunur (7q31).• Dile dair ilk gen.• Üç sıçrama. 64 milyon yıl, Afrika’dan göçmeden

önce, 200.000 yıl önce.• Farelerde ve kuşlarda da kısmi farklı şekilde

bulunur.

Kelime Teorileri«Dil fosilleşmez!»

• 1866 Paris yasağı sebebiyle o güne kadar varlığını sürdürmüş dil teorileri, tuhaf isimler almıştır.

1. Bow-wow Teorisi2. Pooh-pooh Teorisi3. Ding-dong Teorisi4. Yo-he-ho Teorisi5. La-la Teorisi

• Bir temel kavram olarak devamsızlık ilkesi.

• Arbitrariness – Gelişigüzellik. Otto Jespersen,

1860-1943

Bow-wow Teorisi• Onomatopoeia- Yansıma sözcükler• Modern dil hazneleri muhalefeti• Nesne-Kelime arasındaki bağlantı• Varolmayana atıf.• Bu teori, işaret dilinden destek alır.

Pooh-pooh Teorisi• İlk kelimelerin duygu barındıran sızlanma, yakarışlardan geldiği

savunulur.• Darwin, (1989[1890]: 97) «iğrenme durumlarında, anlaşılabilir

sebeplerle, ağızdan veya burun deliklerinden hava üfleme eğilimi vardır. Bu işlem «pooh», ya da «pish» sesini çıkarır.»

• Fakat teorinin bir sıkıntısı vardır. Bu teori çerçevesinde çevremizdeki objeleri, nesneleri neye göre, nasıl isimlendirdik?

Ding-dong Teorisi• «Ses sembolizmi»: Objeleri ağızla taklit etmek.• «Teeny», «mother», «ta,ta (bye)»• İstisnai durumlar: «big», «small».

Yo-he-ho Teorisi• Kelimelerin insan evrimine paralel bir şekilde, birlikte çalışma

ihtiyacıyla beraber doğduğunu savunur. Herhangi bir metod açıklamasında bulunmaz.• Temel önermesi, «İnsanlar, atalarımız birlikte çalışmak zorundaydı,

dolayısıyla kelimeler oluşturdular.» biçminde özetlenebilir.

La-la Teorisi• Jespersen’in Darwin ile tesadüf eseri paylaştığı fikirlerdir.• Dilin ilk defa «şarkıdan», cinsel çekim ve diğer fiziksel aktivitelere eş

şekilde türediğini öne sürer.• Doğa, bu teoriye canlı bir örnektir. Başta kuşlar olmak üzere birçok tür,

cinsel seçilim baskısıyla öter, ses çıkarır.

Bu teoriler kesinlikle birbirinden ayrı düşünülmemelidir!

Devamsızlık Problemi

• Dil kompleks bir yapıdır ve evriminin adım adım açıklanması oldukça zordur.

(Adem örneği..)

Adın ne?Ne? Ne zaman? Nerede?

Neden? Nasıl?

İsim Kelimeleri ve İşlev Kelimeleri

Kelimelerin kökeni ve dilin evrimi hakkında çıkarımlar yapabiliriz, fakat dil, bize bir düşünme aracı olarak müthiş bir potansiyel

vermektedir.

Gerçeğe Referans:

Sondan bir önceki olarak:• Dilin evrimi, disiplinlerarası bir tutumdan ayrı düşünülemez.• Moleküler evrim gibi kavramlar, «dil organı» gibi yapılara, beyinde dil

sınırlarının daha iyi çizilebilmesine imkan vermektedir; fakat dil çok genel bir kavramdır. Yaratıcılık, analitik düşünme, dayanışma, müzik ve temel motor fonksiyonlar ile birlikte vardır. Bunlarla birlikte evrimleşmiştir; dili anlamak, bunlar arasında kaybolup tekrar bulunmaktır.• İnsanı insan kılan özelliklerden biridir. Kültürel aktarım, güdülenme

üzerinde düşünmeyi ve sonuç çıkarmayı sağlayan bir olgudur.

Son olarak:

• https://youtu.be/QL2deU-xj8A

Beni Dinlediğiniz İçin Teşekkürler!Kaynakça:

• Akal T., Introduction to Linguistics, HÜ İngiliz Dil Bilimi Bölümü ders notları

• Doyuran Z., Language and Communication, HÜ İngiliz Dil Bilimi Bölümü ders notları

• Kaya E. K., History of Science and Civilization, HÜ İngiliz Dil Bilimi Bölümü ders notları

• Holden C., Evolution of Language, The Origin of Speech sciencemag vol. 303

• S. R. Fischer, Dilin Tarihi S. 1-52 Türkiye İş Bankası: Kültür Yayınları

• http://news.mit.edu/1992/chomsky-0401

• BBC Horizons 2009: Why do we talk?

• http://australianmuseum.net.au/how-do-we-know-if-they-could-speak

• Gong T, Shuai L., Combire B. 2014 – Evolutionary Linguistics: theory of language in an interdisciplinary space, Elsevier 243-253

• http://conservancy.umn.edu/bitstream/51978/1/DunlapLehtila_umn_0130E_10349.pdf

• Atasoy T., Bilim ve Ütopya Kasım 2012 04-16

• Güleç E., Bilim ve Ütopya Kasım 2012 17-21

• J-L. Desalles, P. Picq, B. Victorri – Dilin Kökenleri Bilge Kültür Sanat Yayınevi

• V. Fromkin, R. Rodman, N. Hyams – An Introduction To Language 7th Edition, Thomson Heinle