Dijital Geleceğin

Ticari Modelleri ve

Potansiyel Servisler Hazırlayan: Bilal KABAKLI

18 Şubat 2011

w w w . 4 p l a y . c o m . t r

www.4play.com.tr

1

Çalışma Özeti ................................................................................................................................................... 2

Sanal Ürünler

Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli .......................................................................................................... 5

Avantajları ve Olumlu Öngörüleri .................................................................................................................. 5

Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler............................................................................................................ 7

Verimlilik ...................................................................................................................................................... 8

Örnekler ....................................................................................................................................................... 8

Sosyal Alışveriş

Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli ........................................................................................................ 13

Avantajları ve Olumlu Öngörüleri ................................................................................................................ 14

Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler.......................................................................................................... 16

Verimlilik .................................................................................................................................................... 17

Örnekler ..................................................................................................................................................... 17

Kitle Fonu

Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli ........................................................................................................ 21

Avantajları ve Olumlu Öngörüleri ................................................................................................................ 22

Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler.......................................................................................................... 23

Verimlilik .................................................................................................................................................... 24

Örnekler ..................................................................................................................................................... 25

Kitle Bilgi Satışı

Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli ........................................................................................................ 30

Avantajları ve Olumlu Öngörüleri ................................................................................................................ 32

Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler.......................................................................................................... 34

Verimlilik .................................................................................................................................................... 35

Örnekler ..................................................................................................................................................... 36

Fırsat - Şans - Teklif

Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli ........................................................................................................ 42

Avantajları ve Olumlu Öngörüleri ................................................................................................................ 43

Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler.......................................................................................................... 44

Verimlilik .................................................................................................................................................... 46

Örnekler ..................................................................................................................................................... 46

Fiziksel Paylaşım

Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli ........................................................................................................ 51

Avantajları ve Olumlu Öngörüleri ................................................................................................................ 52

Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler.......................................................................................................... 53

Verimlilik .................................................................................................................................................... 53

Örnekler ..................................................................................................................................................... 54

Sonuç ............................................................................................................................................................. 58

www.4play.com.tr

2

Özet

Dijital servislere yabancı olan pek çok insan, yeni bir iş fikrine ‘ne kadar insan toplarım ki reklamdan çok para kazanabileyim’ düşüncesi ile yaklaşmaktadır. Dijital dünyadaki imkanlar bu kadar fazla iken, para kazanmanın tek yolu üyelik ücreti almak veya reklam geliri elde etmek midir?

Web servislerindeki reklamlardan gözümüzü kaçırırken, televizyonda reklamlara denk geldiğimizde kanal değiştirirken bir kullanıcıya reklam ifşa etmek, onu memnun etmek midir? Peki kullanıcı bu mecburiyete katlanıyorsa, bundan sonra da hep katlanacağı anlamına mı gelir?

Açıkça söylemek gerekir ki milyonlara yapılan ortak baskı reklamlar artık yararsız, kullanıcı ile ürün arasındaki bir engelden başka bir şey değil. 500 milyon kullanıcısı olan ‘dev’ Facebook dahi, verimsiz reklam modelinin geleceğini görüp uygulama ve alışveriş sektörüne giriş yapmak istiyorken, yeni bir servisin reklam ile hayata tutunabilme ihtimali, yok denebilecek kadar azdır.

Dijital teknoloji birçok soruna çözüm buluyor ve hayatımızı bir çırpıda kolaylaştırabilirken, dijital servisler kazanç sağlayabilme konusunda bu kadar çaresiz mi? Elbette hayır.

Anahtar; erişim imkanının bu kadar çok olduğu çevrimiçi ortamda, bir yol bulup kullanıcıyı da hizmete dahil etmek, sistemin bir parçası yapabilmektir. Dijital sayesinde kullanıcılar sistemden ‘ne alabilir, ne verebilir, hizmet kişilere göre nasıl çeşitlenebilir?’ soruları ayrıntılı olarak incelenmek zorundadır.

Günümüzün milyonlarca kullanıcısı olan bilindik servisleri, internet teknolojisinin yayılıyor olması nimetinden nemalandırlar ve tutundular. Bu çalışmada anlatılmak istenen ise; ‘Bu servislerin geleceğinin ne kadar uzun olabileceği ve ne gibi farklı servislerin, daha verimli şekillerde para kazandırabileceğidir’.

Araştırma, pek çok ticari model içerisinden, gelecekte önemli olacağı düşünülen 6 ticari model üzerinde yapıldı. İşlenen bazı ticari modeller literatürde bir yere ve tanıma sahip iken, bazıları araştırma ekibi tarafından oluşturulmuş, tanımlanmış ve incelenmiştir. Çalışmadaki ticari modeller sırası ile;

1. Sanal Ürünler: Çevrimiçi ortamlarda, gerçek para ile satın alınan soyut

ürünlerdir. Sosyalliğin çevrimdışından çevrimiçine doğru hızla kaydığı

günümüzde çok yaygın olmasa da gelecekte büyük yer tutacaktır.

2. Sosyal Alışveriş: Pek çok aktivite gibi alışverişin de çevrimiçi ortama kaymış

olmasının sosyalleşme ihtiyacının artmasına sebep olmuştur. Birbirine zıt iki

kavramın; internet üzerinden alışverişin ve sosyalliğin, neden bir arada olması

gerektiği ve bunun nasıl gerçekleşebileceği ana fikirdir.

www.4play.com.tr

3

3. Kitle Fonu: ‘Kitlenin küçük katkıları nasıl odaklanır ve somut bir projenin

finansmanı olur?’ sorusunu inceler ve yatırımdan proje büyülüğüne konuyu

genişçe ele alır.

4. Kitle Bilgi Satışı: Son yıllarda yükselişte olan kitle bilgi kaynaklı projelerin

gelecekte nasıl bir yeri olacağı, artıları ve eksileri incelenmiştir. Kitle ne tarz

projelere katkı sağlayabilir, katkı sağlamaya nasıl teşvik edilir sorularına cevap

verilmiştir.

5. Fırsat-Teklif-Şans: Hayatımıza ansızın giren Groupon ve benzeri sistemlerin

nasıl ihtiyaçları karşıladığı ve gelecekteki durumları ne olacaktır?

6. Fiziksel Değişim: Kısa süreli küçük ihtiyaçlar, küçük karları da içinde barındırır.

Dijital teknoloji sayesinde, yüksek verim ile bu kârın nasıl elde edileceği ele

alınmıştır.

Başlıklar altında her ticari modelin; tanımı, işleyişi, avantaj ve dezavantajları, gelecek öngörüleri, verimlilik ve örnekleri incelenmiştir.

www.4play.com.tr

4

Sanal Ürünler

(Virtual Goods)

“Belki ürünler sanal, ama kâr gerçek!”

NYTimes.com

www.4play.com.tr

5

Sanal Ürünler (Virtual Goods)

Sanal ürünler; fonksiyonel ya da dekoratif amaç ile, oyun-sosyal ağ gibi çevrimiçi

dünyalarda, gerçek para ile satın alınan ‘soyut’ nesnelerdir. Fiyatları genel olarak 1$

ile 3$ arasında olsa da nadirlik, işlev ve tasarımına bağlı olarak çok daha yüksek

fiyatlara satılabilirler.

Oyundaki silahlardan avatar ve profil temalarına hatta sanal hediyelere kadar çeşitlilik

gösterebilir, sanal bir ürün ya da servis olabilirler.

(Mehta, Rasheed, & Orlanski, 2010)

Muhtemel Ticari Model:

Sanal Ürünlerin Avantajları:

Hasılat ilk elden, kullanıcıdan kazanılır. Reklam firması gibi aracılar ya da

ödemenin dönmesi, bekletilmesi gibi riskler yoktur.

www.4play.com.tr

6

Sanal ürünler iletişime katkı sağlayarak işletmeye değer katar. Reklam gibi

iletişimi bölen bir unsur değildir.

Kişiye özel fiyatlandırma sağlar. Sabit olarak fiyatlandırılmış tüm hizmetlerde

(oyun, arkadaşlık siteleri) mutlaka daha çok ya da daha az para harcamak

isteyen kullanıcılar vardır. Servise üye olmamaktansa istedikleri kadar sanal

ürüne sahip olabilirler. (Balfour, 2009)

Sanal ürünler sayesinde sabit bir üyelik bedeli ödemek istemeyen kullanıcılar

da sisteme dahil olabilirler. Böylece daha büyük ve güçlü bir servis

oluşturulmuş olur.

Sanal ürünler sosyal statü olarak görülebilirler. Sosyal içeriğe bağlı olarak,

gerçek hayatla ilişkili bir başarı ya da kabul görme seviyesi olabilirler. Kişinin

kendini ifade etmesi, statü kazanması anlamına gelebilirler. (Mağazadan

markalı ürünler almak gibi.) (Mehta, Rasheed, & Orlanski, 2010)

Avantajlar - Gelecek Öngörüleri:

Sana ürünlerin pazar payı büyük ve büyümeye devam edecek.

InsideVirtualGoods.com’un hazırladığı rapora göre;

▫ 2011 yılındaki pazarın büyüklüğü 11 Milyar Dolar’ın üstünde. Tüketimin

baskın olduğu bölge Asya.

▫ Doğudaki Pazar büyüme oranı yıllık %40 iken bu oran Batı’da %70’in

üstünde.

Pazar payının büyük olması yeni ticari modellere de yol açabilir. Peanut

Labs’ınkurucularından Ali Moiz’e göre sistemlerdeki kullanıcıların %10-%20’si

para ile, %30-%40’ı da ücretsiz anket doldurarak, ücretsiz servislere abone

olarak ya da reklam izleyerek sanal ürün alıyor. Bu örnekteki ticari modeli

(Şekil-1) inceleyecek olursak;

▫ Sistemdeki kullanıcıların bazıları (%10 ile %20 arasında) gerçek para ile

puan satın alıp puan ile de sanal ürün satın alabiliyor.

▫ Oranı %30 ile %40 arasında değişen başka bir kesim de para ile puan

almak yerine, anket doldurarak puan kazanmayı tercih ediyor.

www.4play.com.tr

7

Filmlerde kullanılan ‘ürün konumlandırma’nın (product placement) sanal

ürünler sisteminde de oldukça yaygın olarak kullanılacağı düşünülüyor.

Sanal ürünlere karşı olan tutum değişiyor. Çevrimiçi ortamlarda daha çok

eğlence ve keyif almayı sağlayan sanal ürünler, çevrimiçi dünyaya bakışın

değişmesi ile artık paranın boşa harcandığı yerler olarak görülmüyor.

Sanal Ürünlerin Dezavantajları:

Kapasiteyi ve kullanıcıların bırakacakları para miktarını hesaplamak zor. Para

yönetimini sağlamakta sıkıntı yaşanabilir. Üyelik sistemi ile çalışan servislerde

gelir hesaplaması yapmak (üye sayısı x üyelik ücreti) daha kolay.

Sanal ürün üzerine kurulmuş bir ticari modelde, altyapı harcamalarının kârı

nasıl etkileyeceği büyük bir soru.(Miller, 2009)

Sadece çevrimiçi oyunlar-sanal dünyalar gibi sosyal ortamlarda işe yarar!

Sebebini bir inceleme ile açıklayacak olursak;

“Evde kimse izlemiyorken: (a) modaya uygun en güzel elbiselerini mi, yoksa

(b) eski bir t-shirt giymeyi mi tercih edersin?”

Bu soruya alınan cevap hep (b) olmuş. Arkasındaki sebep ise ‘ödül’ ile ‘satın

almak’ arasındaki farklılık ile açıklanıyor. Bu duruma göre; satın alınacak ürün,

sosyal olarak bir fayda sağlamalıdır. Kullanıcılar, daha güçlü hissetmek, bir

Şekil - 1

www.4play.com.tr

8

ortama uyum sağlamak ya da dikkat çekmek gibi sebepler üzerinden para

harcayacaklardır. (Lovell, 2010)

Kullanıcının ödeme yapma şekli, hedef kitle oluşturmaya (en az) bir parametre

daha ekleyeceği için sayının azalmasına sebep olacaktır. ‘İnternet kullanan ve

kredi kartına sahip olanlar’ gibi. Ayrıca bu kişilerin kredi kartına sahip olmaları

yeterli de değil, güven duyup internetten alışveriş için de kullanabiliyor

olmaları şart.

Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri :

Pazar payı büyük, büyüme hızı yüksek olsa da uzun vadede kazanan reklam

olacak. Sosyal medya bu kadar yaygınken reklamcılarla çalışmayanlar çok

büyük fırsatlar kaçıracak. (Choy, 2009)

Verimlilik :

Sanal ürünler üzerine kurulu bir ticari modelde içeriği iletmek en önemli gider.

Oyun ve benzeri hizmetlerde bu konu üzerine büyük miktarda yatırım yapılıyor.

Sanal ürünler basit olarak 0 ve 1’lerden oluştuğu için üretimde hammadde

kullanılmaz. Fakat mutfaktaki ekip seçkin kişilerden oluşmalı. Ürünü iletirken,

tasarlarken ve pazarlarken çalışılması gereken kişilerin maliyeti yüksek olabilir.

Tüm bunlara rağmen, sanal ürünleri çoğaltmak, daha fazla üretmek için

zamana ve paraya ihtiyaç yoktur. Bununla birlikte pazarın büyüklüğü de

düşünülürse; ‘Sanal Ürünler’ üzerine kurulmuş bir ticari model verimlidir.

Örnekler - Mobil Uygulama Pazarı:

Sanal ürünlerin mobil uygulama pazarındaki boyutu

gün geçtikçe artmaktadır. Flurry (www.flurry.com)

şirketi tarafından hazırlanan aşağıdaki grafik (Şekil-2),

bir yıllık süreçte, bir kullanıcıdan elde edilen gelirin

ortalamasını ve gelir kaynağını göstermektedir.

www.4play.com.tr

9

Görüldüğü gibi, ortalama olarak bir kullanıcıdan Eylül 2009’da 2$’ın altında bir gelir

elde edilirken, bu rakam Eylül 2010’da 9$’ı bulmuş. Bu hızlı büyümenin arkasında

yatan sebeplerin başında sanal ürünlerin iletişime olan pozitif etkisi gösterilebilir.

Mobil uygulama pazarında genel olarak uygulanan ticari model ise aşağıdaki

diyagramda gösterilmiştir.

Şekil - 2

www.4play.com.tr

10

Örnekler - Moola:

Moola.com kullanıcılara elde ettiği gelir ile ücretsiz oyun sağlayan

bir servis. Kullanıcılar oyunda art arda 30 oyun kazanıp 30. seviyeye

gelebilirlerse, 10 Milyon Dolar’ın üzerinde bir ödül kazanacakları

vaat ediliyor.

Kullanıcı her oyunu oynamadan önce yaklaşık 30 saniyelik bir

reklam izlemek zorunda. Ticari modelini (Şekil-3) inceleyecek

olursak;

Üyelik anında 10 adet reklam atlama hakkı hediye ediliyor. Bu sayede kullanıcı

isterse reklamı izlemeden oyuna başlayabiliyor. Oyunların kolaylığı ve paranın

katlanarak artması bir alışkanlık-bağımlılık kazandırıyor.

Kullanıcı daha hızlı yükselmek için reklamı izlemeyip hemen oyuna başlamak

isterse de ‘reklam atlama hakkı’ satın almak zorunda.

Şekil - 3

www.4play.com.tr

11

Kaynaklar:

• Mehta, Ravi, Rasheed, Zeenat, & Orlanski, Brett. (2010). Branded Virtual Goods

Market Report. Retrieved August 2, 2010, from

http://viximo.com/interior/resources/downloads/082010-branded-market.pdf

• Balfour, Brian. (2009, August 5). 4 advantages of a virtual goods business

model. Retrieved from http://socialdegree.com/2009/08/05/4-advantages-of-

a-virtual-goods-business-model/

• Choy, Ro. (2009, October 28). The future of social media monetization, part ii

[Web log message]. Retrieved from http://www.socialtimes.com/2009/10/the-

future-of-social-media-monetization-part-ii/

• Miller, Rich. (2009, November 2). Virtual goods and the cost of infrastructure

[Web log message]. Retrieved from

http://www.datacenterknowledge.com/archives/2009/11/02/virtual-goods-

and-the-cost-of-infrastructure/

• Lovell, Nicholas. (2010, March 18). Why people pay for virtual goods [Web log

message]. Retrieved from http://www.gamesbrief.com/2010/03/why-people-

pay-for-virtual-goods/

www.4play.com.tr

12

Sosyal Alışveriş

(Social Shopping)

“Çevrimiçi ve çevrimdışı alışveriş arasındaki boşluğu kim

doldurursa, parayı o kazanacak.”

Matthew Szymczyk

CEO, Zugara

www.4play.com.tr

13

Sosyal Alışveriş (Social Shopping)

Sosyal alışveriş; müşterinin arkadaşlarının da alışveriş tecrübesi ile buluştuğu bir

çevrimiçi satış tekniğidir. Temel amacı teknolojiyi kullanarak, mağazalarda gezerek

yapılan alışverişteki sosyal iletişimi sağlayabilmektir.

(Elizabeth, 2010)

Yapısı sosyal ağ ile çevrimiçi alışveriş karışımı olarak açıklanabilir. Bu yapı da

kullanıcılar, çevrimiçi ortamda, yeni satın aldıkları, almayı düşündükleri ya da

çoktandır kullandıkları bir ürün hakkında başkaları ile iletişime geçebilirler. Ürün

hakkındaki değerlendirmeleri ve değişik fiyat önerilerini öğrenebilir, kendi

tecrübelerini de diğerleri ile paylaşabilirler.

Sosyal alışveriş yapısı oluşturabilmek için dikkat edilmesi gereken şeyler; kullanıcıların

arkadaş olabilmeleri, grup oluşturabilmeleri, ürün hakkında oylama-yorum ve hatta

tartışma yapabilmeleridir. En önemlisi de yapının, kullanıcıları alışverişe teşvik

edebilmesidir.

(Nations, 2011)

Muhtemel Ticari Model :

www.4play.com.tr

14

Sosyal Alışverişin Avantajları :

Sosyal alışveriş; sosyal ağ ile internet üzerinden alışverişin bir karışımı olduğu

için, ikisinin de (kullanıcı ve üretici açısından elbette) olumlu özelliklerini

barındırır. (Erişim kolaylığı, zaman ve para kazancı, daha çok seçenek

inceleyebilmek gibi.)

Kullanıcıya kazandıracağı yeni tecrübelerin başında kişinin kendi tarzını

paylaşabilmesi gelir. Bir önceki başlıkta da (Sanal Ürünler) genişçe incelendiği

üzere; “kullanıcılar, daha güçlü hissetmek, bir ortama uyum sağlamak ya da

dikkat çekmek gibi sebepler üzerinden para harcayacaklardır” (Lovell, 2010).

Sosyal alışveriş platformları bunun için biçilmiş kaftandır.

Sosyal alışveriş servisleri, kullanıcılar hakkında hem sosyal hem de ticari bilgi

toplayabilir. Yani, kullanıcıların sosyal ilgilerinin yanında, nasıl şeyler satın

aldıkları bilgisine de sahiptirler. Bu eşsiz bilgi kaynağı;

▫ Üreticilere, henüz kendilerine ulaşamamış müşterilere ulaşabilme şansı

verir. (Müşteri sizi bulamadıysa, siz müşteriyi bulun!) (Karimi, 2007)

▫ Kullanıcılara, servis tarafından sağlanan muhtemel öneriler, arkadaş

listesindekilerin alışveriş ve değerlendirmeleri ve grup tartışmaları gibi

etkenler sayesinde varlığından bile haberdar olmadıkları ürünleri bulma

olanağı tanır. Sosyal alışveriş, çevrimiçi alışveriş gibi ‘belirli bir amaç

merkezli’ olmayabilir (Tedeschi, 2006).

Servis kullanıcıları ‘ne alsam?’ sorusuna çok daha kolay cevap bulabilirler.

‘Sosyal ağ’ kimliği sayesinde sosyal alışveriş, kullanıcın çok fazla kanaldan görüş

elde edebilmesini sağlar. İlk elden -ürünü kullanan kişilerden- fikir ve fiyat

görüşleri alınabilir. Bilgi kaynakları sayesinde, birden çok seçenek arasında

kalındığında da bu durum bir dilemma olmaktan çıkar. (Karimi, 2007)

‘Sosyal ağ’ ve ‘çevrimiçi alışveriş’ birbirine temelden bağlı. Araştırmalara göre

ikisinin birleşimi olan ‘sosyal alışveriş’ hem kullanıcıların, hem de satıcıların

ihtiyaçlarını karşılamak için önemli bir çözüm, çünkü (Deatsch, 2009);

▫ İnternet üzerinden sıkça alışveriş yapan kullanıcıların %83’ü, çevrimiçi

sosyal platformlarda, satın aldıkları ürün hakkında bilgi paylaşmak

istiyor.

▫ Kullanıcıların %74’ü, satın alacakları şeye karar verirken, çevrimiçi sosyal

platformlardaki görüş ve yorumlardan etkileniyor.

www.4play.com.tr

15

▫ Alışveriş yaptıkları site bir sosyal paylaşım ortamı sunuyorsa,

kullanıcıların %62’si ürün hakkında ayrıntılı bir açıklama yapmaktan

yana.

▫ Çevrimiçi alışveriş yapanlar, sosyal ağlardaki arkadaş önerilerinin satıcı

önerilerinden iki kat daha önemli olduğunu düşünüyor.

▫ Sosyal ağlarda tavsiye alan kullanıcıların %67’si internetten alışveriş

sitelerinde daha çok vakit harcıyor.

▫ Kullanıcıların %84’ü alışveriş yapmadan önce eleştiri yazılarını gözden

geçirmek istiyor (Retail, 2009).

Avantajlar - Gelecek Öngörüleri:

Halihazırda da kullanılmakta olan

‘zenginleştirilmiş gerçeklik’ (agumanted

reality) teknolojisi kullanıcılara çok

daha ‘gerçek’ bir çevrimiçi alışveriş

sunuyor. Zenginleştirilmiş gerçeklikteki

gelişmeler sayesinde, sosyal alışveriş

gelecekte çok daha önemli yerlere

gelecek.

İnternetten alışverişin yaygınlığını ve geçerliliğini araştıran bir çalışmaya göre

2009 yılının Şükran gününde (sadece bir gün içerisinde), İngiltere’de 4,3 milyon

insanın internet üzerinden alışveriş yaptığı tahmin ediliyor. Şükran günü

kiliseye giden insan sayısı 4,5 milyon olması, rakamın önemini daha da artırıyor

(Chaffer, 2010).

Tam bir yıl sonra, 2010 Şükran günü ile ilgili verilen bir istatistik daha dikkat

çekici. Tahminlere göre 2010 Şükran gününde kullanıcıların %67’si mobil

araçlar ile hediye aramış ve satın almış (Reed, 2010).

İnternet üzerinden alışveriş, sosyal ağlar ve mobil teknolojiler bu denli hızlı

büyüyüp yaygınlaşırken ve zenginleştirilmiş gerçeklik gibi teknolojilerin de

yardımıyla, sosyal alışveriş gelecekteki en önemli trendlerden biri olacak ve

kendini oluşturan kavramları yeniden tanımlayacak.

Yaptığımız sosyal alışverişin tanımının dışında gibi görülebilse de, yaygın olarak

kullanılan 4Square gibi ‘konum tabanlı’ uygulamaların sosyal alışverişe katkısı

da değinilmesi gereken ayrı bir konu. Gelecekteki ‘reklam’, ‘çevrimiçi ve

www.4play.com.tr

16

geleneksel (online&offline) alışveriş’, ‘sosyal ağ’, ‘etkileşim’ gibi kavramların

birleşimi olacak yeni ticari yöntemler sıkça konuşuluyor. Kullanıcıyı hemen

tanımak, kişiye özel reklam yapmak, dakikasında sosyal paylaşım ile farklı bir

alışveriş deneyimi bizleri bekliyor olabilir.

Sosyal Alışverişin Dezavantajları:

Kullanıcı görüşleri, yorumlar, incelemeler ve zenginleştirilmiş gerçeklik gibi

önemli araçlara rağmen, kullanıcı ürün hakkında kesin bir tecrübeye sahip

olamaz. Elektronik eşyalarda bu bir yere kadar sorun olmasa da parfüm,

giyecek gibi kişisel alışverişlerde tam memnuniyet sağlanamayabilir (Hoffman,

Novak, & Peralta, 1999).

Zenginleştirilmiş gerçeklik uygulamaları yüksek miktarda veri aktarmayı ve

işlemeyi gerektiriyor. Bunun için bir çözüm yolu, işlemeyi yapacak yazılımı

bilgisayara indirmek olabilir. Fakat bu da kullanıcı için bir zorluk ve alışverişten

alıkoyan bir etken olarak yorumlanıyor. Zenginleştirilmiş içerik kullanmak için

daha yüksek miktarda yatırım kullanmak gerekebilir.

İnternet üzerinden alışverişteki güvenlik sorununa aşinayız. Bu problem sosyal

alışverişte daha da önem kazanmaktadır. Kullanıcıların ticari kayıtları, ilgi

alanları, paylaşımları gibi pek çok önemli bilginin kayıtlı olabileceği sistemler

tehdide daha açık haldedir.

Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri :

Sosyal alışveriş doğru yönetilmezse, tüm avantaj ve kolaylıklarına rağmen,

gelecekte planlandığı kadar popüler olamayabilir. Kullanıcılar tarafından

yapılan yorumların geçerliliği-gerçekliği, üretici-satıcıların bu yorumlar

üzerindeki etkisi ve spam gibi önemli konulardaki gelişmeler sosyal alışverişin

geleceğini belirleyecek önemli faktörlerden.

Bloglar üzerinden yapılan tarafsız ürün incelemelerinin zaman içerisinde bir

pazarlama stratejisi olarak kullanılması, her türlü şeyin mümkün olabileceğini

göstermektedir.

Verimlilik :

Dünyadaki internet ve mobil teknoloji kullanıcısı sayısındaki artışı, sosyal

ağların ve internet üzerinden yapılan alışverişin popülerliğini düşünülünce,

sosyal alışverişin etkileyebileceği insan sayının büyüklüğü daha iyi anlaşılıyor.

www.4play.com.tr

17

Bunların yanında, avantajlar bölümünde de işlendiği gibi, kullanıcıların sosyal

alışverişi bir ihtiyaç olarak görmesi de pazardan beklentiyi artıran etkenlerden.

Hizmet bekleyen bu büyük kitleye, alışverişin üretici ayağı da eklenince sosyal

alışveriş hizmetinin getirisi yüksek -çok yüksek- olabilir.

Ticari örneklerde ürün eklemek, incelemek, duyurmak gibi işleri kullanıcılar

yaparken satış işlemini de üreticiler gerçekleştiriyor. Sosyal alışveriş hizmet

sağlayıcıları da sadece, paylaşımın gerçekleşeceği platformu sağlıyor. Pazar

büyüklüğü, iş yükü ve gelir düşünüldüğünde oldukça verimli bir sistem olduğu

söylenebilir.

Örnekler - Finz:

Finz, kullanıcıların indirim haberlerini bulup sosyal ağlarda paylaşabileceği bir

alışveriş platformu. Üreticiler ve tüketiciler 19 ile 249 $ arasındaki aylık üyelik

seçeneklerinden biri ile sisteme kayıt olabiliyor. Üyelik paketindeki fiyat

arttıkça, sosyal ağlarda ürün ve indirim haberi paylaşabilme hakkı da artıyor.

Ticari modeli inceleyecek olursak;

www.finz.it

www.4play.com.tr

18

Sosyal ağlardaki her paylaşım kullanıcıya hediye çeki, indirim kuponu (yüzde ya

da kesin miktar) olarak geri dönüyor. Örneğin, bu ürünü ya da indirimi paylaş

ve %10’luk indirim kuponu kazan gibi. Hatta Finz firması, Facebook’taki

sayfalarını beğenenlere bile 5$’lık hediye çeki veriyor.

Yapılan satış üzerinden komisyon gibi belirli bir ücret alınmıyor. Ürün satıcıları

da tüketiciler gibi ‘ürün paylaşma hakkı’ satın alıyor. Satış yönetimi ile ilgili ek

hizmetler de daha büyük paketlerde mevcut.

Buradaki tüm sistem indirim ve ürün haberlerinin sosyal ağlarda daha çok

paylaşılması, daha çok insan tarafından görülmesi üzerine kurulu.

www.4play.com.tr

19

Kaynaklar:

• Elizabeth, Yin. (2010, July 11). Social shop till you drop: a quick primer.

Retrieved from http://gigaom.com/2010/07/11/social-commerce/

• Nations, Daniel. (2011). What is social shopping?. Retrieved from

http://webtrends.about.com/od/web20/a/social-shopping.htm

• Karimi, Sabah. (2007, June 20). Seven benefits of joining the social shopping

revolution. Retrieved from

http://www.associatedcontent.com/article/279394/seven_benefits_of_joining

_the_social.html

• Lovell, Nicholas. (2010, March 18). Why people pay for virtual goods [Web log

message]. Retrieved from http://www.gamesbrief.com/2010/03/why-people-

pay-for-virtual-goods/

• Tedeschi, Bob. (2006, 09 11). Like shopping? social networking? try social

shopping. Retrieved from

http://www.nytimes.com/2006/09/11/technology/11ecom.html

• Deatsch, Katie. (2009, 09 11). 67% of online shoppers buy more when friends

give a nod, study says. Retrieved from

http://www.internetretailer.com/2009/09/11/67-of-online-shoppers-buy-

more-when-friends-give-a-nod-study-s

• Retail, Bulletin. (2009, 11 26). Consumers relying on web reviews soars by 84%.

Retrieved from

http://www.theretailbulletin.com/news/consumers_relying_on_web_reviews

_soars_by_84_26-10-09/

• Chaffer, Carly. (2010, June 18). How many people shop online?. Retrieved from

http://www.9xb.com/blog/blog-how-many-people-shop-online.html

• Reed, Nicola. (2010, January 4). Real-time mobile clicks show a shift in

consumer browsing and shopping patterns this christmas. Retrieved from

http://adfonic.com/about/news/press-archive/2011-christmas-clicks

• Bhatnagar, A., Misra, S. M., & Rao, H. R.(2000, November). On Risk,

Convenience, and Internet v Shopping Behavior. Communications of the ACM,

43(11), 98-105.

www.4play.com.tr

20

Kitle Fonu

(Crowdfunding)

“Kalabalığa sahip iken, kim bankalara ihtiyaç duyar?”

CrowdsourcingDirectory.com

www.4play.com.tr

21

Kitle Fonu (Crowdfunding)

Kitle fonunun arkasındaki temel fikir, kitlelerin finansal yatırımlar yapma isteğidir. Pek

çok insan kazancına değer katmak, artırmak için bahis oynuyor. Oynadıkları bahis

belki iyi, belki kötü. Kitle fonunda yatırım yapmak isteyen insanlar bahisten bir adım

öteye götürülüyor. Bahis olarak düşünülebilecek küçük ölçekli yatırımlar toplanıp bir

fikir ya da projenin başlangıcı olarak kullanıyor ("Crowdfunding," 2010).

İş dünyasındaki yenilikçi fikrilerden biri olan kitle fonu, temel olarak kalabalığı bir

araya getirmek üzerine kurulu. ‘Grup haline getirmek’ tanımını açacak olursak; bir

amaç etrafına çok sayıda insan toplamak. Bu insanların hep birlikte, bir fikir ya da

projeye para yatırmaları da ‘kitle fonu’nu oluşturuyor. Bu ticari modeldeki kritik

nokta; başlangıçta, kalabalığın sağladığı bir paradır.

Kısa film, oyun, albüm, kıyafet üretimi gibi neredeyse akla gelebilecek her türlü proje

için kalabalıktan toplanan para kullanılabilir. Önemli olan kitle fonuna para yatıran

kişilere geri dönecek şeylerdir. Bu, bir kar ortaklığından farklı hediyelere-jestlere

kadar çeşitlilik gösterebilir.

Muhtemel Ticari Model :

www.4play.com.tr

22

Kitle Fonunun Avantajları:

Kitle fonunun en büyük avantajı, adından da belli olacağı gibi, paradır. Güzel

fikir ya da projeye sahip olan insanlara kolay şartlarda para bulabilme imkanı

sağlar. Kredi alamayacak proje sahiplerine de üretim yapma imkanı sunar.

Kitle fonu, banka kredilerinden farklı olarak ödeme zamanında proje sahibini

sıkıntıya sokmaz. Kitle fonundaki geri dönüş (ödeme) genellikle kar üzerinden

ya da üretim bitince yatırımcılara verilecek ürünlerle yapılır. Üretim

sürecindeki gecikmeler ya da muhtemel nakit akışı sıkıntısı üretici için daha az

problem yaratır.

Bu ticari model, uygun kullanılırsa pazarlama kolaylığı sağlayabilir. Daha fikir

aşamasındaki bir fikri satmak ve gerçek anlamda bir popülasyona ulaşabilmek,

başlangıç için büyük bir adım (Ringelmann, 2010). Projeye para yatıran her

insan ile hayran sayısı da artacak. Üstelik bu insanlar, projeden kar payı

alamayacak olsalar bile katkıda bulunup projenin hayata geçtiğini görmek

isteyecekler (Siders, 2010).

Yatırım yapanlar -hayranlar- sosyal ağların sağladığı kolaylık ile, hayranlar

gönüllü olarak tanıtım çalışması yapacaktır. Sosyal ağların tanıtım etkisi

düşünülürse, başlangıç için çok büyük bir katkıdır.

Kitleden elde edilen gelir daha çok para bulmaya yardımcı olabilir. Fikir

halindeki bir projeyi bile satın alan, takip eden insanlar olduğunu göstermek

daha fazla katılımcı ve daha büyük miktarda paralar bulmaya yarayabilir

(Ringelmann, 2010).

Avantajlar - Gelecek Öngörüleri:

Şu an daha küçük ölçekli, yaratıcı projeler (sıra dışı ürün geliştirme, müzik, film

gibi) için kullanılsa da, gelecekte daha büyük ölçekli ve kar merkezli projeler

için kullanılabilmesi umuluyor. (Rosenbaum, 2010).

www.4play.com.tr

23

Kitle Fonunun Dezavantajları:

Kitle fonunda toplanan para projeye göre, (muhtemelen) çok küçük olacaktır.

Pek çok kitle fonu projesinde toplanan para proje için yeterli değildir. Kitle fonu

projelerinin önemli platformlarından indiegogo.com’un kendi blog

istatistiklerine göre; proje başına toplanan para ortalama olarak 650$

(Katherine, 2010). Film, albüm gibi önemli projeler için bu ortalama para

oldukça yetersiz.

Toplanan para sadece kısa süreli ya da bir seferlik özel bir proje için. Uzun

vadeli projeler için kitle fonu faydalı değil. Ortada somut (yatırımcıların eline

geçecek) bir şey olmadan para toplamak zor. Ayrıca uzun vadeli bir proje,

büyük para ihtiyacı anlamına geliyor. Büyük miktarı da kitleden toplamak

oldukça zor.

Kitle fonu ile yapılabilecek projeler için ‘zaman’ limitinden sonra bir de ‘proje

türü’ limiti eklenmiştir. Kitle fonunun temelinde görünür bir servis üretmek ve

yatırımcı için bundan bir çeşit ödül üretmek vardır. Yani ‘araştırma yapabilmek’

gibi konular için kitle fonundan verim sağlanamaz (Lavinsky).

Tanıdığımız insanlardan hatta akraba ve aile bireylerinden borç almak bile

oldukça zor olabiliyorken, tanımadığımız insan topluluğundan para toplamak

oldukça zor bir uğraştır.

İnternet üzerindeki ‘daha çok para toplayabilme tüyoları’ incelendiğinde

neredeyse hepsinin en temel noktası; projeyi en ince detaylara kadar

açıklamaktır. Bu, fikir hırsızlıklarına açık bir davet ve rakiplere altın tepsi ile

sunulan bir fırsattır ("Crowd funding disadvantages," 2010).

Para toplanıp proje başlangıcından sonrasını takip etmek çok zor. Tekil olarak

kullanıcılar, zaten çok küçük miktarlarda yatırım yaptıkları ve belki fiziksel

olarak çok uzaklarda oldukları için bu işi takip etmeyeceklerdir. Üretim

sürecini, ödüllerin-payların iletilmesini, paranın proje için kullanılmasını takip

edecek sorumlu aracı firma (internet platformu) ise iş takibi çok zor olacaktır.

Kullanıcı açısından toplanacak paraya karşılık, yapılması gereken iş miktarı çok

yüksek olabilir. Daha fazla para toplamak için projeyi tanıtmak çok çaba

gerektirebilir. Düzenli Twitter iletileri, blog yazıları, Facebook sayfa

güncellemeleri oldukça vakit alacaktır. Ayrıca küçük miktarda para yatırmadan

önce tonla soru sorabilecek bir kitlenin ihtiyaçlarını da cevaplamak

gerekecektir.

www.4play.com.tr

24

Hatta bazı proje yöneticileri yatırılan miktarlara farklı ödüller vermek amacı ile,

yüksek miktarda para yatıranlarla röportaj, internet üzerinden anlık iletişime

geçebilmek, proje kararlarına yön verebilmek gibi haklar vermektedirler. Bu

gibi durumlarda projenin belki sadece %5’i kadar para yatırmış ve iş hakkında

bilgi sahibi bile olmayan biri, hayati bir karar için diretiyor olabilir.

Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri :

Avantajlar bölümündeki gelecek öngörülerine, kitle fonunun daha büyük

projeler için kullanılması beklentisinin olduğunu yazılabilse de genel beklenti

bu sistemin küçük çaplı ve tek seferlik projeler için geçerli olduğu yönünde.

Halihazırda olumlu ve olumsuz noktalar incelendiğinde de bu sonuç sürpriz

olmayacaktır çünkü kullanıcılardan gelen ve kullanıcılara dönecek olanlar

incelendiğinde zaman ve miktar açısından ancak kısa projeler için bu yola

başvurulabilir.

Verimlilik :

İyi işleyen bir kitle fonu platformuna, büyük ihtimalle her gün yüzlerce fikir

gelecektir. Elbette bu fikirlerden her biri fon oluşturmak için yayımlanamaz.

Fon toplamadan önce (seçilecek fikirler fon kullanıcıları tarafından oylama ile

seçilecek olsa bile) belirlenmiş bir limit içerisinde, önce editörler yayımlanacak

fikirlere karar vermelidir.

Her gün gelmeye devam eden tonla fikir arasından seçim yapmak yoğun bir iş

yükü demektir. Fikirlerin incelenmesi ve elenmesi, sektör ya da konu üzerine

ekstra araştırmayı bile gerektirebilir. İnceleme ve araştırma eksikliği, iyi bir

fikrin gözden kaçıp elenmesine ve aracı firmanın oldukça yüksek miktarda para

kaybetmesine sebep olabilir.

Dezavantajlar bölümünde incelenen ‘üretim süreci ve sonrası’ da ayrı bir yük.

Bunu aracı firma yapacaksa iş yükü çok artacaktır. Aracı firma yapmayacaksa

da ortaya çıkabilecek kötü sonuçlar, aracı firmanın da itibarını zedeleyecek ve

işlerini sekteye uğratacaktır.

www.4play.com.tr

25

Bir kitle fonu platformu günde birkaç proje için para toplayabilir ve toplanan

paralardan iyi miktarda komisyon alabilir. Fakat takip edilecek iş sayısı ile

miktar kıyaslandığında bu model çok verimli olmayabilir.

Gelecekte kitle fonunu, daha büyük ve uzun vadeli projeler için kullanılmanın

yolu bulunabilirse elbette yorumlar farklı bir yön alacaktır. Fakat sınırlı çeşitte

yapılabilecek işler için sektörde fazla sayıda rekabetçi bulunmaktadır.

Örnekler - Quirky:

Quirky.com bir fikrin, tasarım üretim ve satış aşamalarına şahit olduğumuz bir

zengin bir platform. Model olarak hem ‘kitle fonu’ hem de (bir sonraki

bölümün konusu olan) ‘kitle bilgi satışı’nın karışımı. Bu bölümde hangi kısımları

ile kitle fonu olduğu açıklanacak.

Bir fikir sahibi Quirky.com’a fikrini ve 10$’lık bir ödeme ile gönderiyor. Quirky

yetkilileri fikri beğenirse tasarımcılar projeyi geliştiriyor. Tasarım aşamasından

önce kitle (crowd) ürün iyileştirmesi yapabiliyor ya da tasarım esnasında ortaya

çıkabilecek herhangi bir soruna çözüm bulabiliyor. Proje satışa sunuluyor ve

yeteri kadar ön satış olursa proje hayata geçiriliyor, üretim yapılıyor. Fikir

sahibi, tasarımcı, Quirky ve kitle kar ortağı oluyor. Kitlenin payı katkıda bulunan

kişilere, katkı sayısına göre eşit olarak dağıtılıyor. Beş problem çözen kişi, bu

kardan 5x kadar alırken, 3 problem çözen kişi 3x miktarda alıyor.

Quarky.com’un kitle fonu olarak gösterilecek kısmı ön satışın yapıldığı kısım.

Çünkü başlangıç parası burada. Kullanıcılar daha üretilmemiş bir ürüne para

yatırıyor ve üretim aşamasına geçmesini sağlıyor.

Fikir, iyileştirme ve çözüm aşamalarını ‘kitle bilgi satışı’ bölümünde

inceleyeceğiz.

Ticari model diyagramı aşağıdaki gibidir.

www.4play.com.tr

26

Örnekler - Zopa:

Zopa.com yatırım yapacak parası olan kişiler ile paraya ihtiyacı olanların

buluşturulduğu bir servis. Borç vermek isteyenler kişiler zopa.com’a banka

aracılığı ile para yatırıyorlar. Para Zopa yetkililerinin hizmeti ile borç para almak

isteyen farklı kullanıcılara veriliyor. Borç verenlerden %1 komisyon, borç

alanlardan da 130£ sabit bir ücret alıyor.

Borç verenler, paralarını, Zopa çalışanlarının belirlediği değişik pazarlara kendi

istedikleri kiralama oranı ve geri ödeme süresi ile bölebiliyorlar. Yüksek

kiralama bedeli kiracı bulabilme süresini artırıyor, hatta belki kiracı

bulunamıyor. (Kiralama bedeli genel olarak %6 ile %13, geri ödeme süresi de

36 ile 60 ay arasında değişiyor.) Para güvenlik açısından birden çok kişiye borç

olarak dağıtılıyor. Ayrıca, borç veren kişiler kazandıkları paranın vergisini

kendileri ödemek durumunda.

Geri ödemede sorun yaşanırsa, bunun takibini Zopa yapıyor. Geç ödeme,

ödeme atlama gibi durumlarda borç veren kişiler hiçbir şey ile uğraşmıyor, tüm

eforu Zopa yetkilileri sarf ediyor. Böyle durumlarda %0,5 ile %3,1 arasında bir

gecikme cezası uygulanıyor.

www.4play.com.tr

27

Borç alan herkes kredi kartı numarası ve iletişim bilgileri alındıktan sonra risk

değerlendirmesine tabi oluyor. Parayı pazarlara bölmek, her pazar içinde

birden çok kişiye borç vermek, risk değerlendirmesi yapmak gibi tüm

önlemlere rağmen, Zopa borç veren kişileri risklere karşı uyarıyor ve

sorumluluğu üstlenmelerini istiyor. Yani borç veren kişiler, en baştan riskleri

göze almış oluyor.

Ticari modelin akış diyagramı aşağıdaki gibidir (Zopa.com).

www.4play.com.tr

28

Kaynaklar:

• Crowdfunding. (2010). Retrieved from http://www.gaebler.com/What-Is-

Crowdfunding.htm

• Ringelmann, Danae . (2010, January 18). 5 benefits of crowdfunding. Retrieved

from http://www.indiegogo.com/blog/2010/01/benefits-of-

crowdfunding.html

• Siders, Daniel. (2010, February 8). Fringe benefits of crowdfunding. Retrieved

from http://www.danielsiders.com/2010/02/07/fringe-benefits-of-

crowdfunding

• Rosenbaum, Steve. (2010, January 28). The future of crowd funding. Retrieved

from http://www.mediabizbloggers.com/steve-rosenbaum/82720872.html

• Katherine, Raz. (2010, January 20). Insights. Retrieved from

http://www.indiegogo.com/blog/insights/

• Crowd funding disadvantages. (2010). Retrieved from

http://www.gaebler.com/Crowd-Funding-Disadvantages.htm

• Lavinsky, Dave. (n.d.). Is crowdfunding an option for my business?. Retrieved

from http://www.growthink.com/content/crowdfunding-option-my-business

• Zopa.com, Initials. (n.d.). Frequently asked questions. Retrieved from

http://uk.zopa.com/ZopaWeb/public/help/help-faqs-lending.html#all

www.4play.com.tr

29

Kitle Bilgi Satışı

(Crowd Data Selling)

“İki kafa bir kafadan iyiyken, dünyadaki milyonlarca kafa

ofisinizdekilerden kaç kat daha iyidir?”

Entrepreneur.com

www.4play.com.tr

30

Kitle Bilgi Satışı (Crowd Data Selling)

Sıkı internet kullanıcılarının pek yabancı olmadığı kitle kaynaklı

(crowdsourcing) çözümlerin ilk tanımı Jeff Howe tarafından 2006 yılında

yapılmış. Bu tanımdan yola çıkarak -en basit şekilde- kitle kaynağı açıklanacak

olursa; bir çalışanın işini, büyük bir insan topluluğunun yapmasıdır. (Howe,

2006).

Tanımın ilk hali daha belirgin sınırlara sahip. Kitle kaynağı 2006 yılından

günümüze, genişleyip büyümüş. Şu anki genel çerçevesi açıklanacak olursa;

“herhangi bir probleme çevrimiçi ortamlardan, kalabalık kaynaklı çözüm

bulmak” (Devoe, 2011).

Kitle kaynağının bu geniş tanımı -daha ayrıntılı incelenebilmesi için- bu

dokümanda ikiye ayrıldı. Gelecek görüşleri, avantajları ve dezavantajları

farklılık gösteren bu kavramlardan ilki bir önceki bölümde işlenen ‘kitle fonu’

(crowdfunding) idi. Bu bölümde de ‘kitle bilgi satışı’ (crowd data selling) başlığı

altında, ikinci bölüm işlenecek.

Kitle bilgi satışında ticari modeller çeşitlilik gösterebilse de, temelde kitlenin

bilgisini paraya çevirmek üzerine kurulu. Para akışı yönü “B2B” (ticarethane ile

ticarethane arasında), “B2C” (ticarethane ile şahıs arasında) ya da bunların

birleşiminden oluşabilir.

Kitle fonundan ayrıldığı nokta ise, bir işe başlamak ya da problemi çözmek için

gerekli olan para problemini çözmüyor olması. Yani kitle para problemini

çözmüyor. Kitlenin yaptığı iş, bilgi sunmak, çözüm-ürün (efor) sunmak ya da

kendisi ile ilgili bilginin toplanmasına izin vermek olabilir.

Kitle bilgi satışında takip edilmesi gereken can alıcı noktalar (Blur, 2011);

Bir kitle oluşturmak ve bütünlüğünü sağlamak,

Kitlenin kullanabileceği bir web platformu sunmak,

Kitleyi yönetmek ve işi pazarlamaktır.

Muhtemel Ticari Modeller :

Bu bölümde iki adet muhtemel ticari model sunuyoruz. Bu modeller

(örneklerde de görebileceğimiz gibi) pek çok bakımdan değişim geçirebilir ve

bambaşka şekillerde karşımıza çıkabilirler.

www.4play.com.tr

31

İlk muhtemel ticari model; kitlenin bilgisini ya da bilgisi ile ürettiği işi

satabilmesi üzerine kurulmuştur. Platformu sağlayan firma buradan komisyon

alıyor olabilir. Diyagram aşağıdaki gibidir.

İkinci muhtemel model ise, kullanıcılar hakkında bilgi toplayıp bunu başka

firmalara satmak üzerine kuruludur.

www.4play.com.tr

32

4Play için bir örnek yazmak gerekirse; 4Play çalışanları, yoğun işleri sebebi ile

sektör ve yenilikler hakkında, şirket bloguna yazı girmeye vakit bulamıyorlar.

Blogu canlandırmak için kitle bilgi satışından faydalanılabilir. Olası durumdaki

akış aşağıdaki gibi olabilir.

4Play bloguna yazılacak yazılar için açılan bir yarışma-duyuru-ilan sosyal medya

ve ‘Bildirgeç’ gibi platformlar üzerinden duyurulur. Aylık olarak belirlenen konu

başlıklarına göre, yollanacak yazılar 4Play tarafından incelenip elemeye tabi

tutulacak. Seçilen yazıların başka bir yerde yayımlanmaması karşılığında 4Play

cüzi bir ücret ödeyecek. Yarışmaya gelen tüm yazılar yeni fikirler, araştırmalar,

incelemeler içebileceği için 4Play ihtiyaç gördüğü başlıklar hakkında hazırlanmış

onlarca rapora sahip olacak.

Blog takip edenleri -içerik sayesinde artar ise- yayımlanan yazılar 4Play’in

tanıtımına katkı sağlayacak.

Kitle Bilgi Satışının Avantajları:

Bu sistemin en büyük avantajı kitlenin yaptığı iş, normale göre çok ucuza mal

edilir. (Maliyet %50 oranında azalacaktır (Crowdsourcebase, 2011).) Güvenilir

ve kaliteli bir iş yaptırmak için, dev firmalara gitmenize gerek kalmayabilir.

Kitleye yapacağınız bir duyuru ile, yüzlerce insan sizin için iş üretmeye

başlayabilir. Bu insanlar tarafından yollanan çalışmalar içinden ‘en iyi’ olanı

tercih edeceğiniz için, iş ile ilgilenenler canını dişine takarak çalışacaklardır.

www.4play.com.tr

33

Daha az paraya, yüzlerce seçeneğe sahip olabilir ve en uygun seçeneğe

ödemeyi yapabilirsiniz.

İşin bitirilme süreci konusunda işveren daha rahat olabilir. İletişim halinde

olduğunuz kişilerden, belirtilen zaman zarfı içerisinde onlarca bitmiş iş

gelecektir. En iyi işe ödeme yapılacağı için, yetişmeyen işler hakkında bir kurum

ya da kişi ile problem yaşamaya gerek kalmaz. Parayı, işi yetiştiren kişi

alacaktır.

Kitle bilgi satışını sağlayan platformlar sayesinde, işverenler yetenekli insanları

aramak yükünden kurtulmuşlardır. Bu sistemde, yetenekli çalışanlar işvereni

aramaktadır (Himanshu).

İşsiz olan, fazladan gelir elde etmek isteyen pek çok insan varken, kitle bilgi

satışı platformlarına katılımcı bulmak, ‘kitle fonu’ platformlarından daha

kolaydır. Bu kişilerden para da talep edilmiyor olması ayrı bir etkendir.

Kitle bilgi satışı sayesinde iş yapan kişiler, tüm harcamalarını bu şekilde

karşılıyor olabilir ya da ek gelir elde ediyor olabilirler. Fakat bu sistemin onlara

katacağı en büyük gelir, ‘tecrübe’ olacaktır (Crowdsourcebase, 2011).

Kitle bilgi satışının diğer bir yüzü de, sunulan hizmet ile kullanıcılardan bilgi

toplamaktır. Ancak araştırmak ile elde edilebilecek özel bilgiler -kullanıcı rızası

ile- bu platformlar üzerinden elde edilebilir. (Örnekler - PatientsLikeMe)

Avantajlar - Gelecek Öngörüleri:

Büyük firmaların tasarım, yaratıcılık, geliştirme gibi işlerini kitle bilgi satışı ile

yapmaya başlaması, gelecekteki organizasyon yapısına etkisi tartışılıyor. LG’nin

milyon dolarlık cep telefonu tasarımını 20.000$’lık bir ilan ile kitlelere sunması

akıllardaki önemli örneklerden (Winsor, 2009). Böyle projeler ile serbest

çalışan insanlara özgürlük ve daha fazla fırsat doğacağına inanılıyor.

Tasarım gibi işleri kitlelerin yapması şirketlere pazarlama açısından kolaylık

sağlayacaktır. Kitleden gelen işler, aynı zamanda kitlenin ne arzuladığı hakkında

fikir edinmek için de kullanılmalı. Yapılanlar, kitlenin görmek istediği olarak da

algılanabilir. Pazarlama ve reklam kampanyaları bu veriler üzerinden

yürütülebilir. Kitle bilgi satışının pazarlama ve reklam üzerindeki etkisi, gelecek

adına dikkate alınması gereken konular (Winsor, 2009).

Kitlenin ürettikleri ile bilgi toplamanın faydaları bir önceki maddede açıklandı.

Kitle bilgi satışının diğer bir yönü, ‘kitlenin bilgilerini ticarethanelere satmak’ da

www.4play.com.tr

34

pazarlama ve reklam açısından ayrı önem taşıyor. Kullanıcıların ne istedikleri,

neye ihtiyaç duydukları -toplanan özel bilgiler sayesinde- daha derin olarak

incelenebilir.

Kitle Bilgi Satışının Dezavantajları:

Kitle bilgi satışı, eğer istediğiniz iş hakkında verebilecek bazı tavsiyeleriniz

varsa, çok faydalı. Seçenekleri görülüp pek çok kişinin yaratıcılığı

değerlendirilebilir. Fakat istenilen iş keskin hatlarla belirlenmiş, spesifik ise kitle

bilgi satış platformları çözüm için uygun değil.

Sürekli iletişim içinde olunan bir çalışanın bile, istenilen spesifik işi yapması zor

olabilecek iken, internet üzerinden iletişimin kurulduğu insanlara istekleri

anlatmak çok daha zor (belki de imkansız) olacaktır. Üretim aşamasını kontrol

etmek, geribildirim vermek zaten imkansızdır.

Temele inecek ve genelleyecek olursak; işverenin yaşadığı en büyük

problemlerden biri doğru soruyu soramamaktır (Johnson, 2009).

Kitle bilgi satışının diğer bir avantajı da, ancak araştırmak ile toplanabilecek

özel bilgilerin toplanmasına imkan sağlamasıydı. Elbette bu kullanıcının rızası

ile olabilecek bir avantaj. Bu büyük avantaj, bir problemi de ortaya çıkarıyor.

Toplanan özel bilgileri suiistimal edebilecek, yasal olmayan işlerde

kullanabilecek insanlar her zaman mevcut. Bilgi sistemine erişme yetkisi olan

bir çalışan, bir internet korsanı, hatta bazen bilgileri rızası ile vermiş olan bir

kullanıcı bile yasal olarak sizi zora sokabilir.

Toplanan bilginin geçerlilik derecesi de ayrı bir sorun olabilir. Kitle bilgi satışı

sayesinde toplanamayacak bilgilere erişebilir ya da kullanıcılardan bilgi

yollamalarını isteyebiliriz. Fakat kullanıcılar bunların takip edildiğini,

kullanılacağını bilirken ne derece güvenilir bilgi toplanacağı bir soru işaretidir.

Kitleden gelen işler telif hakkı sorunlarına sebep olabilir. Üretim süreci takip

edilemediği için ve işi üretenin tek seferlik çalışması bu sorunun ana

sebepleridir. Tasarım-bilgi-fikrin çalıntı olması hem boşa ödeme yapmanıza

hem de çok sıkıntılı bir yasal süreç yaşamanıza sebep olabilir.

Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri :

Kitle bilgi satışının gizli ve büyük bir masrafı olabilir (Yudkin). Potansiyeli kadar

yüksek bir yaygınlığı (sadece şimdilik) olmayabilir. Fakat sistem gerçek değerine

www.4play.com.tr

35

kavuştuğunda, kitle daha çok haberdar olduğunda ve önemsediğinde oluşacak

yoğunluk bilgi kirliliğine sebep olabilir ve ihtiyaç duyulan iş gücünü artırabilir.

Örnek ile incelenecek olursa, dolgun ödüllü bir tasarım ilanına yollanan 50.000

ilan içerisinden seçim yapmak ya da bir problem için yollanan 10.000 çözümü

değerlendirmek çok büyük iş gücü gerektirebilir.

Verimlilik :

Kitle bilgi satışındaki önemli nokta kalabalığı yönetmek ve odaklayabilmektir.

Uygun platformda, bir araya getirilmiş doğru insanlar ile iş yapıldığında -daha

önceki örneklerde de belirtildiği gibi- maliyet çok büyük bir düşüş

gösterecektir.

Ayrıca üretim sürecinin kısalması, çalışanın veriminin ödül sistemi sayesinde

artması, geç teslim sorunun olmaması gibi etkenler kitle bilgi satışının getirisini

de artırmaktadır.

Özellikle yaratıcılık ve bol seçenek gerektiren işlerde mutlaka kullanılması

gerekir.

Örnekler - Quirky:

Quirky.com’un işleyişini ve hangi kısımları ile kitle fonu olduğunu bir önceki

bölümde açıklanmıştı. Bu bölümde de Quirky’nin hangi bölümleri ile kitle bilgi

satışına örnek olduğunu işlenecek.

www.4play.com.tr

36

Yukarıdaki diyagramda görülen fikir başlangıç aşaması ile kitle bilgi satışı

başlıyor. Kitleden fikir gerçek olarak bir işe dönüşmek üzere. Kullanıcılar bir

anlamda iş fikirlerini satıyorlar.

Fikir tasarım aşamasına gelmeden önce, kullanıcılar tarafından yapılan

iyileştirmeler ve tasarım aşamasında ortaya çıkan problemlere çözüm de kitle

bilgi satışı olarak nitelendiriliyor. Çünkü burada da katkı-etki-çözüm kitleden

geliyor.

Tüm işlemlerden ve satıştan sonra fikir sahibi ve katkıda bulunanlar da kar

ortaklığı ile para kazanmış oluyorlar.

Örnekler - PatientsLikeMe:

Patientslikeme.com benzer hastalıkları olan kişilerin, tecrübelerini ve

tavsiyelerini birbirleri ile paylaşabildikleri bir platform. Kullanıcıların izni ile

erişilen medikal bilgilerin toplu olarak ilaç şirketlerine satışı ile gelir elde

ediliyor.

www.4play.com.tr

37

Örnekler - UTest:

UTest.com yazılım geliştirenlerin şirketlerin, hata ayıklama hizmeti için

kullandıkları bir platform. 170 ülkeden 35.000 testerı bir araya getiren bu

platformda, aracı şirket (UTest) kullanıcılara platform, ücretsiz yazılım ve

elbette iş bulma kolaylığı sağlıyor. Hizmet karşılığında da bir komisyon ücreti

alıyor.

UTest'i rakiplerinden farklı kılan şey aslında bir problemin çözümünde yatıyor.

Yazılımdaki aynı hatayı birden çok kullanıcının bulması pay alma açısından bir

problem. UTest hatayı ilk bulan kişinin toplam ücretten pay almasını sağlıyor.

Belirlenen hata sayısı arttıkça alınacak pay da artıyor.

Örnekler - LogoTournament:

LogoTournament.com isminden de anlaşılabileceği gibi, çok spesifik bir çizgiye

sahip. Logoya ihtiyaç duyan şirketler, dünyanın dört bir yanından ilan verebilip

yüzlerce tasarımcıdan logo örneği alabiliyor.

İşleyişi ayrıntılı olacak anlatacak olursak; Logo ihtiyacı duyan şirket, nasıl bir

tasarım istediği ile ilgili bilgi veriyor. Bu bilgiler web platformunun sağladığı bir

www.4play.com.tr

38

sihirbaz ile kolayca alınıyor. Bilgilerin ve ödül miktarının belirtilmesi ile turnuva

resmen başlıyor.

Bilgileri alan tasarımcılar belirlenen süre içerisinde logo tasarımlarını

platformda yayımlayıp oylamaya katılıyorlar. Fakat oylamanın sonuca bir

katkısı yok, işveren hangi tasarımı beğenir ise parayı ödeyip tasarımın

kullanılabilir boyutta olan halini satın alıyor.

Örnekler - BooBox:

Fosfor (www.fosfor.be) isimli firma tarafından geliştirilen BooBox sistemi,

promosyon dağıtımına farklı bir boyut kazandırmıştır. Promosyon ürün

dağıtmak isteyen firmaların çalışan ücreti, bilgi toplaması, topladığı bilgiyi

dijital ortama aktarıp işlemesi gibi sorunları inceleyen Fosfor, işlemi dijital

sistemler ile birleştirmiş.

Havalimanı, metro, alışveriş merkezi gibi yerlere kurulan BooBox’lar,

kullanıcılardan cinsiyet, yaş aralığı, iletişim şekli ve adresi gibi bilgileri

www.4play.com.tr

39

toplayabiliyor. Eğer kullanıcı ister ise bilgilerini girdikten sonra örnek

ürünlerden alıp test edebiliyor.

Üretici firma hem ürünlerin dağıtıldığını kolayca kontrol edip emin olabiliyor,

hem kullanıcı bilgilerini dijital olarak elde etmiş oluyor hem de zaman ve

çalışan ücretinden tasarruf ediyor.

Sistemin işleyişi aşağıdaki diyagramda gösterilmiştir.

www.4play.com.tr

40

Kaynaklar:

• Howe, Jeff. (2006, June 06). The rise of crowdsourcing . Retrieved from

http://www.wired.com/wired/archive/14.06/crowds.html

• Devoe, Perry. (2011, February 10). So what is crowdsourcing?. Retrieved from

http://lunartravel.net/?p=1299

• Blur, Team. (2011, January 19). What is crowdsourcing the video. Retrieved

from http://what-is-crowdsourcing.com/what-is-crowdsourcing/

• Crowdsourcebase, . (2011, January 30). The multifaceted advantages of

crowdsourcing for companies, organizations, businessmen & freelancers.

Retrieved from http://www.crowdsourcebase.com/the-multifaceted-

advantages-of-crowdsourcing-for-companies-organizations-businessmen-

freelancers

• Himanshu, Chanda. (n.d.). advantages and disadvantages of crowdsourcing:

look before you leap.. Retrieved from http://bizdharma.com/blog/advantages-

and-disadvantages-of-crowdsourcing/

• Winsor, John. (2009, June 15). Crowdsourcing: what it means for innovation.

Retrieved from

http://www.businessweek.com/innovate/content/jun2009/id20090615_9463

26.htm

• Johnson, Emma. (2009, February 25). Crowdsourcing: free problem-solving for

your biz. Retrieved from

http://www.entrepreneur.com/marketing/article200350.html

• Yudkin, Marcia. (n.d.). Crowdsourcing - 9 hidden disadvantages of

crowdsourcing for generating a great new business name. Retrieved from

http://ezinearticles.com/?Crowdsourcing---9-Hidden-Disadvantages-of-

Crowdsourcing-For-Generating-a-Great-New-Business-Name&id=3296935

www.4play.com.tr

41

Fırsat, Şans ve Teklif

“Yenilik; spam dediğimiz e-postaları, her gün sabırsızlıkla

bekliyor olmamız.”

Forbes.com

www.4play.com.tr

42

Fırsat - Şans - Teklif Sistemi

Fırsat, şans ve teklif olarak isimlendirdiğimiz sistem internet üzerinden alışveriş

yapanların yabancı olmadığı bileşenlerden oluşuyor. Ürün ya da hizmet satışına

‘grup, fırsat, teklif ve limit’ parametrelerinin eklenmesi ile oluşuyor.

Bu modelde, ürün (bir grup) kullanıcıya özel bir teklif ile sınırlı sayıda fırsat

olarak sunuluyor. Kullanıcıyı almaya teşvik eden özel teklif; indirimli fiyat,

yüksek kalite, nadir bulunan hizmet-ürün gibi şekillerde belirebilir.

Sistemin belki de en önemli bileşeni ‘limit’tir. Zaman ya da stok limiti,

kullanıcıları satın almaya, hatta bir an önce satın almaya teşvik eder. Limit

parametresinin diğer bir özelliği de kullanıcılara, dolandırılmadıklarının, fırsatın

gerçek olduğu mesajını vermektir.

Teklif parametresi, bu fırsatlın kullanıcılara teklif edilmesi ya da kullanıcıların

ürün için teklifte bulunması olarak belirebilir.

Muhtemel Ticari Model :

www.4play.com.tr

43

Fırsat - Şans - Teklif Sisteminin Avantajları:

Bu sistemin en büyük avantajı alışverişe dahil olan her herkesin kazanmasıdır.

Alışverişe dahil olanları 3’e ayıracak olursak;

▫ Tüketici: Tüketicinin en büyük kazancı indirimdir. Kaliteli bir ürünü

büyük indirim ile, hizmeti yok pahasına bile satın alabilir.

▫ Aracı firma: Aracı firma web servisidir. Web servisinin kazancı ürün

satışından fiyat üzerinden aldığı komisyondur. Özellikle hizmet

satışındaki komisyon %50’nin bile üzerinde olabilir.

▫ Ürün-Hizmet Sağlayıcısı: Alışverişin bu ayağını da iki başlık altında

inceleyebiliriz.

İlk olarak, Hizmet Sağlayıcısı; bu alışverişten zarar bile ediyor olabilir. Bir

bar, otel, masaj salonu gibi somut bir üründen çok hizmet ileten

kurumların en büyük avantajı tanıtımlarını yapmaktır. Buradan yapılan

alışverişin dönüş beklentisi, kısa vadeli kârdan çok uzun vadelidir.

İkinci olarak, Ürün Sağlayıcısı; bu alışverişte sunduğu somut bir ürün

vardır ve bu sebeple kazancın kısa süreli olarak da katkı sağlamasını

bekler. Kullanıcılar ürün satın alırken de indirimden faydalanırlar çünkü

toplu olarak alışveriş yapmak kazandırır.

Yukarıdaki maddede fırsat - satış - teklif sisteminin ‘reklam’ etkisinden biraz

bahsettik. Biraz daha genişletecek olursak; bu sistem ‘performansa dayalı

reklam’ olarak da düşünülebilir. Basın yayın organlarına verilen reklamların ne

kadar kullanıcıya ulaştığı meçhul iken burada yapılan reklam gerçek anlamda

ölçülebilir durumdadır. Ürünün kaç kişiye ulaştığı, kaç kişinin hizmeti tecrübe

edip tanıdığı sayılabilir. Çok düşük kar ile hatta bazen zararına hizmet sağlansa

bile bu bir reklam bedeli olarak düşünülmelidir (" what's the," 2010).

Kullanıcılara sade ve amaca yönelik bir platform sağlar. Genellikle ana sayfada

tek bir ürün olur, kullanıcı sadece tek bir ürünün ayrıntılarını inceler.

Anlaşılması oldukça kolaydır. Sistemin amacı yılın 365 günü boyunca her çeşit

ürünü sağlamak olmadığı için, sadelik oldukça önemlidir (" what's the," 2010).

Bu platformları işletmenin yüksek bir maliyeti yoktur. En büyük maliyet siteyi

kurmak ve aylık olarak masrafını karşılamaktır ki bunlar da büyük rakamlar

değildir. “Çin’deki grup alışveriş sitelerinden biri, ortalama aylık bakım

masrafının 743$ olduğunu açıklamıştır” ("Online group buying," 2010).

www.4play.com.tr

44

Fırsat, şans ve teklif platformlarında akla gelebilecek her türlü ürün ve hizmet

kolaylıkla satılabilir. Müşteri kitlesi -hem alıcılar hem satıcılar olmak üzere- çok

geniştir. ("Business model 101:," 2010).

Bu sistemin alışveriş ağı etkisi vardır. Bazı siteler ürün sattıkça fiyatı düşürebilir,

bazıları da belirli miktarda satış olmaz ise satış yapmayabilir. Böyle durumlarda

kullanıcılar sosyal medyanın da gücü ile daha fazla insanın alışveriş yapmasını

sağlayabilir (" what's the," 2010).

Avantajlar - Gelecek Öngörüleri:

Gün geçtikçe fırsat-grup alışverişi yaygınlaşsa ve internet kullanıcıları

tarafından talep görse de, sistem henüz gerçek değerini bulamamış (DybWad,

2010). Potansiyeli çok yüksek olarak görülüyor ve yeni pek çok projenin de

önünü açacağı söyleniyor.

Şu an hizmet sağlayan servisler ülke-bölge-şehir olarak yerele inmeye çalışsalar

da henüz yolun başındalar. Özellikle 4Square gibi uygulamalar ile sokaklara,

dükkanlara kadar yerele inebilecek, kişiye özel bir sistem olabileceği

düşünülüyor.

Yerel bazlı uygulamalar ile birleşip kişilerin indirim avantajı kolayca

paylaşmasına uzanabilirse, hatta gelirden bu kişilere de pay verirse gelecekte

patlama yapabilir.

Buradaki potansiyel o kadar yüksek ki Facebook, Google ve Yahoo gibi devler

sektöre girmeye çabalıyor. Facebook’un sosyal alışveriş ve grup-fırsat alışverişi

birleştirip kullanıcılara geniş kapsamlı, çok seçenekli bir alışveriş platformu

üzerinde çalıştığı bahsi geçen konular arasında.

Google ile Yahoo’nun Groupon’u satın almaya çalıştığı yönünde haberler de

var. Google’ın teklifinin 3 milyar doları bulduğu konuşuluyor. 2008’de direkten

dönen Groupon-Yahoo ortaklığı şimdilerde gene gündemde (Merino, 2010).

Fırsat - Şans - Teklif Sisteminin Dezavantajları:

Rekabet çok yüksek. Bu sistemin maliyeti düşük ve düşük maliyet pek çok

firmanın ardı ardına sektöre atılmasına sebep oluyor ("Online group buying,"

2010).

Bir servisin her gün sadece bir ürün satması, kolay ve yönetilebilir bir durum.

Web servisinin içeriğini de düşünülecek olursa, çok ayrıntının olmadığı, tek

www.4play.com.tr

45

ürün satışına uygun olduğunu görülür. Fakat daha kapsamlı bir satış yapılmak

istenirse (daha çok ürün-hizmet-teklif gibi) içeriği yönetmek de sunmak da

zorlaşacaktır.

Yönetimi zorlaştıran diğer bir etken de daha çok yerele inmektir. Groupon gibi

çok bilinen yaygın ve bilinen bir serviste bile sıkıntılı, ulaşılamayan ilanlar, boşa

ödenen para problemi mevcuttur (Botkin). İşlerin daha yerele inmesi, daha çok

servisin sağlanması bu yönetim problemini artıracaktır.

Oluşabilecek yönetim problemlerini artırabilecek bir etken de abartılı indirim

ilanlarıdır (Botkin). Normalin oldukça fazla gösterilen bir fiyata %40 indirim

yapılması kullanıcıyı yanlış yönlendirecektir. Bu problem, kullanıcıların servise

duyduğu güveni de oldukça azaltacaktır.

Fırsat-teklif servisleri, yüksek kalitedeki ürünü ‘seçkin’ müşteri kitlesine sunan

markaların ‘marka değerini’ azaltarak büyük zarar verir ("Top 10 reasons,"

2010).

Hizmet sağlayan işletmelerde kısa sürede büyük yoğunluğa sebep olabilir.

İşyeri (büyük ihtimal ile) karşılayabileceğinden fazla müşteri ile ilgilenmek

zorunda kalacaktır. Bu durum hizmet kalitesinin düşmesine ve yapılacak

reklamın kötü etki yaratmasına sebep olabilir ("Top 10 reasons," 2010).

Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri :

Fırsat-teklif alışverişlerinin çok daha yüksek miktarları bulması ve

yaygınlaşması, gelecekte, küçük işyerlerinin kapanmasına, işsizlik oranının

artmasına sebep olabilir, ekonomiye kriz derecesinde bile zarar verebilir.

(Eklund).

Fırsat-teklif servisleri küçük çaplı işyerlerine büyük ölçüde zarar verebilecek

hatta kapanmalarına sebep olabilecek iken, küçük çaplı fırsat servislerini

bekleyen bir tehlike de var.

Özellikle Facebook ve Google gibi devler sektöre girerse getirecekleri hizmet

çok kapsamlı ve yaygın olabilir. Daha büyük hizmet kitlesine sahip olmanın

verdiği avantaj ile rekabete farklı bir boyut getirebilirler. Kısacası, devler işe el

atarsa, küçük çaplı servisler de müşterilerini kaybedebilir.

www.4play.com.tr

46

Verimlilik :

Fırsat-teklif servisleri, özellikle servis sağlayıcıları için oldukça karlı bir iş. İçeriği

yönetmek ve ardını takip etmek efor gerektirse de satıştan alınan komisyon

oldukça yüksek. Her satıştan %25 ile %50 arasında bir komisyon elde ediliyor ve

her gün yüzlerce satış yapılabiliyor. Hizmet ve ürün satışı yapan firmalar bu

ödemeyi aynı zamanda bir reklam harcaması olacak da gördükleri için yüksek

komisyon normal karşılanıyor.

Fırsat-teklif servisleri üzerinden satış yapmak isteyen çok sayıda firma ve bu

servislerden alışveriş yapmak isteyen çok sayıda insan varken, servislerin yüksek

kazancı uzun süre devam edecektir.

Bu servisler üzerinden satış yapan firmalar açısından verimlilik incelenir ise; fırsat-

teklif servisleri üzerinden gelen müşterilerin hiçbir iletişim bilgisi, hizmeti sağlayan

firmaya ulaşmıyor. Hizmeti alan kişilere bir geri dönüş yapabilme imkanı yok ("Top

10 reasons," 2010). Efektifliği azaltan bu sebepten ötürü, hizmeti ve ürünü satan

firma fiyat, indirim ve müşteri sayısı ile ilgili ayrıntılı hesap yapmalıdır.

Örnekler - Swoopo:

Swoopo.com -kendi tanımına göre- eğlence ile alışverişi birleştiren bir web servisi.

Açık artırma ile yapılan alışverişlere farklı bir fırsat boyutu eklenmiş. Bu serviste

ürün ortalama olarak %65 indirim ile satın alınabiliyor (via swoopo.com).

Bu sitede günlük bir ürün yerine birkaç ürün bulunuyor. Bunlar 50$’lık BestBuy

hediye çekinden taşınabilir diskleree, dizüstü bilgisayarlara kadar çeşitlilik

gösteriyor. Ürünler Swoopo tarafından sisteme ekleniyor, yani 3. bir şirketin

ürünlerini toplu olarak satması ya da kullanıcıların açık artırma oluşturması

mümkün değil.

Kullanıcılar belirli bir para karşılığı ‘teklif hakkı paketleri’ satın alıyor ve açık

artırmalarda teklifte bulunabiliyor. Her teklif ile ürünün güncel fiyatı küçük bir

miktar artıyor. Açık artırma süresi de birkaç saniye artıyor (teklif vermek için son

1:00 dakika yerine son 1:15 gibi). Süre bitince son teklifin sahibi, ürünün güncel

fiyatını ödeyerek ürüne sahip oluyor.

Burada tekil kullanıcı (ürünü kazanan kişi) yüzlerce teklif yaptıktan ve çok makul

olan ürün fiyatını ödedikten sonra, ürünü müthiş bir indirim ile satın almış oluyor

(300$’a mükemmel bir bilgisayar gibi). Swoopo’da ürünü normalin birkaç katı

www.4play.com.tr

47

fiyata satmış oluyor. Çünkü kaybeden kullanıcıların teklif hakkı ücreti (tahmin

edilebileceği gibi) geri ödenmiyor.

Örnekler - Dubli:

Dubli.com’un ticari modeli Swoopo ile tamamen aynı. Benzer sayıdaki ürünler

satışa sunuluyor. Kullanıcılara paket olarak satılan teklif hakları sayesinde ürünlere

teklif yapılıyor.

Swoopo’dan gösterdiği farklılık ise, ürünün belirli bir fiyatı yok. Ayrıca her teklif ile

açık artırma zamanı da bir değişiklik göstermiyor. Kullanıcıların yaptığı kısmen

bahis oynamak gibi de düşünülebilir. Satın almak isteyen kişiler, teklif haklarını

kullanarak, ürüne fiyat teklif ediyorlar. Fiyatı kendileri belirliyor ve birden çok fiyat

teklifinde bulunabiliyorlar.

Açık artırma tamamlanınca en düşük tekil teklifin sahibi teklif ücretini ödeyerek

ürüne sahip oluyor. (Görünen en düşük teklif 2$ ise ama bu teklifi birden çok kişi

yapmış ise, hepsi kaybediyor. Teklifin ‘tek’ - başkası tarafından önerilmemiş olması

gerekiyor. 2,5$’lık en düşük tekil teklifin sahibi ücreti ödeyip ürüne sahip

olabiliyor.)

Ticari model diyagramı Swoopo.com ile aynıdır.

Swoopo Ticari Modeli

Diyagramı

www.4play.com.tr

48

Örnekler - Groupon:

Groupon.com teklif-fırsat alışverişinin ilk örneği olmasa da en çok tanınanı. 1 gün,

1 şehir, 1 fırsat ve sınırlı sayıda satış imkanı ile bu alışveriş alışkanlığını pek çok

insana kazandıran servis.

Sunulan indirimli servisin kullanıcıya ulaşabilmesi için belirlenen minimum satış

sayısına ulaşılması gerekiyor. Yapılan satıştan Groupon yüklü miktarda bir

komisyon (%50) alıyor.

www.4play.com.tr

49

Kaynaklar:

• what's the deal with the group deal sites?. (2010, May 27). Retrieved from

http://venturati.weebly.com/1/post/2010/05/whats-the-deal-with-the-group-

deal-sites.html

• Online group buying heats up in china, “made-in-china” business model lasts

long?. (2010, September 2). Retrieved from

http://news.brothersoft.com/online-group-buying-heats-up-in-china-

%E2%80%9Cmade-in-china%E2%80%9D-business-model-lasts-long/201009-

27650.html

• Business model 101: what’s the deal with the group buying sites in india?.

(2010, May 28). Retrieved from http://www.pluggd.in/group-buying-sites-

business-model-in-india-297/

• Eklund, Kevin. (n.d.). Can groupon compete with local publishers, alternative

group buying business models?. Retrieved from http://tomuse.com/group-

buying-business-model-groupon-local-publisher/

• DybWad, Barb. (2010, June 4). Group buying: should small businesses jump in?.

Retrieved from http://mashable.com/2010/06/04/group-buying-small-

business/

• Botkin, Kira. (n.d.). Groupon review – the best daily deals in your city. Retrieved

from http://www.moneycrashers.com/groupon-review-best-deals-coupons-

city/

• Top 10 reasons businesses shouldn’t use daily deal sites like groupon to

advertise locally. (2010, September 16). Retrieved from

http://oscarjrblog.com/top-10-reasons-businesses-shouldn%E2%80%99t-use-

daily-deal-sites-like-groupon-to-advertise-locally.html

• Merino, Faith. (2010, November 29). Google buys groupon for $2.5 billion?.

Retrieved from http://vator.tv/news/2010-11-28-google-buys-groupon-for-25-

billion

www.4play.com.tr

50

Fiziksel Paylaşım

“Güneş doğar, dünya döner ama kiralamak olmadan,

ticaret var olamaz.”

Economist.com

www.4play.com.tr

51

Fiziksel Paylaşım Sistemi

Fiziksel paylaşım adı altında işleyeceğimiz sistem temel olarak bir kiralama

sistemidir. Bir ürünü birden çok kişinin kullanabilmesi üzerine kurulmuştur. En

basit ve bilinen örneğini düşünülecek olursa, mülk kiralamak akla gelir.

Hiçbirimizin yabancı olmadığı ‘satın almaktansa makul bir sabit ücret

karşılığında kullanmak’ fikrini bu çalışmada biraz daha farklı incelemeye

çalışacağız. ‘Kiralama işlemi daha küçük boyutlarda nasıl gerçekleşebilir ve

dijital ile nasıl birleşir?’ sorusuna yanıt arayacağız ve olası durumları

inceleyeceğiz.

Genellikle küçük boyutlu ve kısa süreli ihtiyaçları karşılamak için geliştirilmiş

pek çok projeyi baz alarak cevaplamaya çalışacağımız somut soru ise ‘kiralama

işlemini bir makine hallederse, iade, hasar kontrolü, depozito, geri dönmeyen

ürünler için ne gibi işlemler yapılabilir?’.

Dünyada hayata geçmiş pek çok kiralama sistemi tek bir noktadan hizmet

sunmak yerine işi ‘otomatiğe bağlayıp’ bireylere daha geniş bir çerçeve içinde

ulaşmaya çalışıyor. Kiralama işlemini insanın yönetmesi yerine dijital teknoloji

ağırlıklı bir kontrol mekanizması kurulmaya çalışılıyor. Kısacası internet ve

mobil teknolojilerin gelişmesi ile insana duyulan ihtiyaç bu alanda da azalıyor.

Pek çoğumuz konuya aşina olduğu için model özellikleri üzerine -sadece- genel

bir bakış atıp örnekleri daha yoğun olarak inceleyeceğiz.

Muhtemel Ticari Model :

www.4play.com.tr

52

Fiziksel Paylaşım Sisteminin Avantajları:

Bildiğimiz üzere fiziksel paylaşımın en büyük avantajı, ürünü satın alıp toplu bir

parayı elden çıkarmamaktır. Kiralama yöntemi ile ihtiyaç, nakit akışı sıkıntısı

yaratmadan giderilmiş olur (Bizhelp, 2009).

Fiziksel paylaşım sistemi -kiralanacak ürününe göre- çok daha iyi bir ekipman

imkanı sağlayabilir (Allbusiness, 2005). Örnek ile açıklanacak olursa, ek iş olarak

fotoğrafçılık yapan birinin yılda yapacağı 10 önemli çekim için stüdyo kurması -

elde edeceği geliri düşününce- çok zordur. Fotoğrafçı idareten kullanacağı

ortalamanın altındaki ekipmanlar ile işi devam ettirmeye çalışabilir, ki bu

durum iş kalitesinden ödün vermesini gerektirir. İkinci bir seçenek olarak da

birikmiş bir parayı kaliteli ekipmanlara para yatırabilir, bu durumda da az iş

yapacağı için verimsiz bir yatırım yapmış olacaktır.

Üçüncü seçenek ise kullanacağı ekipmanı kiralamaktır. İhtiyaç olduğunda

kullanmak üzere kaliteli ekipmanlar kiralanabilir. Böylece hem kaliteden ödün

verilmez, hem de yatırım ile ilgili sıkıntı yaşanmaz (Murphy, 2010).

Fiziksel paylaşımın dijital ile birleşmesi, daha ulaşılabilir bir sistem oluşturmayı

mümkün kılar. Her erişim noktası için özel bir mağaza ve çalışanlar olmayacağı

için az alışveriş potansiyeli olan yerlere dahi ulaşılabilir. Daha çok noktada

olmak, daha yaygın bir servis sağlamak için büyük bir avantajdır.

Avantajlar - Gelecek Öngörüleri:

Fiziksel paylaşımın pek çok kullanım alanı var. Sunulabilecek ürünlerin çeşitliliği

oldukça fazla ve hayal edilebilen her şey, en çılgın fikirler bile fiziksel paylaşım

ticari modeli için uygun olabilir. Kullanıcılar, özellikle yabancı oldukları bir

ürünü yüksek fiyatlarla satın almadan önce denemek isteyeceklerdir. Araba,

gitar, IPad ve hatta tavuk çiftliği satın alacaklar için dahi kiralayıp deneme

servisi sunulmaktadır (SpringWise, 2010).

Hal böyle iken, bu servisi yakın zamanda pek çok ürün için görmek sürpriz

olmayacaktır.

Kitlenin ihtiyacını karşılayan, iyi planlanmış yatırımlar çok büyük kullanıcı

sayısına ulaşmışlardır. Örneğin, SmartBike adındaki bisiklet kiralama şirketi

260.000’in üzerinde kullanıcıya sahip ve günde 50.000’den fazla sürüş satıyor

(SmartBike). Bunun gibi pek çok örnekten çıkarılacak sonuç; fiziksel paylaşım

sitemi rağbet görüyor.

www.4play.com.tr

53

Fiziksel Paylaşım Sisteminin Dezavantajları:

Fiziksel değişim üzerine kurulmuş bir sistem, hizmeti devam ettirmek için

yapılan sürekli bakım haricinde, beklenmeyen harcamalara da sebep olabilir.

Hasar verilen, kaybolan ürünlerin masrafı hizmet kalitesi açısından bir an önce

karşılanmalıdır.

Bu beklenmedik harcamalar haricinde, daha iyi hizmet sunmak ve rekabet

edebilmek adına yatırımlar sürekli güncellenmelidir. Müşteri adına bir avantaj

olan ‘en iyi ekipmanı kullanabilmek’ üretici için bir dezavantajdır çünkü her

yeni model ile yatırımın önemli bir kısmı güncellenmek hatta değiştirilmek

zorundadır (Murphy, 2010).

Dijital sistemler sayesinde, insandan çok makine yönetimine geçen kiralama

sistemindeki en büyük sorun, ürünün geri kabul edilmesi sırasında yaşanır. İade

edilen üründe bir hasar olduğunun anlaşılması büyük ihtimal ile makine

tarafından belirlenemez. Hasarlı ürünü düzenli kontroller sırasında çalışanların

tespit etmesi ya da kiralamak isteyen bir sonraki kullanıcının bildirmesi

gerekmektedir.

Böyle durumlarda -bir önceki kullanıcı belli olsa da- hasarın ispatlanması ve

masrafların karşılanması uzun ve hukuki bir süreç gerektirebilir.

Fiziksel ekipmanın temini için yapılacak yatırımdan başka, araştırma için büyük

para harcanmalıdır. Çünkü kiralama sisteminde sunulan hizmet talep görmez

ise yapılan tüm yatırım çöpe gitmiş olabilir ve geri dönmek için çok geçtir.

Zarar vermek, kırmak, kaybetmek, geç iade etmek gibi durumlarda ne olacağını

belirleyen, iki tarafı da mutlu edecek ortak bir anlaşma geliştirmek zordur

(Powers). Dijital sistemlerde, bu kuralları kullanıcıya aktarmak da sıkıntı

olabilir.

Verimlilik :

Pek çok fiziksel paylaşım fikri, yeni buluşları da beraberinde getirmektedir.

Örneğin dizüstü bilgisayar kiralayan bir otomasyon sistemi kurmak isteyen kişi

sistemi geliştirmek için araştırma geliştirme aşaması için büyük para harcamak

zorunda kalabilir. Ayrıca geniş bir ağ ve yaygın bir hizmet isteniyorsa, oldukça

fazla noktaya erişilmeli. Tüm bu etkenlere, bakım ve sürekli yenilenme

masrafları da eklenir ise toplamda yapılacak yatırımın büyüklüğü iyice

artacaktır.

www.4play.com.tr

54

Tüm bu olumsuz şartlara rağmen, iyi gözlemlenmiş bir ihtiyaca cevap veren ve

büyük bir topluluğa seslenen servisler yatırımcıya oldukça para kazandıracaktır.

Sunulacak ürün ve kullanacak popülasyona göre, fiziksel paylaşım sistemi

oldukça verimli olabilir.

Örnekler - CapitalBikeShare:

CapitalBikeShare (www.capitalbikeshare.com), bisiklet kiralama sistemini

dijital ile birleştirmiş başarılı örneklerden sadece bir tanesi (benzer örnekler

için; www.smartbike.com, www.altabicycleshare.com).

Şimdilik tek bir şehirde hizmet veren şirket, 110 noktada 1100 bisiklet ile

hizmet veriyor. Sistemin işleyişi pek çok yeni işe örnek olabilecek şekilde.

Kullanıcılar internet üzerinden üye olup ‘akbil’ benzeri bir anahtar ile

istediklerinde bisiklet kiralayabiliyor, sadece kullandıkları miktar kadar

ödeyebiliyorlar. Günlük, aylık ve yıllık üyelik ücretleri 5$, 25$ ve 75$ dolar

olarak değişiyor. İnternetten üyelik almayanlar ve hemen bisiklet kiralamak

isteyenler de istasyonlarda, kredi kartı ile üyelik alabiliyorlar. Müşteri, verilen

www.4play.com.tr

55

üyelik numarasını girerek, anahtara gerek kalmadan bisikleti istasyondan

alabiliyor.

İlk 30 dakikası ücretsiz olan sürüşler, 30 dakikalık periyotlar ile fiyatlandırılıyor

ve 6 saatlik kullanımın fiyatı 60$’ı buluyor. Sürüş sonrasında müşteri, bisikleti

istediği istasyona bir CapitalBikeShare istasyonuna bırakabiliyor.

Ürün bir kazaya karıştığında kullanıcılardan polis raporu isteniyor ve olay

yerine bir yetkili gönderilebiliyor. Ayrıca istasyondaki ürünlere, düzenli olarak

hasar kontrolü yapılıyor ve her kullanıcıdan kiralama öncesinde bisikleti kontrol

etmesi isteniyor.

Örnekler - Zilok:

Zilok.com, kiralama hizmetini internet üzerinden gerçekleştiren bir servis.

Zilok.com’dan alıp düzenlenen aşağıdaki diyagram, 6 adımda gerçekleşen

kiralama işlemini açıklamaktadır.

Fakat Zilok’un bir ticari modeli yok. Site tamamen ücretsiz ve bu sebeple servis

sağlayıcı oluşacak hiçbir problemin sorumluluğunu kabul etmiyor. Fiziksel

www.4play.com.tr

56

Değişim konu başlığına çok uygun bu örnek için bir ticari model oluşturacak

olursak;

Ürünü kiralayan kişinin ürüne zarar verme ya da iade etmeme ihtimali her

zaman vardır. Böyle durumlar için Zilok kiracının -mal sahibinin belirlemiş

olduğu- bir depozito ödemesini isteyebilir. Depozitonun ödenmesi ile iletişim

bilgileri kullanıcıya ulaştırılır ve alışveriş gerçekleştirilir. Herhangi bir sorun

oluşmaması durumunda, komisyon düşüldükten sonra depozito kiracıya geri

ödenir.

Depozitoyu, sadece mal sahibinin belirlemesi makul olmayan miktarların

istenmesine sebep olabilir. Fakat kiracı ödeyeceği depozito arttıkça ödenecek

komisyon da artacağı için, aslında ‘yüksek depozito’, ‘daha az kiracı’ anlamına

gelmektedir.

Sisteme teklif vermek ve ürün listelemek için de ücretlendirmeler eklenebilir.

www.4play.com.tr

57

Kaynaklar:

• Bizhelp, Initials. (2009, August 22). Leasing in business-advantages-

disadvantages. Retrieved from http://www.bizhelp24.com/business-

finance/leasing-in-business-advantages-disadvantages.html

• Allbusiness, Initials. (2005, January 18). Leasing in business-advantages-

disadvantages. Retrieved from http://www.allbusiness.com/business-

finance/leasing/2540-1.html

• SmartBike, Initials. (n.d.). Facts. Retrieved from

http://www.smartbike.com/facts

• Murphy, Sean. (2010, August 25). Audio visual equipment rental - advantages

and disadvantages. Retrieved from http://www.articlesbase.com/hardware-

articles/audio-visual-equipment-rental-advantages-and-disadvantages-

3123220.html

• Powers, Jonathan. (n.d.). Start up companies consider renting servers.

Retrieved from http://www.buzzle.com/articles/start-up-companies-consider-

renting-servers.html

• SpringWise, Initials. (2010, May 13). For £20, a way to try the ipad before

buying. Retrieved from http://www.springwise.com/life_hacks/bidandborrow/

www.4play.com.tr

58

Sonuç

Araştırma konusu olan altı ticari modelin de (Sanal Ürünler, Sosyal Alışveriş, Kitle

Fonu, Kitle Bilgi Satışı, Fırsat-Teklif-Şans, Fiziksel Değişim) ortak bazı noktaları var.

Gelecekte yapılacak muhtemel yenilikler bu ortak noktaları bir araya getirmiş olacak.

‘Amaç etrafında birleşmek’, ‘sosyalleşmek’, ‘aitlik’, ‘alışveriş’ ve ‘paylaşmak’ bu

anahtar kelimelerden birkaçı.

Özellikle, ‘Paylaşmak’ adı altında yapılan işler geleceğin anahtarını elinde tutuyor

olacak. Facebook, Twitter gibi yaygın sosyal ağların gelişimini göz önüne alırsak;

sosyalleşmek için yapılan platformlar, eğer doğru ihtiyaçları karşılayacak şekilde

düzenlenirse, büyük pazar payına sahip olacaklar.

İletişim imkanları bu kadar etkin kullanılıyorken, kitlelerin belirli bir amaç etrafına

toparlanıp iletişebilmeleri de, pek çok projenin temelini oluşturuyor olacak ikinci

anahtar kelime.

Yeni kurulan bir servisin gelecekte kullanıcıyı yakalayabileceği önemli noktalar ise; en

temelde insani zaaflar ve istekler. Bir gruba aitlik, tarz sahibi olmak, sosyal statü

kazanma arzusu, farklı olmak, kazanç-çıkar ve eğlence üzerine kurulmamış servisler

dahi kullanıcılara bu hissiyatı kazandırmalıdır.

Lider ile takipçiyi ayıran şey, inovasyon olduğuna göre gelecekteki servislerin başarılı

olabilmesi için ihtiyaç duyacağı şeyler;

Mutlu-memnun olmayan bir müşteri kitlesi

Daha iyi hizmet için teknoloji-inovasyon

Yeni bir hizmet ya da üründür.

Tüm bunlardan ayrı bir nokta, tüm fikirlerin ve projelerin başlangıç noktası ise;

trendleri, müşterileri, altyapı imkanlarını ve rakipleri dikkatle izlenmekten geçer.