Die Motette von Guillaume de Machaut bis Johann Sebastian Bach

34
Die Motette von Guillaume de Machaut bis Johann Sebastian Bach

description

Die Motette von Guillaume de Machaut bis Johann Sebastian Bach. Wiederholung: Machaut Motette Nr.9. Der neue Klang. Der neue Klang. Johannes Tinctoris (c. 1435-1511) Liber de arte contrapuncti 1477: - PowerPoint PPT Presentation

Transcript of Die Motette von Guillaume de Machaut bis Johann Sebastian Bach

Page 1: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Die Motettevon

Guillaume de Machautbis

Johann Sebastian Bach

Page 2: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Wiederholung: Machaut Motette Nr.9

Der neue Klang

Page 3: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Der neue Klang

Johannes Tinctoris (c. 1435-1511) Liber de arte contrapuncti 1477:

„Neque quod satis admirari nequeo quippiam compositum nisi citra annos quadraginta extat quod auditu dignum ab eruditis existimetur. ...

Page 4: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Der neue Klang

... florent compositores, ut Johannes Okeghem, Johannes Regis, Anthonius Busnois, Firminus Caron, Guillermus Fauges, qui novissimus temporibus vita functos Johannem Dunstaple, Egidium Binchois, Guillermum Dufay se praeceptores habuisse in hac arte divina gloriantur.“

Page 5: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Der neue Klang

Tinctoris setzt damit die „Epochen-wende“ des Klangs

40 Jahre vor seinem Traktat Liber de arte contrapuncti von 1477 an, also um 1437.

Page 6: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Der neue Klang

Damit trifft Tinctoris in etwa die Mitte der Schaffenszeit von Dufay (1397-1474) bzw. an den Beginn der Zeit von Ockeghem (1410/30-1497) und Busnois (1432/35-1492) etc.

Page 7: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Der neue Klang

Was zeichnet den „neuen Klang“ aus?

Gemeint ist von Tinctoris der Wechsel von Quarten und Quinten – wie bei Machaut – zu Terzen und Sexten.

Terzen und Sexten waren bereits im 14. Jh. das englische Klangidiom.

Page 8: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Beispiel: Dunstaple Veni sancte

Dunstaples Motette ist

- isorhythmisch gebaut

- Die beiden Durchführungen (also Talea 1+2 und Talea 3+4) stehen zu einander im Verhältnis 3 : 2

- der Tenor ist damit proportional angelegt

Page 9: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Beispiel: Dunstaple Veni sancte

Im vierstimmigen Satz sind die vollklingen-den Terzharmonien auffällig.

Page 10: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Beispiel: Dunstaple Veni sancte

Das Eingangsbicinium gestaltet Dunstaple

als zweistimmigen, in sich konsonanten Satz

Reduktion ohne Verzierungen:

Page 11: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Der neue Klang

Auch der der französische Kleriker Martin le Franc (um 1410 – 1461) formuliert:

„Et on pris de la contenance / Angloise, et ensuy Dompstable“

Page 12: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Der neue Klang

Mit der „contenance angloise“ verbindet Martin le Franc auf dem Festland zwei Namen:

Page 13: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Guillaume Dufayund

Gilles Binchois

aus: Martin le Francs

Le Champion des Dames

la contenance angloise

Page 14: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Wie aber kommt das englische Klangidiom

– die „contenance angloise“ –

aufs Festland?

Page 15: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

„Imperia“

Kurtisane mit Kaiser und Papst „in der Hand“

(Konstanz, Hafen)

Page 16: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Politische Vermittlung

Im Rahmen des Konstanzer Konzils 1414-1418 trafen sich in Konstanz nicht nur

- Kaiser Sigismund und Königin Barbara- die Päpste Johannes XXIII. und Martin V.- 33 Kardinäle etc. ...- die päpstliche Kapelle- 400 bis 500 Instrumentalisten und

Spielleute- englische Sänger- und Guillaume Dufay

Page 17: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Guillaume Du Fay

- geb. 5. Aug. 1397? bei Brüssel

- gest. 27. Nov. 1474 in Cambrai

- 1409-1412 Chorknabe in Cambrai

- 1414 in Konstanz, ab 1420 in Italien

- 1420-1424 in Diensten d. Fam. Malatesta

- 1428 Priesterweihe

- 1428-1437 Mitglied der päpstl. Kapelle

- ab 1440 als Kanoniker in Cambrai

Page 18: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Guillaume Du Fay

Werk- 7 Messen, darunter die der berühmte

vollst. Messzyklus Missa Sancti Jacobi (Plenarmesse)

- 19 Motetten- 24 Hymnen- 80 Chansons- erstes mehrstimmiges Requiem -

verschollen

Page 19: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Guillaume Dufay – Beispiel 1

Hochzeitsmusik - Hörbeispiel

Vasilissa ergo gaude

Weltliche Motette. Komponiert 1420 für Cleophe de Malatesta zur Abschiedsfeier vor ihrer Hochzeit mit Theodor von Morea.

Page 20: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Vasilissa ergo gaude

Wie ist die Motette konstruiert?

Page 21: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Vasilissa ergo gaude

Die Tenorkonstruktion ist gegenüber

Machaut wesentlich vereinfacht:

Talea und Color fallen zusammen.

Als Talea verwendet Dufay folgenden

Rhythmus:

Page 22: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Vasilissa ergo gaude

Als Color verwendet Dufay das Graduale

„Concupivit rex“ aus der Marienmesse „Vultum

tuum“.

Der erste Abschnitt: „Concupivit rex decorem

tuum“ umfasst die erste, der zweite „quoniam

ipse est Dominus tuus“ die zweite Talea.

Page 23: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Vasilissa ergo gaude

Weitere Merkmale der Motette

- Kanonische Führung der Oberstimmen im Bicinium

- Isorhythmische Anlage der Oberstimmen

- instrumentale Abschnitte

- größere Sanglichkeit gegenüber Dunstaple

Page 24: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Guillaume Dufay – Beispiel 2

Politische Musik

Supremum est mortalibus bonum

„Pro pace – pro duobus magnis luminaribus mundi“

(Hs. Bologna UB Ms.2216)

Page 25: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum est

Die Motette wurde komponiert zum Treffen von Papst Eugen IV. und Kaiser Sigismund am 8. April 1433 komponiert.

Page 26: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum est

Sigismund wird dabei von Eugen IV.,

der selbst politisch angeschlagen

ist, zum Kaiser gekrönt.

Page 27: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum est

Die Umstände der Aufführung schlagen Sich in der Konstruktion der Motette nieder.

Die jeweils ersten beiden und letztenbeiden Verse werden in besonderer Weise hervorgehoben.

Page 28: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum estDer Beginn„Supremum est mortalibus bonumpax, optimum summi Dei donum“wird als Fauxbourdon vertont.

Notiert werden nur zwei Stimmen, Motetus und Triplum, die vierte wird freiErgänzt und folgt der Oberstimme inQuarten.

Page 29: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum est

Der Schluss der Motette

„sit noster hic pontifex eternus

Eugenius et rex Sigismundus“

wird mit einem extra Tenor und

einer Hervorhebung der Namen

vertont.

Page 30: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum estDer vorletzte Vers besitzt als einzigereinen geistlichen Cantus prius factus im Tenor: „Isti sunt duae Olivae“

Die Verwendung des Tenors ist symbolisch: Der Olivenbaum ist immergrün und wird sehr alt.Selbstverständlich wird auch auf den Rest des Textes (Leuchter!) angespielt.

Page 31: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum estDie beiden Namen der Protagonisten

Eugenius und Sigismund

werden in Pfundnoten vertont.

Eine typische Form der

Namensdarstellung, wie sie sich in der

Renaissance auch noch anderweitig

findet.

Page 32: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum estDer Tenor ist frei entworfen und wird

zweimal durchgeführt.

Jede Durchführung besitzt drei Taleae.

Die erste Durchführung steht im Tempus perfectum, die zweite im Tempus imperfectum.

Page 33: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach

Dufay – Supremum est

Durch den wiederum perfecten

Schlussteil entsteht der Eindruck einer

3 : 2 :3 – Proportionierung.

Page 34: Die Motette von Guillaume de Machaut bis  Johann Sebastian Bach