Dialekty języka polskiego
Transcript of Dialekty języka polskiego
![Page 1: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/1.jpg)
Dialekty języka polskiego
Wykonały: Paulina Macura i Daria Korzec
![Page 2: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/2.jpg)
Spis treści● Dialekt a gwara● Pojęcia związane z dialektem i gwarą● Geograficzny podział dialektów● Cechy dialektów:
● Śląski● Małopolski● Wielkopolski● Mazowiecki● Nowe dialekty mieszane
![Page 3: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/3.jpg)
Dialekt a gwara● Dialekt charakteryzują
swoiste cechy fonetyczne, leksykalne, semantyczne i fleksyjne odróżniające go od ogólnonarodowego języka, używanego przez ogół społeczności
● zespół gwar ludowych używanych na większym obszarze, termin nadrzędny w stosunku do gwary ludowej
● Dialekt jest pojęciem szerszym
● mówiony wariant terytorialny (lokalny) języka narodowego używany na stosunkowo niewielkim terenie
![Page 4: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/4.jpg)
Język ogólny
Dialekt
Gwara
![Page 5: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/5.jpg)
Mazurzenie – wymowa spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż jako przedniojęzykowo- zębowe s, z, c, dz np. lepsze = lepse, czas = cas, żeby = zeby „rz” nie podlega mazurzeniu!!! np. rzeka (a nie zeka), przypali (nie psypali)
Fonetyka międzywyrazowa - dwa wyrazy, gdy pierwszy kończy się na spółgłoskę, a drugi rozpoczyna się od głosek m, n, r, l, j, ł, lub od samogłoski
-nieudźwięczniająca - pomósz mje = pomóż mi, tak_ jakby-udźwięczniająca – pomóż_mje = pomóż mi, tag_jakby
Samogłoski pochylone – a – o, e – y występowanie samogłosek pochylonych, czyli gwarowych kontynuantów staropolskich samogłosek długich: ā, ō, ē. Ich realizacja przedstawia się następująco:-a pochylone – á - jako dźwięk pośredni między a i o, kontynuant staropolskiego ā, np. górole, downo , krzoki;-o pochylone – ó – jako dźwięk pośredni między o i u, kontynuant staropolskiego ō,np. wóz, dziadów, kónia; -e pochylone – jako dźwięk równy samogłosce y, kontynuant staropolskiego ē, występuje po spółgłoskach twardych i miękkich, np. mlyko, tyz, śpiywo, biyda;
![Page 6: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/6.jpg)
Sziakanie (jabłonkowanie) – taka sama wymowa spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż i spółgłosek środkowojęzykowych ś, ź, ć,dź jako zmiękczone dziąsłowe sz’, ż’, cz’, dż’ np. cziarni czielak = czarny cielak
Szadzenie - zjawisko polegające na zastąpieniu szeregu spółgłosek zębowych: c, s, z, dz szeregiem spółgłosek dziąsłowych cz, sz, ż,dż; wynika z przesadnego unikania mazurzenia, występuje na Suwalszczyźnie
Prejotacja - poprzedzenie samogłosek w nagłosie j niezgłoskotwórczymnp. jile, Jewa, janioł = ile, Ewa, aniołJigła, jindycka, jinnych
Labializacja - to zjawisko poprzedzania samogłosek tylnych o niezgłoskotwórczym u, zwykle osłabionym (zapisywanym jako ł), Okno = łokno, golec łorkiestra
![Page 7: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/7.jpg)
MAPA DIALEKTÓW
![Page 8: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/8.jpg)
Dialekt śląski● Wymowa udźwięczniająca ostatnią głoskę
pierwszego wyrazu w połączeniach wyrazowych, np: tag_robili , mógbyź_mi (pomóc)
● Brak mazurzenia● Sziakanie (jabłonkowanie)● Samogłoski pochylone● 1-os. lp. cz. przeszłego np.
byłech, robiłech
![Page 9: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/9.jpg)
Powiedzioł mi wczora chlapiec
1.Powiedzioł mi wczora chłapiec, że nie umiem chleba napiyc.
Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, chleba napiyc.
2. Jo się na to rozgniewała, móki, soli napojczała.
Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, napojczała.
3. Taki się mi chlyb wydarził, spoza skury kot wyłaził.
Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, kocur łaził.
4. Z jednej stróny woda ciekła, z drugi stróny mysz uciekła.
Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, mysz uciykła. `
![Page 10: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/10.jpg)
Dialekt małopolski
● Mazurzenie ● Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca● Samogłoski pochylone● Przejście wygłosowego -ch jako -k, np. tych = tyk, na polach = na polak (Spisz – ch na f)
● Podhale - 1-os. lp. cz. przeszłego np. byłek, robiłek
![Page 11: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/11.jpg)
Siwy dym
Kiebyś miała rozum i do ludzi zdanie
Hej! To byś mnie kochała za samo śpiywanie
Siwy dym, siwy dym
Biołe sadze niesie
Hej! Pockoj mnie dziywcynko przy zielonym lesie.
![Page 12: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/12.jpg)
Dialekt wielkopolski● Brak mazurzenia ● fonetyka
międzywyrazowa udźwięczniająca- np. szeź_arów, laz_uruojs = sześć arów, las urósł
● Samogłoski pochylone● -ow jako -ew np. majowy
= majewy● Labializacja
![Page 13: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/13.jpg)
Dialekt mazowiecki● Mazurzenie● Fonetyka ubezdźwięczniająca międzywyrazowa np. tak_jakby● Stwardnienie grupy li w ly np. lypa, malyna● Przejście nagłosowego (na początku) ja- w je-, np. jak = jek, jagoda = jegoda, oraz ra- w re-, np. rano = reno● Po spółgłoskach wargowych miękkich pojawiają się dodatkowe spółgłoski, np. mniasto
![Page 14: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/14.jpg)
Nowe dialekty mieszane
Termin stosowany na określenie odmian języka
polskiego używanej na ziemiach zachodnich i północnych Polski, tzw. ziemiach odzyskanych.
Powstały ze zmieszania się kilku różnych gwar. Stały się
polszczyzną ogólną z elementami gwarowymi.
![Page 15: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/15.jpg)
Język kaszubski● Od 2005 roku język regionalny z możliwością
wprowadzenia do urzędów jako język pomocniczy
● W województwie pomorskim● Można zdawać maturę z języka kaszubskiego● Inne znaki fonetyczne niż w języku polskim● Spółgłoski które w wielu gwarach polskich
ulegają mazurzeniu w kaszubszczyźnie upodabniają się do ś, ź, ć, dź - kaszubienie
![Page 16: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/16.jpg)
Mazurzenie
![Page 17: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/17.jpg)
Fonetyka międzywyrazowa
TAK_JAKBY
TAG_JAKBY
![Page 18: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/18.jpg)
Ziemniaki
● Grule – Podhale● Rzepy – Orawa● Pyry – Wielkopolska● Kobzale, knule, jabłka – Śląsk ● Kartofle – Mazowsze i Śląsk● Bulwy – Pomorze● Pantówki - Kujawy
![Page 19: Dialekty języka polskiego](https://reader031.fdocuments.net/reader031/viewer/2022022000/587614b11a28ab875e8bd82e/html5/thumbnails/19.jpg)
Źródło● www.gwarypolskie.uw.edu.pl
multimedialny przewodnik po gwarach polskich pod red. Haliny Karaś (Uniwersytet Warszawski)
● Wikipedia● Wielki Słownik Poprawnej Polszczyzny PWN
pod redakcją Andrzeja Markowskiego