DHUNA SHTETERORE NE SHQIPERI Raport Alternativ per ... ALTERNATIV... · Raport Alternativ per...

1

DHUNA SHTETERORE NE SHQIPERI

Raport Alternativ per Komitetin Kunder Tortures

te Organizates se Kombeve te Bashkuara

Sesioni i 34

Grupi Shqiptar per te Drejtat e Njeriut (AHRG)

Qendra per Iniciativa Ligjore Qytetare (CLCI)

Qendra per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve ne Shqiperi (CRCA)

Tirane dhe Gjeneve, 18 Prill 2005

2

Pasqyra e lëndës

Prezantimi i Koalicionit ................................................................................................................................ 3

Grupi Shqiptar i të Drejtave të Njeriut (GSHDNJ) ..................................................................................... 3 Qendra për Iniciativa Ligjore Civile (CLCI) .............................................................................................. 5 Qendra për të Drejtat e Fëmijëve në Shqipëri (CRCA) .............................................................................. 6

PJESA I: DHUNA SHTETËRORE ............................................................................................................ 8 1. Hyrje Historike .......................................................................................................................................... 9

1.1. Regjimi Komunist (1945 – 1990) ........................................................................................................ 9 1.2. Regjimi Post-Komunist (1991 - 2005) ...............................................................................................12 2.1. Strukturat Ekzekutive, Legjislative dhe Gjyqësore ............................................................................12 2.2. Avokati i Popullit ...............................................................................................................................15

3. Kuadri Ligjor ............................................................................................................................................16 3.1. Instrumentat Ndërkombëtarë mbi të Drejtat e Njeriut ........................................................................16 3.2. Legjislacioni kushtetues dhe penal .....................................................................................................19

4. Ndalimi i Torturës dhe Keq-trajtimeve të Tjera ..................................................................................21 4.1. Kuadri Ligjor ......................................................................................................................................21 4.2. Praktika ...............................................................................................................................................23

5. Ndalimi i Justifikimeve të Torturës .......................................................................................................26 5.1. Rrethanat e Jashtëzakonshme .............................................................................................................26 5.2. Urdhërat e Eprorëve............................................................................................................................27

6. Ndalimi dhe Marrja në Pyetje ...............................................................................................................28 6.1. Kuadri Ligjor ......................................................................................................................................28 6.2. Praktika ...............................................................................................................................................29

7. Ndalimi dhe Paraburgimi .......................................................................................................................36 7.1. Kuadri Ligjor ......................................................................................................................................36 7.2. Praktika ...............................................................................................................................................37

8. Ankesat, Hetimi, Ndjekja Penale, Kompensimi dhe Rehabilitimi. ...................................................40 8.1. Ankesat ...............................................................................................................................................40 8.2. Hetimi .................................................................................................................................................40 8.3. Ndjekja Penale ....................................................................................................................................40 8.4. Kompensimi dhe Rehabilitimi ............................................................................................................41

Shtojcat ........................................................................................................................................................42 1. Gjendja e Romëve .................................................................................................................................42 2. Gjendja e Ish të Burgosurve Politikë .....................................................................................................43 3. Gjendja e Homoseksualëve ...................................................................................................................44

1. HYRJE .....................................................................................................................................................69 2. Perkufizimi i Femijes ..............................................................................................................................70 3. Tortura ......................................................................................................................................................70

3.1. Praktika ...............................................................................................................................................70 3.2. Procedurat e Ankimeve ......................................................................................................................77

4. Femije ne Konflikt me Ligjin ..................................................................................................................78 4.1. Struktura, Organizimi i Sistemit .........................................................................................................78 4.2. Procedurat Gjygjesore ........................................................................................................................79 4.3. Humbje E Lirise .................................................................................................................................81

5. Institucionet Shteterore ..........................................................................................................................90 5.1. Shkollat ...............................................................................................................................................90 5.2. Shkollat me konvikt ............................................................................................................................90 5.3. Institucionet Riedukuese .....................................................................................................................91

REKOMANDIMET E KOALICIONIT ........................................................................................................92 Rekomandime te Pergjithshme ..................................................................................................................92 Rekomandime ne lidhje me Gruan ............................................................................................................93 Rekomandime ne lidhje me Femijet ..........................................................................................................94

3

Prezantimi i Koalicionit

Grupi Shqiptar i të Drejtave të Njeriut (GSHDNJ) Grupi Shqiptar i të Drejtave të Njeriut (GSHDNJ) u krijua në Shtator 1996 si një organizatë jo-qeveritare dhe jo-fitimprurëse. Qëllimi i tij është të mbrojë dhe nxisë liritë dhe të drejtat e njeriut në Shqipëri. GSHDNJ punon për të mbrojtur të drejtat e njeriut në shumë mënyra, duke përfshirë publikimin e raporteve mbi gjendjen e të drejtave në vend (GSHDNJ i ka kushtuar një vëmendje të veçantë gjendjes së të dënuarve dhe të arrestuarve në vendet e qëndrimit). Këto raporte trajtojnë statistikat dhe kushtet e burgjeve, dhe fokusohen në të njëjtën kohë mbi raste specifike të shkeljes së të drejtave të njeriut. Ne fund të çdo raporti, GSHDNJ jep rekomandime për përmirësime dhe zgjidhje. Ky raport përshkruan punën investigative të GSHDNJ, si dhe të procedurave monitoruese dhe investigative që përdoren për të zbuluar shkeljet e të drejtave të njeriut. Qendra e Ankesave e organizatës përbën një burim informacioni i cili është gjithashtu pjesë e këtij raporti. Veprimtaritë e Qendrës së Ankesave përfshijnë: ankesa që lidhen me shkeljen e të drejtave të njeriut nga struktura të ndryshme të shtetit shqiptar; investigime specifike; monitorimi i procedurave gjyqësore të ndryshme; fillimi i proceseve gjyqësore; publikimi i raporteve, etj. Objektivat kryesorë

- Zbulimi dhe investigimi i rasteve specifike të shkeljes së të drejtave të njeriut; - Promovimi i lirisë së shtypit dhe të drejtave të gazetarëve; - Njohja dhe mbrojtja e të drejtave të minoriteteve dhe grupeve te margjinalizuara; - Njohja dhe mbrojtja e të drejtave të emigrantëve shqiptarë; - Mbrojtja e të drejtave të fëmijëve dhe grave; - Investigimi i kushteve në burgjet shqiptare dhe komisariatet e policisë dhe

promovimi i njohjes së të drejtave të të burgosurve dhe detyrave të organeve përkatëse;

- Investigimi i institucioneve të drejtësisë (gjykata, prokurori, përmbarim), administrates shtetërore, etj.

- Raportime Brenda dhe jashtë vendit; - Edukimi i shoqërisë shqiptare rreth të drejtave të njeriut nëpërmjet publikimeve të

ndryshme. Objektivat e përgjithshme

- Promovimi i ndërgjegjësimit mbi të drejtat e njeriut; - Promovimi i sundimit të ligjit; - Përmirësimi i mbrojtjes së të drejtave të njeriut; dhe - Promovimi i njohjes, respektimit, mbrojtjes dhe plotësimit të të drejtave

ekonomike, sociale dhe kulturore.

4

Që nga krijimi i tij, Grupi Shqiptar it ë Drejtave të Njeriut ka monitoruar burgjet në Shqipëri, dhe ka investiguar gjendjen e të dënuarve dhe të paraburgosurve në ankesat e veçanta të depozituara në Qendrën e Ankesave.1

1 Aktivitetet përfshijnë projektet e mëposhtme:

“Media shqiptare dhe Investigimi i Rasteve të Shkeljes së të Drejtave të Gazetarëve” Qershor 1997,

mbështetur nga Article XIX - Londër & Het Parool – Hollandë; “Gjendja e Shtypit në Pragun e Hartimit të

Ligjit të Ri të Shtypit” Prill – Korrik 1998, financuar nga Fondacioni Shqiptar i Shoqërisë Civile; "Gratë

përtej Hekurave" Shtator 1999, mbështetur nga SNV – Hollandë; Monitorimi i gjykatave, komisariateve

dhe burgjeve, Shkurt – Mars 1999; "Funksionimi i Zyrës së Përmbarimit dhe Efektet e saj në Fushën e të

Drejtave të Njeriut ", Janar – Qershor 1999, mbështetur nga Komuniteti Evropian – Programi Phare;

"Gjendja e refugjatëve të Kosovës në Shqipëri " Mars 29 – Qershor 1999: Projekti për asistencën e grave

Kosovare, në bashkëpunim me "Women for Women" (USA) Prill – Dhjetor 1999; "Kosova Mission"

Qershor – Dhjetor 1999, mbështetur nga ICCO – Hollandë; Projekti "Qendra e Ankesave". 1999,

mbështetur nga OSI – SOROS; "Funksionimi i Institucionit të Policisë në Tiranë dhe Elbasan" Dhjetor

1999 – Maj 2000, mbështetur nga Komiteti Suedez i Helsinkit; "Monitorimi i Gjykatave, Prokurorisë dhe

Zyrës së Përmbarimit" 2000, mbështetur nga Europe Desk/ICCO dhe CORDAID – Hollandë; "Vëzhguesi i

Medias Shqiptare", Maj – Tetor 2000, financuar nga SOROS Media Foundation në Tiranë; "Aksesi Praktik

në Informacion dhe Reduktimi i Ligjeve të Fyerjes në Evropën Qendrore dhe Lindore ", në bashkëpunim

me Qendrën e Studimeve Evropiane dhe Qendrën e Gruas Shqiptare nën drejtimin e Article XXI – Londër,

Gusht 2000, mbështetur nga Bashkimi Evropian; "Fushata për Ndërgjegjësimin Publik rreth Heqjes së

Dënimit me Vdekje", në bashkëpunim me Qendrën e Gruas dhe Komitetin Shqiptar të Helsinkit, Tetor

2000; "Problemet dhe Deviacionet Sociale të të Miturve Emigrantë”,kryer në bashkëpunim me ARCI

Toscana – Itali, Shtator 2000, dhe financuar nga DAS - (Departamenti i Çështjeve Sociale të Qeverisë

Italiane); "Monitorimi i Medias në Kuadrin e Fushatës Elektorale" Prill – Gusht 2001, financuar nga Press

Noë – Hollandë; " Monitorimi i Zgjedhjeve Parlamentare dhe Veprimtari të Tjera", mbështetur nga

Ambasada Amerikane; "Media Shqiptare dhe Minoritetet" Mars 2002, mbështetur nga Ambasada e

Kanadasë në Tiranë; “Fjalori i të Drejtave të Njeriut”, mbështetur nga Ambasada Amerikane në Tiranë,

"Media dhe Minoritetet", 2002, mbështetur nga CIDA dhe Ambasada Kanadeze; "Gjendja e

Homoseksualëve në Shqipëri" 2003, mbështetur nga COC - Hollandë; “Gratë Përtej Kufijve” (projekt

rajonal) 2002-2005, mbështetur nga Ministria e Jashtme Franceze, Bashkimi Evropian dhe Fondacioni

Charles Stweart Mott; "Gjendja e Handikapatëve në Shqipëri” 2003, mbështetur nga Ambasada

Finalandeze në Bullgari; “Debate TV për Forcimin e Iniciativave për Zhvillimin e Shoqërisë Civile" 2003,

mbështetur nga Ambasada Amerikane në Tiranë; “Qendrat e Ankesave në Korçë dhe Shkodër”. 2004,

mbeshtetur nga OSI-Budapest; “Zbulimi i Historisë së Fshehur – Pastrimi i Figurave në Ballkanin

Perëndimor” 2004 (projekt rajonal i drejtuar nga Qendra për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore

(CDRSEE)) Selanik, mbështetur nga Bashkimi Evropian dhe USAID; "Studim mbi Minoritetet në Shqipëri"

Dhjetor 2002, mbështetur nga Komiteti Suedez i Helsinkit; “Train-the-Trainers”(ToT), seminar mbi

Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut (ECHR), mbështetur nga Këshilli i Evropës, 2004; “Film

Dokumentar mbi Minoritetin Rom të Korçës” 2004, mbështetur nga Komiteti Suedez i Helsinkit, dhe

“Iniciativa mbi Ngritjen e Kapaciteteve të OJQ-ve të Minoriteteve në Shkodër, Korçë dhe Gjirokastër”

2004, mbështetur nga Komiteti Suedez i Helsinkit, etj.

5

Qendra për Iniciativa Ligjore Civile (CLCI)

Qendra për Iniciativa Ligjore Civile (CLCI)2 është një organizatë jo-fitimprurëse shqiptare që është krijuar në Nëntor 1997 dhe ka zyrën në Tiranë. CLCI ofron shërbime ligjore dhe psikosociale për gratë e abuzuara dhe të varfra, të cilat bazohen mbi parime feministe. Qendra ka si synim të rrisë aksesin e grave dhe vajzave në sistemin ligjor dhe gjyqësor. Që nga viti 1997, CLCI ka dhënë: asistencë ligjore dhe psikosociale, edukim, studime, kërkim, monitorim, pjesëmarrje në hartim ligjesh dhe politika qeveritare për të përfshirë barazinë gjinore, mediatim për demokratizim dhe përmirësim të sistemit të drejtësisë, monitorim dhe përmbledhje e praktikave më të mira ligjore. CLCI ofron ekspertizë në ligjin civil, familjes dhe atë penal; dhënien e një perspektive gjinore mbi çështjet ligjore, si dhe punon për parandalimin dhe dhënien fund të dhunës në familje. CLCI ka kryer dy seksione edukimi ligjor për publikun dhe trainime mbi zbatimin e legjislacionit. Prioritetet e CLCI përfshijnë përmirësimin e legjislacionit dhe funksionimin e organeve të gjyqësorit. CLCI ka marrë pjesë në hartimin e udhëzuesve ligjorë për krijimin dhe funksionimin e organizatave jo-fitimprurëse. Ka dhënë trainim për gjykatës, prokurorë dhe personelin e Akademisë së Rendit Publik në Tiranë në lidhje me shkeljet penale të trafikimit të qenieve njerëzore si dhe dhënien e informacionit mbi dhunën në familje. CLCI ka monitoruar aktivitetin e administratës gjyqësore të gjykatave të shkallës së parë dhe të gjykatës së Apelit në Tiranë, dhe ka paraqitur rekomandimet përkatëse për përmirësimin e gjendjes, etj.

2 Në Dhjetor 2004, Qendra Avokatore e Grave ndryshoi emrin në “Qendra për Iniciativat Ligjore Civile”

dhe mandati i saj u zgjerua gjithashtu.

6

Qendra për të Drejtat e Fëmijëve në Shqipëri (CRCA)

Qendra per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve ne Shqiperi – CRCA eshte nje nga organizatat kryesore jo-qeveritare, jo-politike, jo-fetare dhe jo-fitimprurese me qender ne kryeqytetin e Shqiperise, Tirane. CRCA eshte krijuar ne mars te vitit 1997 me qellimin kryesor mbrojtjen e te drejtave te femijeve, zhvillimin e femijes dhe rritjen e pjesmarrjes se femijeve ne nivel lokal dhe kombetar, nepermjet permiresimit te legjislacionit dhe politikave, mbrojtjes ligjore falas, permiresimit te standarteve te mbrojtjes dhe kujdesit per femijet, krijimit te modeleve miqesore ndaj femijevete mira te sherbimeve lobimit dhe advokatesise. Vizioni i CRCA-se mbi te drejtat e femijeve ne Shqiperi merr ne konsiderate zhvillimin e pergjithshem ekonomik, politik dhe social ne vend, te cilat ndikojne drejtperdrjet tek femijet dhe te drejtave te tyre. Femijet ne Shqiperi nuk jane vetem e ardhmja, por edhe e sotmja. Pa mbrojtjen e pershtashme dhe zhvillimin e femijeve dhe te drejtave te tyre, e ardhmja e ketij vendi eshte e pasigurte. Motivimi i CRCA-se bazohet ne thenien: “Duke punuar te gjithe se bashku, ne mund te ndertojme nje Bote me te mire per femijet.” Si nje nga organizatat me te rendesishme ne vend per te drejtat e femijeve, CRCA ka zbatuar programet e meposhtme: “Te drejtat e Femijeve jane te Drejta Demokratike” ne bashkepunim me Qendra e

Informacionit dhe Kerkimeve per te Drejtat e Femijeve ne Shqiperi – IRCCRA, me qellim kryesor per te rritur shkembimin e informacionit midis Qeverise Shqiptare, OJF-ve, eksperteve te te drejtave te femijeve dhe vete femijeve, dhe te rriten kapacitetet menaxhuese dhe informacioni I siperpermendur lidhur me target grupin. Qendra disponon nje liste te publikimeve kombetare dhe nderkombetare si: Permbledhja e te Drejtave te femijeve dhe te Rinjve ne Shqiperi, E-Newsleter “Ndihmoni Femijet” dhe Gazeta “Zeri i Femijeve”. CRCA dhe IRCCRA kane krijuar nje faqe interneti, e cila na jep informacione mbi te drejtat e femijeve ne shqiperi, kerkimet, legjislacioni, punesimi i te rinjve dhe shume ceshtje te tjera te cilat gjenden ne dy gjuhe, Anglisht dhe Shqip.

Zyra e Mbrojtjes Ligjore Falas te Femijeve eshte nje program bashkepunimi i

CRCA-se dhe Defence for Children International dhe ka si qellim permiresimin social dhe ligjor te mbrojtjes se femijeve ne konflikt me ligjin. Zyra funksionon qe nga viti 2000, dhe ofron ndihme ligjore dhe psiko-sociale falas per me teper se 200 te rinj ne komisariatet e policise, dhomat e para-burgimit dhe burgjet. Gjate vitit 2004 ky program ne bashkepunim me Peace Games, nje organizate italiane, eshte plotesuar me nje nderhyrje te plote ne dy burgje te rinjsh ne Shqiperi (Burgu 325, seksioni i grave dhe Burgu i Vaqarr-it seksioni i te miturve) me nje sere aktivitetesh sportive, sociale dhe edukimt te te drejtave.

Ndal Punes dhe Trafikut te Femijeve ne Shqiperi eshte nje nderhyrje kryesore per

eliminimin e punes dhe trafikimit te femijve ne Shqiperi. Programi financohet nga Olof Palme International Centre dhe perbehet nga 4 komponente kryesore: a) Klubet

7

e Femijeve Kunder Punes se Femijeve, b) Permiresimi i Politikave dhe Legjislacionit, c) Fushata Kombetare “Ndal Punes se Femijeve ne Shqiperi” dhe d) Forcimi i Kapaciteteve te Qeverise shqiptare dhe OJF-ve qe te punojne kunder punes se femijve dhe trafikimit te tyre. Qe nga viti 2003 programi ka bashkepunuar ngushte me DCI – ECPAT Netherlands per te realizuar edhe studimin per Trafikimit te femijeve per Shfrytezim Seksual ne Shqiperi.

Monitorimi dhe Raportimi i Situates te te Drejtave te Femijeve ne Shqiperi eshte

ndermarre se bashku nga Ekipet e CRCA-se dhe IRCCRA-se, me qellimin e vetem per te monitoruar se si Qeveria Shqiptare dhe institucionet e saj kujdesen per femijet. Monitorimi ndermerret çdo vit ne çeshtje delikate ashtu siç eshte ne kete rast trafikimi i femijeve, puna e femijve dhe femijet e rreges, drejtesia per te rinjte, abuzimi dhe neglizhimi ndaj femijeve etj. Gjetjet e monitorimit gjithmone perfshihen ne Raportin Kombetar se bashku me rekomandimet perkatese per permiresim, te cilat i shperndahen Qeverise Shqiptare, OJF-ve dhe shoqerise civile ne Shqiperi. Te gjitha raportet gjenden ne faqen e internetit te CRCA-se.

Advokasi dhe ndergjegjesim per te Drejtat e Femijes eshte pjese e programit te

pergjithshem te CRCA-se. Qellimi kryesor i ketij programi eshte rritja e advokasise dhe ndergjegjesimit te te drejtave te femijeve ne Parlament, Qeverine qendrore dhe lokale, shkolla, mesuesve dhe femijeve.

Qendra per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve ne Shqiperi – CRCA eshte nje nder partneret kryesore te Qeverise shqiptare, gjithashtu edhe i shume organizatave kombetare dhe nderkombetare. CRCA ka asistuar dhe eshte vleresuar nga Qeveria Shqiptare per kontributin e saj dhene ne pergatitjen e Strategjise Kombetare per Femijet ne Shqiperi, Strategjia Kombetare Kunder Trafikimit te Femijeve ne Shqiperi, dhe Strategjia Kombetare e te Rinjve ne Shqiperi, etj. CRCA eshte anetarja themeluese e krijimit te dy rrjeteve te te drejtave te femijeve ne Shqiperi: Rrjeti per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve (ACRN) dhe Alences se Femijeve ne Shqiperi (ACA). CRCA ka bere te mundur organizimin e nje numer te madh kursesh trajnimi per Qeverine Shqiptare, ILO-Turin, Qeverine e Kosoves, Save the Children Alliance – Kosove, Save the Children Denmark – Zyra Kosove, World Vision – Zyra dhe UNICEF Kosove. Ne Janar te vitit 2003 CRCA se bashku me SEECRAN, financuar nga UNICEF Zyra Rajonale per Europen organizuan Trajnimin e Trajnereve per Europen Qendrore per Ekspertet e te Drejtave te femijeve ne Tirane / Shqiperi, me pjesemarrjen e me shume se 20 perfaqesuesve nga shtete si Serbia dhe Mali i Zi, Sllovenia, Bullgaria, Shqiperia, Turqia, Rumania, etj. CRCA gjithashtu eshte nje nga organizatat kryesore te te drejtave te femijeve ne Europen Jug-Lindore. CRCA eshte anetare themeluese e rrjeteve rajonale si: Rrjeti per te Drejtat e Femijeve ne Europen Juglindore (SEECRAN), Rrjeti Ballkanik i te Drejave te Njeriut (BHRN), dhe Rrjeti per Monitorimin e te Drejtave te Femijeve ne Evropen Jug-Lindore dhe Vendet Balltike. Qe nga viti 2005 CRCA eshte anetar me te drejta te plota i nje prej organizateve kryesore ne bote per te drejtat e femijeve, Defence for Children International - DCI.

8

PJESA I: DHUNA SHTETËRORE NE SHQIPERI

9

1. Hyrje Historike

1.1. Regjimi Komunist (1945 – 1990)

Nga viti 1945 deri në 1990, shteti shqiptar qeverisej nga një regjim komunist totalitar i drejtuar nga Partia Komuniste e Shqipërisë (PKSH). Kjo parti e kërkoi pushtetin në mënyrë agresive nëpërmjet përdorimit të të gjitha mjeteve për të marrë autoritet. Përdori Luftën Nacional Çlirimtare si një mundësi për të marrë pushtetin dhe për të vendosur një regjim komunist. Periudha 1944 – 1948 u karakterizua nga dhuna dhe shtypja e oponentëve politikë. U përdorën gjerësisht metoda të shtypjes duke përfshirë ekzekutimet, tortura, internimet dhe burgosjet. Tortura në veçanti u përdor si një mekanizëm ndaj personave të burgosur, sidhe mjet për të kapur të arratisurit. Metoda të tjera që u përdorën për konsolidimin e pushtetit përfshinë: eleminimine të të gjitha formave të rezistencës, çarmatosja e popullsisë dhe mbledhja e taksave të jashtëzakonshme dhe pasurive të tjera tregtare. U organizuan gjyqe të shumta politike që dënuan shumë ashpër qindra dhe mijëra intelektualëve dhe përfaqësues nga shtresa e pasur e shoqërisë shqiptare të cilët konsideroheshin kërcënim për sistemin komunist. Në vitin 1947, një total prej 4,749 njerëz u burgosën si rezultat i bindjeve të tyre politike. Institucionet fetare u persekutuan gjithashtu dhe vetëm në vitin 1948 u burgosën qindra klerikë. Zbatimi i dënimeve paraburgimit, dhe vrasjet arbitrare të oponentëve dhe familjeve të tyre ndodhnin shpesh. Burgjet ishin tejmbushur me të burgosur poliitikë të cilët ishin objekt i torturave, urisë dhe sëmundjeve. Nga viti 1948 deri në vitin 1954, diktatura komuniste u konsolidua. Persekutimi dhe tortura e kundështarëve politikë u shtua. Në vitin 1950 pati 836 ekzekutime (me ose pa gjyq), 7,168 dënime dhe rreth 2,000 njerëz u internuan. Të burgosurit u shfrytëzuan për punë të rënda dhe, më qëllim që të lehtësohej kjo, pjesë të burgjeve u transformuan në kampe pune. Kushtet e burgjeve ishin shumë të rënda duke sjellë shpesh si pasojë torturën dhe vdekjen e të burgosurve. Në vitin 1954, 77 njerëz vdiqën në burgje dhe 53 njerëz vdiqën në kampet e internimit. Ndërkohë, Shqipëria vazhdonte miqësinë me Bashkimin Sovjetik. Megjithëse regjimi komunist u bë pak më liberal në periudhën 1955 deri në 1959, siç tregohet nga rënia e dënimeve të dhëna në bazë të besimit politik, gjendja në burgje vazhdoi të ishte shumë serioze. Të dënuarit vazhduan të bënin punë të rënda, të vuanin nga kequshqyerja dhe të ishin subjekt i formave të ndryshme të torturës. Çdo përpjekje për t’u arratisur dënohej me sanksionet më të rënda, përfshirë dhe vdekjen në disa raste. Në periudhën 1960 – 1973, ndonëse është periudha e prishjes së marrëdhënieve Shqipëri-Bashkimi Sovjetik, regjimi ju kthye metodave staliniste duke shtuar dënimet me burg dhe me vdekje të bazuara në besimet politike. Gjatë kësaj periudhe u kryen një total prej 193 ekzekutimesh. Ndërkohë, u shtuan në mënyrë të konsiderueshme tortura dhe shkelje të tjera të të drejtave të njeriut. Për më tepër, regjimi e izoloi totalisht vendin me qëllim që të parandalonte që shtetasit e tij të merrnin dhe shkëmbenin informacion. Shërbimi i Sigurimit të Shtetit e shtoi kontrollin e tij mbi popullatën nëpërmjet ndalimit të diskutimit të besimeve politike dhe nëpërmjet përdorimit të survejimit të avancuar. Në

10

fakt, shërbimi i sigurimit kishte dosje të hapura për shumicën e popullsisë, dhe kishte një rritje të survejimit të elementëve anti-komunistë në veçanti. Periudha 1973 – 1981 u karakterizua nga sulmet e egra mbi zyrtarët më të lartë partiakë të ekonomisë dhe ushtrisë. Këta njerëz u bënë objekt i torturave të egra. Disa prej tyre u ekzekutuan ndërsa pjesa tjetër u dënuan me kohë të gjata burgimi. Profesionet e tjera që u sulmuan përfshinin: artistë, shkrimtarë dhe kompozitorë. Në vitin 1981, 48 individë kryenin dënimin në kampet e internimit, 130 të burgosur vdiqën dhe kishte 74 ekzekutime. Periudha 1981 – 1985 u shënua nga prishja e marrëdhënieve me Kinën, e cila solli si pasojë terror të gjerë. Sistemi komunist u shpërbë gradualisht nga viti 1985 deri në 1991. Megjithë shpërbërjen e regjimit, internimet, burgosjet, tortura dhe ekzekutimet vazhduan. 88 njerëz u ekzekutuan gjatë kësaj periudhe. Diktatura përdori metodat e mëposhtme për të shtypur publikun:

Futja e frikës: imperializmi, revizionizmi, lufta e klasave, sabotimi, etj, ishin elementë që shfrytëzoheshin nga pushteti për të krijuar armiqtë e socializmit.

Fushata e grumbullimit të arit: tregtarët u ngarkuan me Tatimet e Jashtëzakonshme. U përdor tortura për t’i detyruar ata të paguanin dhe nëse nuk e bënin burgoseshin. Fushata kishte si synim rrënjosjen e një ndjenje përbuzjeje për biznesin privat, si profesion.

Puna "vullnetare" nuk ndaloi kurrë: vazhduan festimet dhe manifestimet. Shumë njerëz zgjidhnin që të merrnin pjesë ndërsa shumë të tjerë detyroheshin të merrnin pjesë.

Fushatat propagandistike ishin të zakonshme.

Kreditë shtetërore: kishte një garë ndërmjet fshatarëve dhe njerëzve nga qyteti se kush do të jepte më shumë. Nëse një person nuk dhuronte vullnetarisht atij i caktohej një kuotë.

Deklarimi i kulakëve. Fshatarët dhe punëtorët më të pasur deklaroheshin kulakë, që do të thoshte se pronat e tyre, përfshirë tokën dhe bagëtinë, shpronësoheshin, dhe atyre u viheshin gjoba.

U krijuan departamentet e punës. "Reaksionarët" grumbulloheshin veç dhe për denim u jepeshin kazma dhe lopata dhe kryenin punë të detyrueshme në ushtri, gurore, toka të reja buke, këneta, dhe zhvillim toke.

Internimi politik. Të gjitha familjet e të persekuatuarve politikë që vinin nga familje të pasura të shoqërisë (borgjezia e qyteteve, bejlerë të qyteteve dhe të fshatrave), intelektualë, sidomos ata që kishin studiuar jashtë Shqipërisë, të afërm të të arratisurve, njerëzit të dyshuar për arratisje, etj, largoheshin nga zonat afër kufijve dhe vendoseshin pranë kënetave, apo zonave të tjera të vështira. Ata në fillim dënoheshin për 5 vjet dhe më vonë dënimi zgjatej në 10, 15, 25 dhe deri në 40 vjet. Nuk kishte seancë gjyqësore apo dëgjimore për këto zgjatje por njerëzit thjesht njoftoheshin.

Internimi ekonomik. Ky prekte njerëzit që kishin punuar privatisht pa leje.

Internimi për probleme morale. Të internuarit përfshinin: prftërinjtë, prostitutat, homoseksualët, bixhozxhinjtë, etj. Dosjet ishin hapur për shumicën e popullsisë me moshë madhore si dhe pë të rinj të shkollave. Numri i spiunëve që vëzhgonin fqinjtë apo të afërmit, tejkaloi shumicën e pritshmërive dhe një shprehje popullore

11

deklaronte që “një në tre vetë ishte spiun”. Kjo nuk ishte domosdoshmërisht e vërtetë, megjithatë, përdorej për të krijuar pasiguri ndërmjet njerëzve.

Dëshmi të shumta nga të dënuar dhe të burgosur të regjimit komunist tregojnë që shërbimet e sigurisë dhe personeli i administratës së burgjeve përdornin një numër shumë të larmishëm metodash torture, që përfshinin:

Rrahja me shkopinj druri derisa hapeshin plagë dhe mishi binte.

Gërvishtja e plagëve të qelbëzuara me copa druri.

Shpimi i mishit me mjete të nxehta.

Shok elektrik në veshë dhe në pjesë të tjera të trupit.

Futja e kripës në mish.

Vezë të nxehta nën sqetulla.

Fuga (kapja e krahëve nga pas me një shkop dhe rrotullimi i trupit mbi bërryla)

Dushe me ujë të ftohtë.

Vdekjet nga uria.

Orë të gjata pa ushqim.

Detyrimi i viktimës për të qëndruar lakuriq në të ftohtë.

Këmisha e forcës.

Dinamit në trup.

Shtrëngimi i gishtave me pinca.

Jashtëqitjet në gojë.

Varja e viktimave me kokë poshtë.

Lidhja e viktimave në pemë.

Shpimi i plagëve me bajonetë.

Detyrimi i viktimës për të ecur zbathur mbi thëngjij.

Varje e mjeteve të rënda në organet gjenitale të meshkujve.

Përgatitja e varreve.

Tyta e armëve në gojë.

Përpjekjet për të çnderuar bijat dhe grate.

Përdorimi i bletëve mbi të burgosurit e zhveshur.

Lidhja dhe ekspozimi i viktimës në diell.

Përdorimi i helmetave mbi kokë.

Tortura në dhëmbë.

Kafshimet e qenve për ata që tentonin të arratiseshin.

Derdhja e vajit të nxehtë mbi pjesët e zhveshura të trupit.

Përdhunimi i anëtarëve të familjes në prani të të burgosurve. Metodat e mëposhtme ishin forma të torturës psikologjike, të cilat u përdorën gjithashtu për të shkatërruar personalitetin dhe moralin e viktimës:

Deprivimi – lidhej me deprivimin e viktimës nga aftësia për të ndjerë nëpërmjet shqisave: dritat, gjumi, kontakti me njerëzit, mosdhënia e ushqimit, etj.

Poshtërimi – kjo kërkonte të poshtëronte viktimën në maksimum nëpërmjet fyerjeve dhe talljeve të çdo lloji.

Kërcënimet – viktima ekspozohej ndaj kërcënimeve të tipeve të ndryshme: kërcënim për tortura, vrasja e anëtarëve të familjes ose të afërmve, etj.

12

1.2. Regjimi Post-Komunist (1991 - 2005)

Rrënia e regjimit komunist në Shqipëri u shoqërua me ngritjen e një regjimi të bazuar mbi ekonominë private, ekonominë e tregut, respekti për të drejtat dhe liritë e individit dhe zgjedhjet e lira dhe demokratike. Gjatë kësaj periudhe, u bënë ndryshime themelore në legjislacionin vendas për të siguruar demokratizimin e shtetit. U liruan të gjithë të burgosurit politikë. U morën disa masa për të siguruar rehabilitimin e tyre social. Kufizimet mbi lirinë e shprehjes dhe grumbullimit politik u hoqën, duke lejuar formimin e partive politike që mbështesnin pikëpamjet demokratike. Aktualisht, shteti shqiptar konsiderohet një demokraci meqënëse aderon në një numër konventash dhe aktesh ndërkombëtare që garantojnë demokracinë në nivel kombëtar. Megjithatë, Shqipëria mbetet një vend i varfër ku niveli i jetesës, arsimi, shëndeti, mjedisi, etj., kanë mbetur prapa dhe janë përkeqësuar nga korrupsioni, trafikimi i paligjshëm i drogës dhe njerëzve, krimi i organizuar dhe përjashtimi social. 2. Strukturat Institucionale

2.1. Strukturat Ekzekutive, Legjislative dhe Gjyqësore

Neni 7 i Kushtetutës përcakton që “sistemi i qeverisjes në Republikën e Shqipërisë bazohet në ndarjen dhe balancimin e pushteteve legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore". Në Pjesën e Katërt të Kushtetutës, Presidenti është Kryetari i Shtetit dhe përfaqëson të gjithë shtetasit (Neni 86). Ai nuk mund të ushtrojë kompetenca përveç atyre të njohura shprehimisht në Kushtetutë dhe të dhëna nga ligje që miratohen në përputhje me të (Neni 94). Ai nuk është përgjegjës për veprimet që kryen gjatë ushtrimit të funksioneve të tij dhe mund të shkarkohet në rast të shkeljes serioze të Kushtetutës, dhe për kryerjen e një krimi rë rëndë. Në këto raste një propozim për shkarkimin e Presidentit mund të bëhet nga jo më pak se një e katërta e anëtarëve të Kuvendit dhe duhet të mbështetet nga jo më pak se dy të tretat e anëtarëve të tij. Vendimi i Kuvendit i dërgohet Gjykatës Kushtetuese, e cila verifikon fajin e Presidentit, dhe pastaj e deklaron atë të shkarkuar nga detyra (Neni 90). Pjesa e Pestë e Kushtetutë përcakton që Këshilli i Ministrave përbëhet nga Kryeministri, Zëvendëskryeministri dhe Ministrat. Këshilli i Ministrave është përgjegjës për të kryer ato funksione shtetërore që nuk u delegohen organeve të tjera shtetërore apo qeverisë vendore (Neni 95). Këshilli përcakton gjithashtu pikat kryesore të politikës shtetërore dhe merr vendime me propozim të Kryeministrit ose Ministrave të tjerë. Aktet e Këshillit të Ministrave hyjnë në fuqi pasi nënshkruhen nga Kryeministri dhe Ministry propozues. Këshilli gjithashtu lëshon vendime dhe udhëzime (Neni 100). Në rastet e nevojës dhe emergjencës, Këshilli i Ministrave autorizohet të propozojë masa të përkohshme. Këto masa i dërgohen menjëherë Kuvendit i cili, nëse nuk është i mbledhur, thirret brenda pesë ditëve. Këto akte revokohen nëse Kuvendi nuk i miraton ato brenda 45 ditëve (Neni 101).

13

Pjesa e Tretë e Kushtetutës përcakton që Kuvendi i Republikës së Shqipërisë, i cili përbëhet nga 140 anëtarë të zgjedhur për një mandat 4-vjeçar, ushtron pushtet legjislativ. Mandati i tij mund të zgjatet vetëm në raste të veçanta, si p.sh. në kohë lufte (Nenet 64 – 66). Vetëm partitë politike, koalicionet e partive apo votuesit mund të nominojnë kandidatët për deputetë (Neni 68 §1). Deputetët përfaqësojnë shtetasit dhe nuk lidhen me ndonjë mandat detyrues; megjithatë, ata nuk mund të ushtrojnë në të njëjtën kohë ndonjë detyrë shtetërore përveçse atë të anëtarit të Këshillit të Ministrave. Nenet 70 §1 dhe 2 specifikojnë rastet e tjera të papërputhshmërisë. Kuvendi organizohet dhe funksionon sipas regulloreve të miratuara nga shumica e anëtarëve të tij. Ai zgjedh dhe shkarkon kryetarin e tij (Neni 75). Ai zgjedh gjithashtu komisionet e përhershme nga anëtarët e tij dhe mund të krijojë edhe komisione të veçanta. Kuvendi ka të drejtën dhe detyrën, në bazë të kërkesës së 1/4 të anëtarëve të tij, të krijojë një komision hetimor për të shqyrtuar një çështje të veçantë. Megjithëse përfundimet e komisionit nuk janë të detyrueshme në gjykatë, ato mund t’i kalohen Prokurorisë, e cila i vlerëson sipas procedurave ligjore (Neni 77 §1 dhe 2). Së fundmi, Kuvendi duhet të votojë në shumicë (më shumë se gjysma e anëtarëve të tij) në favour të një legjislacion në mënyrë që ai të miratohet. Ka një përjashtim përsa i përket legjislacionit kushtetues, për të cilin kërkohet shumicë e cilësuar (Neni 78 § 1). Pjesa e Nëntë e Kushtetutës i jep pushtet gjyqësor Gjykatës së Lartë, Gjykatave të Apelit dhe të Faktit, të cilat krijohen të gjitha në bazë të ligjit. Kuvendi mund të krijojë gjykata për fusha të veçanta. Veprimtaritë e pushtetit gjyqësor rregullohen me Ligjin nr. 8436 datë 28 Dhjetor 1998, “Mbi Organizimin e Pushtetit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”, i amenduar me Ligjin Nr. 8546, datë 5 Nëntor 1999 dhe Ligji nr. 8656, datë 31 Korrik 2000. Gjykata e Lartë është dhe Gjykatë e Shkallës së Parë edhe Gjykatë Apeli. Vepron si një Gjykatë e Shkallës së Parë kur gjykon akuza penale ndaj Presidentit të Republikës, Kryeministrit, anëtarëve të Këshillit të Ministrave, deputetëve, gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë, dhe anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese (Neni 141 §1). Ajo përbëhet nga gjykatat civile, penale dhe ushtarake. Gjykata e Lartë ka 17 gjyqtarë dhe ata emërohen nga Presidenti, me pëlqimin e Parlamentit, për një periudhë 9-vjeçare të parinovueshme. Gjykatat e Apelit janë Gjykata të Shkallës së Dytë, të cilat përbëhen nga tre gjyqtarë që dëgjojnë apelimet kundër vendimeve të Gjykatës së Shkallës së Parë. Ata gjykojnë mbi të gjitha aspektet e çështjes dhe jo vetëm çështjet e përmendura në apelim. Gjykatat janë organizuar në rrethe të përzgjedhur nga Presidenti i Republikës, të cilët janë mbështetur nga propozime të Ministrit të Drejtësisë. Këto propozime nga ana tjetër janë mbështetur mbi rekomandime të bëra nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë. Janë gjashtë gjykata Apeli, të cilat janë të vendosura në rrethet: Tiranë, Durrës, Shkodër, Korçë, Gjirokastër, dhe Vlorë. Bazuar mbi propozimet e Këshillit të lartë të Drejtësisë, President ii Republikës emëron gjyqtarët në Gjykatat e Apelit. Gjykatat e Shkallës së Parë janë vendosur në çdo rreth gjyqësor dhe kanë juridiksion mbi rrethet e tyre përkatëse. Megjithëse shumica e dëgjimeve kryesohen nga një gjykatës, ka disa çështje të cilat dëgjohen nga një panel prej tre gjyqtarësh. Në Pjesën e Tetë të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese është përgjegjëse për sigurimin e përputhshmërisë me Kushtetutën. Ata kanë kompetencën ekskluzive për të bërë interpretime përfundimtare kushtetuese, megjithatë, vendimet e tyre duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën (Neni 124). Gjykata Kushtetuese merr vendim mbi:

14

përputhshmërinë e ligjeve me Kushtetutën ose me marrëveshjet ndërkombëtare në bazë të Nenit 122 (Neni 131 a); konfliktet e kompetencave ndërmjet degëve të pushtetit dhe ndërmjet qeverisë qendrore dhe asaj lokale (Neni 131 d) dhe merr vendimet përfundimtare mbi ankimime individuale që lidhen me shkeljen e të drejtave për një proces të drejtë, por vetëm pasi të gjitha mjetet ligjore për mbrojtjen e këtyre të drejtave janë përdorur (Neni 131 i). Vendimet e Gjykatës Kushtetuese janë përfundimtare dhe të detyrueshme në përgjithësi. Vetëm Gjykata Kushtetuese ka të drejtën të anullojë akte të cilat i janë kërkuar t’i shqyrtojë. Vendimet e Gjykatës Kushtetuese hyjnë në fuqi në datën e publikimit të tyre në Gazetën Zyrtare (Neni 132). Sipas Nenit 134 (1), Gjykata Kushtetuese vepron vetëm në bazë të kërkesës së:

a. Presidentit të Republikës; b. Kryeministrit; c. Jo më pak se një e pesta e deputetëve; d. Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit; e. Çdo gjykatë sipas Nenit 145, paragrafi 2 të Kushtetutës; f. Avokati i Popullit; g. Organet e qeverisë vendore; h. Organet e komuniteteve fetare; i. Partitë politike dhe organizatat e tjera; j. Individë. (2) Subjektet e përcaktuara në pikat 'f', 'g', 'h', 'i', dhe 'j' të paragrafit 1 të këtij neni mund të bëjnë një kërkesë vetëm për çështjet që lidhen me fushën e tyre të interesit.

Ndarja e pushteteve në kontekstin e sistemit gjyqësor Megjithëse gjyqësori shqiptar gëzon një bazë të shëndoshë kushtetuese, ligjore, institucionale dhe organizative, si dhe është pajisur me procedurat dhe mekanizmat e nevojshme për të funksionuar në përputhje me standartet ndërkombëtare, vështirësitë ekzistojnë. GSHDNJ i ka kushtuar një vëmendje të veçantë gjendjes së të drejtave të njeriut në sistemin e drejtësisë. Raportet e GSHDNJ, që në vitin 2003, nënvizojnë mangësitë në sistemin e drejtësisë që drejtpërdrejt ose tërthorazi sjellin si pasojë abuzimet me të drejtat dhe liritë themelore të njeriut. Ka disa aspekte madhore të cilat jo vetëm kanë një impakt mbi ushtrimin e detyrës nga këto institucione por gjithashtu shkelin në mënyrë të hapur të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe parimin e shtetit ligjor dhe demokratik. Sistemi shqiptar i drejtësisë ndikohet nga roli i politikës dhe nga dy degët e tjera të pushtetit, gje që shkakton një mungesë të gjerë besimi në rradhët e shumicës së shqiptarëve. Institucionet Gjyqësore trajtohen si inferiorë ndaj degëve të Ekzekutivit dhe Legjislativit. Ekzekutivi shqiptar injoron në nivel të lartë shumicën e vendimeve gjyqësore, veçanërisht ato të dhëna nga Gjykatat e Shkallës së Parë. Kjo bëhet në një shkallë të tillë që mungesa e balancës dhe pavarësisë është e hapur. Për më tepër, procedimet gjyqësore në të cilat degët ekzekutive ose legjislative janë të përfshira kanë tendencë të jenë të anuara nga këto të fundit.

15

Gjykatat diskriminojnë hapur ndaj palëve private duke zvarritur procedurat ose duke I shtyrë ato me anë të arsyeve absurde dhe/ose të paligjshme me qëllim që tu japin palëve që janë të rëndësishme në shtetin shqiptar më shumë kohë. Gjykatat kanë gjithashtu fuqinë që të vendosin kush është një ankimues i ligjshëm privat dhe e përdorin këtë si një metodë tjetër për të luftuar kërkesat apo çështjet gjyqësore. Monitorimi nga GSHDNJ tregon që procedimet gjyqësore që përfshijnë zyrtarët shtetërore si ankimues trajtohen menjëherë. Shumë shpesh vendimi i trupit gjykues nxirret pa njoftuar palët që proçesi gjyqësor ka filluar. Një shembull flagrant i presionit politik me të cilin përballet dega e gjyqësorit është fakti që pagesat për këtë të fundit bllokohen shpesh dhe çdo vit buxheti i shtetit është subjekt kufizimesh gjatë procesit të tij të aprovimit. Kjo jo vetëm dëmton pavarësinë e gjyqësorit por edhe shkel hapur Kushtetutën, e cila garanton dhe njeh të drejtën e gjyqësorit për të kërkuar buxhetin e nevojshëm me qëllim të plotësimit të nevojave të tij. Sipas Nenit 144, “Gjykatat kanë një buxhet të veçantë, të cilin e administrojnë vetë. Ato propozojnë buxhetin e tyre në përputhje me ligjin”. Mungesa e infrastrukturës normale për organizimin e aktiviteteve gjyqësore, e cila është evidente në mjediset nën standart të Gjykatave të Krimeve të Rënda dhe në ato të shumë gjykatave të rretheve në Shqipëri, është gjithashtu një shembull i mungesës së njohjes dhe respektit që tregohet ndaj degës së gjyqësorit nga ana e ekzekutivit dhe legjislativit. GSHDNJ gjithashtu thekson faktin që dispozitat e disa ligjeve, siç është ligji “Mbi Këshillin e Lartë të Drejtësisë” dhe ligji “Mbi Ministrinë e Drejtësisë”, shkelin drejtpërdrejt parimet kushtetuese të ndarjes së pushteteve dhe pavarësisë së Gjyqësorit nga Ekzekutivi. Ka një tendencë nga Dega Ekzekutive, Qeveria dhe Ministria e Drejtësisë, për të parë gjyqësorin si një mjet për t’u kontrolluar. Të tre organet përdorin legjislacionin dhe fuqinë e vetos që u njihet atyre për të justifikuar kontrollin e tyre mbi Gjyqësorin shqiptar.

2.2. Avokati i Popullit

Avokati i Popullit (Ombudsmani) (Pjesa e Dytë, Kapitulli Gjashtë i Kushtetutës) u krijua në vitin 2000 për të mbrojtur të drejtat dhe liritë e individit nga veprimet apo aktet e paligjshme të administratës publike. Autoriteti dhe funksionet e Avokatit të Popullit përcaktohen në Kushtetutë, në Ligjin mbi Avokatin e Popullit, si dhe në Rregulloren e Brendshme të Kodit të Etikës. Neni 60 i Kushtetutës përcakton: 1. Avokati i Popullit mbron të drejtat, liritë dhe interesat e ligjshme të individit nga veprimet ose mosveprimet e paligjshme e të parregullta të organeve të administratës publike. 2. Avokati i Popullit është i pavarur në ushtrimin e detyrës së tij.

16

3. Avokati i Popullit ka buxhetin të veçantë, të cilin e administron vetë. Ai e propozon buxhetin sipas ligjit.3 Ligji Nr. 8454, datë 04/02/1999, "Mbi Avokatin e Popullit", rregullon të drejtën për t’u ankuar4, fillimin e shqyrtimit të çështjes5, procedurën pas pranimit të ankesës, kërkesës apo njoftimit për shqyrtim6, detyrimin e organeve të administratës për t’ju përgjigjur rekomandimeve të Avokatit të Popullit7 dhe ndjekjen e mëtejshme të çështjeve8. Sipas Avokatit të Popullit, nga të gjitha ankesat që i janë drejtuar këtij institucioni, ato që trajtojnë keqtrajtimin e shtetasve marrin vëmendjen më të madhe. Kjo vjen sepse kur vërtetohen, ato shihen si shkelje serioze të Nenit 25 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, e cila ndalon torturën dhe çdo trajtim ose dënim tjetër të egër, jo-njerëzor apo degradues. Ka një marrëveshje bashkëpunimi midis Avokatit të Popullit dhe gjykatave vendore, por zbatimi i kësaj marrëveshjeje është akoma në fazën e parë për shkak të anësisë dhe mungesës së pavarësisë së Gjykatave nga degët Ekzekutive dhe Legjislative. 3. Kuadri Ligjor

3.1. Instrumentat Ndërkombëtarë mbi të Drejtat e Njeriut

Datat e Ratifikimit dhe Hyrjes në Fuqi Republika e Shqipërisë ka nënshkruar dhe ratifikuar shumë nga konventat dhe protokollet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut të Kombeve të Bashkuara dhe Këshillit të Evropës.

3 Neni 63 i Kushtetutës deklaron, " 1. Avokati i Popullit paraqet raport vjetor përpara Kuvendit. 2. Avokati

i Popullit raporton përpara Kuvendit kur i kërkohet prej këtij, si dhe mund t’i kërkojë Kuvendit të dëgjohet

për ¸cështje që ai i çmon të rëndësishme. 3. Avokati i Popullit ka të drejtë të bëjë rekomandime dhe të

propozojë masa kur vëren shkelje të të drejtave dhe lirive të njeriut nga administrata publike. 4. Organet

dhe funksionarët publikë janë të detyruar t’i paraqesin Avokatit të Popullit të gjitha dokumentet dhe

informacionet e kërkuara prej tij". 4 Neni 12, §1, E Drejta për t’u Ankuar. "Çdo individ, grup individësh ose organizata joqeveritare, që

pretendojnë se u janë shkelur të drejtat dhe liritë dhe interesat e tyre të ligjshme nga veprimet ose

mosveprimet e paligjshme e të parregullta të organeve të administratës publike, kanë të drejtë të ankohen

ose të njoftojnë Avokatin e Popullit dhe të kërkojnë ndërhyrjen e tij për vënien në vend të së drejtës ose

lirisë së shkelur. Avokati i Popullit duhet të ruajë fshehtësinë nëse e sheh të arsyeshme, si dhe nëse kjo

kërkohet nga personi që bën ankesën, kërkesën apo njoftimin." 5 Neni 13, Fillimi i Shqyrtimit të Çështjes. "Avokati i Popullit fillon procedurën e shqyrtimit të çështjes kur

vëren ose dyshon se ka ndodhur një shkelje e së drejtës, në bazë të ankesës apo të kërkesës së personit të

interesuar ose të dëmtuar, si dhe me nismën e vet, për raste të veçanta të bëra publike, por me pëlqimin e të

interesuarit ose të dëmtuarit." 6 Neni 18, Procedura pas Pranimit të Ankesës, Kërkesës apo Njoftimit për Shqyrtim. " Pas pranimit të

ankesës, kërkesës apo njoftimit për shqyrtim, Avokati i Popullit kryen njërën nga veprimet e mëposhtme: a.

ndërmerr vetë një proces hetimi; b. kërkon shpjegime nga organet e administra-tës, si dhe prokuroria, në

rastet e arrestimeve dhe ndalimeve; c. i rekomandon Kontrollit të Lartë të Shtetit të ushtrojë funksionet e

veta." 7 Neni 22

8 Neni 23

17

Data e ratifikimit Data e hyrjes në fuqi

ICERD9 11-Maj-94 10-Qershor-94

ICCPR10 04-Tetor-91 04-Janar-92

ICESCR11 04-Tetor-91 04-Janar-92

CEDAW12 11-Maj-94 10-Qershor-94

OP – CEDAW13 23-Qershor-03 23-Shtator-03

CAT14 11-Maj-94 10-Qershor-94

OP – CAT15 01-Tetor-03

CRC16 27-Shkurt-92 28-Mars-92

Raportime në kohë, të marra, të shqyrtuara dhe të cilave u ka kaluar afati

ICERD Afati Marrë Shqyrtuar Afat i kaluar

Raport fillestar 10-Qershor-95 11-Shkurt-02 04-Gusht-03 -

Raporti i dytë periodik 10-Qershor-97 11-Shkurt-02 04-Gusht-03 -

Raporti i tretë periodik 10-Qershor-99 11-Shkurt-02 04-Gusht-03 -

Raporti i katërt periodik 17 10-Qershor-01 11-Shkurt-02 04-Gusht-03 -

Raporti i pestë periodik 10-Qershor-07

Raporti i gjashtë periodik 10-Qershor-07

Raporti i shtatë periodik 18 10-Qershor-07

ICCPR Afati Marrë Shqyrtuar Afat i kaluar

Raport fillestar 03-Janar-93 02-Shkurt-04 19-Tetor-04 -

Informacion shtesë 01-Nëntor-05

Raporti i dytë periodik 01-Nëntor-08

ICESCR Afati Marrë Shqyrtuar Afat i kaluar

Raport fillestar 30-Jun-94 05-Jan-05

Raporti i dytë periodik 30-Jun-99 05-Jan-05

Raporti i tretë periodik 30-Jun-04

9 Konventa mbi Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit Racial.

10 Pakti Ndërkombëtar mbi të Drejtat Civile dhe Politike.

11 Pakti Ndërkombëtar mbi të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore.

12 Konventa mbi Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit Kundër Grave.

13 Protokolli Shtesë i Konventës mbi Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit ndaj Grave.

14 Konventa kundër Torturës dhe Trajtimeve apo Ndëshkimeve të tjera Mizore, Çnjerëzore apo Degraduese.

15 Protokolli Shtesë i Konventës kundër Torturës dhe Trajtimeve apo Ndëshkimeve të tjera Mizore,

Çnjerëzore apo Degraduese. 16

Konventa mbi të Drejtat e Fëmijës. 17

Raporti periodik fillestar, i dyti, i treti dhe i katërti janë dorëzuar së bashku si një dokument. 18

Në vërejtjet e tij përfundimtare të adoptuara më 20 Gusht 2003, Komiteti mbi Eliminimin e

Diskriminimit Racial rekomandoi që raportet periodike të gjashtë, shtatë dhe të tetë të dorëzohen si një

dokument deri në 10 Qershor 2007.

18

CEDAW Afati Marrë Shqyrtuar Afat i kaluar

Raport fillestar 10-Qershor-95 20-Maj-02 16-Janar-03 -

Raporti i dytë periodik 10-Qershor-99 20-Maj-02 16-Janar-03 -

Raporti i tretë periodik 10-Qershor-03 1

CAT Afati Marrë Shqyrtuar Afat i kaluar

Raport fillestar 09-Qershor-95

13-Qershor-03

[në pritje Maj 05]

-

Raporti i dytë periodik 09-Qershor-99

1

Raporti i tretë periodik

09-Qershor-03

1

CRC Afati Marrë Shqyrtuar Afat i kaluar

Raport fillestar 27-Mars-94 24-Shtator-03 12-Janar-05 -

Raporti i dytë periodik 27-Mars-99

Raporti i tretë periodik 27-Mars-04

Raporti i katërt periodik 27-Mars-09

Numri total i raporteve që u ka kaluar afati: 3

Vërejtje përfundimtare

CERD19 CERD A/58/18 (2003)

HRC20 CCPR/CO/82/ALB (2004)

CEDAW21 CEDAË A/58/38 part I (2003)

CRC22 CRC/C/15/Add.249 (2005)

Statusi i legjislacionit ndërkombëtar Neni 5 i Kushtetutës përcakton që “Republika e Shqipërisë zbaton të drejtën ndërkombëtare të detyrueshme për të". Dhe Neni 122 deklaron:

1. Çdo marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar përbën pjesë të sistemit të brendshëm juridik pasi botohet në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë. Ajo zbatohet në mënyrë të drejtpërdrejtë, përveç rasteve kur nuk është e vetëzbatueshme dhe zbatimi i saj kërkon nxjerrjen e një ligji. Ndryshimi, plotësimi dhe shfuqizimi i ligjeve të miratuara me shumicën e të gjithë anëtarëve të Kuvendit për efekt të ratifikimit të marrëveshjeve ndërkombëtare, bëhet me të njëjtën shumicë.

19

Komiteti mbi Eliminimin e Diskriminimit Racial. 20

Komiteti i të Drejtave të Njeriut. 21

Komiteti për Eliminimin e Diskriminimit Kundër Grave. 22

Komiteti i të Drejtave të Fëmijës.

19

2. Një marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar me ligj ka epërsi mbi ligjet e vendit që nuk pajtohen me të.

3. Normat e nxjerra prej një organizate ndërkombëtare kanë epërsi, në rast konflikti, mbi të drejtën e vendit, kur në marrëveshjen e ratifikuar nga Republika e Shqipërisë për pjesëmarrjen në atë organizatë, parashikohet shprehimisht zbatimi i drejtpërdrejtë i normave të nxjerra prej asaj.

3.2. Legjislacioni kushtetues dhe penal

Siç është përmendur më parë, Pjesët 3 dhe 6 të Kushtetutës trajtojnë pushtetet legjislative dhe ekzekutive dhe Pjesët 8 dhe 9 trajtojnë pushtetin gjyqësor. Pjesa 1 (Nenet 1 deri 14) përshkruajnë parimet bazë të Republikës së Shqipërisë, dhe Pjesa 2 (Nenet 15 deri 63) përshkruajnë të drejtat dhe liritë themelore të njeriut. Të drejtat dhe liritë bazë të njeriut garantohen si më poshtë: Kreu I – Parimet e Përgjithshme, Kreu II – Liritë dhe Të Drejtat Vetjake, Kreu III – Liritë dhe Të Drejtat Politike, Kreu IV – Liritë dhe Të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore, dhe Kreu V – Objektivat Sociale. Kreu VI përcakton Avokatin e Popullit (Ombudsman). Kodi Penal (Hyrë në fuqi më 1 Qershor 1995) Kodi Penal (KP) i Republikës së Shqipërisë Nr. 7895 i datës 27 Janar 1995, i amenduar nga Ligji Nr. 8204, datë 10 Prill 1997, Ligji Nr. 8279, datë 15 Janar 1998, dhe Ligji Nr. 8733, datë 24 Janar 2001, përcakton "veprat penale, dënimet dhe masat e tjera që merren ndaj autorëve të tyre" (Neni 1 KP). Kreu i përshkruan juridiksionin e Gjykatës, Legjislacionit Penal dhe zbatimin e tij. Në veçanti, Nenet 5 deri 8 përshkruajnë juridiksionin territorial dhe juridiksionin e gjykatës ndaj shqiptarëve që kryejnë krime jashtë tërritorit. Neni 7 është parimi aut dedere aut judicare.23

23

Neni 7 Zbatimi i Ligjit Penal për Veprat Penale të Kryera nga Shtetas të Huaj

“(…) Ligji penal i Republikës së Shqipërisë është i zbatueshëm edhe për shtetasin e huaj që, jashtë

Republikës së Shqipërisë, kryen në dëm të interesave të Shtetit Shqiptar ose të shtetasit shqiptar një nga

krimet e mëposhtme:

a) krime kundër njerëzimit;

b) krime kundër pavarësisë së Shqipërisë dhe rendit të saj kushtetues;

c) akte terroriste;

d) organizimi i prostitucionit, trafikut të jashtëligjshëm të njerëzve, fëmijëve dhe grave, prodhimi dhe

trafikimi i paligjshëm i armëve, drogës, substancave të tjera narkotike dhe psikotropike, i substancave

bërthamore, i materialeve pornografike, si dhe trafikimi i paligjshëm i veprave të artit dhe objekteve me

vlerë historike, kulturore dhe arkeologjike;

e) rrëmbimi i avionëve dhe anijeve;

f) falsifikimi i vulës së shtetit shqiptar, parave dhe letrave me vlerë shqiptare;

g) krime që cënojnë jetën dhe shëndetin e shtetasit shqiptar, për të cilat ligji parashikon dënim mbi pesë vjet

burgim ose çdo lloj dënimi më të rëndë."

20

Kreu II përcakton përgjegjësinë penale, Kreu III përgjegjësinë për tentativën për kryerjen e një krimi24. Kreu IV bashkëpunimin në kryerjen e veprës penale,25 Kreu V dënimet, Kreu VI caktimin e dënimeve, 26 Kreu VII alternativat e dënimit me burgim dhe Kreu VIII, shuarjen e ndjekjes penale, të dënimeve dhe mosekzekutimi i tyre.27

24

Neni 23 Përgjegjësia për Tentativën

Personi që tenton të kryejë një krim përgjigjet për të. Gjykata, në varësi të shkallës së afërsisë së pasojës, si

dhe të shkaqave për të cilat krimi mbeti në tentativë, zbut dënimin dhe mund ta ulë atë nën minimumin e

parashikuar nga ligji ose të caktojë një lloj dënimi më të butë nga ai i parashikuar në ligj. 25

Neni 27 Përgjegjësia e Bashkëpunëtorëve

Organizuesit, shtytësit dhe ndihmësit kanë përgjegjësi si edhe ekzekutorët për veprën penale të kryer prej

tyre. Në caktimin e dënimit për bashkëpunëtorët, gjykata duhet të mbajë parasysh shkallën e pjesëmarrjes

së secilit dhe rolin e luajtur në kryerjen e veprës penale.

26

Neni 48 Rrethanat Lehtësuese

Lehtësojnë dënimin rrethanat që vijojnë:

a) Kur vepra është kryer e shtyrë nga motive me vlera pozitive morale e shoqërore;

b) Kur vepra është kryer nën ndikimin e tronditjes psikike të shkaktuar nga provokimi ose veprimet e

padrejta të viktimës apo të ndonjë personi tjetër;

c) Kur vepra është kryer nën ndikimin e veprimeve apo udhëzimeve të padrejta të eprorit;

ç) Kur personi që ka kryer veprën tregon pendim të thellë;

d) Kur personi ka zëvendësuar dëmin e shkaktuar nga vepra penale ose ka ndihmuar aktivisht për të

zhdukur ose pakësuar pasojat e veprës penale;

dh) Kur personi paraqitet në organet kompetente pas kryerjes së veprës penale;

e) Kur marrëdhëniet ndërmjet personit që ka kryer veprën penale dhe të dëmtuarit janë normalizuar.

Neni 50 Rrethana Rënduese

(Shkronja “b” ndryshuar, shkronjat “h” dhe “i” shtuar me Ligjin Nr. 8733, datë 24/01/2001, neni 5)

Rëndojnë dënimin rrethanat që vijojnë :

a) Kryerja e veprës i shtyrë nga motive të dobëta;

b) Kryerja e veprës për të vënë para përgjegjësisë ose për të fshehur përgjegjësinë penale të një tjetri, apo

për të shmangur dënimin për një vepër penale tjetër, ose për të siguruar për vete a për të tjerët fitime

pasurore, ose çdo lloj përfitimi tjetër material;

c) kryerja e veprës penale me egërsi dhe mizori;

ç) kryerja e një krimi pas dhënies së një dënimi për një krim të kryer më parë;

d) kryerja e veprimeve që rëndojnë apo shtojnë pasojat e veprës penale;

dh) kryerja e veprës duke shpërdoruar detyrat që burojnë nga një funksion ose shërbim shtetëror apo fetar;

e) kur vepra është kryer ndaj fëmijëve, grave shtatzëna ose personave që, për shkaqe të ndryshme, nuk

mund të mbrohen;

f) kur vepra është drejtuar ndaj përfaqësuesve të shteteve të tjera;

g) kur vepra është kryer duke përfituar nga marrëdhëniet familjare, të miqësisë, të mikpritjes;

gj) kryerja e veprës penale në bashkëpunim;

h) kryerja e veprës penale më shumë se një herë;

i) kur vepra është kryer duke përdorur armë, municione luftarake, lëndë plasëse, djegëse, helmuese dhe

radioaktive. 27

Neni 66 Parashkrimi i Ndjekjes Penale

Nuk mund të bëhen ndjekje penale kur nga kryerja e veprës deri në çastin e marrjes së personit si të

pandehur kanë kaluar: a) njëzet vjet për krimet që parashikojnë dënim jo më të ulët se dhjetë vjet burgim

ose dënim tjetër më të rëndë. b) dhjetë vjet për krimet që parashikojnë dënim nga pesë gjer në dhjetë vjet

burgim; c) pesë vjet për krimet që parashikojnë dënim gjer në pesë vjet burgim ose gjobë; ç) tre vjet për

kundravajtjet penale që parashikojnë dënim gjer në dy vjet burgim; d) dy vjet për kundravajtje penale që

parashikojnë dënim me gjobë.

Neni 67 Mos-Parashkrimi i Ndjekjes Penale

Nuk i nënshkrohen parashkrimit të ndjekjes penale krimet e luftës dhe ato kundër njerëzimit.

Neni 68 Parashkrimi i Ekzekutimit të Dënimit

21

Përsa i përket pjesës së veçantë të Kodit Penal, Kreu I - përcakton krimet kundër njerëzimit, Kreu II - përshkruan veprat penale kundër personit dhe krimet kundër jetës, Kreu III - veprat penale kundër pasurisë dhe në sferën ekonomike, Kreu IV - veprat penale kundër mjedisit, Kreu V - krimet kundër pavarësisë dhe rendit kushtetues, Kreu VI - veprat që cënojnë marrëdhëniet me shtetet e tjera, Kreu VII - aktet terroriste, Kreu VIII - krimet kundër autoritetit të Shtetit, Kreu IX -veprat penale kundër drejtësisë, Kreu X - veprat penale që prekin zgjedhjet e lira dhe sistemin demokratik të zgjedhjeve, dhe Kreu XI - veprat penale të kryera nga banda të armatosura dhe organizata kriminale. Kodi i Procedurës Penale (Hyrja në fuqi : 1 Gusht 1995) Rolet kryesore të legjislacionit të procedurës penale janë vendosja e një proçesi ligjor të drejtë, të barabartë dhe të ndershëm për të mbrojtur liritë e individit, të drejtat dhe interesat e ligjshme të shtetasve, për të kontribuar në forcimin e sundimit të ligjit dhe zbatimit të Kushtetutës dhe ligjeve që sundojnë në vend (Neni 1 KPP). Kodi i Procedurës Penale bazohet në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, Parimet e Përgjithshme të Legjislacionit Penal Ndërkombëtar, dhe Traktateve Ndërkombëtare të ratifikuara nga shteti shqiptar. Legjislacioni penal përbëhet nga ky Kod dhe ligje të tjera që kanë të bëjnë me vepra penale (Neni 1a KPP). 4. Ndalimi i Torturës dhe Keq-trajtimeve të Tjera

4.1. Kuadri Ligjor

Sipas Nenit 25 të Kushtetutës, “Askush nuk mund t’i nënshtrohet torturës, dënimit apo trajtimit mizor, çnjerëzor ose poshtërues." Kreu II i pjesës së veçantë të KP “Vepra Penale Kundër Personit, Krime Kundër Jetës” kriminalizon torturën dhe keq-trajtimet e tjera: Sipas Nenit 86, "Tortura, si dhe çdo akt tjetër çnjerëzor apo poshtërues, dënohen me burgim nga pesë deri në dhjetë vjet ". Sipas Nenit 87, Tortura me Pasoja të Rënda, “Tortura, si dhe çdo akt tjetër çnjerëzor, kur ka sjellë gjymtimin, shëmtimin ose çdo dëmtim të përhershëm të shëndetit të personit apo vdekjen, dënohet me burgim nga dhjetë deri njëzet vjet ". Kodi Penal ndalon gjithshtu: Plagosjen e rëndë me dashje, plagosjen e lehtë me dashje, dëmtime të tjera me dashje, shkaktimin e vetëvrasjes, kryerja e marrdhënieve seksuale me persona të pazotë për tu mbrojtur, marrëdhënie seksuale me kërcënimin me përdorimin e armës, marrëdhënie

Vendimi i dënimit nuk ekzekutohet kur nga dita kur ka marrë formën e prerë kanë kaluar: a) njëzet vjet për

vendimin që përmban dënim pesëmbëdhjetë gjer në njëzetepesë vjet burgim; b) dhjetë vjet për vendimin që

përmban dënim pesë gjer në pesëmbëdhjetë vjet burgim; c) pesë vjet për vendimet që përmbajnë dënim me

burgim gjer në pesë vjet ose dënime të tjera më të lehta.

22

heteroseksuale apo homoseksuale duke shpërdoruar detyrën, marrëdhënie heteroseksuale ose homoseksuale me persona në gjini ose nën kujdestari dhe përdorimi i dhunës gjatë hetimeve.28 Për më tepër, Kapitulli I i pjesës së veçantë të Kodit Penal29 kriminalizon veprat, të cilat në thelbin e tyre përmbajnë veprime ose mosveprime që kanë si pasojë veprimin penal të torturës. Së fundmi, sipas Nenit 5 §2 KPP, "Askush nuk mundë të jetë objekt i torturës, dënimit apo trajtimit çnjerëzor". Megjithëse në legjislacionin shqiptar mungon një përkufizim i torturës, duke përfshirë të gjithë elementët e Nenit 1 të Konventës Kundër Torturës, dënimet e përcaktuara për krimin e torturës janë të përshtatshme. 28

Neni 88 Plagosja e Rëndë me Dashje

Plagosja e kryer me dashje që ka sjellë si pasojë gjymtimin, shëmtimin ose çdo dëmtim tjetër të përhershëm

të shëndetit, ndërprerjen e shtatzanisë, ose ka qenë e rrezikshme për jetën në çastin e shkaktimit të saj,

dënohet me burgim nga tre gjer në dhjetë vjet. Po kjo vepër, kur është kryer kundër disa personave ose kur

ka sjellë si pasojë vdekjen, dënohet me burgim nga pesë gjer në pesëmbëdhjetë vjet.

Neni 89 Plagosja e Lehtë me Dashje Plagosja e kryer me dashje, që ka shkaktuar paaftësi të përkohshme në punë më tepër se 9 ditë, përbën

kundravajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në dy vjet.

Neni 90 Dëmtime të Tjera me Dashje

Rrahja, si dhe çdo vepër tjetër dhune, përbën kundravajtje penale dhe dënohet me gjobë. Po kjo vepër, kur

ka shkaktuar paaftësi të përkohshme në punë deri në nëntë ditë, përbën kundravajtje penale dhe dënohet me

gjobë ose burgim gjer në gjashtë muaj.

Neni 99 Shkaktimi i Vetëvrasjes

Shkaktimi i vetëvrasjes ose i tentativës së vetëvrasjes të një personi, si rrjedhojë e trajtimit të keq sistematik

ose nga sjellje të tjera sistematike që prekin rëndë dinjitetin, të kryera këto personi që e ka në vartësi

materiale apo çfarëdolloj varësie tjetër, dënohet me gjobë ose me burgim gjer në pesë vjet.

Neni 103 Marrëdhëniet Seksuale dhe Homoseksuale me Persona të Pazotë për tu Mbrojtur

(Ndryshuar me Ligjin Nr. 8733, datë 24/01/2001, neni 19)

Kryerja e marrëdhënieve seksuale ose homoseksuale, duke përfituar nga pazotësia fizike ose mendore e

personit të dëmtuar ose nga vendosja në gjendje të pandërgjegjshme, dënohet me burgim nga pesë gjer në

dhjetë vjet. Ku marrëdhënia seksuale ose homoseksuale kryhet ose më shumë se një herë, ose kur personit

të dëmtuar i shkaktohen pasoja të rënda për shëndetin, dënohet me burgin nga shtatë gjer në pesëmbëdhjetë

vjet. Kur vepra ka sjellë si pasojë vdekjen ose vetëvrasjen e personit të dëmtuar, dënohet me burgim nga

dhjetë gjer në njëzet vjet.

Neni 104 Marrëdhënie Seksuale ose Homoseksuale me Kërcënim me Përdorimin e Armës


Kryerja e marrëdhënieve seksuale ose homoseksuale duke kërcënuar personin e dëmtuar për përdorim aty

për aty të armës, dënohet me burgim nga pesë gjer në pesëmbëdhjetë vjet.

Neni 105 Marrëdhënia Seksuale ose Homoseksuale duke Shpërdoruar Detyrën

(Ndryshuar me ligjin Nr. 8733, datë 24/01/2001, neni 21)

Kryerja e marrëdhënieve seksuale ose homoseksuale duke shpërdoruar marrëdhëniet e vartësisë ose të

detyrës, dënohet me burgim gjer në tre vjet.

Neni 106 Marrëdhënia Seksuale ose Homoseksuale me Persona në Gjini ose nën Kujdestari


Kryerja e marrëdhënieve seksuale ose homoseksuale ndërmjet prindit dhe fëmijës, vëllait dhe motrës,

ndërmjet vëllezërve, motrave, ndërmjet personave të tjerë që janë në gjini në vijë të drejtë ose me persona

që ndodhen në raporte kujdestarie ose të birësimit, dënohet me burgim gjer në shtatë vjet.

Neni 314 Përdorimi i Dhunës gjatë Hetimeve

Përdorimi i dhunës nga personi i ngarkuar me zhvillimin e hetimeve për ta detyruar shtetasin të bëjë

deklaratë, të dëshmojë ose të pohojë fajine tij a të një tjetri, dënohet me burggim nga tre gjer në dhjetë vjet. 29

Neni 73 KP Genocidi, Neni 74 KP Krime kundër njerëzimit, Neni 75 KP Krimet e luftës.

23

4.2. Praktika

Raporte të shumta të organizatave jo-qeveritare, për periudhën 1991-2004, tregojnë që Shqipëria vazhdon të përjetojë raste flagrante të torturës dhe trajtimeve apo dënimeve të tjera çnjerëzore ose degraduese të kryera nga institucione të specializuara shtetërore. Megjithëse media e shkruar dhe elektronike, shpesh nën presion shtetëror, kanë luajtur një rol pozitiv në rritjen e ndërgjegjësimit për këto raste, akoma ka shumë pak raste që përfshijnë torturën dhe trajtime apo dënime të tjera çnjerëzore ose degraduese në të cilat shteti shqiptar dhe sistemi i drejtësisë të kenë dhënë dënime të përshtatshme për veprën penale. Viktimat e torturës të periudhës post-komuniste janë kryesisht individë nga grupet e margjinalizuara të shoqërisë, duke përfshirë të varfrit, të para-burgosurit dhe të dënuarit, oponentët politikë, dhe gazetarët që kanë kundërshtuar hapur politikat shtetërore. Anëtarët e minoriteteve janë veçanërisht të ekspozuar për shkak se diskriminimi dhe frikësimi vazhdon në shpqërinë shqiptare. Shumica e ankesave janë bërë kundër oficerëve të policisë, oficerëve të policisë të burgjeve, oficerëve të policisë gjyqësore dhe kundër prokurorisë. Në këtë këndvështrim, GSHDNJ tërheq vëmendjen drejt shtimit së rasteve të dhunës së pabazuar të ushtruar nga policia, veçanërisht nga policia kriminale, ndaj shtetasve. Rastet e Keqtrajtimit nga Oficerë Policie a. Rasti i Kujtim Durit (2000)

Kujtim Duri deklaron për GSHDNJ: "Më 19 Qershor 2000, ndërsa po kthehesha në shtëpi në një autobus urban, një oficer policie më goditi dhe më tha të zbrisja nga autobuzi. Zbrita dhe shkova në komisariatin Nr. 3 për ta denoncuar. Kur e denoncova ai më goditi brutalisht dhe më mbajti në izolim deri në orën nëntë." Ankesa e Z. Mr. Kujtim Duri në lidhje me keqtrajtimin e tij nga policia: Ditën e Mërkurë, datë 21 Qershor 2000, Z. Kujtim Duri dhe bashkëshortja e tij shkuan në Qendrën e Ankesave (QA). Z. Duri kishte të nxira të dukshme në fytyrë, veçanërisht në nofullën e sipërme. Ai kishte dhe një dhëmb të thyer. Këto ishin dokumentuar në një raport mjekësor nga Patologu Izedin Çela, të kryer në datën 21 Qershor 2000, në Qendrën Shqiptare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës, dhe të ruajtur në dosje. Për shkak të shëndetit të dobët të ankimuesit, pretendimet e tij u shënuan në një deklaratë me shkrim dore, e cila mund të gjendet në dosje gjithashtu.

24

b. Rasti i Naim Pulakut (2001)

Në Dhjetor 2001, afër postobllokut të policisë në Qafëkuqe pranë Kombinatit Metalurgjik, Z. Naim Pulaku po vinte nga Durrësi në Elbasan me dy persona të tjerë në një makinë Benz. Sipal Pulakut, një Volksëagen me Drejtorin e Policisë së Rendit të Elbasanit Edmond Koseni, dhe shoferin e tij po afrohej drejt tyre në krahun e kundërt të rrugës, u bllokoi atyre rrugën dhe tentoi t’i nxirrte nga rruga. Megjithatë ata vazhduan rrugën. Policia në postobllok e ndaloi Pulakun dhe makina e Kosenit mbërriti atje në të njëjtën kohë. Truproja e Kosenit Xhafer Elezi e goditi Pulakun me grusht dhe një polic tjetër u bashkua në rrahje, duke e rrëzuar Pulakun përtokë. Pastaj Koseni e goditi Pulakun pas koke dhe ai ra pa ndjenja. Pulaku u përmend në komisariat ku i hodhën ujë mbi fytyrë dhe një furgon policie e dërgoi në fillim në urgjencë dhe pastaj në spital. Të afërmit e viktimës e njoftuan GSHDNJ mbi këtë çështje të Premten 21 Dhjetor në mesnatë. Ditën tjetër, drejtoresha ekzekutive e GSHDNJ Zj. Elsa Ballauri dhe Zëvendës Drejtori Z. Premto Gogo, shkuan në Elbasan për të hetuar çështjen. Pas vëzhgimit të bërë, GSHDNJ publikoi një deklaratë për shtyp, duke u tërhequr vëmendjen të gjitha forcave të policisë dhe duke u kërkuar të respektonin dhe garantonin të drejtat e të gjithë shtetasve. Naim Pulaku e denoncoi Kosenin dhe kunatin e tij Elezi, sipas Nenit 87 KP "Tortura me Pasoja të Rënda". Prokuroria filloi çështjen ndaj Kosenit dhe kunatit të tij, e cila konkludoi që mbi Pulakun ishte ushtruar dhunë. Koseni e mohoi ngjarjen dhe pretendoi që nuk e kishte keqtrajtuar Pulakun. Pak ditë më vonë, Koseni u pezullua nga detyra dhe prokuroria lëshoi një urdhër arresti për Kosenin dhe Elezin. GSHDNJ i ofroi Pulakut Asistencë ligjore për të depozituar ankesën ndaj ish-Drejtorit të Policisë dhe truprojës së tij. Kundër tyre u hap çështja penale (Nr. 2098). Ata u akuzuan për “torturë me pasoja të rënda.” Në Prill 2002, Prokuroria e Tiranës vendosi të pushonte çështjen ndaj ish-Drejtorit të Policisë, Edmond Koseni, pa njoftuar avokatin e GSHDNJ. Grupi protestoi fuqishëm ndaj këtij vendimi dhe e denoncoi publikisht atë që e quajti një farsë prokuroriale dhe gjyqësore. GSHDNJ i kërkoi Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëm, dhe veçanërisht kryeprokurorit, Z. Dhori Sollaku, të përfshihej në këtë çështje dhe të ushtronte autoritetin e tij për të zbatuar ligjin. GSHDNJ kërkoi gjithashtu që çështja “Koseni” të rihapej dhe të fillonte një proces gjyqësor i rregullt. Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm e urdhëroi rihapjen e çështjes sepse kishte prova që tregonin se Koseni kishte kryer disa vepra penale në kohën që ishte Drejtor i Policisë së Elbasanit. Në Mars 2003, Gjykata e Rrethit të Elbasanit filloi sencat dëgjimore të çështjes Koseni. U mbajtën 12 seanca ligjore. Prokurori i çështjes, Elio Mazreku, i kërkoi gjykatës dënimin e Kosenit me 6 vjet burgim dhe Xhafer Elezit me 7 vjet burgim. Prokurori e bazoi kërkesën e tij në Nenet 86 dhe 25 të Kodit Penal, sipas të cilave “tortura, si dhe çdo akt tjetër çnjerëzor apo poshtërues, dënohet me burgim nga pesë gjer në dhjetë vjet". Në 10 Nëntor 2003, gjykata e deklaroi Kosenin të pafajshëm dhe dënoi kunatin e tij me 10 vjet burgim. Shqetësimi kryesor i prokurorit të çështjes ishte mungesa e dëshmitarëve okularë gjatë procedimeve ligjore dhe ndryshimi i dëshmisë së njërit nga dëshmitarët. Megjithatë, prokurori e ka apeluar vendimin e Gjykatës së Rrethit Elbasan.

25

c. Rasti i Bledar Manes (2002)

Në 5 Janar 2002, Z. Bledar Mane hyri në konflikt me persona të panjohur në afërsi të Hotel Tirana International. Gjatë debatit Z. Mane u godit disa herë në kokë dhe trup. Punonjësit e policisë nga Komisariati 1 në Tiranë mbërritën në vend dhe e dërguan Manen në dhomat e izolimit të komisariatit. Gjatë rrugës për në mjediset e izolimit, Z. Mane u keqtrajtua në furgonin e policisë derisa humbi ndjenjat. Viktima kërkoi një doctor por kërkesa e tij u mohua. Për më tepër, sipas tij, policët i mbajtën një sasi parash, telefonin e tij cellular dhe portofolin e tij. Kontrolli i regjistrit të sendeve personale tregoi që objektet e sipërpërmendura nuk ishin në listë.

d. Rasti i Veladin Çelës (2004)

Veladin Çela (rom) u keqtrajtua nga punonjësit e policisë së hekurudhës për shkak të një incidenti që ndodhi me një tren që udhëtonte nga Vlora në Fier. Veladin Çela ishte duke punuar në pronën e tij kur disa fëmijë hodhën gurë drejt një treni të linjës Vlorë – Fier që po kalonte. Punonjësit e policisë që ishin në shërbim në tren kapën Veladin Çelën dhe ushtruan dhunë ndaj tij, duke pretenduar që ai ishte përgjegjës për incidentin. Pastaj ai u dërgua në stacionin e policisë në Fier ku u bënë verifikimet e nevojshme. Z. Çela u përjashtua nga çdo përfshirje në incident dhe u la i lirë. Ai u ankua për keqtrajtimin që iu bë në Prokurori. Qendra e Ankesave (QANK) kontaktoi Drejtorin e Policisë në Fier si dhe Shefin e Stacionit të Policisë Fier në lidhje me keqtrajtimin. U organizua një takim me shefin e të policisë sNr. 3, i cili dha shpjegimet e nevojshme mbi rastin. Gjatë takimit me shefin e stacionit të policisë Nr. 3, Qendra e Ankesave kërkoi që punonjësit e policisë që kryen veprën penale të ndëshkoheshin për të parandaluar përsëritjet.

e. Rasti i Roland Dhëmbit (2004)

Roland Dhëmbi, një qytetar i Ersekës, denoncoi punonjësin e policisë së qarkullimit rrugor Robert Ibrahimi pasi ky i fundit e kishte keqtrajtuar dhe e gjobiti me 2.000 lek për ‘mosmbajtje të rripit të sigurimit”. Pas sinjalizimit nga media rreth kësaj çështjeje, Qendra e Ankesave (QANK) kontaktoi Drejtorin e Policisë të Rrethit Korçë, Z. Ylli Shazivari, si dhe Shefin e stacionit të policisë të Ersekës, Z. Vangjel Xhavara. QANK kërkoi që të merreshin masa ndaj personave përgjegjës për veprimet e paligjshme të kryera kundër Z. Roland Dhëmbi. Pas ndërhyrjes së QANK, institucionet përkatëse morën masa në lidhje me punonjësit e policisë përgjegjës për veprimet abusive.

f. Rasti i Bajram Sharrës (2004)

Bajram Sharra u keqtrajtua rëndë nga Shefi i rajonit të policisë Peqin pa asnjë arsye. Ai depozitoi një ankesë kundër Shefit të Rajonit të Policisë. Qendra e Ankesave (QANK) kontaktoi Drejtorin e Policisë Elbasan i cili dha disa detaje mbi ngjarjen. Për më tepër, Shefi i rajonit të policisë së Peqinit u pezullua deri në dëgjimin e çështjes.

26

5. Ndalimi i Justifikimeve të Torturës

5.1. Rrethanat e Jashtëzakonshme

Neni 17 i Kushtetutës rregullon kufizimet:

1. Kufizime të të drejtave dhe lirive të parashikuara në këtë Kushtetutë mund të vendosen vetëm me ligj për një interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave të të tjerëve. Kufizimi duhet të jetë në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar atë.

2. Këto kufizime nuk mund të cënojnë thelbin e lirive dhe të të drejtave dhe në asnjë

rast nuk mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut.

Neni 170 i Kushtetutës rregullon derogimet:

1. Masat e jashtëzakonshme mund të vendosen për shkak të gjendjes së luftës, gjendjes së jashtëzakonshme ose gjendjes së fatkeqësisë natyrore dhe zgjatin për aq kohë sa vazhdojnë këto gjendje.

2. Parimet e veprimtarisë së organeve publike dhe shkalla e kufizimit të të drejtave dhe lirive të njeriut gjatë gjithë periudhës së ekzistencës së gjendjeve që kërkojnë marrjen e masave të jashtëzakonshme, përcaktohen me ligj.

3. Ligji duhet të përcaktojë parimet, fushat dhe mënyrën e kompensimit të humbjeve që vijnë si rezultat i kufizimit të të drejtave dhe lirive gjatë marrjes së masave të jashtëzakonshme.

4. Aktet që ndërmerren si pasojë e marrjes së masave të jashtëzakonshme, duhet të jenë në përpjestim me shkallën e rrezikut dhe duhet të synojnë rivendosjen sa më të shpejtë të kushteve për funksionimin normal të shtetit.

Gjithashtu dhe Ligji Nr. 8194, datë 2 Mars 1997 «Mbi Masat e Jashtëzakonshme në Rast të Dhunimit të Rëndë të Rendit Kushtetues dhe Publik» rregullon derogimet. Një situatë e jashtëzakonshme që përfshin dhunime të rënda të rendit public dhe kushtetues përcaktohet si një situatë në të cilën, në disa pjesë apo në të gjithë Rëpublikën e Shqipërisë: bëhen përpjekje për të përmbysur me dhunë rendin kushtetues; ka një ndërprerje të dhunshme të aktivitetit të strukturave shtetërore; janë shpërthyer depot e Forcave të Armatosura; sulmohen ndërmarrjet e prodhimit të armëve; sulmohen institucione shtetërore kombëtare dhe locale, dhe kur, për shkak të gjasave të kryerjes së veprave penale kundër rendit dhe sigurisë publike, ka një kërcënim të rëndë të jetës ekonomike dhe lirive të individit. Neni 4 i Ligjit Nr. 8194, datë 2 Mars 1997, specifikon që, kur është deklaruar gjendja e jashtëzakonshme, të drejtat dhe liritë kushtetuase kufizohen, me përjashtim të atyre të përmendura në Nenin 41 të Ligjit Nr. 7682, datë 31 Mars 1993, që amendon Ligjin Nr. 7491, datë 29 Prill 1991, “Mbi Dispozitat Kryesore Kushtetuese”. Ky amendim specifikon që të drejtat dhe liritë kushtetuese kufizohen pjesërisht.

27

Në vitin 1997, ka patur raste të shumta kur protestat e studentëve në rrethe të ndryshme të Shqipërisë, kryesisht në Vlorë dhe Tiranë, rezultuan në përdorimin e gjerë të dhunës nga forcat e policisë. Qindra studentë, që protestonin kundër qeverisë së Partisë Demokratike, u rrahën barbarisht në dhomat e izolimit të komisariateve të policisë në Tiranë, Vlorë, etj.

5.2. Urdhërat e Eprorëve

Në disa situate, legjislacioni shqiptar ndalon në mënyrë të mjegullt përdorjen e urdhërave nga një officer epror apo një autoritet public si një justifikim për torturë. Veçanërisht, Ligji Nr. 8291, datë 25 Shkurt 1998, “Mbi Kodin e Etikës së Policisë” përcakton që gjatë shoqërimit, ndalimit dhe arrestimit të personave të implikuar në krime, punonjësit e policisë zbatojnë me rreptësi normat ligjore, si dhe u ndalohet çdo akt torture a veprim tjetër që cenon personalitetin dhe dinjitetin e tyre (Neni 6 §2). Punonjësit e policisë nuk përdorin asnjëherë forcën në kundërshtim me dispozitat ligjore. Ata marrin dhe japin udhëzime të qarta e të përpikta për mënyrën dhe rrethanat kur përdoren forca dhe armët. (Neni 10). Neni 8 përcakton që punonjësit e policisë përgjigjen penalisht, administrativisht, civilisht dhe sipas rregullores së disiplinës për veprimet dhe mosveprimet e kryera me iniciativë ose në kundërshtim me urdhrin, si dhe për zbatimin e urdhrave të dhënë jo në formën e kërkuar nga ligji a rregullorja ose nga një person a organ jokompetent. Punonjësi i policisë mban përgjegjësi për zbatimin e urdhrave haptazi të kundërligjshme. Kur urdhri i dhënë formalisht në përputhje me rregullat është i kundërligjshëm, punonjësi i policies mban përgjegjësi në rast se para kryerjes së veprimit kishte mundësi të vinte në dijeni organet eprore ose menjëherë mbas zbatimit nuk i ka njoftuar ato për veprimin e kryer. Nenet 6 dhe 7 të Ligjit Nr. 8321, datë 2 Prill 1998, “Mbi Policinë e Burgjeve” përcakton që oficerët e policisë së burgjeve janë të detyruar të zbatojnë urdhërat që jepen nga eprorët e tyre. Urdhërat duhet të jepen në përputhje me autoritetin e oficerit dhe në përputhje me ligjin dhe dinjitetin e individit. Urdhërat me shkrim, edhe ata që mund të konsiderohen të paligjshëm duhet të zbatohen gjithmonë. Kjo nuk ndodh vetëm kur paligjshmëria e tyre është shumë evidente. Kur jepen urdhra verbalë, punonjësi i policisë që duhet t’i zbatojë ato ka të drejtën që t’i kërkojë me shkrim. Kjo duhet të jetë në përputhje dhe nëse është e mundur përpara se urdhëri të zbatohet. Eprorët janë gjithmonë përgjegjës për urdhrat e dhënë në mënyrë të paligjshmedhe kanë përgjegjësi me punonjësin e policisë në vartësi nëse procedura nuk është ndjekur. Zbatuesit janë gjithmonë përgjegjës nëse zbatojnë urdhëra paligjshmëria e të cilëve është e qartë. Analiza që GSHDNJ i ka bërë rasteve, ka treguar që shumica e dhunimeve nuk është shkaktuar nga udhëzimet apo orientimet e eprorëve, po ato janë rezultat i veprimeve individuale të disa punonjësve të policisë, të kryera me iniciativën e tyre vetjake. Prandaj, dhuna e ushtruar nga punonjësit e policisë nuk është institucionale apo e kryer si pjesë e një plani nga institucionet qendrore.

28

Megjithatë, GSHDNJ rithekson që të ndaluarit duhet të informohen mbi të drejtat dhe liritë e tyre njerëzore të përcaktuara në ligjin “Mbi të Drejtat dhe Liritë e të Burgosurve” dhe nuk duhet të kenë frikë të ankohen ndaj veprimeve të parregullta të personelit administrativ apo të burgjeve. 6. Ndalimi dhe Marrja në Pyetje

6.1. Kuadri Ligjor

Neni 27 i Kushtetutës:

1. Askujt nuk mund t’i hiqet liria përveçse në rastet dhe sipas procedurave të parashikuara me ligj.

2. Liria e personit nuk mund të kufizohet, përveçse në rastet e mëposhtme: a ) kur

është dënuar me burgim nga gjykata kompetente; b ) për moszbatim të urdhrave të ligjshëm të gjykatës ose për moszbatim të ndonjë detyrimi të caktuar me ligj; c ) kur ka dyshime të arsyeshme se ka kryer një vepër penale ose për të parandaluar kryerjen prej tij të veprës penale ose largimin e tij pas kryerjes së saj; c ) për mbikëqyrjen e të miturit për qëllime edukimi ose për shoqërimin e tij në organin kompetent; d ) kur personi është përhapës i një sëmundjeje ngjitëse, i paaftë mendërisht dhe i rrezikshëm për shoqërinë; dh ) për hyrje të paligjshme në kufirin shtetëror, si dhe në rastet e dëbimit ose të ekstradimit.

3. Askujt nuk mund t’i hiqet liria vetëm për shkak se nuk është në gjendje të

përmbushë një detyrim kontraktor. Neni 32 i Kushtetutës ndalon deklarimet nën torturë:

1. Askush nuk mund të detyrohet të dëshmojë kundër vetvetes ose familjes së vet dhe as të pohojë fajësinë e tij.

2. Askush nuk mund të deklarohet fajtor mbi bazën e të dhënave të mbledhura në

mënyrë të paligjshme. Kodi Penal kriminalizon deklaratat e marra nën torturë (Neni 312 KP “Korruptimi ose Kanosja për Dëshmi, Ekspertim ose Përkthim të Rremë”, Neni 314 KP “Përdorimi i Dhunës gjatë Hetimeve”) dhe Kodi i Procedurës Penale ndalon përdorimin e deklaratave të marra nën torturë (Neni 151 KPP “Marrja e Provës” dhe Neni 316 KPP “Rastet e Ruajtjes së Provës”).

29

6.2. Praktika

6.2.1. Ndalimi a. Rasti i Ilir Dukës (2002)

Në 8 Shkurt 2002, forcat e policisë nga Komisariati Nr. 1 në Tiranë kontrolloi shtëpinë në pronësi të Z. Ilir Duka (rom). Ky kontroll u krye natën vonë dhe pa një urdhër për kontroll banese. Z. Ilir Duka u dërgua pas kontrollit në rajonin e policisë ku ai u keqtrajtua nga një punonjës policie mbiemri it ë cilit ishte Armelis. Në bazë të informacionit të marrë nga GSHDNJ, kishte prova që ky polic kishte përdorur dhunë në raste të tjera. Keqtrajtimi dhe dhuna e përdorur ndaj Ilir Dukës, rezultoi në nxirje në të gjithë trupin, vjellje dhe marrje mendsh. Punonjësi i policisë përdori dhe presion psikologjik duke e kërcënuar se do ta vriste.

b. Rasti i Fotjon Guxhollit (2003)

Sipas hetimeve në qytetin e Pogradecit, në 24 Qershor 2003, Qendra e Ankesave (QANK) vëzhgoi keqtrajtimin e Z. Fotjon Guxhollli, 20 vjeç, në rajonin e policisë së qytetit. QANK mori kontakt me viktimën si dhe me dëshmitarët e tjerë okularë. Sipas viktimës, Fotjon Guxholli, “Ata na trajtuan atje shumë keq, ndërsa ditën tjetër inspektori i policisë Melsi na goditi me një radio dore dhe shkopin e gomës disa herë. Ndërkaq, ain a thërriste me epitete dhe na ofendoi. Ditën tjetër, ne u detyruam të nënshkruanim një deklaratë që pretendonte se policia nuk na kishte keqtrajtuar…»

c. Rasti i Gazmend Tahirllarit (2003)

GSHDNJ shpreh shqetësimin e tij për një incident të ndodhur në fshatin e Goskovës, Korçë, në të cilin, Gazment Tahirllari, një 35 vjeçar, humbi jetën pas keqtrajtimit nga forcat e policisë në rajonin e Policisë të Korçës. Bazuar në informacionin e mbledhur, GSHDNJ zbuloi që në 3 Janar 2003 Gazmend Tahirllarit ju kërkua nga forcat e policisë t’i shoqëronte në rajonin e policisë pasi gruaja e tij e kishte akuzuar për rrahje. Pas refuzimit të Gazment Tahirllarit për t’i shoqëruar grupi i gatshëm filloi të përdorte dhunë ndaj tij duke përfshirë dhe përdorimin e objekteve të forta për ta goditur në trup dhe kokë. Sipas anëtarëve të familjes, keqtrajtimi vazhdoi për disa minuta derisa viktima ra në tokë pa ndjenja. Një furgon policie e dërgoi atë në spitalin e rrethit ku doktorët nuk arritën t’i shpëtojnë jetën. Megjithëse trupi i viktimës shfaqte plagë të dukshme, deklarata fillestare e mjekësisë ligjore të spitalit thoshte se shkaku i vdekjes së Gazment Tahirllarit ishte përdorimi i tepërt i alkolit. Dosja e autopsisë së tij deklaronte, “Koma nga intoksikim akut alkolik dhe traumë e papërcaktuar”. Anëtarët e familjes së viktimës nuk u lejuan të shikonin kufomën deri kur forcat e policisë u larguan nga spitali ditën tjetër. Pavarësisht nëse ishte apo jo shkaku i vdekjes së Z. Tahirllari, rrahja në vetvete është një dhunim i rëndë dhe i hapur it ë drejtave të njeriut nga forcat e policisë. Të afërmit e viktimës konfirmuan plagët në kafkën, fytyrën dhe gjymtyrët e tij.

30

Deri në fund të vitit 2002, GSHDNJ ka vëzhguar një rritje në incidentet e dhunshme, veçanërisht në Korçë, Pogradec dhe Vlorë. Për më tepër, në të gjitha rastet e shqyrtuara, keqtrajtimi ishte shumë i rëndë. Grupi Shqiptar i Të Drejtave të Njeriut kërkon: Ministria e Rendit Publik të pushojë së qeni indifferent dhe të marrin këtë çështje në konsideratë dhe të nxjerrin fajtorët përpara drejtësisë; Prokuroria e Rrethit Korçë të kryejë një hetim të drejtë me qëllim që të qartësojë ngjarjen dhe të ndjekë penalisht fajtorët; Publiku të informohet mbi këto incidente të rënda sepse ato kanë pasoja të rënda në shoqërinë shqiptare, siç është krijimi i një ndjenje mosbesimi ndaj policisë dhe krijimi i një atmosphere frike dhe frikësimi. GSHDNJ do të vazhdojë të ndjekë hetimin e kësaj çështjeje derisa të trajtohet plotësisht dhe fajtorët të njihen publikisht.

d. Ngjarja e Lazaratit (2004)

Pasi u njoftua mbi një ngjarje të ndodhur në Lazarat ditën e Martë, 26 Tetor 2004, GSHDNJ dërgoi menjëherë një Grup Monitorimi në Lazarat për të hetuar. Grupi kontaktoi banorët e Lazaratit, autoritetet locale, gazetarët dhe doktorët e spitalit të Gjirokastrës. Sipas informacionit që është grumbulluar, të Mërkurën, 27 Tetor 2004 rreth orës 21:15, Forcat Speciale të njësisë së RENEA, të mbështetur nga forcat e policisë së Gjirokastrës, organizuan një operacion për kapjen e disa personave të kërkuar në Lazarat. Operacioni u fokusua në dy bare në qendër të fshatit, në pronësi të D.A dhe Altin Bejko, ku shumë fshatarë po shikonin një ndeshje futbolli. Forcat e policisë hynë në qendër të fshatit në një furgon të blinduar të bardhë me targa të Shkodrës dhe në një Mercedez Benz ngjyrë kafe, tipi 240 D. Ata kishin veshur rroba të errëta dhe kapuçë dhe lishin lyer fytyrat me bojë të zezë. Gjatë rrugës për në qendër të fshatit, ata morën një banor të quajtur M.K. me qëllim që të mbanin sekret operacionin policor. Forcat e policisë hynë në lokalin e Altin Bejkos dhe hapën zjarr menjëherë pa paralajmërim. Kur kjo ndodhi në local kishte nëntë vetë, tre pres të cilëve minorenë. Punonjësit e policisë ishin armatosur me automatikë dhe pushkë me dylbi. Ata filluan të thërrisnin emra dhe u kërkuan njerëzve të ngrinin duart lart dhe pastaj i shtynë jashtë lokalit dhe i mbështetën në mur. Të tjerëve u kërkuan të uleshin në gjynjë dhe i detyruan të shtriheshin me kokë nga muri, ndërsa i goditnin dhe i shanin. Në kohën që pronari Altin Bejko, i kishte duart në ajër dhe ishte kthyer me fytyrë nga muri, një nga policët e forcave speciale, duke përdorur gjuhë të ashpër, i kërkoi të ulej në tokë. Altini e ktheu kokën për ta parë kur një polic i forcave speciale, vetëm një metër larg tij, e qëlloi me armën e tij dhe e plagosi në bark. Pasi i detyruan viktimat të

31

shtriheshin përtokë, katër nga burrat i qëlluan dhe i goditën rëndë me qytën e armëve. Disa nga personat e keqtrajtuar janë I.A., M.M., dhe G.T. Ndërkohë, disa policë shkuan në lokalin tjetër, i ndodhur në kat të dytë ku kishte rreth njëzet persona. Duke hyrë në bar, ata hapën zjarr dhe hodhën dhe një granatë verbuese e cila plagosi lehtë Abaz Rrapin dhe Shkëlqim Bashën. Policia bllokoi të dyja hyrjet e lokalit dhe u kërkoi njerëzve të shtriheshin në tokë. Razip Mahmutaj u ndalua, meqënëse ai kërkohej nga policia. Disa nga individët e tjerë u keqtrajtuan. Një prej tyre ishte Gentjan Pollo, një mësues algjebre në shkollën e mesme të fshatit, i cili u mor nga policia së bashku me Razip Mahmutajn dhe Feruz Hirin. Sipas informacionit të marrë, në të njëjtën kohë një Mercedes Benz i bardhë po kalonte në qendër të fshatit dhe drejtuesi i mjetit ndaloi kur ju kërkua nga policia por ai doli nga makina dhe u largua me vrap. Forcat e policisë hapën zjarr disa herë drejt tij, gjë që dëmtoi rëndë makinën. Plumbat e tjerë penetruan në derën e hekurt të shtëpisë së Tafil Skëndit, duke dëmtuar makinën e tij që ishte në oborr si dhe katin e parë të shtëpisë së tij. Gjatë transportimit të individëve të arrestuar në komisariatin e policisë, punonjësit e policisë përdorën dhunë kundër Gentjan Pollos, gjë që i shkaktoi plagë të rënda. Viktimat u lëshuan pasi u morën në pyetje nga prokurori i rrethit, Fredi Agolli. Razip Mahmutaj u dërgua në Tiranë. Altin Bejko, lindur në 1974, është i martuar me dy fëmijë. Miqtë e tij e dërguan në spital. Diagnoza e spitalit ishte “Vulnus sklopetarum torako-dominal” – plagosje me armë zjarri, dhe pastaj u operua. Diagnoza e spitalit e Gentjan Pollos ishte “Fractur anasi contusio toraksi” – frakturë në hundë. Gentjan Pollo, i lindur në 1977, është mësues algjebre dhe fizike në shkollën e mesme të fshatit. Personat e tjerë që u trajtuan në spital përfshijnë: Çlirim Proko me gishta të thyer, prerje në kokë dhe hematoma të tjera në trup dhe Abaz Rrapi, i cili u trajtua për një plagë në kofshë. GSHDNJ kontaktoi zyrtarët lokalë të policisë, zyrtarët e Ministrisë së Rendit Publik, të cilët kishin mbërritur në Gjirokastër, dhe prokurorët e krimeve të rënda që po hetonin çështjen. Bazuar në këto kontakte Grupi vërejti: Megjithëse forcat speciale të RENEA-s kishin si synim të kryënin një operacion policie të rregullt dhe të ligjshëm për të arrestuar persona të kërkuar, ata hapën zjarr në mënyrë të panevojshme dhe pa asnjë paralajmërim brenda lokaleve (gjurmët e plumbave tregojnë qartë që individët brenda lokaleve nuk qëlluan me armë), përdorën gjuhë shumë të ashpër dhe fyese kur floën me pronarët, keqtrajtuan individët e shtrirë në tokë, përdorën armët e tyre në mënyrë të panevojshme jashtë lokaleve, e cila krijoi një situatë paniku dhe rrezikoi jetët e banorëve në shtëpinë afër vendngjarjes, dhe përdorën dhunë të paligjshme ndaj të ndaluarve gjatë transferimit në komisariatin e policisë, kur ishin në furgonin e bardhë si dhe në oborrin e komisariatit. Sipas versionit zyrtar të policisë: Nuk kishte individë të armatosur dhe askush nuk u largua nga lokali i Altin Bejkos. Deklarata zyrtare e ministrisë thotë që Altin Bejko qëlloi me armë drejt policisë. Megjithatë, nuk u mor asnjë masë për ta ndaluar atë dhe nuk u gjet asnjë armë. Në fakt, ai u qëllua pa asnjë arsye ndërsa po qëndronte me duart në ajër dhe u la i plagosur. Për

32

më tepër, mungesa e një urdhëri arresti apo e çdo lloj akuze ndaj tij rrëzon versionin zyrtar të dhënë nga Ministria. GSHDNJ deklaron: Drejtuasit e operacionit dhe anëtarët e forcave speciale treguan një mungesë profesionalizmi dhe kapërcyen kompetencat e tyre të përcaktuara në ligj dhe kërcënuan jetën e civilëve të pafajshëm. Për më tepër, ata përdorën forcë të pajustifikuar kundër të ndaluarve. Ministria e Rendit Publik duhet të pranojë përgjegjësinë e tyre dhe të hetojë me vërtetësi ngjarjet. Ata duhet të bëjnë personat fajtorë përgjegjës për veprimet e tyre dhe ta bëjnë këtë pa bërë deklarata zemëruese që përkeqësojnë marrëdhëniet mes komunitetit dhe policisë. Përveç kësaj, GSHDNJ i bën thirrje Prokurorit të Përgjithshëm të Republikës të ushtrojë autoritetin e tij dhe të kryejë një hetim të plotë dhe objektiv të ngjarjes në mënyrë që fajtorët të nxirren përpara drejtësisë. Zyra e Prokurorit duhet të demonstrojë profesionalizëm dhe pavarësi, me qëllim që të mënjanojë keqinterpretimet dhe abuzimet që lidhen me këtë ngjarje. Kjo do të kishte si rezultat rritjen e besimit të publikut, veçanërisht të komunitetit të Lazaratit. GSHDNJ u kërkon mediave dhe gazetarëve të tregojnë objektivitet, paanësi dhe largpamësi në trajtimin e këtyre ngjarjeve; ata duhet të mënjanojnë veçanërisht përgjithësimet me grupe të veçanta. GSHDNJ u bën thirrje dhe partive politike që të mos e politizojnë ngjarjen dhe as most a përdorin për interesat e tyre, por të përqëndrohen tek respektimi it ë drejtave dhe lirive të njeriut dhe zbatimi i legjislacionit kombëtar, siç janë Kushtetuta dhe Konventat Ndërkombëtare.

6.2.2. Marrja në Pyetje Marrja në pyetje e të pandehurve nga punonjësit e policisë gjyqësore vazhdon të shkaktojë shkelje të të drejtave dhe lirive të individit, veçanërisht akte torture dhe trajtim apo ndëshkim mizor, çnjerëzor ose poshtërues. Këto dhunime kryhen nën petkun e hetimit të krimeve, zbatimit të detyrës zyrtare dhe arritjes së objektivave shumë të dëshiruara. Me mbështetjen e forcave të policisë, hetuesve, që nga kontakti i parë me të pandehurit ekziston tendenca që të hetojnë në një mënyrë që shpesh dhunon garancitë proceduriale. Për shembull, gjatë marrjes në pyetje të pandehurit nuk kanë gjithmonë praninë e një avokati. Ndërkaq, gjatë procedurave ligjore të pandehurit që nuk mund të paguajnë një avokat, u caktohet një nga shteti. Shumica e avokatëve të caktuar nga shteti nuk e kryejnë detyrën e tyre por më shumë ndihmojnë prokurorinë, gjë që e dëmton më shumë të pandehurin. Këto shkelje proceduriale shpesh bëhen shkak për shkelje të tjera siç është tortura dhe keqtrajtime të tjera. Gjatë misioneve të monitorimit, gjatë vitit 2003 – 2004, të mjediseve të paraburgimit të komisariateve të policisë, GSHDNJ u informua që punonjësit e policisë gjyqësore përdorin dhunë dhe një numër taktikash psikologjike për të detyruar të pandehurit të dëshmonin.

33

Sipas rasteve që janë depozituar në zyrat e tij, nga ana e individëve, investiguesve ekspertë dhe dëshmive të viktimave, GSHDNJ zbuloi se përveç shkeljeve proceduriale, praktika të tjera abusive të përdorura nga policia gjyqësore përfshijnë në masën më të madhe përdorimin e dhunës. a. Rasti i Gentian Zerës (2001)

Gentian Zera (nga Korça) ishte emigrant në Greqi që nga viti 1991. Ai u kthye në Shqipëri në vitin 1997 për të vizituar nënën e cila ishte në spital. Pastaj ai u kthye në punë në Greqi. Ai u kthye në Shqipëri në fillim të vitit 2001 për të vizituar familjen dhe u arrestua për një vepër penale sipas Nenit 141 KP “Grabitje në Bashkëpunim”. Prokuroria e KOrçës pretendonte që krimi ishte kryer në kohën që Z. Gentian Zera ishte në Shqipëri për të vizituar nënën e tij (d.m.th. ndërmjet 1997 – 1998). Megjithëse shokët e tij u deklaruan fajtorë dhe u dënuan me shtatë vjet burgim, Z. Zera deklaroi që nuk kishte të bënte me krimin. (Shokët e tij ishin liruar tashmë). Prokurori pretendoi që një person tjetër ishte përfshirë në krim, e ky ishte Gentian Zera, por nuk dha asnjë provë apo dëshmitar që ta mbështeste akuzën e tij. Akuza bazohej vetëm në vendimin e gjyqit. Në vitin 2001, GSHDNJ u takua me Z. Zera në Burgun 313 në Tiranë, ku ai mbahej së bashku me disa burra të tjerë gjatë një operacioni policor në Korçë. Në kohën që ishte në qelitë e paraburgimit, ai ishte torturuar dhe keqtrajtuar për tre orë, përfshirë dhe lidhjen në një krevat metalik. Ai ishte detyruar të nënshkruante një deklaratë në të cilën ai pranonte që kishte qenë i pranishëm në vendin e krimit dhe ishte i armatosur dhe i gatshëm të merrte pjesë në grabitje së bashku me fajtorët e tjerë. Në fillim, ai i rezistoi nënshkrimit të deklaratës sepse ai nuk kishte të bënte me krimin, por pastaj policët e goditën me grushta dhe me një këmbë karrigeje për më shumë se një orë. Ai njohu vetëm njërin nga policët, të quajtur Adi, i cili ishte inspector i zonës. Ai deklaroi që ishte torturuar psikologjikisht nga forcat e policisë së Korçës dhe se ishte kërcënuar nga policia që t’i mos tregonte askujt për keqtrajtimin. Policët përdorën dhunë që ta detyronin atë të nënshkruante deklaratën dhe i premtuan që kjo deklaratë ishte vetëm një çështje proceduriale, e cila nuk do të përdorej për të akuzuar njeri. Pastaj policët e përdorën deklaratën për të arrestuar Z. Zera. Ai njoftoi autoritetet, të cilët po e transferonin në Gjykatën e Krimeve të Rënda të Tiranës, mbi atë që ndodhi në lidhje me lëshimin e deklaratës së tij. Megjithëse çështja ishte në jurisdiksionin e Gjykatës së Rrethit të Korçës, Z. Zera mbahej në qelitë e paraburgimit në Korçë. Megjithë përpjekjet e prokurorit për të pranuar deklaratën si provë, avokati i Z. Zera e kundërshtoi me sukses pranimin e saj. Çështja është akoma e hapur dhe GSHDNJ po vazhdon monitorimin e sesioneve të gjykimit.

b. Rasti i Gjon Gjonaj (2001)

Në 11 Mars 2001, ora 00:40, Z. Gjon Mirash Gjonaj, një mësues 48 vjeçar, banor në Laç u gjend i vdekur në ambjentet e marrjes në pyetje të rajonit të policisë të Rrëshenit. Kjo ngjarje shokoi publikun dhe si rezultat, përfaqësuesit e GSHDNJ vizituan rajonet e policisë së Laçit dhe Rrëshenit dhe kontaktuan shefat e të dy rajoneve që dhanë versionin zyrtar të mëposhtëm të ngjarjes:

34

Në orën 04:00, datë 10 Mars, Gjon Gjonaj u soll në rajonin e policisë në Laç për verifikim në lidhje me vrasjen e një polici të quajtur Astrit Balozi i cili ishte anëtar i Forcave Speciale. Zef Ndre Malçi u soll në rajon së bashku me të. Në orën 17:00, më 10 Mars, Gjonaj dhe Malçi u dërguan në Rajonin e Policisë në Rrëshen, me pretekstin se nuk kishte vend në mjediset e izolimit në Komisariatin e Laçit. Në orën 21:00, Shefi i Policisë Kriminale e mori në pyetje Gjon Gjonajn për rreth 20 minuta. Në orën 04:00, trupi i Gjon Gjonajt u gjend në një nga dhomat e rajonit të policisë. Në pamje të parë dukej që ai kishte vrarë veten. Pas marrjes së këtij informacioni, duke kontrolluar regjistrin e personave të dërguar në rajonin e policisë në 9 dhe 10 Mars, dhe duke hetuar në zonën ku u gjet trupi i viktimës, GSHDNJ arriti në përfundimin që: Pavarësisht nga arsyet që shkaktuan vdekjen e Gjon Gjonajt, fakti që ndodhi në një rajon policie do të thotë që ata janë përgjegjës për vdekjen e tij. Si një person i ndaluar për tu marrë në pyetje, Gjon Gjonaj nuk duhej të mbahej për më shumë se 10 orë, por pyetja duhej të kishte zgjatur vetëm nga ora 04:00 deri në 14:00 në datën 10 Mars 2001. Në total, Gjon Gjonaj u ndalua për rreth 20 orë pa një urdhër arresti nga gjykata. Në kundërshtim me rregulloren e marrjes së njerëzve në pyetje, Gjon Gjonaj u dërgua në Rajonin e Policisë Rrëshen në orën 19:00. Shqyrtimi i regjistrit të personave të ndaluar në rajonin e policisë të Laçit në datat 9 dhe 10 Mars, tregoi që 15 persona ishin lënë të lirë pak orë përpara. Prandaj pretendimi që ky transferim ishte i nevojshëm sepse dhomat e hetimeve ishin të tejmbushura ishte i pabazë. Një shqyrtim i regjistrave të të dy rajoneve të popullsisë zbuloi parregullsi të dukshme, kryesisht në lidhje me ndryshimet se kur u larguan nga rajoni i policisë Laç dhe kur u gjend trupi i Gjonajt. Nuk mund të gjendeshin as të dhënat zyrtare të kontrollit fizik të bërë ndaj Gjon Gjonajt nga punonjësit e policisë në të dy rajonet e policisë. Për më tepër, nuk ka asnjë regjistrim të sesioneve të marrjes në pyetje të kryera nga Shefi i Krimeve në orën 21:00 të datës 10 Mars 2001. GSHDNJ zbuloi që kishte shumë shkelje proceduriale të kryera në kohën kur policia e transportoi Gjonajn në rajonin e policisë. Ka pikëpyetje serioze rreth punës së punonjësve të policisë në rajonet e policisë në Laç dhe Rrëshen. GSHDNJ i bën thirrje Zyrës së Prokurorisë Ushtarake për të ndërmarrë hetime të detajuara, të shpejta dhe profesionale në lidhje me këtë çështje. Gjithashtu, i bën thirrje të gjitha palëve të paraqesin faktet në organet kompetente për të ndihmuar zgjidhjen e kësaj çështjeje.

c. Rasti i Sabaudin Çelës (2002)

Sabaudin Çela, një 34 vjeçar nga qyteti i Vlorës, u torturua disa herë nga Shefi i Policisë Criminale, Alnor Hasa. Në 12 Shkurt 2002, Sabaudin Çela u ndalua si një i dyshuar për një krim kundër komisariatit të Vlorës. Ai u mbajt në një qeli për më shumë se 10 orë, që është një shkelje e Rregullores së Procedurave. Gjatë marrjes së tij në pyetje, Shefi i Policisë Kriminale, Alnor Hasa, dhe tre punonjës të tjerë policie abuzuan mbi të duke e goditur në pëllëmbë dhe shputat e këmbëve. Në datën 5 Mars, rreth orës 20:30, viktima u rrëmbye nën kërcënimin e armëve përsëri nga Shefi i Policisë Kriminale, Alnor Hasa dhe tre persona të tjerë. Ata e tërhoqën zvarrë

35

Çelën në një makinë të bardhë me targa private dhe u shoqëruan nga një makinë tjetër private në rrethinat e qytetit. Fytyra e Çelës ishte mbuluar gjatë gjithë rrugës. Pasi mbërritën në rrethina Sabaudin Çela u kërcënua dhe u rrah nga Shefi i Policisë Kriminale dhe pesë personat e tjerë. Për katër orë me rradhë, ai u godit me objekte të forta përfshirë qytën e një pistolete dhe shkopinj, dhe gjashtë cigare u shuajtën mbi trupin e tij. Pas kësaj, ai u la pa ndjenja pranë shtëpisë së tij ku një fqinj e gjeti dhe e dërgoi në spitalin e qytetit. Në 6 Mars, Alnor Hasa shkoi në spital dhe e kërcënoi Çelën se nëse do ta denonconte, ai do ta vriste atë dhe familjen e tij. Në 7 Mars, përfaqësuesit e GSHDNJ udhëtuan drejt Vlorëç ku ata kontaktuan personin e plagosur, anëtarët e familjes së tij dhe drejtorin e policisë locale. U vunë re plagët e mëposhtme: djegie me cigare në kraharor dhe krahun e majtë (gjashtë shenja ishin të dukshme) dhe plagë serioze në pjesën qendrore të kurrizit, kokë dhe në të dy këmbët e tij. Viktima nuk mund të lëvizte këmbën e tij të majtë. Sipas ekzaminimit mjeko-ligjor, diagnoza ishte “contuzio corporis” – plagë të rënda trupore. Bazuar në investigimin e tij, GSHDNJ arriti në përfundimin: Shefi i Policisë Kriminale, Alnor Hasa, jo vetëm shkeli ligjin shqiptar duke torturuar Sabaudin Çelën, por shkeli dhe konventat ndërkombëtare që janë ratifikuar nga Shqipëria. Menjëherë pas kësaj, Drejtori i Policisë së Qarkut Vlorë, Z. Gj. Loka, e pezulloi Alnor Hasën nga detyra e tij dhe Prokuroria e Rrethit filloi hetimet. GSHDNJ dërgoi një letër Drejtorit të Përgjithshëm të Policisë, Z. Bilbil Mema, Komisionit të Disiplinës dhe Inspektimit në Ministrinë e Rendit Publik, Ministrit të Rendit Publik, Z. Stefan Çipa, dhe Prokurorit të Përgjithshëm, Z. Arben Rakipi, duke i informuar ata që kjo çështje përfshinte një Punonjës të Policisë Gjyqësore dhe u kërkuam atyre të përjashtonin Alnor Hasën nga detyra si Shefi i Policisë Kriminale. Gjithashtu ju kërkua gjykatës që kishte juridiksion mbi çështjen që t’i rezistonte korrupsionit dhe të gjykonte këtë çështje në mënyrë të drejtë. GSHDNJ shprehu shqetësimin e tij rreth këtyre rasteve ekstreme të përdorimit të dhunës kundër shtetasve dhe i kërkoi Ministrisë së Rendit Publik të ishte më e vëmendshme dhe të ndërmerrte masa më të forta disiplinore dhe administrative ndaj atyre që shkelin ligjin dhe të drejtat e njeriut me qëllim që të parandalojnë incidente të ardhshme. Në të njëjtën kohë, i bëri thirrje punonjësve të policisë të ishin të përgjegjshëm gjatë zbatimit të ligjit sepse ata janë në shërbim të shtetit dhe qytetarëve të tij. GSHDNJ u kërkoi punonjësve të policisë gjyqësore të mos përdornin më frikësimin për të grumbulluar provat dhe të demonstronin profesionalizëm në zbatimin e detyrës që ata kanë marrë përsipër.

d. Rasti i R.Z. (2002)

Në 15 Shkurt 2002, R.Z., një nxënës i Shkollës Harry Fultz, u mor nga dy punonjës policie civilë të Komisariatit nr. 1 në Tiranë, në afërsi të konviktit të liceut artistik “Jordan

36

Misja”. Punonjësit e policisë i kërkuan R.Z. informacion mbi grabitjen e një telefoni cellular në konviktin ku ai jetonte. Ata e kërcënuan atë dhe e dërguan në rajonin e policisë ku ai u morn ë pyetje në një nga zyrat në katin e tretë. Gjatë kësaj kohe ai u godit me një shkop gome në shpinë, pëllëmbë dhe këmbë. Ai u ndalua në orën 09:00 të mëngjesit dhe nuk u la i lirë deri në orën 22:30 të mbrëmjes, që është në kundërshtim me udhëzimet e ndalimit. Edhe pasi GSHDNJ i kërkoi drejtuesve të komisariatit informacion mbi këtë rast, dy punonjësit e policisë u kthyen në konviktin ku qëndronte R.Z., e fyen dhe e kërcënuan se do ta rrihnin përsëri nëse ai nuk u tregonte emrat e personave që e kryen grabitjen. Këto veprime e detyruan R.Z. të kërkonte një strehim tjetër nga frika e përsëritjes së keqtrajtimit.

e. Rasti i Festim Bajramit (2004)

Festim Bajrami u arrestua në Prill 2004 për një grabitje që mund të kishte ndodhur ose jo (meqënëse objekti që supozohej se ishte vjedhur u gjend pranë një koshi plehrash dhe kishte qëndruar atje për disa ditë). QANK30 vizitoi F. Bajramin në qelinë e paraburgimit në Komisariatin e Korçës. Ai u ankua se ishte keqtrajtuar nga policia gjatë arrestimit të tij dhe ishte rrahur gjatë hetimit.

f. Rasti i Besnik dhe Petrika Kosturit (2004)

Vëllezërit Kosturi (rom) u keqtrajtuan rëndë nga Shefi i Policisë Kriminale të Korçës, Oltion Agolli, i cili dëshironte që ata të bëheshin informatorë. Qendra e Ankesave kontaktoi oficerët e lartë të policisë së Korçës. Gjithashtu, Drejtori i GSHDNJ bëri një deklaratë publike ku denoncoi këtë keqtrajtim. Disa ditë më vonë, Shefi i Policisë Kriminale u pezullua nga detyra në pritje të dëgjimit të çështjes. Shërbimi i Kontrollit të Brendshëm vazhdon hetimin e kësaj çështjeje. Personat e plagosur depozituan një ankesë kundër oficerit të policisë Oltion Agolli dhe Prokuroria është aktualisht duke trajtuar këtë çështje.

7. Ndalimi dhe Paraburgimi

7.1. Kuadri Ligjor

Neni 28 i Kushtetutës përcakton:

1. Kushdo, të cilit i hiqet liria, ka të drejtë të njoftohet menjëherë në gjuhën që ai kupton, për shkaqet e kësaj mase, si dhe për akuzën që i bëhet. Personi, të cilit i është hequr liria, duhet të njoftohet se nuk ka asnjë detyrim të bëjë ndonjë deklaratë dhe ka të drejtë të komunikojë menjëherë me avokatin, si dhe t’i jepet mundësia për realizimin e të drejtave të tij.

2. Personi, të cilit i është hequr liria sipas nenit 27, paragrafi 2, nënparagrafi c, duhet të dërgohet brenda 48 orëve përpara gjyqtarit, i cili vendos paraburgimin

30

Pjesë e GSHDNJ, e cila trajton monitorimin dhe dokumentimin e Shkeljeve të të Drejtave të Njeriut.

37

ose lirimin e tij io më vonë se 48 orë nga çasti i marrjes së dokumenteve për shqyrtim.

3. I paraburgosuri ka të drejtë të ankohet kundër vendimit të gjyqtarit. Ai ka të drejtë të gjykohet brenda një afati të arsyeshëm ose të procedohet i lirë përkundrejt një garancie pasurore sipas ligjit.

4. Në të gjitha rastet e tjera, personi, të cilit i hiqet liria në rrugë jashtëgjyqësore, mund t’i drejtohet në çdo kohë gjyqtarit, i cili vendos brenda 48 orëve për ligjshmërinë e kësaj mase.

5. Çdo person, të cilit i është hequr liria sipas nenit 27, ka të drejtën e trajtimit njerëzor dhe të respektimit të dinjitetit të tij.

7.2. Praktika

GSHDNJ ka ndërmarrë shumë misione monitorimi të dhomave të izolimit në komisariatet e policisë në të gjitha rrethet e Shqipërisë dhe në institucionet ku kryhet dënimi. Këto janë ambjentet ku shpesh shtetasit shqiptarë dhe të huaj i janë nënshtruar torturës dhe trajtimeve të tjera mizore, çnjerëzore apo poshtëruese. Është zbuluar që shumica e rasteve që përfshijnë elemente të veprës penale të torturës ndodhin në mjediset e paraburgimit dhe burgje. Standartet në mjediset e paraburgimit janë shumë larg minimumit të standarteve ndërkombëtare. Misionet kanë nxjerrë probleme sasiore dhe cilësore në lidhje me ushqimin që u shërbehet të ndaluarve dhe shërbime të tjera si higjena personale, ajri i pastër, etj. Mbipopullimi i ambjenteve të paraburgimit, kryesisht si shkak i vonesave të shumta në trajtimin e çështjeve nga gjykatat ose prokuroritë, kontribuon dukshëm në kushtet e këqija të paraburgimit. 7.2.1. Ambjentet e Paraburgimit të Komisariateve të Policisë Në shumicën e rasteve, është e qartë që punonjësit e policisë përdorin dhunë kundër shtetasve që në fillim të ndalimit të tyre. Sipas regjistrave të Policisë së Durrësit për 2003, janë marrë 150 masa disiplinore. Pesë prej tyre ishin të nivelit më të lartë ndërsa pesë raste përfshinin shkarkimin e punonjësve të policisë. Nga grup;i i fundit, tre prej tyre ishin kapur në flagrancë duke kryer abuzimet. Një Raport i përgatitur nga Qendra e Ankesave (QANK), i cili mbulon periudhën Gusht – Tetor 2003, theksoi probleme të shumta në mënyrën e veprimit të policisë në mjediset e paraburgimit në komisariatet e policisë së Tiranës dhe Drejtorinë e Policisë Durrës. Gjatë gjithë kohës së monitoruar, u vëzhguan raste të shumta të keqtrajtimit të të ndaluarve si dhe shkelje të tjera të rënda nga ana e punonjësve të policisë. Këto shkelje ishin ose të qëllimshme ose të shkaktuara nga stresi në vendin e punës. Të miturve shpesh nuk u jepej e drejta për tu përfaqësuar nga një avokat, dhe kishte raste kur individët ishin mbajtur më gjatë se periudha prej 10 orësh e përcaktuar nga legjislacioni shqiptar. Për më tepër, anëtarët e QANK hasën një problem serioz. P.sh. shpesh policia nuk i lejoi ata të kontrollonin Regjistrin e Ndalimeve dhe Arrestimeve. Gjithashtu dhe presioni psikologjik dhe orët e gjata të punës të forcave të policisë kontribuojnë në përdorimin e dhunës.

38

Grupi Shqiptar i të Drejtave të Njeriut ka kryer një sërë takimesh me oficerë të lartë policie në Tiranë dhe rrethe të tjera. Në shumicën e rasteve, oficerët e lartë të policisë ofruan bashkëpunim në eleminimin maksimal të “episodeve të dhunës” dhe abuzimit me të drejtat e të ndaluarve nga punonjësit e policisë. Shumica e shkeljes së të drejtave të njeriut ndodh në rrethet e tjera dhe janë kryer nga forcat elitare të policisë të quajtura dhe Grupet e Gatshme. Në disa raste, shefat lokalë të policisë kanë theksuar vështirësinë e kontrollimit të këtyre grupeve brenda forcave të policisë. a. Rasti i Zef, Dodë and Gjokë Përgjinit (2002)

Në Prill 2002, policia në rajonin e Lezhës keqtrajtuan Zef Përgjinin, Dodë Përgjinin dhe Gjokë Përgjinin (të gjithë banorë të Lezhës), gjatë kohës që ata mbaheshin në dhomat e izolimit në rajon. Pas ndalimit të tre burrave, gjykata vendosi t’i linte ata në burg pa afat, duke e klasifikuar në këtë mënyrë ndalimin si të ligjshëm. Përfaqësuesit e Partisë Demokratike pretendojnë që vëllezërit Përgjini janë aktivistë të PD dhe ata ishin ndaluar dhe keqtrajtuar nga policia për arsye politike. GSHDNJ ka tentuar të kontaktojë të ndaluarit por nuk ka patur sukses për shkak të mungesës së oficerëve të lartë në Rajonin e Policisë.

b. Rasti i Andrea Kotes (2003)

Në 18 Qershor 2003, disa punonjës policie të Korçës ndërsa ishin të veshur me rroba civile, keqtrajtuan dy persona dhe i shoqëruan ata në rajonin më të afërt të policisë. Sipas një hetimi nga GSHDNJ në Korçë, në 21 Qershor 2003, Andrea Kote pa një shok të tij që keqtrajtohej dhe kërkoi shpjegime nga personat që e kishin ndaluar. si përgjigje, polici e goditi atë, dhe pasta jai u dërgua në rajonin e policisë. Policia e keqtrajtoi Andrea Koten deri sa ai humbi ndjenjat. Informacioni procedurial mbi këtë çështje tregon që ai u mbajt në qeli i izoluar për rreth tre ditë, me justifikimin që ai “konsiderohej të ishte në arrest shtëpie”. Katër ditë pas keqtrajtimit, në syrin e majtë ishte e dukshme një nxirje.

c. Rasti i Astrit dhe Nazmi Krekës (2004)

Astrit dhe Nazmi Kreka, dy vëllezër të dënuar me 18 vjet burgim për trafikim qenjesh njerëzor, u mbajtën në qelinë e paraburgimit nr. 1 të Komisariatit të Korçës për më shumë se një vit e gjysëm. Ata u ankuan për keqtrajtimin nga Butrint Roshi dhe Erjon Bici, oficerët e policisë që i morën në pyetje dhe për keqtrajtimin nga oficeri Ramadan Balliu gjatë kohës që ishin në qelitë e praburgimit. QANK u takua me drejtuesit e komisariatit për të sqaruar çështjen. Megjithatë ata mohuan që kolegët e tyre të kishin ushtruar ndonjë keqtrajtim. Një nga dy vëllezërit u ankua gjithashtu për transferimin e tyre në kampet ku vuajnë dënimet.

d. Rasti i Tom Gjon Zefit (2004)

Tom Zef Gjoni, lindur në 2 Janar 1961, u dënua në mungesë me pesë vjet burgim për “plagosje të rëndë”. Ai ishte mbajtur në qelitë e paraburgimit të Drejtorisë së Policisë së Lezhës për 55 ditë kur ai u ankua, “rreth një muaj më parë, kur unë isha gati të filloja grevën e urisë, grupet e gatshme më keqtrajtuan, duke më thënë se unë duhet ndaloja grevën e urisë”. Kur u pyet për këtë rast, Shefi i Krimeve në Komisaratin e Lezhës tha se

39

në rastet kur të ndaluarit apo të dënuarit nuk i zbatojnë urdhërat që u jepen përdoret forca. Ata deklaruan që përdorimi idhunës bëhet gjithmonë në përputhje me rregulloren. Megjithatë, GSHDNJ ka zbuluar që as dhuna as forca nuk ishin të justifikuara në këtë rast.

e. Rasti i Met Gjabrit (2004)

Met Gjabri, një 26 vjeçar, u akuzua për “trafikim lëndësh narkotike”. Çështja e tij ishte në Gjykatën e Apelit dhe ai mbahej në qelitë e paraburgimit të Drejtorisë së Policisë të Lezhës prej 13 muajsh. Sipas Gjabrit: “Unë dhe A.S. u keqtrajtuam rëndë në orën 8:00 të mëngjesit në 5 Gusht 2003, në dhomën Nr. 11, nga Zëvendës Komandanti, Pal Shkëmbi, i Forcave të Ndërhyrjes së Shpejtë. Policët më shanë dhe ofenduan duke përdorur fjalor të ulët. Shoku im i qelisë, Arben Stojani, i cili po transferohej në kampe për të vuajtur dënimin, tentoi vetëvrasjen, megjithatë ai mbijetoi falë ndërhyrjes mjekësore. Unë ja raportova këtë keqtrajtim avokatit tim, por nuk ndodhi asgjë. Nëse unë nuk transferohem brenda 10 ditësh nga vendimi i formës së prerë, do të filloj një grevë urie pa fund.” Përsa i përket kushteve të jetesës brenda qelive të paraburgimit, M.G. tha: "Takimet me të afërmit nuk zgjasin më shumë se tre minuta. Ne lejohemi të qëndrojmë në dhomat e ajrimit vetëm per një orë."

f. Rasti i Bashkim Memës (2004)

Bashkim Mema është duke u mbajtur në Seksionin e Paraburgimit të Drejtorisë së Policisë Lezhë me akuzën “vjedhje në bashkëpunim”. B.M. ka ngritur akuza shumë të rënda për punonjësit e policisë që punojnë në mjediset e paraburgimit. “Kur kërkojmë të hapet dera për të kryer nevojat personale, policët në përgjithësi fillojnë e na fyejnë … këtu të ndaluarit rrihen çdo ditë nga policët e paraburgimit. Ata na kanë rrahur të gjithëve. Është e kotë të ankohesh sepse ata do vazhdojnë të na rrahin.” Shefi i seksionit të paraburgimit deklaroi: “si rregull, në këtë komisariat, dyert e të ndaluarve happen 6 herë në ditë (dy herë paradite, pasdite dhe në mbrëmje) dhe dyert happen përsëri nëse personi i ndaluar është sëmurë."

g. Rasti i Gani Shehut (2004)

Viktima pretendon që ai u keqtrajtua gjatë paraburgimit nga forcat e policisë të rrethit të Elbasani. Qendra e Ankesave (QANK) kontaktoi oficerët e lartë të rajonit të policisë por ata e mohuan keqtrajtimin. QANK kontaktoi Drejtorin e Policisë të Elbasan duke kërkuar që të hapet një hetim nga SHKB (Shërbimi i Kontrollit të Brendshëm) dhe që fajtorët të ndëshkohen.

7.2.2. Burgjet Megjithëse gjendja në burgje është më pak problematike se sa gjendja në mjediset e paraburgimit, ka akoma raste flagrante të dhunimit të të drejtave të njeriut dhe raste që përfshijnë përdorimin e dhunës ndaj të dënuarve. Gjatë gjithë misioneve të monitorimit të sipërpërmendura, ishte e qartë që burgjet shqiptare vazhdojnë të vuajnë nga mbipopullimi, problemet e lidhura me të dhe trajtimi abuziv it ë dënuarve nga personeli i burgut.

40

8. Ankesat, Hetimi, Ndjekja Penale, Kompensimi dhe Rehabilitimi.

8.1. Ankesat

Një individ, të drejtat e të cilit janë dhunuar, mund të ankohet pranë gjykatës së rrethit, gjykatës kushtetuese ose Avokatit të Popullit.31 Sipas Nenit 48 të Kushtetutës: Kushdo, vetë ose së bashku me të tjerë, mund t’u drejtojë kërkesa, ankesa ose vërejtje organeve publike, të cilat janë të detyruara të përgjigjen në afatet dhe kushtet e caktuara me ligj.

8.2. Hetimi

Në bazë të monitorimit që GSHDNJ u ka bërë rasteve të veçanta dhe studimit të shkeljeve të policisë në përgjithësi, është vënë re se hetimet e këtyre abuzimeve të policisë janë kryer në të njëjtën mënyrë si hetimet e shkeljeve më të rënda apo edhe më të lehta. Ka një mungesë iniciative, e cila është e dukshme që nga fillimi i procedurave, për të hetuar dhe shqyrtuar ankesat e kësaj natyre. Prokuroria dhe policia gjyqësore kanë tendencë të mos ndjekin procedurat për mbledhjen e provave ose neglizhojnë inicimin e procedurave të vërteta që do të rezultonin në ndëshkimin e shkelësve. Kjo vjen kryesisht nga përpjekjet e punonjësve të policisë për të mbrojtur kolegët e tyre. Vjen gjithashtu pjesërisht nga fakti që kjo vepër penale dënohet rrallë në Shqipëri. Përveç zgjatjes së proçesit të grumbullimit të provave, ka gjithashtu parregullsi të dukshme dhe shkelje të shumta proceduriale përfshirë përdorimin e ekspertëve të njëanshëm. Një aspect tjetër që ka impact negativ mbi hetimin dhe ndëshkimin e një shkeljeje është fakti që dëshmitë okulare janë zakonisht të paplota sepse dëshmitarët kanë frikë nga hakmarrja e shkelësve dhe mungesa e mbrojtjes së dëshmitarëve në legjislacion. Duke marrë parasysh kushtet aktuale të shtetit shquptar, GSHDNJ thekson nevojën për një ligj të vërtetë të mbrojtjes së dëshmitarëve.

8.3. Ndjekja Penale

Ka një numër veprash penale që lidhen me abuzimet e policisë dhe në fakt tortura specifikohet si një krim i veçantë. Pavarësisht këtij klasifikimi, ndjekjet penale që përfshijnë torturën policore janë të pakta në numër. Dështimi i marrjes së masave kundër shkelësve, edhe kur ata janë përsëritës, është një factor tjetër që tregon neglizhencë shtetërore. GSHDNJ vëren se vetëm në rastet kur çështja bëhet publike ose kur shoqëria ushtron presion mbi zyrtarët e partë, merren masa ndaj shkelësve.

31

Shih pjesën mbi kuadrin institucional.

41

8.4. Kompensimi dhe Rehabilitimi

Në zbatim të Nenit 44 të Kushtetutës: Kushdo ka të drejtë të rehabilitohet dhe/ose zhdëmtohet në përputhje me ligjin, në rast se është dëmtuar për shkak të një akti, veprimi ose mosveprimi të paligjshëm të organeve shtetërore. Një çështje civile për dëmshpërblim mund të fillohet ose në fazën fillestare të një gjykimi penal në vazhdim (në rastet kur është filluar procedura penale si rezultat i kryerjes së kundravajtjes penale të torturës) ku provat në gjykimin penal mund të përdoren në procedurën civile, ose mund të fillohet si një process civil i shkëputur ku demshpërblimi ose kompensimi kërkohet për veprime ose mosveprime të paligjshme dhe të dënueshme. Pavarësisht ekzistencës së legjislacionit që lehtëson kompensimin, vonesa në zbatim që shkaktohet nga mosveprimi i gjyqësorit shqiptar mbetet një pengesë për marrjen e kompensimit. Për 45 vjet, shumë shtetas shqiptarë u akuzuan, gjykuan, dënuan dhe burgosën për vepra politike, d.m.th. të drejtat e tyre civile, politike, ekonomike dhe kulturore u dhunuan vazhdimisht. Parlamenti i parë pluralist i Republikës së Shqipërisë vendosi të krijojë një system ligjor të drejtë dhe të ndershëm për ta përputhur me ligjet dhe rregullat që mbrojnë të drejtat bazë të njeriut. Një program për pajtim kombëtar, i cili është aprovuar dhe aktualisht është në konsolidim, u garanton të gjithë shqiptrëve mundësinë për të ushtruar të drejtat e tyre me synimin për të krijuar një shoqëri të lirë dhe demokratike. Kuvendi Popullor, duke përdorur kompetencën e tij, ka njohur pafajësinë e personave ish të dënuar dhe persekutuar për arsye politike, dha ka kërkuar falje për vendimet politike dhe vuajtjet e kaluara. Qeveria duhet të ndërmarrë të gjitha masat e nevojshme për të kompensuar dhe rehabilituar të gjithë personat që janë akuzuar në mënyrë të padrejtë për dhunë dhe në këtë mënyrë të sigurojë mbështetje materiale dhe morale për ri-integrimin e tyre total në shoqëri. Që nga viti 1991 janë aprovuar në Shqipëri disa ligje mbi pafajësinë, amnistinë dhe rehabilitimin.

42

Shtojcat

1. Gjendja e Romëve

a. Rasti i Selim Selimit (2002)

GSHDNJ është i shqetësuar rreth rastit të keqtrajtimit të shtetasit Selim Selimi nga nëj prej oficerëve të policisë në Komisariatin e Korçës. Nëpërmjet kordinatorit të tij në Korçë, GSHDNJ kontaktoi menjëherë viktimën në spitalin civil të qytetit dhe mblodhi informacionin e nevojshëm nga Shefi i Komisariatit, Z. Fatmir Hoxha. Pas investigimit, GSHDNJ vëren: Në 6 Dhjetor 2002, Selim Selimi, i cili ishte 50 vjeçar, shkoi me tre shokë në një local që është në pronësi të babait të Sokol Burishtës, një officer policie në Korçë. Ata porositën disa herë dhe paguan ose pronarin e lokalit ose të birin. Kur ata u ngritën për të ikur, pronari i barit, që nuk dinte se ata kidhin paguar të birin, u tha që ata nuk kishin paguar porositë e tyre. Pasi gjërat u qartësuan, Selim doli jashtë lokalit dhe Sokol Burishta, djali i mad hi pronarit të lokalit, i veshur civil, ju afrua Selimit dhe i that: “Përse nuk do të paguash?”. Sapo ky i fundit filloi të shpjegohej, Burishta e godit me grusht në fytyrë dhe e shkelmoi në trup dhe këmbë. Pas kësaj, Sokol Burishta nxori armën e tij dhe e goditi viktimën disa herë në kokë me dorezën e armës. Selimi ra pa ndjenja. Miqtë e tij e sollën në spitalin civil. Doktori shpjegoi që si rezultat i goditjeve, Selim Selimi kishte pësuar plagë serioze në kokë, një frakturë dhe ënjtje në fytyrë dhe gërvishtje në këmbë. Ai qëndroi në reanimacion për 48 orë. Përfaqësuesit e GSHDNJ panë dëmtimet dhe hematomat mbi trupin, kokën dhe gjymtyrët e tij. Pavarësisht marrjes së disa kërcënimeve nga të afërm të Sokol Burishtës për të tërhequr denoncimin, anëtarët e familjes së Selim Selimit e bënë denoncimin në Prokurori. Sokol Burishta, ndërsa ishte jashtë shërbimit në ditën e incidentit, abuzoi me pushtetin e tij duke keqtrajtuar rëndë Selim Selimin për arsye personale. Shefi i Komisariatit të Korçës e pezulloi atë nga detyra në pritje të dëgjimit të çështjes penale në ngarkim të tij, me akuzën “shpqrdorim detyre”. GSHDNJ e ka trajtuar çështjen e keqtrajtimit të komunitetit Rom në Shqipëri disa herë dhe ka thensuar që ky segment i shoqërisë vazhdon të poshtërohet ose të vuajë i diskriminuar nga anëtarët e shërbimit policor. Duke vënë në dukje që komuniteti Rom në rrethine Korçës është një nga më të mëdhenjtë në Shqipëri, GSHDNJ vëren me shqetësim që ky rast flet për recidivizëm në këtë rreth. GSHDNJ i kërkoi Ministrisë së Rendit Publik të denoncojë këto akte të rënda dhe të sjellë kundravajtësit në drejtësi penale, duke mbështetur vendimin e Shefit të Komisariatit të Korçës për të pezulluar vartësin e tij, Sokol Burishta.

43

Ministria e Rendit Publik duhet t’i japë prioritet vlerësimit të qëndrimit të forcave të policisë ndaj rëspektimit dhe mbrojtjes së të drejtave të njeriut, veçanërisht kur përfshihen minoritetet dhe gjithashtu të mbështesin denoncimet dhe masak e marra nga drejtuesit lokalë kunder atyre që bëjnë këto shkelje.

2. Gjendja e Ish të Burgosurve Politikë

Të burgosurit politikë të cilët vuajtën gjatë diktaturës dhe të cilët janë akoma në kushte shumë të këqija, përfaqësojnë një nga problemet kryesore të të drejtave të njeriut në vend. Në orën 11:00, më 22 Prill 2004, ish të burgosurit politikë protestuan përpara Kuvendit kundër vendimit të Parlamentit shqiptar për të mos diskutuar projektligjin për kompensimin e të burgosurve politikë për kohën që ata qëndruan në burg. Tre shoqatat që përfaqësonin ish të përndjekurit kundërshtarë politikë të regjimit kishin marrë lejen e nevojshme për të organizuar këtë protestë nga Drejtoria e Policisë së Rrethit Tiranë, në përputhje me Ligjin Nr. 8773, datë 23 Prill 2001, “Mbi Tubimet”. Protesta filloi në mënyrë paqësore, por pastaj filluan konfrontimet midis protestuesve dhe policisë. Dhuna fizike e përdorur nga forcat e policisë solli keqtrajtimin e disa protestuesve. Sipas Zyrës së Shtypit të Ministrisë së Rendit Publik, 21 individë u dërguan në Komisariatet 1 dhe 4 të Tiranës. Sipas Shefit të Komisariatit Nr. 1, 13 të ndaluarit u mbajtën për rreth një orë, në përputhje me procedurat normale të ndalimit, dhe pastaj u lanë të lirë. Megjithatë, Kryetari i Ish të Burgosurve Politikë, Dega Tiranë, Z. Fatmir Hoxha, deklaroi, “ai dhe tetë persona të tjerë u morën me forcë nga policia dhe ishin keqtrajtuar në furgonin e policisë gjatë rrugës për në komisariat, dhe pastaj ata u mbajtën atje për rreth pesë orë”. Pas mbarimit të protestës, Drejtoria e Policisë Tiranë e konsideroi tubimin në kundërshtim me Ligjin “Mbi tubimet” dhe i kërkoi Zyrës së Prokurorisë së Tiranës të fillonte procedurat kundër katër organizatorëve të tubimit: Adem Allçi 60 vjeç, Afrim Hançi 58 vjeç, Kurt Kola 80 vjeç, dhe Fatmir Hoxha 45 vjeç, me akuzën e kryerjes së shkeljeve kriminale nën Nenet 262 dhe 223 të Kodit Penal, “Organizimi dhe Pjesëmarrja në Grumbullime dhe Manifestime të Paligjshme” dhe “Thirrjet Publike për Veprime të Dhunshme”. Ish të burgosurit politikë organizuan një protestë tjetër në 26 Prill 2004, në orën 16:00, përpara ndërtesës së kuvendit, ku ata bënë thirrje për miratimin e projektligjit “Mbi Kompensimin për Burgosje të Padrejtë të Ish të Burgosurve Politikë dhe të Ekzekutuarve në Republikën e Shqipërisë”. Protesta vazhdoi paqësore. GSHDNJ ka ndjekur problemin e ish të përndjekurve politikë për një periudhë të gjatë. Në fakt, me anë të një Letre të Hapur përpara një viti, Institucioneve Drejtuese të Shtetit Shqiptar ju kërkua të plotësonin detyrimin e tyre sipas Nenit 44, d.m.th. të zgjidhnin problemin e të persekutuarve politikë, të Kapitullit II “Mbi Liritë dhe të Drejtat e Njeriut”,

44

të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 32 Kërkesa për dëmshpërblim e ish të burgosurve politikë është një detyrim ligjor i shteti shqiptar, e përcaktuar nga Kushtetuta dhe nga Neni 57 i Kodit Penal “Llogaritja e Paraburgimit” dhe nga Kodi i Procedurës Penale Neni 268 “Kompensimi për Burgosje të Padrejtë”. GSHDNJ shpreh shqetësimin e tij rreth interesit të vakët të treguar nga shteti shqiptar dhe shtyrjen e arritjes së zgjidhjes përfundimtare për çështjen e ish të përndjekurve politikë. Megjithë ekzistencën e një pakete të plotë likgjore që mund të lehtësonte rehabilitimin dhe integrimin e ish të burgosurve politikë, institucionet shqiptare kanë demonstruar një mungesë të dukshme vullneti politik për të vepruar në këtë fushë. Projektligji "Mbi Kompensimin për Burgosjen e Padrejtë të Ish të Burgosurve Politikë dhe Personave të Ekzekutuar në Shqipëri” u hartua mbi bazën e punës së bërë nga Grupi i Punës Ndër-Institucional mbi Progresin e Vazhdueshëm në Rehabilitimin e Ish të Burgosurve Politikë, i cili u krijua me Urdhër të Kryeministrit Nr. 79 të datës 23 Maj 2003. Pas përfundimit të punës së tij, ky grup punë vlerësoi që kostot e kësaj fature ishin jashtë kapacitetit të buxhetit të shtetit dhe si rrjedhojë sugjeruan që të gjendet një zgjidhje alternative. Megjithatë, ata nuk paraqitën ndonjë alternativë. Pavarësisht vlerës shumë të madhe financiare të kompensimit, GSHDNJ mendon që një angazhim më serioz dhe i plotë i shtetit shqiptar, në bashkëpunim me shoqatat e e ish të përndjekurve politikë, do të sillte alternative të pranueshme për njohjen dhe dhënien e dëmshpërblimit. Shtyrja e kësaj çështjeje dhe shtimi i hapave të panevojshëm për miratimin e projektligjit, siçështë kërkesa e mendimit të Komisionit të Venecias në lidhje me kushtetueshmërinë e projektligjit, është thjesht një manovër për të zvarritur dhe kaluar përgjegjësinë tek organizatat institucionale jashtë Shqipërisë. Mënjanimi i hapur i kësaj çështjeje tregon papërgjegjshmëri dhe mungesë respekti për dinjitetin njerëzor që shumica qeverisëse ka ndaj këtyre njerëzve të cilët vuajtën në ekstrem gjatë regjimit komunist. GSHDNJ i shiko protestat e ish të burgosurve politikë sit ë ligjshme dhe denoncon përdorimin e dhunës nga policia. Për më tepër, GSHDNJ i konsideron çështjet penale kundër disa nga drejtuesit e shoqatave të sipërpërmendura si një vazhdim i dhunës shtetërore dhe një mohim it ë drejtave të viktimave.

3. Gjendja e Homoseksualëve

Megjithëse ligji që parandalon diskriminimin ndaj homoseksualëve është në fuqi që në vitin 1994, të drejtat e homoseksualëve vazhdojnë të dhunohen nga grupe raciste dhe nga policia.33 Më poshtë është një ngjarje të cilën GSHDNJ e ka hetuar në vitin 2003:

32

Neni 44 i Kushtetutës, "Kushdo ka të drejtë të rehabilitohet dhe/ose zhdëmtohet në përputhje me ligjin,

në rast se është dëmtuar për shkak të një akti, veprimi ose mosveprimi të paligjshëm të organeve

shtetërore". 33

Veprimet e policisë janë “homofobi”, Raport mbi shoqërimin në komisariate të një grupi

homoseksualësh, Tiranë, Shtator 2003.

45

Në 30 Gusht 2003, GSHDNJ mori një informacion që një grup homoseksualësh ishin ndaluar gjatë natës në Komisariatin e policisë Nr. 3 dhe nuk ishin informuar mbi arsyen(t) e ndalimit të tyre. GSHDNJ kontaktoi menjëherë zyrtarët e Komisariatit të policisë Nr. 3, të cilët konfirmuan faktin që një grup homoseksualësh ishin ndaluar për “verifikim”. Në orën 11.30, Kordinatori i GSHDNJ shkoi në Komisariat dhe të ndaluarit u liruan menjëherë. Kordinatori vëzhgoi që zyrtarët e këtij komisariati, duke përfshirë policët, një Inspektor Krimesh, dhe Shefin e Rendit Publik, Z. Sullaj, përdorën gjuhë vulgare ndaj individëve dhe shfaqën hapur qëndirm paragjykues. Sipas regjistrit të këtij Komisariati, “Në orën 22:40, më 29 Gusht 2003, 11 individë, të cilët ishin në afërsi të një parku pranë Ministrisë së Mbrojtjes, u shoqëruan në Komisariatin e Policisë Nr. 3 të Tiranës për “verifikime”. Ata u lanë të lirë të nesërmen në orën 11:30”. GSHDNJ arriti në përfundimin: Ndalimi dhe mbajtja e këtyre individëve ishte një shkelje ligjore. Ata kaluan trembëdhjetë orë në qendrën e ndalimit, kur maksimumi i lejuar nga ligji është 11 orë. 34 Ata u kërcënuan dhe fyen nga oficerët e policisë dhe kundër tyre u përdor dhunë e tepërt. Trajtimi i tyre ishte shumë larg standarteve minimale. Për shembull, ata nuk u lejuan të përdorin banjot.35 GSHDNJ shpreh shqetësimin e tij në lidhje me gjendjen e homoseksualëve në Shqipëri, veçanërisht mënyrën se si ata trajtohen dhe diskriminohen nga forcat e policisë. Gjatë takimeve me zyrtarët dhe zëdhënësit e policisë, GSHDNJ kërkoi një një nivel më të lartë profesionalizmi nga policia, veçanërisht në rangjet e larta, në lidhje me trajtimin dhe etikën që policia shfaqin ndaj të drejtave të qytetarëve dhe ligjit. GSHDNJ është veçanërisht i shqetësuar në lidhje me shkeljet e ligjit dhe mënyrën me të cilën reagoi Shefi i Policisë. GSHDNJ e konsideron arsyen e arrestimit të tyre, d.m.th. “verifikimin”, të pajustifikuar. Megjithëse legjislacioni shqiptar sanksionon kontrollin e identitetit, kjo kompetencë nuk duhet të ushtrohet në një mënyrë të tillë që publiku të fillojë të vejë në pikëpyetje profesionalizmin e policisë. Abuzimet me këtë kompetencë nuk do të përmirësojnë efikasitetin e punës së policisë drejt luftës së krimit dhe ruajtjes së rendit publik. Disa deklarime të njerëzve dhe oficerëve të policisë të përfshirë në këtë çështje: O.B. student nga Tirana, i cili ishte ndërmjet të arrestuarve, deklaroi: "Unë po kaloja atje (parku prapa Ministrisë së Mbrojtjes) rastësisht. Dhjetë policë na rrethuan. Ata ndaluan 11 njerëz dhe na dërguan në komisariatin Nr. 3. Oficerët e policisë mbanin erë alkol. Ne nuk u informuam mbi arsyen se përse u mbajtëm në qeli deri të nesërmen herët në mëngjes. Arsyet që dhanë ishte se unë po kaloja në një zonë që frekuentohej nga homoseksualët. Policia na mori telefonat celularë prandaj ne nuk

34

Sipas Nenit 45 të Ligjit nr. 8553, personat e shoqëruar, të cilët nuk janë të dyshuar për ndonjë vepër

penale, duhet të trajtohen ndryshe nga ata që arrestohen apo ndalohen, dhe në çdo rast ata nuk duhet të

mbahen më shumë se 10 orë. 35

Shih raportin e GSHDNJ mbi policinë dhe qelitë e paraburgimit (Gusht 2003).

46

kishim mundësi të kontaktonim të afërmit tanë deri në mesditën e nesërme. Ne u detyruam të kalonim natën duke qëndruar në këmbë në një qeli që vinte era urinë”. E. C. (i shoqëruar nga Q. C.) shpjegoi: "Ne po kalonim në një park publik pranë Ministrisë së Mbrojtjes në orën 22:40, kur pamë dy makina policie. Disa policë na u afruan dhe na urdhëruan të futeshim në makina. Një polic, i cili ishte shoferi i makinës, më goditi disa herë në këmbë dhe në stomak [shenjat ishin të dukshme]. Kur unë u ankova dhe pieta përse ai po më godiste, ai tha: “ti homoseksual qepe”. Ne u sollëm në komisariat dhe u mbajtëm gjatë gjithë natës në një qeli. Ne ishim pesë gej në dhomën e izolimit. Akoma nuk e di se sin a identifikuan që ishim të gjithë gej. Kushtet në qeli ishin të tmerrshme. Dyshekët ishin të grisur. Ne nuk na udha bukë apo ujë. Në mëngjes ne i dhamë 5.000 lek një polici dhe i kërkuam të na blente pije për ne. ai nuk na ktheu reston e parave. Ata na morën shenjat e gishtërinjve dhe fotografitë si të ishim kriminelë. Në orën 9:30, një officer policie na mori në pyetje. Ai na bëri pyetje si: “kush jeni? A je aktiv apo pasiv? Përse ishit në atë zonë, a dini që është e ndaluar?” etj. Ai më pyeti me ironi nëse Q.C. ishte aktiv apo pasiv. Një nga policët më pyeti “a paguhesh për të kryer marrëdhënie seksuale?” Unë ju përgjigja “jo”. Ai më tha : “Mos u përgjigj ashtu nëse nuk do të rrish edhe 6 orë të tjera”. Kur ne po zbritnim poshtë, një polic it ha kolegut të tij: “a poi kin këto kurvat?”. Megjithëse Sekretari i Përgjithshëm i organizatës "Gay Albania", Naser Almanak, nuk ishte në komisariatin e policisë, ai erdhi në zyrat e GSHDNJ dhe u ankua për këtë rast: “Unë mësova rastësisht që disa homoseksualë ishin dërguar në komisariatin Nr. 3 të Tiranës. Parku public në fjalë është njohur prej një viti e gjysëm si “vend ii homoseksualëve”. Kjo është hera e tretë apo e katërt që policia kreu një operacion “blitz” në këtë zonë për të kapur homoseksualët. Marrëdhëniet seksuale janë të ndaluara në zonat publike, por nuk është e ndaluar që homoseksualët të takohen atje. Policia i keqtrajton homoseksualët, përdorin gjuhë vulgare, i diskriminon ata dhe i keqtrajton fizikisht. Shpjegimi i policisë për “kontrolle identiteti” nuk është legjitim, meqënëse të gjithë të ndaluarit kishin dokumente identifikimi”. Adrian Shipa, inspektori i krimeve deklaroi në mënyrë kategorike, “Ne i ndaluam dhe i sollëm ata në komisariat për kontroll tëe identitetit dhe pastaj i lëshuam”. Pas këtij shpjegimi, ai përdori gjuhë vulgare dhe deklaroi që ata ishin homoseksualë të cilët shoqëroheshin me një jordanez, Naser. GSHDNJ kontaktoi Shefin e Rendit Publik, Pandeli Sullaj, dhe e pyeti për ndalimin e personave të sipërpërmendur. Përgjigja e tij ishte, “Po flisni për ata homoseksualët? Ata u arrestuan sepse po kryenin marrëdhënie seksuale në një vend public.” Ai e pranoi faktin që ishin vetëm 4-5 homoseksualë nga i gjithë grupi dhe të tjerët nuk kishin lidhje me ta. Ai shtoi që ata mund të krijonin një shoqatë dhe të mos kryenin marrëdhënie seksuale në vende publike. Një polic nga ky komisariat, i cili nuk donte të identifikohej, deklaroi që ligji mbi homoseksualitetin nuk ishte miratuar dhe shtoi me ironi që ata i kishin arrestuar sepse ata po bërtisnin në mes të parkut dhe prandaj po prishnin qetësinë publike. Beqir Beqiraj, i cili ishte oficeri i ngarkuar me Njesinë e Paraburgimit, mohoi akuzat e bëra nga individët e arrestuar dhe shtoi që ata ishin mbajtur në kushte shumë të mira

47

dhe ishin trajtuar njësoj sit ë tjerët. Ai shtoi edhe se sipas ligjit, individët e sjellë në komisariat nuk mund të komunikojnë më të jashtëm derisa të verifikohet identiteti i tyre.

(Rastet e përfshira në këtë raport janë investiguar nga GSHDNJ dhe organizatat e tjera të të drejtave të njeriut. Në veçanti, GSHDNJ po bashkëpunon ngushtësisht me Amnesty International në investigimin dhe denoncimin e shkeljeve.)

48

PJESA II: DHUNA SHTETERORE NDAJ GRAVE

49

1. Vështrim i përgjithshëm Periudha e gjatë e diktaturës komuniste në Shqipëri ka bërë që lufta kundër torturës dhe trajtimeve të tjera mizore, çnjerëzore apo poshtëruese të jetë një çështje mjaft e ndjeshme, jo vetëm për ligjvënësit dhe institucionet e ndryshme, por edhe për të gjithë popullin në tërësi36. Pa pasur për qëllim të përshkruajmë me hollësi situatën e torturës dhe të formave të tjera të keqtrajtimit në regjimin e kaluar të shtetit komunist, theksojmë se çështjet e torturës dhe të trajtimeve jonjerëzore ndaj grave dhe vajzave shqiptare duhet të konsiderohen si pjesë e ushtrimit të përgjithshëm të torturës dhe të formave të tjera të keqtrajtimit, në veçanti në burgje dhe në kampet e internimit. Deri në vitet ’90, Shqipëria nuk ka qenë e angazhuar ndaj instrumenteve ndërkombëtare ose të nivelit europian, si konventa europiane, prandaj të drejtat themelore të sanksionura nga kjo Konventë, përfshirë edhe ato të sanksionuara nga neni 3, shkeleshin sistematikisht. Gratë persekutoheshin në të njëjtën mënyrë si burrat dhe, nëse bashkëshorti i tyre shpallej fajtor për shkak të bindjeve të ndryshme, edhe ato vuanin përndjekjen dhe internimin së bashku me fëmijët e tyre. Qindra gra me fëmijë mbaheshin në kampet e internimit të kohës, ku liria ishte e kufizuar, strehimi mungonte dhe gjendja ekonomike ishte e mjerueshme. Mbijetesa e tyre pa ndihmën e një mashkulli në moshë madhore ishte shumë e vështirë. Rastet e rralla kur gruaja shqiptare mund t’i shpëtonte përndjekjes rezultonte në kryerjen e divorcit të padëshiruar dhe ndarjen për së gjalli të gruas me bashkëshortin dhe të fëmijëve me babanë e tyre. Aktualisht, situata ka ndryshuar në mënyrë rrënjësore37. Zakonet dhe traditat shqiptare trashëgojnë nga e kaluara disa forma të diskriminimit të gruas në familje dhe në shoqëri, por jo të tipit të torturës, apo të formave të tjera të keqtrajtimit. Dukuria e gjakmarrjes që u rigjallërua pas viteve ’90, sidomos në disa zona të vendit, ka sjellë probleme edhe për gratë, por veçanërisht për fëmijët. Gjakmarrja është bërë pengesë për një jetë normale të tyre edhe për shkak të vështirësive që sjell ngujimi i burrave dhe i fëmijëve. Rastet kur për gjakmarrje është qëlluar mbi gruan paraqiten të rralla38. Kodi tradicional, “Kanuni”, praktikohet ende në Shqipëri, veçanërisht në Veri. Fatkeqësisht, pas viteve '90, shihet një riaktivizim i këtij kodi. Qeveria ka ndërmarrë disa qëndrime për të çrrënjosur këto praktika.

36 Shqipëria kaloi një periudhë të gjatë (46 vjet) dhe të egër të diktaturës komuniste. Nuk ndiqeshin, dënoheshin, ekzekutoheshin, burgoseshin dhe persekutoheshin vetëm bartësit e ideve te kundërta me ideologjinë komuniste, por edhe familjarët e tyre. Gjatë periudhës së diktaturës rezultojnë 34.135 të burgosur politikë, të dënuar me një mesatare burgimi mbi 8.9 vjet*. Janë internuar dhe dëbuar nga familjet dhe vendet ku jetonin e punonin mbi 59 mijë veta. Diktatura ekzekutoi 6027 persona, ndërsa në burgjet e ferrit komunist humbën jetën 7022 persona. 308 persona të tjerë humbën aftesinë mendore po në këto burgje. Persekutimi shkonte deri në lidhjet farefisnore të dyta dhe të treta. Mbi një pjesë të ndjeshme të të persekutuarve janë përdorur tortura fizike, ndërsa që të gjithë edhe sot e kësaj dite ruajnë shenjat e torturës psikike. Me të drejtë pjesa dërrmuese e ish-të përndjekurve politikë në Shqipëri konsiderohen sot nga shoqëria civile si viktima të torturave fizike dhe psikologjike. Rehabilitimi shoqëror dhe ekonomik i tyre përbën një problem të mprehtë të shoqërisë shqiptare. (Marrë nga “RAPORT ALTERNATIV MBI GJENDJEN E TË DREJTAVE TË NJERIUT NË FUSHËN E VIKTIMAVE TË TORTURËS DHE PROBLEMET E ZBATIMIT TË LIGJIT MBI SHËNDETIN MENDOR, përgatitur nga Qendra Shqiptare e Rehabilitimit të Traumës dhe Torturës (QSHRT), Tiranë, 2004. 37 Shih: Arben Puto, Ndalimi i torturës dhe i trajtimit ose dënimit çnjërëzor ose poshtërues, në Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut, në përqasje me Kushtetutën e Shqipërisë”, Albin, Tirana, 2002. 38 Në qytetin e Shkodrës, në Veri të Shqipërisë është verifikuar një rast i tillë.

50

Marrëdhënia seksuale me dhunë ende konsiderohet “turp” për gruan dhe në disa raste (veçanërisht në zona rurale) passjell martesën e detyruar me përdhunuesin “për të vënë nderin në vend”39. Megjithatë, në zonat urbane, situata ka ndryshuar, por në shumicën e zonave rurale e suburbane gruaja vazhdon të jetë nën trysninë e mendësisë patriarkale. Dhjetëvjetëshi i parë i transicionit, 1990-2000, u karakterizua nga përhapja e dukurisë së trafikimit të grave dhe të vajzave me qëllim ushtrimin e prostitucionit. Në Shqipëri (Berat), më 18-19 maj 2002, u mbajt konfrenca rajonale e Rrjetit kundër Dhunës Gjinore e Trafikimit, e cila kreu analiza të rëndësishme dhe nxori disa rekomandime në lidhje me përmirësimin e legjislacionit shqiptar. Synimi ishte drejt forcimit të garancive procedurale të grave të dhunuara e të trafikuara dhe dëmshpërblimit të grave të trafikuara, si dhe parashikimit si vepër penale në legjislacionin përkatës të një figure të re krimi që parashikon vënien e personit në kushtet e skllavërisë. Në janar të vitit 2003 qeveria e Shqipërisë paraqititi për herë të parë raportin e saj për zbatimin e standardeve të konventës “Për eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit ndaj gruas” (CEDAW) e ratifikuar nga Shqipëria në nëntor të vitit 1993. Problemet e paraqitura si më të ndjeshme ishin prostitucioni dhe trafikimi i grave dhe i vajzave. Komiteti për Eliminimin e Diskriminimit ndaj Grave, pranë OKB-së, në sesionin e tij të 28-të (13-31 janar 2003), pasi dëgjoi këtë raport, dha disa rekomandime 40 . Këto rekomandime kanë udhëhequr veprimtarinë jo vetëm të mekanizmave shtetërorë, por edhe veprimtarinë e të gjitha OJF-ve që mbështetin, asistojnë dhe ndihmojnë gratë e dhunuara41. Nga studimet e kryera prej tyre, rezulton se dhuna ndaj gruas në Shqipëri, në pjesën dërrmuese të saj kryhet brenda gjirit të familjes. Të pakta janë rastet e denoncuara të dhunës ndaj gruas, ushtruar nga institucionet shtetërore apo grupet e organizuara politike. Fatkeqësisht, edhe denoncimet dhe kallëzimet që gratë kryejnë në rastet e dhunës në familje, janë të pakta. Arsyet pse gratë nuk mund të divorcohen nga burrat e tyre mund të shpjegohen me frikën nga shoqëria apo nga besimi fetar, problemet psikologjike dhe varësia ekonomike.

39 Kodi i familjes, në nenin 37, parashikon që, në rast se martesa lidhet në rrethanat kur njeri bashkëshort është nën kërcënimin e tjetrit, pa të cilin martesa nuk do të lidhej, deklarohet nul dhe e pavlefshme. Neni 38 i Kodit të familjes siguron që padia për pavlefshmërinë e martesës parashkruhet, në rast se kalojnë 6 muaj bashkëjetesë e vazhdueshme mes bashkëshortëve, nga momenti që situata e kërcënimit ka përfunduar. 40 Në këtë raport renditim vetëm rekomandimet që kanë të bëjnë me çështjen objekt raportimi: - Të përdoren më mirë ligjet ekzistuese për të kundërshtuar aktet e diskriminimit ndaj grave dhe të bëhet

një evidentim i vendimeve gjyqësore për këtë qëllim. - Të fuqizohen mekanizmat që do të punojnë për arritje efektive në zhvillimin e grave dhe të barazisë

gjinore. - Të përdoren masa që synojnë përmirësimin e gjendjes ekonomike të grave, duke konsideruar përparësi

trafikun e vajzave dhe të grave. - Të ndërmerret iniciativë ligjvënëse për dhunën në familje dhe të krijohen evidenca të rregullta për dhunën

ndaj grave, kryesisht në familje. - Të sigurohet dëmshpërblim, mbrojtje dhe akses për ndihmë ligjore ndaj grave të dhunuara. 41 Janë një varg organizatash jofitimprurëse që i kushtojnë një pjesë të madhe të veprimtarisë së tyre parandalimit dhe mbështetjes së grave të dhunuara: Qendra “Vatra e Gruas Vlonjate”, me seli në qytetin e Vlorës; “Strehëza” për gra dhe vajza të huaja e shqiptare të trafikuara, me seli në Tiranë, themeluar dhe në administrim të ICMC-së dhe IOM-it; Qendra e Këshillimit për Gra dhe Vajza, me seli në Tiranë dhe me degë në Shkodër, Pogradec, Berat, e cila drejtohet me shumë sukses nga psikologia Silvana Mirija dhe Qendra Avokatore për Gratë, me seli në Tiranë dhe me degë të saja në qytetin e Shkodrës, themeluar nga Shoqata e Grave Juriste etj.

51

Nga monitorimi i shtypit të përditshëm për vitin 2002-2003, rezulton se kanë humbur jetën si pasojë e dhunës së ushtruar brenda familjes 56 gra e vajza në të gjithë Shqipërinë. Kanë pësuar dëme të rënda shëndetësore 74 gra e vajza të tjera. Gjithsesi, vetëm rreth 5 për qind e grave të dhunuara në gjirin e familjes denoncojnë dhunën e ushtruar ndaj tyre42. Kjo përqindje e ulët e grave që kanë denoncuar abuzimin, mund të shpjegohet me nivelin e ulët të njohurive. Megjithatë, në Kodin penal nuk ekziston një dispozitë e veçantë për dhunën në familje. Aktualisht, viktimat e dhunës në familje mbrohen përmes dispozitave të përgjithshme të Kodit penal, që rregullojnë keqtrajtimet fizike, fyerjen, plagosjen, vrasjen etj. Vepra penale e kryer, duke përfituar nga marrëdhëniet familjare, përbën rrethanë rënduese43. Numri i vogël i ankesave dhe i kallëzimeve nga viktimat e dhunës në familje tregon që dhuna në familje vazhdon të konsiderohet çështje private nga publiku, gjithashtu edhe nga policia gjyqësore, e cila ushtron presion mbi viktimat për të mos bërë kallëzime. Gjykatat, gjithashtu, ndikojnë në krijimin e një apatie në familjet ku ushtrohet dhunë, pasi nuk marrin vendime të drejta ndaj kriminelëve (shkelësve të ligjit). Në mjaft raste, vendimi i marrë ndaj autorit janë gjobat, të cilat rëndojnë mbi shpenzimet e familjes. Vitin e kaluar hyri në fuqi Kodi i ri i familjes, i cili i forcon masat antidhunë ndaj grave44. U miratua ligji “Për një shoqëri gjinore të barabartë” (2004), që solli përmirësime në kuadrin e mosdiskriminimit. Ligji shqiptar “Për shëndetin riprodhues” (2003) është një ndër më modernët në Europë dhe një garant i së drejtës së gruas për të vendosur vetë për riprodhimin e saj. Gjithsesi, të gjitha këto përmirësime ligjore nuk e kanë plotësuar krejtësisht boshllëkun ligjor. Ende mungon një ligj antidiskriminim si dhe një ligj i posaçëm kundër dhunës në familje45. Në Kodin penal ekzistues nuk ka një nen të posaçëm kundër dhunës në familje, apo kundër ngacmimeve seksuale. Megjithatë, procesi i dëmshpërblimit të gruas që ka pësuar torturë ose dhunë seksuale, ose forma të tjera të keqtrajtimit, në praktikë është i vakët. Padia civile në procesin penal përdoret shumë rrallë. Faktori kryesor është mendësia sipas së cilës, “nderi nuk mund të blihet me para”, por ka, gjithashtu, edhe një sërë faktorësh të tjerë46. 42 Monitorim i shtypit i kryer nga Qendra e Gruas, 2002-2003. 43Kodi penal i Republikës së Shqipërisë, neni 50/g. 44 Kodi i familjes, në nenin 61 të tij, përmban masat urgjente. Sipas kësaj dispozite, nëse njëri nga bashkëshortët nuk shlyen detyrimet e tija/të saja dhe rrezikon në këtë mënyrë interesat e familjes, gjykata, përmes padisë së bashkëshortit tjetër, mund të të vendosë të gjitha masat urgjente të njohura ndaj tyre. Kohëzgjatja e këtyre masave nuk mund të kalojë tre vjet. Neni 62 i Kodit të familjes i siguron bashkëshortit që është viktimë e dhunës, të drejtën për të kërkuar me padi në gjykatë marrjen e masës urgjente për largimin nga banesa bashkëshortore të bashkëshortit dhunues. 45 Një draft i ri është duke u përgatitur nga disa OJF, ndërkohë që draftet e përgatitura më parë nuk janë miratuar. Qendra Avokatore e Gruas merr pjesë në grupin e punës për hartimin e këtij projektligji. 46 Faktorë të tjerë që shpjegojnë këtë fakt janë: - Prokurorët nuk mund t'u sqarojnë viktimave të dhunës në familje të drejtat e tyre për të ngritur padi civile

në procesin penal - Në gjykatë ekziston një mungesë përvoje për llogaritjen e dëmshpërblimit. - Viktimat, në rastin që kërkojnë kompensimin në gjykatë, gjenden nën presionin e dhunës.

52

2. Çështje ligjore dhe institucionale në lidhje me torturën dhe keqtrajtimin e gruas

Kuptimi i torturës, i dhënë nga Kodi penal (nenet 86-87), mbështetet mbi atë të

sanksionuar nga Kushtetuta dhe nuk lidhet posaçërisht me gratë. Legjislacioni shqiptar nuk na ka dhënë një përkufizim të torturës dhe nuk bën dallime për sa i takon mbrojtjes së shtetasve me përkatësi të ndryshme gjinore, moshe, feje etj. Përjashtim nga kjo janë rastet kur mbrojtja është e lidhur me disa cilësi të veçanta të subjektit, si mbrojtja e shtatzënisë, që përbën një cilësi natyrore të seksit femër etj. Kuptimi që i është dhënë torturës në legjislacionin shqiptar, nuk e pengon gjykatën shqiptare të klasifikojë si torturë, në bazë të neneve 86 e 87 të Kodit penal, dhunën ndaj gruas edhe kur ajo ushtrohet nga një person jozyrtar ose kur ushtrohet brenda familjes. Edhe pse është pranuar ky kuptim, në praktikën gjyqësore rastet kur aplikohen dispozitat 86 e 87 të Kodit penal, në përgjithësi janë të rralla. Në çështje të dhunës në familje mund të mos jenë zbatuar fare. Për të arritur në këtë përfundim na ka ndihmuar praktika e rasteve të qendrës sonë dhe monitorimi i vendimeve gjyqësore të gjykatave Tiranë, Shkodër,Vlorë për vitet 2000-2003. Dispozita të tilla janë aplikuar shumë pak në rastet e dhunës në familje 47 . Sidoqoftë, tortura nga subjektet zyrtare si dhe lidhjet familjare përbën një rrethanë rënduese sipas nenit 50 të Kodit penal.

Çështje në lidhje me rastin Për veprat penale të parashikuara në nenet 86 dhe 87 të Kodit penal, në lidhje

me torturën dhe trajtime apo dënime të tjera mizore, çnjerëzore apo poshtëruese, institucionet e drejtësisë hezitojnë të akuzojnë persona të veshur me fuqi zyrtare, p.sh.: oficerë policie ose nëpunës të tjerë.

Përgjithësisht, dënimi i personave të përgjegjshëm për keqtrajtim bazohet në nenin 250 të Kodit penal, i cili bëhet i mundur për veprimet arbitrare.

Hezitimi i gjyqësorit për të zbatuar nenet 86 dhe 87 të Kodit penal mund të shihet edhe gjatë klasifikimit të veprave penale në lidhje me subjektet e zakonshme të përgjegjshme. Në praktikë, megjithëse dhuna në familje, e ushtruar kryesisht nga burrat, ndonjëherë mund të cilësohet torturë, prokurorët dhe gjyqtarët ballafaqohen me vështirësi për ta cilësuar atë si të tillë. Justifikimi i tyre është mungesa e provave.

2.1 Çështjet ligjore dhe institucionale në lidhje me dhunën seksuale

Në Shqipëri, krimet seksuale, tradicionalisht, janë konside-ruar cenime tepër të rënda dhe të papajtueshme me nderin, moralin dhe respektin ndaj gruas.

Legjislacioni penal shqiptar mbron posaçërisht lirinë seksuale dhe shëndetin e njeriut, duke dënuar rëndë përdhunimin dhe krime të tjera seksuale. Kodi penal 48 , aktualisht, parashikon 9 figura veprash penale, si krime seksuale ose homoseksuale, të

47 Nga analiza e të dhënave të monitorimit të vendimeve gjyqësore në gjykatat e shkallës I, Tiranë, Shkodër, Vlorë, rezulton se dhuna në familje është ushtruar nëpërmjet këtyre veprave penale: vrasje me dashje (neni 76); vrasje me paramendim (neni 78); kanosje serioze (neni.84); plagosje të lehta me dashje (neni 89); dëmtime të tjera me dashje (neni 90); rrahje dhe disa vepra të tjera dhune; nuk ka asnjë rast të klasifikimit të veprave të dhunës ndaj gruas si torturë (studimi për dhunën në familje, pranë QAG-së). Nga vjetari statistikor i Ministrisë së Drejtësisë për vitin 2003, rezulton se gjatë këtij viti, për krimin e torturës janë dënuar vetëm 2 persona. 48 Kodi penal i RSH-së ka hyrë në fuqi në vitin 1995 dhe është amenduar disa herë.

53

cilat konsiderohen krime kundër jetës dhe shëndetit të personit, për të cilat parashikohen dënime të rënda49. Krimet seksuale dhe homoseksuale përmbahen në seksionin VI të Kodit penal, “Krimet seksuale”, i cili është një prej 10 seksioneve të kapitullit II të këtij Kodi, “Veprat penale kundër personit, krimet kundër jetës”. Krimet seksuale dhe homoseksuale janë parashikuar në të njëjtin seksion. Gjithsesi, gjenden disa dispozita të veçanta, siç është rasti në nenin 102 dhe 102/a, i cili përkatësisht parashikon rastet e marrëdhënieve seksuale me të mitur. Ato ndryshojnë vetëm për sa u përket dënimit.

Me ligjin 8733, datë 24.I.2001, i cili amendoi Kodin penal me disa shtesa dhe ndryshime, u plotësua një sistem i tërë i marrëdhënieve seksuale. Ky ligj siguron njësimin e përgjegjësisë penale për krimet seksuale ose homoseksuale, në të cilin bazohet cilësimi si veprime të kundërligjshme me dashje, që cenojnë lirinë seksuale dhe shëndetin e femrës a të mashkullit50. Në këndvështrimin bashkëkohor, Kodi penal aktual paraqitet më i plotësuari në goditjen e krimeve seksuale dhe homoseksuale, në raport me të gjitha kodet apo ligjet penale të mëparshme. Të gjitha rrethanat e veçanta në të cilat mund të kryhen marrëdhëniet seksuale ose homoseksuale me dhunë, si dhe veprat e turpshme, klasifikohen si figura krimi më vete dhe jo si rrethana të cilësuara të kryerjes së krimit51. Të gjitha veprat e klasifikuara si më sipër paraqiten krime dhe kryerja e njërit prej tyre pasohet nga dënime të rënda. Dënimet janë më të rënda nëse veprat penale kryhen në rrethana rënduese. Prej këtyre bëjnë përjashtim marrëdhëniet seksuale ose homoseksuale në vende publike. Në përgjithësi, këto vepra penale përbëjnë çështje të juridiksionit të gjykatave të zakonshme. Gjykata e Krimeve të Rënda, e krijuar në vitin 2004, ka juridiksion vetëm për rastet e konsideruara mjaft të rënda, të parashikuara në nenet 100 dhe 101 të Kodit penal, përkatësisht në rastet e marrëdhënieve seksuale ose homoseksuale me të miturat dhe të marrëdhënieve seksuale ose homoseksuale me dhunë me të mitura. Jeta dhe shëndeti i grave dhe vajzave (duke përjashtuar të miturat, të cilat gëzojnë mbrojtje të veçantë) mbrohen nga krimet seksuale përmes disa dispozitave. Marrëdhënia seksuale me dhunë me të rriturat parashikohet si figurë e veçantë krimi në Kodin penal52. Karakteristikë për këtë figurë është se ajo kryhet me anën e dhunës, e cila duhet të verifikohet përmes provave. Dhuna është elementi kryesor i figurës së 49 Krimet seksuale përbëjnë seksionin VI të kreut “Vepra penale kundër personit. Krime kundër jetës”, kreu II i Kodit penal. 50 Po aty. 51 Krimet seksuale në Kodin penal klasifikohen si vijon: - marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me të mitur (neni 100); - marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me dhunë, me të mitur të moshës 14-18 vjeç (neni 101); - marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me persona të pazotë për t’u mbrojtur (neni 102); - marrëdhënie homoseksuale me dhunë me të rritur (neni 103); - marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me kërcënim për përdorim të armës (neni 104); - marrëdhënie seksuale ose homoseksuale duke shpërdoruar detyrën

(neni 105); - marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me persona në gjini ose nën kujdestari (neni 106); - marrëdhënie seksuale në vende publike (neni 107); - vepra të turpshme (neni 108). 52 Neni 102 i Kodit penal.

54

veprës penale dhe kërkon medoemos kundërshtimin e së dëmtuarës. Përveç dhunës fizike (rrahja, goditja, të lidhurit etj.), jurisprudenca pranon edhe dhunën psikologjike. Gjithsesi, dhuna psikologjike është pranuar si provë vetëm në rastet kur ka kanosje serioze për vrasje ose plagosje të rëndë. Gjithsesi, kanosja nuk përfshin përdorimin e armëve të zjarrit, që përbën një figurë tjetër krimi (neni 104). Nga praktika rezulton, gjithashtu, se vepra penale konsiderohet e mbetur në tentativë, nëse subjekti i veprës nuk e mposht viktimën. Në rrethana të zakonshme, marrëdhënia seksuale me dhunë me të rritura dënohet me burgim nga tre gjer në dhjetë vjet. Gjithsesi, dënimi rritet në rast se vepra penale kryhet në bashkëpunim, më shumë se një herë ose kur shëndeti i së dëmtuarës dëmtohet rëndë. Dënimi më i rëndë për subjektin që kryen veprën, është nga dhjetë deri në 20 vjet burg dhe jepet kur kjo vepër ka sjellë si pasojë vdekjen ose vetëvrasjen e viktimës. Në mënyrë analoge, neni 102 i Kodit penal është shtuar me nenin 102/a të Kodit penal, i cili parashikon të njëjtat sanksione për marrëdhëniet homoseksuale me dhunë me të rritur. Në mbrojtjen e grave dhe të vajzave të rritura ndihmon edhe dispozita 105 e Kodit penal, e cila parashikon si figurë krimi marrëdhëniet seksuale ose homoseksuale duke shpërdoruar detyrën. Kjo figurë karakterizohet nga subjekte që kanë cilësi të posaçme, marrëdhënien e varësisë ose të detyrës me viktimën. Dënimi i parashikuar për këtë vepër shkon deri në tre vjet burgim. Ky nen është një dispozitë tipike që parashikon dhe dënon abuzimet seksuale të personave që përdorin dhe shpërdorojnë detyrën. Raportet e varësisë presupozohen në marrëdhëniet e punëdhënësit me punëmarrësin, por edhe lidhje të tipit të tillë, si mësues-nxënës. Viktima e këtij krimi mund të jetë edhe person i mitur, mjaft që ka mbushur moshën 14 vjeç dhe ka arritur pjekurinë seksuale. Edhe pse duket një dispozitë mjaft efikase, në praktikë përdoret rrallë, pasi në këto raste denoncimet kanë qenë të pakta. Më të pakta kanë qenë rastet e paraqitura si çështje në gjykata53. Praktika ka krijuar edhe raste që kryhen në rrethana speci-fike, të paparashikuara shprehimisht në dispozitat e mësipërme. Në rastin e paraqitur para gjykatës shqiptare, Emanuela M., shefja e financës në një kompani greke në Shqipëri, denoncoi personin B.N. se kishte tentuar të kryente me të marrëdhënie seksuale me dhunë, në zyrën e saj. Personi B.N. ishte shofer pranë Parlamentit shqiptar dhe frekuentonte mjediset e kompanisë për çështje pune private. Para gjykatës, e dëmtuara pretendoi se B.N. kishte kohë që e ngacmonte seksualisht dhe prishte reputacionin e saj pranë drejtuesve të kompanisë, duke shfrytëzuar aksesin e tij54.

Probleme që evidentohen: Gratë përbëjnë shumicën e viktimave të dhunës seksuale. Ato kanë barrën e provës në rastin kur abuzimi seksual ndodh. Gjithsesi, provat mblidhen përmes një raporti mjekësor dhe shpesh nuk bëhen hetime të menjëhershme tërësore. Për më tepër, 53 Nga vjetari statistikor i vitit 2003 rezulton se janë denoncuar 19 vepra penale për marrëdhënie seksuale me dhunë me të rritura. Janë shqyrtuar nga gjykata 12 çështje gjyqësore me këtë objekt dhe janë dënuar gjithsej 20 persona si subjekte të kësaj vepre. Nuk ka asnjë denoncim, asnjë çështje dhe asnjë të dënuar për veprën penale të parashikuar nga neni 105 i KP, marrëdhënie seksuale ose homoseksuale duke shpërdoruar detyrën. 54 Shih “ Gazeta shqiptare”, e martë, 1.II.2005.

55

dhuna psikologjike është tepër e vështirë të provohet dhe shpesh i lë autorët të pandëshkuar. Dhuna përbën elementin kryesor të veprës penale dhe, kur viktima nuk mund të tregojë prova të shenjave të dhunës, krimi nuk mund të provohet.

Në praktikë ndodh të kërkohet nga viktima pikërisht të tregojë nëse e ka provokuar apo jo subjektin e krimit.

Abuzimet seksuale për shkak të shpërdorimit të varësisë ose të detyrës mbeten shpesh të heshtura dhe të padenoncuara. Ndërkohë, pozita zyrtare shpërdorohet edhe në rastet kur nuk ka ndonjë varësi të drejtpërdrejtë.

Çështja e dëmshpërblimit përmes padisë civile në procesin penal përgjithësisht vazhdon të mos ketë vëmendjen e duhur. Kjo kërkon angazhim të madh, mjete financiare për të paguar një avokat, pasi edhe pse legjislacioni procedural e parashikon diçka të tillë, gjyqtarët nuk pranojnë shqyrtimin e padisë civile brenda procesit penal.

Në praktikë, nuk ndeshen raste të denoncimit të dhunës seksuale midis bashkëshortëve, ndërkohë që jo rrallë ajo është bërë shkak për divorcet. Kodi penal nuk parashikon dispozitë të veçantë për marrëdhëniet seksuale me dhunë mes bashkëshortëve, por, nëse bashkëshortja vendos të denoncojë dhunën seksuale të ushtruar nga bashkëshorti i saj, ajo mund t’i referohet për t’u mbrojtur nenit 102 të këtij Kodi.

2.2 Çështje ligjore dhe praktike lidhur me trafikimin e grave dhe të vajzave

a) Vështrim i përgjithshëm. Të dhëna statistikore

Shkaqet e përhapjes së trafikimit të grave dhe të vajzave në 15 vitet e fundit janë të shumta dhe lidhen me dobësinë e shtetit të ri demokratik për të goditur dukuri, si trafikimi. Në vitet 1990-2000, shoqëria shqiptare u mbërthye nga një varg problematikash, si: varfëria ekonomike, papunësia, emigrimi, lëvizja e lirë e njerëzve etj. Të motivuar nga fitimi në këtë veprimtari të kundërligjshme, trafikantët kanë përdorur forma të tilla, si: mashtrimi me premtim për punë, martesat e rreme etj. Ka pasur edhe ndonjë rast kur trafikimin e kanë mbështetur vetë familjarët e të trafikuarave, për nevoja ekonomike etj. Shumica e viktimave të trafikimit janë gra dhe vajza55 të moshës rreth 21 vjeç56. Ndërkohë, angazhimi dhe sensibilizimi i shtetit, i organiz-mave ndërkombëtarë dhe i organizatave joqeveritare kombëtare ose ndërkombëtare për të luftuar dukurinë e trafikimit në Shqipëri është rritur. Këtij angazhimi i është përgjigjur përmirësimi i vazhdueshëm i situatës ligjore. Qeveria shqiptare ka hartuar strategjinë e luftës kundër trafikimit të qenieve njerëzore si dhe ka krijuar mekanizma që të mundësojnë realizimin

55 Duke iu referuar të dhënave të Ministrisë së Rendit, dinamika e trafikimit të femrave gjatë viteve 2001-2003 paraqitet si më poshtë: - Gjatë vitit 2001 janë evidentuar 113 raste të trafikimit të femrave për prostitucion. - Për vitin 2002, për trafik të femrave për prostitucion janë evidentuar 203 raste me 298 autorë. - Për vitin 2003, për të njëjtën vepër, janë identifikuar 126 raste ku janë marrë në përgjegjësi penale 223

autorë. 56 Shih: Valentina Leskaj, Edmond Dragoti, Theodhori Karaj, Fiona Thodhri, “Shoqëria shqiptare përballë sfidave të trafikut të grave dhe të vajzave”, Tiranë, 2004, f.18-19.

56

e saj. Pranë Ministrisë së Rendit Publik ndodhet Njësia e Antitrafikimit, e cila koordinon punën e saj me Policinë e Kufirit, me Drejtorinë e Përgjithshme të Policisë dhe me struktura analoge në vende të tjera, apo me agjenci të ndryshme shërbimesh. Gjatë viteve 2000-2004 u mor një nismë intensive për ndalimin e transportimit të paligjshëm të njerëzve përmes skafeve për në Itali, që uli ndjeshëm dyndjen e trafikimit të qenieve njerëzore. Organet e policisë gjyqësore pranë Ministrisë së Rendit Publik kanë qenë të suksesshme në riatdhesimin dhe dorëzimin e femrave të trafikuara familjeve të tyre. Gjithsesi, gratë janë riatdhesuar pasi kanë siguruar informacion për identitetin e personave që i kanë shfrytëzuar. Ky informacion i hap rrugën prokurorisë dhe gjykatës për trajtimin me efektivitet të kësaj çështjeje57. Bazuar në vendimin nr.589, datë 28.VIII.2003, “Për krijimin dhe bërjen funksionale të qendrës pritëse të viktimave të trafikimit”, një strehëz shtetërore është hapur në Linzë, e cili siguron një mbështetje për viktimat e trafikimit dhe i ndihmon ato jo vetëm për goditjen e trafikantëve, por edhe nga ritrafikimi. Ndihmë të veçantë kanë dhënë edhe organizatat joqeveritare, ndërkombëtare ose kombëtare, të cilat kanë ofruar strehim, ndihmë për rehabilitimin, si dhe ndihmë ligjore për gratë dhe vajzat e trafikuara. Spikatin veprimtaritë e organizatës ndërkombëtare IOM, si dhe e strehëzave (ku spikat strehëza “Vatra” në Vlorë). Mundësimi i strehëzave pranë organizatave jofitimprurëse është realizuar si rezultat i mbështetjes financiare nga jashtë.

b) Kuadri ligjor Një varg konventash ndërkombëtare, por edhe akte të tjera që lidhen me to, qoftë drejtpërdrejt ose në një këndvështrim më të gjerë, janë ratifikuar nga Republika e Shqipërisë dhe përveç sa mund të zbatohen drejtpërdrejt, paraqesin detyrimin për të hartuar ligje kombëtare penale që ndëshkojnë trafikimin e qenieve njerëzore58. Legjislacioni shqiptar dënon vetëm trafikimin e njerëzve në përgjithësi (nenin 110/a). Kjo vepër penale konsiderohet me rrezikshmëri shoqërore të lartë dhe, në përputhje me të, caktohen masa të rënda dënimi. Ajo është përpunuar nga jurisprudenca si dhe nga

57 Shih Thoma Tutulani, revista ”Ligji, mundësi zhvillimi për gratë”, artikulli ”Prostitucioni, karakteristikat e hetimit dhe të gjykimit të tij”, Tiranë, 2003, f.33. 58 Konventa ndërkombëtare "Për ndalimin e trafikut të grave dhe të fëmijëve", përfunduar në Gjenevë, në vitin 1921 dhe protokolli amendues i saj. - Konventa "Për ndalimin e trafikut të grave në moshë madhore", përfunduar në Gjenevë në vitin 1933 dhe

protokolli amendues i saj. - Konventa "Për ndalimin e trafikut të personave dhe shfrytëzimit të prostitucionit të të tjerëve" dhe

protokolli final i saj, më 1950-n. - Konventa e Kombeve te Bashkuara "Kundër krimit të organizuar ndërkombëtar", 2000. - Protokolli "Kundër trafikimit të migrantëve me rrugë tokësore, ajrore dhe detare" që plotëson konventën e

Kombeve të Bashkuara "Kundër krimit të organizuar ndërkombëtar". - Protokolli “Për parandalimin, pengimin dhe ndëshkimin e trafikut të personave,veçanërisht të grave dhe

të fëmijëve”, që plotëson konventën e Kombeve të Bashkuara "Kundër krimit të organizuar ndërkombëtar".

- Konventa "Për eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit ndaj grave", 1979.

57

doktrina59. Sidoqoftë, ndryshime me qëllim përmirësimin e kësaj dispozite u bënë me ligjin nr.8733, datë 24.I.2001 e, më pas, me ligjin nr.9188, datë 12.II.2004. Aktualisht, legjislacioni e parashikon këtë vepër në rrethana më të rënduara kur ajo kryhet në bashkëpunim60; më shumë se një herë, apo shoqërohet me dhunë fizike; kur ka sjellë pasoja të rënda për shëndetin, apo vdekjen e të dëmtuarit dhe, që nga viti i kaluar, edhe kur kryhet nëpërmjet shfrytëzimit të funksionit shtetëror ose shërbimit publik. Në këto raste konsiderohet vepër penale e cilësuar dhe parashikon masa më të rënda dënimi61. Shtojca e Kodit penal, e miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë në vitin 2004, bëri të mundur që vepra penale e trafikimit, e kryer nga subjekte që shfrytëzojnë funksionin shtetëror ose shërbimin publik, të konsiderohet në rrethana rënduese dhe të ketë efektet e saja parandaluese apo ndëshkuese ndaj personave zyrtarë. Deri në vitin 2004 kjo rrethanë e cilësuar rënduese nuk ishte parashikuar për trafikimin, por ishte parashikuar vetëm për veprën penale të shfrytëzimit të prostitucionit me një shtojcë që i ishte bërë këtij Kodi në vitin 1999. Protokolli i Palermos “Për parandalimin, pengimin dhe ndëshkimin e trafikut të personave, veçanërisht të grave dhe të fëmijëve”, në plotësim të konventës së Kombeve të Bashkuara "Kundër krimit të organizuar ndërkombëtar”62, u ratifikua nga Shqipëria. Neni 2 i protokollit të Palermos kishte si qëllim më vete “të parandalojë dhe të luftojë trafikun ndërkombëtar të personave, duke u kushtuar vëmendje të veçantë grave dhe fëmijëve”. Mbi këtë bazë, legjislacioni penal shqiptar u amendua duke i kushtuar vëmendje të posaçme mbrojtjes së grave dhe të fëmijëve nga trafiku. Në vitin 2001, në Kodin penal shqiptar u shtua një dispozitë e posaçme që parashikon si vepër penale më vete trafikimin e femrave për prostitucion (neni 114/b) 63 . Trafikimi për prostitucion nënkupton shitblerjen e këtyre femrave në mënyrë të fshehtë, me mashtrim ose me dhunë64, për të siguruar fitime të paligjshme nga trafikantët, qofshin këto brenda vendit ose me trafikantë të shteteve të tjera fqinje.65

59 Trafikimi përfshin rekrutimin, transportimin, transferimin, fshehjen ose pritjen e personave nëpërmjet kërcënimit ose përdorimit të forcës apo të formave të tjera të shtrëngimit, rrëmbimit, mashtrimit, shpërdorimit të detyrës ose përfitimit nga gjendja shoqërore, fizike apo psikike ose dhënies apo marrjes së pagesave ose përfitimeve për të marrë pëlqimin e personit që kontrollon një person tjetër, me qëllim shfrytëzimin e prostitucionit të të tjerëve ose formave të tjera të shfrytëzimit seksual, të punës ose të shërbimeve të detyruara, të skllavërimit ose të formave të ngjashme me skllavërimin, të vënies në përdorim ose transplantimit të organeve, si dhe formave të tjera të shfrytëzimit. 60 Në gjykimin e çështjes ndaj të pandehurve H.A. dhe A.C., akuzuar për kryerjen e veprës penale të trafikimit të femrave për prostitucion, Gjykata e Krimeve të Rënda, duke vlerësuar që kjo vepër është kryer në bashkëpunim, ka vendosur si masë dënimi për secilin nga të akuzuarit shtatëmbëdhjetë vjet burg, (Tiranë, 2004). 61.Shih Kodi penal, neni 110/a, ndryshuar me ligjin 9188, datë 12.II.2004. 62 Ligji nr. 8920, dt.11.VII.2002. 63 Me ndryshimet e bëra në Kodin penal, me ligjin nr. 9188, datë 12.II.2004, titulli i dispozitës nr.114/b, “Trafikimi i femrave për prostitucion”, u ndryshua në “Trafikimi i femrave”. 64 Gjykata e shkallës së parë e krimeve të rënda, në vendimin nr. 26, datë29.IX.2004, në çështjen me objekt “Trafikim i femrave për prostitucion“ kundër B.G-së, deklaroi fajtor të pandehurin, i cili kishte trafikuar viktimën dhe, përmes dhunës fizike e psikike, e kishte detyruar të prostituonte. Në bazë të nenit 114/b-2 të Kodit penal, gjykata e dënoi të pandehurin me 16 vjet burgim. 65 Gjykata e Krimeve të Rënda, e shkallës së parë, për çështjen me objekt “Trafikim i femrave për prostitucion“ në bashkëpunim, kundër H.A.-së dhe A.C-së, në vendimin e saj nr. 3, datë 18.I.2005, deklaroi fajtor të pandehurit, pasi kishin realizuar në bashkëpunim, përmes mashtrimit për martesë, trafikimin e viktimës dhe i dënoi me nga 17 vjet burgim.

58

Historia tregon që femrat nuk janë shfytëzuar vetëm për prostitucion, por edhe për forma të tjera shfrytëzimi. Ky përfundim bëri që ligjvënësi t’i jepte kësaj dispozite karakter më të përgjithshëm duke e titulluar “Trafikimi i femrave”. Kjo dispozitë bën një përcaktim të ngjashëm me trafikimin e personave në përgjithësi. Gjithsesi, është specifike për femrat lehtësimi i praktikës gjyqësore, duke iu përgjigjur më mirë realitetit, ku pjesa më e madhe e personave të trafikuar janë gra. Nga pikëpamja procedurale, me krijimin e Gjykatës së Krimeve të Rënda (krijuar me ligjin nr.9110, 2004 dhe me seli në Tiranë), në vitin 2003, situata është përmirësuar 66. Për më tepër, Kodi penal parashikon një masë dënimi më të rëndë, e cila shkon deri në burgim të përjetshëm, kur krimi ka sjellë si pasojë vdekjen e viktimës. Duke pasur parasysh se trafikimi i femrave është një nga format më të ashpra të krimit të organizuar, Kodi penal parashikon dënime të rënda edhe për subjektet që kryejnë organizimin, drejtimin dhe financimin e trafikimit të femrave67.

c) Vështrim i praktikës gjyqësore Nga praktika e shqyrtimit të këtyre çështjeve, vihet re se:

Së pari, vepra penale e trafikimit të qenieve njerëzore konkurron shpesh me veprën penale të dhënies ndihmë për kalim të paligjshëm të kufirit, e cila, edhe kur bëhet me qëllim fitimi, drejtohet kundër kufirit shtetëror dhe regjimit të rregullt ligjor të tij. Por ato nuk mund të ngatërrohen me njëra-tjetrën, pasi vepra penale e trafikimit të personave drejtohet kundër lirisë së personit. Neni 2 i ligjit nr. 9188 emërton nenin 114/b të Kodit penal “Trafikimi i grave për prostitucion” dhe përcakton trafikimin e grave, të ngjashëm me trafikimin e personave (110/a). Neni 114 /b “Trafikimi i grave” është më i zgjeruar se i mëparshmi. Neni “Trafikimi i grave për prostitucion”, përveç elementeve të trafikimit të personave në përgjithësi, përmban edhe trafikimin e grave për qëllime prostitucioni dhe vazhdon të jetë i lidhur me veprat kriminale kundër moralit dhe dinjitetit, ndërkohë që trafikimi i personave parashikohet në seksionin VII të Kodit penal, si “Vepra penale kundër lirisë së personit”.

Së dyti, kërkohet shpejtësi e madhe në sigurimin e provës dhe në gjykimin e çështjes nga ana e gjykatës, pasi zgjatja e procesit e vendos viktimën ose dëshmitarët nën rrezikun e kërcënimeve të vazhdueshme68.

66 Gjatë vitit 2003 janë shqyrtuar nga gjykatat e shkallës së parë, 10 çështje të trafikimit të femrave për prostitucion (bazuar në nenin 114/b1 të Kodit penal), të cilat kanë përfshirë 13 vepra penale të konsumuara dhe 21 të dënuar. Po gjatë këtij viti, janë shqyrtuar nga gjykatat 4 çështje të trafikimit të femrave për prostitucion, bazuar në nenin 114/b2 të Kodit penal, të cilat kanë përfshirë 4 vepra penale dhe 5 të dënuar. Gjatë vitit 2004, në gjykatën e shkallës së parë për krime të rënda, Tiranë, janë paraqitur 18 çështje të ardhura të reja, me bazë ligjore nenin 114/b, trafikimi i femrave për prostitucion, nga të cilat kanë përfunduar tri çështje dhe kanë mbetur pa përfunduar 15 çështje. 67 Nga praktika rezulton se veprat penale të trafikimit të femrave për prostitucion dhe shfrytëzimi i prostitucionit veçanërisht në rrethana rënduese kryhet nga organizata kriminale shqiptare në bashkëpunim me organizata kriminale të shteteve të huaja. Shkak për këtë është fakt se, si prostitucioni, ashtu edhe trafikimi për prostitucion, janë vepra penale nga të cilat vijnë si pasojë përfitime të mëdha ekonomike. 68 Miratimi i ligjit për mbrojtjen e dëshmitarëve në mars 2004 ka kontribuar në luftën kundër trafikimit.

59

Së treti, ka një mangësi në praktikë të paraqitjes së padisë civile në procesin penal për shpërblimin e dëmit të ardhur si rezultat i trafikimit. Shkaqet e kësaj mangësie janë të ndryshme. P.sh., viktimat kanë frikë të ndërmarrin veprime civile ligjore në procedurat penale me qëllim që të kërkojnë kompensim, pasi kërcënohen nga organizatat e trafikantëve. Gjithsesi, në një procedim të ardhshëm civil gjyqësor, vendimi nuk do të zbatohet në favor të viktimave, sa kohë që pasuritë e trafikantëve janë goditur nëpërmjet vendimeve të sekuestrimit. Kjo lidhet kryesisht me shmangien që bëjnë viktimat nga kjo kërkesë, për shkak të rrezikut që u vjen nga organizatat që trafikojnë dhe pasigurisë së jetës së tyre. Janë të rralla rastet ku viktimat përfitojnë ndonjë shumë parash si kompensim dhe, fatkeqësisht, ato kanë nevojë për para, në mënyrë që të paguajnë për rehabilitim dhe ndihmë paraprake.

Së katërti, janë verifikuar shumë raste ku objekt trafikimi nuk kanë qenë vetëm gratë dhe vajzat shqiptare, por edhe ato të huaja. Në trafikim janë përfshirë grupet shqiptare dhe të huaja. Grupet e mëvonshme e kanë përdorur Shqipërinë si vend transiti. Avokatja e Qendrës Avokatore për Gratë, Shqipëri, S.K., ka asistuar për t'u dhënë ndihmë ligjore në proceset hetimore dhe të sigurimit të provave dy vajzave me kombësi të huaj, M.G. dhe F.S., në qytetin verior të Shqipërisë SH. Ato ishin ndaluar nga policia shqiptare pasi ishin trafikuar me qëllim prostitucioni dhe kalonin përmes Shqipërisë (janar 2002). Vajzat u riatdhesuan më 11.VI.2002, pasi akuzuan për shfrytëzim prostitucioni edhe dy policë të policisë shqiptare.Vajzat e huaja ishin trafikuar dhe shfrytëzuar për prostitucion nga dy policët. As prokuroria dhe as gjykata nuk arriti në përfundimin që këto vajza ishin trafikuar për qëllime prostitucioni. Dy policët u dënuan thjesht për shfrytëzim prostitucioni, ndërsa vajzat u riatdhesuan në vendet e tyre.

Së pesti, nga praktika e çështjeve gjyqësore, si dhe nga deklarimet e përditshme në media, rezulton se gratë janë subjekte të kryerjes së veprës penale të trafikimit të qenieve njerëzore, veçanërisht për gratë e tjera. Këto kanë tendencën të punojnë në çift ose të bashkëpunojnë me të tjerë. Ndërkohë që kanë ndodhur raste që gra të vëna nën akuzën për trafikim për qëllime prostitucioni, të kenë akuzuar punonjës të policisë për keqtrajtime dhe presione.

Merita Kola, 22 vjeç, u arrestua më 23 korrik të vitit 2004 me akuzën trafikim për qëllime prostitucioni. Në një letër që i dërgoi më vonë Prokurorit të Përgjithshëm dhe Avokatit të Popullit, ajo protestonte se ishte e pafajshme. Pas publikimit të pretendimeve të saja në shtyp, Merita Kola u lirua dhe akuzat kundër saj u tërhoqën69.

Në gusht të vitit 2004, Merita Lala, së bashku me të fejuarin e saj, Arben Lala, u ndaluan nën akuzën trafikim për qëllime prostitucioni. U liruan pas tri javësh, pasi akuzat nuk u vërtetuan dhe ata denoncuan dhunën e ushtruar ndaj tyre70.

69 "Gazeta shqiptare", 6 gusht 2004, marrë nga Raporti i Amnisty Internacional, 2005. 70 "Gazeta shqiptare", 12 gusht 2004.

60

2.3 Prostitucioni. Çështje ligjore dhe praktike lidhur me trafikimin e grave dhe të vajzave

a) Vështrim i përgjithshëm. Të dhëna statistikore

Megjithëse prostitucioni është konsideruar si vepër penale, sipas Kodit penal, ligji nuk përmban ndonjë përkufizim të prostitucionit (neni 113). Prostitucioni, një vepër penale, kryhet nëpërmjet:

Ushtrimit të prostitucionit. Shfrytëzimit të prostitucionit. Trafikimit të femrave për prostitucion. Mbajtjes së lokaleve për prostitucion.

Nga studimet e bëra dhe intervistat e marra 71 rezulton se në rrjetin e prostitucionit shqiptar janë përfshirë kryesisht vajza të mitura të moshave 13-14 vjeç72 (si më të parapëlqyerat në këtë tregti), ndërkohë që mosha mesatare e punëtoreve të seksit është 20-40 vjeç. Vlen të përmendet situata e vështirë morale, shëndetësore dhe ekonomike me të cilën ato po përballen. Karakteristikë është se gratë shqiptare e ushtrojnë prostitucionin kryesisht jashtë vendit (Itali, Greqi dhe më pak në Gjermani, Angli, Francë apo SHBA) dhe një përqindje mjaft e ulët e ushtron brenda Shqipërisë. Gjithashtu, karakteristikë tjetër është se vetëm rreth 30 për qind e tyre e ushtrojnë këtë profesion me vullnetin e tyre të lirë, ndërsa pjesa dërrmuese e tyre, pra 70 për qind, janë viktima të trafikut të paligjshëm për prostitucion. Pjesa më e madhe e femrave shqiptare detyrohen me dhunë dhe presione të karakterit të ndryshëm, prandaj rezultojnë jo vetëm subjekte të ushtrimit të prostitucionit, por edhe viktima të krimit të trafikimit73. Shqipëria nuk është vetëm vend transit, por edhe vend origjine, ku femrat shqiptare bien pre e organizatave kriminale74.

71 Studimi “Shoqëria shqiptare përballë sfidave të trafikut të grave dhe të vajzave”, i kryer nga Qendra Shqiptare për Popullsinë dhe Zhvillimin si dhe nga KEGME-ja (shoqatë greke). 72 70% e të miturave nga zonat rurale mashtrohen pas fejesave dhe martesave jashtë shtetit dhe trafikantët përfitojnë nga gjendja e vështirë ekonomike e tyre apo prejardhja dhe niveli kulturor i tyre. 73 Në gjykimin e çështjes ndaj të pandehurve H.A. dhe A..C., akuzuar për kryerjen e veprës penale të trafikimit të femrave për prostitucion, Gjykata e Krimeve të Rënda, duke vlerësuar që kjo vepër është kryer në bashkëpunim, ka vendosur si masë dënimi për secilin nga të akuzuarit shtatëmbëdhjetë vjet burg, (Tiranë, 2004). 74 Nga të dhënat e marra nga Ministria e Drejtësisë për vitin 2003, rezulton se gjatë vitit 2003, gjykatat shqiptare kanë shqyrtuar 22 raste të shfrytëzimit të prostitucionit, bazuar në nenin 114 të Kodit penal, të cilat kanë përfshirë 26 vepra penale dhe 21 të dënuar.

Ndërkaq, çështje të shfrytëzimit të prostitucionit në rrethana rënduese, bazuar në nenin 114/a, të Kodit penal, janë shqyrtuar 58 raste nga gjykatat shqiptare, të cilat kanë përfshirë 61 vepra penale dhe 73 të dënuar.

Nga të dhënat statistikore të Gjykatës së shkallës së parë të Krimeve të Rënda, për vitin 2004, rezulton se 18 raste të reja, përveç atyre të mbartura, janë paraqitur për gjykim për veprën penale trafikim femrash për prostitucion, nga të cilat 5 janë gjykuar, duke u vendosur fajësia në bazë të ligjit.

61

b) Kuadri ligjor në lidhje me prostitucionin Nga viti 1995, legjislacioni penal është amenduar disa herë, me qëllim që të godasë sa më mirë vepra penale shoqërisht të rrezikshme, që lidhen me prostitucionin75. Legjislacioni i brendshëm (dispozitat e Kodit penal, në seksionin VIII të tij, “Vepra penale kundër moralit dhe dinjitetit”, nenet 113- 115) përcakton katër figura veprash penale që lidhen drejtpërdrejt me ushtrimin e prostitucionit: ushtrimin e prostitucionit (neni 113), shfrytëzimin e prostitucionit (neni 114), trafikimin e femrave për prostitucion (trafikimi i femrave) (114/b) si dhe mbajtjen e lokaleve për prostitucion (neni 115). Gjykata e shkallës së parë, Tiranë, në çështjen me objekt “Ushtrim të prostitucionit”, kundër P.B. dhe R.SH., në vendimin e saj nr. 1232, datë 16.XII.2004, ka vendosur deklarimin fajtor të të pandehurave, pasi, me vullnet të lirë, kanë ushtruar prostitucion në mjediset e një hoteli dhe i ka dënuar me nga 150.000 lekë gjobë, e zbritur në 100.000 lekë gjobë (sipas nenit 406 të Kodit të procedurës penale). Organet e policisë gjyqësore dhe të prokurorisë kanë treguar vëmendje ndaj femrave që prostituojnë me vullnetin e tyre. Ato kanë sqaruar rolin që do të luajnë si dhe pozicionin e tyre ligjor në raport me shfrytëzuesit e prostitucionit. Në rastet kur gratë sigurojnë informacion për klientët e tyre, gjoba e vënë ndaj tyre hiqet (bazuar ne nenin 284\b të Kodit penal). Për më tepër, dispozita në vijim (neni 114)76, shfrytëzimi për prostitucion, parashikon shtytjen, ndërmjetësimin apo shfrytë-zimin e prostitucionit, duke e dënuar subjektin e krimit me gjobë ose me burgim gjer në pesë vjet. Rrethanat rënduese në kuptim të nenit 114\a, kanë të bëjnë me kryerjen e prostitucionit ndaj të miturve77, përsëritjen e së njëjtës vepër penale, shfrytëzimin e lidhjeve gjinore, përdorimin e dhunës fizike apo psikike, si dhe me organizimin e prostitucionit, qoftë individual apo në bashkëpunim, brenda apo jashtë territorit shqiptar, nga individë të thjeshtë apo persona të ngarkuar me funksione shtetërore dhe publike. Të gjitha këto elemente përmbajnë rrezikshmëri të lartë shoqërore dhe ndikojnë që në këto raste dënimi të jetë më i rëndë. Faktet kanë treguar se, pas viteve ’90, persona të ndryshëm mbajnë, shfrytëzojnë, japin me qira lokale për ushtrim prostitucioni. Kjo vepër penale parashikohet në nenin 115 të Kodit penal78, për faktin se prostitucioni dhe trafikimi për prostitucion janë vepra penale që sjellin përfitime të mëdha ekonomike.

75 Ligji nr.7895, datë 27.I.1995, është amenduar për sa u përket veprave penale që kanë të bëjnë me prostitucionin. Ligji nr.8279, datë1515.I.1998; ligji nr. 8733, datë24.I.2001 dhe, së fundi, ligji nr.9188, datë 12.II. 2004. 76 Amenduar me ligjin nr.8279, datë15.I.1998 (ndryshuar titulli dhe shfuqizuar paragrafi i dytë i tij). 77 Nga statistikat rezulton se, duke nisur prej vitit 1998 dhe aktualisht, rreth 90 për qind e femrave shqiptare janë shfrytëzuar për ushtrim prostitucioni nga tutorët e tyre nën veprimin dhe konkurrimin e rrethanave rënduese, duke pasur parasysh këtu miturinë, lidhjen gjinore burrë-grua, lidhjet kushërinj-kushërinj, lidhje të tjera familjare, dhunën psikologjike, mashtrimin e të tjera. 78 Gjykata e shkallës së parë, Tiranë, në çështjen me objekt "Mbajtje lokali për prostitucion", kundër R.I.-së, në vendimin e saj nr.1232, dt.16.XII.2004, ka vendosur deklarimin fajtor të të pandehurit, i cili, duke qenë i

62

Problemet emergjente: Qendra Avokatore për Gratë shpreh shqetësimin e saj për faktin se subjektet e posaçme që kanë kryer vepra penale të shfrytëzimit të prostitucionit, janë ndëshkuar me dënime të buta.

Rasti M. S. dhe A.P. kundër SH.U. dhe N.K. Në 15 janar të vitit 2002, dy vajza me kombësi të huaj, M.S. dhe A.P., të cilat kishin hyrë ilegalisht në Shqipëri, kanë hyrë në kontakt me dy persona Sh.U. dhe N.K., të cilët ishin efektivë të policisë të qytetit SH. Oficerët e policisë u akuzuan për veprën penale të shfrytëzimit të prostitucionit dhe u gjykuan në bazë të nenit 114 të Kodit penal, i cili e dënon këtë vepër me gjobë ose burgim deri në 5 vjet. Edhe pse gjykata ka pranuar si rrethanë rënduese faktin që të dy personat kanë qenë efektivë të forcave të policisë, realisht ky fakt nuk ka peshuar në masën e dënimit të caktuar nga gjykata. Ata janë dënuar përkatësisht me 14 dhe 24 muaj burgim79.

Shqetësim tjetër është fakti se denoncimet e rasteve të shfrytëzimit të prostitucionit nga persona të ngarkuar me funksione shtetërore dhe publike janë pothuaj të paqena.

Rasti i “Bishtit të Pallës”: Ngjarja ka ndodhur në pranverën e vitit 2003 në repartin ushtarak të Bishtit të Pallës, në qytetin D. të Shqipërisë. O.L., një vajzë 18-vjeçare, është shfrytëzuar për prostitucion për dy muaj rresht, në një nga mjediset e këtij reparti ushtarak. Procesi gjyqësor ndaj subjekteve të veprës penale ende nuk ka përfunduar, por, sidoqoftë, të gjithë të pandehurit në proces janë persona që kryejnë shërbimin ushtarak në këtë repart. Nuk rezultojnë të proceduar penalisht persona të ngarkuar me funksione shtetërore ushtarake, ndaj të cilëve janë marrë vetëm masa administrative (referuar dosjes gjyqësore në proces, pranë gjykatës në qytetin D.).

Me shfrytëzim të prostitucionit kuptojmë shtytjen, ndërmje-tësimin e femrave për të prostituar dhe marrjen e shpërblimit prej tyre për shkak të këtij aktiviteti. Gjatë vitit 2003, gjykatat shqyrtuan 22 raste të shfrytëzimit për prostitucion, bazuar në nenin 114 të Kodit penal, të cilat kanë përfshirë 26 vepra penale dhe 21 persona të dënuar; 58 raste të shfrytëzimit për prostitucion në rrethana rënduese janë shqyrtuar bazuar në nenin 114/a të Kodit penal, të cilat kanë përfshirë 61 vepra penale dhe 73 persona të dënuar.

punësuar si banakier në një hotel, ka mundësuar lejimin e përdorimit të këtij hoteli për ushtrim prostitucioni. Në bazë të nenit 115 të K.P., gjykata dha dënimin 15 muaj burg, i cili u zbrit në 10 muaj burg (sipas nenit 406 të K.Pr.P.). 79 Shih vendimin e gjykatës së rrethit gjyqësor Shkodër, dt.2.V.2002, i cili ka marrë formë të prerë, më 24.VI.2002.

63

Në vitin 2004 u paraqit një tjetër çështje për shfrytëzim prostitucioni në rrethana rënduese, bazuar në nenin 114/a/5, e cila nuk ka përfunduar ende.

3. Mbrojtja ligjore e gruas në komisariate policie dhe paraburgim

Mbrojtja ligjore e gruas në rajonin e policisë është siguruar nga ligjet ekzistuese të përgjithshme (Kodi i procedurës penale, rregullorja nr.1075, 1999, e Ministrisë së Rendit Publik, sipas praktikës së policisë shqiptare, si dhe rregullorja nr. 3750/2, datë 23.VII.2003, e Ministrisë së Drejtësisë). Duhet përmendur që rregullorja e Ministrisë së Drejtësisë e shtrin kompetencën e saj vetëm në disa komisariate, pasi pjesa më e madhe e rajoneve të policisë ku vendoset edhe paraburgimi, janë nën varësinë e Ministrisë së Rendit Publik dhe i nënshtrohen rregullores së saj të vitit 1999, e cila u hartua pas shfuqizimit të asaj të vitit 1994. Sipas mendimit të Qendrës Avokatore të Gruas, për të njësuar kushtet dhe standardet e paraburgimit, është i domosdoshëm njësimi i rregulloreve. Nga monitorimet e kryera dhe nga praktika, QAG-ja ka konstatuar se gratë merren në pyetje të paktën në praninë e dy personave. Ndodh që ky rregull të mos respektohet, rrjedhimisht, ato mund të pyeten edhe vetëm në prani të një mashkulli. Në shumë raste, gratë merren në pyetje vetëm nga burra dhe kjo për shkak se:

nuk ekziston një detyrim ligjor për marrjen në pyetje në prani të paktën të një femre dhe

numri i oficereve femra të policisë gjyqësore në komisariate është shumë më i vogël se numri i oficerëve meshkuj.

Neni 38 i Kodit të procedurës penale80 parashikon disa rregulla të përgjithshme për marrjen në pyetje, por pa përcaktuar rregulla të veçanta për pyetjen e grave. Gjatë marrjes në pyetje, sipas rregullit, asnjë person nuk zhvishet. Gratë shihen nga personat prej të cilëve pyeten, meqenëse ndodhen në të njëjtin mjedis. Deri tani, në organet e procedimit apo në shtyp, nuk ka pasur ndonjë denoncim që të na bëjë të dyshojmë për ngacmime seksuale. Për përmirësimin dhe plotësimin e statusit të gruas në paraburgim rekomandojmë ndryshime të rregullores së re të Ministrisë së Rendit për komisariatet. Në parim, njihet e drejta e ankimit të të paraburgosurave, por nuk ekzistojnë procedura të qarta ankimi për shkelje të mundshme brenda komisariateve. Rregullorja nr.1075 e Ministrisë së Rendit, që zbatohet në komisariate, vjen në kundërshtim me ligjin “Për trajtimin e të dënuarve”. Të paraburgosurat nuk kanë asnjë

80 Artikulli 38 i Kodit të Procedurës penale , “Rregulla të përgjithshme për marrjen në pyetje”: 1. I

pandehuri edhe kur është me masë sigurimi izoluese, ose kur i është hequr liria për çdo lloj shkaku tjetër, merret në pyëtje i lirë, përveç rasteve kur duhen marrë masa për të parandaluar rrezikun e ikjes ose të dhunës.

2. Nuk mund të përdoren, as me pëlqimin e të pandehurit, metoda ose teknika për të ndikuar mbi lirinë e vullnetit ose për të ndryshuar aftësinë e kujtesës ose ndryshimit të fakteve.

3. Para se të ketë filluar pyetja, të pandehurit i spjegohet se ka të drejtë të mos përgjigjet dhe se edhe po të mos përgjigjet, procedimi do të vazhdojë.

64

mundësi për të dërguar ankesat e tyre, përveç takimit me avokatin, sepse atyre nuk u lejohet mbajtja e librave, e shtypit të përditshëm, e letrave dhe e lapsave81. Kushtet e mjediseve të paraburgimit në Shqipëri nuk janë në përputhje me standardet ndërkombëtare. Dhomat e dusheve, tualetet, dhomat e ajrimit, janë të njëjta si për gratë, ashtu edhe për burrat. Problem i vazhdueshëm ka qenë mbipopullimi i mjediseve të paraburgimit82. Përveç kritikave, mund të konsiderohet shembull pozitiv situata në paraburgimin nr.313 në Tiranë lidhur me trajtimin dhe vëmendjen e veçantë që u sigurohet grave në paraburgim, si në punën edukative që bëhet me to, ashtu edhe me aktivitetet e tjera të përditshme83.

REKOMANDIM: Të zgjidhet çështja e debatuar për një kohë të gjatë në institucionet dhe shtypin shqiptar për njësimin e varësisë së të gjitha komisariateve të policisë nga Ministria e Drejtësisë dhe për krijimin e një kuadri të ri ligjor e rregullues për komisariatet e policisë. Nëse realizohen, këto masa do të përmirësojnë në mënyrë të konsiderueshme kushtet e trajtimit të grave në mjediset e paraburgimit.

4. Ekzaminimi mjekësor Sipas legjislacionit, ekzaminimi mjekësor gjinekologjik duhet të kryhet në prani të një infermiereje ose mjekeje femër.

Viktima mund të shkojë në komisariatin e policisë për të bërë denoncimin përkatës dhe aty i rekomandohet të shkojë tek mjeku ligjor. Viktimës i jepet akti i ekzami-nimit. Në rastet kur viktima shkon vetë tek mjeku ligjor, ai është i detyruar të bëjë denoncimin përkatës dhe ta pajisë viktimën me një akt ekzaminimi-ekspertimi. Përgjithësisht, në çdo procedim apo gjykim, në të cilin është i domosdoshëm mendimi i mjekut përkatës, ky i fundit thirret në gjykim me cilësinë e ekspertit. Akti i tij i ekspertimit ka vlerën e provës. Gjykata mund të thërrasë me cilësinë e ekspertit vetëm mjekët e miratuar si të tillë nga kryetari i gjykatës.

Sipas procedurës penale shqiptare, viktima nuk është palë në procesin penal, me përjashtim të rastit kur ajo ndërhyn në proces si paditëse civile. Nëse gjykata e veçon padinë civile nga gjykimi, atëherë viktima nuk është palë në proces. Kjo do të thotë që, gjatë procesit penal, viktima nuk asistohet nga një avokat dhe nuk ka të drejtë të ndërhyjë në proces me kërkesa procedurale. Si

81 Shih: Sokol Berberi, “Krahasimi i nenit 3 të KEDNJ-së me ligjin dhe praktikën shqiptare”, në "Raportin për studimin e përqasjes së legjislacionit shqiptar me Konventën Europiane të të Drejtave të Njeriut”, Tiranë, qershor, 2003. 82 Nga një vizitë e avokates A.N. të Qendrës Avokatore për Gratë, në komisariatin e policisë të Durrësit rerzultoi se, në datën 7 dhjetor 2004, në këtë komisariat kishte të paktën 230 persona të paraburgosur, nga 80 që ishte kapaciteti. Midis tyre ishte vetëm një grua. Për shkak të pamundësive që krijonte mbipopullimi dhe për faktin se ishte një e vetme, gruaja dilte në ajrim vetëm 15 minuta në javë. Rregullorja e sipërcituar e Ministrisë së Rendit parashikon të paktën 30 minuta ajrim në ditë për çdo person. 83 Komiteti Shqiptar i Helsinkit, “Paraqitja e të dhënave të dala nga vëzhgimet e KSHH-së lidhur me respektimin e të drejtave të të paraburgosurve dhe të të dënuarve”, Tiranë, 9 shkurt 2005.

65

rrjedhojë, viktima nuk ka të drejtë të zgjedhë një mjek të pavarur sipas dëshirës së saj gjatë gjykimit.

Mundësia ligjore për dëmshpërblim parashikohet nga neni 61 i Kodit të procedurës penale, “Personi që ka pësuar dëm material nga vepra penale, ose trashëgim-tarët e tij, mund të paraqesin padi civile në procesin penal kundër të pandehurit, për të kërkuar kthimin e pronës dhe kompensimin e dëmit”.

5. Burgjet dhe kushtet e mbajtjes në burg Femrat e dënuara me vendim të formës së prerë nga gjykatat shqiptare vuajnë dënimet e tyre në institucionin e vuajtjes së dënimit nr.325, Tiranë, në një seksion të ndarë nga meshkujt, ndërsa të paraburgosurat ndodhen në burgun nr.313, gjithashtu të ndara nga të paraburgosurit meshkuj. Aktualisht, në burgun nr.325 ndodhen 58 të dënuara me vendim të formës së prerë të gjykatave shqiptare. 39 të paraburgosura femra janë duke pritur për vendimet përkatëse të dënimit të tyre në burgun nr.313. Në përgjithësi, kushtet dhe trajtimi i femrave është më i mirë sesa i meshkujve: në përputhje edhe me legjislacionin në fuqi, atyre u ofrohet një trajtim i veçantë dhe u kushtohet vëmendje më e madhe. Raste të deklaruara apo të konstatuara të keqtrajtimeve apo të abuzimeve me to në vitet e fundit nuk ka pasur dhe nuk janë raportuar. Po ashtu, nuk ka pasur raste të dhunës fizike, seksuale apo të ngacmimeve të kësaj natyre nga ana e stafit. Në regjimin e brendshëm shërben vetëm personeli femër, që merret me sigurimin dhe trajtimin e të dënuarave. Personeli meshkuj shërben vetëm në regjimin e jashtëm. Pjesa më e madhe e tyre janë të dënuara apo të akuzuara për vrasje, çka tregon për rrezikshmëri në veprat penale që ato kanë kryer. Si rrjedhojë, mjaft nga këto femra, pas kryerjes së veprës penale, janë braktisur nga familjet e tyre dhe pa ndihma ekonomike. Për pasojë, trajtimi i tyre merr rëndësi dhe përparësi të veçantë, gjë që është reflektuar edhe në praktikën e deritanishme të sistemit të burgjeve84. Janë përmirësuar, gjithashtu, edhe kushtet e jetesës. Dhomat e tyre janë të pajisura me orenditë e nevojshme, kanë mjedise të veçanta për ushtrimin e riteve fetare, bibliotekë. Në përputhje me trajtimin sa më adekuat të tyre, siç parashikon legjislacioni në fuqi dhe duke marrë parasysh rrethanat e tyre familjare, sociale, ekonomike etj., atyre u janë krijuar mundësi për kryerjen e kurseve të tilla, si: kurse kompjuteri, kurse për mësimin e gjuhëve të huaja (anglisht apo italisht), si dhe kurse për aftësimin profesional të tyre dhe, konkretisht, kurse rrobaqepësie, parukerie. Falë financimit të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, në mjediset e burgut nr.325, në seksionin e grave është ndërtuar një serë lulesh ku punojnë disa nga gratë e dënuara. Në bazë të ligjit “Për të drejtat dhe trajtimin e të dënuarve”, grave shtatzëna apo që kanë fëmijë në gji, u janë krijuar kushte të posaçme. Atyre u lejohet të mbajnë fëmijët deri në moshën 3 vjeç, kohë gjatë së cilës ato qëndrojnë në mjedise të veçanta. Përveç kësaj, brenda institucionit është ndërtuar një çerdhe e veçantë me kushtet e nevojshme për nënat e burgosura dhe fëmijët e tyre. Aktualisht, aty ndodhen 3 gra me fëmijët e tyre.

84 Për më gjerë, shih: Komiteti Shqiptar i Helsinkit, “Kushtet e paraburgimit dhe burgjet në Shqipëri”, Tiranë, 2002.

66

Ato trajtohen nga mjeku i institucionit, sidomos në rastet e sëmundjeve të rënda. Në rastet kur është i nevojshëm ekzaminimi mjekësor, bëhet kërkesë që duhet të miratohet nga prokurori. Legjislacioni në fuqi parashikon se ndaj grave të dënuara, në rastet e shkeljeve disiplinore, do të zbatohen gjithmonë këto masa: qortim individual dhe vërejtje në prani të të dënuarave të tjera, duke përfshirë gratë shtatzëna apo që kanë fëmijë. Masa të tjera disiplinore janë: 1)përjashtimi nga veprimtari të veçanta në grup, deri në 10 ditë; 2)përjashtimi nga ajrosja në grup, jo më shume se 20 ditë dhe 3)përjashtimi nga të gjitha veprimtaritë e përbashkëta, deri në 20 ditë. Ndaj grave shkon deri në 10 ditë. Për këto masa, të dënuarat mbahen në kontroll mjekësor të vazhdueshëm. Bazuar në trajtimin special që kërkon gruaja, izolimi nuk është aplikuar asnjëherë.

6. Rekomandime në lidhje me gratë Autoritetet e shtetit përkatës duhet: 1. Të sigurojnë më mirë zbatimin e detyrimeve të Shqipërisë për të drejtat e njeriut që burojnë nga e drejta ndërkombëtare, duke ndërmarrë disa aksione pozitive me qëllim mbrojtjen e grave dhe të vajzave nga tortura dhe trajtime të ngjashme çnjerëzore dhe poshtëruese. 2. Të zbatojnë masa për eliminimin e praktikës të së drejtës zakonore dhe kodet e sjelljes diskriminuese kundër gruas.

Në lidhje me legjislacionin përkatës. 3. Të hartojnë dispozita të posaçme ligjore që garantojnë të drejtën e grave dhe të vajzave që mbahen nga policia, për t’u vizituar nga një mjek, nëse ata duan, përfshirë një mjek të zgjedhur prej tyre, si dhe të drejtën e grave të ndaluara për të informuar menjëherë familjen ose shokët për arrestimin dhe vendin e mbajtjes së tyre. 4. Të sigurojnë që ligjet shqiptare t’u bëjnë të mundur zbatimin e saktë, të kuptueshëm dhe të sigurt të procedurave dhe të mjeteve ligjore në lidhje me dhunimin e të drejtave të grave. 5. Të hartojnë një akt nënligjor ose së paku një kod të sjelljes së mirë për marrjen në pyetje nga policia si dhe kontrollin trupor prej saj, në përputhje me standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe në përputhje me kërkesat që dikton fakti i të qenit grua. 6. Të rishikojnë aktet që rregullojnë informacionin që duhet të përfshihet në raportet mjeko-ligjore për të dëmtuarat gra e vajza. Nisur nga problematika që reflekton situata konkrete në fushën e ekzaminimit mjekësor, ne sugjerojmë se një ligj i veçantë është domosdoshmëri. 7. Të ndërmarrin ndryshime legjislative dhe politika për parandalimin e trafikimit dhe për masa asistence për viktimat e trafikimit. T’i bëhet thirrje Shqipërisë që t’u sigurohet grave

67

dhe vajzave të trafikuara mbrojtja dhe mbështetja e nevojshme në mënyrë që t’i bëjë ato të afta të sigurojnë dëshminë kundër trafikantëve të tyre.

Trajnimi i punonjësve të policisë, prokurorëve, gjyqtarëve dhe ekspertëve mjeko-ligjorë

8. Të njihen më mirë ligjet ekzistuese që mbrojnë të drejtat e grave, mekanizmat institucionalë që inkurajojnë gratë të denoncojnë dhunimin e të drejtave të tyre dhe trajnimin e personelit të policisë dhe atij gjyqësor, dhe çdo zyrtari tjetër në qeveri që është në kontakt me shkeljen e të drejtave të grave, për t’i trajtuar rastet e dhunimit të të drejtave të grave në kuptimin gjinor. Ligji i dhunës në familje, përmes dispozitave të veçanta, duhet të detyrojë personat e përgjegjshëm, si oficerët e policisë, personelin shëndetësor, të trajnohen për probleme gjinore. Kjo kërkon ngritje cilesore dhe profesionalizëm që të lejon të bëhesh i dëshirueshëm për target-grupin e grave dhe të vajzave. 9. Zbatimi i të gjitha dispozitave të konventës “Për eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit ndaj gruas", të platformës për veprim dhe rregullave të Pekinit dhe të deklaratës "Për eliminimin e dhunës ndaj gruas", të cilat janë instrumentet më të rëndësishme ndërkombëtare për sa u përket të gjitha formave të dhunës ndaj gruas.

68

PJESA III: DHUNA SHTETERORE NDAJ FEMIJEVE

69

1. HYRJE85 Edhe pse Shqiperia ka ratifikuar Konventen mbi te Drejtat e Femijve te Kombeve te Bashkuara ne Shkurt te 1992, mungesa e iniciativave politike nga ana e qeverise bashke me mungesen e njohjes se Konventes nga stafet ne nivele lokale dhe qendrore do te thote qe konventa nuk eshte implementuar. Si rrjedhoje, shpesh abuzohet me te drejtat e femijve, dhe ne shume raste ato nuk garantohen ose mbrohen ne menyre te pershtatshme. Deshtimi i autoriteteve kombetare per te njohur te drejtat e femijeve do te thote qe iniciativat e qeverise ne kete drejtim jane vetem nderhyrje te rastit, kur duhet te ishin pjese te nje plani te koordinuar. Edhe pse, eshte ushtruar nje presion gjithnje e ne rritje nga OJF-te per te ngritur nje strukture qe te mbikqyre veprimet e qeverise ne kete drejtim, qeveria Shqiptare nuk e ka pranuar idene duke parashtruar arsye absurde. Per shembull, edhe pse femijet perbejne 40% te popullsise Shqiptare, buxheti i qeverise, qofte ai qendror qofte ai vendor, nuk i parashikojne fonde specifike per femijet. Deshtimi i qeverise per te vendosur nje sistem qe te mbroje femiijet ka kontribuar ne rritjen e numrit te rasteve te dhunes dhe abuzimeve ndaj femijeve. Ekzistenca e Administrates se Pergjithshme se Sherbimeve Sociale ne nivel kombetare nuk ka cuar ne ndryshime radikale ne lidhje me mbrojtjen e femijeve. Ne shume raste eshte vene re nje mungese e standarteve te percaktuara per mbrojtjen e femijve. Femije ne konflikt me ligjin dhe abuzimet ndaj femijve jane fenomene tronditese te Shqiperise. Edhe pse Qeveria ka implementuar nje sere reformash per te permisuar gjendjen e te drejtave te femijve ne Shqiperi, keto te fundit jane implementuar vetem pjeserisht ndersa pjesa me e madhe kane mbetur te pa efektshme. Si rrjedhoje e mungeses te burimeve, trysnia e ushtruar nga OJF-te ka qene e kufizuar dhe e pa mjaftueshme ne lidhje me implementimin e Konventes mbi te Drejtat e Femijve. Edhe pse shume sesione trainimi jane kryer ne shume qytete ne te gjithe Shqiperine, ndergjegjesimi i anetareve te OJF-ve dhe qeverise, vazhdon te mbetet i kufizuar. Refuzimi i qeverise per te dhene fonde ka kufizuar aftesite e OJF-ve per te mbrojtur te drejtat e femijve dhe per te ndihmuar ne implementimin e Konventes. Ne lidhje me torturen, dhe denime dhe trajtime te tjera si cnjerezore ashtu dhe degraduese, KKT e konsiderone situaten e femijve ne stacionet e policies, dhe dhomat e paraburgimit si mizore, c’njerzore dhe degraduese. Egziston me shume se nje raste ku torturat, denime ose sjellje te tjera mizore, c’njerezore ose degraduese jane perdorur kunder femijve. Dhuna ushtrohet gjate arrestimit te femijeve si ne publik ashtu si dhe ne rajonet e policise. Oficeret e policise perdorin torturen, veprime ose denime mizore, c’njerzore ose degraduese si mjete per te mbledhur prova per krime tre kryera nga femijet. Asnjeri prej femijeve nuk ka ngritur padi kunder policeve qe i kane torturuar sepse kane frike se mund te torturohen perseri. Dhune fizike dhe psikologjike eshte perdorur nga policet investigues ose te thjeshte kunder te miturve ne rajonet e policise ose dhomat e paraburgimit. Zyrtaret e rajoneve te

85

Ky seksion mbi te drejtate femijeve eshte pergatitur fale misioneve te shumta te mbledhjes se fakteve nga

stafi i CRCA midis 2000 dhe 2004 neper rajone policie dhe dhoma paraburgimi ne Shqiperi.

70

policise deklarojne qe asnje forme torture perdoren ose jane perdorur ne institucionet e tyre. 2. Perkufizimi i Femijes Edhe pse nuk ka nje perkufizim te qarte te termit “Femije” ne legjislacionin Shqiptar, mosha minimale per punesim, sic eshte e percaktuar ne Kodin e Punes e Republikes se Shqiperise, eshte mbi 16 vjec. Rreth moshes per fajesim kriminal, Kodi Kriminal i Shqiperise ben dallime midis nje akti kriminal dhe nje kundravajtjeje kriminale. Neni 12 i Kodit kriminal thote: Nje person mund te ngarkohet me pergjegjesi kriminale nqs, ne momentin qe ai ose ajo kryejne nje thyerje, ka arritur moshen 14 vjecare. Nje person qe ka kryer nje kundravajtje kriminale ngarkohet me pergjegjesi nqs ka arritur moshen 16 vjecare.” Me fjale te tjera, nje i mitur i cili kryen nje krim te “lehte” do te konsiderohet fajtor nqs ka arritur moshen 14 vjecare, ndersa nje i mitur qe kryen nje krim me te rende do te quhet fajtor ne moshen 16 vjecare. Ministria e Drejtesise eshte ne procesin e reformimit te legjislacionit ne lidhje me administraten e drejtesise te te miturve. Midis shume ndryshimeve, nje propozim i ri u paraqit nga Departamenti i Drejtesise per te Miturit prane Ministise se Drejtesise ne nentor 2004, i cili u aprovua nga Parlamenti Shqiptar, do te rrise moshen per pergjegjesi kriminale nga 14vjec ne 16vjec per cfaredolloj thyerje ligji te kryer nga te mitur. 3. Tortura Sic permendem dhe me larte ne Pjesen 1 te raportit, Neni 25 i Kushtetutes Shqiptare i 1998, ndalon perdorimin e tortures, ndeshkimet dhe veprimet mizore, cnjerzore dhe degraduese. Te njejtat ndalime mund te gjenden ne Nenet 86 dhe 87 te Kodit Kriminal, Neni 4 i kodit te Procedurave Kriminale te vitit 1995 dhe ne rregullore te tjera si psh. ato per trajtimin e te burgosurve dhe te ndaluarve. Megjithate, Kodi Shqiptar Kriminal nuk permban masa specifike per perdorimin e torturave kunder femijeve. Ne vazhdim, nuk ka masa qe percaktojne torturen dhe kush mund te quhet si nje ushtrues. 3.1. Praktika Ne te vertete, torturat, ndeshkimet dhe veprimet te tjera mizore, cnjerzore, ose degraduese ndaj femijeve ne rajonet e policise, dhomat e paraburgimit jane fenomene shume te shpeshta. Rastet e torturave, ndeshkimeve dhe veprimeve mizore,c’njerezore dhe degraduese vecanterisht ne rajonet e policise duhet te jete nje pjese e rendesishme e asaj cfar KKT duhet te marre ne konsiderate. Te gjithe te miturit te cilet u intervistuan pohuan qe kishin qene subjekte ndaj torturave, ndeshkimeve dhe veprimeve mizore,c’njerzore dhe degraduese gjate arrestit te tyre.

71

Disa te mitur te tjere pohuan qe kishin pesuar tortura ose trajtime te tjera te cmendura gjate kohes ne para burgim. Megjithate, ne pergjithesi trajtimi ne dhomat e paraburgimit ishte positiv. Ne te shumten e rasteve policet kishin treguar respekt dhe tolerance ndaj femijeve qe kishin nen kujdesje. Megjithate, egzistonte nje bashke kuptim midis te miturve dhe oficereve te policise qe ne nqs te miturit do te kalonin njefare limiti sjelljeje do te ushtrohej dhune ndaj tyre ne cfare dolloj momenti. 3.1.1. Raste Torture Dhe Forma Te Tjera Dhune Ndaj Femijeve Nga Oficeret E Policise.

M.C.nje djale 16 vjecar, u arrestua ne Vlore gjate veres se 2004 dhe me pas u akuzua per vrasje. M.C. anjehere nuk e pranoi akuzen dhe kembenguli gjate intervistes qe ishte denuar pa baza ligjore. M.C. i tregoje grupit te CRCA historine e tij: “Ata me futen ne furgonin e policise dhe nuk me thane se ku po shkonim. Mbas 20 min qe makina ecte ndaluam ne nje vend dhe ata me nxorren. Pastaj ata vazhdonin te me pyesnin qe nqs ai ishte vendi ku une kisha kryer krimin. Une vazhdoja ti thoja qe nuk kisha kryer asnje vrasje dhe ata vazhdonin te me godisnin me shpulla dhe shkelma. Une fillova te qaja. Nje nga policet erdhi nga mbrapa dhe filloj te me gjuante ne kurriz me shkop. Me pas nje tjeter polic me urdheroj te perkulesha dhe futi shkopin brenda meje…” Pergjate gjithe intervistes me M.C., CRCA vuri re qe ai shfaqte shenja te qarta crregullimesh stresi post-traumatik. Asnje ndihme psikologjike nuk i ishte dhene M.C ne dhomat e paraburgimit ne Vlore.

Ne Korrik 2004, Erigert Ceka, nje djale 17 vjecar, u plagos ne Rrajonin e Policise te Rreshenit. Pak dite me pas ai u akuzua per vjedhje ndaj nje qytetareje Britanike. Erigerti vdiq ne Spitalin e Tiranes 2 dite pasi policet e nisen atje per trajtime mjeksore. Autoritetet policore nuk kane dhene akoma nje version te qarte te ngjarjeve qe cuan ne vdekjen e Erigert Ceka-s. Nuk eshte akoma e qarte nqs djali vdiq sepse u zu me nje nga shoket e dhomes apo si pasoje e forces se perdorur nga oficeret e policise. Nje investigim kriminal u fillua menjehere nga Zyra e Hetuesis dhe 2 oficera policie u akuzuan per thyerje te regullave te sherbimit. Asnjeri nga shoket e dhomes te Erigert Ceka-s u hetua ose u akuzua per vrasje.

72

S.T., nje djale 17 vjecar, dhe vellai i tij me i vogel E.T., nje djale 15 vjecar u arrestuan per grabitje te armatosur ne 2004. Ata u mbajten ne dhomat e paraburgimit te Gjirrokastres pa gjykim. S.T. e ndante dhomen e tij me nje burre 52 vjecar, dhe 2 djeme te rinj te cilet ishin respektivisht 19 dhe 26 vjec. “ Policat na arrestuan ne shtepi dhe na sollen ne rajonin e policise. Ata na cuan ne zyren e njerit nga policat hetues. Atje gjendeshin 4 djem me uniforma. Na mbajten mua dhe vellain te ndare nga njeri tjetri. Policet vazhdonin te na pyesnin se ku i kishim fshehur leket dhe armen. Ne fillim,njeri me goditi me shpulle, dhe me pas nje tjeter vazhdonte te me godiste me grushta ne fytyre dhe ne kraharor. Me pas nje i trete morri nje shkop dhe me gjuante ne kurriz dhe ne kembe. I katerti me gjuante githashtu me grushta kur te tjeret u lodhen. Kjo gje vazhdoj per rreth kater ore. Une ja thashe atyre se ku ishte arma dhe ku ishin leket, por ata nuk me besuan. Me pas,pak ore me vone, gjate nates, me cuan ne zyren e Policit Drejtor te Rendit Publik, ku takova shefin e tyre. Ata me rrahen dhe goditen perseri. Fytyra ime ishte e mbuluar me gjak por atyre nuk i interesonte. Ata bene te njejtat gjera dhe me vellain tim…”

T.R. shpjegon, “ Me hodhen ne fundin e nje furgoni policie ku shefi i policise vendore dhe 3 te tjere me rrahen. Ata perdoren grushtat dhe kemben e nje karrigeje per te me rrahur per ore te tera” L.X. filloi, “kur me arrestuan isha i frikesuar nga policet sepse ishin shme te dhunshem kur me rrihnin dhe godisnin; ata me thane se donin te me jepnin nje mesim”. Me 10 Korrik 2000, Deje Malko shkoi ne Qendren e Ankesave (QA) dhe u ankua per rrahjen e djalit te saj, Fatmir Malko, nga forcat e policise diten perpara. Sipas saj: “Te Dielen 9 Korrik, djali i saj 16 vjecar, Fatmir Malko, i cili punonte si roje te “ Tre Plepa” ishte e afersi te shkolles se mesme “Petro Nini Luarasi”. Rreth ore 7 te pasdites, forcat e policise pane nje shokun e Fatmirit duke vjedhur kasetefonin e nje makine. Ai iku menjehere duke e lene kasetofonin ne duart e Fatmirit. Fatmiri vuri re qe policet po vinin ne drejtim te tij nga furgoni. Ai u largua me vrap nga frika edhe pse nuk kishte te bente fare me vjedhjen. Policet e kapen ate dhe filluan ta rrihnin. Rrahja vazhdoi ne furgonin me te cilin ai u transportua ne Rrajonin e Policise n.r. 2. dhe gjithashtu edhe kur ishte brenda ne qeli. Ai u mbajt ne burgim nga momenti i kapjes deri kur u fillua nje ceshtje penale kunder tij” Ne 9 Mars 2002, nje 12 vjecar u arrestua nga oficeret e policise dhe u shoqerua ne Rajonin e Policise N.R.1, ku u fajesua per vjedhjen e nje pjese makine. I.S u vendos ne paraburgim me te ndaluar te tjere me te medhenj se ai per rreth 8 ore. Policet nuk e lajmeruan familjen e tij duke thyer rregullat e procedures. Ne 25 Prill 2002, pasi moren informacione per keqtrajtimin e te miturit F.A., ne dhomat e izolimit te Komisariatit te Policise te Beratit perfaqesues te Grupit vizituan Beratin, ku bene te mundur takimin me avokatin e tij mbrojtes, Zt Argjir Cuko. Sipas tij, F.A. ishte ndaluar nga policia me akuzen per vjedhje, e cila kishte ndodhur tre muaj me pare. Policat nuk kishin asnje prove qe femija kishte marre pjese ne kete gje. Stafi i policise perdori forcen kunder tij, duke i kerkuar qe ta pranonte vjedhjen qe nga momenti i ndalimit policet i thyen procedurat e Kodit te Procedurave Penale per marrjen ne pyetje

73

te nje minoreni. F.A. ka nevoje per ndihmen e nje avokati mbrojtes. Grupi po ben nje denoncim prane prokurorit te zones Koma Ziu ne lidhej me keqtrajtimet e te miturit. Ne tre rastet e meposhtme, Grupi Shqiptar per te Drejtate Njeriut i beri thirrje Ministrise se Rendit Public, titullareve te Drejtorise se Policise Tirane, dhe drejtuseve te komisariateve ne Berat dhe Lezhe, per te kontrolluar keto raste flagrante te thyerjeve te te drejtave, per te nxjerre ne dukje raste te tjera te tilla, dhe per te marre masa urgjente kunder personave qe jane pergjegjes. Gjithashtu, dhe Grupi i ka kerkuar publikut te protestojne hapur dhe te denojne raste te tilla. Ceshtja e A.Serjani, Petrika dhe Mariglen Babani(2004)The Case of A. Serjani, Petrika and Mariglen Babani (2004) Policet ne kete raste morren ne pyetje femijet per dite te tera. Policet gjithashtu i shfehen ata per disa dite nga familjet e tyre te cilat i kerkonin. Deshmite e tyre ishin te detyruara nepermjet perdorimit te dhunes dhe rrjedhimisht provat e mbledhura ishin bere te pa vlefshme. Policet gjithashtu perdoren presionin psikologjik mbi femijet duke i thene qe familjet e tyre do te burgoseshin ose denoheshin nqs ata nuk do te jepnin informacione. Ata ishin rrahur dhe mbajtur larg familjes per dite te tera. Deshmia e Albano Serjanit (gjate procesit te mbledhjes se provave): Albano Serjani pohoi qe e kishin mbajtur ne Komisariatin e Policise per disa dite (pese dite) gjate procesit te hetimit. Deshmia e Agim Serjanit (babai i njerit prej femijeve) Agim Serjani pohoi ate cfare tha i biri, Alban Serjani, qe ai ishte rrahur dhe keqtrajtuar nga policia, e me pas, qe ai ishte mbajtur larg nga familja e tij(pa djenine e ketyre te fundit)per 40 dite me rradhe. Kur djali u kthye ne shtepi, ai u tha prinderve qe e kishin detyruar te jepte informacione ne favor te Zyres se Prokurorise. Deshmia e Ruzhdie Serjani (mamaja e Alban Serjanit) Ajo tha qe kur shkoi ne polici ajo pa qe Alban Serjani ishte i shokuar. Vasilika Babani tha qe femijet e saj ishin marre nga oficeri i policise gjygjesore(Genci) dhe ishin mbajtur ne komisariat per disa dite. Ne 2 Mars 2004, stafi i GSHDNJ organizoj nje takim me deshmitaret per te ndihmuar ne mbledhjen e provave. Alban Serjani, Petrika dhe Mariglen Babani moren pjese ne kete takim. Sipas Albano Serjanimit, 2 oficera policie e larguan nga shkolla dhe e mbajten per disa dite ate ne rajonin e policise. Atje Genci (nje nga oficeret e policise ligore) I tha atij “thuaj ne gjykate cfare te them une perndryshe do ti coj prinderit ne burg”. Albano Serjanimi tha gjithashtu,”Me mbajten ne rajon, dhe atje ishte nje polic emrin e te cilit nuk mund ta kujtoj, i cili me godiste me nje shkop druri, edhe pse une nuk beja asnje zhurme ose agje. Ai me godiste ne koke dhe ku te kishte mundesi. Ata me lane ne dhome per disa kohe por nuk me kujtohet per sa. Ishte shume keq atje. Kur doja te shkoja ne banje trokisja ne dere, por policet me gjuanin dhe nuk me lejonin te shkoja shumicen e kohes. Genci, polici, erdhi dhe me kercenoi qe te flisja per Gjergji Bedullajn ne gjyq qe ai me coi ne Greqi dhe me shfrytezoi, dhe gjithashtu me pyeti qe me ke isha ne Greqi. Une u

74

frikesova dhe permenda emrat e dy shokeve te mi(Petrika dhe Mariglen). Me pas ai i solli dhe ata ne burg. Une i njoh Petriken dhe Mariglenin sepse ne punonim bashke per te ngarkuar hekur etj. Ata nuk dinin asgje mbi kete ceshtje dhe u frikesuan kur me pane dhe mua atje. Me pas mu tha (nga Genci) qe do te shkonim ne Elbasan, dhe une nuk kundershtova sepse kisha frike se mos me rrihnin dhe me conin ne burg. Genci me mbajti larg nga shtepia per me shume se nje muaj; me trajtoi mire dhe me dha ushqim per te ngrene. Me detyruan qe te firmosja nje deklarim, ashtu si me tha dhe Genci qe nqs nuk do te firmosja nuk do na jepnin me ushqim dhe do burgoste prinderit e mij per gjithmone. Une nuk fola asnjehere me prinderit gjate gjithe ksaj kohe. Genci me tha qe mos ti thoja asnjerit se ku kisha qene gjate ksaj kohe. Ne gjyq thashe vetem fjalet qe me kishte thene Genci te thoja, sepse kisha frike. I pyetur sesi ishte trajtuar nga policia Petrika Babani tha: Ata, policet (Genci dhe Vangjushi), na moren ne komisariat dhe na mbajten atje per 2 jave, bashke me vellain tim. Atje u takuam per here te pare me Albanin, por ne nuk dinim asgje per cfare po fliste polici (Genci). Ai na coi ne dhomen e izolimit, ku qendruam per 2 jave. Ata na trajtuan keq. Edhe pse nuk beme asgje te keqe, policet na goditen. Policet me rrahen disa here gjate dy javeve qe isha ne burg. Ata me goditen me duar dhe grushta pa asnje lloj arsyeje. Une nuk i mbaj mend emrat e policeve. Familja ime nuk dinte asgje se si na trajtonin. Na rrahen dhunshem, dhe na detyruan me force te pranonim ate cfare Genci na tha. Ai na tha te flisnim per Gjergji Bedullan, dhe qe ai na kishte shfrytezuar ne Greqi, ose per ndryshe do te na mbante ne burg. Ne nuk dime te lexojme dhe te shkruajme; ai shkruajti dicka dhe ne e firmosem me gisht. Mbas dy javesh ata na liruan. I pyetur rreth menyres sesi e kishin trajtuar policet gjate kohes qe ishte ne Komisariatin e Policise, Mariglen Babani tha: Policet me rrahen disa here gjate qendrimit tim 2 javor ne komisariat. Une nuk i di emrat e oficereve te policise qe me rrahen. Me rrihnin dhe kur nuk beja asgje. Ata me godisnin me duar dhe grushta. Ndersa nje polic tjeter me godiste me nje shkop druri. Na rrahen aq keq dhe ishim aq te frikesuar sa pranuam gjithshka cfare polici (Genci) na tha. Ceshtja e Erigert Ceka-s (2004) Me 8 Korrik, 2004, Eriguert Ceka, i lindur me 10 Qershor 1987, mbahej ne qelite e Komisariatit te Rreshenit dhe me vone vdiq ne Spitalin Ushtarak te Tiranes. Viktima ishte arrestuar nje muaj me pare, bashke me kater shoke, dhe i akuzuar per “Vjedhje ne Bashkepunim me te Tjere”. Menjehere pasi u informua per ngjarjen ne 9 Korrik 2004, perfaqesues te Grupit Shqiptar per Mbrojtjen e te Drejtave te Njerezve udhetuan drejt Komisariatit te Rreshenit per te hetuar. Ata u takuan me oficere te Komisariatit dhe me te paraburgosur te tjere. Grupi perfaqesues gjithashtu u vu ne kontakt me prokuroret e ceshtjes ashtu si dhe me spitalin e Rreshenit. Sipas informacioneve nga Komisariati i Policise Rreshen, ne oren 17:10 te 5 korrikut, filloi nje sherr midis te E. Ceka 17 vjec dhe te paraburgosurit K. Medja, 19, i cili perfundoi ne nje sherre me grushta. Roja e sherbimit te brendshem , Gjon Reci, lajmeroj Zyren Operative. Me pas , se bashku me oficerin pergjegjes per informacionin, Viktor Shtefaragu, hyne ne dhomen n.r. 6 ku kishte ndodhur ngjarja, i moren dhe i cuan ne nje dhome hetimi. Pasi i pajtoj te dy djemte, i coi perseri ne dhomat e tyre. Gjate kthimit

75

z.Ceka rreshkiti ne korridor dhe perplasi pjesen e pasme te kokes. Vellai degjoj te renen dhe menjehere vrapoi drejt tij per ta pyetur nqs ishte mire. Ne momentin qe dhoma 6 u hap Oficeri Shtefargu ishte akoma aty. Ne oren 17.25 Drejtori i Rendit ne Komisariat, Pashk Pervata, dhe Komandanti i Toges se Eskortes i moren perseri dy te paraburgosurit ne dhomen e hetimit. Ne ate moment, Drejtori i Rendit vuri re qe Eriguerti po djersiste; Eriguerti vet ankohej per marrje mendsh dhe presion gjaku te ulet. Ceka u dergua urgjentisht ne Spitalin e Rreshenit ku u kontrollua nga infermieri P.Simoni dhe ju bene 2 serume. Sipas procesverbalit te 6 korrikut , ne 02:07 nje Oficer Informacioni dhe nje oficer qe kishte ne pergjegjesi qelite deklaruan qe nuk kishte asnje problem ne asnje nga dhomat. Ne 03:05, Roja i Brendshem, lajmeroj ne qendren operative qe E. Ceka ishte i semure. Pasi e gjeten ne gjendje asfiksie, oficeret e cuan te paraburgosurin menjehere ne Spitalin e Rreshenit. Pas konsultimit me doktoret dhe pas berjes se rrrezeve-X ne oren 05:30, u vendos qe ceka te dergohej ne Spitalin Ushtarak te Tiranes urgjentisht. Rreth ores 15:00 me 18 Korrik, 2004, Erigert Ceka u deklarua i vdekur per shkak te nje kome celebrale. Pas informacionit te marre, dhe vendosjes se kontakteve te nevojshme, dhe ne baze te vezhgimeve ne terren, AHRG konkludoi: Viktima Eriguert Ceka, bashke me vellain e tij binjak E.Ceka dhe tre shoke te tyre, te gjithe nxenes ne shkollen e mesme, u arrestuan me 5 Qershor 2004, dhe u denuan per “Vjedhje ne Bashkepunim me te Tjere”. Gjykata vendosi si mase sigurie paraburgim pa afat. Viktima, edhe pse i mitur, ishte vene ne te njejten qeli me nje adult, Z. K.Medja me te cilin ai filloi nje grindje. K.Medja ishte akuzuar per “Marredhenie te Dhunshme Seksuale ose Homoseksuale me te mitur nen 14 vjec”.sipas informacioneve te mbledhura nga AHRG, ka ndodhur vetem nje shkembim fjalesh midis te dyve, jo zenie ose cfaredo lloj nderveprimi te dhunshem midis njeri tjetrit. Ky version eshte kontradiktor me versionin zyrtar te ngjarjeve. Deri ne momentin e transferimit te tij ne dhomen e hetimeve, ne 17:10 te 5 Korrikut, viktima Ceka ka qene ne gjendje te mire shendetsore. Gjate kthimit ne qeli ka qene e dukshme qe Eriguert Ceka ka qene keqtrajtuar. Eshte pohuar gjithashtu qe zhurme shpullash dhe te goditurash jane degjuar rreth ores 17.30. Kur Eriguert Ceka arriti ne Urgjencen e Spitalit te Rreshenit, ishte ne nje gjendje asfiksie. Gjendja e tij me tej u perkeqesua dhe ne oren 3:00 te 6 Korrikut 2004, ai u paraqit ne Spitali e Rreshenit me kome celebrale(contusio capido). Sipas burimeve ne Komisariatin e Rreshenit , ne 9 Korrik, Prokurori i Zones se Rreshenit pushoi nga puna Oficerin e Sherbimit, Gjon Reci, dhe nen Oficerin e Informacionit, Viktor Shtefanaku, duke pretenduar qartesim te plote mbi ngjarjen. Ne lidhje me kete ngjarje serioze, Organizata Shqiptare per te Drejtat e Njeriut deklaron: Pavaresisht se cfare e shkaktoj vdekjen e Eriguert Ceka-a, AHRG konsideron policine fajtore per cka ndodhi ne godinat e policise. Burime te besushme kane pare anetare te Komisariatit te Rreshenit duke i shkaktuar plaget, te cilat cuan ne vdekjen e Cekas. Ky incident ve ne dyshim profesionalizmin, pergjegjesine dhe rolin e Policise se Shtetit. Me keqardhje, AHRG zbuloi dhe nje here qe Komisariati i Rreshenit vazhdon te perdore dhune e cila rezulton ne vdekjen e te paraburgosurve, sic qe dhe ngjarja serioze qe ndodhi me 11 Mars, 2001 ku perfshihej Gjon Gjonaj.

76

Eriguert Ceka qendroi ne paraburgim ne kete Komisariat me persona adulte te akuzuar per thyerje te renda ligjore, gje e cila eshte ne kundershtim me Konventat Nderkombetare te ratifikuara nga Shqiperia dhe ligjet vendase, te cilat qartesojne ndarjen e te paraburgosurve te mitur nga kategorite e tjera te personave ne keto strukture. Rekomandimet e KB percaktojne qartesisht, “te miturit e paraburgosur duhet kategorikisht te qendrojne te ndare nga adultet”. Neni 9 i rregullave “Mbi organizimin dhe funksionimin e Sistemit te Burgjeve” gjithashtu thekson kete gje. Pervec sensiblizimit dhe kerkesave nga Ministria e Mbrojtjes dhe ajo e Rendit Publik, asnje mase serioze nuk eshte nderrmare. Kjo paveprueshmeri con ne dobesimin e reputacionit te shtetit Shqiptar ne lidhje me garantimin e te drejtave themeltare dhe lirive te individit. Ne lidhje me cka me siper , Organizata Shqiptare per te Drejtat e Njeriut publikisht: Kerkon qe Ministri i Rendit Publik, Z. Igli Toska, te nderrmare masa te menjehershme ndaj personave te pergjegjshem per kete ngjarje. Kryeministri duhet te merret seriozisht me problemin e perdorimit te dhunes nga forcat Policise se Shtetit dhe te siguroj qe autoritet pergjegjese te lejojne aksesin ne informacione dhe fakte, gjithashtu te ndermari masa drastike ndaj cdo zyrtari ose oficeri te Policise te Shtetit te cilet dhunojne te drejtat njerezore. I kerkoi Prokurorit te Pergjihshem, Z. Theodhori Sollaku, te perdori autoritetin e tij qe fajtoret te vihen perpara drejtesise. Gjithashtu kerkoi qe Ministri i Drejtesise, Z. Fatmir Xhafa, te nderrmari masa te menjehershme per situaten ne institucionet e paraburgimit, duke i perkushtuar kujdes te vecante ndaj te miturve, dhe te veproj keshtu ne perputhshmeri me legjislacionin dhe Konventat Nderkombetare. 3.1.2. Raste Perdhunimi Dhe Abuzimesh Seksuale Ndaj Te Miturve A.SH. dhe G.M ishin te dy 17 vjec kur u abuzua me ta seksuallisht ne Dhomat e Paraburgimit ne Sarande ne Qershor 2002. Ata qendronin ne te njejten qeli me 7 te paraburgosur te tjere meshkuj: nje i mitur i cili ishte 16 vjec, dhe gjashte adulte midis 20 dhe 27 vjec. Te dy viktimat ishin 18 vjec kur ekipi i CRCA-s intervistoi. A.SH i tha ekipit qe ishte perdhunuar vazhdimisht gjate nje periudhe 3-4 mujore, ndersa G.M mohoi qe ishte abuzuar me te seksualisht. Abuzimi eshte konfirmuar dhe nga F.S, i cili ishte e te njejten qeli gjate periudhes se abuzimeve. F.S i tregoi historine e tij ekipit te CRCA:

“Mua nuk me kane ngacmuar ose abuzuar seksualisht gjate 6 muajve ne paraburgim. Por, dy djemte te tjere,A.SH dhe G.M, i kane perdhunuar ne prezencen time me kujtohet qe erdhen dy djem te rinj ne qeli, njeri 20 dhe tjetri 27 vjec. Ne ishim 9 veta ne qeli. Nje nate i moren te dy djemte, i zhveshen dhe kryen marredhenie me ta. Edhe pse te dy po qanin asnjeri nuk erdhi ti ndimonte. Djemte me te rritur me pyeten nqs doja te beja seks me ta, por une nuk e bera asnjehere. Te gjithe djemte e tjere(6 adulte) bene seks me ta. Kjo gje vazhdoj per rreth 2-3 muaj. Oficeret e policise e dinin per kete gje

77

dhe nuk bene asgje. Vetem kur nje Drejtor i ri i Rajonit erdhi, policet ndryshuan qelite per A.SH dhe G.M.”

Gjate kesaj kohe A.SH i tregoi CRCA: “Ishin dy djem njeri 20 dhe tjetri 27 vjec. Nje nate, rreth ores 2 te nates ata me detyruan te beja seks me ta. Une i thashe te ndalonin por asnjeri nuk ndaloi. Ata do ta shohin cfare do ti ndodhe kur une te dale prej ketej…une asnjehere nuk ju ankova policeve sepse do te kishte qene e turpshme per mua.” CRCA paraqiti ceshtjen Autoriteteve Policore ne Sarande, duke perfshire dhe oficeret e policise qe punojne ne Qendren e Paraburgimit. Nuk ka asnje fakt qe ndonje polic te jete marre me ankimin e ndonje te mituri per abuzime seksuale ose perdhunime. Pyetjes se nqs dinin dicka rreth faktit qe te mitur po kryenin marredhenje me adulte, ata ju pergjigjen “Jo”. Kur ekipi i pyeti policet qe pse i kishin larguar A.SH dhe G.M nga qelia ata ju pergjigjen se, qe te dy te miturit ishin ankuar se nuk mund te rrinin me ne ate qeli. Largimi i te miturve nga qelia ndodhi vetem pas tre muajsh qe abuzimet seksuale kishin filluar. Nuk u ndermor asnje veprim as nga te miturit ose nga autoritet e policise, derisa CRCA paraqiti nje ankese. Ne 2004, Ministria e Brendshme nisi nje hetim te brendshem pasi CRCA e kishte bere ceshtjen publike por as faktet dhe as perfundimet e ketij hetimi nuk u bene publike. Ne kundershtim, hetimi nuk zbuloi raste abuzimesh seksuale ndaj te miturve ne qendrat e paraburgimit. Megjithate, eshte shume e veshtire te mbledhesh informacione te sakta mbi kete gje sepse shumica e te miturve ndihen ne siklet ose te turperuar te flasin rreth ketyre ceshtjeve. Nje nga pyetjet e bera nga CRCA autoriteteve policore dhe te miturve ishte se, a jane te miturit seksualisht aktive ne Qendrat e Paraburgimit. Policet e mohuan kete mundesi. Nje nga Oficeret e Policise ne Gjirokaster tha: “Ne duhet ti kontrollojme qelite cdo 10 min. do te ishte shume e veshtire per te miturit te kryenin marredhenje me veten e tyre ose me dike tjeter ne qeli. Shumica e ketyre djemve as nuk e dine se cfare eshte seksi…” Me tej, asnje informacion nuk eshte bere i disponueshem per te miturit ne qendrat e paraburgimit, ne lidhje me seksin dhe semundjet seksualisht te transmetueshme (SST), duke perfshire dhe AIDS. 3.2. Procedurat e Ankimeve Edhe pse Kodi i Procedures Penale i lejon nje personi te ankohet nqs ai/ajo eshte nje viktime e dhunes, keto procedura jane te komplikuara te veshtira qe nje femije ti ndjeke pa nje ndihme te pershtashme. Vecanerisht ne raste kur tortura, ndeshkime dhe veprime te tjera mizore, c’njerzore dhe degraduese kane ndodhur ne rajonet e policise ose ne qendrat e paraburgimit. Procedura nuk eshte e ndjeshme ndaj femijeve kur behet fjale per torture ose forma te tjera dhune ne institucionet publike. Shqiperia nuk ka nje strukture te pavarur (dicka te ngjashme me nje ombudsman e cila egziston ne shume shtete Evropiane te tjera.) per te hetuar ankimet per torture dhe keq trajtimet. Kjo gje e ben te veshtire per te gjithe, vecanterisht femijet, te dorezojne nje ankese ndaj autoriteteve. Eshte pothuajse e pamundur per nje femije te kerkoje mbrojtje

78

ligjore pa prezencen e nje zyrtari te pershtatshem per mbrojtjen e femijeveose te nje adulti. Edhe pse qeveria ka detyrimin ti ofroje asistence ligjore atyre qe nuk e kane mundesine, ne te shumten e rasteve kjo asistence i ofrohet vetem femijeve qe jane ne konflikt me ligjin. Duhet permendur gjithashtu qe organizatat per mbrojtjen e te drejtave te njerezve dhe mediat ka luajtur nje rol madhor ne sjelljen e ceshtjeve ne vemendjen e publikut, gjykatave dhe qeverise. Megjithate , fakti qe komisione te pavarura nuk i kane ndjekur kurre keto raste torturash,sjelljesh dhe ndeshkimesh c’njerzore,mizore dhe degraduese, tregon qe ka nje mungese te vullnetit politik nga ana e autoriteteve per te ndaluar torturat, sjelljet dhe ndeshkimet c’njerzore, mizore dhe degraduese. 4. Femije ne Konflikt me Ligjin Meqenese nuk egziston drejtesia e te miturve, eshte e veshtire per institucionet te kuptojne cilat jane rolet e tyre ne administrimin e drejtesise te te miturve. Egziston nje konflikt dhe nje mungese koordinimi midis Ministrise se Rendit Publik dhe Ministrise se Drejtesise. Edhe ne nivele ministeriale ose ne gjykata, egziston nje njesi koordinimi e cila mund te mbante pergjegjesine per ceshtjet rreth te rinjve ne sistemin gjygjsor. Kjo mungese koordinimi dhe mungese informacioni midis gjithe aktoreve e bene shume te komplikuar procesin i cili eshte i paqarte dhe i veshtire per tu kuptuar per shume te mitur. Me poshte gjendet nje pershkrim i shkurter i institucioneve qe merren ne menyre direkte me drejtesine e te miturve. 4.1. Struktura, Organizimi i Sistemit 4.1.1. Ministria e Drejtesise Ministria e Drejtesise (MD)eshte pergjegjese per te gjithe politike-berjen dhe menaxhimin e sistemit te burgjeve ne Shqiperi. MD eshte gjithashtu pergjegjese per qendrat e paraburgimit ne Tirane dhe Vlore. Qe prej Prillit te 2003, MD-se ju dha pergjegjesia per te gjithe sistemin e paraburgimit por per shkak te mungeses se fondeve, transferimi i kesaj pergjegjesie duhet te ndodhe akoma. Ne Prill te 2005, qendra e vetme e paraburgimit mbi te cilen MD kishte kontrroll ishte ajo e Vlores. Nje Drejtori e re e Drejtesise te te Miturve u formua ne MD, por qellimi i saj eshte ende i paqarte. Drejtoria e Pergjithshme, e cila eshte pjese e MD, ka pergjegjesine e menaxhimit te te gjitha burgjeve ne Shqiperi, duke perfshire dhe ato per te miturit. Secili burg ka nje Drejtor, i cili eshte nje post qe supozohet te jete nje post civil. Megjithate, shumica e drejtoreve dhe stafeve te burgjeve kane te kaluar prej ushtarakesh ose policesh. 4.1.2. Ministria E Rendit Publik Ministria e Rendit Publik(MRP) ka pergjegjesi per politike-berjen ne pergjithesi, sigurine e brendshme te shtetit, duke perfshire kufijte, dhe menaxhimin e rajoneve te policise dhe qendrave te paraburgimit. Keto autoritete perputhen me ato te Drejtorise se Pergjithshme te Policise. Kohet e fundit nje Seksion Femijesh u formua ne Ministri.

79

Detyra e saj eshte te monitoroje situaten e kriminalitetit te te miturve ne vend dhe te kujdeset e te mbroje adoleshentet te cilet jane viktima te krimeve. Ky seksion eshte vetem ne fillimet e tij prandaj eshte shume heret per te vrojtuar punen e bere deri tani. Qellimi kryesor i ketij seksioni per 2005 eshte te vendosi nga nje Seksion Femijesh ne cdo Drejtori Policie. 4.1.3. Trainime per oficeret e policise mbi ceshtjet e te drejtave te femijeve Shume pak prej oficereve te policise qe CRCA ka takuar kane marre pjese ne trainimet e CRC ose te HR. Edhe pse shume trainime jane bere nga OJF-te, perfshire dhe CRCA, nuk ka pasur percjellje te njohurive nga oficeret e larte ne nivelet me te uleta te forcave te policise. Edhe pse trainimi i HR eshte pjese formale e trainimit te Shkolles se Policise, kurset ne CRC jane te nevojshme. Si rezultat, oficereve te policise kane mangesi ne ndjeshmeri dhe respekt ndaj femijeve dhe te drejtave te tyre. Per shkak se forcat e policise nuk ofrojne sesione trainnimesh te brendshme, oficeret e policise kane mundesi te pakta te permiresojne njohurite e tyre mbi CRC dhe HR, aftesite komunikuese, sjellje etj. 4.2. Procedurat Gjygjesore 4.2.1. Gjate Arrestit a) Sipas Nenit 28.2 te Kushtetutes se Shqiperise,”personi te cilit i eshte marre liria, sipas Nenit 27(2)(c), duhet te paraqitet perpara nje gjykatesi brenda 48 oreve nga momenti i arrestimit”. Ky rregull i aplikohet te gjitheve perfshire dhe femijet. Me saktesisht, cdo rajon policie ka nje ose me shume qeli ku ligj thyesit mbahen per nje kohe maksimale prej 96 oresh. Brenda kesaj periudhe kohore, Gjykata e Shkalles se Pare duhet te vendose nese i mituri duhet te mbahet ne paraburgim ose te te leshohet. Procedura normale eshte qe, brenda 48 oreve nga arresti, gjygji duhet te vendose mbi te ashtequajturen mase sigurie. Ne raste qe, gjygji vendos te mos ta coje personin ne qendren e paraburgimit, mund te aplikohen tre masa te tjera(Neni 28§2i Kushtetutes se Shqiperise):

a) Liri (hetimi kriminal vazhdon) b) Praqitje e detyruar (personi duhet te paraqitet ne nje dite te caktuar ne zyren e

prokurorit vendor) c) Arrest shtepie (nje oficer policie vendose normalisht te qendroi te dera. Ne disa

raste, e gjithe shtepia vihet nen ruajtje.) b) Sipas Nenit 28 te Kushtetutes se Shqiperise, cdo person duhet ti, kur e kupton, behen te qarta te drejtat e tij/saja,” Cdo personi te cilit i merret e drejta e lirise duhet te vihet ne dijeni menjehere, ne nje gjuhe qe ai e kupton, per arsyen e kesaj mase, si dhe per akuzat egzistuese kunder tij. Personit te cilit i eshte marre liria duhet te informohet qe nuk ka asnje detyrim te bej ndonje deklarate dhe ka te drejten te komunikoje menjehere me nje avokat. Atij duhet ti jepet gjithashtu mundesia te ushtroje te drejtat e tij. Asnje prej te miturve, qe CRCA takoi ne rajonet e policise dhe ne qendrat e paraburgimeve ishte informuar per te drejtat e tij. Ne te gjitha ceshtjet e vezhguara per

80

kete raport, asnje nga te miturit nuk ishte informuar per te drejtat e tij nga autoritet perkatese madje dhe ne fund te procesit gjygjesor. Sipas Nenit 35 te KPK ne ndihme te mbrojtesit te te miturit, policet jane te detyruar menjehere dhe gjate gjithe procesit gjygjesor ti japin ndihmen e nje avokati dhe te lajmerojne familjen e tij/saj. Perseri , familjet e te miturve qe CRCA intervistoje nuk ishin lajmeruar dhe as femijet nuk kishin perfituar nga ndihma e nje keshilltari juridik. Ne shume raste, oficeret e policise do te kontaktonin nje avokate mbrojtes kur femija duhej te dilte para gjygjit qe ti behej e njohur qe ai/ajo paraqiste nje rrezik. c) Per te miturit, gjuha e te cileve nuk eshte Shqipja, kane te drejten te flasin, te intervistohen dhe te mbrohen ne gjuhen e tyre. Ne fakt, Neni 8 ne lidhje me perdorimin e gjuhes Shqipe pohon, “ne te gjitha shkallet e veprimit duhet te perdoret gjuha Shqipe” dhe qe “personat qe nuk e dine Shqipen duhet te perdorin gjuhen e tyre dhe, nepermjet nje perkthyesi, te gezoj te drejten e informimit rreth provave dhe veprave dhe vazhdueshmerise te procedurave”. Asnje nga te miturit e intervistuar nga CRCA nuk e kerkoi kete ndihme; si rrjedhoje asnje thyerje nuk ishte raportuar. Pavaresisht qe CRCA vuri re qe ne praktike policat nuk jane te afte te veprojne me te tilla ceshtje. Per me teper, ata nuk kane resurset e mjaftueshme per te disponuar perkthyes ne momentin e arrestimit. d) Neni 41 ben fjale per verifikimin e moshes te te mbrojturit dhe rendesise se berjes se ksaj gjeje kur femijet perfshihen ne sistemin kriminal. Ky nen i detyron autoritetet te bejne verifikimet e nevojshme dhe,nqs eshte e nevojshme, te sjellin nje ekspert, ne cfare do shkalle te procedurave kur egziston nje arsye qe te mendohet qe i dyshuari mund te jete nje i mitur. Ai gjithashtu pohon qe, “kur, edhe pas verifikimeve dhe ekspertizes, ka akoma dyshime ne lidhje me moshen e te dyshuarit, presupozohet qe ai te jete i mitur”. Ne praktike, policat perballen me veshtiresi ne lidhje me verifikimin e moshes te te miturve sepse te miturit kane frike nga oficeret e policise te shumten e rasteve keshtu qe ata refuzojne te japin moshen dhe adresen e tyre. CRCA ka gjetur me shume se nje raste ku oficeret e policise kane perdorur dhunen ndaj te miturve per te marre keto informacione. 4.2.2. Procesi Gjyqesor Egziston nje kontradikte midis udhezimeve per gjykimin e te miturve ne Kodin e Procedurave Kriminale (KPK) dhe me realitetin sesi gjygjet zhvillohen. Neni 13(4) i KPK thote qe gjygjet e te miturve duhen te trajtohen nga seksione te vecanta, te cilat percaktohen ne Gjykaten e Shkalles se Pare, dhe te vendosura nga nje Dekret i Presidentit te Republikes. Gjithsesi Presidenti duhet akoma te vendose per formimin e seksioneve te tilla. Si pasoj, ceshtjet e te miturve vazhdojne te zhvillohen nga nje gjykate/gjykates normal, dhe duke perdorur te njejtat menyra ashtu si dhe ne gjygjet ndaj adulteve. Ne fillimet 2004, Gjykata per Krimet e Renda u krijua ne Tirane. Mandati i tyre eshte qe te merren me ceshtje, te cilat e kane denimin mbi 15 vjet burgim. Deri me sot, dy te mitur jane gjykuar ne keto Gjykata. Kjo gje eshte problematike per shkak se gjykatesit kane mungesa ne sensibilitet dhe ne trajnim rreth KPK ose standarteve te tjera te te drejtave te femijeve. Kjo mungese e sensibilitetit eshte nje problem gjeresisht i shperndare midis gjykatesve ne Shqiperi. Ne shume raste, gjykatat kane vendosur per burgim deri ne gjashte vjet te te miturve per vjedhjen e nje telefoni celular.

81

Si nje pjese e Strategjise Kombetare per Femijet ne Shqiperi e shpallur ne 200186, qeveria premtoj specifikisht qe do krijonte nje Gjykate te Miturish, megjithate, ky institucion akoma nuk eshte krijuar. Per me teper, nuk eshte e qarte nqs nje institucion i tille do te krijohet ne nje te ardhme te afert ose qeveria do te zgjedhi te mos ta mbaje premtimin. Duket sikur Ministria e Drejtesise parapelqen krijimin e nje seksioni te miturish brenda Gjykates se Shkalles se Pare. Nje problem madhor qe doli ne Tetor 2004 ishte vendosja e avokateve nga Zyra e Prokurorise. Qeveria eshte e detyruar ti jape ndihme ligjore cilido individi i cili nuk mund te paguaj per ndihme ligjore ne nje process penal. Procedura kerkon qe avokatet te regjistrojne veten e tyre ne nje liste avokatesh, e cila ndodhet ne zyren e prokurorit. Me pas, nqs nje ceshtje shfaqet perpara nje prokurori, ai/ajo do te therrasin nje nga avokatet ne liste qe te veproje si keshilltar per te pandehurin. Fatkeqsisht, ne shume ceshtje te rishikuara nga CRCA, shume prej avokatve negociuan te gjitha procedurat dhe ceshtjet e tjera ligjore te rendesishme me prokuroret, pa i takuar ose pyetur te miturit. CRCA dhe OMCT besojne fuqishem se zhvillohet nje aktivitet i parregullt midis prokurorve dhe avokatve, ne menyre qe te mbarojne pune shpejt me hetimet dhe gjygjet e te miturve. Problemi me i madh eshte se te miturve nuk u jepet mundesia te paraqesin provat e tyre. 4.3. Humbje E Lirise 4.3.1. Paraburgimi Qendrat e Paraburgimit menaxhohen ose nga Drejtorit e Policise ose nga Rajonet e Policise si pjese te Ministrise se Renit Publik. Pothuajse ne cdo rreth87 te Shqiperise gjendet nje qender paraburgimi. Policia e Rendit Publik eshte pergjegjese per sigurine dhe veprimet e perditshme. Menaxhimi i sistemit te paraburgimit eshte nje pergjegjsi shume e madhe per autoritet Policore. Shumica e oficereve madhor pohuan per CRCA qe drejtimi i qendrave te paraburgimit eshte nje pune shume e veshtire ne krahasim me detyrat e perditshme te policeve. Per shkak se oficeret e policise nuk jane trajnuar te ofrojne sherbime sociale, standartet e respektit, perkujdesja dhe mbrojtja mungojne ne puthuajse te gjitha qendrat e paraburgimit qe ne vizituam. a) Kohezgjatja e Paraburgimit Edhe pse standartet nderkombetare kerkojne qe te miturit te nxirren perpara gjykatave sa me shpejt te jete e mundur, cdo i paraburgosur i intervistuar konfirmoi qe procesi gjygjsor ne Shqiperi eshte nje ceshtje e paqarte dhe e gjate. Fakti qe proceset gjygjsore per femijet zgjasin shume, qe femijet mbahen ne qendra paraburgimi per thyerje te vogla, dhe perdorimi rastesor i menyrave alternative tregon sesa pak vemendje i kushtohet nga sistemi gjygjsor interesave me te mira te femijeve.

86

Ky institucion nuk egziston me. 87

Rrethi eshte nje forme organizimi administrative ne Shqiperi. Shqiperia ka 36 rrethe (74 qytete dhe 2962

fshatra) dhe 12 Prefektura.

82

Te miturit e intervistuar ankohen per kohen shum te gjate qe ju duhet per te degjuar ceshtjen e tyre. Ne shume raste, gjykatat varen nga puna e zyrave te prokuroreve vendor dhe per shkak se shumica e ketyre oficereve jane te mbi ngarkuar me hetime kriminale dhe gjygje te tjera, i kushtojne pak vemendje thyerjeve te bera nga te miturit. CRCA zbuloi qe te miturit presin dhe per me shume se 3 muaj per ne gjygj dhe se nuk jane takuar kurre me prokuroret ose me policat hetues.

I.F.,nje 17 vjecar nga Devolli, ishte akuzuar per bashkepunim me 4 te tjere per vjedhje te armatosur, plagosje te nje personi dhe vjedhjen e 1800 Lek(rreth 15USD). Qe prej arrestimit te tij me 29 Prill, 1999 deri ne fund te Mars 2000, shume pak séanca gjygjsore ishin mbajtur rreth ceshtjes se tij. Policat nuk i kane arrestuar kater personat e tjere te akuzuar per thyrjen. I.F. ka pritur per 11 muaj per gjygjin ne Qendren e Paraburgimit te Korces. “Une isha ne mal duke mbledhur dru per zjarr kur gjeta nje djale te ri te plagosur. Une e ndimova te dhe i hipem nje furgoni per ne Spitalin e Korces. Kur u ktheva ne fshat gjeta policat aty. Ata me arrestuan per grabitje me arme, plagosje te djalit te ri dhe vjdhjen e 1800 Lek. Qe atehere kam takuar prokurorin, Niko Shipska, vetem 1 here gjate 11 muajve. I thashe avokatit tim, prokurorit dhe gjykatesit qe nuk kam bere asnje krim dhe nuk kam asnje lidhje me akuzen qe me bejne.”

L.S. eshte arrestuar 7 muaj me pare dhe akoma eshte ne paraburgim ne qendren e Paraburgimit te Korces. Ai eshte i akuzuar per vjedhje, edhe pse ka punesuar nje avokat kjo nuk ka ndryshuar asgje, sepse sistemi ligjor eshte i mbingarkuar dhe jo funksional.

Jane te shumta ceshtjet qe presin te degjohen dhe nuk ka mjaftueshem gjyakata ose personel te kualifikuar per ti degjuar. Si perfundim, shumica e personave qe mbahen ne qendrat e paraburgimit mendojne se sistemi i ka harruar. Procedurat ligjore dhe ato te brendshme te qendrave te paraburgimit percaktojne qe nje person duhet te transferohet ne nje burg kur gjygji i tij mbaron. Megjithate , ne me shume se nje rast, CRCA zbuloi qe te miturit mbahen muaj te tere ne qendrat e paraburgimit edhe pasi gjykata i kishte gjykuar, gje e cila eshte nje thyerje e ligjit Shqipetar dhe standarteve nderkombetare.

b) Jetesa ne pergjithesi ne dhomat e paraburgimit Asnjera nga rajonet ose nga qendrat e paraburgimit te vizituara nga CRCA kishte, ngrohje, ndricim, funizim uji, dhoma zhveshjesh, hapesira pushimi, dushe ose tualete te pershtatshme. Kushtet nga qelia ne qeli ndryshonin shume ne vartesi te institucionit. Per shembull, ne Korce dhomat ishin te medha por muret te pista dhe dritaret e vogla. Boja e mureve po binte dhe suvatimi po thermohej per shkak te lageshtires. Dritat qendroni te ndezura 24 ore ne te gjitha qendrat e paraburgimit qe ekipi vizitoi. Ne kundershtim, ne Elbasan kishte tre krevate ne dhome edhe pse te miturit ishin 4. Te paraburgosurit ankoheshin qe ishte ftohte gjate nates. Cdo institucion jepte batanije dhe te tjera silleshin nga familjet e te paraburgosurve. Edhe pse batanijet e dhena ishin te pista sepse perdoreshin per te

83

mbuluar dyeshemene gjate dites. Megjithate, dyshemete prej druri ne qelite ne Elbasan jane riparuar gje e cila ka permisuar shume gjendjen e pergjithshme. Gjithsesi, u vu re nje mbipopullim seripoz i qendres se paraburgimit. Ne Gjirokaster, dhomat ishin shume me te vogla dhe te errta. Shishe plastike dhe kova perdoreshin si banjo dhe mbaheshin brenda ne dhoma. Ne Shkoder dhomat ishin te masave te ndryshme. Disa mbanin 30 njerez ndersa me te voglat kishin 6-10 persona. Duhet theksuar gjithashtu se per shkak te mungeses se ventilimit dhe faktit qe te gjith te paraburgosurit pine duhan, cilesia e ajrit eshte ne pergjithesi nen standarte. Higjena personale ishte nje shqetesim madhor per CRCA ne te gjitha institucionet qe vizituan. Pothuajse asgje nuk kishte ndryshuar ne 2 vitet e fundit. Te gjitha hapesirat e larjes ishin nen standarte ashtu si dhe dushet dhe tualetet ishin krisur ose thyer. Nga rubinetat rridhte vetem uji i i ftohte dhe lavamanet ishin mbuluar nga pislliku dhe te bllokuar nga letra higjenike. Sapuni nuk jepej nga institucionet por nga familjet. Ne te gjitha institucionet, dushet ishin te hapura dhe keshtu qe nuk kishte intimitet. Dukej sikur kishte nje mungese totale te deshires per te mbajtur banjot te pastra. Stafi fajesoj per kete mungesen e fondeve nga qeveria dhe paaftesine e te paraburgosurve per te mbajtur pastertine. Edhe pse ishte detyra e te paraburgosurve te mbanin ambjentin te paster dukej e veshtire nga ana e tyre kjo gje pa mjetet dhe materialet larese. Letra higjenike nuk u jepej dhe nuk perdorej nga te paraburgosurit ne asnjeren nga qendrat e paraburgimit. Gjirokastra, Elbasani dhe Shkodra jane seriozisht te mbipopulluara, gje e cila ve nen trysni te madhe ambjentet e larjes, gje e cila con ne bllokimin e tyre dhe rradh here ne pastrim. Te paraburgosurit jane pergjegjes per ti gjetur vetes se tyre sapun, shampo etj, Edhe pse dushet supozohet qe te lejohen dy here ne jave, shume te mitur raportojne qe ishin me fat nqs mund te kalonin disa minuta ne dush nje here ne 10 dit. c) Perspektivat Gjinore Gjate diskutimeve me oficeret e policise ne rajone dhe qendra paraburgimi, CRCA zbuloi qe gjinia ishte nje ceshtje delikate, dhe te paraburgosurat femra kishin nevoje per me shume mbrojtje dhe pekujdesje gjate qendrimit te tyre ne keto institucione. Pervec Qendres se Paraburgimit teTiranes ku egziston nje seksion femeror dhe nje staf i pershtatshem asnje nga rajonet e tjera ose qendrat e parabugimit nuk kane as kushtet dhe as stafin e pershtatshem qe te trajtojne vajza te reja ose gra.

Gjate misionit, CRCA kontaktoj me te vetmen te mitur ne paraburgim, nje 15 vjecare, e cila mbahej ne Qendren e Paraburgimit te Korces. Aty stafi perbehej vetem nga meshkuj dhe CRCA-ja kuptoj qe asnjeri prej tyre nuk kishte nje trajnim te pershtatshem rreth ceshtjeve gjinore ose te drejtave te grave. C.B., nje vajze 15 vjecare, mbahej ne nje qeli dhe per masa sigurie, dera ishte e mbyllur me dy dryne. Oficeri Pergjegjes i qelive mbante njerin prej celsave kurse tjetrin e mbante Oficeri Pergjegjes(zyra e te cilit ishte ne katin e siperm). Ishte e pamundur per qendren e paraburgimit te permbushte sherbimet me minimale per B.C. si dushe ,banjo,etj. Ishte e njejta situate ne te gjitha rajonet e policise qe

84

CRCA vizitoi. CRCA dhe OMCT konsiderojne kete deshtim te mundesimit te kushteve elementare si c’njerzore dhe trajtim degradues, vecanterisht ne lidhje me vajzat.

d) E Drejta per te kontaktuar me familjen Edhe pse te paraburgosurit kane mundesine te flasin me nje nga familja e tyre, dhe te marrin racione ushqimore dhe sende te tjera te nevojshme per tu lare etj., keto takime vezhgohen gjithmone ne menyre strikte dhe racionet kontrollohen. Dhomat ku te paraburgosurit takohen me familjet jane shpesh vetm nje mure ndares prej shufrash hekuri, te cilat jane te mbuluara me rrjet teli per te ndaluar qe dy palet te preken ose te kalojne objekte. Vizitat lejohen per 15 min 1 here ne 10 dite, keto takime ne disa vende kufizohen ne 5 min per shkak te mbipopullimit. e) Ushqimi Ne te gjitha qendrat e paraburgimit, kishte ankesa rreth cilesise dhe sasise te ushqimit te sherbyer. Menuja ne te gjitha vendet e vizituara konsistonte ne cka me poshte:

Mengjesi: Caj dhe BukeTea and bread Dreka: Sup dhe buke Darka: Fasule dhe buke

Rregullat elementare per higjenen e ushqimit nuk u pane ne asnje nga institucionet. Rracioni ditor i bukes u gjete i pa mbuluar ne nje tavoline afer se ciles te paraburgosurit po lanin cimentot. Ne Gjirokaster nje prej te paraburgosurve u pa duke vene instrumentat qe kishte perdorur per te pastruar mbi buke. Dreka dhe darka sherbeheshin nga kazane te medhenj plastike ose alumini, te cilet rinin te pa mbuluar ne salla per nje kohe te gjate. Duhet te vihet re qe ushqimit te dhene nga qendrat e paraburgimit i shtohej shpesh here ushqimi i sjalle nga familjet e te miturve. Per shkak te mungeses se kushteve, ky ushqim nuk vihej ne frigorifer, por mbahej ne qelite e te paraburosurve ose ne magazina. Ne Shkoder, cdo i paraburgosur kishte nje dollap ne sallen qendrore, ku mund te mbante ushqimin nga te afremit. Ushqimi konsumohej mbi batanije ose ne dysheme. Nuk kishte tavolina ose karrige ne kohen e drakes. Ne Elbasan, ushqimi qe mbahej ne qeli ruhej mbas kovave dhe shisheve qe perdoreshin si tualete.

f) E Drejta Per Edukim Dhe Aktivitete Te Tjera Argetuese Pervec institucionit ne Korce, institucionet kishin mungesa ne mjetet mesimoretive. Edukimi qe jepej ne Korce ishte ishte informal dhe fillestar. Nje mesues vizitonte qendren mbi baza informale 1 ore cdo 2 dite dhe nuk kishte vizita diten e diele dhe diteve qe ishin pushime publike. Sipas djemve qe u intervistuan , edukimi ishte fillestar dhe ambjentet nen standarte. CHRC vezhgoi qe matematika ishte lenda me shume e studiuar.

85

Ne Korce, klasat per 3 te mitur zhvilloheshin ne dhomen qe perdorej per takimet me avokatet. Kjo dhome ishte e vogel me nje tavoline dhe nje karrige per mesuesin dhe dy karrige per te paraburgosurit . Nuk kishte banga per te paraburgosurit dhe nuk kishte tabele te zeze qe mesuesi te mund ta perdorte. Ka shume pak forma argetimi ne qendrat e te paraburgosurve. Ne keto ambjetnte, te gjitha format e literatures jane te ndaluara, si psh. gazetat ose librat. Keshtu qe te paraburgosurit s’kane cfare te bejne. F.T na tha, “ne supozohet qe te kemi leje pr te hyre ne dhomen e airimit, nje dhome e vogel e mbyllur nga te gjitha anet kurse nga siper me shufra metalike. Na lejohet te qendrojme aty nga nje ore cdo dite. Shume prej nesh nuk mund te shkojne per shkak se e kalojme kohen duke lare korridoret e Qendres se Paraburgimit.” Dhomat jane shume te mbipopulluara sepse rojet fusin sa me shume njerez te jete e mundur ne to. Nuk ka asnje forme transmetimi elektronik, dhe as ndonje sport te organizuar. g) Ndihma Mjeksore Si dhe edukimi, mundesimi i ndihmes mjeksore eshte dicka shume e crregullt. Asnjera nga institucionet nuk kishte nje zone apostafat per trajtimin mjeksor. Ekzaminimet mjeksore beheshin ose brenda qelive ose ne dhomat e pritjeve duke i perdorur si dhoma doktoresh. Te paraburgosurit u ankuan per vonesa te shumta te vizitave te doktorit. Ankesa u bene edhe per doktoret te cilet nuk kishin arritur te jepnin mjekimin e pershtatshem per qetesues dhimbjesh kur keto kerkoheshin nga te paraburgosurit. Ne dhomen e intervistave ne Gjirokaster, ilacet e meposhtme u gjeten mbi nje tavoline bashke me nje bllok recetash mejeksore boshe.

- Lorazepam - Mebhidroline - Amitriptiline

Kur te paraburgosurit u pyeten,CRCA zbuloi qe ilacet me te perdorura ishin anti-depresivet. Ilacet e pergjithshme nuk perdoreshin gjithmon brenda dates se skadences. Si pasoje, disa te burgosur ankoheshin qe ndiheshin me keq pasi kishin marre mjekimet. Nje problem madhor ne cdo rajon policie eshte mungesa e profesionalizmit dhe ndergjegjshmerise ndaj te drejtave njerzore nga stafi mjeksor. Meqenese keqtreajtimet jane te perdorura gjeresisht ne cdo rajon ndaj te miturve, stafi mjeksore shpesh here bie ne kontakt dhe duhet te trajtoje femije te abuzuar nga policia. Doktoret kane detyrimin profesional te raportojne te gjitha rastet e torturave, e ndeshkimeve dhe trajtimeve mizore,cnjerzore dhe degraduese. Deri me sot nuk ka pasur asnje raportim ose ankim per tortura ose abuzime te bera nga nje doktor. Arsyeja kryesor per kete eshte qe doktoret jane te punesuar dhe konsiderohen staf i rajonit te policise, dhe jo i Autoriteteve Vendore Shendetsore.

86

h) Sherbimet Psiko-Sociale Per Te Miturit Asnje perpjekje nuk eshte bere per te lejuar ofruesit e trajtimeve psikosociale te hyne ne qendrat e paraburgimit. Mejithate, OJF-te jane ne listat e institucioneve/personave te lejuara te hyjne ne qendrat e paraburgimit. Nepermjet Zyres se Mbrojtjes Ligjore te Femijeve, CRCA mundeson eksperte pa pagese per te ndihmuar femijet te cilet jane ne konflikt me ligjin. Ndihma psikosociale ofrohet nga punonjes te kualifikuar sociale ne Tirane. Qellimi kryesor i kesaj qendre eshte te lehtesoje vuajtjet fizike dhe ato mendore te femijeve, per te permisuar pozicionin e femijes ne sistemin juridik dhe gjygjsor, dhe te ofroje ndihme psikosociale. Qe prej krijimit te saj ne Janar te 2000, Zyra per Mbrojtjen Ligjore te Femijeve ka ndihmuar nje numer te madhte miturish ne betejen e saj per drejtesi te drejte. 4.3.2. Burgimi Edhe pse Shqiperia nuk ka burgje te miturish, burgu i Vaqarrit(10 km larg Tiranes) ka krijuar nje seksion te vogel te perbere prej tre dhomash per kundravajtesit meshkuj te mitur. Momentalisht gjenden 24 te mitur , midis 14 dhe 18 vjec, te cilet qendrojne ne kete Seksion. Te miturit te cilet kane marre nje vendim perfundimtar dergohen ne kete burg. Kundravajteset e mitura kryejne denimin e tyre ne burgun nr. 325 (brenda ne Tirane), ku nuk ka seksion te miturish,momentalisht nuk ka femra te mitura ne kete burg. Neni 51 i Kodit Kriminal flete per paraburgimin, i cili mund te perdoret ndaj te miturve. Nuk ka asgje ne kete Kod, qe ti instruktoj gjykatat te perdorin burgimin si mjet perfundimtar ndaj te miturve. Neni 51” Denimi me burgim i te miturve” pohon, “Per te miturit, te cilet ne momentin qe kryen nje akt kriminal, ishin nen 18 vjec, denimi i burgimit mund dhe te mos e kaloj gjysmen e periudhes se denimit te parcaktuar nga ligji per vepren kriminale, qe kishte kryer”. a) Masa Alternative Kodi Kriminal i Shqiperise ka nje kapitull me vete me masa alternative,edhe pse, asnjera prej tyre nuk ka te beje me te miturit. Nje liste e vogel e masave alternative perfshin:

Copezimi i Burgimit Neni 58 pohon qe per denime deri ne nje vit, nqs gjykata veren rrethana te renda familjare,mjeksore, profesionale ose sociale mund te vendose te lejoj qe denimi te kryhet per jo me pak se 2 dite ne jave.

Nderprerjen e Ekzekutimit te nje Denimi Neni 58 pohon qe nqs personi dhe rrethanat nen te cilat akti kriminal eshte kryer, perbejne nje rrezik te vogel, gjykata ka mundesine te jape nje denim deri ne 5 vjet, ose mund te vendose ne favor te nje periudhe prove. Denimi pezullohet me kushtin qe i pandehuri te jete dakorte qe mos te kryeje asnje akt kriminal me te rende se ai i meparshmi. Periudha e proves mund te zgjase midis 18 muajve dhe 5 vjeteve.

Pezullimi I Burgimit Dhe Detyrimi Per Te Kryer Punime Ne Favor Te Interesave Publike Neni 63 pohon qe gjykata mund te pezulloje nje denim burgimi me te shkurter se nje vit, dhe ta zevendesoje ate me nje urdher per te kryer punime e favor te interesave publike. Kjo vetem nqs personi dhe rrethanat ne te cilat ai ka

87

kryer krimin konsiderohen pak te rrezikshme. Ky denim mund te jete nga 40 deri ne 240 ore dhe konsiston ne detyrimin e te denuarve per te kryer pune te pa paguar ne favor te interesave publike ose ne favor te nje organizate te percaktuar nga vendimi i gjykates.

b) Abuzimi Fizik Rastet me te fundit e abuzimeve ne burgje datohen ne 2000. Kjo do te thote qe CRCA nuk ka marre ankesa per abuzime fizike. Eshte e rendesishme te vihet re qe kjo nuk do te thote qe nuk ka ndodhur asnje abuzim fizk qe nga viti 2000. CRCA mendon qe te miturit nuk jane ndjere te sigurt per te folur rreth ceshtjeve te tilla, ose qe kane frike nga pasojat qe mund te kene nga autoritetet e burgut. Edhe pse nuk ka pasur kohet e fundit raportime per tortura ose dhunime ndaj te miturve ne burgje , te miturit shpesh deklarojne qe stafi i burgut nuk i trajtone drejtesisht.

Ne 2000, nje i mitur, A.S., i deklaroje CRCA-s: “Njehere vendosem qe te protestonim paqesisht kunder kushteve ne qeli dhe cilesise se ushqimit. Kur drejtori morri vesh per protesten tone therriti menjehere Forcat Speciale, gje qe duhet te ndodhe vetem kur ka revolta. Ajo nate ishte nje tmerr per te gjithe. Ata na rrahen per ore te tera nje nga nje , dhe na kercenuan. Dua ta harroj ate nate.” A.S. eshte nje nga te miturit i cili ankohet per abuzime fizike prej nje nga oficereve ne qeli.

c) Kushtet E Banimit Ne Burgje: Ndarja E Hapesirave Me te rriturit

Ne 2001, Burgu i Vaqarrit krijoj nje seksion te miturish ne pjesen e lartme te tij dhe qe akomodon rreth 150 meshkuj. Krijimi i ketij seksioni te ri dha si rezultat ndarjen e pjesshme te te miturve nga adultet. Megjithate, te miturit takohen me adultet ne hapesirat e larjes dhe ato sportive. Edhe pse nuk ka pasur raste abuzimesh seksuale se fundmi ndaj te miturve ne burgje, fakti qe jane ne kontakt me adultet i predispozon qe te abuzohen si fizikisht ashtu dhe seksualisht.

d) Abuzimet Seksuale

Ne 2000, D.I. i tha CRCA qe te burgosurit adulte abuzojne me te miturit kur oficeret e policise nuk jane dhe aq te vemendshem neper qeli, si psh. gjate kohes se arimit ose te dusheve. Keto raste ju raportuan administrates se burgut ne Vaqar dhe abuzuesit u vendosen ne qeli izolimi, nuk u ndermore ansje hetim kriminal ose veprim ligjor i metejshem.

“Nje prej shokeve tane po bente dush kur nje djal me i rritur u shfaq mbrapa tij ne dhomen e dushit. Ai e kercenoi me jeten e tij nqs nuk do kryente marredhenie me te. Djali nuk na tha ne asgje per nje kohe te gjate se cfare kishte ndodhur, sepse kishte frike. Me pas te gjithe ne shkuam te drejtori dhe i thame qe te na mbronte nga adultet.

88

Ata vetem e vune abuzuesin ne nje qeli te vecante. Ne vazhdojme ta shohim ate verdalle” Edhe pse, Shqiperia nuk ka burgje te vecanta per te miturit, dy burgje ne Tirane mbajne te burgosur te mitur(njeri per meshkuj dhe tjetri per femra). Burgu i meshkujve i quajtur dhe Burgu i Vaqarit ndodhet 10 km larg Tiranes, ndersa burgu i femrave ndodhet ne Burgun nr.325. ne keto momente ka vetem 21 te meshkuj te mitur te burgosur dhe asnje femer te burgosur. Ju lutemi te vini re qe vetem kushtet ne burgun e Vaqarit jane pershkruar. Kishte rreth 21 te mitur prej 14 ne 18 vjec ne burgun e Vaqarit. Te miturit ishin ndare ne dhoma me nga 6-8 banore secila. Seksioni i te miturve gjendet ne katin e dyte si dhe 18 dhoma te tjera per te burgosurit adulte. Rreth 150 persona te tjere midis 19-50 vjec banojne ne te njejtin burg. Edhe pse seksioni i te miturve eshte i ndare, kontaktet shpesh ndodhin midis te miturve dhe adulteve , vecanterisht ne tualete dhe hapesirat sportive.

e) Kontaktet Me Familjet e Tyre

Takimet me familjet e tyre lejohen 4 here ne muaj. Te miturit ne kete burg nuk kishin te drejten e takimeve te vecanta me prinderit e tyre. Cdo takim zgjat 30 min. Kur numri i vizitoreve eshte i madh kohe zgjatja shkurtohet. A.C., i cili ishte 17 vjec kur CRCA e intervistoi ne Maj te 2000, kishte gjashte muaj qe nuk e shihte familjen per shkak se ata banonin shume larg dhe nuk mund ta perballonin dot nje udhetim per ne Tirane.

f) Ushqimi Shumica e te miturve nuk e hane ushqimin qe u jepet ne burgje. Te miturit deklaruan qe nuk jane te kenaqur me cilesine e ushqimit qe u jepet. U lihet familjeve qe tu japin ushqimin e parshtatshem atyre. Zakonisht familjet sjellin ushqime te thata si makarona, biskota dhe lengje frutash etj. Te miturit kane shprehur nevojen per te pasur nje guzhine personale.

Nje dite gjate vizites, menuja e burgut perbehej nga :

- Mengjesi: caj - Dreka: supe ose oriz, makarona - Darka: fasule

Mishi sherbehej ndonjehere me perime per darke. Doktori dhe nje oficer kontrollonin ushqimin. Ne guzhine, ndodheshin 2 guzhunjere dhe nje ndihmes g) Akitvitetet Mesimore Dhe Shplodhese Arsimimi formal sapo kishte filluar ne Burgun e Vaqarit ne fillimet e 2001 ndersa ne Burgun nr.325 nuk ka nje arsimim formal akoma. Edhe pse, femrave te mitura (ose adultet) u ndalohet te arsimohren, shume OJF, duke perfshire dhe CRCA, ofrojne arsimim infromal dhe aktivitete te tjera shplodhese per te paraburgosurit e mitur. Ne keto aktivitete perfshihet: edukimi mbi te drejtat e njerzve dhe femijeve, sporte, lojra me letra, domino, lexim etj.

89

Kur ekipi vizitoi Burgun e Vaqarit, shumica e te paraburgosurve po luante me letra ose po shihte TV, Nje oficer policie ndonjehere organizonte ndeshje futbolli, ose diskutime. Per shkak te mungeses se stafit ata lejoheshin ne ambjentet e larjes per 30 min cdo here por jo te shtunave dhe te dielave ose ne raste te vecanta. Te miturit qe mund te lexonin dhe shkruanin po perdornin librat e Biblotekes. Shumica e librave jane libra fetare qe jane dhuruar nga kisha Ortodokse. Kishte dhe libra te tjere nga OJF te ndryshme rreth te drejtavete femijeve dhe metoda per te mesuar anglishten shume te thjeshta. Ne pergjithesi, bibloteka ishte e varfer dhe kishte nevoje per me shume burime.

h) Trajtimi Psiko - Social

Mesuesit ne kete institute qe kane nje program te vecante per te rinjte por ajo/ai refuzon te jape detaje. Te rinjte ndjejne se nuk kane mbeshtetjen e duhur nga punonjesit social. Te vetmit persona te qe te rinjte I ndjejne me afer jane policet qe luajne dhe flasin me ta. “Ne njohim mesuesitn si nje person qe ushtron ate profesion por ai nuk ben asnje gje per ne. Ai nuk eshte I interesuar per ne. Shumicen e kohes ata kane frike te flasin, ata nuk besojne se te flasesh me persona te specializuar si punonjes sociale, psikologe etj eshte shume e rendesishme per ta.” – shprehet njeri nga te rinjte ne Maj 2000.

i) Kontakti me te Burgosurit e rritur

Te burgosurit e vjeter nuk bejne asnje gje per te mbrojtur te rinjte nga abuzimet. Ata ishin ne kontakt me te burgosurit e vjeter ne dushe dhe ne oborr. Si rrjedhoje e mungeses se burimeve ndarja midis te rinjve dhe te rriturve nuk eshte e mundur.

j) Kushtet e dhomave

Te rinjte, te rriturit dhe pleqte strehoen ne nje njejtin kat te godines qendrore. Ne katin e pare, ka 12 dhoma, dhe secila prej tyre ka 4 deri ne 6 persona, dhe ka 4 tualete dhe 6 dushe. Ne katin e dyte ka 18 dhoma, 3 prej te cilave jane per te rinjte. Ne kete kat ka 3 tualete dhe 6 dushe. Ne cdo dhome ka TV dhe postera. Dhomat jane te medha dhe me ndricim. Perdet lejoheshin me perpara por tashme jane hequr. “Drejtori nuk I pelqen ato. Ai nuk do te perdoren ventilatore ne vere dhe ngrohes ne dimmer. Ne madje duhet te perdorim batanijet e burgut dhe jo tonat thote njeri prej tyre.” Cdo dhome ka kater krevate me carcafe dhe jasteke te furnizuar nga burgu dhe batanije qe jane te vete te burgosurve. Cdo dhome ka kater dollape, te cilet perdoren nga te rinjte per te mbajtur sendet personale dhe ushqime. Dyert jane prej hekuri me nje hapesire shume te vogel, qe perdoret nga polici per kontroll. Dhoma eshte rreth 40m2.

90

k) Higjena Personale

Edhe pse ne teori te rinjte mund te bejne dush kur te kene deshire, pasi kane dushe ne te gjitha dhomat e te rinjve, ato dushe nuk mund te perdoren sepse nuk ka uje. Burgu eshte momentalisht duke punuar per te siguruar furnizim me uje per 24-ore. Momentalisht, te rinjte mund te perorin tualetet brenda dhomave te tyre. Te rinjte jane pergjegjes vete per pastrimin e veshmbathjeve te tyre. Carcafet lahen ne lavanderine e burgut cdo 10 dite. 5. Institucionet Shteterore 5.1. Shkollat Dhuna kunder femijeve eshte nje koncept gjeresisht I pranuar nga shoqeria, pasi ajo shihet si nje menyre per te edukuar dhe disiplinuar nje femije. Edhe pse nuk jane raportuar raste torture kunder femijeve ne shkolle, mesuesit ne menyre te shpeshte fizikisht dhe emocionalisht abuzojne ndaj femijeve. Nje nga format me te zakonshme te abuzimit me femijet ne shkolle eshte ajo emocionale. Abuzimi zakonisht ndodh gjate mesimit. Mesuesit verbalisht abuzojne me femijet qe nuk jane pergatitur ne mesim ose nuk pergjigjen ndaj pyetjeve te mesuesve. Ne disa raste, abuzimi verbal kthehet ne abuzim fizik nqs femija ankohet per mesuesin dhe emrat ajo/ai ka permendur. Si rrjedhoje e kontrolleve periodike nga ana e Autoriteteve Arsimore dhe nje ndergjegjesim per efektet e dhunes mbi femije, abuzimi I femijeve ne shkolla eshte me I ulet me qytetet e medha. As Ministria e Arsimit dhe as Drejtorite Rajonale te Arsimit kane ne organike te tyre nje structure qe merret me ankesat per trajtime denigruese ose abuzimet me femijet. Nuk ekzistojne procedura, qe bejne te pamundur qe nje femije te mund te ankohet. Si rezultat, prinderit jane pergjegjes per raportime ne raste e trajtimeve denigruese ose abuzimeve nga mesuesit. Mungesa e te dhenave e ben ate te veshtire te behet e ditur shtrirja e ketij fenomeni. As Ministria e Arsimit dhe as Qeveria Shqiptare kane programme qe kane si qellim parandalimin e trajtimeve denigruese dhe keqtrajtimeve te femijeve nga mesuesit. 5.2. Shkollat me konvikt Femijet ne shkollat me konvikt jetojne ne kushte te shume te veshtira, te cilat konsiderohen nga OMCT dhe CRCA si shkaterruese per mireqenien e femijeve. Shkollat me konvikt pranojne femije nga mosha 14 deri me 16 vjec dhe jane shperndare ne gjithe Shqiperine. Ato jane vendosur aty ku ka patur shkolla tregtare. Vajzat dhe djemte jane te ndare ne godina te ndryshme. Dushet dhe tualetet jane te papershtatshme dhe dhomat nuk jane te pajisura me ngrohje gjate dimrit. Ka patur raste perdhunimi dhe abuzimi seksual ne nje nga shkollat me konvikt per vajza ne rrethin e Shkodres. Nje shkolle me konvikt per meshkuj, e vendosur ne Gjirokaster, eshte mbyllur perkohesisht sepse deshtoi te kaloi testin e administruar nga autoriteti mjekesor.

91

Aktualisht, Qeveria Shqiptare nuk ka plane per te permiresuar kushtet ne shkollat me konvikt. 5.3. Institucionet Riedukuese Megjithese Shqiperia nuk ka institucione riedukuese, burgjet jane konsideruar nga legjislacioni shqiptar si institucione riedukuese.88 Si rrjedhoje e tradites ne udheheqje, qe daton qe nga regjimi komunist, Shqiperia mbetet nje vend shume I centralizuar, ku qeverisja qendrore dhe Ministrite kontrollojne politikat, legjislacionin dhe buxhetin. Megjithese decentralizimi eshte ne process, shume sherbime mbeten akoma nen menaxhimin e Qeverisjes Qendrore.

88

See above section 4.3. General Living Conditions in Detention Centres.

.

92

REKOMANDIMET E KOALICIONIT

Rekomandime te Pergjithshme

Autoritetet perkatese shteterore duhet te:

1. Te permiresoje masat perkatese te Kodit Kriminal (Pikat 86 dhe 87), ne menyre qe te perfshihet percaktimi I tortures qe eshte ne perputhje me Pikat 1 te Konventes kunder Tortures.

2. Marre masat e nevojshme per vendosjen nje sistem ankesash efektiv, te besueshem dhe

te pavarur per hetime te menjehershme dhe te paanshme persa ju perket shpifjeve per tortura dhe/ose keqtrajtimeve nga ana e policeve dhe nenpunesve te tjere public, dhe te denohen te ofenduarit.

3. Ndermarre masa per te siguruar zbatimin e ligjit 9205 te dates 15 Mars, 2004 “Mbi

mbrojten e deshmitareve” ne menyre qe te inkurajohet ankesa te mevonshme persa I perket dhunes ose torturave dhe trajtime ose ndeshkime te tjera mizore, cnjerezore ose denigruese.

4. Adoptoje nje kod etik per personelin qe punon per forcimin e zbatimit te ligjit dhe te

siguroje qe ligji eshte zbatuar si dhe te garantoje te drejtat e individeve qe jane arrestuar dhe marre ne pyetje.

5. Te permiresoje rregullat dhe procedurat e marrjes ne pyetje, sic eshte futja e

regjistrimeve audio dhe videa per te parandaluar torturat dhe keqtrajtimet.

6. Te garantoje te drejtat e te denuarve qe te trajtohen njerezisht dhe te respektohet dinjiteti I tyre. Burgimi duhet te shihet si mundesia e fundit dhe duhet te ofrohen masa te tjera alternative. Programe rehabilitimi duhet te zbatohen per te denuaret dhe burgosurit.

7. Sigurimi I konsultave mjekesore ne te gjitha institucionet e burgut dhe te garantohet

trajtimi mjekesor sipas kerkeses kur eshte I nevojshem.

8. Te merren masa per te larguar gjithe te denuarit nga dhomat e izolimit ne burgje pasi kjo con ne uljen e cilesise se jetes se atyre personave qe vuajne denimin.

9. Organizmave ose institucioneve te pavarura qe hetojne aktet e tortures dhe keqtrajtimeve

duhet t’ju jepet akses I mjaftueshem per te bashkepunuar me institucionet zyrtare ne menyre qe te sigurohet nje pune eficente dhe e plote.

10. Te aprovoje projekt ligjin e dorezuar prane Parlamentit, qe parashikon kompensim te

drejte dhe te pershatshme per viktimat e torturave ose ne rastet e vdekjes se viktimes kompensimi ju jepet familjareve.

11. Te ngreje qendra speciale rehabilitimi per te gjithe viktimat e torturave dhe keqtrajtimeve.

12. Te zhvilloje dhe nxise trajnime ne lidhje me te drejtat e njeriut, vecanerisht aktivitete qe

synojne parandalimin e tortures dhe keqtrajtimit, ne menyre te vecante per institucionet per forcimin e ligjit.

93

Rekomandime ne lidhje me Gruan

Autoritetet perkatese shteterore duhet te:

1. Te siguroje qe Shqiperia eshte ne perputhje me te mire me te drejtat nderkombetare te njeriut nepermjet renies dakort per te ndermarre veprime positive ne mbrojtje te grave dhe vajzave te torturuara dhe nga trajtime te tjera cnjerezore, denigruese dhe poshteruese.

2. Te zbatoje masa per te eliminuar praktikat dhe sjelljet e zakonshme te ligjeve tradicional,

qe diskriminojne gruan. Persa i perket Legjislacionit

3. Te pergatise masa ligjore paraprake per te garantuar te drejtat e nenave dhe vajzave nen mbikeqyrjen e policies per te patur akeses tek mjeku sa here kane nevoje. Per me tej, te lejohet grate e arrestuara per te ushtruar te drejten e tyre per te informuar menjehere familjet ose miqte per arrestimin e tyre dhe vendin se ku mbahet nen mbikeqyrje.

4. Te siguroje qe ligji Shqiptar perfshin procedura te pershatshme, te arritshme dhe te

perballueshme per forcimin dhe permiresimin ligjor te te drejtave te grave kunder dhunes. 5. Pergatitja e nje rregulloreje, ose te pakten e nje Kodi te sjelljes se mire, per policet

hetues dhe strukturat pyetese dhe hetuese qe te sigurohet qe ata veprojne ne perputhje me te drejtat standarte nderkombetare dhe perfshin masa te vecanta per grate.

6. Rishikoje ligjet, qe rregullojne informacionin e kerkuar ne raportet mjeko-ligjore qe ju

perkasin grave dhe vajzave te demtuara. 7. Te zotohet, nepermjet ligjit dhe aktiviteteve per hartimin e politikave, per parandalimin e

trafikimit dhe per pajisjen e nje asistence per viktimat e trafikimit. Per Shqiperine duhet te sigurohet qe grate dhe vajzat e trafikuara kane mbrojtje dhe mbeshtetje ne menyre qe ato te deshmojne kunder trafikuesve.

Trajnimi i Punonjesve te Policise, Hetuesve, Gjykatesve dhe Eksperteve mjeko-ligjore

8. Te rritet ndergjegjesimi ne lidhje me ligjet ekzistuese per mbrojtjen e te drejtave te grave, mekanizmat institucionale per te inkurajuar grate te denoncojne dhunimin e te drejtave, vendosja e masave mbrojtese per grate qe denoncojne dhunimin e te drejtave, dhe trajnimi I policeve dhe personelit gjyqesor, dhe cdo structure tjeter shteterore qe ka kontakte me gra qe kane pesuar abuzim te te drejtave te tyre, te merret me rastet e dhunimit te te drejtave te grave ne lidhje me ceshtjen e ndjeshme te dallimit gjinor. Ligji I vendit duhet, me masa te vecanta, te kerkoje persona pergjegjes sic jane punonjesit e policies dhe sherbimeve shendetsore, qe do te perfitojne trajnime ne lidhje me gjinine. Kjo do te kerkonte dhe nxiste cilesine etike dhe profesionale.

9. Te zbatoje te gjitha masat e Konventes per Eliminimin e te gjitha formave te Diskriminimit

kundrejt Grave, Rregullave Ekzistues dhe Platformes per Veprime dhe Deklaraten per Eleminimin e Dhunes Kundrejt Grave, pasi keto perbejne instrumentat institucionale qe merren me te gjitha format e dhunes kundrejt grave.

94

Rekomandime ne lidhje me Femijet Autoritetet perkatese shteterore duhet te:

Autoriteti shtetor per kujdesin ndaj femijeve:

10. Te krijoje nje Zyre per Perkujdesin dhe Mbrojtjen e Femijeve me qellimin final ndertimin e

nje sistemi sherbimesh perkujdesi dhe mbrotjeje ndaj femijeve ne te gjithe vendin.

Kushtet per Femije ne Institucionet Publike

11. Organizoje misione monitoruese per te rishikuar gjendjen e shkollave dhe kopshteve dhe pergatitja e nje Plani Kombetar per permiresimin e kushteve te jeteses se femijeve ne shkolla. Aty ku eshte e mundur keto misione duhet te kryhen nga eksperte te pavarur.

Ankesat, Hetimet dhe Denimet

12. Ngreje nje Komision Ekspertesh te cilet duhet te shqyrtojne te gjitha rastet e keptrajtimeve dhe abuzimeve ndaj femijeve dhe familjeve te tyre kundrejt mesuesve.

13. Te hyje ne fuqi nje ligj kombetar dhe nje Kod Sjelljeje qe ndalon mesuesit te perdorin cdo

forme dhune ose trajtimi ose ndeshkimi cnjerezor ose denigrues ndaj femijeve.

Reforma Ligjore

14. Marre hapa te menjehershem dhe te pershtatshem persa I perket menaxhimit te qendrave te denimit, qe perfshijne pergatitjen dhe aprovimin brenda standarteve per kujdesin dhe mbrojten e te rinjve brenda qendrave te denimit dhe burgjeve.

15. Permiresoje dhe zbatoje ligjin dhe politikat qe kane te bejne me te rinjte ne qendrat e

denimit dhe burgje, me qellimin final ngritjen e nje sistemi juridik miqesor ndaj femijeve. 16. Ngrihet nje Komision I Pavarur per te monitoruar te gjitha ankessat dhe raportimet per

tortura dhe cdo trajtim ose ndeshkim tjeter cnjerezor ose denigrues ndaj te rinjve ne burgje.

Torturat ne Rajonet e Policie dhe Qendrat e Kryerjes se Denimit 17. Ngrihet nje structure e pavarur per ankesat qe te siguroje qe torturat dhe dhuna ndaj

femijeve nuk ndodh ne rajonet e policies dhe ne qendrat e kryerjes se denimit, dhe te merren masat e nevojshme per ndjekjen e ankesave dhe raportimeve te torturave dhe cdo trajtim ose ndeshkim tjeter cnjerezor ose denigrues ndaj te rinjve.

18. Merren masat e nevojshme per permiresimin e trajnimit te punonjesve te policies,

vecanerisht hetuesve sesi duhet te sillen me femijet.

95

Reforma ne Sistemin Juridik per te Rinjte Masa Praktike

19. Shperndarja e nje Memo-je stafit ne rajonet e policies dhe ne qendrat e kryerjes se denimit qe perfshin policine qe kryehen hetimet, qe ndalon perdorimin e torturave dhe cdo trajtim ose ndeshkim tjeter cnjerezor ose denigrues ndaj te arrestuarve, vecanerisht ndaj femijeve dhe te rinjve. Kjo Memo duhet te permbaje edhe se cfare do te ndodhe ne rast se ushtrohet dhune ose cdo trajtim ose ndeshkim tjeter cnjerezor ose denigrues ndaj femijeve.

20. Marrja e hapave te menjehershem dhe te nevojshem per pergatitjen dhe aprovimin e

standarteve per kujdesin dhe mbrojtjen e te rinjve ne rajonet e policies dhe qendrat e kryerjes se denimit, ne bashkepunim me Ministrine e Drejtesise. Ngritja e nje Mekanizmi per Rregjistrimin e Ankesave

21. Ngritja e nje Komisioni Kombetar qe mund te monitoroje te gjitha ankesat dhe raportet ne lidhje me torturat dhe cdo trajtim ose ndeshkim tjeter cnjerezor ose denigrues ndaj te rinjve ne qendrat e kryerjes se denimit.

22. Punesimi I psikologeve dhe punonjesve sociale qe do te punojne ne rajonet e policies

dhe qendrat e kryerjes se denimit si pjese e structures organizative te Policise. Ngritja e nje Mekanizmi Kontrolli.

23. Organizimi I misioneve monitoruese per te rishikuar kushtet e te rinjve ne rajonet e policies, qendrat e kryerjes se denimit dhe burgjet.

24. Organizimi I seancave degjimore publike cdo vit me Ministrat, Ministrite, perfaqesues

OJF-sh ne menyre qe te rishikohet situate e drejtesise dhe edukimit te te rinjve ne Shqiperi.

Reforma ne Sistemin e Perkujdesit Shendetsor per te Arrestuarit dhe te Burgosurit

25. Te reformohet sistemi I perkujdesit shendetsor ne qendrat e kryerjes se denimit dhe burgje.

Procedurat Kriminale per Femijet

26. Shperndarja e kalendareve bazuar ne pikat e Kushtetutes, Kodeve e Procedurave Kriminale, dhe Konventes se te Drejtave te Njeriut, ne lidhje me sesa gjate duhet te zgjasin procedurat kriminale ndaj femijeve.

27 Shperndarja e nje Memo-je per te gjithe Hetuesit ne Shqiperi, duke I keshilluar ata qe te

perdorin denimin me burgim si hapin e fundit ne rastet e femijeve.

96

REKOMANDIMET E KOMITETIT KUNDËR TORTURËS (CAT)

CAT/CO/34/ALB

KOMITETI KUNDËR TORTURËS

Sesioni i 34-t

Konsiderata për raportet e paraqitura nga shtetet anëtare

Sipas nenit 19 të konventës

97

Përfundime dhe rekomandime të Komitetit Kundër Torturës

SHQIPERIA 1. Komiteti mori në konsideratë raportin fillestar të Shqipërisë (CAT/C/28/Add.6) në mbledhjen e tij të 649-të dhe të 652-të, të mbajtur më 10 dhe 15 maj 2005 (CAT/C/SR.649 dhe 652) dhe, në mbledhjen e tij të 660-të, miratoi përfundimet dhe rekomandimet e mëposhtme.

A. Hyrje

2. Komiteti mirëpret raportin fillestar të Shqipërisë dhe mundësinë për të vendosur një dialog me shtetin palë, por,megjithatë, shpreh keqardhjen që raporti i përcaktuar për në qershor të 1995-s, u paraqit me 8 vjet vonesë. 3. Komiteti vë re se raporti nuk është plotësisht në përputhje me udhëzimet e Komitetit për përgatitjen e raporteve fillestare dhe ka mungesë informacioni në aspektet praktike të zbatimit të artikujve të konventës. Në këtë pikëpamje, Komiteti njeh vështirësitë e hasura nga shteti palë gjatë transicionit të tij politik dhe ekonomik dhe përpjekjet e bëra në këtë drejtim dhe shpreson se në të ardhmen ai do të përmbushë plotësisht detyrimet e tija sipas artikullit 19 të konventës. 4. Komiteti mirëpret, gjithashtu, informacione shtesë të ofruara me shkrim nga shteti palë dhe nga delegacioni në vërejtjet hyrëse dhe në përgjigjet e pyetjeve të ngritura, të cilat demonstrojnë dëshirën e shtetit palë për të vendosur një dialog të hapur dhe të frytshëm me komitetin.

B. Aspektet pozitive

5. Komiteti vëren me vlerësim përpjekjet e vazhdueshme të shtetit palë që synojnë forcimin e të drejtave të njeriut në Shqipëri. Në mënyrë të veçantë, Komiteti mirëpret si më poshtë: a) Miratimin e Kushtetutës demokratike më 1998-n, e cila rrit mbrojtjen e të drejtave të njeriut, duke përfshirë ndalimin e torturës, vendosjen e periudhës së paraburgimit në maksimum 48 orë, përpara se një person të çohet para gjyqtarit si dhe aplikimin drejtpërdrejt të traktateve ndërkombëtare të ratifikuara dhe superioritetin e tyre mbi ligjet e vendit. b) Miratimin e (i) ligjit “Për pafajësinë, amnistinë dhe rehabilitimin e ish-të dënuarve politikë dhe personave të persekutuar”, 1991, të amenduar më 1993-në; (ii) ligjin “Për migracionin”, 1995; (iii) Kodin ushtarak penal, 1995; (iv)ligjin “Për të drejtat dhe trajtimin e të burgosurve”, 1998; (v) ligjin “Për Avokatin e Popullit”,1999; (vi) Kodin penal, 1995, amenduar më vonë, më 1996-n, 1997-n dhe 2001-në; (vii) ligjin “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”, më 2002-në. c) Ratifikimi i: (i) konventës europiane “Për ekstradimin “ dhe protokolli i saj shtesë, më 1998-n, dhe i konventës europiane "Për parandalimin e torturës dhe të trajtimeve ose ndëshkimeve çnjerëzore ose poshtëruese" dhe dy protokollet e saja, më 1996-n; (ii) Statuti i Romës i Gjykatës Penale Ndërkombëtare, më 2002-në, si edhe shumicën e konventave dhe

98

të protokolleve ndërkombëtare të Kombeve të Bashkuara për mbrojtjen e të drejtave të njeriut; (iii) protokolli opsional i konventës "Kundër torturës", më 2003-në. (d) Masa specifike për personelin e zbatimit të ligjit: (i) miratimi i Kodit etik të policisë, më 1998-n; (ii) organizimi i trajnimit për policinë përmes një projekti të edukimit në fushën e parandalimit të torturës, nga Ministria e Rendit Publik në bashkëpunim me OJF-të. 6. Për më tepër, Komiteti do të pëlqente të lavdëronte: (a) heqjen që nga 1992-ja të dënimit me vdekje; (b) ndarjen e të miturve nga të rriturit në të gjitha mjediset e paraburgimit; (c) publikimin e raporteve të katër vizitave të para të Komitetit Europian për Ndalimin e Torturës dhe të Trajtimeve ose Ndëshkimeve Çnjerëzore ose Poshtëruese në Shqipëri (CPT/Inf (2003)11) dhe përgjigjet e qeverisë për këtë qëllim (CPT/Inf (2003)12) si dhe sigurinë e qeverisë që ajo shpejt do të autorizojë publikimin e raportit të vizitës më 2003-në; (d) përfshirjen e organizatave jofitimprurëse në përgatitjen e raportit fillestar të Shqipërisë.

C. Çështjet shqetësuese

7. Komiteti shpreh shqetësim rreth këtyre çështjeve: (a) Mospërputhjes së përkufizimit të torturës në Kodin penal me përkufizimin e konventës, i cili nuk përfshin të gjitha elementet që përmbahen në nenin 1, në mënyrë të veçantë në lidhje me personat që veprojnë me një funksion zyrtar. (b) Kualifikimit të akteve të torturës nga personeli zbatues i ligjit vetëm si “akte arbitrare”dhe, si pasojë, trajtimin e atyre akteve, si vepra penale më pak serioze. (c) Klimës së mosndëshkimit de facto për personelin zbatues të ligjit që kryejnë akte të torturës ose keqtrajtime duke konsideruar se: (i) dëshmitë e shumënumërta të torturës dhe të keqtrajtimeve nga personeli zbatues i ligjit, veçanërisht në momentin e arrestimit dhe të pyetjes; (ii) numri i kufizuar i ankimeve në lidhje me torturën dhe keqtrajtimet, në mënyrë të veçantë në zyrën e Avokatit të Popullit; (iii) mungesa e hetimit të menjëhershëm dhe të paanshëm të dëshmive të torturës dhe të keqtrajtimeve të kryera nga personeli i zbatimit të ligjit; (iv) mungesa e dënimeve në rastet e torturës, sipas nenit 86 të Kodit penal dhe numri i kufizuar i dënimeve të torturës me pasoja te rënda, sipas nenit 87 të Kodit penal, të personelit të zbatimit të ligjit, janë tregues që ka mungesë ndërgjegjësimi të viktimave për të drejtat e tyre dhe mungesë besimi tek autoritetet policore dhe gjyqësore. (d) Vështirësisë për viktimat e torturës dhe të keqtrajtimit të plotësojnë një ankesë formale me autoritetet publike, për të marrë raportin mjekësor në mbështetje të dëshmive të tyre dhe ta prezantojnë atë raport. (e) Dëshmive dhe rasteve të mungesës së pavarësisë së gjyqësorit.

99

(f) Mungesës së juridiksionit të përgjithshëm të gjykatave shqiptare në rastet e përfshirjes së torturës. (h) Dështimit që të sigurojnë kompensim të drejtë dhe të saktë, duke përfshirë rehabilitimin për të gjitha viktimat e torturës, duke përfshirë ish-të dënuarit politikë dhe personat e persekutuar. (i) Mungesës së zbatimit të mbrojtjes ligjore themelore për personat e burgosur nga policia, duke garantuar të drejtën për të informuar një të afërm ose ndihmën e një avokati dhe një mjeku të zgjedhur prej tyre dhe t’u ofrohet informacion rreth të drejtave të tyre dhe në vijim për të miturit, prania e mbrojtësit të tyre ligjor gjatë pyetjes. (j) Kushteve të mjeruara të burgimit dhe periudhës së gjatë para burgimi, deri në tre vjet. (k) Ekzistencës së një periudhe burgimi administrative shtesë prej 10 orësh për pyetje para periudhës në maksimum prej 48 orësh të llogaritur për një person që të sillet para gjykatës. (l) Mungesës së vizitave në komisariatet e policisë nga Zyra e Avokatit te Popullit mbi baza të rregullta dhe të pashpallura. (m) Mungesës së ekzaminimit mjekësor të vazhdueshëm të të burgosurve brenda 24 orëve të pranimit të tyre në burg, kujdesit të ulët shëndetësor në kushtet e burgimit, mungesës së trajnimit për personelin mjekësor dhe personelin mjekësor të burgjeve, jo nën autoritetin e Ministrisë së Shëndetit Publik. (n) Mundësisë ligjore të dëbimit të personave, pa kryer procedurat në rastet e interesave të rendit publik ose të sigurisë kombëtare. (o) Përhapjes së raportuar të dhunës kundër grave dhe vajzave, duke përfshire dhunën seksuale dhe familjare, dhe ngurri-min nga ana e autoriteteve, midis të tjerave, për të marrë masa legjislative dhe të tjera për t’iu kundërpërgjigjur kësaj dukurie.

D. Rekomandime

8. Komiteti rekomandon që shteti palë: (a) Të amendojë Kodin penal me qëllim që të miratojë një përkufizim të torturës që përfshin të gjitha elementet që përmban neni 1 i konventës. (b) Të sigurojë aplikim të rreptë të neneve kundër torturës dhe keqtrajtimeve, cilësim adekuat, ndjekjen penale dhe dënimin e dhunuesve në përpjesëtim me seriozitetin e krimeve të kryera. (c) Të hetojë të gjitha dëshmitë e keqtrajtimeve dhe torturës nga personeli i zbatimit të ligjit, duke kryer hetim të menjëhershëm dhe të paanshëm për t’i çuar dhunuesit para drejtësisë, me qëllim që të eliminojnë klimën e mosndëshkimit të personelit të zbatimit të ligjit që kryejnë akte të torturës dhe të keqtrajtimit. (d) Të përmirësojë mekanizmat për të lehtësuar paraqitjen e ankesave nga viktimat e keqtrajtimit dhe torturës të autoriteteve publike, duke përfshirë marrjen e raportit mjekësor, në mbështetje të dëshmive të tyre.

100

(e) Të marrë të gjitha masat e duhura për të forcuar pavarësinë e gjyqësorit si dhe të sigurojë trajnimin e duhur në ndalimin e torturës, për gjyqtarët dhe prokurorët. (f) Të amendojë legjislacionin e brendshëm që të sigurojë që aktet e torturës konsiderohen krime të përgjithshme. (g) Të miratojë klauzola ligjore të qarta që ndalojnë përdorimin e ndonjë pohimi të marrë nën torturë dhe të vendosë që urdhrat nga një epror nuk mund të përdoren si justifikim i torturës. (h) Të zbatojë mekanizmat ligjorë të vendosur për viktimat e torturës që të marrin zhdëmtimin dhe kompensimin e drejtë dhe të duhur. (i) Të zbatojë mbrojtjen ligjore themelore për personat e burgosur nga policia, të garantojë të drejtat e tyre për të informuar një të afërm, për t'u ndihmuar nga një avokat dhe mjek i zgjedhur prej tyre dhe t’u ofrohet informacion për të drejtat e tyre dhe në vijim, për të miturit, prania e mbrojtësit të tyre ligjor gjatë pyetjes. (j) Të përmirësojë kushtet në mjediset e burgimit, duke siguruar që ato janë në përputhje me standardet minimale ndërkombëtare, të marrë masa të nevojshme për të reduktuar periudhën e paraburgimit dhe të vazhdojë t’i adresohet mbipopullimit të mjediseve të burgimit. (k) Të marrë masat e nevojshme për të hequr periudhën administrative të burgimit prej 10 orësh për pyetje para periudhës prej 48 orësh për të çuar një të dyshuar në gjykatë. (l) Të lejojë vizitat në stacionet e policisë nga Zyra e Avokatit të Popullit si edhe nga struktura të tjera të pavarura, mbi baza të rregullta dhe të pashpallura. (m) Të sigurojë ekzaminim mjekësor të vazhdueshëm për të burgosurit brenda 24 orëve nga pranimi i tyre në burg, të përmirësojë kujdesin shëndetësor në mjediset e burgimit, të vendosë trajnime për personelin mjekësor dhe të transferojë të gjithë personelin mjekësor të burgjeve në autoritetin e Ministrisë së Shëndetit Publik. (n) Të amendojë legjislacionin me qëllim që të mos lejojë dëbimin e personave pa një procedurë ligjore me të gjitha garancitë e kërkuara. (o) Të marrë masa për të luftuar dhunën seksuale dhe dhunën kundër grave, duke përfshirë dhunën ndaj gruas në familje, dhe të hetojë menjëherë dhe në mënyrë të paanshme të gjitha dëshmitë e torturës ose keqtrajtimeve, me vështrimin për të ndjekur penalisht personat përgjegjës. (p) Të transferojë përgjegjësinë për të gjithë të paraburgo-surit në autoritetin e Ministrisë se Drejtësisë. (q) Të marrë të gjitha masat e nevojshme për të siguruar zbatim efektiv të neneve të konventës dhe të legjislacionit të miratuar, t'u shpërndaje legjislacionin përkatës të burgosurve dhe personelit të zbatimit te ligjit si dhe të sigurojë trajnim adekuat në vazhdim. (r) Të sigurojë në raportin tjetër periodik të dhëna statistikore të detajuara, të shpërndara sipas moshës, gjinisë dhe origjinës, për ankesat në lidhje me torturën dhe keqtrajtimet e tjera të pretenduara se janë kryer nga personeli i zbatimit të ligjit si edhe në lidhje me hetimet, ndjekjet penale dhe dënimet disiplinare dhe penale.

101

(s) Të konsiderojë bërjen e deklaratave sipas neneve 21 dhe 22 të konventës. 9. Komiteti rekomandon, gjithashtu, që shteti palë të shpërndajë gjerësisht përfundimet dhe rekomandimet e Komitetit, në të gjitha gjuhët e duhura, përmes veb siteve zyrtare, medias dhe organizatave joqeveritare. 10. Komiteti i kërkon shtetit palë të sigurojë brenda një viti informacion në përgjigje të rekomandimeve të Komitetit, të përfshira në paragrafët 8 (c),(d),(i) dhe (l) më sipër. 11. Shteti palë është ftuar të paraqesë raportin tjetër të tij periodik, i cili do të konsiderohet si i dytë, nga 9 qershori 2007.

DHUNA SHTETERORE NE SHQIPERI Raport Alternativ per ... ALTERNATIV... · Raport Alternativ per...

Documents

Transcript of DHUNA SHTETERORE NE SHQIPERI Raport Alternativ per ... ALTERNATIV... · Raport Alternativ per...