Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba ... · Dezenvolvimentu projetu...
-
Upload
truongdang -
Category
Documents
-
view
222 -
download
0
Transcript of Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba ... · Dezenvolvimentu projetu...
Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira
no dezafiu ba implementasaun
Lisensamentu Ambientál iha Timor-Leste
Aprezenta iha Konferénsia Timor-Leste’s Studies
Association (TLSA)
Dili, 30 Juñu 2013
Adilsonio da Costa Jr.
Institutu La’o Hamutuk
Konteúdu
• Introdusaun
• Objetivu Peskiza
• Metodolojia
• Fatin Peskiza
• Alvu Respondente
• Rezultadu Peskiza
• Konkluzaun
• Rekomendasaun
Introdusaun• Timor-Leste nia dezenvolvimentu projetu
infrastrutura sira iha setór públiku no privadu la’o
dinámiku tebes hafoin tinan sanulu resin lima ita
hetan independénsia
• Governu mós estabelese ona planu ka polítika
dezenvolvimentu no enkuadramentu legal sira atu
regula implementasaun projetu Infrastrutura sira iha
Timor-Leste.
• Objetivu husi polítika no lei sira ne’e mak atu regula
no proteje ita nia meiu ambiente nune’e projetu hotu-
hotu la bele fó risku todan ka sai ameasa ba ita nia
meiu ambiente, balada fuik sira no ema nia moris.
Timor-Leste nia polítika no Lei
sira
Konstituisaun RDTL, Artigu 61
Meiu ambiente
1. Ema hotu iha direitu ba ambiente atu moris ne’ebé umanu, di'ak ba saúde no ekolojikamente ekilíbriu no iha devér atu proteje no halo-di'ak liu tan ambiente ne’e ba jerasaun sira-ne’ebé aban-bairua sei mosu
PEDN 2011-2030
Explains, “The people of Timor-Leste have a strong relationship with the natural environment. For generations, our ancestors depended on the environment for food, clothing, building materials and everything else essential for life. We lived in harmony with the environment, using it sustainably to support our families.”
Dekretu Lei no 5/2011
Kona ba Lisensamentu Ambientál
Dekretu Lei 26/2012
Kona ba Baze do Ambientál
Padraun Internasionál sira ne'ebé governu Timor-Leste adopta
Konvensaun Internasionál kona ba Biodiversidade, Protokolu Kyoto no seluk-seluk tan
Fokus ba peskiza
Dekretu Lei no 5/2011
kona ba Lisensamentu
Ambientál iha Timor-Leste
Implementasaun
Objetivu Peskiza Buka hatene saida mak sai dezafiu boot ba proponente projetu infrastrutura sira ba implementasaun Dekretu Lei no.5/2011 kona ba Lisensamentu ambientál iha Timor-Leste
Oferese evidénsia preliminariu no análize ne'ebé bele uza ba hadi'ak implementasaun Dekretu Lei no.5/2011
Sai informasaun preliminariu ba peskiza ne'ebé kle’an liu kona ba asuntu ambientál iha Timor-Leste.
Metodolojia: Kualitativu
Análize dadus sekundáriu
• Halo análize ba dokumentu
• Deskreve kontextu dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira ne'ebé implementa husi setór públiku no privadu
Entrevista
• Dezeña pergunta no halo entrevista ho Autoridade ambientál no projetu na’in sira ne'ebé sai alvu ba peskiza ida ne’e
Observasaun
• Halo vizita ba fatin implementasaun projetu hodi observa diretamente tipu projetu no luan area ne'ebé sira utiliza ba projetu
Area Peskiza
Munisipiu Dili no
Area besik Dili.
• Heineken (Sub-Distritu Metinaru)
• Esperansa Timor Oan (Sub-Distritu
Cristu Rei)
• Novo Turizmu (Sub-Distritu Nain
feto)
• Edifísiu MOF, PERTAMINA
Internasionál Timor-Leste, Timor
Plaza, Weng Enterprise, Ponte
Komoro III, Pelican Paradise, Palm
Business and Trade Centre (Sub-
Distritu Dom Aleixo)
• Tibar Port (Tibar-Liquica)
Alvu Respondente
• Diresaun Nasionál Kontrolu Poluisaun no
Ambiente (DNKPIA/DNCPIA-MCIA)
• Ministériu Obras Públiku Transporte no
Komunikasaun (MOPTK)
• Kompañia ka projetu na’in sira hanesan: ETO,
Heineken, Pelican Paradise, Hotel Turizmu,
Timor Plaza, Palm Business and Trade Centre,
Timor Port, PERTAMINA Internasionál Timor-
Leste no Weng Enterprise Group LTD.
• Total alvu respondente hamutuk: 11
Rezultadu Peskiza
0 1 2 3
A - Hetan ona lisensa
B - Hetan ona lisensa
A - La halo aplikasaun ba Lei lisensamentu Ambiental
B - La halo aplikasaun ba Lei lisensamentu Ambiental
A - Sei iha prosesu dokumentu EIS no EMP
B - Sei iha prosesu dokumentu EMP atualiza
B - Halo aplikasaun hafoin hetan notifikasaun husiDNCPIA agora hetan ona lisensa husi DNCPIA iha
26/4/2017
Kompania nia Kategoria no Estatutu
Weng Enterprise Group
PERTAMINA Internasionál
Timor-Leste
Tibar Port &
Pelican
ParadiseHotel Turizmu &
Palm Business &
TCTimor Plaza &
Edifísiu MOF
Konstrusaun Ponte Komoro
III (MOPTK)
ETO &
Heineken
Dezafiu sira ba implementasaun Dekretu
Lei Lisensamentu Ambientál
10%
10%
11%
5%
16%
5%
11%
32%
Dezafiu ba ImplementasaunMenus sosializasaun bapubliku no kompania siraStaff limitadu
Sistema fornesimentuinformasaun la adekuaduLa iha dezafiu
Konesimentu no skill baasuntu ambiental limitaduLadun halo fiskalizasaun bakompania siraBirokrasia todan
La hetan resposta
Dezafiu ne'ebé DNCPIA Hasoru
• Kompañia setór públiku no privadu sira barak
mak seidauk kumpre duni atu mai rejistu iha
DNCPIA no tuir prosesu lisensamentu
ambientál.
• Menus númeru rekursu umanu
• Ekipamentu survey projetu nian menus,
Transporte menus
• Alokasaun Orsamentu Estadu ne'ebé limitadu
• Jestaun internal no burokrasia ne'ebé todan
Rekomendasaun Save husi
Kompania sira
0 2 4 6 8
La hatene informasaun
La hetan resposta
DNCPIA tenke halo sosializasaun regular bapubliku
Estabelese sistema informasaun E-elektroniku
Aumenta numeru staff
La iha rekomendasaun
DNCPIA presiza teknokrata laos nomeasaunpolitika
Aumenta formasaun ba staff DNCPIA
Presiza investe orsamentu ba DNCPIA
Konkluzaun
• Númeru implementasaun Dekretu Lei Lisensamentu
ambientál sei menus iha Timor-Leste espesifikamente iha
Munisipiu Dili tanba Kompañia na’in sira barak mak
seidauk hetan informasaun adekuadu kona ba prosesu
lisensamentu ambientál husi DNCPIA
• Númeru staff DNCPIA sei limitadu no mós kapasidade
rekursu umanu seidauk nato'on atu bele ejerse sira nia
servisu no funsaun ho másimu.
• Maioria kompañia sira rekomenda atu haforsa servisu
DNCPIA liu husi aumenta númeru staff no mós hasa’e sira
nia kapasidade
Rekomendasaun La’o Hamutuk
• Presiza haforsa implementasaun Dekretu
Lei no.5/2011 liu husi fó sansaun todan
hasoru kompañia sira ne'ebé viola lei.
• Labele iha intervensaun polítika ba
servisu tékniku Autoridade Ambientál nian
• Aloka orsamentu ne'ebé nato'on ba
DNCPIA atu nune’e sira bele implementa
sira nia servisu tuir lei
La’o Hamutuk nia Website: http://www.laohamutuk.orgLa’o Hamutuk nia Blog:http://laohamutuk.blogspot.com
Timor-Leste Institute for Development Monitoring and Analysis
Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste
Mailing address: P.O. Box 340, Dili, Timor-Leste
Telephone: +670 77234330 (mobile) +670 3321040 (landline)
Email: [email protected]
Atu hetan informasaun tan Ita boot sira
mós bele asesu iha