DE

KO

NT

AM

NA

SYO

N

LE

M

TEMZL

K

DEZENFEKS

YON

YIKAM

A Basnçl su kullan

larak kirlerin m

ekanik olarak yüzeyden uzakla

trlmas

Oluacak aerosol bula

ma

düünülerek suya uygun

bir dezenfektan katlm

aldr

TEMZLEM

E Deterjan kullan

larak yüzeyde kalan organik m

addeler uzakla

trlmald

r.

DURULAMA

Yüzeyde kalan deterjan artklar su ile durulanm

aldr.

DEZENFEKSYON ap virusunun tahrip

edilmesi için do

ru konsantrasyonda ve gerekli süre ile dezenfektan uygulanm

aldr.

DURULAMA

Su ile son durulam

a yaplarak

yüzeydeki dezenfektan artklar uzakla

trlr.

KU

LL

AN

ILA

N B

ÜT

ÜN

SIVIL

AR

TO

PLA

NM

AL

I VE

U

YG

UN

BR

E

KL

DE

BE

RT

AR

AF E

DL

ME

LD

R.

ŞAP HASTALIĞI İLE

MÜCADELE

EL KİTABI

EKİM 2010

~ 2 ~

ÖNSÖZ 

Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından birlikte finanse edilen “Şap Hastalığı İçin İletişim Kampası ve OIE Deklarasyonu Ülke Başvuru Dosyası Hazırlanması Teknik Yardımı”  projesi  (kısa  adı  ile  Şap  Hastalığı  Teknik  Yardım  Projesi),  17  aylık  bir uygulama sonucunda 11 Kasım 2010 tarihinde başarı ile tamamlanmıştır. Bu başarıda en büyük etken projeyi yürüten konsorsiyum, teknik destek ekibi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,  Merkezi  Finans  ve  İhale  Birimi,  Avrupa  Birliği  Delegasyonu  ile  diğer paydaşlar  arasında  proje  süresince  gerçekleştirilmiş  olan  yakın  işbirliği  ve dayanışmadır. 

Proje  kapsamında öngörülen  ana hedeflerde biri  de,  Türkiye’nin  Trakya bölgesinin OIE  tarafından  şap  hastalığından  aşılı  ari  bölge  olarak  tanınması  için  ülke  dosyası hazırlanması  ve  sunulmasıydı.  Bu  önemli  hedef  gerçekleştirilmiş  ve  Trakya  bölgesi Mayıs 2010’da yapılan OIE   Genel Kurul toplantısında oy birliği  ile Şap hastalığından aşılı  ari  bölge  olarak  kabul  edilmiştir.  Projenin  bir  diğer  önemli  hedefi  de,  şap hastalığı  konusunda  ülke  düzeyinde  farkındalık  yaratmak  için  etkin  bir  iletişim kampayası gerçekleştirmekti. Bu kapsamda, ulusal düzeyde   gerçekleştirilen  tanıtım çalışmaları  sayesinde  farkındalık  artırılmış  ve  bunun  bir  sonucu  olarak  da  aşı kampanyaları başarı ile tamamlanmıştır. Ayrıca, proje kapsamında öngörülen ve çok geniş bir yelpazeyi  kapsayan onlarca eğitim programı  ve  simülasyon  çalışmaları da çeşitli  illerden  gelen  veteriner  hekimlerin  sağladığı  büyük  bir  katılımla  başarı  ile sonuçlandırılmıştır.  

Bu kitapçık,  şap hastalığı ile mücadele eden veteriner hekimlere saha çalışmalarında yardımcı olmak amacıyla Koruma  ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nün önerisi üzerine Şap  Hastalığı  Teknik  Yardım  Projesini  yürüten  konsorsiyum’un  bir  katkısı  olarak hazırlanmıştır. 

Şap  Projesi    kapsamında  Trakya  bölgesi  için  gerçekleştirilen  başarının,  yakın  bir gelecekte Batı Anadolu  ve daha  sonra da  tüm Anadolu’da gerçekleştirilmesinin bir sonraki hedef olacağı kanısındayız. Bu hedefe ulaşmada ortaya   koyacakları çabalar için  Tarım  ve  Köyişleri  Bakanlığı  ile  şap  hastalığı mücadelesinde  görev  alacak  tüm Türk veteriner hekimlerine başarılar dileriz.. 

 

Şap Hastalığı Teknik Yardım Projesi Konsorsiyumu ve  Teknik Destek Ekibi 

~ 3 ~

ŞAP HASTALIĞI Şap hastalığı hayvancılık sektörü için çok önemli ve zararlı bir hastalıktır. Hastalığa bütün çift tırnaklı hayvanlar duyarlı olup çok bulaşıcı bir özelliğe sahiptir. Şap hastalığına bağlı ekonomik kayıplar oldukça yüksektir. Hastalığın direk ekonomik kayıpları arasında özellikle genç hayvan ölümleri, süt ve et veriminde düşme, üreme performansında düşme sayılabilir. Ayrıca hastalığın eradikasyonu veya kontrolü de oldukça yüksek maliyetlidir. Bütün bunlara ilave olarak ticarete getirilen kısıtlamalar bu ekonomik kayıpları artırmaktadır. Bu nedenlerden dolayı hastalığın kontrolü ve nihayetinde eradikasyonu önem arz etmektedir. Bu hedefe ulaşmak için hastalığın epidemiyolojisinin ve en iyi şekilde nasıl kontrol edileceğinin çok iyi bilinmesi gereklidir.

ŞAP HASTALIĞI NİÇİN BU KADAR BULAŞICIDIR 

Etkenin çok fazla tipi ve alt tipi olması, bunlar arasında çapraz bağışıklığın az olması,

Şap virusunun mutasyon oranının çok yüksek olması ve dolayısı ile sürekli yeni virusların gelişmesi

Virusun bütün vücut sekret ve ekskretleri ile çok miktarda ve uzun süre saçılması, o Veziküler sıvı ile 1010/ml o Epitel doku ile 109,9/gr o Salya ile 108,5/ml o Virus saçılımı lezyonların görülmesinden 4 gün

öncesinden başlamakta ve lezyonların görülmesinden 15 gün sonrasına kadar devam edebilmektedir.

Hastalığın morbiditesinin çok yüksek olmasına karşın mortalite oranının düşük olması

Konakçı spektrumunun oldukça geniş olması, Etkenin çevrede uzun süre canlılığını devam ettirebilmesi, Enfeksiyonu başlatmak için gerekli virus miktarının oldukça düşük

olması, o Ruminantlarda solunum yolu ile enfeksiyonu başlatmak

için tam duyarlı hayvanlarda 10-25 enfektif virus partikülü yeterli olabilmektedir.

Virus hava yolu ile yayılabilmektedir.

~ 4 ~

Şap virusu Picornaviridae familyasında yer alan bir RNA virusudur. Şap virusunun immunolojik ve serolojik olarak ayırt edilebilen 7 serotipi vardır; O, A, C, Asya 1, SAT1, SAT 2 ve SAT 3. Farklı serotipler birbirlerine karşı bağışıklık oluşturmazlar. Her serotip içinde genetik ve antijenik olarak farklı geniş bir spektrumda viruslar mevcuttur. Bu varyantlar organizmada birbirlerine karşı farklı düzeylerde bağışıklık oluştururlar. Bu viruslar aşağıda belirtildiği üzere farklı özellikler gösterirler. Enfektivite: Virusun bir konakçıya girme ve çoğalma kabiliyeti Virulens: Hastalığın şiddetinin ölçüsüdür. Patojenite: Virusun herhangi bir konakçı hayvan türünde, ırkında, cinsinde veya yaş grubunda hastalık oluşturabilme özelliğidir.

Duyarlı hayvanlar Evcil ve vahşi çift tırnaklı hayvanlar şap hastalığının doğal konakçılarıdır.Bu hayvanlar arasında sığır, koyun, keçi, domuz, manda, deve, bizon, buffalo, geyik, antilop, ceylan, impala, zürafa sayılabilir.

Tablo 1. Şap virunun değişik pH Tablo 2. Şap virusunu değişik ısı değerlerine dayanıklılığı değerlerinde dayanıklılığı

pH Süre 2,2 <15 saniye 4 <15 saniye 6 2 dakika 7 Birkaç hafta9 1 hafta 10 14 saat 12,5 <15 saniye

Sıcaklık (oC) Süre 60 5 saniye 56 <30 dakika 50 1 saat 37 1 gün 22 8-10 hafta 4 4 ay-5 >1 yıl

ŞAP VİRUSUNUN DAYANIKLILIĞI

ETİYOLOJİ

Herhangi bir serotipin daha patojenik ve virulensinin yüksek olduğuna dair deneysel bir veri mevcut değildir. 

Şap virusunun soğuk çevre şartlarında uzun süre canlılığını muhafaza edebilmesi uygun iklim şartlarına sahip bölgelerde (Doğu Anadolu) yeni virus girişi olmaksızın şap hastalığının tekrarlanmasına neden olabilir. 

~ 5 ~

Enfekte hayvanlarla direk temas o Şap hastalığının yayılmasında en önemli yoldur (>%95) o Kısa mesafeli aerosol bulaşma da bu kapsamda düşünülmelidir. o Önlem olarak hayvan hareketlerinin kısıtlanması gereklidir.

Kontamine hayvansal ürünler o Şap virusunun hayvansal ürünlerde uzun süre canlı kalabildiği ve

bu yolla yayıldığı bilinmektedir. İngiltere’de ve Avrupa’da 2001 yılında görülen şap hastalığı salgınının Asya’dan kontamine etler vasıtası ile bulaştığı düşünülmektedir.

o Önlem olarak hayvansal ürün hareketleri (Et ve süt gibi) kısıtlanmalıdır.

İnsan ve araç hareketleri ile mekanik bulaşma o Enfekte hayvanlar bütün sekret ve ekskretleri ile çok miktarda

virus saçarlar ve çevreyi kontamine ederler. Bu şekilde kontamine olan insan, araç ve malzemeler ile hastalık yayılabilir.

o BİYOGÜVENLİK önlemleri alınmalıdır.

Şekil. 1. Şap virusunun saçılma yolları

ŞAP HASTALIĞININ BULAŞMA YOLLARI VE UYGULANACAK ÖNLEMLER 

VİRUS SAÇILIMI 

~ 6 ~

Şap hastalığında oluşan klinik belirtiler hayvanın türüne, alınan virus suşuna ve miktarına, enfeksiyon yoluna, hayvanda mevcut bağışıklık seviyesine ve hayvanın genel sağlık durumuna ve kondisyonuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Özellikle sığırlarda ve domuzlarda bu belirtiler çok şiddetli olabilir. Erişkin hayvanlarda depresyon, ateş, ağız ve ayaklarda veziküler lezyonların oluşumu karakterizedir. Meme dokusu ve meme başları da etkilenerek süt veriminde düşüşe neden olur. Ergin hayvanlarda mortalite genellikle %5’ten az olmakla birlikte genç hayvanlarda kalp kası lezyonlarına bağlı olarak oldukça yüksek olabilir. Koyun ve keçilerde hastalık genellikle daha hafif seyreder ve bu da hastalığın teşhisini zorlaştırır.

Şekil.2. Aşırı salivasyon Şekil.3. Düvede henüz patlamamış

veziküller (+/- 1 günlük)

Ruminantlarda  şap  virusunun  en  fazla  saçıldığı dönem  veziküllerin  oluştuğu  ve yırtıldığı    dönemlerdir.  Özellikle  koyunlarda  lezyonların  oluşmasından  3‐4  gün öncesine kadar solunum yolu ile ve sığırlarda 3‐4 gün öncesine kadar süt ile virus saçılımı olabilmektedir. Yapılacak epidemiyolojik çalışmalarda virus saçılımının en fazla olduğu yukarıdaki şekilde kırmızı ile boyalı günlerdeki hayvan hareketlerine ve temaslara öncelik verilmelidir. 

KLİNİK BELİRTİLER

~ 7 ~

Şekil.4. 2-3 günlük lezyonlar Şekil.5. 3-4 günlük lezyonlar

Şekil.6. 4-7 günlük lezyonlar Şekil.7. Tırnak arasında henüz

patlamamış veziküller

Şekil.8. 2-3 günlük tırnak arası lezyonu

~ 8 ~

Lezyon yaşının tespiti

Lezyonun görünüşü Lezyonun tahmini yaşı Yırtılmamış veziküller 0-2 gün Üstteki epitel parçalarının hala lezyonların kenarına yapışık olduğu yeni yırtılmış veziküller

1-3 gün

Epitelyumun yok olduğu ve fibroz doku marjının görülmediği yırtılmış / parçalanmış veziküller

3 günden büyük, 7-10 günden küçük

Belirgin fibröz doku oluşumunun görüldüğü açık lezyonlar

7-10 günden büyük

İhbarı yapan yetiştirici / veteriner hekimin (VH) işletmede kalması sağlanır. Eğer çiftliği terk etmişse, şap hastalığına duyarlı hayvanların bulunduğu başka bir işletmeye gitmemesi söylenir. Hastalık ihbarı alınan işletmeye gitmeden önce:

İşletmenin konumu İşletmedeki hayvan sayıları Köydeki hayvan sayıları Civar köylerdeki hayvan sayıları Şap aşısı uygulamaları

Hakkında bilgiler toplanır.

ŞAP HASTALIĞI İHBARI ALINDIĞINDA 

LEZYON YAŞI BELİRLENMESİNİN ÖNEMİ  Hastalığın teşhisi için en taze lezyonların alınması gereklidir.  Epidemiyolojik çalışmalar ( virusun işletmeye tahmini giriş zamanı, en 

fazla virus saçılımının olduğu dönemin belirlenmesi, geriye ve ileriye doğru izlemelerin önceliklendirilmesi) için en eski lezyonun bulunması gereklidir. 

Şap Hastalığı oldukça bulaşıcı bir hastalık olduğu için mümkün olduğunca kısa süre içinde ve en geç 24 saat içinde işletmeye gidilmesi zorunludur. 

~ 9 ~

İşletmeye/Köye giderken yanımıza yeterince almamız gereken malzemeler:

Kişisel koruyucu giysiler

Su konteyneri + su (Eğer hastalık çıkan sürü merada veya yaylada ise gerekli olabilir)

Dezenfektan

Yapılacak iş için gereken ekipmanlar (marazi madde alımı için gerekli malzemeler, itlaf, termometre, bıçak seti gibi)

Giysi ve ekipmanların taşınması ve/veya imhası için otoklavlanabilir torbalar ve bağlar

Dezenfeksiyon için fırça ve kova

Büyük temiz plastik örtüler

Günlük giysileri koymak için temiz plastik torba

Tesise giderken aşağıdaki kişisel koruyucu giysilerinizi çiftlikte giymelisiniz:

Tek kullanımlık (Tyvek) tulum (tulumun paçaları plastik çizmelerin içinde kalacak şekilde)

Plastik çizmeler Sıvı geçirmez giysi (sıvı

geçirmez pantalonun paçalarını plastik çizmelerin üzerinde tutun)

İlave bir sıvı geçirmez tulum (tulumun paçaları plastik çizmelerin dışında kalacak şekilde)

Sıvı geçirmez şapka Plastik çizmelerin üstüne

giyilecek bot galoşları Eldivenler (giymek üzere

alacağınız iki çift eldivenin yanı sıra çiftliğe ekstra eldiven getirin)

Yüz maskesi (sıkı ve yüze oturan)

İşletmeye Giriş Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar a) Aracınızı, çiftlik işletmesinin girişinin yakınındaki uygun bir noktaya

(dezenfeksiyon noktası) park edin. Sahaya aracınızla gitmeyin. b) Çiftliğe yalnızca ihtiyacınız olan malzemeleri götürün. Aracınıza geri

dönmeniz, çiftliğin dışında başka kimse yoksa, giysilerinizi tamamen değiştirmenizi gerektirecektir.

c) Üzerinizdeki palto, pardesü gibi giysileri çıkarın ve yanınıza yalnızca gerekli şeyleri alın (örneğin anahtarlarınızı, cüzdanınızı, vb. aracınızda bırakın).

d) Normal günlük giysileriniz üzerine yukarıda verilen koruyucu giysilerinizi giyin.

e) Çiftlikten çıkarken üzerinizi değiştirmek için çiftliğin giriş kapısının dışarısındaki TEMİZ BİR NOKTADA yere temiz bir plastik örtü yayın. Örtüyü, taş gibi ağır maddelerle sabitleyin.

f) Suyu ve yeterli miktarda dezenfektanı, kovayı, fırçayı, otoklavlanabilir torbaları, değiştireceğiniz ayakkabıları ve giysileri, vb. bu noktada bırakın.

g) Çiftlikten çıkarmanız gereken herhangi bir şeyi paketleyip dezenfekte edebilmeniz için çiftlik kapısının hemen içerisine (çiftlik tarafına) bir kova, dezenfektan, su (çiftlikte yoksa) ve otoklavlanabilir temiz torba ve bağ bırakın.

~ 10 ~

1. Şüpheli hayvan(lar) ve civardaki temasları incelenmelidir. 2. Muayene sırasında:

• Şap hastalığının klinik belirtileri • Şap hastalığının ayırıcı tanısı • Lezyonların yaşı dikkate alınmalıdır. Numune almada sürü içindeki

en yeni lezyon, epidemiyolojik araştırmalar için ise sürüye hastalığın muhtemel giriş tarihinin tespiti amacı ile en eski lezyonlar araştırılmalıdır.

3. Diğer hayvanların enfeksiyona maruz kalmasını önleyecekse, hayvan kısıtlama amacıyla daha uygun bir yere taşınabilir.

4. Hayvanın geçici bir ahırda tutulması tercih edilebilir. 5. Hayvan sahibinin de onayıyla, zaptedilmesi zor olan hayvanların Rompun

kullanılarak sakinleştirilmesi gerekebilir. 6. Şap hastalığından şüphelenildiğinde ya da ‘ilk vaka’ olması durumunda şap

hastalığı şüphesi bertaraf edilemiyorsa, daha deneyimli bir veteriner hekimden görüş istenebilir veya VKAE/Şap Enstitüsü’nden bir uzmanın gönderilmesini talep etmesi gerekir.

7. Raporlamaya geçmeden önce, eğer mümkünse, uygun biyogüvenlik önlemlerini almak suretiyle sürüdeki diğer tüm hayvanların da klinik olarak incelenmesi gerekmektedir. Bu, özellikle de başlangıçtaki durumun şüpheli hayvanların çiftlikteki tek vaka olmadığına işaret ettiği hallerde çok önemlidir.

Şap Hastalığı ihbarı alındığında mümkünse köye bir ekip halinde gidiniz. Böylece bir  veteriner hekim hastalık  ihbarı  yapılan  sürüyü  incelerken, diğer  veteriner  hekim  (ler)  de  köydeki  diğer  işletmelerde  veya  civar köylerde şap hastalığı olup olmadığını araştırabilir. 

KLİNİK İNCELEME

Yapılan  klinik  muayenede  şap  hastalığından  şüphelenilecek  lezyonlar görülürse laboratuar teşhisi için uygun numuneler alınarak Marazi Madde Gönderme Formu ile birlikte Şap Enstitüsü Müdürlüğü’ne gönderilmelidir. Laboratuara  teşhis  için  göndermek  üzere  mümkün  olduğunca  yeni epitelyum  lezyonları  (1‐3  günlük)  tercih  edilmelidir.  Lezyon bulunamaması veya sadece oldukça eski lezyonlar bulunması halinde kan veya serum örnekleri gönderilebilir. 

~ 11 ~

TANI ÖRN

EKLERİNİN TOPLAN

MASI VE TAŞINMASINA İLİŞKİN İLKELER

Ö

RNEĞ

İN T

ÜRÜ

TOPL

AMA

YÖNT

EMİ

TOPL

ANAC

AK

ÖRN

EĞİN

MİK

TARI

NE Z

AMAN

AL

INAB

İLİR

TA

ŞIYI

CI

MED

YANI

N TÜ

RÜ

ÖRN

EKLE

RİN

TOPL

ANM

ASIN

DA

KUL

LANI

LAN

KO

NTEY

NER

NAK

LİYE

DE

GER

EKEN

SI

CAK

LIK

Tam

Kan

Ve

nipu

nctu

re

(Dam

ar G

irişi)

10

ml

Lezy

on y

ok,

yüks

ek at

eş, v

irem

i dö

nem

i

-Li

tyum

He

parin

Vac

utain

er

(Yeş

il Ka

paklı)

4o C

Yırtılm

amış

vey

a Ye

ni Yırtılmış

Ve

zikül

lerde

n Alın

an E

pite

lyum

ve

Vez

ikül

er Sıvı

Saki

nleş

tirilm

iş bi

r ha

yvan

dan

müm

kün

olduğu

nca s

teril

bir

şeki

lde

≥ 1g

M

ümkü

n ol

duğu

nca t

aze

lezyo

nlar

dan

alınm

alıdı

r (1-

5 gü

n)

0.04

M fo

sfat /

gl

isero

l tam

pon

pH

7.2

-7.6

Ve

zikül

er sı

vı iç

in

taşıyıcı

med

yaya

ih

tiyaç

yok

tur.

20 m

l Uni

versa

l (1

0 m

l med

ya +

1 g

do

ku h

er ü

nive

rsal i

çin)

4o C

Seru

m

Veni

punc

ture

- Da

mar

Girişi

(pıh

tılaş

mış

tam

kan

örneği

nden

alı

nan

seru

m)

≥ 4

ml s

erum

(h

ayva

n başın

a)

(> 1

0 m

l tam

kan

ge

reki

r)

Aşı s

onra

sı bağışık

lık d

urum

u tes

piti(

28 g

ün

sonr

a) v

eya

geçir

ilen

hasta

lık

için

çift n

umun

e (7

. ve 1

4.

günl

erde

)

-5

ml b

ijoux

4o C

ya d

a RT

(eğe

r ster

il koşu

llard

a to

plan

mışs

a)

Özo

fage

al /

Fare

ngea

l Sıvı

Prob

ang

(sığı

r, ko

yun,

buz

ağı)

Sü

rünt

ü (d

omuz

)

2 m

l Ev

et0.

08 M

fosfa

t tam

pon

pH 7

.2

5 m

l bijo

ux (2

ml m

edya

+

2 m

l örn

ek/sü

rünt

ü çu

buğu

)

-70o C

Ku

ru B

uz

~ 12 ~

a) Çiftlikten mümkün olan en az sayıda enfekte maddeyle ayrılmak çok önemlidir. Bu

nedenle, bırakabileceğiniz herşeyi yakılarak imha edilmek üzere çiftlikte bırakın. b) Çiftlik kapısının içerisinde, kovayı, dezenfektanı ve torbaları bıraktığınız yerde çiftlikten

çıkarmanız gereken tüm ekipmanları ve malzemeleri dezenfekte edin. Bu amaçla, % 0.2 sitrik asit kullanabilirsiniz.

c) Çiftlikte kullanılan tüm sarf malzemelerini otoklavlanabilir torbalardan birine koyun ve ağzını mühürleyin. Keskin malzemeleri ve bıçakları, çiftliğe getirdiğiniz keskin alet kutusuna koyun.

d) Mobil telefonunuzu koyduğunuz torbanın dışını da dezenfekte edin. e) Üzerinizdeki koruyucu giysilerin ilk tabakasını, çiftlik kapısının çiftlik tarafında ve

aşağıdaki sırada çıkarın: bot galoşları, tulum, yüz maskesi, eldivenler (üstteki çift). Bunların tümünü otoklavlanabilir bir torbaya koyun, ağzını kapatın ve imha edilmek üzere çiftlikte bırakın.

f) Çiftlik kapısının dışında belirlediğiniz temiz noktaya ilerleyin. Yalnızca temizleyip dezenfekte etmiş olduğunuz malzemeleri bu noktaya götürün. Çok miktarda dezenfektan ve bir fırça kullanarak sıvı geçirmez giysilerinizi ve plastik çizmelerinizi tamamen dezenfekte edin.

g) Temizlediğiniz plastik çizmeleri çıkarın ve temiz, sızdırmaz bir plastik torbaya koyarak emniyet altına alın.

h) Sıvı geçirmez giysilerinizi çıkarın ve dezenfektanla dolu bir kovanın içine bastırın. Daha sonra temiz, sızdırmaz bir plastik torbaya koyarak emniyet altına alın.

i) Tırnaklarınıza özellikle dikkat ederek ellerinizi, kollarınızı ve yüzünüzü yıkayın ve dezenfekte edin.

j) Belirlediğiniz temiz bölgedeki plastik örtüyü dezenfekte edin. Otoklavlanabilir bir torbaya koyup, ağzını kapatın.

k) Üzerinizdeki diğer tulum veya benzeri giysileri çıkarın, eğer mümkünse giysilerinizi değiştirin ve ayakkabılarınızı giyin. Çıkardığınız tüm malzemeleri temiz bir otoklavlanabilir torbaya koyun ve ağzını kapatın.

l) Son olarak ellerinizi tekrar yıkayın ve dezenfente edin. m) Laboratuvar örneklerini gittiğiniz yerdeki ‘temiz’ bir görevliye vermek için gerekli

düzenlemeleri yapın n) Duyarlı hayvan(lar)ınız yoksa, doğrudan evinize gidin, giysilerinizi değiştirin ve

aşağıda belirtildiği şekilde duş alın. o) Duyarlı hayvan(lar)ınız varsa, bir otele veya başka bir uygun yere gidin, duş alın ve

giysilerinizi değiştirin. p) Tek kullanımlık ekipmanları güvenli bir şekilde imha edin ve koruyucu giysilerinizi

mümkünse otoklavlamayla temizleyin. q) Aracınızı ve diğer ekipmanları dezenfekte edin. r) Kişisel giysilerinizi otoklavlama yoluyla dezenfekte ettikten sonra sıcak suyla yıkayın

Kuru temizleme, şap virüsünü ortadan kaldırmayacaktır. s) Tam olarak duş alın; tırnaklarınızı ve saçlarınızı temizlerken özellikle dikkatli olun. t) En az üç (3) gün süreyle duyarlı hayvanlara yaklaşmayın.

İşletmeden Çıkış Esnasında İzlenecek Prosedürler 

~ 13 ~

KLİNİK OLARAK ŞAP HASTALIĞI TEŞHİSİ KONULDUĞU TAKTİRDE ALINACAK ÖNLEMLER:  Laboratuar teyidi için numune alınarak Şap Enstitüsüne gönderilmesi Hasta ve enfeksiyondan şüpheli hayvanların sağlıklı hayvanlardan ayrılarak izole

edilmesi 3 km çapındaki bölgede kordon ve karantina uygulanması 3 km koruma bölgesindeki tüm hayvanların klinik muayeneden geçirilmesi 3 km koruma bölgesi ve 3-10 km gözetleme bölgesinde epidemiyolojik araştırma

yapılması.

ŞÜPHELİ İŞLETMELERDE ALINACAK ÖNLEMLER Duyarlı türlerden olan hayvanların sayımı

Ölü, hasta ve sağlıklı gösteren tüm kategoriler (doğumlar ve ölümlere göre her gün güncellenmek üzere)

Ürünlerin sayımı Süt, süt ürünleri, et, et ürünleri, karkaslar, postlar, deriler, yünler, sperm, yumurtalar, embriyolar, çamur, gübre, yem, altlık stoklarının kayıtları (gerektiğinde güncellenmek üzere)

Duyarlı türler (ruminantlar ve domuz)

Ayrı bir bölmede yaşayan veya tecrit edilmiş olan ve çiftlik işletmesine girişleri / çıkışları yasaktır.

Diğer türler Çiftlik işletmesine izinsiz girişleri / çıkışları yasaktır. Hayvansal ürünler Çiftliği terk etmesi yasaktır. Süt Çiftliği terk etmesi yasaktır.

Tesislerde yok edilmesine karar verilebilir. Yetkili makamlar, yok edilmek üzere en yakın mekana uygun şekilde donatılmış araçlarla ve resmi gözetim altında götürülmesine izin verebilir.

Kişiler Çiftlik işletmesine izinsiz girişleri / çıkışları yasaktır. Motorlu Araçlar Çiftlik işletmesine izinsiz girişleri / çıkışları yasaktır. Dezenfeksiyon Çiftlik işletmesine ve hayvan barınaklarına her giriş / çıkışta yapılır. Epidemiyolojik İnceleme Virüsün ortaya çıkma zamanı, muhtemel menşei, temasta bulunulan tesisler,

kişilerin / motorlu araçların / maddelerin tesisten veya tesise hareketi

Kendiniz yetiştiricilere örnek olun. İmkanlarınız ölçüsünde yukarıda verilen protokollere uymaya çalışın ve diğer kişilerin de buna uymasını sağlayın. Şunu unutmayın ki şap 

hastalığının sizin sorumluluk alanınızdaki bir işletmeye bulaşması sizin kontrolünüz dışında gelişir ancak hastalığın yayılmasını engellemek  

siz Veteriner Hekimlerin sorumluluğudur. 

KENDİNİZ HASTALIK KAYNAĞI OLMAYIN

Kordon  konulacak  bölgede  şap  hastalığına  duyarlı  hayvanların  sayımının yapılması  ve  bu  sayım  listelerinin  (sağlıklı,  hasta,  ölen)  güncellenmesi  çok önemlidir.  Eğer  bu  sayımlar  yapılmazsa  yetiştiricilerin  kordon  tedbirlerine uyup uymadığının tespit edilmesi çok zordur.  

BU SAYIMLARDA ÖZELLİKLE HAYVAN TİCARETİ İLE UĞRAŞAN İŞLETMELERE ÖZEL ÖNEM VERİLMELİDİR 

~ 14 ~

Şap hastalığı görülen mihraklarda standartlaştırılmış, hızlı ve hedefe yönelik epidemiyolojik araştırmalar yapılmalıdır. Bu araştırmalar bu amaçla hazırlanan anketler temelinde yürütülür. Bu araştırmalar, a) Şap hastalığından şüphelenilmesinden veya bildiriminin yapılmasından önce,

hastalığın işletmede muhtemel bulunma süresi (bunu tespit etmek için hasta hayvanlarda mevcut lezyonlarda yaş tayini yapılır),

b) İşletmedeki şap virüsünün muhtemel kaynağı ve aynı kaynaktan enfekte veya kontamine olmasından şüphe duyulan hayvanların bulunduğu diğer işletmelerin belirlenmesi,

c) Büyükbaş hayvanlar ve domuzlar dışında, diğer duyarlı türden hayvanlarda muhtemel enfeksiyon veya kontaminasyon ihtimali,

d) Söz konusu işletmelerden şap virüsünü taşıyabilecek olan hayvanların, kişilerin, araçların ve maddelerin giriş ve çıkışları ile ilgili hususları kapsamalıdır.

e) Yapılan epidemiyolojik çalışmalar neticesinde ve klinik bulgular ışığında tespit edilen hastalık etkeninin ilk giriş günü dikkate alınarak mihrak bölgesinden bir başka bölgeye etkenin taşınıp taşınmadığı tespit edilmelidir. Muhtemel bulaşmaların olabileceği diğer bölgelerle iletişime geçilerek hastalığın diğer bölgelerde yayılmasının önlenmesi sağlanmalıdır

ŞAP HASTALIĞININ KONTROLU İÇİN MİHRAKLARDA ALINACAK ÖNLEMLERİN ESASLARI

EPİDEMİYOLOJİK İNCELEME

Kaynakların verimli kullanılması ve zaman kayıplarının önlenmesi için yapılacak epidemiyolojik çalışmada hastalığın  işletmeye muhtemel giriş  tarihi, hastalığın inkubasyon süresi, lezyon yaşı ve şap virusunun en fazla saçıldığı dönem dikkate alınarak   hastalığın muhtemel  kaynağı  ve muhtemel  yayılması  tespit  edilerek önceliklendirilmeli ve inceleme bu öncelik sırasına göre yürütülmelidir.

~ 15 ~

Temizlik ve dezenfeksiyon çalışmasının amacı: İşletmelerin, insanların, ekipmanların ve taşıtların etkin ve etkili bir

şekilde dekontaminasyonunu sağlayarak enfeksiyonun yayılmasını önlemek,

İşletmelere yeniden hayvan girişini takiben enfeksiyonun tekrarlamasını önlemektir.

Dezenfeksiyonun temel prensipleri Dezenfeksiyondan önce temizleyin Yüzeyleri tamamen dezenfekte edin Dezenfektanın yeterli süre yüzeye temas etmesini sağlayın Dezenfektanı doğru konsantrasyonda kullanın Kullandığınız dezenfektanın şap virusuna karşı etkili

olduğundan emin olun Şap virusuna karşı etkinliği bilinen dezenfektanlar

ÜRÜN Dilusyon NOTLAR Sodyum hipoklorit %3 Bu konsantrasyonda kıyafetlere,

ayakkabılara, lastik eşyalara ve çelik yüzeylere zarar verebilir

Asetik asit (Sirke) %4-5 Binaların dezenfeksiyonu için uygun değildir

Potasyum peroxymonosülfat ve Sodyum Chlorid

%1-2 Kullanım talimatına uygun kullanınız.

Sodyum Karbonat %4 Hafif yakıcıdır. Sodyum Hidroksit %2 Hayli yakıcıdır. Koruyucu giysi,

eldiven ve gözlük kullanınız. Genel kullanım için oldukça yakıcıdır.

TEMİZLİK VE DEZENFEKSİYON 

~ 16 ~

Dezenfeksiyonu nelere uygulayalım Enfekte işletmelerden çıkan ve şap virusunu mekanik olarak taşıması

muhtemel; o insan,

Enfekte işletmelere girişlerde biyogüvenlik kurallarına uygun kıyafet giyilmesine dikkat edelim. Çıkışta bu kıyafetlerden tek kullanımlık olanlarını imha edelim, diğerlerini (çizme, yıkanabilir giysi) dezenfekte edelim.

o araç Özellikle birden fazla işletmeye giden süt toplama araçları ve yem

kamyonu gibi araçların dezenfeksiyonuna özen gösterilmeli. Hastalık takibi ve kontrolu için giden araçlara da özen

gösterilmelidir. Araçların şap virusu ile kontamine olması muhtemel kısımlarının

(lastikler, tekerlek boşlukları, araçların alt kısımları) öncelikle temizliği sonra dezenfeksiyonu yapılmalıdır.

o malzemeleri yukarıdaki prensiplere uygun olarak dezenfekte edin. Enfeksiyon süresince ve enfeksiyonun sona ermesini takiben uygulanan

kısıtlamaları kaldırmadan önce şap virusu ile kontamine olan ve olmasından şüphe edilen tüm binaları ve alanları dezenfekte edin.

Dekontaminasyon uygulaması yapılırken şu on madde akılda tutulmalıdır: 1. Etkili temizlik dekontaminasyon programının başarısında %90’ın üzerinde

öneme sahiptir. 2. Toprak, kir veya organik madde birikimleri patojenleri dezenfektanların

etkisinden koruyan etkili bir bariyer oluşturur. 3. Organik maddeler bazı kimyasal dezenfektanları hızla inaktive ederler. 4. Bazı temizleme maddeleri belirli kimyasal dezenfektanlarla

uyumsuzdurlar. 5. Bazı temizleme maddelerinin ve dezenfektanların etkinliği sulandırma için

kullanılan suyun kalitesine ve sertliğine bağlıdır. 6. Dezenfektanların etkinliği kullanılan konsantrasyona ve temas süresine

bağlıdır. 7. Dezenfektanların çoğunun etkinliği ısı ve pH’ya bağımlıdır. 8. Dezenfektanlar alet ve malzemeler için aşındırıcıdır ve çoğu insanlar ve

hayvanlar için toksiktir. 9. Yıkama sularında canlı patojenler bulunabilir veya kimyasal dezenfektanlar

çevre için zararlı olabildiğinden uygun bir şekilde imha edilmelidirler. 10. Bazı dezenfektanlar zarsız viruslara karşı etkili değildirler.