Deze landstreek is bijzonder merk-waardig

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o.

Sophie Visser 5 september 2006

(Afstudeer)onderzoek Historische geografie – Universiteit Utrecht

“Deze landstreek is bijzonder merk-waardig”

Het (cultuur)historische landschapvan

Reeuwijk en omgeving

Inhoud

I – Waar het om ging

II – De landschapsgeschiedenis: hoofdlijnen en voorbeelden

III - Conclusies


(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - – Waar het om ging

Disciplines (en objecten) in cultuurhistorie

Historischegeografie

Historische bouwkunde

Archeologie

Gebouwen, Stedebouwkundig,‘nederzettingsstructuur’

- Bodemarchief (‘onzichtbaar’)- Aanvullend , indien weinig schriftelijke bronnen

- Ruimtelijke invalshoek

- Landschaps- -objecten, -samenhangen, -structuren

Achtergronden

‘Hulpwetenschappen’: - geschiedenis- fysische geografie- etc.

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - – Waar het om ging

Samenhangen in het (cultuur)historische landschap

Turfwinning - > 17e eeuw

Veenontginningen> 12e eeuw Snelweg

20e eeuw

Vertikale samenhang

Horizontale samenhang

Samenhang in de tijd

Uit methode ‘Leesbaar landschap’


“Culturele landschapsbiografie”- Breedte in aspecten- Doorlopende ontwikkeling in de tijd- Feiten + verhalen

Veranderingen door (bijvoorbeeld)

*Factoren: - grondbezit- gewestelijke politiek- ondergrond

*Processen: - ‘kolonisatie’- veeninklinking

*Functies: - wonen - waterstaat - defensie etc.

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Waar het om ging

Bronnen

Literatuur

Lokale/Regio-nale

Weten-schappelijke

- “als veenontgin- ning, dan …”-“als vervening, dan ….” -“als transport, dan ..” -“als Holland, dan …”

Alge-mene

Veldverkenningen

- CHS Provincie ZH- Groene Hart- KICH

Eerdere CH-Onderzoeken

Vakinzichten ArchiefdocumentenKwantitatievebronnen

Oude kaarten

Overige archief-documenten

Literatuur, hist.beschrijvingen

kadaster 1832

Volkstellingen1849-1930


Huidige landschap

2.Karto-biblio-grafie

Publieks-Boek?

Verander(en)dlandschap

Gemeentelijke takent.a.v.landschap

- Beleid- Planning- Toetsing- etc.

3. Toe-/inpasbaarheidCH-landschapsinfoin ICT gemeente

Vademecum/GIS-kaarten

Waardering &selectie

Ideeën voor plano-logie & ontwerp

Activiteiten t.a.v. het landschap

Informatie over het landschap

Archeologische Verwachtingenkaart

scriptie

1.Basisdocument

“Deze landstreek ……….”

scriptie

‘Beeldbank oude kaarten’?

Geïnteresseerden (bevolking, onderzoekers, …….)

Activiteiten, resultaten, doelgroepen


Begeleiding/afstemming: werkgroep

- Henk van der Smit - Wethouder Gem. Reeuwijk- Inge Froger - Sr. Beleidsmedewerker Gem. Reeuwijk- Lia van Rijen - Landschapsmanager ISMH

- Addy Vos - Streekmuseum Oudheidskamer- Piet Blaak - Streekmuseum Oudheidskamer

- Gerard Maatje - ‘Lokale/streekgeschiedkundige’- Rob Alkemade - Streekarchivaris SARS/Streekgeschiedkundige

- inbreng en afstemming- samenwerking -bruikbare resultaten


Landschapsgeschiedenis: “Deze landstreek is bijzonder merkwaardig”

Vademecum landschapsobjecten

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

II. (Cultuur)historisch landschap Reeuwijk e.o.

*Hoofdlijnen en voorbeelden van

- Ondergrond- Ontginningen- Waterhuishouding- Delfstofwinning/vervening- Gewestelijk/bestuurlijk - Bebouwing en bewoning


Aan de oppervlakte: Bodemkaart (bodemdata.nl)

Veen (met veraarde bovengrond)

Klei op veen

Zandige klei

Klei (op veen) op klei

Klei (divers)

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Hoofdlijnen en voorbeelden

Ontginningen tot ca. 1150: langs natuurlijke waterlopen-

Stroken-verkaveling

Onregelmatige/Blok-verkaveling

Vrije Hoeve

Waarder

Oude Rijn: < Romeinse tijd

Middeleeuwen (> 700nC)

Hollandsche IJssel:> 1000 nC

Waarder:Ca. 1100


Intermezzo: problemen met waterhuishouding 1150 – 1220

12e eeuw Problemen met de Oude Rijn <1165 Suadenburgerdam

Begin 13e eeuw Verbetering afwatering Rijnland -> buitenwater

< 1244 - Doortrekken rivier Gouwe naar Oude Rijn

2e fase ontginningen 1220 – ca. 1300


Ontginningsprincipe

Ontginningsprincipe ‘cope’ Langs Hollandsche IJssel

- natuurlijke afwatering (geen sluizen, deels kaden) - oudste boerderijen bij Tiendweg - boerderijen aan kop perceel - woonterpen

NB. Langs Oude Rijn: enkele plaatjes met kleiondergrond, want achteraan op oeverwal her en der!

Langs veenriviertje: rechts ontgonnen, links broekbos


Tweede fase ontginningen 1220 – 1300 : Hollands middengebied

Boskoop – Middelburg Reeuwijk–Broekvelden-Sluipwijk (Ree en Reewal uitgemeten in 1248)

Bewoning zekerBewoning vermoedelijk

kerk

motte/burcht?


Tweede fase ontginningen 1220 – 1300 Sticht :

- Oukoop- Papekop

- Korte Hoeven- Lange Weide- RuigeWeide- Diemerbroek

Waarder(vroeg Stichts)

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Ruimtelijke hoofdlijnen

Waterstaat 1285 – 1400

1285 Afdamming Hollandsche IJssel

- Afwatering naar Hollandsche IJssel

1331 – ca. 1363- Ontstaan (grote) polders

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Ruimtelijke hoofdlijnen

Waterstaat 1480 – 1615*: (1) Invoering poldermolens (2) Deels naar Gouwe en Oude Rijn

*1750 Willens


Reeuwijks Dubbelverlaat (1608) Reeuwijkse molens Oude Rijn 1605


Delfstofwinning: turf, klei (en zand)

(1)Turfwinning: - Laagveen -> natte vervening (>1530)- Invloed economie en Gouda (=> na 1660)- Wel/niet plicht tot droogmaken

Natte vervening door baggeren


“Openluchtmuseum van turfwinning”


(2) Kleiwinning voor - steenbakkerij: m.n. bij Oude Rijn

- dijken, spoorwegen, etc.

Oud-Reeuwijk

Spoordijk bij Hogebrug


Gewestelijk/bestuurlijk – mottes/burchten?- douaneposten 1750 -

1802

Kromme Kamp (Waarder) Wiltenburg (bij Oukoop) 1811In 1296 hier Voirburcht?


Combinatie van bronnen: voorbeeld 1

*bebouwing in Sluipwijk in 14e en 18e eeuw

(1)Verdwenen bebouwing Sluipwijk 14e eeuw

- ca. 1300 Oostelijk Sluipwijk 80 hoeven

- Gravenkoop- Roggenbroek

- Nieuwerbroek- 1378 Sluipwijk 20-29 woningen

(2) Bebouwing Noord-Platteweg 18e eeuw

- kaarten Rijnland 1687 en 1746 1 - kaart Heerlijkheid Sluipwijk, etc. ca. 1730 11 - kaart Verponding 1811 ca. 37


*Ontwikkeling bebouwing volgens kaarten 1850 – 1940

1850 1940



Volkstellingen 1879 – 1930

*Woningen groei factor 1-2,5

2 - 2,5 Boskoop1,5 -2 Bodegraven, Reeuwijk,

Gouda, Woerden1 - 1,5 overigen

*‘Onbewoonde panden’ groei factor 15 – 16 in Reeuwijk!

- steden totaal : factor 3- platteland totaal : factor 11


(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Conclusies

Conclusies: Breed en diep overzicht en inzicht

*Landschapsgeschiedenis (incl. oude kaarten):

- in samenhangen in ruimte en tijd - ‘wat er nog is’ (‘cultuurhistorie’, ‘cultureel erfgoed’)

- en in ‘wat er was’ - wat onderzocht is- basis voor andere uitgaven

- “Deze landstreek is bijzonder merkwaardig”: chronologisch

- ‘uittreksel’ in scriptie : thematisch => basis voor vervolgactiviteiten

*Vademecum

- landschapsobjecten in systeem (deels)- CH-kaarten Reeuwijk met GIS (subsidie)- nog niet af - fundamentele opzet: mogelijk ‘landelijk’ verdere uitwerking


Voorbeeld van voorlopige Cultuurhistorische kaart : ‘Waterstructuur 1615’


Conclusies – Betere basis dankzij lokale/regionale betrokkenheid

Þ ‘Transdisciplinair in brede zin’

- ‘Expert knowledge’ en ‘local knowledge’’ - lokale/regionale betrokkenen- diverse achtergronden en kennis

- inhoud/opzet/gebruik van het Vademecum!

Þ veel landschapsonderzoek: ‘interdisciplinair’

- ‘professionals’ uit diverse disciplines- ‘trekken door het land’: m.n. bovenregionaal vergelijkend- eventueel zonder lokale/regionale gebiedskennis:

- wat zien ze wel/niet (‘onbekend maakt …….’)- wat willen ze wel/niet zien(‘kenmerkend vanuit hoger niveau’)

Deze landstreek is bijzonder merk-waardig

Documents

Transcript of Deze landstreek is bijzonder merk-waardig