DEVRE ŞEMALARI ÇİZİMİ
-
Upload
murat-tuerk -
Category
Documents
-
view
2.218 -
download
0
Transcript of DEVRE ŞEMALARI ÇİZİMİ
T.C. MLL ETM BAKANLII
MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
DEVRE EMALARI ZM
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLERAIKLAMALAR ...............................................................................................................iv GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. AIRMA VE BLDRM TESSATLARI ZM........................................................4 1.1. arma ve Bildirim Tesisatlarnda Kullanlan Sembollerin izimi ...........................4 1.2. Devre izimi ve zellikleri.......................................................................................6 1.2.1. Ak ema izimi ..............................................................................................6 1.2.2. Kapal ema izimi ...........................................................................................8 1.3. Bir Zilin ki Ayr Yerden altrlmasna Ait izimi ..............................................12 1.4. Numaratr Tesisat izimi.......................................................................................13 1.5. Kap Kilidi Otomatii Tesisat izimi .....................................................................13 1.6. ki Katl Drt Daireli Apartmann Komple arma-Bildirim Tesisat izimi ..........14 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................17 PERFORMANS TEST .................................................................................................20 RENME FAALYET2...............................................................................................21 2. AYDINLATMA TESSATI ZM ..............................................................................21 2.1. Aydnlatma Tesisatnda Kullanlan Sembollerin izimi ...........................................22 2.2. Adi Anahtar Tesisat izimi ....................................................................................23 2.3. Komtatr Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi ................................................23 2.4. Vaviyen Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi....................................................24 2.5. Merdiven Otomatii Tesisat izimi ........................................................................25 2.6. Flouresan Lamba Balantlar..................................................................................26 2.6.1. 40 Watt Flouresan Lambann Adi Anahtarla altrlmas ...............................27 2.6.2. Komtatr Anahtarl 2 40 Watt Flouresan Lamba Balants ..........................27 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................29 PERFORMANS TEST .................................................................................................30 RENME FAALYET3...............................................................................................31 3. ELEKTRONKTE KULLANILAN SEMBOLLERN ZM .......................................31 3.1. Elektronik Devre Sembolleri ...................................................................................31 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................38 RENME FAALYET4...............................................................................................39 4. DC G KAYNAI ZMLER .................................................................................39 4.1. Dorultma Devreleri ...............................................................................................39 4.2. Yarm Dalga Dorultma izimi...............................................................................39 4.3. Tam Dalga Dorultma izimi (ki Diyotlu) .............................................................40 4.4. Kpr Tipi Tam Dalga Dorultma izimi ...............................................................40 4.5. Gerilim Katlayclar.................................................................................................41 4.5.1. Gerilim kileyici Devresi izimi.......................................................................41 4.5.2. Gerilim leyici Devresi izimi ......................................................................41 4.6. 3 Watt Stereo Amplifikatr .....................................................................................42 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................43 PERFORMANS TEST .................................................................................................44 MODL DEERLENDRME...........................................................................................45 KAYNAKLAR ..................................................................................................................47
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 520TC0003 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Devre emalar izimi Elektrik tesisat sembolleri ve elektronik sembolleri ile elektronik devre emalarn izmeyi ve okumay kapsayan renme materyalidir. 40/32 saat Teknik Resim modln alm olmas gerekir. Elektrik elektronik devre emalarn izmek. Genel Ama Gerekli ortam salandnda, bu modl ile elektrik ve elektronik devre emalarn hatasz okuyup teknik resim kurallarna uygun olarak izebileceksiniz. Amalar 1. arma ve bildirim tesisatlarnda kullanlan sembolleri tanyarak izebileceksiniz. 2. Aydnlatma tesisatlarnda kullanlan sembolleri tanyarak izebileceksiniz. 3. Elektronikte kullanlan sembolleri tanyarak izebileceksiniz. 4. DC g kaynanda bulunan elemanlar ve sembollerini tanyarak izebileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME Ortam: Teknik resim ara - gerelerinin ve izim masalarnn bulunduu snf veya atlye Donanm: T cetveli, daire ablonu, HB kurun kalem, effaf bant, izim masas, gnye (45o ve 60o) Modl iinde ve sonunda verilen retici sorularla edindiiniz bilgileri pekitirecek, uygulama rneklerini ve testleri gerekli sre iinde tamamlayarak etkili renmeyi gerekletireceksiniz.
MODLN AMACI
iv
GR GRSevgili renci, Teknik elemanlar hzl sanayilemenin, ekonomik, sosyal ve kltrel kalknmann en nemli unsurudur. Hzl ve srekli retim, teknik elemanlarn ayn dili kullanmalar ile salanr. Yaplan iin istenen zelliklerde olmas teknik elemanlarn, devre emalarn eksiksiz okuyabilmeleri ve bunu birebir uygulamalarna baldr. Bu sebeple elektrikelektronik devre emalar izimlerinde aygt ve makineler lkelerin standart sembolleri ile gsterilir. Bu sembollerin birbirlerine balanmalaryla da elektr ik elektronik devre emalar elde edilir. eitli dillerde yaymlanm dergi ve kitaplardaki devre emalar, lkelerin teknik elemanlar tarafndan ayn ekilde anlalp pratie aktarlabilmektedir. Gnmzde elektrik-elektronik devre emalarnn izimini daha kolay, daha grsel yapabilmek iin birok firma bilgisayar ile tesisat izimi programnda yar halindedir. Youn ve karmak devreler bu programlar ile kolayca izilebilmekte devre zerindeki deiiklikler kolayca yaplabilmekte ve sayfalarca k alnabilmektedir. Sizler de bu modl aldktan sonra dnya standartlarnda sembolleri tanyp devre emalarn kolaylkla izebilecek ve izilmi olan devre emalarn da okuyabileceksiniz.
1
2
RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1AMAElektrik devrelerinde kullanlan sembolleri tanyabilecek ve bu sembollerle teknik resim kurallarna uygun elektrik devreleri izebileceksiniz.
ARATIRMA Gnlk hayatta kullandnz, zerinden zayf akm ( 1224V) geen, malzemelerin fotoraflarn ekiniz veya resimlerini iziniz. Bu resimlere karlk gelen sembolleri, evrenizdeki elektrikilerden, retmenlerinizden, internetten aratrnz. Bu sembolleri retmeninizin verdii tabloya teknik ve meslek resim kurallarna uygun izerek anlamlarn karlarna yaznz (Aadaki tablo gibi). Basit bir elektrik devresi kurup sembollerle balantsn iziniz.
3
1. AIRMA VE BLDRM TESSATLARI ZM1.1. arma ve Bildirim Tesisatlarnda Kullanlan Sembollerin izimi
Semboller, elektrik devre elemanlarnn ekillerle (stteki resim) ifadesidir. Her lkenin standart kurumlar bu sembolleri belirler. lkemizde Trk Standartlar Enstits (TSE), dnyada I.E.C (Uluslararas Elektronik Kuruluu), ANSI (Amerikan Standartlar), DIN (Alman Endstri Standard), VDE (Alman Elektro Teknikerler Standard) ve BS (ngiliz Standard) olmak zere birok standart kurumu bulunmaktadr. ekil 1.1de zayf akmda kullanlan elemanlarn TSE sembolleri gsterilmektedir. Sembol Tablosu
ar ve bildirim devreleri eitli elemanlar ile kurulur. Her eleman farkl sembolle gsterilir. ekil 1.1deki zayf akm semboller devre uygulayc elemanlar tarafndan bilinmeli ve teknik anlamda tm anlatmlar bu dil ile gerekletirilmelidir.
4
ekil 1.1: arma ve bildirim tesisat sembol tablosu
5
1.2. Devre izimi ve zellikleri1.2.1. Ak ema izimiAk ema, tm iletkenlerin balantlarn gsteren tesisat eklidir. Devre izimi yaplrken kapal ve ak emalarn ayn malzemeler olduu dnlerek byklklerin ve uzaklklarn ayn olmasna (simetrik) ve sembollerin orijinalliine zen gsterilmelidir (semboller izilirken kapal ve ak ekillerde gsterilmelidir). ekil 1.2deki hatalar yaplmamaldr.
izimler yaplrken simetri esaslarnn dikkate alnmasnn teknik elemana, mimari ve mhendislik vasflarnn gelimesinde nemli bir rol oynadnn vurgulanmas gerekmektedir.DKKAT: Devre izimlerinde yaplabilecek muhtemel hatalar verilmitir.
ekil 1.2: Sembol izim hatalar
NOT: Yukardaki izimlerin yanlln sembol tablosundakiler ile karlatrarak bulunuz ve maddeler halinde yaznz. Snfta arkadalarnzla retmen gzetiminde tartnz. Devre iziminde bu hatalar yapmaynz.
6
Devre iziminde zlenecek Yol izimi yaplacak devre emasnda semboller sayfa kompozisyonuna uygun yerletirilmelidir (ekil 1.3. ).
Enerji girii sayfann sol tarafndan balayp sra ile sigorta, trafo, buat, buton vs.den geerek alcya kadar gidecei iin semboller bu sraya gre yerletirilmelidir.
ekil 1.3: Sembollerin yerletirilmesi
Yatayda paralel izgiler stten balanarak aaya doru izilmelidir (ekil 1.4.).
ekil 1.4: Yatay izgilerin izimi
Ntr hatt direkt alcya izilir.7
Dey paralel izgiler sadan balanarak sola doru izilmelidir (ekil 1.5).
Faz, ncelikle sigorta, trafo, buvat anahtar veya kontrol elemanna daha sonra kumanda edecei alcya izilir.
ekil 1.5: Dikey izgilerin izimi
1.2.2. Kapal ema izimiDevrelerin teknik zelliklerini tek hat boru ile gsterim eklidir (iletken kesiti, says, malzemelerin yerleri, zellikleri, kullanlacak borunun cinsi, ap vb.) . ) veya izgi, nokta izgi Zayf akmda (65 V ta kadar olan) dz ince izgi ( eklinde ( ) aydnlatmada ise dz kaln izgi (zayf akma gre) ( ) izilir. rnek izimler, ekil 1.7 ekil 1.8de gsterilmitir. Kapal emalarda boru ierisinden ka iletkenin getiini gsteren izgilerin yatay izgiye olan as 600, dikey izgideki izginin ise 300 eikliinde izilmesine, elemanlar arasndaki uzaklklarn simetri esasna gre dzenlenmesine dikkat edilmelidir (ekil 1.6). rnein, yerin uygun olmad yerlerde iletkenden fazlasnda bir izgi zerine iletken says konularak gsterilir. ( kapal emada deiik ekillerde gsterilir. ). Bunun dnda buton ve anahtarlar ak ve
8
Sembollerin Gsteriliinde Uyulmas Gereken Kurallar resim kural ekil 1.6da
Sembollerin iziminde dikkat edilmesi gereken gsterilmektedir. Bu standartlara mutlaka uyunuz.
ekil 1.6: Kapal devre iziminde sembollerin gsterim standard
9
ekil 1.7: Kapal emann zayf akm hatt ile izilmi gsterimi
ekil 1.8: Kapal emann zil hatt ile izilmi gsterimi
NOT: Kapal devre emalarnn daha iyi anlalabilmesi iin aydnlatma ve kuvvet tesisat projelerine veya elektrik meslek resim kitabna baknz.
10
UYGULAMA FAALYETekil 1.9da ak ve kapal emas verilen izimlerdeki teknik resim kurallarna gre yaplan dokuz hatay eklin altndaki numaralara yaznz.
ekil 1.9: Hatal izim rnei
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. NOT: Bir sonraki sayfadaki cevaplarla karlatrnz. Hatalar : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. letkenlerin arasndaki mesafeler eit deil. izgiler birleme noktalarnn dna tam. Ak ve kapal ema izimleri ayn hizada deil. Ak ve kapal emalar arasndaki mesafeler eit deil. letken saylarn gsteren sembollerde belirli bir l yok. Buat yeri yanltr, kesik izgilerin birletii noktaya buat konur. Buata gre iletken saylarndaki uzaklklar farkldr. Kapal emadaki boru ve iletken tanm yazl yazm kuralna gre yanl. letken keleri birlememi.
11
Devrenin Doru izimi
ekil 1.9da yaplan hatalar dzeltilmi ve devre emas, ekil 1.10da tekrar izilmitir. Sizler de iki ekli yan yana getirerek izim hatalarn bulabilirsiniz.
ekil 1.10: Doru izim rnei
1.3. Bir Zilin ki Ayr Yerden altrlmasna Ait izimiApartman girii ile kattaki daire kaps butonundan daire iindeki zili altran balantdr. ki buton birbirine paralel balanr (ekil 1.11). NOT: Devreyi, gz estetiine uygun yapabilmek iin zayf akm tesisatlar kareli zemin zerine izilmitir. Devre elemanlar arasndaki mesafelere dikkat ediniz (ekil 1.11)
ekil 1.11: Bir zilin ayr yerden altrlmas devre emas
12
1.4. Numaratr Tesisat izimiButonlardan herhangi birine basldnda numaratre bal bulunan zil alar, hangi odadaki butona basldn gsteren numara, numaratrn nnde bulunan pencereye der. Devre izimi ekil 1.12deki gibidir.
ekil 1.12: Numaratr tesisat
1.5. Kap Kilidi Otomatii Tesisat izimiApartmann giri kapsna gelen kii, girmek istedii daire ile ilgili butona basarak zili alar. lgili dairede bulunan kii giri kapsn amaya yarayan butona basarak kap otomatiini altrr ve ana giri kapsn aar. Devre emas ekil 1.13te gsterilmitir.
13
ekil 1.13: Kap kilidi otomatii tesisat
1.6. ki Katl Drt Daireli Apartmann Komple arma-Bildirim Tesisat izimiApartmanlarn ana giri kapsnn, dairelerle zil arac ile haberlemesini ve dairelerden elektrikle almasn salayan tesisattr (ekil 1.14te ak ekil 1.15te kapal emas grlmektedir).
14
ekil 1.14: ki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisat (ak emas)
15
ekil 1.15: ki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisat (kapal ema)
DEV katl alt daireli bir apartmann diyafon (sesli arma) tesisatnn ak ve kapal emasn iziniz. NOT: Diyafon iyerleri ve apartmanlarda birimler ve kiiler aras iletiimi salar.
16
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETUYGULAMA FAALYET3 kat 6 daireli apartmann zil ve kap otomatii tesisatn iziniz.
lem Basamaklar Buton ve almalar kullanm zelliklerine uygun yerlere yerletirip numaralandrnz (daire numaralarn gz nne alarak). Zil trafosunun faz ucunu (sigortal hat) en st katn buton veya anahtarlarna gelecek ekilde iziniz. Dier buton ve anahtarlara ise bu hattan ek alnz. Buton ve anahtarlarn bota kalan dier ucunu kontrol ve kumanda edecei alc/alclara gtrnz. En st kattaki alcdan balayarak alcnn bota kalan dier ucunu zil trafosunun ntr hattna gtrnz. Dier alclara ntr hattndan ek alnz. izim bittikten sonra teker teker fazdan gelen elektrik akmn anahtarlardan almalara ve oradan ntre tamamlama kuraln yaparak denetleyiniz.
nerilerMsvette kada kat ve daireleri gsterip numaralandrmay yapnz. (Daire1, Daire2, . ).
17
DEVRE EMASI
ekil 1.16: 3 kat 6 daireli apartmann zil ve kap otomatii
18
ekil 1.17: 3 kat 6 daireli apartmann zil ve kap otomatii
19
PERFORMANS TEST PERFORMANS TESTDersin Ad Ama Devre izimi rencinin e balama Tarihi i bitirme sresi
Teknik ve meslek resim kurallarna uygun elektrik Ad devre izimi Soyad 3 kat 6 daireli apartmann zil ve kap otomatii Snf tesisatn iziniz. No
Kullanlan sre Konu AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemedi iseniz (0), zayf nitelikte gzlediniz ise (1), orta dzeyde gzledi iseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. GZLENECEK DAVRANILAR1 2 3 4 5 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen(yerleim) Temizlik Sre
0
Deer lei 1 2 3
TOPLAM
NOT: Toplam 12 ve st puan, rencinin konuyu anlad ve ii yapabilecek beceriyi kazandn gsterir. Bir sonraki renme faaliyetine geer.
20
RENME FAALYET2 RENME FAALYET2AMABu renme faaliyeti ile elektrik devre emas izimi yapabilecek, var olan elektrik devre ve emalarn okuyabileceksiniz.
ARATIRMA Gnlk hayatta kullandnz, zerinden kuvvetli akm ( 220 V) geen, malzemelerin fotoraflarn ekiniz veya resimlerini iziniz. Bu resimlere karlk gelen sembolleri, evrenizdeki elektrikilerden, retmenlerinizden, internetten aratrnz. Bu sembolleri ve sembollerin anlamlarn retmeninizin verdii tabloya, teknik resim kurallarna uygun olarak iziniz ve yaznz
2. AYDINLATMA TESSATI ZMHepimizin evinde elektrik aydnlatmas vardr. Bu aydnlatma devresinin tesisatn denmeden nce devre elemanlarnn balant emas izilir. Bu renme faaliyeti ile elektrik devre izimi yapabilecek ve okuyabileceksiniz. Yandaki verilen ekli sembolleri ile iziniz.
21
2.1. Aydnlatma Tesisatnda Kullanlan Sembollerin izimiAydnlatma devrelerinde kullanlan elemanlarn sembolleri ve anlamlarn bilecek, devre izimini yapabileceksiniz. Bu semboller ekil 2.1de gsterilmektedir.
ekil 2.1: Aydnlatma tesisat sembolleri
22
2.2. Adi Anahtar Tesisat izimiBir lamba veya lamba gurubunu bir yerden yakp sndrmeye yarayan tesisattr (Devre emas ekil 2.2de gsterilmektedir).
ekil 2.2: Adi anahtar tesisat
2.3. Komtatr Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimiki lamba ya da iki lamba grubunu bir yerden ayr ayr yakp sndrmeye yarayan tesisattr, ekil 2.3te grlmektedir.
23
ekil 2.3: Komtatr anahtar tesisat
2.4. Vaviyen Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimiBir lamba veya lamba gurubunu iki ayr yerden yakp sndrmeye yarayan tesisattr. ekil 2.4te grlmektedir. Uzun koridor ve az katl binalarn merdiven boluklarnn aydnlatlmasnda kullanlr.
24
ekil 2.4: Vaviyen anahtar tesisat
2.5. Merdiven Otomatii Tesisat izimiMerdiven otomatii tesisleri, ok katl binalarn merdiven boluu lambalarnn belirlenen srelerde yanp snmesini salar. Devre emas ekil 2.5te grlmektedir.
25
ekil 2.5: Merdiven otomatii tesisat
2.6. Flouresan Lamba BalantlarIk aklarnn fazlal ve g tasarrufu bakmndan dier lambalara gre stnlkleri vardr. Bu nedenle aydnlatmada tercih edilir. Aada tek (ekil 2.6) veya iki ayr grup (ekil 2.7) flouresan lambann balants izilmitir.
26
2.6.1. 40 Watt Flouresan Lambann Adi Anahtarla altrlmas
ekil 2.6: Tek floresan lamba tesisat
2.6.2. Komtatr Anahtarl 2 40 Watt Flouresan Lamba Balants
27
ekil 2.7: 2X40 wattlk komtatr anahtar floresan lamba tesisat
28
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET (aydnlatma -priz-arma) linye tesisat kapal ve ak devre emasn iziniz. DEVRE EMASI
ekil 2.8: (aydnlatma -priz-arma) linyeli tesisat
29
PERFORMANS TEST PERFORMANS TESTDersin Ad Ama Devre izimirencinin
e balama Tarihi i bitirme sresi
Teknik ve meslek resim kurallarna uygun Ad elektronik devre izmek Soyad
Konu
(aydnlatma -prizarma) linyeli tesisat Snf kapal ve ak emasn Nu iziniz.
Kullanlan sre
AIKLAMA: Aada listelenen davranlar rencide gzleyemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen Temizlik Sre Deer lei 1 2 3 TOPLAM
0
NOT: Toplam 12 ve st puan, rencinin konuyu anladn ve ii yapabilecek beceriyi kazandn gsterir. Bir sonraki renme faaliyetine geer.
30
RENME FAALYET3 RENME FAALYET3AMABu renme faaliyetiyle elektronik devre sembollerini tanyp devre emalarn okuyacak ve standartlara uygun olarak izebileceksiniz.
ARATIRMA Tam regleli dorultma devresi kart zerinde bulunan elemanlarn isimlerini bir tabloya yazarak karlarna sembollerini iziniz. almanz rapor halinde arkadalarnza sununuz. retmeninizin nemli grd malzemelerin farkl standartlardaki (IEC, DIN TSE vb.) sembollerini internetten bulup izerek karlarna anlamlarn yaznz.
3. ELEKTRONKTE KULLANILAN SEMBOLLERN ZM3.1. Elektronik Devre SembolleriDaha az enerji harcamalar, uzun mrl olmalar sessiz almalar sebebiyle gnmzde kontrol, kumanda, haberleme, bilgisayar vb cihazlarda elektronik devre elemanlar kullanlmaktadr. Bu cihazlarn devre kartlar retilmeden nce devre emalar izilmelidir. Bu nedenle devre okuma ve izme ilemlerinde sembollerin bilinmesi gerekir. Aadaki tabloda kimi malzemelerin sembolleri verilmitir. nceleyiniz.
31
MalzemelerDiren
Ad
Semboller
Potansiyometre
LDR (Ik etkili diren)
Termistr
Dner alter
Buzzer
Elektrolitik kondansatr
32
Mercimek kondansatr
Telli lamba
LED lamba
Semboller, teknik resim kurallarna gre simetrik esasna dayanan devre byklne uygun llerde izilmelidir (Sembol lleri konusunda aadaki tablolar dikkate alnmaldr.). Bu semboller yaplarna ve kullanm alanlarna gre sembol tablolar ekil 3.1, ekil 3.2, ekil 3.3, ekil 3.4te ekil 3.5, ekil 3.6da ve ekil 3.7de gsterilmitir.
ekil 3.1: Diren sembolleri
33
Semboller
AdKutupsuz kondansatr
Semboller
AdTrimmer (tornavida ayarl) kondansatr Varyabl (elle ayarl) kondansatr
Kutuplu kondansatr
Gurup olarak deien kondansatr ekil 3.2: Kondansatr sembolleri
Fotosel
Semboller
AdHava nveli bobin
Semboller
AdHava nveli transformatr
ift telli bobin
Demir nveli transformatr
Demir nveli bobin Kademeli bobin
Primeri kademeli transformatr Sekonderi kademeli transformatr Toz ekirdek bobin
Ayarlanabilir bobin
ekil 3.3: Bobin ve transformatr sembolleri
SembollerDiyot
Ad
SembollerSotki diyot
Ad
LED diyot
Varikap diyot
34
Zener diyot
Kpr diyot (Ak sembol)
Foto diyot
Kpr diyot (Kapal sembol)
ekil 3.4: Diyot sembolleri
Semboller
Ad
Semboller
Ad
NPN transistr
UJT transistr
PNP transistr
ift kapl mosfet
Fototransistr
Alan etkili transistrler (N ve P kanall)
ekil 3.5: Transistor, fet ve mosfet sembolleri
35
SembollerDiyak
Ad
SembollerAnten ase
Ad
Triyak
Tristr
Fototransistr
Darlington transistr
Termokopul
Sinyal lambas
Sinyal jenaratr
Motor
Reosta
Voltmetre
Ampermetre
Batarya
Amplifikatr
Rle
Neon lamba
Alternatif rle konta
Akkor Flamanl lamba
Sigorta
Kristal
Anahtar
Koaksiyel kablo
Tek giri ift kl anahtar
Dner anahtar
Anlk kontak Anlk kontak (Normalde ak) (Normalde kapal) ekil 3.6: eitli elektronik elemanlarn sembolleri
36
Semboller Genel sembol IEC SembolDEL kaps
Ad
VE kaps
VE-DEL kaps
VEYA kaps
VEYA-DEL kaps
ZEL-VEYA kaps
ZEL-VEYA-DEL kaps
ekil 3.7: Dijital kap sembolleri
37
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETAadaki tabloda isimleri verilen devre elemanlarnn karsna, uygun olan sembolleri, sembol tablosunu gz nnde bulundurarak iziniz. Kataloglara veya internetteki elektronik tablolara bakarak llerini ve normlarn karlatrnz. Sra no Sra no
SEMBOL ADI Diren Fotodiren (LDR) Bobin Elektrolitik kondansatr PNP Transistr NPN Transistr Diyot Zener diyot LED diyot
SEMBOL EKL
SEMBOL ADI Tristr Triyak Opamp (lemsel ykselte) ki girili AND (VE) kaps ki girili OR (VEYA)kaps
SEMBOL EKL
1 2 3
11 12 13
4
14
5
15
6 7 8 9
16 17 18 19 20
NTC Termistr PTC Termistr Fototransistor Trimpot Kutupsuz kondansatr
10 Diyak
38
RENME FAALYET4 RENME FAALYET4AMABu renme faaliyetiyle DC g kayna devrelerini izebilecek ve devre emalarn okuyabileceksiniz.
ARATIRMA evrenizde bulunan veya bir elektronikiden temin edeceiniz g kaynann elektronik kart zerindeki elemanlarn sembollerini ve devre emasn standartlara uygun iziniz. Bu konuda retmeninizden yardm alnz.
4. DC G KAYNAI ZMLER4.1. Dorultma DevreleriAlternatif gerilimi doru gerilime dntrme ilemine dorultma denir. Dorultma diyotlarla yaplr. Dorultma olarak kullanlan diyotlara, IN 4001, IN 4002, IN 4003, IN 4004, IN 4005, IN 4006, IN 4007 rnek verilebilir. Dorultma ilemi iin iki yntem kullanlr. Bunlar: Yarm Dalga Dorultma Tam Dalga Dorultma Orta ulu tam dalga dorultma (iki diyotla yaplr) Kpr bal tam dalga dorultma (drt diyotla yaplr)
4.2. Yarm Dalga Dorultma izimiYarm dalga dorultucu, transformatr k ya da ebeke gerilimine bir diyot seri balanarak yaplan dorultuculardr. Devre ve k dalga biimi ekil 4.1de gsterilmektedir.
39
ekil 4.1:Yarm dalga dorultma devresi ve k dalgas
4.3. Tam Dalga Dorultma izimi (ki Diyotlu)ki diyot kullanlr. Bu devre iin sekonderi orta ulu transformatr gereklidir. ekil 4.2de devre balants ve giri k erileri grlmektedir.
ekil 4.2: Tam dalga dorultma (orta ulu tam dalga dorultma)
4.4. Kpr Tipi Tam Dalga Dorultma izimiDrt diyotla yaplr. ekil 4.3te devre emas ve gerilim giri k erileri grlmektedir
ekil 4.3: Kpr tipi tam dalga dorultma
40
4.5. Gerilim KatlayclarGerilim katlayc girie uygulana gerilimi 2, 3, ..n katna karr ve DC gerilime evirir. Gerilim katlayclar k akmn drr.
4.5.1. Gerilim kileyici Devresi izimiC1 ve C2 kondansatrleri birbirine seri bal iki pil gibi olduklar iin k gerilimi ikisinin toplam gerilimi kadar olur. Trafo kndaki gerilim iki katna kar ancak akm %50 orannda azalr. ekil 4.4te devre emas grlmektedir.
ekil 4.4: Gerilim ikileyici devre
4.5.2. Gerilim leyici Devresi izimiBu devre, transformatrn sekonderindeki gerilimi katna karr ve DC gerilime evirir. Devre emas ekil 4.5te grlmektedir.
41
ekil 4.5: Gerilim leyici devre
4.6. 3 Watt Stereo AmplifikatrDevrede opamp giriine uygulanan ses frekansl sinyal opamp. ve k g transistor leri ile kuvvetlendirilir. T1 ve T2 transistor leri tamamlamal simetrik g katn oluturur. P1 ile geri besleme ayarlanr. devrenin besleme gerilimi 9 .. 15 volt arasndadr.
ekil 4.6: Amplifikatr devresi
42
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET0-12v ayarl regleli g kayna balant emasn, teknik ve meslek resim kurallarna uygun olarak iziniz.
43
PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST
Dersin Ad
Devre izimi
rencinin
e balama Tarihi
Ama
Teknik ve meslek resim kurallarna uygun elektronik devre izmek
Ad Soyad
i bitirme sresi
Konu
0-12v ayarl regleli g kayna balant emasn Snf Nu izmek
Kullanlan sre
AIKLAMA: Aada listelenen davranlar rencide gzlemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen Temizlik Sre Deer lei 1 2 3 TOPLAM
0
44
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME Drt (2 kat 2 daireli merdiven otomatii komple armal merdiven otomatii aydnlatmal-toprakl priz komtatr akkor flamanl lamba+flouresan tesisat) linye tesisatn kapal ve ak devre emasn iziniz. 15V simetrik 12 V ayarl regleli ksa devre korumal g kayna emasn teknik ve meslek resim kurallarna gre iziniz. Devre izimi Teknik ve meslek resim kurallarna uygun elektrik devre izmek. Drt (2 kat 2 daireli merdiven otomatii komple armal merdiven otomatii aydnlatmal-toprakl priz komtotr akkor Flamanl lamba+flouresan tesisat) linyeli tesisatn kapal ve ak emasn iziniz. rencinin Ad Soyad e Balama Tarihi i Bitirme Tarihi
Dersin Ad Ama
Snf
Konu
Nu
Kullanlan Sre
AIKLAMA: Aada listelenen davranlar rencide gzlemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.
GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen Temizlik
0
Deer lei 1 2 3
TOPLAM
5 Sre
45
Dersin Ad Ama
Devre izimi Teknik ve meslek resim kurallarna uygun elektronik devre izmek
rencinin Ad Soyad
e Balama Tarihi i Bitirme Tarihi
15V simetrik 12 V ayarl regleli ksa Snf devre korumal g Kullanlan Sre Konu kayna Nu emasn teknik ve meslek resim kurallarna gre iziniz. AIKLAMA: Aada listelenen davranlar rencide gzlemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.
GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen Temizlik Sre
0
Deer lei 1 2 3
TOPLAM
NOT: Devre izimini renmi bulunuyorsunuz. Kitabn giri blmnde deinildii gibi bilgisayarda bu devreleri izen programlar iyi derecede renip uygularsanz i bulmanz kolaylar ve bu alanda aranan eleman olursunuz.
46
KAYNAKLAR KAYNAKLAR AYDEMR Cavit, Teknik ve Meslek Resim (Uygulamal), stanbul, 2003. MEB Yaynlar, Teknik ve Meslek Resim, stanbul, 1991. TMMOB Elektrik Mh. Odas, Elektrik T e s i s a t Ynetmelii, Ankara, 2001. ARSLAN Mehmet, Mustafa SALAM, Uygulamal Teknik ve Meslek Resim, stanbul, 1991. GRKEM Abdullah, Teknik ve Meslek Resim, orum, 1995. DORU Ali, Elektrik Meslek Resmi (Aydnlatma ve Kuvvet Projeleri), Kahramanmara, 2004. ZDEMR Ali, Teknik ve Meslek Resim CDsi
47