1

Devletin Ekonomik İşlevleri ve EğitimTijen AKADA

EYD Doktora Öğrencisi

Muğla, Bahar 2016

2

YOL HARİTASI (1/3)

• Devlet ve Devletin Ekonomik İşlevleri• Ekonomik Güç Sistemleri• Kapitalizmi Getiren Şartlar• Kapitalizm (Piyasa Ekonomisi)• Liberalizm– Bireycilik– Özel Mülkiyet – Piyasa Mekanizması

3

YOL HARİTASI (2/3)

• Kapitalist Ekonomide Devletin İşlevi• Keynes• Amerikan Hükümeti Müdahalesi (New Deal)• 1950’lerden sonrası ve 1960’larda Eğitime Bakış • 1970’ler• Devlet Müdahalesine Yapılan İtirazlar• 1990’lar• Kapitalizme Yapılan Eleştiriler

4

YOL HARİTASI (3/3)

• Sosyalizm• Sosyalist Sistemde Devletin İşlevi• Günümüzde Sosyalizme Bakış Açısı• Karma Ekonomi• Karma Ekonomide Devletin İşlevi• Neo-Liberalizm• Ekonomi Eğitim İlişkileri

5

Devlet

• Yaklaşık 10.000 yıldır varlığını koruyan «devlet» toplumdaki güç ilişkilerini de açıklayan bir yapıdadır.

6

Devletin Ekonomik İşlevleri

• Weber’e göre devlet gücü kendi tekelinde tutarken pazar (ekonomi) ve devlet (politika) iki farklı güç alanını oluşturur (Vargas-Hermandes, 2015, 169).

• Devlet toplumun ekonomik etkinliklerine ilişkin tüm kararları verebilen kurumlaşmış bir güçtür.

• Kaynak kullanımına (üretimin kimler tarafından ve nasıl yapılacağı, üretilenlerin nasıl dağıtılacağı gibi) konularda bağımsız karar verme yetkisine sahip tek güç devlettir.

7

Devletin Ekonomik İşlevleri (Üstünel, 1971, 72)

• Devletler vatandaşlarının mutluluğunu ve toplumun ekonomik refahını sağlamak ister.

• Bu amaca hizmet eden dinamik ise ekonomik sistemlerdir.

8

Ekonomik Güç Sistemleri• Bu iktisadi sistemler; hangi mallar, nasıl ve

kimler için üretilecek şeklindeki temel ekonomik sorulara farklı yollarla cevap bulmaya çalışır.

9

Devletin Ekonomik İşlevleri (Üstünel, 1971, 72)

• Bir toplumun ekonomik sisteminin etkinliği toplumun temel ekonomik sorunlarını başarıyla çözüp çözmediğine bakılarak anlaşılabilir.

– Bir toplumda işsizlik sorunu varsa, kaynak dağılımı adil değilse ve ekonomik gelişme söz konusu değilse o zaman ekonomik sistemin görevlerini yerine getiremediği söylenebilir.

10

Ekonomik Güç Sistemleri

• Piyasa ekonomisine dayanan kapitalist düzen• Merkezi planlamaya dayanan sosyalist düzen• Demokratik planlamaya ve sosyal devlet

anlayışına dayanan karma ekonomik düzen şeklinde gruplandırılabilir (Üstünel, 1971, 72).

11

Kapitalizmi Getiren Şartlar (1/3)• Wallerstein’a göre ideolojik temelleri çok daha eskilere

dayanmasına karşın kapitalizm 11. yy da ortaya çıkmış ve Sanayi Devrimi ile sistemleşmiştir.

• Pazar ilişkileri yayılma göstermiş ve Avrupa’da gittikçe karmaşıklaşan bir iş bölümü ortaya çıkmıştır.

• Farklı bölgeler belli tarımsal ürünler üzerinde uzmanlaşarak, tekelleşmiştir.

• Nitelikli emeğe duyulan ihtiyaç artmıştır (Gökçe, 94).

12

Kapitalizmi Getiren Şartlar (2/3)• Kırsaldan kente göç olgusu ve emeğin metalaşması söz

konusu olmuştur (Biber, 2008, 56).• Pazar ekonomisinin yeniden canlanması ve işgücünün

işçiler tarafından satılan bir mala dönüşmesi kapitalist sistemi hazırlamıştır (Gökçe, 94).

13

Kapitalizmi Getiren Şartlar (3/3)• 20. yy sonlarına doğru liberal anlayışın yükselişi ile

kapitalist dönüşüm yaşandı ve devlet anlayışı da değişti.

• Bireycilik trendi bireysel özgürlüğü sağlamak için devletin kısıtlamaları kaldırması gerektiği görüşünü yaygınlaştırdı.

(Biber, 2008, 56)

14

Kapitalizm (Piyasa Ekonomisi)• Ekonomik kaynakların en rasyonel biçimde kullanılmasını

sağlamayı hedefler ve bireylerin özgürlüğü temel felsefesini taşır.

• Üç temel felsefeye dayanır;– Haz-elem felsefesi – Liberalizm– Bireycilik (Üstünel, 1971, 73).

15

Haz-Elem Felsefesi• İnsanın elemden uzak duran ve haz almak için uğraşan

bir yapısı olduğu düşünülür,• Bentham dahil bazı filozoflar bunu savunsa da eksik

kalan bazı noktaları söz konusudur (Üstünel, 1971, 73).

16

Liberalizm• Liberalist felsefeseye göre birey istediği gibi hareket

etmekte, istediği işi yapmakta ve istediği mülkü edinmekte özgürdür.

• İstediği şekilde çalışan bireyin daha verimli, daha müreffeh ve daha mutlu olacağına inanılır.

• Daha müreffeh bireylerden de daha müreffeh bir toplum oluşacağı inancı vardır (Üstünel, 1971, 73).

17

Liberalizm• Liberal devlet anlayışında bireycilik, özgürlük, piyasa ekonomisi ve devletin sınırlı denetimi bulunur. Serbest rekabet ve serbest fiyat politikası uygulanır.

• Bireysellik ve bireyin özgürlüğü dinsel, düşünsel ve kişisel seçimlerine yönelik özgürlükler şeklinde Amerikan Bağımsızlık Bildirgesinde de yerini alır.

• Mevcut monarşik otoriteden ayrılan bu görüşlere Liberalizm adı verilir.

18

Liberalizm• Ancak uygulamada bu düşüncenin beklenen sonuçları

vermemesi devletin sisteme müdahalesi ile sonuçlanmıştır (Üstünel, 1971, 73).

19

Bireycilik• Bireycilik toplumdaki her bireyin kendisi için çalışmasının

aynı zamanda toplum için çalışması olacağı varsayımına dayanır.

• Bireyin çıkarları ile toplumun çıkarlarının paralel olduğu düşünülür (Üstünel, 1971, 73).

20

Bireycilik• Amerikan devletinin kurucuları Aydınlanma Devriminden,

özellikle de John Locke’un görüşlerinden etkilenmiştir.• Bireysel özgürlüklerin savunucusudur.• Thomas Jefforson’a göre insan özgür doğar ve bireysel,

siyasal ve ekonomik haklarını özgür biçimde kullanmaya hakkı vardır.

21

Bireycilik• Bireycilik görüşü ile devletin tiranlığından bireyin

özgürlüğüne bir dönüş yaşanmıştır.

22

Bireycilik• Montesquieu, David Hume ve Locke devletlerin temel

görevinin bireyin refahını sağlamak olduğunu savunurlar.• Devletin insanların hayatına müdahale etmemesi

gerektiğini öne sürerler.

23

Bireycilik• Özgürce çalışan her bireyin daha üretken ve verimli

olacağı ve daha müreffeh yaşayacağı inancı vardır.• Daha müreffeh bireylerin de daha müreffeh bir toplumu

oluşturacağı savunulur.

• Toplumdaki her bireyin kendi çıkarı için çalışmasının toplumun yararına olacağı öngörülür.

• Burada bireylerin ve toplumun yararlarının çatışmayacağı inancı söz konusudur.

24

Kapitalizm • Kapitalist sistemin savunucuları– 1) Özel mülkiyet hakkı ve sözleşme yapma

serbestisini– 2) Piyasa mekanizması ve fiyatlar sistemini kabul

ederler (Üstünel, 1971, 74).• Kapitalist sistemde malların serbestçe dolaşması söz

konudur (Gökçe, 94).

25

Özel Mülkiyet

Kapitalizmde bireylerin kendi üretim araçlarına sahip olmasına ve istediği sözleşmeleri yapmasına, üretim araçlarını çocuklarına miras bırakabilmesine olanak tanınır.

'Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler’ sloganı hakimdir.

26

Piyasa Mekanizması (1/2)• Adam Smith’in görünmez el metaforu

piyasanın herhangi bir dış etkiye maruz kalmadan kendi işlevini yerine getireceği varsayımına dayanır.

• Devletin müdahalesi olmadan doğal uyumun kurulabileceği inancı vardır.

27

Piyasa Mekanizması (2/2)• Piyasa mekanizmasının iyi çalıştığında fiyat sisteminin

otomatik olarak düzenleneceğine inanılır.• Piyasa sisteminin işsizlik dahil tüm ekonomik sorunları

sihirli bir el gibi çözeceği varsayılır.• Tüketicilerin rasyonel kararlar vererek talebi yaratacağı

ve talep mekanizmasının da arz mekanizmasını düzenleyeceği düşünülür.

• Gelir dağılımının herkesin kendi emeği ve sermayesi oranında düzenleneceği öngörülür (Biber, 2008, 56).

28

Kapitalist Ekonomide Devletin İşlevi• Bireysel refahı merkeze alan bu anlayışta devletin görevi

piyasa sisteminin çözemeyeceği ulusal güvenlik, adalet ve diplomasi hizmetlerini sağlamak ile sınırlandırılmaktadır (Gümüş ve Şişman, 23).

29

1929 -1939ABD’de Ekonomik Buhran Yılları

30

John M. Keynes’in Görüşleri (1936)• Temel olarak Karma Ekonomi görüşündedir.• Refah devleti oluşması için devletin ekonomik büyüme ve

kalkınmada rolü olması gerektiğini savunur.• Devletten özellikle kriz zamanlarında işsizliği azaltacak ve

piyasayı canlandıracak önlemler alması beklenir.• Çalışanların sosyal güvencesi olmalıdır ve maliyeti devlet,

işverenler ve çalışanlar arasında bölüştürülmelidir.

31

Amerikan Hükümeti Müdahalesi (New Deal)• Başkan Roosevelt’in işsizlere, fakirlere ve çiftçilere

yaptığı yardımlar ile devlet sisteme müdahalede bulunur.

32

33

34

1950’lerden sonrası ve 1960’larda Eğitime Bakış (Carnoy, Akt. Kurul, 496)

• İnsan Sermayesi Kuramı• İktisatçılar ülkenin büyüme sürecinde açıklanamayan

katma değerin nedeninin önce teknolojiden kaynaklandığını (Solo 1957), sonra sermayenin niteliğindeki gelişme (Denison, 1962) ve insana yapılan yatırımdan (Schultz,1959) kaynaklanabileceğini düşünmüşlerdir.

35

1970’ler• 1970’lerde petrol krizi doğar ve yeni bir ekonomik bakış

açısına ihtiyaç olduğunu düşünülmeye başlanır (Biber, 2008, 57).

36

Devlet Müdahalesine Yapılan İtirazlar• Refah devletini oluşturmak üzere yapılan devlet

müdahalelerinin uygulamada bürokrasiyi güçlendirdiği, bireylerin refahını yeterince sağlamadığı ve bireysel özgürlükleri kısıtladığını savunanlar çıkar.

37

38

1970’ler ve Sonrası• Şili’de 1973’te Salvador Allende General Pinochet

tarafından devrilir ve Amerika destekli neo-liberal politikalar uygulanmaya konur.

• Amerika ve İngiltere’de muhafazakar partilerin seçilerek iktidara gelişi de diğer ülkelere örnek oluşturur (Biber, 2008, 57).

39

1990’lar• SSCB’nin dağılması da başka bir etkendir.• 1970’lerden başlayarak tohumları ekilen neo-liberal

politikalar yayılarak, devletin ekonomik düzenleyiciliği sınırlı bir alanda tutulur.

(Biber, 2008, 57)

40

Kapitalizme Yapılan Eleştiriler (1/2)• Kapitalizm gelir dağılımında

adaletsizlik yaratmıştır.• Herkesin sosyal refaha eşit

düzeyde kavuşmasını sağlayamamıştır.

• Gücü elinde tutan bürokrasi baskı ve sindirme yoluna gitmiştir.

(Işık, 2013, 105-106)

41

Kapitalizme Yapılan Eleştiriler (2/2)• Sosyalizm, kapitalist düzenin adaletsiz gelir dağıtımına

bir tepki olarak doğmuştur.• Burjuvazi sınıfını ortadan kaldırarak sistemin doğurduğu

sorunları yok etmek ve komünizmi getirmek amacını taşır.

• Lenin, Sosyalizmde proleter sınıfın egemenliğinde herkese emeğine göre iş verilerek kaynakların bölüştürüleceğini savunur.

42

Sosyalizm (Sosyal ve Merkezi Planlama)

• Sosyalist düzen toplumun refahını sağlamayı amaçlar.

• Bakış açısı kapital sahibi sınıfın emeği sömürerek zenginleştiği ve işçi sınıfının çok zor koşullarda yaşamak zorunda bırakıldığına dayanır.

43

Sosyalizm (Sosyal ve Merkezi Planlama)

• Kapitalizmde adaletsiz gelir dağılımları olduğunu ve işsizlik sorununun çözülemeyeceğini savunur.

• Teknolojinin de yarattığı sosyal sorunların çözülmesinin kapitalizmle gerçekleşemeyeceğini öne sürer.

44

Sosyalizm• Marks’ın teoride oluşturduğu Bilimsel Sosyalizm

görüşü Rusya tarafından uygulamaya konur.• Üretim araçlarının mülkiyeti ve toprak kamuya aittir ve

kolektif mülkiyettir.

45

Sosyalizm• Merkezi planlama yapılır.• Temel inançları – 1) Kendi kaderine hakim olma isteği– 2) Toplumcu düşünce– 3) Hizmet-refah isteğine dayanır (Işık, 2013, 105-

106).

46

Sosyalizm (Işık, 2013, 105-106)

• Sosyalist sistemde toplumun refahının bireyin refahını doğuracağı varsayılır.

• Ekonomik etkinlikler merkezden planlanarak yürütülür.• 1917 Rus Devrimi sonrasında çeşitli biçimlerde farklı

ülkelerde de uygulanmıştır.– Örn; Stalin ve Kruschev dönemi uygulamaları farklıdır.

47

Sosyalizm (Işık, 2013, 105-106)• Kapitalist sınıfın adaletsiz bölüşümüne tepki olarak

doğan sosyalist sistem de adaletsiz bölümünün varlığını engelleyememiş, herkesin eşit sosyal refah düzeyine kavuşmasını sağlayamamıştır.

• Gücü elinde tutan bürokrasi baskı ve sindirme yöntemlerini kullanmıştır.

• 1990’lı yıllarda Sovyetler Birliğinin dağılması ülkelerin merkezi planlama yerine piyasa ekonomisine yönelmesini doğurmuştur.

48

Sosyalist Ekonomide Devletin İşlevi• Merkezi planlama ile yönetilen ekonomide devlet

sistemin temelini oluşturduğu için toplumun refahının sağlanması görevi tamamen devletin yükümlülüğüdür (Gümüş ve Şişman, 2014, 23).

49

Günümüzde Sosyalizme Bakış Açısı• Artık merkezi planlamanın tüketiciler açıcından fayda

maksimizasyonunu getiremediği, üreticiler açısından da kar maksimizasyonunu doğuramadığı kabullenilmiştir (Gümüş ve Şişman, 2014, 22).

50

Karma Ekonomi• Karma ekonomi özel mülkiyet hakkı veren, rekabetçi,

demokratik ve sosyal güvenlik hakkı tanıyan bir ekonomik oluşumdur.

• Hem özel sektörün hem de kamu sektörünün özel nitelikli mal ve hizmetleri üretmesi söz konusudur.

• Dünyanın birçok ülkesinde ve Türkiye’de uygulanmaktadır.

(Gümüş ve Şişman, 2014, 22)

51

Karma Ekonomide Devletin İşlevi (Gümüş ve Şişman, 2014, 22) (1/3)

• Karma ekonomide devlet piyasa sisteminin başarısız olduğu alanlarda mal ve hizmet üretmek ve özel sektörün etkinliklerini düzenleyerek , denetlemek görevleri bulunur.

52

Karma Ekonomide Devletin İşlevi (Gümüş ve Şişman, 2014, 23) (3/3)• Öte yandan zaman içinde yaşanan değişimler karma

ekonomide devletin üretimden kademeli olarak çekilmesini ve piyasayı düzenleme, rekabeti oluşturma, üretici ve tüketicilerin haklarını koruma rollerine odaklanmasını doğurmuştur.

53

Karma Ekonomide Devletin İşlevi (Gümüş ve Şişman, 2014, 24) (3/3)• Devlet, piyasa mekanizmasının karlı bulmadığı için

üretmekten kaçındığı yetim, kimsesiz ve bakıma ihtiyacı olanları korumak, ülke savunmasını üstlenmek, adaleti tesis etmek ve temel eğitim sağlamak gibi kamusal görevleri yerine getirir.

• Rekabetin olmadığı piyasalarda tüketici haklarının korunmasında görev alır.

54

Neo-Liberalizm

• Her konuda özgürlük esasına dayanır.• Kapital, mal ve hizmetler serbestçe dolaşabilir.• Devlet kontrolü sınırlıdır. «unregulated» pazarın

ekonomik gelişmeyi sağlayacağı savunulur.• Daha etkin çalışmasını sağlamak üzere bir çok kaynak

özelleştirilir (Martinez ve Garcia, 1996).

Küreselleşme

55

Bugün?

56

Ekonomi Eğitim İlişkileri (Gümüş ve Şişman, 2014, 22) (1/2)

• Eğitimin dışşallığı onun topluma olan yararıdır. Eğitim;– Etkin bir demokrasinin ve demokratik kurumların

işleyişine– Piyasa ve teknik değişikliklere uyumlanılmasına– Suç oranlarının düşmesine ve ceza giderlerinin

azalmasına– Dezavantajlı gruplara yapılan sağlık, işsizlik desteği ve

kamu sağlığı maliyetlerinin düşmesine

57

Ekonomi Eğitim İlişkileri (Gümüş ve Şişman, 2014, 22) (2/2)

– Sermaye piyasasının kusurlarının azaltılmasına katkıda bulunur.

– Toplumsal hizmetlerin gönüllü ve sivil toplum örgütleri yoluyla yürütülmesinde bireyleri ve grupları bilinçlendirir.

– Çocukların okulda tutulması yoluyla anne ve babaların işgücüne katkıda bulunmasına olanak verir.

58

• Teşekkür Ederim!