7/31/2019 Ders23-Sartre

1/2

24.01 Bat Felsefesi Klasikleri

Prof. Rae Langton

VII. Sartre

Ders 23. Varoluuluk ve Hmanizm

1.Biyografik notlar. Sartre (1905-1980) Varoluu felsefenin balca kiilerinden biri olmaklaberaber bir retmen, bir romanc ve bir oyun yazaryd. kinci Dnya Sava srasndaFransz ordusunda grevliyken esir alnd dnemde Alman felsefesi (zellikle Heidegger)alt. Ayn zamanda partneri olan Varoluu Beauvoir ile bir siyasi yayn olanLes Temps

Modernes'i kurdu ve idare etti. Russell gibi o da siyasi olarak faaldi ve yesi olmamaklaberaber Fransz Komnist Partisi'ne yaknd. Layk bulunduu Nobel dl'n,ilikilendirilmek istemedii bir burjuva nian olarak grd iin reddetti.

2.Varoluuluk terimi ne anlama gelir? Sartre makalesine tm varoluularn ortaklnn

Varln zden nce geldiini yahut tercihe gre, zneliin k noktas olmas gerektiinidnmek olduunu syleyerek balar. (1220) Sartre, insan eserleri ve tabii nesneleri

barndran eyler lemi ile insanlarn dnyas arasnda bir ayrm yapmak ister. lkine kendindeolu, ikincisine kendi iin olu ismini verir. (Bu 'ontoloji' balca eseri Varlk ve Hilik'intemasn tekil eder.) eyler hakknda ayrt edici olan, zn varl ncelemesi; insanlarhakknda ayrt edici olansa, varlmzn zmz ncelemesidir.

3.eyler iin z ve varlk. nsan eserleri ve tabii nesnelerin varlklarnn zleri, kendilerininceler ve ynetir. Sartre, z, ele alnan nesnenin ne olmas gerektiini ve nasl retilmesigerektiini belirleyen bir taslak olarak dnr.

nsan Eserleri. Bir kt bann z (i) zanaatkrn zihnindeki kavramdr, bu kavram (ii)belli birilevi belirtir kt kesme becerisi; (iii) kt kesicinin retimini nedenselolarakbelirler ve iyi bir kt kesici iin kaideleri belirtir.

Tabii nesneler. Ayn ey tabii nesneler iin de geerlidir fakat burada taslak herhangi birininzihinde kavram olarak bulunmas gerekmiyor. Bir mee palamudu, bir ekilde mee aacnnzn barndrr: kt kesici iin olduu gibi, o (i) bir mee aacnn olumas iin art olanilevleri belirtir, (ii) yeterli yamur ve su ile bir mee aacnn geliimini nedenselolarak

belirler, (iii) mee aalar iin uygun kaideleri belirler.

4.nsanlar iin z ve varlk. Farkl olarak, insanlar iin bir taslak, bir z yoktur. Sartre bunu,insanlar iin bir tasars olabilecek bir Tanr'nn varln reddin bir sonucu olarak ele alr.

Eer Tanr yoksa varl znden nce gelen en az bir varlk olmaldr,herhangi bir kavramla tarif edilmeden nce de var olan bir varlk ve... buvarlk insanoludur... nsan var olur, ortaya kar, sahnede grnr vebundan sonra kendini tarif eder... Ancak bundan sonra bir ey olacaktrve ne olacan kendisi belirlemi olacaktr. (1220)

Dnyaya nceden tayin edilmi bir zle gelmediimizi sylemek, (i) yerine getirmemizgereken ilevleri belirtir yahut (ii) davranmz nedenselolarak belirler ve bylece belli birekilde davranmaya mecbur oluruz; (iii) ya da bize iyi bir insan olmann kaidelerini salar.

7/31/2019 Ders23-Sartre

2/2

5.zgrlk. zn eksiklii, insan zgrln kesin olarak tekil eder. Sartre zgr olmayamahkm olduumuzu syler mahkm, nk varla gelmeyi biz istemedik; zgr, nkdnyaya frlatldktan sonra yaptklarmzdan biz sorumluyuzdur. Yardm alacak bir z yahuttaslan yokluunda, faaliyetlerimizle kendimizi icat etmeli, yaratmalyz.

6.Izdrap. zn yokluu, bu zgrlk, bu hilik dehet vericidir: Sartre bunu ba dnmesihissiyle kyaslar. Fakat zdrap, zgrlmze tek drst cevaptr.

7.rnek. Sartre'n evde kalp annesine bakmak yahut zgr Fransz Kuvvetleri'ne katlmaarasnda tercih yapmas gereken rencisi. Nasl karar vermelidir? Sartre, Kant'n dndgibi a priori kurallar olsa bile, bunlarn belli bir hareket eklini belirlemede ok mulkolacan tartr. Sartre rencisine zgr olduunu, kendisinin karar vermesi gerektiinisyler.

8.Sorumluluk. Eylemi semek, ne eit bir insan olunacan semektir. Esas itibariyle ben,eylemlerim araclyla kendimi yaratrm. Tercihlerde bulunurken, neyin deeri olduuna

karar veririm: tercihim, setiim eylere deer baheder bir eyi yapmaya deer olduunakarar vermek, o eyin yaplmaya deer olduuna, deeri olduuna karar vermektir. Bu yahutSartre'a gre bu, o eyin sadece sizin iin deil, basite iyi olduuna dair bir vaat barndrr -herkes iin iyi olmadka hibir ey bizim iin iyi olamaz (1221).

9.Tanr'nn rol. Sartre kendi Varoluuluk yorumunu Tanr'nn yokluu zerine ina eder:Fakat neden? Platon Euthyphron'da tanrlarn varlnn ahlaki kaideler iin bir farkyaratmayacan tartmt. Ortaya att soru uydu: yi, tanrlar onu sevdii iin mi iyidir,yoksa tanrlar iyiyi iyi olduu iin mi severler? lk kk ele alacak olursak, iyilik keyfigrnr ya tanrlar baka bir eyi, mesela yalan sylemeyi seviyor olsayd? kinci kk elealacak olursak da, iyilik tanrlardan bamszdr iyi, tanrlar onu sevse de sevmese de iyidir.

Sartre ayn tercih zdrabyla yzleen Hristiyan varoluulara deinir. Kierkegaard'nbrahim hikyesini alntlar:

Bir melek brahim'e olunu kurban etmesini buyurdu; eer gerekten debrahim'e gelip Sen, brahim, olunu kurban edeceksin diyen bir melekolsayd, her ey tamam olurdu. Fakat herkes evvela merak etmelidir, Bugerekten bir melek mi, ben gerekten brahim miyim? Ne kantm var?(1222)

Sartre'n sylemek istedii, zgrln bir eyi otorite olarak kabul etme tercihinde bile iin

iine kartdr inanlarmzda bile zgrlk vardr.