DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het...

71
ELEKTRISCHE INSTALLATIES DERDE GRAAD BSO september 2004 LICAP – BRUSSEL D/2004/0279/051

Transcript of DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het...

Page 1: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

ELEKTRISCHE INSTALLATIESDERDE GRAAD BSO

september 2004LICAP – BRUSSEL D/2004/0279/051

Page 2: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,
Page 3: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

ELEKTRISCHE INSTALLATIESDERDE GRAAD BSO

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

LICAP – BRUSSEL D/2004/0279/051September 2004

(vervangt D/1992/0279/036B)ISBN-nummer: 90-6858-392-1

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair OnderwijsGuimardstraat 1, 1040 Brussel

Page 4: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,
Page 5: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 3 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Inhoud

Lessentabel ........................................................................................................................5

1 Inleiding .................................................................................................................6

2 Situering van de studierichting............................................................................6 2.1 Vormingscomponenten en algemene doelstellingen van de studierichting ..............................6 2.2 Instroom en beginsituatie ................................................................................................................8 2.3 Uitstroom ...........................................................................................................................................8 2.4 Algemene pedagogisch-didactische wenken ................................................................................8 2.5 Projectmatig werken volgens een concentrisch vormingsconcept ..........................................10

3 Belangrijke aandachtspunten ............................................................................14 3.1 Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologie (ICT) ..............................................14 3.2 De geïntegreerde proef...................................................................................................................15 3.3 Welzijn op het werk en VCA ...........................................................................................................17

4 Evaluatie ..............................................................................................................18 4.1 Procesevaluatie ...............................................................................................................................18 4.2 Productevaluatie .............................................................................................................................19 4.3 Evaluatiemiddelen...........................................................................................................................19

5 Elektriciteit en lab: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken .....................................................................21

5.1 Het magnetisme...............................................................................................................................21 5.2 Het elektromagnetisme...................................................................................................................22 5.3 Beweegbare stroomvoerende geleiders geplaatst in magnetische velden ..............................24 5.4 Inductieverschijnselen ...................................................................................................................25 5.5 Eenfasige wisselstroom .................................................................................................................26 5.6 Driefasennetten ...............................................................................................................................33 5.7 Draaistroommotoren.......................................................................................................................35

6 Uitvoeringsmethoden: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken .....................................................................38

6.1 Residentiële en industriële verlichting .........................................................................................38 6.2 Comfort- en communicatieschakelingen......................................................................................40 6.3 Domotica ..........................................................................................................................................40 6.4 Residentiële en industriële elektrische verwarming ...................................................................41 6.5 Opwekken, transporteren en verdelen van elektrische energie.................................................41 6.6 Componenten voor industriële installaties ..................................................................................43 6.7 Industriële schakel- en verdeelborden..........................................................................................45 6.8 Motoren en motorsturingen ...........................................................................................................45 6.9 Pneumatica ......................................................................................................................................46 6.10 Programmeerbare logische sturingen ..........................................................................................47

7 Realisaties elektriciteit: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken .....................................................................48

7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ..........................................................48 7.2 Specifieke stagedoelstellingen......................................................................................................49

Page 6: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

4 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

7.3 Residentiële en industriële verlichting plaatsen en aansluiten .................................................51 7.4 Comfort- en communicatieschakelingen plaatsen en aansluiten..............................................52 7.5 Een domotica installatie plaatsen en aansluiten .........................................................................52 7.6 Residentiële en industriële elektrische verwarming monteren, plaatsen en aansluiten.........53 7.7 Verdelen van elektrische energie ..................................................................................................54 7.8 Componenten voor industriële installaties plaatsen en aansluiten ..........................................54 7.9 Een industrieel schakelbord plaatsen en aansluiten ..................................................................54 7.10 Motoren en motorsturingen plaatsen en aansluiten ...................................................................55 7.11 Pneumatica ......................................................................................................................................56 7.12 Programmeerbare logische sturingen plaatsen en aansluiten ..................................................57 7.13 Fouten opsporen en herstellingen uitvoeren...............................................................................57 7.14 Ruwbouwwerken.............................................................................................................................58

8 Minimale materiële vereisten .............................................................................59 8.1 Infrastructuur...................................................................................................................................59 8.2 Algemeen .........................................................................................................................................59 8.3 Aangepaste kleding en algemene beschermingsmiddelen........................................................59 8.4 Specifiek...........................................................................................................................................59

9 Bibliografie ..........................................................................................................64

10 Nuttige adressen .................................................................................................67

Page 7: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 5 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Lessentabel

- Pedagogische uren/week Administratieve r vakbenaming vakbenaming

Minimum-maximum 30-36 30-36

Godsdienst 2 2 AV Godsdienst Lichamelijke opvoeding 2 2 AV Lichamelijke opvoeding Maatschappelijke vorming 0/2 0/2 AV Maatschappelijke vorming Nederlands 0/2 0/2 AV Nederlands Project algemene vakken 4/0 4/0 AV Project algemene vakken Elektriciteit en lab 3-4 3-4 TV Elektriciteit/Elektrome- chanica/ Elektronica

Realisaties elektriciteit 14-16 14-16 PV Praktijk of PV/TV Stage (1) Elektriciteit Uitvoeringsmethoden 5-8 5-8 TV Elektriciteit/Elektrome- chanica/Elektronica

Voor deze vakken is het leerplan in deze brochure opgenomen.

(1) Aantal uren stage: in het 1ste leerjaar: geen; in het 2de leerjaar: minimum 2

Page 8: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

6 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

1 Inleiding

Volgende impulsen liggen aan de basis van het nieuwe leerplan:

• Een duidelijke visie op de studierichting.

• Vernieuwde pedagogisch-didactische inzichten op het vlak van het geïntegreerd en projectmatig werken.

• De beroepsprofielen van de SERV en de beroepsopleidingsprofielen van de Vlor.

• Implementeren van nieuwe technieken, technologieën, normen en voorschriften.

• De toenemende aandacht voor veiligheid, gezondheid, hygiëne, milieu, ergonomie en certificeringen.

• Het geintegreerde gebruik van ICT, zowel inhoudelijk als pedagogisch-didactisch.

• Verticale samenhang met het leerplan van de tweede graad.

• De leerplandoelstellingen geven door hun formulering het beoogde niveau weer.

• Zoveel mogelijk wegwerken van de versnippering tengevolge van vakken van 1 uur.

• De optie om in de leerplannen het totale lestijdenpakket van basisvorming en fundamenteel gedeelte op 30 uur te brengen, zodat het complementair gedeelte tot 36 uur kan worden uitgebreid.

2 Situering van de studierichting

2.1 Vormingscomponenten en algemene doelstellingen van de studierichting

Het uitgangspunt voor het opstellen van beroepsprofielen was: “Een door de sector gevalideerd instrument ontwikkelen om de vakopleiding te doen aansluiten met de realiteit van de arbeidsmarkt”. Deze beroepsprofielen beschrijven de verwachtingen die door de industrie worden gesteld aan een geoefend beroepsbeoefenaar. In deze beroepsprofielen is de volgende informatie opgenomen: omschrijving van het beroep, beroepsinhoud, taken en activiteiten (voorbereidende, uitvoerende en ondersteunende taken), kennis en vaardigheden, beroeps-houdingen, bijzondere arbeidsomstandigheden, arbeidsorganisatie, specifieke kwalificatieproblemen en toekom-stige evoluties.

De beroepsprofielen die in meer of mindere mate van invloed zijn op dit leerplan van de derde graad zijn: “Resi-dentieel elektrotechnisch installateur” (kwam ook al aan bod in de tweede graad BSO “Elektrische installa-ties”) en vooral “Industrieel elektrotechnisch installateur”.

Op basis van de beroepsprofielen werden in de Vlaamse Onderwijsraad (Vlor) beroepsopleidingsprofielen ontwikkeld met als doelstellingen:

• De uitbouw van het onderwijs optimaal verzekeren.

• De opleiding beter laten aansluiten bij de eisen van de arbeidsmarkt.

• De uitstroom van gekwalificeerde arbeiders verhogen.

In deze beroepsopleidingsprofielen worden de vereiste vaardigheden en de ondersteunende kennis beschreven waarover een beginnend beroepsbeoefenaar dient te beschikken. Ook de beheersingsniveau’s worden vermeld. De vaardigheden en de ondersteunende kennis werden gegroe-peerd in vaardigheidsclusters.

Relevante beroeps- en beroepsopleidingsprofielen kunnen in belangrijke mate een leertraject bepalen. Een af-gestudeerde uit de BSO-studierichting “Elektrische installaties” kan na de derde graad, als beginnend beroeps-beoefenaar:

Page 9: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 7 Elektrische installaties D/2004/0279/051

• Elektriciteit in een nieuw gebouwde woning installeren en/of de elektrische installatie herstellen en/of de elektrische installatie renoveren in een bestaande woning. “Woning” dient hier ruim te worden geïnterpre-teerd.

• Elektriciteit in een industriële nieuwbouw installeren en/of de elektrische installatie herstellen en/of de elek-trische installatie renoveren in een bestaand industrieel gebouw, meer bepaald in een bedrijf waar de pro-ductie centraal staat.

Deze leerling wordt gevormd om in de arbeidswereld te stappen als beginnend installateur van “residentiële” of “industriële” installaties, bij een elektrotechnisch installatiebedrijf. Wat de afbakening van de beroepen betreft zijn beide kwalificaties complementair. De bedrijven die zich bezighouden met industriële installaties zijn dikwijls ook actief in de utiliteitssector. Het gaat dan over appartementen, winkelpanden, kantoren en grote openbare gebouwen zoals scholen en ziekenhuizen. Dergelijke installaties zijn deels als residentieel, deels als industrieel te beschouwen.

Beide kwalificaties omvatten vooral praktisch werk, dat zelfstandig kan worden uitgevoerd binnen de grenzen van de aangeleerde technieken, met inachtneming van de voorschriften rond veiligheid, gezondheid en milieu. Het takenpakket bestaat voor een belangrijk deel uit het correct toepassen van routines en standaardprocedures. Afhankelijk van de grootte van het bedrijf zal de arbeidsdifferentiatie verschillen. Installateurs werken alleen of in kleine ploegen. Op grotere werven kunnen ploegen worden samengevoegd. Een werfverantwoordelijke met een andere kwalificatie superviseert en coördineert de taken.

Na de tweede graad van de BSO-studierichting “Elektrische installaties” werd het grootste deel van de vaardig-heden en de beroepsgebonden kennis van de vorming tot “Residentieel installateur” verworven. Deze vormden echter tegelijk een voorbereiding en een grondige basis voor het verwerven van de beroepsgebonden kennis van een “Industrieel installateur” in de derde graad van deze studierichting. Aan het aanleren van de ondersteunende kennis en het verwerven van de bijzonder belangrijke beroepshoudingen noodzakelijk voor beide beroepen wordt, omwille van de mate van verantwoordelijkheid, complexiteit en transfer en de leeftijd van de leerlingen, zowel in de tweede als de derde graad gewerkt.

De BSO-studierichting “Elektrische installaties” heeft het uitvoeren van de realisatie als studieobject heeft, met als doelstellingen:

• Via technisch tekenen communiceren om tot de gewenste uitvoering te komen.

• Gepast handelen op basis van de gevraagde kwaliteitscriteria.

• De uitvoering realiseren op basis van de gevraagde kwaliteitscriteria.

Uitgaande van bovenstaande profilering is het specifieke studieobject voor de derde graad “Elektrische installa-tietechnieken” de uit te voeren realisatie van een nieuwe industriële elektrische installatie, of de renovatie of herstelling daarvan. In de tweede graad van de studierichting “Elektrische installaties” werd er vooral gewerkt rond de beperkte instal-latie van een residentiële woning. In de derde graad “Elektrische installaties” komen naast de reeds vermelde industriële installatie ook de meer complexe aspecten van een residentiële installatie aan bod.

Bovenvermelde doelstellingen worden in alle vakken nagestreefd. Ook de geïntegreerde proef, in relatie met elk van deze vakken, dient daar toe bij te dragen.

De TSO-studierichting “Elektrische installatietechnieken” heeft daarentegen doelstellingen op een ander ni-veau. Deze studierichting biedt, binnen het brede domein van de toegepaste elektriciteit een theoretisch-technische vorming aan eigen aan het arbeidsveld van de technicus. De TSO-vorming is erop gericht werkne-mers te vormen die zich op het niveau tussen de opdrachtgever-ontwerper en de zuivere uitvoerder kunnen be-wegen. Een studierichting op dit niveau heeft dus als studieobject de uit te voeren realisatie waarvan de doel-stellingen zijn:

• Via technisch tekenen communiceren om het concept van de realisatie te begrijpen en de uitvoering voor te bereiden.

• De noodzakelijke uitvoeringsrichtlijnen formuleren om de gevraagde kwaliteitscriteria te bereiken.

• Meewerken aan de uitvoering en coördinerend en leidinggevend kunnen optreden.

Page 10: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

8 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

De klemtoon ligt, in tegenstelling met het BSO, op het herkennen, toelichten en verwerken van de ontwerpas-pecten om te komen tot de praktische realisaties. Er blijft echter ook voldoende aandacht voor de uitvoeringsge-richte vaardigheden. De taak van dergelijke technicus is dus zowel uitvoerend als coördinerend of leidinggevend.

2.2 Instroom en beginsituatie

De logische instroom voor het eerste leerjaar van de derde graad van de BSO-studierichting “Elektrische installa-ties” komt uit de studierichting “Elektrische installaties” van de tweede graad BSO. De tweede graad TSO “Elek-trotechnieken” kan ook als relevante vooropleiding worden beschouwd. Instroom vanuit andere studierichtingen is eerder zeldzaam.

De volgende vormingscomponenten worden als voorkennis beschouwd:

• Basiskennis van theoretische elektriciteit.

• Begrippen en kennis van uitvoeringsmethoden voor elementaire residentiële elektrische installaties.

• Praktische vaardigheden bij het realiseren van elementaire residentiële elektrische installaties.

• Beschikken over een voldoend ruimtelijk waarnemings- en voorstellingsvermogen.

Typische attitudes (houdingen) die van de leerlingen worden verwacht en waar tijdens hun vorming verder aan-dacht wordt gegeven zijn:

• Interesse hebben voor op de studierichting aansluitende beroepen.

• Blijk geven van voldoende verantwoordelijkheidszin.

• Uitvoeringsgericht kunnen communiceren.

• Aandacht voor aspecten die het welzijn op het werk bevorderen.

• Bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden (flexibiliteit).

• Richtlijnen, voorschriften en normen correct willen toepassen.

2.3 Uitstroom

Na het beëindigen van de derde graad van de BSO-studierichting “Elektrische installaties”, zijn de tewerkstel-lingsmogelijkheden onder meer:

• Installateur residentiële elektrotechnische installaties.

• Installateur industriële elektrotechnische installaties.

• …

Eventuele verdere studies die het meest voor de hand liggen zijn:

• BSO derde graad derde leerjaar: “Industriële elektriciteit”.

• Opleidingen binnen het zelfde domein in het volwassenenonderwijs.

2.4 Algemene pedagogisch-didactische wenken

Het leerplan is in hoofdzaak bedoeld als leidraad. De doelstellingen en leerinhouden betekenen een referentie-kader. De wenken zijn bedoeld als suggesties, als tips.

Page 11: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 9 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Het leerplan mag in geen geval een excuus zijn om niet naar de noden van de maatschappij en de verwachtin-gen van de leerlingen te luisteren. Er moet naast opleiding voldoende aandacht blijven bestaan voor opvoeding.

De vorming moet zo sterk mogelijk aanleunen op wat typisch en attractief is voor het betreffende arbeidsveld. De leerlingen dienen tot het inzicht te komen dat er een samenhang is tussen het lesgebeuren en het arbeidsproces in het dagelijkse leven. Het is de bedoeling om beroepsfiere installateurs te vormen.

Het is vanuit pedagogisch-didactisch standpunt absoluut noodzakelijk om een degelijke samenhang tussen de vakken te realiseren. Een eerste stap om op dit vlak goede resultaten te bereiken is vertrekken vanuit een geïn-tegreerd leerplan. Een geïntegreerd leerplan houdt in dat er zo weinig mogelijk onderverdeling is in vakken.

Dit betekent bijvoorbeeld voor het vak “Uitvoeringsmethoden” dat er geen afzonderlijke leerplanonderdelen bestaan voor tekenen, installatieleer en werkmethoden. De leerplandoelstellingen en leerinhouden worden zoda-nig aangeboden dat deze elementen door de leerlingen als één geheel worden ervaren, waardoor ook de relatie met de vakken “Elektriciteit en lab”, “Realisaties elektriciteit” en met de “Geïntegreerde proef” optimaal wordt. In dit vak komen heel wat technologische aspecten van elektrische installaties aan bod. Het is niet de bedoeling dat de leerlingen een encyclopedische kennis verwerven, maar vooral dat zij de attitude en de methode ontwik-kelen om, aan de hand van de juiste documenten (schema’s, aansluitgegevens, richtlijnen …), de betreffende materialen en componenten op een correcte manier te verwerken en te installeren.

Door de leerplandoelstellingen en leerinhouden te groeperen ontstaat er een referentiekader om, zoveel moge-lijk, projectmatig te werken in nauwe samenwerking (zelfde projectdossiers) met de andere hierboven reeds vermelde vakken en in het kader van de geïntegreerde proef.

In de context van dit leerplan werken kan een globaal project bijvoorbeeld zijn: het realiseren van de elektri-sche installatie van een klein bedrijf met bureel en residentiële woning, het studieobject waarvan reeds sprake was in paragraaf 2.1 van deze inleiding waarin de vormingscomponenten en algemene doelstellingen van de studierichting werden omschreven.

Dergelijke aanpak (zie par. 2.5) bevordert sterk het “just in time” leren, de succeservaring en het welbevin-den van de leerlingen,

De nogal abstracte leerinhouden van deze discipline verplichten de leerkrachten constant te overwegen welke werkvorm zij zullen gebruiken in elke specifieke leersituatie. Een leerkracht kan werkvormen hanteren waarbij hij/zij doceert, demonstreert of delegeert. In deze laatste situa-tie heeft de leerkracht vooral een begeleidende taak. De leerlingen schetsen, tekenen, voeren uit, schakelen, stellen in werking, monteren, demonteren, testen en evalueren.

De doelstellingen die vooral een theoretische onderbouw bieden voor de derde graad zelf bieden, maar ook een belangrijke ondersteunende kennis nastreven voor doorstroming naar specialisatie of vervolgonderwijs, worden in het vak “Elektriciteit en lab” gegroepeerd. Zij dienen echter de samenhang met de meer praktisch georiënteer-de vakken zoveel mogelijk te bewaren. De leerlingen verwerven inzichten om eenvoudige berekeningen en metingen uit te voeren in verband met elek-trische grootheden. Er wordt gewerkt met de basisgrootheden en afgeleide grootheden van het SI-stelsel, waar-bij ook steeds de correcte eenheden worden gebruikt. Het niveau wordt progressief opgebouwd.

Binnen dit vak wordt eveneens integratie nagestreefd. De theorie en de meetoefeningen dienen geïntegreerd aan bod te komen. Een vaklokaal dat, door zijn concept en uitrusting, de mogelijkheden daartoe biedt kan daar-bij bijzonder nuttig zijn. De verschillende activiteiten van de leerlingen zoals het volgen van theorie, het maken van oefeningen en het meten aan proefopstellingen, kunnen plaatsvinden in dit lokaal. Bepaalde leerinhouden die niet als meetopstelling door de leerlingen worden uitgevoerd, kunnen via klassikale opstellingen gehanteerd door de leraar, didactisch worden ondersteund. Ook didactische- en simulatiesoftware. zal daartoe worden aan-gewend.

Page 12: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

10 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

P1P2

P3Pn

De metingen en proeven worden zoveel mogelijk aansluitend op de theorie door de leerlingen zelf uitgevoerd. Zij leren, wanneer mogelijk via ICT-hulpmiddelen, gestructureerd te rapporteren over de resultaten daarvan on-der de vorm van een kort verslag. Om de lessen efficiënt te laten verlopen wordt aanbevolen minimaal twee lesuren na elkaar te voorzien voor dit vak.

2.5 Projectmatig werken volgens een concentrisch vormingsconcept

2.5.1 Wat is een project?

In de context van dit leerplan werken kan een globaal project bijvoorbeeld zijn: het realiseren van de elektri-sche installatie van een klein bedrijf met bureel, bedrijfsgebouw en residentiële woning. (zie par. 2.4 Al-gemene pedagogisch-didactische wenken),

Binnen een project komen zowel conceptuele doelstellingen, uitvoeringsgerichte doelstellingen, evaluatie, bijsturen en attitudevorming inspelend op elkaar aan bod.

Conceptuele doelstellingen verwijzen naar: te verwerven kennis; begrippen en inzichten om een opgedragen taak inzichtelijk te kunnen uitvoeren. Dit betekent eenvoudig gezegd: het denken voor het doen, voorkennis en voorbereiding.

Uitvoeringsgerichte doelstellingen verwijzen naar de praktische vaardigheden om tot realisatie te komen. Deze doelstellingen slaan dus op het praktisch uitvoeren, het materiaal en component-gebonden doen, het reali-seren.

Evaluatie slaat zowel op het proces als op het product met als bedoeling om de eigen kennis en vaardigheden bij te sturen en aldus te komen tot kwaliteitsverbetering.

Onder attitudes worden verstaan: resultaatsgerichtheid, initiatief nemen, kostenbewustzijn, doorzetting, klantge-richtheid, kwaliteitszorg, werkmethodiek, discipline, interesse, aandacht voor welzijn (veiligheid, gezondheid, milieu), sociale houding, …

Ook hier is het verband met het realiseren van een geïntegreerde proef duidelijk (zie par. 3.2).

2.5.2 Projectmatig werken

“Projectmatig werken” berust op een vormingsconcept waarbij diverse projecten elkaar opvolgen.

Elk project wordt ondermeer gekenmerkt door:

• Kennis, vaardigheden en attitudes uit vorige projecten.

• Nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes.

• Specifieke aandachtspunten.

• Stijgend in moeilijkheidsgraad.

• Aspecten uit diverse takenclusters.

• Proces- en productevaluatie.

• Het verloop volgens het technologisch proces.

Tijdens de realisatie van het globaal project worden zinvolle deelprojecten - bijvoorbeeld de elektrische instal-laties in de verschillende ruimtes van de gebouwen – telkens gekaderd in het betreffende elektrisch dossier. Het is daarom belangrijk te werken in een omgeving die de realiteit zo goed mogelijk benadert.

Page 13: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 11 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Opdrachtbeschrijving vanuit een reële behoefte en formuleren van de eisen

Opdoen van de relevante voorkennis enverzamelen van de nodige gegevens

evaluatiebijsturen

OK

evaluatie

Uitvoeren, realiseren

evaluatiebijsturen

Voorbereiding, planning en organisatie

Einde project

OK

bijsturen

OK

bijsturen

2.5.3 Werken volgens het technologisch proces

Elk project dient in min of meerdere mate te verlopen volgens het technologische proces. Onderstaande flow-chart licht dit proces toe.

Page 14: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

12 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

2.5.4 De keuze van projecten

De grootste uitdaging is het kiezen van geschikte projecten in een logisch en pedagogisch verantwoord continu-um, die ook nog binnen de gestelde tijd- en plaatsruimte en met de ter beschikking gestelde middelen kunnen worden gerealiseerd. Belangrijke richtlijnen hierbij zijn:

• De projecten dienen om de leerplandoelstellingen te realiseren.

• De projecten zijn zinvol of worden zinvol in, vermijd in ieder geval men opdrachten waar enkel de “vaardig-heid op zich” centraal staat.

• Elk project schenkt aandacht aan het technologisch proces. Zij het dat niet elk onderdeel ervan “kunstmatig” dient te worden beklemtoond.

• Elk project vertrekt steeds vanuit een voorbereiding en planning.

• De moeilijkheidsgraad van de projecten neemt geleidelijk toe.

• Bewaak de leerlijn, zowel voor de theoretische als de praktische doelstellingen.

• Elk nieuw project refereert enerzijds naar kennis en vaardigheden uit vorige projecten maar biedt anderzijds ook telkens iets nieuws aan.

• Breng voldoende verscheidenheid in.

• Beperk de projecten in de tijd.

2.5.5 Een dossier van projecten

Het globale projectdossier bevat o.a. het reglementair elektrisch dossier van de betreffende gebouwen, dat alle documenten bevat die noodzakelijk zijn om de installatie te realiseren en te laten controleren door een erkend keuringsorganisme.

Omwille van de pedagogisch-didactische aanpak kan de leerling, volgens het profiel van de studierichting, een “dossier van (deel)projecten” opstellen of aanvullen en bijhouden. Dit biedt heel wat voordelen: gans de leerstof kan erin worden gebundeld, het kan het persoonlijk werk van de leerling bevatten en het kan aangeven hoe de leerling heeft gepresteerd er werd geëvalueerd.

Mogelijke dossierinhouden:

• Een omschrijving van de opdrachten en de gestelde kwaliteitseisen.

• Verwijzingen naar informatiebronnen,… (brochures, handboeken, technische fiches, cd-rom’s, websites, …).

• Verwerkingsdocumenten in verband met de voorkennis (résumé’s, geformuleerde oplossingen, verantwoor-ding van gemaakte keuzes …).

• Documenten in verband met de voorbereiding (schetsen, tekeningen, schema’s, materiaalhoeveelheden, componenten, kostprijs …).

• Planning van de uitvoering (werkvolgorde, tijdsbesteding …).

• Opvolgingsfiche van de uitvoering.

• Documenten in verband met evaluatie en rapportering.

• Foto’s van de realisatie.

• …

Page 15: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 13 Elektrische installaties D/2004/0279/051

2.5.6 Hoe vertalen in een jaarplan?

Wanneer alle projecten afgewerkt zijn dienen alle leerplandoelstellingen één of meerdere malen aan bod te zijn gekomen. Om het overzicht te behouden worden de leerplandoelstellingen het best opgelijst, wordt bijgehouden in welke projecten ze aan bod komen, welke diepgang er wordt gevraagd en bereikt, welke evaluatiemethoden er worden gehanteerd, welke elementen van belang zijn voor bijsturing, welke punten in een volgend project extra aandacht vragen... Diverse methodes zijn hiervoor geschikt. Worden deze gegevens in matrixvorm geclusterd dan kan men ze op relatief eenvoudige wijze zowel manueel, als elektronisch (rekenblad, database) gebruiken. Tevens is het een belangrijk werkinstrument voor het opstellen en bijhouden van een jaarplanning. In dat ver-band is het belangrijk voor ogen te houden dat het hier om een graadleerplan gaat.

2.5.7 Wat is een concentrisch vormingsconcept?

In de vorige paragrafen werd reeds aangegeven wat we onder projectmatig werken verstaan en waarom pro-jectmatig werken een aantrekkelijke methode is voor de leerlingen.

Aangezien elk nieuw (deel)project dat wordt gerealiseerd, behalve nieuwe doelstellingen, ook herhalende en verdiepende doelstellingen bevat – en men bovendien ook aandacht moet hebben voor de specifieke contextge-bonden kenmerken van het project – kan dit worden voorgesteld als een concentrische aanpak.

De moeilijkheid hierbij is het bewaken van de diverse leerlijnen. Om na te gaan of alle vormingscomponenten (VC) wel aan bod zijn gekomen, kan onderstaande schematische voorstelling helpen.

Als voorbeeld nemen we 5 vormingsclusters (maar dezelfde redenering geldt natuurlijk ook voor 5 doelstellingen die men aan bod wil laten komen…).

Voor elke vormingscluster worden op een as de te bereiken einddoelstellingen voorgesteld. 100% stelt het maximum voor. Noteren we daarbij enkel de einddoelstellingen die van elkaar verschillen dan krijgt men het vol-gende:

Page 16: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

14 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

Met project 1 bereikt men voor elk van de vijf voorgestelde vormingsclusters (doelstellingen) een bepaald per-centage van het einddoel. Met project 2 bereikt men eveneens voor de vijf voorgestelde vormingsclusters (doelstellingen) een bepaald per-centage van het einddoel. De voorgestelde percentages van het einddoel in het project 2 zijn verschillend van deze die bereikt worden in project 1. Project 1 en project 2 geven tezamen het gecumuleerde percentage weer van de einddoelstellingen die worden bereikt.

Worden alle einddoelstellingen voor 100% bereikt dan krijgt men een regelmatige veelhoek. Voor de vijf voorge-stelde vormingsclusters is dit dus een regelmatige vijfhoek.

2.5.8 Randvoorwaarden

Hieronder sommen enkele essentiële voorwaarden op die deze leerplanvisie ondersteunen:

• Deze visie vraagt een zorgvuldige keuze en opbouw van de diverse (deel)projecten.

• De meest geschikte concentrische opbouw van de leerstofonderdelen wordt bestudeerd en door het leraren-team gedragen. Alle actoren dienen deze vormingsvisie te steunen en blijvend te stimuleren.

• Een aangepaste infrastructuur met voldoende ruimte om aan projecten te werken. Een werkplaatsklas is hiervoor zeer goed geschikt. Een werkplaats met in de nabijheid een klas – waar regelmatig ondersteunen-de theorie kan worden gegeven – uiteraard ook.

• De leerkrachten dienen eerder als coach op te treden.

• Aangepaste leermiddelen en evaluatie-instrumenten moeten worden ontwikkeld.

• Beperkte klasgroepen om via differentiatie recht te doen aan elke individuele leerling.

3 Belangrijke aandachtspunten

3.1 Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologie (ICT)

Het is evident dat van de mogelijkheden die de computer, op het didactisch vlak biedt, optimaal gebruik moet worden gemaakt. Typische mogelijkheden die op dit leerplan betrekking hebben zijn:

• Het opzoeken van onder meer: kenmerken van materialen, gereedschappen en uitvoeringstechnieken via Internet, cd-rom’s, …

• Het gebruik van educatieve programma’s in verband met theoretische elektriciteit, simulatie,het lezen van tekeningen, ruimtelijk voorstellings- en waarnemingsvermogen …

• Eenvoudige rekenbladen of geprogrammeerde formulieren om de kostprijs te berekenen.

• Programma’s ter ondersteuning van zelfevaluatie.

• Eenvoudige software om op een actieve manier kennis en inzichten te verwerken.

• In het vak “Uitvoeringsmethoden” wordt de computer, met CAE-software, als tekenhulp geïntegreerd aan-gewend.

Er dient opgemerkt dat de programma’s die men aanwendt dermate gebruiksvriendelijk zijn dat de klemtoon ligt op de te verwerven leerplandoelstellingen en zeker niet op de beheersing van één of ander softwarepakket.

Page 17: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 15 Elektrische installaties D/2004/0279/051

3.2 De geïntegreerde proef

De geïntegreerde proef vormt een belangrijk onderwerp van het 2de leerjaar van de derde graad. Deze proef is enerzijds bedoeld als onderdeel van evaluatie, maar maakt anderzijds ook deel uit van de vorming, de opleiding. Voor de concretisering van de geïntegreerde proef verwijzen we naar:

• De omzendbrief SO 64 van 25 juni 1999 punt 8 “Evaluatie en bekrachtiging van de studies”.

• Het algemeen kader in verband met de geïntegreerde proef van het VVKSO, te raadplegen via de website http://www.vsko.be/vvkso/.

• Een algemeen model voor de geïntegreerde proef voor deze en andere studierichtingen, te downloaden (in PDF-formaat) via de website http://www.vsko.be/vvkso/.

• Voor de studierichting “Elektrische installatietechnieken” is deze specifieke invulling in deze paragraaf ook integraal opgenomen.

3.2.1 Visie op de studierichting

Een afgestudeerde uit deze studierichting beschikt over de startkwalificatie van installateur van residentiële en industriële elektrische installaties. Dit is een kwalificatie die vooral praktisch werk omvat dat zelfstandig kan worden uitgevoerd binnen de grenzen van de aangeleerde technieken met inachtneming van de voorschriften rond veiligheid, gezondheid en milieu.

• De vorming gebeurt binnen een geïntegreerd aanbod van theorie en praktijk. Er wordt gewerkt via een pro-jectmatige aanpak waarbij telkens de volgende aspecten aan bod komen:

• Aspecten in verband met voorbereiding van de uitvoering: het maken van aanvullende schetsen en het tekenen van aanvullende schema’s, het opstellen van een werkvolgorde, het berekenen van de materiaal-kostprijs, …,

• Aspecten in verband met de uitvoering: verantwoord kiezen van gereedschappen, efficiënt en deskundig toepassen van technieken, methodisch en veilig werken, …,

• De kwaliteitscontrole: (zelf)evaluatie, rapportering en bijsturing van de aspecten uit de voorbereiding, het uitvoeringsproces en de kwaliteit van de gerealiseerde installatie.

3.2.2 Opvatting van de geïntegreerde proef

De geïntegreerde proef verloopt in dezelfde lijn als de vorming, via een projectmatige aanpak. De proef kan wor-den opgevat als één specifiek project of als de verzameling van enkele projecten.

Een project is een realiteitsgebonden uit te voeren elektrotechnische installatie of een deel daarvan, waarbij men vertrekt van een goed uitgewerkt voorontwerp.

Bij kleine projecten kan de proef als een individuele opdracht worden opgevat; bij grotere en meer complexe projecten kan de proef als een groepsopdracht worden opgevat.

Het gaat vooral om de voorbereiding van de uitvoering en de uitvoering zelf, waarbij verwacht wordt dat de leerling zijn handelen kan verantwoorden.

De belangrijkste theoretisch-technische en praktische vormingscomponenten uit het studie-richtingsprofiel ko-men aan bod. Waar mogelijk worden ook componenten uit de algemene vorming bij de proef betrokken. Op-dracht(en) die tijdens de stage worden gerealiseerd vormen uiteraard een meerwaarde.

Page 18: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

16 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

3.2.3 Opdracht en inhoud

Op het einde van het eerste leerjaar of bij het begin van het tweede leerjaar worden de leerlingen op de hoogte gebracht van de opdracht(en), de inhoud en de wijze van evalueren.

De opdracht(en) worden omschreven, afgebakend in onderdelen en gepland in de tijd. Alle juryleden worden van bij de start betrokken en er worden afspraken en taakverdelingen in verband met opvolging (procesbegeleiding) gemaakt.

3.2.3.1 Opdracht

De concrete opdracht dient hoofdzakelijk te bestaan uit twee componenten:

• Een of meerdere praktische realisaties.

• Het samenstellen van een dossier van de uitgevoerde realisatie(s).

3.2.3.2 Inhoud

Inhoud van de realisatie

Eén of meerdere gerealiseerde elektrische deel(installaties). Deze installaties kunnen residen-tieel, industrieel of gemengd van aard zijn. Zij kunnen nieuw zijn of deel uitmaken van een renovatieopdracht.

Inhoud van een dossier

• Een dossier kan de volgende elementen te bevatten:

• Omschrijving van de opdracht.

• De vooropgestelde criteria en planning.

• De beschikbare voorontwerpen.

• Verwerkingsdocumenten in verband met de voorkennis (résumés van technische beschrijvingen, geformu-leerde oplossingen, verantwoording van gemaakte keuzes, …).

• Documenten in verband met de voorbereiding: (uitvoeringsschema’s en schetsen, materiaal-kostprijsberekening, verwijzingen naar aspecten in verband met veiligheid, hygiëne, milieu, … ).

• Relevante elementen uit de stageverslagen of verslagen van bedrijfsbezoeken.

• De opgestelde werkvolgorde of werkmethode.

• Opvolgingsdocumenten (opvolgingsfiche van de uitvoering, tussentijdse evaluatie en bijsturing.

• Eventueel foto’s genomen tijdens het realisatieproces.

• Stagedocumenten, stageschrift, stage-evaluatie,…

• ...

Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van ICT om het dossier te realiseren.

3.2.4 Evaluatie

In de loop van het schooljaar gebeuren tussentijdse evaluaties waarvan minstens één met de jury. Dergelijke evaluaties kunnen leiden tot adviezen en bijsturing.

Page 19: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 17 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Op het einde van het schooljaar volgt een globale evaluatie waarbij de jury samen met de leerling reflecteert op de realisatie(s).

De eindevaluatie en beoordeling mag zich niet beperken tot één momentopname op het einde van het schooljaar maar is gebaseerd op het volledige proces.

Het grootste gewicht dient toegekend aan aspecten in verband met het inzichtelijk kunnen handelen in de con-text van het beroep van elektrotechnisch installateur.

3.3 Welzijn op het werk en VCA

V: Veiligheids-, gezondheids-, en milieumaatregelen.

C Checklist of vragenlijst

A: Aannemers

In het kader van de certificatie VCA2000/03 moet elke werknemer een opleiding basisveiligheid (B-VCA) volgen.

De verplichte opleiding is gebaseerd op de plicht om te voorzien in informatie en vorming, zoals bepaald wordt in het K.B. van 27 maart 1998 over het welzijnsbeleid tegenover werknemers.

Deze vorming komt overeen met vraag 4.2 van VCA2000/03. Dit is dus een verplichte vraag om het VCA-certificaat te behalen, namelijk: “Zijn alle operationele medewerkers (langer dan 3 maanden in dienst) in het bezit van een VCA-erkend diploma, certificaat of attest dat niet ouder is dan 10 jaar.

In dit leerplan werden de betreffende doelstellingen en inhouden samen opgenomen in het vak “Realisaties elek-triciteit”. Het is echter evident dat deze ook in de andere vakken zullen aan bod komen wanneer dit noodzakelijk is. Het zou een meerwaarde voor de leerlingen inhouden indien zij dit attest kunnen verwerven bij het einde van het eerste jaar van de derde graad. Dit in het kader van een eventuele stage tijdens het tweede jaar.

Voor de modaliteiten om het attest - dat 10 jaar geldig is - te behalen, verwijzen we naar de bevoegde organisa-ties en instanties.

Provinciaal Veiligheidsinstituut, Jezustraat 28, 2000 Antwerpen. Tel.: 03 203 42 00 - Fax: 03 203 42 30 – E-mail: [email protected]

Vormelek VZW Heizel Esplanade, BDC 35 1020 Brussel Tel.: 02 476 16 76 - Fax: 02 476 26 76 - E-mail: [email protected]

Page 20: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

18 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken.

Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel).

Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer.

Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie.

In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren.

4 Evaluatie

De evaluatie is geen doel op zich en dient meer om de leerlingen te oriënteren, hen vooruit te helpen en het leerproces te sturen dan om hen terecht te wijzen. Evaluatiemomenten zijn meer leermomenten dan beoorde-lingsmomenten.

Evalueren is meestal geen afzonderlijke activiteit meer maar word sterk geïntegreerd in het leerproces. Het ge-loofwaardigheid en het succes van onderwijsvernieuwingen zoals “geïntegreerd” en “projectmatig” werken neemt toe indien leerlingen ervaren dat de evaluatie op een “aangepaste wijze” verloopt, zij passen hun leergedrag aan.

De prestaties van de leerlingen dienen globaal gewaardeerd te worden en vanuit de meest diverse standpunten benaderd. Er dient op een evenwichtige wijze rekening gehouden te worden met zowel het proces als het pro-duct.

Bij de evaluatie worden de volgende aspecten in een verantwoord evenwicht in rekening gebracht, in overeen-stemming met het profiel van de studierichting:

• Cognitieve aspecten: kennen, begrijpen, inzien, toepassen …

• Psychomotorische aspecten (vaardigheden): nadoen, beheersen, oog-hand-coördinatie, ritme, snelheid nauwkeurigheid

• Attitudes: doorzetting, efficiëntie, sociale gerichtheid, …

4.1 Procesevaluatie

De procesevaluatie kan gebeuren:

• Aan de hand van een opvolging van de door de leerling geleverde prestaties waarin de neerslag (verwer-king, reflectie en kritiek) ligt van het verwerkingsproces.

• Door een regelmatige individuele begeleiding van de leerling die moet leiden naar zelfevaluatie waardoor de leerling zijn eigen handelen kan bijsturen om tot kwalteitsverbetering te komen.

• Langsheen de verschillende opeenvolgende oefeningen en opdrachten waaraan het inzicht en de persoon-lijke vorming van de leerling kan getoetst worden.

Enkele indicaties in verband met procesevaluatie:

• Gaat de leerling logische,gestructureerd en zorgvuldig te werk.

Page 21: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 19 Elektrische installaties D/2004/0279/051

• Ontwikkelt de leerling zelfredzaamheid en groeit hij/zij naar meer zelfstandigheid.

• Maakt de leerling efficiënt gebruik van de ter beschikking gestelde gereedschappen en leermiddelen.

• Voert de leerling een opdracht volgens voorschrift uit.

• Voert de leerling spontaan controleberekeningen uit.

• …

4.2 Productevaluatie

De productevaluatie kan gebeuren:

• In de vorm van rechtstreekse communicatie: individuele gesprekken, groepsbesprekingen en overleg.

• Als onrechtstreekse communicatie: bespreking van het werk van de leerling, onderlinge vergelijkingen en tegenstellingen, …

• …

Enkele indicaties in verband met productevaluatie:

• Is een tekening conform de normen.

• Is het resultaat van een berekening correct.

• Voldoet de uitvoering van een installatie aan de vooropgestelde eisen.

• …

4.3 Evaluatiemiddelen

Permanente- en zelfevaluatie zijn sterk aangewezen bij een geïntegreerde en projectmatige aanpak bij de rea-lisatie van het leerplan. Hiervoor dienen specifieke evaluatie-instrumenten te worden ontwikkeld. Evaluatiemo-menten waarbij men gebruik maakt van meer “klassieke” evaluatiemiddelen zijn echter nog steeds verantwoord binnen deze benadering, maar ook hier dienen de evaluatiecriteria en –elementen op voorhand bij de leerlingen gekend te zijn.

Oefeningen en huistaken

Na het oplossen van voorbeeldoefeningen in klasverband, moeten de leerlingen in staat zijn gelijkaardige opga-ven individueel op te lossen.

Het verdient aanbeveling hierbij een vaste structuur aan te houden waardoor de leerlingen de probleemstelling correct interpreteren (gegeven, gevraagde, figuur ...). Bij de eenvoudigste opgaven volstaat het invullen van de gegevens in een basisformule. In andere gevallen dienen de leerlingen via een aantal tussenstappen het ge-vraagde uit de gegevens af te leiden.

Verslagen

De leerlingen moeten de meetresultaten uit de meetoefeningen correct kunnen weergeven en verwerken in een gestructureerd verslag en er de gepaste interpretatie kunnen aan geven. Ook hier is het aangewezen om een duidelijk vooropgesteld stramien te hanteren. Deze evaluatie mag zich niet beperken tot dit verslag, maar dient ook de activiteiten van de leerlingen tijdens de meetsessies in rekening te brengen (persoonlijke inzet, zin voor zelfstandigheid en nauwkeurigheid, aandacht voor veiligheid, kritische ingesteldheid, bereidheid tot teamwork ...).

Page 22: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

20 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

Mondelinge overhoring

Tijdens het aanbrengen van de leerstof kan men regelmatig duidelijk geformuleerde en doel-gerichte vragen stellen. Uit de antwoorden van de leerlingen kunnen aandacht, inzet, inzicht en het begrijpen van de leerstof worden afgeleid.

Overhoringen

• Regelmatige schriftelijke overhoringen kunnen noodzakelijk zijn. Een aantal vormen kunnen hierbij worden gebruikt:

• Korte, eventueel onaangekondigde overhoringen op het einde van een les of bij het begin van de volgende les, over enkele hoofdelementen van de beperkte leerstof.

• Aangekondigde, summatieve overhoringen waarbij alle elementen van een reeks lessen aan bod komen en waaruit ook moet blijken of de leerlingen de opgaven in hun juiste context kunnen plaatsen.

Toetsen en examens

Hiermee evalueert men of de leerlingen in staat zijn grotere pakketten leerstof te assimileren en ook dan de op-gaven juist kunnen situeren in dit groter geheel.

Page 23: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 21 Elektrische installaties D/2004/0279/051

5 Elektriciteit en lab: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken

Doelstellingen met de vermelding (U) kunnen bij uitbreiding worden nagestreefd. Alle andere doelstellingen moe-ten worden bereikt.

5.1 Het magnetisme

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De natuurlijke en de kunstmagneten van elkaar onderscheiden.

De natuurlijke magneten De kunstmagneten

2 Het geografische van het magnetische noorden onderscheiden.

Geografisch noorden Kompas

3 Enkele magneetvormen opnoemen. De naaldvormige magneet De staafvormige magneet De hoefijzervormige magneet De cirkelvormige magneet De elektromagneet

4 De delen van een magneet aanduiden en benoe-men.

De polen van een magneet De poolas en het neutraal vlak

5 Het afstoten en het aantrekken van magneten her-kennen als krachtwerking tussen magneten.

Afstoten van gelijknamige polen Aantrekken van ongelijknamige polen Hoofdwet van de magneten

6 Het magneetveld rond een magneet tekenen. Het magnetisch veld rond een magneet

7 De magnetische materialen onderscheiden van de niet-magnetische.

De magnetische materialen

8 Eigenschappen en de zin van magnetische veldlij-nen weergeven.

Eigenschappen van veldlijnen

9 De krachtwerking tussen magneten aantonen via een proef.

Definitie van krachtwerking

10 De begrippen magnetisch veld, magnetische veld-sterkte, magnetische flux; magnetiseren, demagne-tiseren, magnetische inductie, permanente magne-ten en remanent magnetisme verduidelijken.

Magnetische veldsterkte (H) Ampère per meter (A/m) Magnetische flux (Φ) Eenheid de weber (Wb) Magnetiseren, demagnetiseren, permanente magne-ten en remanent magnetisme

11 Toepassingen op magnetisme weergeven. Luidspreker, magneetstrip

Page 24: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

22 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

DIDACTISCHE WENKEN

We gebruiken praktische voorbeelden van magneten zoals kastsluitingen, luidsprekers, sluiting van handtassen, memobord, … Demonstratief magneetvormen bij elektrische toestellen tonen. Begrippen toelichten en aanduiden op een figuur. Laten opzoeken van documentatie: luidsprekers, kastsluitingen, magn. detectoren, magneetschakelaars (reed-relais) Demonstratieve proeven doen op aantrekken en afstoten. Proef met ijzervijlsel op een transparant of plexiglas. De magnetische materialen uit hun omgeving gebruiken zoals floppy’s, videobanden, cassettes, harde schijven, …

De leerlingen proefondervindelijk de magnetische eigenschappen van materialen laten ontdekken.

1 Praktische voorbeelden tonen.

2 Praktische voorbeelden tonen. Gebruik maken van wereldkaart.

3 Demonstratie met permanente magneten.

4 De leerlingen de polen laten ontdekken. Gebruik magneten en een kompas.

5 De leerlingen aantrekken en afstoten zelf laten ontdekken.

6 De leerlingen de proef met ijzervijlsel laten uitvoeren.

7 Leerlingen deze proef laten doen met diverse materialen

8 Leerlingen doen deze proef.

9 Leerlingen doen deze proef

5.2 Het elektromagnetisme

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Uit een proef besluiten dat er een magnetisch veld rond een stroomvoerende geleider bestaat.

De proef van Oersted

2 De vorm, de zin en de grootte van het magnetisch veld aantonen.

De zin en de sterkte van het magnetisch veld De rechterhandregel en de kurkentrekkerregel

3 Het magnetisch veld in een winding waarnemen. Het magnetisch veld in een winding

4 Het magnetisch veld in een spoel waarnemen. Het magnetisch veld in een spoel

5 De rechterhandgreep gebruiken om de zin van het magnetisch veld te bepalen.

De rechterhandregel De kurkentrekkerregel

Page 25: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 23 Elektrische installaties D/2004/0279/051

6 De gevolgen van het aanbrengen van een ijzeren kern in een spoel verklaren.

De elektromagneet

7 Factoren die de sterkte van een elektromagneet beïnvloeden aanduiden.

Invloed van I,N de kwaliteit en de constructie van de kern op een elektromagneet

8 Aan de hand van schema’s de werking verduidelij-ken van een bel, impulsschakelaar, contactor, hef-magneten, elektromagnetische beveiliging.

Het praktisch gebruik van elektromagnetisme

DIDACTISCHE WENKEN

Een demoproef met een stroomvoerende geleider en een kompasnaald toont het magneetveld rond een geleider aan. Praktische toepassingen geven zoals afscherming rond signaaldragers, de stroomtang, magneetkaarten in een omgeving waar zeer grote stromen vloeien zoals bij elektronovens. Demoproeven met kompas en ijzervijlsel De leerlingen zelfstandig een elektromagneet laten vervaardigen en die aansluiten op een gelijkstroomvoeding met stroombegrenzing. Zoveel mogelijk verwijzen naar de praktijkles: impulsschakelingen, contactoren. Multimedia gebruiken voor een visuele voorstelling.

Proeven

1 Geleider in de omgeving van een kompasnaald brengen en de invloed op de kompasnaald onderzoeken. Geleider evenwijdig plaatsen naast een kompasnaald en een heel kleine stroom door de geleider sturen. Ge-leidelijk de stroom opvoeren tot de kompasnaald haaks op de geleider staat. ( Nadien de stroom nog wat op-voeren) Idem als vorige proef maar met omgekeerde stroomzin. Kompasnaald onder de geleider plaatsen en stroom door de geleider sturen. Kompasnaald boven de geleider plaatsen en stroom door de geleider sturen. Idem als vorige proeven maar met omgekeerde stroomzin.

2 Magnetisch spectrum en zin van het magnetische veld rond een rechte stroomvoerende geleider aantonen met 2 magneetnaaldjes. Idem maar met omgekeerde stroomzin. Magnetisch spectrum rond een rechte stroomvoerende geleider aantonen met ijzervijlsel.

3 Het elektromagnetische veld en de zin van het magnetische veld in een lus aantonen met magneetnaaldjes. Idem maar met ijzervijlsel.

4 Het elektromagnetische veld van een spoel aantonen met magneetnaaldjes. Idem maar met ijzervijlsel.

5 Bij een geleider en spoel de zin van het magnetische veld bepalen.

− met rechterhand en kurkentrekker de zin van het magnetisch veld bepalen bij een rechte stroomvoe-rende geleider.

− met rechterhand en kurkentrekker de zin van het magnetisch veld bepalen bij een spoel.

6 Magneetnaald juist buiten de aantrekkingskracht van een spoel plaatsen. Breng een zacht stalen kern in de spoel.

Page 26: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

24 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

7 Idem als vorige maar met dubbel aantal windingen van de spoel Idem maar vervang I- door een U-kern. Idem maar verhoog de stroom Aantonen van de sterkte van een elektromagneet t.o.v. een gewone magneet (hoefmagneet met sluitstuk en een elektromagneet met sluitstuk).

8 Demonstratie met relais (contactor).

5.3 Beweegbare stroomvoerende geleiders geplaatst in magnetische velden

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Uit de waarnemingen bij een proef het gedrag van een stroomvoerende geleider in een magnetisch veld omschrijven

Het gedrag van een stroomvoerende geleider ge-plaatst in een magnetisch veld.

2 De richting en zin van de lorentzkracht aantonen. Lorentzkracht

3 De linkerhandregel gebruiken om de zin van de beweging te bepalen.

Zin van de beweging.

4 De factoren die de sterkte van de lorentzkracht be-invloeden aanduiden.

Invloed van B, l en I

5 Uit een proefopstelling de invloed van twee stroom-voerende geleiders op elkaar omschrijven.

Inwerking van twee stroomvoerende geleiders op elkaar

6 Aan de hand van schema’s de werking verduidelij-ken van toepassingen van beweegbare stroomvoe-rende geleiders in een magnetisch veld.

Principe draaispoelsinstrument, motor

DIDACTISCHE WENKEN

Vanuit een demoproeven de begrippen aanbrengen. De invloed van B, l en I proefondervindelijk laten vaststellen. De lorentzkracht niet laten berekenen. Steeds verwijzen naar leerstofonderdelen uit uitvoeringsmethoden.

Proeven

1 Eerst de proef van Oersted(2.1) herhalen. Onder een beweegbare geleider een zware staafmagneet plaatsen in dezelfde stand als het magneetnaald-je. Bij stroomdoorgang door de geleider aantonen dat de draad zich loodrecht op het magnetisch veld van de magneet probeert te plaatsen.

2+3 Tussen de polen van een hoefmagneet een geleider aanbrengen. De geleider moet vrij kunnen bewegen tussen de polen. De stroomsterkte laten variëren en hieruit de nodige conclusies trekken. De stroom ompo-len en hieruit de nodige conclusies trekken. De hoefmagneet omkeren en hieruit de nodige conclusies trekken. Bij deze proeven de linkerhandregel toe-passen en bewijzen.

4 Bij de vorige proefopstellingen de B, l en I laten variëren, hieruit het verband met de krachtwerking afleiden.

Page 27: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 25 Elektrische installaties D/2004/0279/051

5 De gevolgen van een grote kortsluitstroom op het barenstelsel van een industriële verdeelkast proefonder-vindelijk aantonen met twee stroomvoerende geleiders die beweegbaar zijn opgesteld. De zin van de stroom door de twee geleiders veranderen ( zelfde zin en tegengestelde zin)

6 Aan de hand van een proefopstelling de principewerking van een draadspoelinstrument en motor aantonen.

5.4 Inductieverschijnselen

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Het verschijnsel inductie aantonen. Het verschijnsel inductie

2 Vanuit de proefopstelling door waarneming de in-vloed van:

• de stroomsterkte op de inductie verklaren

• het aantal windingen op de inductie verklaren

• de snelheid van beweging aantonen.

• sterkte van het magnetisch veld.

Invloed van volgende factoren:

• grootte van de stroom

• aantal windingen

• snelheid van bewegen

• bewegingszin

3 De regels die de bewegingszin aanduiden toepas-sen.

Rechterhandregel

4 Vanuit de proefopstelling door waarneming het ver-schijnsel wederzijdse inductie omschrijven.

Het verschijnsel wederzijdse inductie

5 Het verschijnsel inductie zonder beweging aanto-nen.

Ballast In- en uitschakelen van motor en de invloed op de contacten van een relais. Vonkvorming

6 De principiële werking van de transfo verklaren. Principiële werking transformator. Invloed aantal windingen prim./ Sec.

7 Voorbeelden van inductie zonder beweging op-sommen.

Ballast, transfo,..

DIDACTISCHE WENKEN

Geen formules toepassen. Door middel van proeven de leerlingen zelf de begrippen en invloeden van de diverse factoren laten ontdekken en verwoorden. Principiële werking generator demonstreren Principiële werking transformator demonstreren

Proeven

1 Staafmagneet met noordpool bewegen in een spoel waarop een ampèremeter met nulstand in het midden aangesloten is. Idem maar staafmagneet stil houden. Idem maar spoel over de staafmagneet bewegen. Staafmagneet met zuidpool inbrengen in de spoel.

Page 28: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

26 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

2 Idem maar met grotere snelheid. Idem maar meer windingen op de spoel Idem met dezelfde snelheid maar met twee staafmagneten.

3 Tussen de polen van een hoefmagneet een geleider plaatsen met daarop een ampèremeter met nul in het midden. Geleider evenwijdig en niet- evenwijdig bewegen. Stroomzin bepalen. Rechterhandregel toepassen. Proefopstelling generator.

4 Proefopstelling transfo.

5 Idem met meer wikkelingen op primaire Idem met meer wikkelingen op secundaire.

5.5 Eenfasige wisselstroom

5.5.1 Vectoriële voorstelling (U)

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

De wisselstroombegrippen vectorieel voorstellen. (U) Vectoriële voorstelling

5.5.2 Benamingen

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De begrippen periode, frequentie, maximumwaarde, effectieve waarde en ogenblikkelijke waarde toelich-ten.

Wisselstroombenamingen:

• periode

• frequentie

• maximum waarde

• effectieve waarde

• ogenblikkelijke waarde

2 Het verband tussen periode en frequentie experi-menteel vaststellen.

Verband tussen periode en frequentie

3 Het verband tussen maximum en effectieve waarde experimenteel vaststellen.

Verband tussen maximum en effectieve waarde

DIDACTISCHE WENKEN

Met de scoop visueel de diverse wisselstroom benamingen aanbrengen. Op de grafische voorstelling van wisselstroom de diverse benamingen aanbrengen. Op grafische wijze het verband tussen periode/ frequentie en maximum, effectieve waarde aantonen. Voorbeelden op internet gebruiken. Duidelijke figuren ter beschikking van de leerlingen stellen.

Page 29: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 27 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Laboefeningen

1 Stroom laten meten in gelijkspanningskring.

− Via wisselschakelaar de spanning ompolen in een gelijkspanningskring en stroom meten met ampère-meter met nulstand in het midden.

− Vorige twee tonen op oscilloscoop en grafisch voorstellen (blokgolf) door leerlingen.

− Wisselspanning meten met oscilloscoop die correct ingesteld is door de leerkracht.

2 Frequentie laten variëren en meten met oscilloscoop + grafisch voorstellen.

3 Via scoop en multimeter het verband vaststellen + grafisch voorstellen

5.5.3 Enkelvoudige wisselstroomketens

5.5.3.1 Zuiver ohms

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Experimenteel vaststellen dat de stroom door een zuiver ohmse weerstand op wissel- en gelijkspan-ning gelijk is.

Vergelijking gedrag DC-AC

2 Experimenteel vaststellen dat P= S is. Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (S)

3 Experimenteel vaststellen dat R= Z is. Gelijkstroom-(R) en wisselstroomweerstand (Z)

4 Grafisch spanning en stroom voorstellen bij zuiver ohmse weerstand.

5 R en Z berekenen vanuit gemeten spanning en stroom.

Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z)

6 Het begrip in fase toelichten. Begrip in fase

DIDACTISCHE WENKEN

Door middel van labo- oefeningen de leerlingen de diverse begrippen laten ontdekken. Startende uit de vergelijking van het gedrag op DC en AC tot de diverse conclusies komen. Hier komen ook onmiddellijk de begrippen P en S aan bod. Aantonen door meten met VA –methode en Wattme-ter dat P≠S bij condensator en spoel. De begrippen grafisch voorstellen. Formules beperken tot P, S, R en Z

Laboefeningen

• Stroom bij DC en AC laten meten door een zuiver ohmse weerstand.

• Vermogen meten bij DC en AC.

• Uit gemeten stroom en spanning R en Z bepalen.

• Het begrip in fase grafisch laten voorstellen vanuit demo-opstelling met scoop.

Page 30: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

28 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

• Vermogen laten meten met wattmeter en VA-methode.

• Alle meetresultaten in een overzichtelijke tabel laten noteren.

5.5.3.2 Spoel

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Experimenteel vaststellen dat I DC ≠ I AC. Vergelijking gedrag DC-AC

2 Het verschil tussen R en Z aantonen. Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z)

3 Experimenteel vaststellen dat P≠ S is. Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (S)

4 Grafisch spanning en stroom voorstellen bij een spoel.

Grafische voorstelling

5 Het begrip naijlen toelichten. Begrip naijlen Voorbeeld inductie: TL-lamp

DIDACTISCHE WENKEN

Door middel van labo-oefeningen de leerlingen de diverse begrippen laten ontdekken. Startende uit de vergelijking van het gedrag op DC en AC tot de diverse conclusies komen. Hier komen ook onmiddellijk de begrippen P en S aan bod. Aantonen door meten met VA –methode en Wattme-ter dat P≠S bij condensator en spoel. De begrippen grafisch voorstellen. Formules beperken tot P, S, R en Z

Laboefeningen

• Stroom bij DC en AC laten meten door een spoel in U-vormige kern met en zonder sluitstuk. Vermogen meten bij DC en AC

• Uit gemeten stroom en spanning R en Z bepalen.

• Het begrip in fase grafisch laten voorstellen vanuit demo-opstelling met scoop.

• Vermogen laten meten met wattmeter en VA-methode.

• Alle meetresultaten in een overzichtelijke tabel laten noteren.

5.5.3.3 Condensator

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De opbouw vaneen condensator omschrijven. Opbouw condensator

2 Het begrip capaciteit toelichten. Capaciteit

3 Experimenteel vaststellen dat I DC ≠ I AC.

4 Het verschil tussen R en Z aantonen. Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z)

5 Experimenteel vaststellen dat P≠ S is Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (S)

Page 31: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 29 Elektrische installaties D/2004/0279/051

6 Grafisch spanning en stroom voorstellen bij een condensator.

Grafische voorstelling

7 Het begrip voorijlen toelichten. Begrip voorijlen

DIDACTISCHE WENKEN

Door middel van labo-oefeningen de leerlingen de diverse begrippen laten ontdekken. Startende uit de vergelijking van het gedrag op DC en AC tot de diverse conclusies komen. Hier komen ook onmiddellijk de begrippen P en S aan bod. Aantonen door meten met VA –methode en Wattme-ter dat P≠S bij condensator en spoel. De begrippen grafisch voorstellen. Formules beperken tot P, S, R en Z

Laboefeningen

• Een condensator op een bron aansluiten in serie met een ampèremeter met nulstand en het laden vaststel-len. Met dezelfde opstelling het ontladen vaststellen.

• Door een didactische opstelling de diverse factoren die de capaciteit beïnvloeden laten vaststellen voor een zelfgemaakte condensator.

• Stroom bij DC en AC laten meten door een condensator.

• Vermogen meten bij DC en AC

• Uit gemeten stroom en spanning R en Z bepalen.

• Het begrip in fase grafisch laten voorstellen vanuit demo-opstelling met scoop.

• Vermogen laten meten met wattmeter en VA-methode.

• Alle meetresultaten in een overzichtelijke tabel laten noteren.

5.5.4 Eenfasige transformator

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De principiële werking van een transformator ver-woorden.

Werking transfo Verband tussen spanning en aantal wikkelingen

2 De gegevens op het kenplaatje van een transfo toelichten.

Kenplaatje symbolen herkennen

3 De voor- en nadelen van de diverse soorten trans-fo’s omschrijven.

Soorten tranfo en voor- en nadelen:

• Autotransfo

• Scheidingstransfo

• Veiligheidstransfo

• Meettransfo—stroomtang

• Elektronische transfo

• Kortsluitvast

4 De correcte beveiliging voor een transfo bepalen. Begrip ICC en zijn invloed op zekeringkeuze

Page 32: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

30 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

5 De bruggelijkrichter schakelen. Gelijkrichting: bruggelijkrichting

6 (U) Experimenteel de invloed van een condensator op de rimpel van de gelijkspanning vaststellen.

(U) Afvlakking Bv. Parlofoon

DIDACTISCHE WENKEN

Door een didactische opstelling de leerlingen zelf de werking van een transfo laten ontdekken. Gebruik maken van veelgebruikte modellen en de gegevens van de kenplaatjes laten noteren. De link leggen naar het magnetisme uit elektriciteit en lab en beveiligingen uit installatiemethoden.

Bruggelijkrichter aantonen met oscilloscoop voor en na de gelijkrichting

Laboefeningen

• Op een U-vormige kern twee spoelen met gelijke windingen plaatsen. De U-kern met een Juk sluiten. Op de primaire DC aansluiten via drukknop. Op de sec. een ampèremeter met nulstand. Keten sluiten = uitwijking van de naald. Keten openen = omgekeerde uitwijking van de naald.

• De secundaire spoel vervangen door één met meer windingen. Vaststelling: grotere uitwijking van het meet-toestel.

• Verschillende malen na elkaar de kring openen en sluiten. De lln. grafisch het rechts en links uitwijken van het meettoestel als een wisselspanning laten voorstellen.

• De drukknop vervangen door een regelbare weerstand. Vaststellen dat bij een voortdurende wijziging in stroom een spanning in de secundaire opgewekt wordt.

• De gelijkspanningsbron vervangen door een wisselspanningsbron en de spanning op de secundaire meten met een universeel meettoestel en visualiseren met een oscilloscoop.

• Beide kernen terug gelijk nemen en een wisselspanningsbron aansluiten. U prim. + U sec. Meten met voltme-ter.

• Idem maar met meer windingen op secundaire t.o.v. primaire.

• Idem maar met meer windingen op de primaire t.o.v. de primaire.

• Zelfde proeven als bovenstaand maar met belaste transfo. Naast spanning ook stroom in primaire en se-cundaire meten.

• Van bestaande transformatoren de maximum belasting bepalen.

3 Het onderscheid tussen een scheidings- en autotransfo door meting laten vaststellen.

5 De bruggelijkrichter schakelen en proefondervindelijk d.m.v. oscilloscoop de gelijkrichting laten vaststellen.

Page 33: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 31 Elektrische installaties D/2004/0279/051

5.5.5 Samengestelde wisselstroomketens

5.5.5.1 R-L serie en parallel

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Experimenteel de invloed van een spoel op een zuiver ohmse keten vaststellen.

RL op DC en AC

2 Deelspanningen en stromen in een RL-teken me-ten.

Meten van deelspanningen Meten van vermogen V-A en Wattmeter (energieme-ter)

3 Experimenteel vaststellen dat P≠Ps en R≠Z Gelijkstroom (R)- en wisselstroomweerstand (Z) Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (Ps)

4 Cosϕ meten Cosϕ

5 Cosϕ berekenen uit P en Ps. Berekenen van cosϕ. Praktijkvoorbeelden R-L in serie en parallel

DIDACTISCHE WENKEN

Vertrekkende vanuit RL de C toevoegen. Invloed van C op RL Vertrekkende vanuit RC de L toevoegen. Invloed van L op RC XL en Xc niet berekenen. Voor de metingen componenten gebruiken die de leerlingen vanuit de praktijk kennen.

Laboefeningen

• Een RL keten opbouwen (bv. gloeilamp en ballast) en de deelstromen en –spanningen meten

• De waarden van R en L laten variëren en opnieuw de deelsstromen en –spanningen meten.

• De P en Ps meten met wattmeter of energiemeter en hieruit de cosϕ afleiden.

• De cosϕ meten in bovenstaande RL ketens.

• Dezelfde ketens aansluiten op gelijkspanning en de deelspanningen en -stromen meten.

5.5.5.2 R-C in serie en parallel

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Experimenteel de invloed van een condensator op een zuiver ohmse keten vaststellen.

RC op DC en AC

2 Deelspanningen en stromen in een RC-keten me-ten.

Meten van deelspanningen Meten van vermogen V-A en Wattmeter (energieme-ter)

3 Experimenteel vaststellen dat P≠S en R≠Z Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z) Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (S)

4 Cosϕ meten. Cosϕ

Page 34: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

32 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

5 Cosϕ berekenen uit P en Ps Berekenen van cosϕ Praktijkvoorbeelden R-C in serie en parallel

DIDACTISCHE WENKEN

Vertrekkende vanuit RL de C toevoegen. Invloed van C op RL Vertrekkende vanuit RC de L toevoegen. Invloed van L op RC XL en Xc niet berekenen. Voor de metingen componenten gebruiken die de leerlingen vanuit de praktijk kennen.

Laboefeningen

• Een RC-keten opbouwen (bv. gloeilamp en condensator) en de deelstromen en –spanningen laten meten. De waarden van R en C laten variëren en opnieuw de deelsstromen en –spanningen meten. De P en Ps meten met wattmeter of energiemeter en hieruit de cosϕ afleiden.

• De cosϕ meten in bovenstaande RC ketens.

• Dezelfde ketens aansluiten op gelijkspanning en de deelspanningen en -stromen meten.

5.5.5.3 R-L-C in serie en parallel (U)

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 (U) Experimenteel de invloed van een condensator op een zuiver RL-keten en van een spoel op een RC-keten vaststellen.

RLC op DC en AC

2 (U) Deelspanningen en stromen in een RLC-keten meten.

Meten van deelspanningen Meten van vermogen V-A en Wattmeter (energieme-ter)

3 (U) Experimenteel vaststellen dat P≠S en R≠Z Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z) Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (S)

4 (U) Cosϕ meten. Cosϕ

5 (U) Cosϕ berekenen uit P en Ps. Berekenen van cosϕ Praktijkvoorbeelden R-L-C in serie en parallel

DIDACTISCHE WENKEN

Vertrekkende vanuit RL de C toevoegen. Invloed van C op RL Vertrekkende vanuit RC de L toevoegen. Invloed van L op RC XL en Xc niet berekenen. Voor de metingen componenten gebruiken die de leerlingen vanuit de praktijk kennen.

Laboefeningen

• Een RLC keten opbouwen (bv. gloeilamp, ballast en condensator) en de deelstromen en –spanningen laten meten.

• De waarden van R,L en C laten variëren en opnieuw de deelsstromen en –spanningen meten. De P en Ps meten met wattmeter of energiemeter en hieruit de cosϕ afleiden.

• De cosϕ meten in bovenstaande RLC ketens.

Page 35: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 33 Elektrische installaties D/2004/0279/051

• Dezelfde ketens aansluiten op gelijkspanning en de deelspanningen en -stromen meten.

5.5.6 Verbeteren van de cosϕ

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Nadelen van een slechte cos ϕ formuleren. Nadelen van slechte cos ϕ Invloed van de cos ϕ om de stroom

2 Proefondervindelijk de juiste condensator voor het verbeteren van de cos ϕ vaststellen.

Voorbeelden van verbetering

3 Via tabellen de juiste condensator bepalen. Tabellen voor verbetering cos ϕ bv. TL-lampen

DIDACTISCHE WENKEN

Tabellen gebruiken om de condensator vast te stellen. De condensator niet berekenen. Door meting de noodzaak van een goede cosϕ proefondervindelijk laten vaststellen. Cosϕ aanbrengen als de verhouding tussen het actief vermogen tot het schijnbaar vermogen. Kenplaatjes van motoren laten noteren ( cosϕ) en daaruit P en PS berekenen.

Laboefeningen

• Bij een klassieke TL –schakeling(en) verschillende condensatoren in serie en parallel schakelen en P, Ps, de stroom en cosϕ meten.

• Proefondervindelijk tot de juiste condensator voor compensatie komen.

5.6 Driefasennetten

5.6.1 Lijn en fasenspanning en –stroom

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Lijn- en fasespanning van elkaar onderscheiden. Lijn- en fasespanning en –stroom

2 Lijn en fasespanning grafisch voorstellen. Lijn- en fasespanning en –stroom Grafische voorstelling

3 Verband tussen lijn en fasespanning afleiden. Lijn- en fasespanning en –stroom Factor 1,73

4 De zin van een driefasig net verwoorden. Voordelen van een driefasig net

DIDACTISCHE WENKEN

Laboefeningen

• Op een driefasennet de lijn- en fasespanning meten. Hieruit het verband tussen lijn- en fasespanning aflei-den.

• Eénfasige verbruikers correct aansluiten op een driefasennet.

• Bij een bestaand net door meting het soort net laten vaststellen.

Page 36: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

34 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

5.6.2 Driefasentransfo

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Principiële werking van een driefasentransfo ver-woorden.

Principiële werking Kenplaatje

2 De ster- en driehoekschakeling van een transfo tekenen.

Aansluiting ster-driehoek

3 Het kenplaatje van een driefasige transfo toelichten. Bouw Verliezen en rendement ICC Kenplaatje transfo

4 De diverse spanningen aanduiden in een sterk- en driehoekschakeling.

Lijn- en fasespanning

5 De transfo schakelen in sterk en driehoek. Aansluiting ster-driehoek

DIDACTISCHE WENKEN

Bij de verdere leerstof enkel nog de secundaire van de nettransfo tekenen.

Laboefeningen

• Een driefasige transfo schakelen in de diverse combinaties van ster en driehoek.

• De lijn- en fasespanning meten bij de diverse combinaties en grafisch voorstellen.

5.6.3 Driefasenbelasting

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Juiste keuze maken tussen ster- en driehoekscha-keling voor gebruikers volgens het net.

Ster- en driehoekschakeling Lijn en fasespanningen en stromen meten

2 Ster- en driehoekschakeling van gebruikers voor-stellen.

Ster- en driehoekschakeling

3 Vermogen en stroom meten bij gelijke en ongelijke belasting.

Vermogen. Actief vermogen meten

Wattmeter of power analyser

4 De gevolgen van het wegvallen van de nulleider door meting vaststellen.

Lijn- en fasespanning. Grote en kleine vermogen bij enkelfasige gebruikers na wegvallen van de nulleider. Meten van spanningen op enkelfasige verbruikers op 3-fasig net na wegvallen van de nulleider.

5 Een IT, TN en TT net van elkaar onderscheiden. Soorten netten IT, TN, TT

6 De voor- en nadelen van de diverse netten ver-woorden.

Kenmerken IT-, TN- en TT-net

Page 37: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 35 Elektrische installaties D/2004/0279/051

7 De nodige beveiligingen per net opsommen. Zekering Verliesstroomschakelaars Isolatiewachter Aardspreidingsweerstand

DIDACTISCHE WENKEN

Voldoende aandacht besteden aan het veiligheidsaspect bij de diverse netsystemen. Vermogenmetingen gebeuren volgens een opgegeven schema dat klassikaal kan opgebouwd worden. De invloed van de aardspreidingsweerstand op de contactspanning bij elektrocutie door didactische opstelling aantonen.

Laboefeningen

• Verbruikers met diverse spanningen aansluiten ( in ster en driehoek) op het aanwezige net.

• De lijn- en fasespanning en stroom bij diverse verbruikers (zowel motoren als klassieke verbruikers) meten.

• De spanning over monofasige verbruikers ( groot en klein vermogen) meten voor- en na het weglaten van de nulleider. Hieruit het gevaar afleiden van het wegvallen van de nulleider bij een driefasig net.

• Door een didactische opstelling de leerlingen de diverse netten ( IT,TN en TT) laten onderscheiden.

• Door meting de gevaren van directe en indirecte aanraking voor de verschillende netten laten vaststellen.

• Op een didactische opstelling de correcte beveiligingen ( zekeringen, verliesstroomschakelaars, isolatie-wachter) opstellen afhankelijk van het soort net ( IT,TN en TT).

5.7 Draaistroommotoren

5.7.1 Asynchroon

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Gegevens van een kenplaatje opnemen.

2 Principiële werking van een elektromotor door proefopstelling aantonen.

Principiële werking Herkennen Aansluiten

3 Onderdelen van een elektromotor benoemen. Onderdelen van een elektromotor

4 Eigenschappen van de diverse soorten weergeven. Kooianker

• Dubbelkooianker

• Sleepringmotor

• 2- toerental ( Dahlander)

5 Gebruik van de diverse soorten toelichten. Waar gebruiken

• Kooianker

• Dubbelkooianker

• Sleepringmotor

Page 38: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

36 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

• 2- toerental ( Dahlander)

6 Aansluitklemmen bepalen. Aansluitklemmen

7 Lijnstroom door meting vaststellen. Lijnstroom

8 Het verloop van de aanloopstroom bij de meest voorkomende aanloopmethodes vaststellen.

Aanloop in ster-driehoek, met rotoraanzetweerstand, softstarters, frequentiesturing

9 Arbeidsfactor meten bij diverse belastingen Arbeidsfactor meten

DIDACTISCHE WENKEN

Vertrekkende van een didactische opstelling de werking van een asynchrone motor uitleggen. Zich beperken tot de principiële motorwerking via didactische leermiddelen. De nadruk leggen op het herkennen van het soort motor en het aansluiten ervan.

Laboefeningen

• Van de diverse soorten motoren het kenplaatje laten opnemen en de aansluitklemmen bepalen.

• De motoren aansluiten in overeenstemming met de netspanning.

• De lijnstroom bij de diverse types meten.

• De cosϕ bij de diverse types meten.

5.7.2 Eénfasige asynchrone motor

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De principiële werking van een éénfasige wissel-stroommotor door proefopstelling aantonen.

Principiële werking

2 De eigenschappen van een éénfasige asynchrone motor opsommen.

Herkennen Aansluiten Waar gebruiken

3 Schematisch tekenen hoe de draaizin van de één-fasige asynchrone motor kan omgekeerd worden.

Aansluitschema Omkeren draaizin

4 Een driefasige asynchrone motor schakelen op een monofasig niet.

Condensator Tabel voor bepalen condensator

DIDACTISCHE WENKEN

Vertrekkende van een didactische opstelling de werking van de éénfasige asynchrone motor uitleggen. Zich beperken tot de principiële motorwerking via didactische leermiddelen.

Page 39: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 37 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Laboefeningen

• Van een motor het kenplaatje laten opnemen en de aansluitklemmen bepalen.

• De motor aansluiten in overeenstemming met de netspanning.

• De lijnstroom meten.

• De cosϕ bij de diverse types meten.

• Een driefasige asynchrone motor éénfasig aanschakelen met behulp van een tabel met de condensator-waarden.

5.7.3 De universele motor

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Onderdelen van de universele motor benoemen. Principiële werking Gebruik

2 Schematisch tekenen hoe de draaizin van de uni-versele motor kan omgekeerd worden.

Aansluitschema

3 De functie van de ontstoringscondensator verklaren. Ontstoren van universle motor

DIDACTISCHE WENKEN

Vertrekkende van een didactische opstelling de werking van de universele motor uitleggen. Hiervoor motoren uit huishoudelijke toestellen (bv. mixer) gebruiken. Zich beperken tot de principiële motorwerking via didactische leermiddelen.

Laboefeningen

• Van diverse motoren het kenplaatje laten opnemen en de aansluitklemmen bepalen.

• De motor aansluiten in overeenstemming met de netspanning.

• De lijnstroom bij de diverse types meten.

• De cosϕ bij de diverse types meten.

Page 40: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

38 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

6 Uitvoeringsmethoden: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pe-dagogisch-didactische wenken

Doelstellingen met de vermelding (U) kunnen bij uitbreiding worden nagestreefd. Alle andere doelstellingen moe-ten worden bereikt.

De cursief gedrukte doelstellingen houden verband met het lezen, aanvullen of tekenen van schema’s. Sommige van deze schema’s worden geheel of gedeeltelijk uitgevoerd in het vak “Realisaties elektriciteit”.

6.1 Residentiële en industriële verlichting

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De begrippen in verband met verlichting herkennen. Verlichting: grootheden, eenheden

2 Het principe van de gasontladingslampen verklaren en hun kenmerken en gebruik toelichten.

Fluorescentielamp, kwikdamplamp, natriumdamp-lamp, metaalhalogeenlamp

3 (U) Het stroboscopisch effect bij gasontladingslam-pen herkennen en toelichten hoe dit kan voorkomen worden.

Stroboscopisch effect

4 Fluorescentieverlichting: BSO studierichting tweede graad “Elektrische installaties”: eenvoudige residen-tiële toepassingen.

Fluorescentieverlichting

5 In verband met TL-lampen en in functie van de (in-dustriële) toepassing:

− de functie van starter, veiligheidsstarter, con-densator en diverse types voorschakelappa-raten toelichten,

− de soorten lampen en hun kenmerken her-kennen,

− compacte fluorescentielampen / spaarlampen herkennen,

− diverse (industriële) armaturen en railsyste-men herkennen,

− automatische lichtsturing herkennen.

TL-schakelingen Types, diameters, kleurtemperatuur, KWI, verlich-tingssterkte Toepassingen Industriële armaturen Automatisering van (industriële) verlichting

6 Halogeenverlichting: BSO studierichting tweede graad “Elektrische installaties”: eenvoudige residen-tiële toepassingen.

Halogeenverlichting

7 In verband met halogeenlampen en in functie van de toepassing:

− de soorten en hun kenmerken herkennen

− de soorten armaturen herkennen,

− de soorten transformatoren herkennen,

− de bijbehorende dimmers herkennen,

Schakelingen met halogeenlampen

Page 41: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 39 Elektrische installaties D/2004/0279/051

− e correcte beveiliging en draaddiameter her-kennen,

− diverse (industriële) armaturen herkennen.

8 Het principe en de voordelen van LED-verlichting herkennen en een toepassing beschrijven.

LED-verlichting

9 (U) Buislampen voor hoogspanning (neonverlich-ting) herkennen en hun gebruik toelichten.

Neonverlichting

10 Een noodverlichting en de betreffende voorschrif-ten, de plaatsingstechniek en de pictogrammen voor de noodverlichting herkennen.

Noodverlichting: voorschriften, systemen, kabels, plaatsingstechniek, pictogrammen

11 De uitvoeringsvormen van industriële verlichting kiezen in functie van de gevarenzone’s en de plaat-singstechnieken toelichten.

Industriële verlichting: gevarenzones, uitvoeringsvor-men, ex armaturen, buitenarmaturen, plaatsingstech-nieken

12 De componenten voor (industriële) verlichting her-kennen en toepassen in een aantal elektrische schema’s en daarbij de genormeerde symbolen en coderingen gebruiken. De veiligheidsvoorschriften bij de diverse plaatsingstechnieken herkennen.

Schema’s van (industriële) installaties

13 Technische informatie (eigenschappen, karakteris-tieken, aansluitgegevens) over de componenten voor (industriële) verlichting zoeken via catalogi, cd-rom’s en internet en een correcte keuze maken, met aandacht voor kwaliteit en kostprijs.

Technische informatie

DIDACTISCHE WENKEN

Behandel de leerinhouden in een concrete context en met nadruk op de aspecten die voor de correcte en kwali-teitsvolle uitvoering van de installatie van belang zijn.

5 elektronische ballast, HF-ballast, elektronisch voorschakelapparaat, parallelcompensatie en duoschakeling, DCF-klok, schemer- en naderingsschakelaar …

Page 42: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

40 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

6.2 Comfort- en communicatieschakelingen

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De bijsluiter van een parlofoon- en videofooninstal-latie lezen en het stroomkring-, leiding- en bedra-dingschema interpreteren.

Parlofoon- en videofooninstallatie van een utilitair gebouw

2 (U) De bijsluiter lezen en het stroomkring-, leiding-en bedradingschema van een camerabewaking in-terpreteren.

Camerabewaking

3 De kabels voor communicatie- en bewakingssyste-men herkennen.

Specifieke kabels

4 De specifieke componenten, kabels en connectoren voor netwerkverbindingen herkennen.

Netwerken

DIDACTISCHE WENKEN

3 en 4 Svt, vvt, UTP, STP en coax, RJ 45-aansluitingen (perstechnieken).

6.3 Domotica

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Het schema van een ‘klassieke’ installatie omvor-men naar een domotica-uitvoering en de betreffen-de schema’s interpreteren.

‘Stand-alone’ oplossing, bussysteem

2 De noodzakelijke componenten voor de domotica-installatie herkennen.

Componenten, materiaallijst

3 (U) Aan de hand van een situatieschema een deel van een nieuwe installatie samenstellen ontwerpen en de betreffende schema’s tekenen.

Bussysteem

DIDACTISCHE WENKEN

In de tweede graad is een begin gemaakt met eenvoudige domotica (‘stand alone oplossing’). Een korte herha-ling kan noodzakelijk zijn vanwege de vrij recente ontwikkelingen. In de derde graad kan een bussysteem aan bod komen

Mogelijke modules: verlichting, afstandsdimmers, schemerschakeling, rolluikbediening, automatische zonnewe-ring, schakelklokken, signalisatie, hek of poort, vaste en mobiele zenders en ontvangers, …

Het is niet noodzakelijk de interne werking van de modules te behandelen.

Kies een gangbaar en betaalbaar systeem.

Page 43: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 41 Elektrische installaties D/2004/0279/051

6.4 Residentiële en industriële elektrische verwarming

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De begrippen in verband met warmteoverdracht herkennen.

Materie, temperatuur, eenheden, warmteoverdracht, comforttemperatuur

2 Het verschil tussen straling, stroming en geleiding verklaren.

Straling, stroming (convectie), geleiding (conductie)

3 De verschillende mogelijkheden om elektrisch te verwarmen opsommen en de diverse toestellen en componenten van een elektrische verwarmingsin-stallatie herkennen.

Verwarmingssystemen, thermostaat, oplaadautomaat, pomp

4 De constructie en de plaatsingstechnieken van de apparaten voor elektrische verwarming en de ande-re componenten van de verwarmingsinstallatie her-kennen

Constructie, plaatsingstechnieken

5 De plaatsingstechnieken voor een aantal elektrische systemen voor warmwaterbereiding herkennen.

Warmwaterbereiding

6 De aansluitgegevens van een constructeur lezen. Aansluitingen

7 De (deel)schema’s van een elektrische verwar-mingsinstallatie tekenen of aanvullen en interprete-ren.

Schema’s

DIDACTISCHE WENKEN

3 De opsomming van systemen beperken: straling-, plafond- of vloerverwarming, statische, dynamische of ge-mengde accumulatie.

4 De inwendige opbouw verklaren aan de hand van doorsnedetekeningen.

6.5 Opwekken, transporteren en verdelen van elektrische energie

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 (U) Diverse types elektriciteitscentrales aan de hand van een blokschema herkennen.

Elektriciteitscentrales

2 (U) De kenmerken van alternatieve productieme-thoden voor elektrische energie toelichten.

Alternatieve productiemethoden

3 (U) Verklaren waarom het transport van elektrische stroom op een hoge spanning gebeurt en de verde-ling over HS-, MS- naar LS-netten naar de verbrui-ker omschrijven.

Transport en verdeling

4 Aan de hand van een schema de functie van de onderdelen van een distributie- of klantenpost her-kennen.

Distributiepost

Page 44: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

42 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

5 De procedures voor het deskundig uit- en inschake-len van het laag- en hoogspanningsgedeelte van een hoogspanningspost herkennen.

Uit- en inschakelprocedures

6 De specifieke toegankelijkheids- en veiligheidseisen voor het werken in een hoogspanningsomgeving en de persoonlijke beschermingsmaatregelen in ver-band daarmee herkennen.

Specifieke veiligheidsmaatregelen (BA-regeling, spanningloos werken, isolatiegereedschap, picto-grammen)

7 De structuur en de voor- en nadelen van de ver-schillende netten herkennen in een schema.

Netstructuren: IT, TT en TN

8 De nadelige effecten van de afnamepieken verkla-ren en de eisen van de leverancier in verband met de arbeidsfactor en de gevolgen bij het niet naleven herkennen.

Afnamepieken, arbeidsfactor, sancties

9 (U) Technieken om de arbeidsfactor te verbeteren opsommen.

Compensatietechnieken

10 De constructieve kenmerken van industriële ener-giekabels herkennen.

Kenmerken van industriële kabels

11 De specifieke gereedschappen en hulpmiddelen voor het plaatsen van kabels herkennen.

Gereedschappen en hulpmiddelen

12 De verschillende soorten geleidersystemen voor industriële installaties en hun montagetoebehoren herkennen.

Geleidersystemen

DIDACTISCHE WENKEN

1 Aan de hand van documentatie (foto’s, posters, cd-rom’s, videofilm, …) van de elektriciteitsproducent, de types van de Belgische centrales vergelijken. STEG-centrale en warmtekrachtkoppeling vermelden.

2 Informatie over windmolens en windmolenparken zoeken, bijvoorbeeld via internet. Informatie over zonne-energie en warmtepomp verzamelen.

3 Het elektrisch energietransport vanaf de centrale tot aan de school reconstrueren via landkaarten, stafkaar-ten en schema’s.

4 Enkel de belangrijkste onderdelen van de post.

5 en 6 De “vitale vijf” om te schakelen omschrijven.

9 Compensatietechnieken, condensatorbatterijen (aantal mogelijkheden beperken).

10, 11 en 12 Kabels, verbindingen en kanalen als didactisch materiaal gebruiken, foto’s volstaan niet; beperken tot enkele types gebruikt door de elektriciteitsverdeler; EVAVB, EVAVVB, EAXVB, EVVB, EXVB; integreer de kabeltypes met het lezen en tekenen van schema’s uit de verschillende leerplanon-derdelen, wat meteen een beperking van het aantal betekent; gebruik catalogi, cd-rom’s, internet; leg hier zeker het verband met het vak “Realisaties elektriciteit”.

Page 45: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 43 Elektrische installaties D/2004/0279/051

6.6 Componenten voor industriële installaties

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De volgende componenten voor industriële installa-ties herkennen en toepassen in een aantal elektri-sche schema’s en daarbij de genormeerde symbo-len en coderingen gebruiken.

Schema’s van industriële installaties

2 Technische informatie (eigenschappen, karakteris-tieken, aansluitgegevens) over de volgende compo-nenten voor industriële installaties zoeken via cata-logi, cd-rom’s en internet.

Technische informatie

3 Aan de hand van de kleur de spanning van industri-ele stopcontacten herkennen en een verantwoorde keuze maken.

Spanning

4 De beschikbare types van industriële stopcontacten voor verschillende stroomsterkten herkennen.

Stroom

5 De verschillende bouwvormen en plaatsingswijzen van industriële stopcontacten toelichten.

Bouwvormen, vergrendelingen, plaatsingstechnieken

6 De vereiste aansluitkabel bij een industrieel stop-contact voor een specifieke toepassing herkennen.

Aansluitkabel, type en sectie

7 Diverse types van scheidings-, last- en vermogen-schakelaars, hun bouw en hun toepassingsgebied in schema’s herkennen.

Scheidings-, last- en vermogenschakelaars

8 Diverse types van drukknoppen, signaallampen noodstopschakelaars herkennen aan de hand van hun vorm en toepassingsgebied.

Drukknoppen, noodstopschakelaars, signaallampen

9 Diverse types van industriële eindeloopschakelaars herkennen aan de hand van hun vorm en toe-passingsgebied.

Eindeloopschakelaars (NO, NC)

10 (U) Diverse speciale schakelaars herkennen aan de hand van hun vorm en toepassingsgebied.

Standenschakelaar, microschakelaar, vlotterschake-laar, drukschakelaar, tijdschakelaar

11 De onderdelen van een contactor herkennen en het onderscheid tussen een vermogen- en een stuur-contactor toelichten.

Contactor (magneetvermogenschakelaar)

12 De inbouwmaten van een contactor en de geschikte montagewijze herkennen.

Inbouw van contactoren

13 De elementen van een nokkenschakelaar herken-nen en een schema tekenen aan de hand van een schakeldiagram.

Bouw en schakeldiagram van nokkenschakelaars

14 De functie en het gebruik van sensoren in hun toe-passingsgebied herkennen.

Sensoren

15 Het basisprincipe, de kenmerken en de verschillen- Optische Capacitief

Page 46: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

44 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

de aansluitsystemen van sensoren toelichten. Inductief Ultrasoon (U) Druk, kracht, temperatuur Analoog, digitaal (U)

16 (U) De specifieke schakelaars, de bijbehorende montage- en plaatsingstechnieken en de gereed-schappen voor gebruik in gevarenzones (explosie-gevaar) herkennen.

Ex schakelaars

17 Het onderscheid tussen de beveiliging van een in-stallatie en de beveiliging van personen toelichten.

Installatie- en personenbeveiliging

18 Het verschil tussen residentiële en industriële bevei-ligingen toelichten.

Residentiële en industriële beveiliging

19 Industriële schroef-, pen-, patroon- en meszekerin-gen en hun uitschakelkarakteristieken herkennen.

Industriële zekeringen, HOV, uitschakelkarakteristie-ken

20 De principes, uitvoeringsvormen en uitschakelka-rakteristieken van industriële elektromagnetische enelektrothermische beveiligingsautomaten omschrij-ven in hun toepassingsgebied.

Industriële beveiligingsautomaten

21 De oorzaken van abnormale stroomtoename en overbelasting bij motoren opsommen en toelichten waarom smeltveiligheden niet gebruikt worden om motoren te beveiligen.

Overbelasting

22 De componenten voor specifieke motorbeveiliging,hun kenmerken en karakteristieken herkennen en de principiële werking omschrijven aan de hand van schema’s

Motorbeveiligers en vermogenautomaten, elektro-magnetisch, thermisch, elektronisch, gecombineerde beveiliging kortsluiting/overbelasting, overstroom, minimumspanning, veiligheidsrelais

23 De principiële werking van een (industriële) differen-tieelschakelaar en een automatische aardstroom-schakelaar met differentieelinrichting herkennen.

Principe, werking

24 De types herkennen en rekening houden met speci-fieke eisen voor een bepaalde toepassing en de in-dustriële regelgeving.

Types differentieelschakelaars en –automaten

DIDACTISCHE WENKEN

Industriële componenten als didactisch materiaal gebruiken, foto’s volstaan niet.

6 Ook industriële verlengkabels vermelden.

7 In, Un, polen, afschakelvermogen, schakelfrequentie, mechanische en elektrische duurzaamheid.

13 Keuze nokkenschakelaars: uit, aan-uit, omkeer, ster-driehoek, omschakelaar, lijnspanningsschakelaar, vei-ligheidsschakelaar.

19 tot 24 Een gestructureerd overzicht van de beveiligingen ter beschikking stellen en rekening houden met de Europese machinerichtlijn.

Page 47: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 45 Elektrische installaties D/2004/0279/051

6.7 Industriële schakel- en verdeelborden

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Het onderscheid tussen industriële schakel- en ver-deelkasten en tussen enkelvoudige en samenge-stelde kasten herkennen.

Industriële schakel- en verdeelkasten, enkelvoudige en samengestelde kasten, soorten, IP-waarden

2 De opbouw, de hulpstukken en de gereedschappen voor het bouwen van kasten herkennen.

Kastenbouw

3 Plaatsingstechnieken voor werf- en industriële kas-ten en de hierbij noodzakelijke gereedschappen omschrijven.

Plaatsingstechnieken, maten, wanddoorboringen, gereedschappen

4 Rekening houden met de eisen van de plaatselijke stroomleverancier en de veiligheidsvoorschriften.

Voorschriften.

5 Het bedradingsschema en de draad- en kabelnum-mering van een industriële (werf)kast tekenen reke-ning houdend met het net.

Bedradingsschema

DIDACTISCHE WENKEN

AREI artikelnummers 17, 41, 134 en 135

2 Let bij de opbouw ook op: planhouder, deuraarding, ventilatieroosters, kastverwarming, kastverlichting, werk-stopcontact en equipotentiaalverbinding.

6.8 Motoren en motorsturingen

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Elektrische motoren, hun sturingen en beveiligingen en genormeerde symbolen en coderingen herken-nen in een aantal elektrische schema’s.

Schema’s met elektrische motoren en hun sturingen en beveiligingen

• start-stop

• ster-driehoek

• omkeer

• poolomschakeling

• dahlander

• softstarter (aansluiten, parametreren)

• frequentieregelaar (aansluiten, parametreren)

• koppeling met PLC (U)

• veiligheidsvoorzieningen (machinerichtlijn)

• voedingskabels (tabel)

• meerdere motoren op één voeding (U)

2 Technische informatie (eigenschappen, karakteris-tieken, aansluitgegevens, beveiligingen) over elek-

Technische informatie

Page 48: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

46 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

trische motoren en hun sturingen zoeken via cata-logi, cd-rom’s en internet.

3 De bouw van een motor en de functie van de me-chanische en elektrische onderdelen herkennen in samenstellingstekeningen.

Bouw en onderdelen

4 De verschillende kenmerken die op de kenplaat van een motor voorkomen en het motortype herkennen.

Motorkenplaat

5 Een motoraansluitbord en de diverse aansluitme-thoden van een aantal motortypes herkennen, re-kening houdend met diverse motorsturingen (aan-loopschakelingen, snelheidsregelingen, remsyste-men , veiligheidsrelais…)

Motoraansluitingen

6 De werkgang en de gereedschappen om motoren te monteren en te demonteren, vlak te plaatsen en uit te lijnen in functie van een koppeling omschrijven

Plaatsen, monteren, demonteren en uitlijnen van mo-toren, kogellagers vervangen

DIDACTISCHE WENKEN

De theoretische werking en eigenschappen van, en het meten aan motoren en hun diverse sturingen (aanloop, snelheid, remmen, veiligheid …) worden vooral behandeld in het vak “Elektriciteit en labo”. Anderzijds blijft de link naar het vak “Realisaties elektriciteit” noodzakelijk, waar de meer praktijkgerichte aspecten van motoren en hun sturingen aan bod komen.

1, 2 Gebruik zeker ook de gegevens van motoren die in labo en/of werkplaats aanwezig zijn.

6 Gereedschappen: meetklok, lamellen, diktepasser, dikteplaten, haarliniaal, winkelhaak, schuifmaat, sleutels, riemschijftrekkers, kettingblokken, koevoeten, zachte hamers, vulblokken,…

6.9 Pneumatica

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De componenten met hun genormeerde symbolen en coderingen en hun functie in een aantal (elek-tro)pneumatische schema’s herkennen.

Schema’s van (elektro)pneumatische installaties - enkel- en dubbelwerkende cilinders - mono- en bistabiele ventielen (2/2, 3/2, 4/2 en 5/2)

2 Technische informatie (eigenschappen, karakte-ristieken, aansluitgegevens …) over (elektro) pneumatische componenten zoeken via catalogi, cd-rom’s en internet

Technische informatie

Page 49: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 47 Elektrische installaties D/2004/0279/051

6.10 Programmeerbare logische sturingen

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 In een blokschema de verschillende delen van een programmeerbare logische sturing herkennen.

Blokschema

2 De in- en uitgangen van een programmeerbare sturing in een schema lokaliseren en daarin de sig-naalgevers (sensoren) en vermogenelementen aan-sluiten.

In- en uitgangen aansluiten

DIDACTISCHE WENKEN

Het correct aansluiten van de componenten van een industriële installatie op de programmeerbare logische sturingen, dus niet het programmeren, staat centraal. Gebruik voor het realiseren van deze doelstellingen een specifiek (klein) project of een gedeelte van een groter industrieel project.

Page 50: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

48 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

7 Realisaties elektriciteit: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pe-dagogisch-didactische wenken

Doelstellingen met de vermelding (U) kunnen bij uitbreiding worden nagestreefd. Alle andere doelstellingen moe-ten worden bereikt.

7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Maatregelen treffen om risico’s voor zichzelf en voor anderen uit te schakelen en ongevallen te voorko-men.

• struikelen, vallen, uitglijden

• ergonomische werkhouding bij tillen, dragen en hijsen van lasten

• werken in besloten ruimten

• gevaarlijke producten

• brand- en ontploffingsgevaar

• tijdelijke installaties

• AREI, ARAB, machinerichtlijn, laagspannings-richtlijn, EMC richtlijn

• kortsluiting, overbelasting, elektrocutie (recht-streekse en onrechtstreekse aanraking), bliksem-inslag, isolatie, aarding

• materialen, gereedschappen, machines en hulp-middelen (ladders, stellingen, hoogtewerker, hijs-toestellen, verlengkabels, …)

• signalisatie, gebods- en verbodstekens

• collectieve beschermingsmiddelen

• persoonlijke beschermingsmiddelen

• werkvergunningen, VCA, BA4, BA5

2 De richtlijnen in verband met de zorg voor het milieu naleven.

• Hygiëne

• koel- en smeermiddelen

• reinigings- en poetsproducten

• behandelen, bewerken, verwerken

• opruimen en afval sorteren

• opslaan en beschermen

• verpakkingen (symbolen, instructies, gebreken)

• recycleren

3 De nodige maatregelen kennen en toepassen die men in noodsituaties kan en mag nemen.

• EHBO (bedrijfsapotheek)

• Hulpdiensten

4 Aandacht hebben voor sociale aspecten tijdens het werk.

• Teamwerk

• communicatie

• gedrag

Page 51: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 49 Elektrische installaties D/2004/0279/051

5 Het eigen werk plannen. • schema’s en werkopgaven

• materiaal en gereedschappen

• eigen administratie

6 Bij nieuwe installaties de plaats van de toestellen en de leidingtracé’s uitzetten aan de hand van situatie-schema’s en een kabelplan.

Nieuwe installaties (meten, smetkoord, waterpas, pasdarm, laser)

7 Bij renovatie de installatie demonteren. Renovatie, voorzorgen, technieken

DIDACTISCHE WENKEN

Deze doelstellingen dienen als een rode draad te worden meegenomen tijdens alle werkzaamheden en bij de keuze en het gebruik van materialen, componenten en gereedschappen. Ook in de vakken “Elektriciteit en lab” en “Uitvoeringsmethoden” komen ze ten gepaste tijde aan bod. Maak eventueel gebruik van videofilms over vei-ligheid.

In dit verband werd in paragraaf 3.3 informatie over de VCA-attestering opgenomen. Er dient ook aandacht te zijn voor de bekwaamheid van personen: BA4 (gewaarschuwd persoon), BA5 (bevoegd persoon).

Het is van groot belang een duidelijk en ondubbelzinnig geformuleerd werkplaatsreglement te hanteren.

7.2 Specifieke stagedoelstellingen

7.2.1 In verband met voorkennis en voorbereiding

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Contacten leggen en communiceren met bedrijfslei-ders.

• contact met bedrijfsleiders

• solliciteren

• contractuele afspraken

2 Inzicht verwerven in de structuur en de werking van een bedrijf.

• bedrijfsorganisatie

• leidinggevende personen

3 Kennismaken met de bedrijfscultuur • bedrijfscultuur

• bedrijfscomplexiteit

4 Praktische afspraken maken met de werkgever • Werkuren

• verplaatsing

• veiligheid en kledij

5 Samenvatten en neerschrijven van de dagtaak • stageschrift

• stageverslag

Page 52: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

50 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

7.2.2 In verband met de uitvoering van het werk

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Samenwerken met onder- en bovenbeschikten. Teamwerk

2 In de school verworven inzichten, vaardigheden en attitudes in de praktijk toepassen.

transfer school – bedrijf

3 Praktische vaardigheden verwerven die in de school niet kunnen gerealiseerd worden.

• andere installaties

• andere machines

• andere materialen, componenten en gereed-schappen

• nieuwe technieken

• arbeidsritme, rendement, efficiëntie

• voorschriften naleven

• weerbaarheid en flexibiliteit

4 Zich leren inpassen in het methodisch en proces-matig handelen in een bedrijf.

methodisch en procesmatig handelen

7.2.3 In verband met evalueren, rapporteren en bijsturen

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Het onderscheid ervaren tussen opleidingssfeer en bedrijfssfeer en zich bijsturen.

onderscheid opleiding – bedrijf

2 Tijdens de stage zijn zwakke en sterke kanten ont-dekken en daaruit de nood aan bijkomende oplei-ding voorzien.

levenslang leren

3 De veiligheidsvoorschriften op de stageplaats naar waarde evalueren.

welzijn op het werk

4 Een evaluatierapport maken • stageboekje

• stageverslag

DIDACTISCHE WENKEN

De leerlingen worden gestimuleerd om tijdens en na de stageperiode(s) zelfstandig de verworven inzichten en vaardigheden te verwerken. Zij kunnen daarbij over checklists, invulbladen, vragenlijsten, voorbeelden enz… beschikken die bij voorkeur via de pc worden ingevuld.

Page 53: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 51 Elektrische installaties D/2004/0279/051

7.3 Residentiële en industriële verlichting plaatsen en aansluiten

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Aan de hand van uitvoeringsschema’s een aantal installaties met fluorescentielampen voor industriële toepassingen plaatsen en aansluiten, gebruik ma-kend van diverse industriële armaturen, TL-lampen en bijbehorende componenten.

• Enkelvoudig

• duo

• tandem

• geïntegreerde noodverlichting

• voorschakelapparatuur

• dimmer

• driefasig net

2 Een TL-verlichting automatisch aansturen Automatisering

3 Aan de hand van een uitvoeringsschema een indu-striële verlichting plaatsen en aansluiten, gebruik makend van de specifieke materialen en compo-nenten voor deze toepassing.

Industriële lampen, kwikdamplampen, natriumdamp-lampen, metaalhalogeenlampen

4 Aan de hand van uitvoeringsschema’s een aantal installaties met halogeenlampen voor industriële toepassingen plaatsen en aansluiten, gebruik ma-kend van diverse uitvoeringsvormen, halogeen-lampen en bijbehorende componenten.

• 12 V / 230 V

• transformator, draaddoorsnede

• dimmer (stuur, parallel, afstand)

• detector, sensor

5 (U) Aan de hand van een uitvoeringsschema een eenvoudige lichtinstallatie met LED’s plaatsen en aansluiten

LED-verlichting

6 (U) Aan de hand van een uitvoeringsschema een eenvoudige neonlichtinstallatie plaatsen en aanslui-ten.

Neonverlichting

7 Aan de hand van een uitvoeringsschema een nood-verlichting plaatsen en aansluiten, gebruik makend van de specifieke materialen en componenten voor deze toepassing.

Noodverlichting

8 (U) Aan de hand van een uitvoeringsschema een industriële verlichting voor gevarenzones plaatsen en aansluiten, gebruik makend van de specifieke materialen en componenten voor deze toepassing.

Industriële verlichting in gevarenzones

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

Page 54: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

52 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

3 en 4 Het aantal schakelingen beperken en up-to-date materiaal gebruiken.

7.4 Comfort- en communicatieschakelingen plaatsen en aansluiten

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Aan de hand van een uitvoeringsschema een parlo-fooninstallatie voor een utilitair gebouw plaatsen en aansluiten.

Parlofooninstallatie

2 Aan de hand van een uitvoeringsschema een video-foonstallatie voor een utilitair gebouw plaatsen en aansluiten.

Videofooninstallatie

3 (U) Aan de hand van een uitvoeringsschema een camerabewakingssysteem plaatsen en aansluiten.

Camerabewaking

4 Aan de hand van een uitvoeringsschema en gebruik makend van de specifieke kabels, connectoren en componenten, een eenvoudig netwerk met gestruc-tureerde bekabeling aanleggen.

Netwerk, gestructureerde bekabeling

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”.

In dat vak worden ook de kenmerken, eigenschappen en technische specificaties van de materialen en compo-nenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektrici-teit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektri-citeit” zoveel mogelijk met dezelfde projectdossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

1, 2, 3 Up-to-date materiaal gebruiken (analoog, digitaal). Digitale uitvoeringen hebben meestal een eenvoudige tweedraadsaansluiting.

4 Bijvoorbeeld een eenvoudig computernetwerk voor enkele pc’s.

7.5 Een domotica installatie plaatsen en aansluiten

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

5 Aan de hand van een uitvoeringsschema en gebruik makend van de specifieke componenten, een do-motica installatie afgeleid van een ‘klassieke’ instal-latie plaatsen, aansluiten en in dienst stellen.

• ‘stand-alone’ oplossing

• modulair

• bussysteem

Page 55: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 53 Elektrische installaties D/2004/0279/051

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

In de tweede graad is een begin gemaakt met eenvoudige domotica (‘stand alone oplossing’). Een korte herha-ling kan noodzakelijk zijn vanwege de vrij recente ontwikkelingen. In de derde graad kan een bussysteem aan bod komen.

Mogelijke modules: verlichting, afstandsdimmers, schemerschakeling, rolluikbediening, automatische zonnewe-ring, schakelklokken, signalisatie, hek of poort, vaste en mobiele zenders en ontvangers, …

Kies een gangbaar en betaalbaar systeem.

7.6 Residentiële en industriële elektrische verwarming monteren, plaatsen en aansluiten

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Aan de hand van de gegevens van de fabrikant, de toestellen voor directe- en accumulatieverwarming monteren.

Montage van toestellen voor elektrische verwarming

2 Aan de hand van een uitvoeringsschema en gebruik makend van de specifieke componenten, een instal-latie met directe elektrische verwarming met bijbe-horend regelsysteem plaatsen, aansluiten en in dienst stellen.

Installatie met directe elektrische verwarming

3 Aan de hand van een uitvoeringsschema en gebruik makend van de specifieke componenten, een instal-latie met accumulatieverwarming met bijbehorend regelsysteem plaatsen, aansluiten en in dienst stel-len.

Installatie met elektrische accumulatieverwarming

4 Aan de hand van uitvoeringsschema’s en gebruik makend van de specifieke componenten, diverse installatie’s voor warmwaterbereiding aansluiten en in dienst stellen.

• direct, leegloop, lage druk

• accumulatie

• doorstroom (U)

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

Page 56: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

54 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

7.7 Verdelen van elektrische energie

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Voor een aantal netsystemen, de industriële gelei-dersystemen monteren, de energiekabels aanleg-gen en verbindingen realiseren, gebruik makend van de specifieke materialen en gereedschappen.

Industriële kabels en geleidersystemen

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

7.8 Componenten voor industriële installaties plaatsen en aansluiten

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Gebruikmakend van een aantal relevante uitvoe-ringsschema’s, de componenten voor industriële in-stallaties uit het vak “Uitvoeringsmethoden” plaat-sen en aansluiten. Toepassen bij 7.9, en 7.10.

Industriële installaties

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

7.9 Een industrieel schakelbord plaatsen en aansluiten

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De gepaste industriële laagspanningsverdeelkast / schakelkast monteren en plaatsen.

Schakel/verdeelkast

Page 57: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 55 Elektrische installaties D/2004/0279/051

2 Aan de hand van schema’s en lijsten de componen-ten in een industriële laagspanningsverdeelkast / schakelkast monteren.

Componenten

3 (U) De gepaste industriële werfkast monteren en plaatsen.

Werfkast

4 (U) Aan de hand van schema’s en lijsten, de com-ponenten in een industriële werfkast monteren.

Componenten

5 Aan de hand van schema’s en lijsten en gebruik makend van het gepaste hulmateriaal een industrië-le laagspanningsverdeelkast / schakelkast / werf-kast bedraden en de voedingskabels aansluiten. Zie 7.8.1.

Bedraden, aansluiten

6 De kabels en draden (aders) correct van labels en etiketten voorzien.

Etiketteren

7 (U) Een batterijkast voor verschillende uurtarieven plaatsen en aansluiten.

Batterijkast

8 De aardingsweerstand van een industriële installatie meten en verbeteren

Spreidingsweerstand

9 De isolatieweerstand van een industriële installatie controleren

Isolatieweerstand

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

Het verband leggen met het betreffende netsysteem.

2 tot 5 Zeer ordelijk tewerk gaan en verbindingsrails gebruiken (geen draadbruggen).

7.10 Motoren en motorsturingen plaatsen en aansluiten

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Motoren monteren en demonteren, gebruik makend van specifieke gereedschappen.

Montage en demontage

2 Motoren (vlak) plaatsen en uitlijnen in functie van een koppeling gebruik makend van specifieke ge-reedschappen.

Plaatsing en uitlijning

3 Remsystemen voor motoren plaatsen en aansluiten. Remsystemen

Page 58: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

56 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

4 Motoren via hun aansluitbord en rekening houdend met de gegevens op de kenplaat, aansluiten op de voeding en verbinden met motorsturingen en bevei-ligingssystemen in verschillende configuraties. Zie 7.8.1.

Aansluitingen

5 Een softstarter en frequentieregelaar plaatsen en aansluiten volgens de gegevens van de fabrikant.

Softstarter, frequentieregelaar

6 (U) De standaardinstellingen van een frequentiere-gelaar controleren en wijzigen volgens instructies.

Instellingen van een frequentieregelaar

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

1, tot 4: (3f) asynchrone en synchrone motoren en universele motoren.

7.11 Pneumatica

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 (U) Een luchtverzorgingseenheid installeren. Conditioneringseenheid

2 Gebruikmakend van een relevant uitvoeringssche-ma’s, een (elektro)pneumatische schakeling met ci-linders en ventielen realiseren.

(Elektro)pneumatische schakeling

3 (U) Een (elektro)pneumatische schakeling uitbrei-den met een tijdfunctie en een snelheidsregeling.

Tijdfunctie, snelheidsregeling

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

Page 59: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 57 Elektrische installaties D/2004/0279/051

7.12 Programmeerbare logische sturingen plaatsen en aansluiten

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Aan de hand van schema’s en lijsten een program-meerbare logische sturing plaatsen en op de in- en uitgangen signaalgevers (sensoren) en vermogen-elementen aansluiten.

Plaatsen, aansluiten

2 Een eenvoudig programma invoeren, starten en in bestaande programma’s bepaalde parameters aan-passen.

Programma’s

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

7.13 Fouten opsporen en herstellingen uitvoeren

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Aan de hand van een gedocumenteerd dossier en gebruik makend van meetapparatuur en specifieke gereedschappen, onder begeleiding fouten opspo-ren in en herstellingen uitvoeren.

• foutzoeken en herstellen

• residentiële installaties

• industriële installaties

• huishoudelijke toestellen

• elektrische handgereedschappen

2 Onder begeleiding onderhouds- en renovatiewerken uitvoeren in residentiële en industriële installaties.

Onderhoud en renovatie

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluit-technieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigen-schappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde project-dossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.

Page 60: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

58 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

7.14 Ruwbouwwerken

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 De slijpmachine hanteren. Haakse slijper Tafelslijpmachine

2 Keuze van de juiste bouwwerkmachine in functie van het materiaal dat moet bewerkt worden.

Eigenschappen van materialen Eigenschappen van snijgereedschap Eigenschappen van bouwwerkgereedschappen

3 Gaten voor inbouwdozen of centrale aftakdozen maken in steunen muren en holle wanden.

Gaten voor inbouwdozen en aftakdozen

4 Maken van sleuven in stenen muren met het gepas-te gereedschap, rekening houdend met de veilig-heidsvoorschriften.

Keuze van het gereedschap voor het maken van sleuven

DIDACTISCHE WENKEN

Om veiligheidsredenen wordt het gebruik van diamantschijven sterk aangeraden.

Page 61: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 59 Elektrische installaties D/2004/0279/051

8 Minimale materiële vereisten

8.1 Infrastructuur

Voor de BSO-studierichting “Elektrische installaties” beschikt men best over een werkplaatsklas, die beantwoordt aan de reglementaire eisen op het vlak van veiligheid, gezondheid, ergonomie en milieu en met voldoende op-bergruimte voor materialen, gereedschappen, onderhoudsmateriaal, leermiddelen en apparatuur. Er wordt aan-dacht gevraagd voor het verfraaien en (her)inrichten van verouderde lokalen. Zij bepalen immers in belangrijke mate het leer- en leefklimaat van de leerlingen. Voor alle betrokkenen blijft het een belangrijke uitdaging om een aangename leeromgeving te creëren.

Daarnaast zijn de volgende lokalen, liefst in de buurt van de werkplaatsklas gelegen, geen overbodige luxe:

• Een goed uitgerust lokaal met documentatiecentrum.

• Een goed uitgerust informaticalokaal.

• Een wasplaats en kleedkamer.

8.2 Algemeen

• Schoolmeubilair en borden.

• PC’s met aangepaste randapparatuur (bijvoorbeeld printers) en breedband-internetaansluiting.

• Aangepaste software (CAE, simulatie, didactische software, burotica-software …).

• Projectiesysteem.

8.3 Aangepaste kleding en algemene beschermingsmiddelen

Rekening houdend met de reglementering terzake.

8.4 Specifiek

8.4.1 Elektriciteit en lab

Klassikaal

• Componenten voor proeven in verband met het magnetisme: magneten, kompas, ijzervijlsel, magnetisch en niet-magnetisch materiaal, geleiders, windingen, spoelen met en zonder kern

• Didactische modellen in verband met het elektromagnetisme: Lorentzkracht, elektromagnetische inductie, genereren van EMK, wervelstromen, relais, contactor, draaispoelinstrument

• DC voeding

• Zware, niet gestabiliseerde voeding (20 A)

• Didactische meettoestellen voor stroom en spanning (goed klassikaal af te lezen)

• LF generator (eventueel met goed waarneembare digitale uitlezing)

• Oscilloscoop

Page 62: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

60 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

• Stroom-meettransformator

• Watt meter

• kWh meter

• Cos fi meter

• Frequentiemeter

• Rotatiefrequentiemeter

• Softstarter

• Frequentieregelaar

• Dimmerschakeling of vermogenregelaar

• Didactisch paneel met bouwstenen voor demonstratieproeven

• Didactisch materiaal omtrent netsystemen

• Transformatoren met verschillende transformatieverhoudingen, transformator met aftakkingen

• Driefasige asynchrone motor (eventueel een didactische uitvoering)

• Motorremsysteem

• Dahlandermotor

• Eenfasige inductiemotor

• Universele motor

• Voldoende opbergkasten

• Bord met krijt of stiften

• Overheadprojector

• Multimedia-pc met Internetaansluiting, printer en toepassingssoftware

• Dataprojector (U)

• Technische documentatie (catalogi, cd-rom’s, normen, tabellen ...)

Per individuele meetgroep

• Componenten voor diverse metingen met een verbindingssysteem:: weerstanden, condensatoren, spoelen, dioden

• Driefasige spanning met nulleider

• Multimeters (bij voorkeur digitaal, C-meting is wenselijk)

• Een regelbare kortsluitvaste voeding (30 V – 2A)

• Een eenvoudige LF-generator

• Een eenvoudige oscilloscoop

• Set aansluitsnoeren

8.4.2 Uitvoeringsmethoden

Klassikaal

• Bord met krijt of stiften

• Overheadprojector

• Multimedia-pc met Internetaansluiting, printer en toepassingssoftware

Page 63: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 61 Elektrische installaties D/2004/0279/051

• Dataprojector (U)

• Voldoende opbergkasten

• Technische documentatie (catalogi, cd-rom’s, normen, tabellen, lijsten, fiches rond gereedschappen en plaatsingstechnieken, aansluitgegevens, pictogrammen ...)

• ARAB, AREI

• Projectdossiers, schema’s

• Residentieel en industrieel installatiemateriaal, componenten en hulpmiddelen voor didactische ondersteu-ning bij het realiseren van de doelstellingen in verband met:

− verlichting

− comfort- en communicatieschakelingen

− domotica

− verwarming en warmwaterbereiding

− schakelen, signaleren, beveiligingen, detecteren

− schakel- en verdeelborden

− motoren en motorsturingen

− (elektro)pneumatische cilinders, ventielen en toebehoren

− programmeerbare logische sturingen

Per leerling

• Technische documentatie (uittreksels van: catalogi, normen, tabellen, lijsten, fiches rond gereedschappen en plaatsingstechnieken, aansluitgegevens...)

• Projectdossiers, schema’s

• De mogelijkheid om telkens wanneer dat noodzakelijk is over pc’s met CAE-tekensoftware te beschikken

8.4.3 Realisaties elektriciteit

Klassikaal

• Eén- en driefasige, regelbare wisselspanningsvoeding

• Regelbare gelijkspanningsvoedingen 24 V / 5 A

• Analoge en digitale universele meters

• Ampèretang

• Spanningstester

• Inductiemeter

• Wattmeter

• Kwh meter

• Aardingsmeter

• Isolatiemeter

• Cos ϕ meter

• Meter voor draaizin (L1, L2, L3)

• Tachometer

• Lux meter

Page 64: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

62 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

• Oscilloscoop (eventueel ook handmodel)

• Vaste en regelbare weerstanden

• Diverse lampen en lampenhouders (armaturen)

• Parlofoon- en videofoonsystemen

• Domoticasysteem

• Elektrische verwarmingstoestellen direct- en accumulatie) met thermostaten en regelsysteem

• Elektrische boiler(s)

• Diverse aansluitsnoeren met stekkers voor enkel- en driefasige spanningen 230 V / 400 V en voor de veilig-heidsspanning van 24 V.

• Industriële kabels en geleidingen

• Diverse industriële schakelaars en contactoren

• Sensoren

• Universele snoeren voor diverse toepassingen

• Driefasige verdeelkast / werfkast met diverse componenten

• Diverse types motoren, motorsturingen en beveiligingen (kleine en grotere vermogens)

• Motorremsysteem

• Frequentieregelaars

• Softstarters

• Programmeerbare logische sturingen met pc-koppeling en specifieke software

• Persluchtaansluiting

• (elektro)peumatische cilinders en ventielen met installatietoebehoren

• Diverse specifieke gereedschappen en elektrische handgereedschappen

• Goed uitgeruste en beveiligde werkposten

• Voldoende opbergkasten

• Bord met krijt of stiften

• Overheadprojector

• Multimedia-pc met Internetaansluiting, printer en toepassingssoftware

• Dataprojector (U)

• Digitaal fototoestel (U)

• ARAB, AREI

• Technische documentatie (catalogi, cd-rom’s, normen, tabellen, lijsten, fiches rond gereedschappen en plaatsingstechnieken, aansluitgegevens, pictogrammen ...)

• Projectdossiers, schema’s

• Haakse slijper

• Steenboren

• Klokboren

• Baksteen

• Cellenbeton

Per leerling

Page 65: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 63 Elektrische installaties D/2004/0279/051

• Een persoonlijke gereedschapsset

• Technische documentatie (uittreksels van: catalogi, normen, tabellen, lijsten, fiches rond gereedschappen en plaatsingstechnieken, aansluitgegevens...)

• Projectdossiers, schema’s

Page 66: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

64 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

9 Bibliografie

Gedifferentieerd leerpakket elektriciteit K. Standaert, F. Van der Borght Uitgeverij De Boeck, Antwerpen

Basiselektriciteit P. Goes Uitgeverij Die Keure, Brugge

Serie Elektra D. Baele, W. Boodts, F. Clerbout Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen

Serie Elektrotechnische begrippen L. Claerhout Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen

Serie Elektriciteit L. Claerhout, V. Dekelver, F. De Schepper, J. Librecht, I. Maesen Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen

Watt nu!? A.Michils Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen

Serie Elektriciteit M.A.J. op ’t Roodt Uitgeverij Van In, Wommelgem

Serie Elektrotechniek W. Dekie Uitgeverij Story – Scientia, Gent

Serie Elektrotechniek, vaktheorie F. Teunissen Uitgeverij W.J. Thieme en Cie, Zutphen Nederland

Elektrotechniek, vaktheorie J. Last Uitgeverij Educaboek, Culemborg Nederland

Algemene Elektriciteit Prof. Dr. Ir. W. Geysen, Prof. Dr. Ir. R. Belmans Uitgeverij Garant, Leuven – Apeldoorn

Serie Elektrische machines H. Vandenheede, L. Verschaeve Uitgeverij Die Keure, Brugge

Elektrische machines en aandrijvingen R. Bemans, W. Geysen Uitgeverij Garant, Leuven – Apeldoorn

Page 67: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 65 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Vermogenelektronica J. Pollefliet Uitgeverij Die Keure, Brugge

Het installatieboek GE Power Controls – Vynckier, Gent

Watt met Elektriciteit B. De Donder, P. Hellemans Uitgeverij De Boeck, Antwerpen

Serie Technologie Installatieleer V. Dekelver, J.M. Fichefet, J.E. Van Opstal Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen

Domotica, intelligentie in het gebouw F. Jacobs Uitgeverij De Boeck, Antwerpen

I-PLC-Q H. Mariën Uitgeverij Die Keure, Brugge

Handboek Elektrotechniek Uitgeverij Kluwer Techniek, Deventer

Handboek Verlichtingstechniek Uitgeverij Kluwer Techniek, Deventer

Elektrotechnische meettechniek Voight Uitgeverij Kluwer Bedrijfsinformatie, Deventer

Serie Elektrotechnisch tekenen M. De Bruyn, H. Cooreman, V. Dekelver, F. De Schepper, J. Librecht, I. Maesen, J. Van Ocken Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen

Elektrotechnisch Tekenen met ePLAN 5.40, deel 1 (NY-2510-02) J.P. Stragier VVKSO, Brussel

Elektrotechnisch Tekenen met ePLAN 5.40, deel 2 (NY-2512-02) L. Ost VVKSO, Brussel

Elektrotechnische schema's (NY-2505-2) Europese norm EN 60204-1, invloed van de machinerichtlijn, oefening met noodstoprelais Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel

Elektrotechnische schema's (NY-2516-01) Oefeningen op netsystemen en hun aardverbindingen Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel

Page 68: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

66 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

Tekenen van elektrotechnische Schema's met ePLAN (NY-2511-01) Driefasen-motoren start-stopschakelingen Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel

Tekenen van elektrotechnische schema's met ePLAN (NY-2513-01) Driefasenmotoren: omkeerschakelingen Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel

Tekenen van elektrotechnische schema's met ePLAN (NY-2514-01) Driefasenmotoren: ster-driehoekschakeling Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel

Tekenen van elektrotechnische schema's met ePLAN (NY-2515-01) Driefasenmotoren: poolomschakelingen Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel

EDA voor Windows, didactische toepassingen met multiSIM 2001 (NY-3517-01) A. Struyven VVKSO, Brussel

Serie Programmeerbare Logische Sturingen H. Mariën Uitgeverij Die Keure, Brugge

Opnemers van fysische grootheden P. Cuperus Uitgeverij Wolters Noordhoff, Nederland

Werken met Grootheden en Wettelijke Eenheden A .Angenon Uitgeverij Die Keure, Brugge

Algemeen reglement op de Elektrische installaties AREI, AIB-Vinçotte Brussel, CED-Samson Brussel, Kluwer Techniek Deventer

Basisveiligheid VCA (boek, cdrom, transparanten voor lesgevers) Provinciaal Veiligheidsinstituut, Antwerpen

Tabellenboek voor Elektrotechniek P. Hap Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen

Tabellenboek Elektrotechniek J.P. Nederveen Uitgeverij Educaboek, Culemborg Nederland

Zakboekje Elektrotechniek, formules en tabellen P. Böttle, G. Fehmel Uitgeverij Kluwer Techniek, Deventer

Zakboekje Elektro-installatie Uitgeverij Kluwer Techniek, Deventer

Page 69: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 67 Elektrische installaties D/2004/0279/051

Normen EN 60617 - 2/13: grafische symbolen EN-61346 - 1/2: codering EN-60204 - elektrische uitrusting van machines

98/37/EG - machinerichtlijn EN 1050 - gevaar- en risicoanalyse 93/68/EEG - laagspanningsrichtlijn 89/336 EG - EMC richtlijn

Software ePLAN (CAE elektriciteit) ePLAN Lummen, België / VVKSO, Brussel

CADdy ++ (CAE elektriciteit) IGE+XAO B.V., Hoensbroeck Nederland / VVKSO Brussel

Multisim (simulatie elektriciteit-elektronica-regeltechniek) EWB Europe, Naarden Nederland / VVKSO Brussel

Libra (zelfevaluatie) VVKSO, Brussel

Deal (beheer stagegevens) VVKSO, Brussel

10 Nuttige adressen

Agoria Vlaanderen Diamantbuilding Reyerslaan 80 1030 Brussel Tel.: 02 706 78 00 Fax: 02 706 78 01 E-mail: [email protected] Website: http://www.agoria.be

AIB-Vinçotte Group Business Class Kantorenpark Jan Olieslagerslaan 35 1800 Vilvoorde Tel 02 674 5711 Fax +32.(0)2.674.59.59 Website: : http:// www.aib-vincotte.com E-mail: [email protected]

BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) Brabançonnelaan 29 1040 Brussel Tel.: 02 520 22 33 E-mail: [email protected] Website: http://www.bin.be/nl/index.htm

Page 70: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

68 3de graad BSO D/2004/0279/051 Elektrische installaties

DBO (Dienst voor Beroepsopleidingen) Koningsstraat 93 bus 3 1000 Brussel Tel.: 02 227 14 11 Fax: 02 227 14 00 E-mail: [email protected] Website: http://www.ond.vlaanderen.be/dbo

Electrabel Regentlaan 8 1000 Brussel Website: http://www.electrabel.be

Provinciaal Veiligheidsinstituut Jezusstraat 28, 2000 Antwerpen. Tel.: 03 203 42 00 Fax: 03 203 42 30 E-mail: [email protected] Website: http://www.provant.be

KVIV (Koninklijke Vlaamse Ingenieurs Vereniging) Desguinlei 214 2018 Antwerpen Tel.: 03 216 09 96 E-mail: [email protected] Website: http://www.ti.kviv.be/critto

VKW (Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden) Tervurenlaan 463 1160 Brussel Tel.: 02 773 16 80 Fax: 02 773 16 00 E-mail: [email protected] Website: http://www.vkw.be

VLOR (Vlaamse Onderwijsraad) Leuvenseplein 4 1000 Brussel Tel.: 02 219 42 99 Fax: 02 219 81 18 E-mail: [email protected] Website: http://www.vlor.be

Vormelek VZW Heizel Esplanade BDC 35 1020 Brussel Tel.: 02 476 16 76 Fax: 02 476 26 76 E-mail: [email protected] Website: http://www.vormelek.be

Page 71: DERDE GRAAD BSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Elektrische installaties-2004-051.… · 7.1 Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ... “industriële” installaties,

3de graad BSO 69 Elektrische installaties D/2004/0279/051

VIK (Vlaamse Ingenieurskamer) Herentalsebaan 643 2160 Wommelgem Tel.: 03 259 11 00 Fax: 03 259 11 01 E-mail: [email protected] Website: http://www.vik.be

VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) A. Van De Maelestraat 96 9320 Erembodegem Tel.: 05372 64 45 E-mail: [email protected] Website: http://www.vmm.be

VVKSO (Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs) Guimardstraat 1 1040 Brussel Tel.: 02 507 07 30 Fax: 02 511 33 57 E-mail: [email protected] Website: http://www.vsko.be/vvkso/

WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf) Maatschappelijke zetel Violetstraat 21-23 1000 Brussel Tel.: 02 502.66.90 E-mail: [email protected] Website: http://www.bbri.be/wtcb.htm