יומא אריזאנעמצות מדור

מיוחד

גליון ה'

בעזהשי"ת — גליון חמישי — מיטוואך פר' במדבר כ"א אייר ל"ו לעומר תשע"א לפ"ק

אבד"ק הרה"ג מכתב / 122 שליט"א קאשוי רפאל תולדות אבד"ק הגה"צ מכתב נחלת אהרן קרעמניץ שליט"א 123 / מכתב הרה"ג אבד"ק דאראג שליט"א להרבנים הגאונים 125 / מכתב הרה"ח מו"ה שמואל גרויס שליט"א 136 / מכתב הרה"ג ר'

יחיאל מיכל אינדיג שליט"א ונלוה אליו 'מכתבי המומחים' 138 /

145 / ערשטע פון סעריע ארטיקלען: קאלאראדא ריווער 148 / מכתב שקבלנו מאת אברך אחד: זאלץ שמעקערס.... 150 / מאמר "עושה חדשות בעל מלחמות"

לשון הקודש:זייטן 121 - 144

אידיש:זייטן 145 - 153

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

122

מכתב הגה"צ אבד"ק תולדות רפאל קאשוי שליט"א

שמחה ישראל בלוםאבדק"ק תולדות רפאל קאשוי

ברוקלין יצ"ו

בס"ד, ב' במדבר ל"ד למטמונים תשע"א לפ"ק

לכבוד הרב הגאון המפורסם זוכה ומזכה הרבים עומד לנס עמו, יהי ד' אלקיו עמו,

כש"ת מוהר"ר אברהם לויפער שליט"א אבדק"ק דאראג חובר חיבורים מחוכמים וכו'.

בענין מצות אריזאנא שזכיתם לעורר דעת הצבור אודות המלח שבו, חשבתי לנכון להעיר אזנכם במה שקיבלתי כמה וכמה עובדות מיד

אחר חג פסח דהאי שתא תשע"א, מאנשים שהכינו מצות אריזאנא עבור מזונם לפסח העעל"ט.

העיד איש ישר ונאמן בבהמ"ד קבל עם, שאמו באמצע אכילת מוציא-מצה התחילה לצעוק בקול כי המצה מלוח. והשני מורה הוראה

מפורסם שבעיר מאנסי שהיה לו צמצום במצות והחליט ליקח מהני מצות לאחרון של פסח ולאחר המעשה אמר שמעולם לא טעם טעם

משונה כזה במצה. ובסגנון זה העידו עוד כמה וכמה, מהם התאוננו על טעם המלח שבו, ומהם על השינוי בטעם לריעותא משאר המצות,

וכל זה נוסף לאותם שטעמו טעם מלח בחטים ובמצות אריזאנא עוד לפני החג, ומהם רבנים מובהקים ומפורסמים, וכבר הורה לן מרן החתם

סופר זצ"ל שהחוש מעיד יותר מאלף ראיות, ביור"ד סי' נ"ב.

וכן בענין השמועה שנתפשטה לפני החג אודות איזה רבנים שנוטין למצות אלו, דרשתי וחקרתי על איזה מהם ונתברר לי בבירור גמור

שלא השתמשו במצות אלו, ומענה בפיהם שפחדו להשתמש בו כיון שסוכ"ס יש ערעור עליהם.

ובאתי להוסיף עוד נקודה קטנה, הלא ידוע לכולנו דעת הקדמונים שחובת האדם להתרחק מצ"ט שערי היתר שלא לפגוע בשער אחד של

איסור )עי' חובת הלבבות, של"ה, חת"ס, ועוד( וצ"ע דא"כ האיך מצאנו ידינו ורגלינו לאכול או לשתות שום דבר הגם שמותר וכשר לאכילה,

והלא צריכין להתרחק גם מהיתר, ברם הכוונה דגם דבר שנראה לעינים כהיתר, אם יש מערערין עליה חובתינו להתרחק ממנו. וכן נהגו

מעולם גם אנשים הפשוטים עמי הארץ תמימי וישרי לב, עאכו"כ ת"ח ויראי ד'.

חזקו ואמצו אל תיראו ואל תערצו כי הולך לפניכם ד', וכדאי כל העמל והתלאה ועגמ"נ אפילו רק להציל נפש אחת משימצא דחימצא

ועאכו"כ רבבות אלפי ישראל.

ובזכות שמירת המצות כראוי וכנכון נזכה בקרוב להוושע בתשועת עולמים מתוך נחת והרחבה.

הק' שמחה ישראל בלום

דבר המערכת

תלי"ת שזכינו ונתפרסם על ידינו דעת תורתם של הרבנים הגאונים שליט"א בדבר ההשתמשות בחיטי יאמא אריזאנע לחג הפסח, ונתעוררו רבבות אלפי ישראל לשמוע בקול מורים, והתנזרו ביו"ט פסח העבר ממצות שנאפו עם חיטים הללו, אשרינו מה טוב חלקינו.

אמנם אף לעת כזאת בעמדינו לאחר ימי החג העעל"ט, דבר בעתו מה טוב לפרסם את המציאות של חיטי יאמא אריזאנע והחששות החמורות הרובצים עליהם. כי הלא עוד מעט ועת הזמיר מגיע, וישראל קדושים ברנה יקצורו חיטים מהודרים עבור חג הפסח דשנה הבעל"ט. ולכן אמרנו להביא לבית הדפוס קמא קמא דמטא לידן בירורים שנכתבו על ידי הרבנים הגאונים ותלמידי חכמים חשובים שליט"א, ולהבדיל מכתבים שנתקבלו על ידי מומחים בשטח זה, אשר מדבריהם יתברר ויתאמת פעם אחר פעם, שהמים והקרקע באריזאנע מלוחים המה, וגם המצות שנאפו מחיטים הללו יש בתוכם כמות גדול של מלח, ונוסף על זה עצם הרעיון לקצור חיטים במקומות שאין מי גשמים יורדים שם, שהיא המצאה חדשה שלא שערום אבותינו, ואין לנו על זה שום מסורה וקבלה מרבותינו הקדושים זי"ע. ובהיות שכן, בטוחים אנו שדברינו אלה ישפיעו על כל בית ישראל להחזיק במסורת אבותיהם בידיהם, ויקצרו לצורך חג הפסח הבעל"ט רק חיטים הגדלים

על מי גשמים, כמו שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע מדור דור.ויהא רעוא דנימא מילתא דתתקבל, ויועילו דברינו אלה להגיע ללבות בני ישראל, ולחזקם ללכת בדרך הסלולה לנו מאבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, וזכותם יגן עלינו להישמר מכל מכשול חטא ועון, ולקיים כל מצות תוה"ק כתיקונם לעשות נחת רוח ליוצרינו ית"ש, מתוך שמחה ונחת והרחבת הדעת אכי"ר.

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

123

ה'ון

ליג

גי"ה והנה טרידנא טובא בכמה ענינים ואין העת ראוי' להשיב כראוי

ומ"מ מבשרך אל תתעלם כתיב ולא יכולתי להעלים העט כולו ומ"מ לעיין

כראוי ולהאריך כראוי א"א רק השנות הדברים כי ראיתי אשר לא שמת

על לבך כראוי למה שהבאתי דברים המפורשים והמבוארים.

והנה מה שהביא בשמי דכל עצמו של מדבר שאינו מצמיח הוא מטעם

שמלאים מלח לא דק דלא כל מדבר זאת לבד הסבה וכמו שהבאתי מן

המלבי"ם בקצרה ועכשיו אביא כל לשונו ויבואר לו בזה כמה הערות וז"ל

בישעי' ל"ה פ' א' בביאור הענין יששום יש הבדל בין מדבר וצי' וערבה,

המדבר אינו ראוי לזריעה מצד עצמו והצי' אינו ראוי לזריעה מצד חום

השמש הבוער שם מלמעלה והערבה הי' ראוי מצד עצמו אבל נשחת

מסבת קוצים ודרדרים ומינים פראים הפוראים שם וכו' עכ"ל.

החום מסבת יבשה הצי' וערבה, צי' מדבר כתב המלות ובבאור

הבוער שם, צי' גם חום יגזלו איוב כ"ד י"ט, והמדבר והערבה מובדלים

במה שהמדבר שמם מצד עצמו אבל הערבה סבת שוממתה מצד שגדלים

שם קוצים ודרדרים ושיחים פראים כמ"ש וישם מדברה כעדן וערבתה

כגן ד' ישעי' נ"א ג', כי הערבה הוא הגן המדברי עכ"ל, ולהלן מ"א י"ט

שם גדלים ודרדרים שקוצים במדבר המקום הוא בערבה אשים כתב

עכ"ל, ועיי' ברד"ל על הפרדר"א פ' ל' אות מ"ד לומר שב' ישיבות היו

תחלה ישב במדבר צמאון אשר אין מים בו וכו'. אות מ"ה למדבר פארן

מוצאי מים למדנו שבמדבר פארן מוצאי מים כי אפשר נקרא לכן בשם

פארן שע"י המים יש בו מעט ארץ פורי' וכו'. אות נ"ג, גם אין דרך ליגדל

תמרים במדבר ע"כ נראה נכון שצ"ל פירות רתמים שכן דרך הרתמים

לגדל במדבר כמ"ש באגדה דבראשית. פ' נ"ג ונאכלין ע"י הדחק במ"ש

לחם מלשון הוא וש"מ ופירש"י התרגום שלפ"ד לחמם רתמים ושרש

ומזון עכ"ל, והיוצא מזה דיש מדבר מצד עצם מהות העפר שאינו

מצמיח, ויש מצד שריפת השמש, ויש אשר מצד מים שבה מגדל

יש ומ"מ מדבר, נקראים בשם כלם כלל בדרך אמנם פראית, גדולי

להם גם שמות נפרדים, אמנם פשוט דמאחר שהשמש שורף שם הרי

שרפת השמש עושה פעולתה אלא דגם מצד עצמה שממה היא הבן זה,

ויתורץ לך בזה כמה הערות אשר בדבריך ותן לחכם ויחכם עוד ולבאר

אין הפנאי בשו"א.

ומה שהארכת בשם צי' מן המצודות והתרגום פשוט כי כלם לדבר

אחד נתכוונו, והיינו כי יש צמאון ויש צמאון ר"ל יש באדם אשר צמא

תמיד למים מחמת כי אין מים במקום זה ורפואתו להביא מים בכל עת

הצריך לשתי' ואם לאו יצמא, ויש צמא הבא מחמת חולי אשר החום

בוער בקרבו ושורף כל ליחות ולא יועיל סתם מים להשקיט הצמאון כי

ישרף תיכף רק אולי ריבוי גדול אשר יכבה חולי החום, וכ"כ בארצות יש

ארץ הצמא תמיד למים, כי לא המטיר השם על פני האדמה במקום זה,

והרפואה לזה נאמר בכתוב והשקית ברגלך כגן הירק ויש צמאון הבא

מחולי השמש השורף כל ליחות ולא יועיל סתם המדה של מים הצריך

לגידול אלא ריבוי לרפאות חולי החום והיובש ונוסף לזה כעמיק'לס.

ולשון צחי אשר בתרגום שייך בתרווייהו, מ"מ לא מצינו לשון צי'

בסתם צמאון רק במקום שממה אשר הצמאון מחולי השמש השורף כל

ליחות ולא מצינו לשון צי' במקום ישוב אשר לא המטיר השם במקום

ההוא. וכמ"ש להדיא בשבילי האמונה ועוד חכמי התוכנים גדולי ישראל

אשר הבאתי ואשר לא הבאתי.

ומה שכתב שהם היו קודם שנתגלה ארצות הברית בדרום זה אינו

דאף קודם שנתגלה אמעריקא הי' בדרום ארצות מלאים כל טוב, וזהו מה

שהבאתי מנחמד ונעים וספר הברית דמהות הדרום אשר השמש שורף

שם ויש לה ביאור בספרי התכונה מגדולי ישראל וא' מהם בנחמד ונעים

אשר הבנ"י יעץ ללמוד בספרו.

לישוב הכין השם רפואה לשריפת גזר השם אמנם בארצות אשר

השמש והיינו העננים אשר חוצצים הרבה משריפת השמש ונחלי מים

אשר הכין השם לרפואת תוקפו של שמש ועוד, ובארצות אשר לא גזר

ולא הכין שם השם הרפואות שם השמש בתוקפו ושורף השם לישוב

כל חי וצומח ובצפון מקום הישוב השמש ממוזג ומרפא בכנפי' ומגדל

התבואה ואילו שמת לבך לזה לא היית כותב דמי כעורבא דמייתי נורא

לקיני', ועוד כמה הערות יבוארו ותן לחכם ולבאר א"א מאפס הפנאי.

וכאמור לא כל מדבר זהו סבתה והמדבר הגדול והנורא אשר הלכו

בה ישראל הי' בעצם מהות עפר אשר אינו מצמיח וכפי המבואר בספרי

קודש הוא מטעם שהי' משכן כל שרשי הקליפות שהם הפך ההשפעה

ומ"מ הובא לעיל דבמדבר פארן הי' גידול פראי וידעתי באמת כן גם

מחוקרי הטבע, אמנם לא מפיהן אנו חיים אלא מחכמי ישראל.

ומה ששינה רש"י לשונו בחולין פ"ח ע"א דבמימרא דרב נחמן בר רב

חסדא כתב רש"י ארץ מליחה ובמתניתא אהא דקתני במדבר פירש"י

ארץ צי' שאינו מצמיח המכוון פשוט דבמימרא דרב נחמן בר רב חסדא

מלחה, ארץ היותו מחמת מצמיח שאינו המכסה העפר במהות מיירי

ובמתניתא דקתני במדבר בא רש"י להשמיענו דלא רק מדבר שמהות

העפר שממה אלא אפילו אינו רק ארץ צי' ואילו אמר ארץ מליחה לא

ידענא זה, דבודאי מסתבר כי שרפת השמש עושה מליחה בתרווייהו אלא

מכתב הרה"ג אבד"ק נחלת אהרן קרעמניץ שליט"א

אפרים צבי שמילאוויטשאבדק"ק נחלת אהרן קרעמניץ

ברוקלין יצ"ו

בס"ד

אל כבוד ידידי בן אחותי האברך כמשמעו ומדרשו אב בחכמה רך בשנים מלא וגדוש בתורה ובחכמה

ויראתו קודמת לחכמתו ואין גומרין עליו את ההלל מורינו הרב ר' ..... שליט"א

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

124

דיש כי גם מעצם המהות שממה היא והוצרך רש"י להשמיענו דאפילו

אינה שממה מצד עצם המהות רק ארץ מליחה אין מכסין בה.

ומ"ש שיש שם מקומות מוצאי מים לגדל זרע לא ידעתי מנין לו ואם

ישראל שהכתוב העיד בו אי"ז מקום שהלכו כנים הדברים מן הסתם

להפך, ויש לפלפל בזה אכן אין להאריך במה שאינו נוגע ואפס הפנאי.

ועכ"פ יצא לנו מבואר דיש ארץ הבריא והשמש ממוזג ומרפא ומגדל

וזהו בכל ארצות תבל שהם בצד הצפון במקום אשר השמש מאיר שם

כידוע ויש בדרום אשר השמש שורף כל ליחות אשר בעפר וצומח חי

ומדבר ויש אשר אף כי השמש שורף מ"מ הקדים השם רפואה למכה ולא

כמו שדמית כי מים אין ולא זולת אלא כמו השמש במזוגה מרפא ומגדל

הרי כאשר בוערת כאש היא מחרבת ושורפת ויש מהות שממון בעצם

ויש המגדל גידול פראי.

ועתה נפנה לחולי המלח, הנה מאחר שמבואר להדיא כי השמש שורף

שם כל ליחות אשר בדצח"מ וזהו חורבן הישוב ומצינו להדיא כי שרפת

השמש עושה מלח וכ"כ להדיא הרמב"ן והרבינו בחיי והריקאנטי דהמטר

מרווה ומצמיח ובכח השמש המכה בהם יעשה מלח ונהפך טבעם להכרית

הזרעים, והרי מבואר להדיא דלא רק מי הים נעשה מלח משרפת השמש

רק גם מטר המרווה ומצמיח, נעשה מלח מהכאת השמש.

וכן מבואר להדיא בדבריהם דלא רק שמייבש המים ונשאר מלח אלא

שיש בו תגבורת כח האש וכמו שכתבו שתחלתו מים וסופו אש ויש בו

מים ואש ואילו אין כח האש אלא לייבש המים מה ענין סופו אש הלא

האש אינו אלא מסיר המים ושוב אינו הרי כי זהו ענין שרפת המים

למלח תגבורת כח האש, ומסתבר כי זה אמת כי השמש מייבש המים

זולת כח המלח אבל זה שיהי' כליון המים בזולת כח המלח זהו מחמת

תגבורת כח האש וזהו ענין המלח והבן ואיך שיהי' הרי בפי' אמרו כי

בא האש תחת המים ותחלתו מים וסופו אש.

ומעתה הדבר פשוט דמה שמצינו ארץ מלחה מלשון מלח זהו כפשוטו,

כדלהלן, בחוש באמת המציאות וכן מלח מלשון המפרשים שפי' כמו

ולא ראיתי בכל דבריך שום יסוד להוציא דברי המפרשים ממשמעותם

והרד"ק בספר השרשים מפרש עצם המלה מלח בכל מקום בלשון גזרה

אבל בהמציאות שכתבו המפרשים מהכ"ת דפליג ואחרי המחילה האריך

והאריך אבל יסוד להיפוך לא מצאתי.

ומה שפירש"י מתבקעת הא בהא תלי' אלא דשם נוגע הבקוע לפרש

כבול דמשתרגא בה ארעא עד כבלא ובמשנה דאהלות נוגע לענין חור

אשר נעשה מאליו. ומ"ש שם דומה למלח היינו טבע עפר הלבן הדומה

במקום אלא שממה במדבר מתני' מיירי ולא ונופל שמתאכל למלח

מיושב בבית ובודאי לא הוי ארץ מלחה ממש אלא שדומה לארץ מלחה

אשר באמת כן הוא שם שהעפר לבן ביותר ועפר המתבקע היא דומה

לארץ מליחה ולא באו אלא לפרש מלת מלחת לשון ארץ מליחה, אבל

לא מיירי בארץ מליחה ממש.

ומ"ש בענין גפרית ומלח שרפה כל ארצה הנה כן מבואר בריקאנטי

וגו' המטיר כ"ד י"ט וירא פ' עה"ת ברש"י מבואר כן ובאמת להדיא

גפרית ואש ופירש"י בתחלה מטר ונעשה גפרית ואש ע"כ, ועיי' בגור

ארי' להמהר"ל וכ"ה בבר"ר פ' וירא וז"ל א"ר חנינה אין הקב"ה מוריד

רע מלמעלה אלא מטר ונעשה גפרית וכו', ועיי"ש בנזה"ק שכתב בזה"ל

וז"ל וימטר ד' וזה מכוון למ"ש בילקוט וארא בענין הברד של מצרים

בתחלה מטר כשירד נעשה ברד שנא' וימטר ד' ברד למה שאין הרעה

דרה אצל הקב"ה המטר הי' יורד והי' הרוח נכנס בו ועושה אותו ברד

וכו' וכ"ה באש שהרוח סערה מערב בו כח אש מן האש היסודי ונהפך

וממילא כה"ג נמי משני הכא בסדום שלמעלה הי' מטר וגפרית לאש

ולמטה נהפך לאש וגפרית וכו' אבל לא לפועל אלא למטה שאין דבר רע

יורד מלמעלה וכו' עכ"ל ויש חולק שם אבל רש"י נקט כהך מ"ד. ומאחר

דגם המלח הי' חורבן הישוב ודאי כי לא ירד מן השמים אלא בירידתו

נעשה מלח ע"י האש השורפת.

בה מצא מציאה מה השגה שום לי אין נ"ד מיומא שהביא ומה

דבודאי נתקיימה גפרית ומלח אבל איך נעשה המלח אינו מבואר כלל

אבל מבואר לעיל שלא ירד מלח מן השמים אלא ע"י שרפת הארץ נעשה

המלח, ועכ"פ למאן דסבר כן וכ"כ רש"י כנ"ל. ומ"ש על החתם סופר מן

המד' ואוהחה"ק דהבאר העלה גנות ופרדסים, י"ל דהי' מעשה נסים ואין

נהנין ממעשה נסים ולכן לא נהנו ממנה, וא"ש ודו"ק היטיב.

והנה ע"כ דברנו מד"ת וכן הוא באמת המציאות בחוש באריזוינע מספר צריכין לגידול הצריכה המים ומלבד מליח, דהעפר יאמא גדול לרחוץ הקרקע מן המלח ועדיין אין הגידול כראוי אלא ע"י הכעמיקעל'ס כמו שהעידו האגריקולטור בפי', וגם הם הביאו זאת מן הפרופעסער שלהם, וגם העיד בפי' במכתבו שע"י חום הקלימאט עלול מי ההשקאה להפך למלח אלא שהוא מושגח )געמענידזשט(, מתאמרא משמי' דהרה"ק משיניאוו זי"ע אם אומר לך א' שהוא

בעל תשובה קודם תאמין שהי' בעל עבירה רח"ל והבן.

ואותו הפראפעסער כחו יפה לא רק על השגחה אלא גם להורות הוראה ומורה ובא אשר כח המלח אין לה פעולה על העיסה, ומי אלא נתיבותי' נודע לא אשר חימוץ בהלכות לשופט אותו שם ברוה"ק של חכמי הש"ס ולומדי תורתם לשמה, ועצם השתמשות פורה הוא שורש בעיסה המלח כח על פראפעסער בעדותו של ראש ולענה, ודבריו לא מעלה ולא מוריד, וכבר דברנו בזה בלוחות הראשונות דבודאי יש לחוש ואין להשנות ומ"מ אוסיף לאמר כי הפלגת

הסאדיעם מכחישו ואבארו, הנה הד"ח בת' ח"ב או"ח סי' ל"ט הקשה על המעי"צ דס"ל שמחמץ קודם שנגמר אלא אגב מדלייהו לא מחמצי

ותמה עליו דהא עשו פעולה בהחטים דחזינן שנגדל התבואה ע"י וא"כ

כמו שעשו המים פעולתן לגידול התבואה כמ"כ נמי עשו המים כח לחמץ

התבואה א"ו דדרך גדילתם אינו מחמץ וכדברי הרשב"א ז"ל וכו' עכל"ק.

גידול התבואה היא מלמטה מיניקת השרשים וכמ"ש בשומר והנה

אמונים הקדמון ויכוח ראשון ס"ז בא"ד בזה"ל וכמו השקאת האילן שאין

משקין הענפים אלא מכח לחות השרשים מתערים כאזרח רענן הענפים

ועל ידי כן עושה פרי למעלה עכ"ל, ופשוט דכ"כ בתבואה הרי דפשיטא

לי' להד"ח כי לולא דברי הרשב"א דקודם הגמר אינו מקבל חימוץ הרי

כמו שפועל הגידול ע"י יניקת השרשים כמ"כ החימוץ.

וכ"כ בקצרה בת' דברי מלכיאל ח"ג סי' כ"א בא"ד בזה"ל ושיחמיץ

במחובר ממש קשה לומר דהא התבואה יונק תמיד ליחות הקרקע והיא

תדיר לח ובכ"ז אינו מתחמץ ואקצר עכ"ל.

והנה כבר נתבאר בלוחות הראשונות כי סברת הרשב"א לא שייך

דכמו שפעלו כלל לגבי חסרון המלח אבל תמיהת הד"ח שפיר שייך

בחטים הפלגת הסאדיעם כ"כ יפעלו הפלגת כח החימוץ.

והעת לקצר ואצא ואומר שלום לאוהבי וקרובי וברכת הצלחה בכל

טוב סלה.

בעה"ח היום יום ה' לסדר למען ידעו דורותיכם )אמור( שנת תשע"א לפ"ק

הכ"ד דודך וידידך אפרים צבי שמילאוויטש

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

125

ה'ון

ליג

אח"ד שה"ט, בראשית דברי אפתח בדברי התנצלות על שאני חוזר

אודות במכתבים שליט"א הגאונים הרבנים של פתחם את ומשחר

השערוריא בענין חיטי יאמא אריזאנע, לאחר שכבר כתבתי בזה וביררתי

מכיון אולם העעל"ט, הפסח חג מקודם עוד בארוכה להלכה זה ענין

שלדאבונינו הוסיפו לפרסם בזה דברים שאין להם שחר, וגרמו בזה בלבול

המוחות בקרב הציבור, לכן הנני בא עוד הפעם בכתובים, ולבאר הדק

היטב בירור ההלכה והמציאות בנידון זה.

והיה כאשר ישאל השואל, מה תועלת בפרסום בירורים נוספים בענין

זה, הלא כבר חלפו עברו ימי החג, וגם אלו אשר בעוה"ר השתמשו בחיטי

יאמא אריזאנע, את אשר נעשה אין להשיב, ואם כן מה יועילו בירורי

הדברים על דבר שכבר עבר זמנו.

נחיצות ואדרבה אדרבה כי הוא, כך לא דבר של לאמיתו אמנם

מיוחדת יש לדברים הללו מכאן ולהלאה, כי עת הזמיר הגיע, ועוד מעט

בחדשי הקיץ הבעל"ט יעסקו ישראל קדושים עוה"פ במצות קצירת חיטים

לחג הפסח דשנת תשע"ב הבעל"ט, ושוב יעלה דיון זה על שלחן מלכים

מאן מלכי רבנן, ואם כי עד עכשיו היה הדיון על ענין של 'דיעבד' לאחר

שכבר קצרו משם בשנה שעברה, והיה בזה הפסד ממון מרובה וטירחא

יכול המתעקש לטעון שצריכים להפוך קצת בזכותם, והיה וכו' דגופא

אולם מכאן ולהבא הרי הוא בגדר של 'לכתחלה', ואם כן פשיטא שאין

בזה שום צד ונטיה להקל.

ולכן הנני משלח למע"כ הרבנים הגאונים שליט"א מכתב שערכתי

בנידון זה, שבו ביררתי הדבר כשמלה בעז"ה, ומצורף לזה כתבי מומחים

בשדה האגריגוקלטור, המתארים את סדר זריעת וגידול חיטים ביאמא

אריזאנע, וכל המעיין בם ישתומם עד כמה הדברים פשוטים וברורים,

שנתברר בלי שום ספק שהקרקע והמים ביאמא אריזאנע מלוחים המה,

ידי על הן נתאשר זה וכל הקרקע, פני על מלח של שכבה ונשאר

בעל ובהודאת המומחים, בכתבי וגם בעיניהם, שראו נאמנים עדים

ולכן בפנים, הקורא יראה כאשר ועוד, ועוד, המתירים, להרבנים דין

דבר פשוט שמוטל על כל אחד ואחד שיש בידו להשפיע, להודיע לאלו

לקצור ימשיכו לא שח"ו להזהירם אריזאנע יאמא בחיטי שהשתמשו

ביאמא אריזאנע, ויהיה חלקו ממזכי הרבים שאין חטא בא על ידם.

אמנם ברצוני להעיר נקודה חשובה, כי ישנם כמה מהרבנים הגאונים

שליט"א אשר מרוב ענוונתנותם אומרים לנפשם כי לא יועילו דבריהם

לעורר את הציבור על המכשול הגדול שיש בחיטי יאמא אריזאנע, דהלא

חוות דעתם של הרבנים הגאונים שליט"א שחיטי יאמא אריזאנע אסורים

הם ידועה היטב בקרב הציבור, ואם כן ממה נפשך, אותם שכבר מצייתים

לפסקם של הרבנים הגאונים שליט"א ולא השתמשו בחיטים הללו עד

עכשיו, בלאו הכי לא יפרצו בזה ח"ו, רק יחזיקו בזה גם להבא בעז"ה

שנהגו כמו גשמים מי על גדלים שהחיטים במקומות ורק אך לקצור

כבר שלדאבונינו מי גיסא, ולאידך זי"ע, הקדושים ורבותינו אבותינו

התרגל ליקח מחיטים הללו, לא יועילו לכאורה מה שיפרסמו את ההלכה

והמציאות, כי הוא ימשיך להתעקש ולא יועילו לו שום טענות והוכחות.

חדא בדבר, תשובות ושתי צודקת זו טענה שאין הוא האמת אך

מצות לקחו שעברו שבשנים אף דעל למאות אנשים ראינו שלהדיא

שגדולי בראותם זו בשנה זה כל עם אריזאנע, יאמא מחיטי שנאפו

התורה וההוראה התיצבו בשער ופרסמו דעתם שחיטי יאמא אריזאנע

אסורים המה, תו לא נשתמשו בזה, רק לקחו מצות שנאפו מחטים שגדלו

על מי גשמים, וכל גידולו הוא על דרך שראינו במשך כל הדורות.

וכבר נודע בשער בת רבים, כי זכינו לכל זה על ידי מה שהרבנים

הגאונים שליט"א, אשר אלפי ישראל הולכים לאור הוראתם, גילו דעתם

שאסור לאכול בחג הפסח מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, ואף שכמה

מבין הרבנים הגאונים שליט"א לא ביררו את הענין לעומקו ולרחבו כדי

לשואלים, שבודאי שומר דעתם גילו מקום ברורה, מכל הלכה לפסוק

נפשו ירחק ממצות שנאפו בחיטי יאמא אריזאנע, כי במקום שיש למצוא

מצות כשרות למהדרין בלי שום חשש ופקפוק, מי פתי יסיר הנה ליקח

מצות שרובץ עליהם איסור חמור מפי גדולי הפוסקים שליט"א, ודבריהם

קימו רובם ישראל, שרוב אמוני ציבור שלומי כביר אצל רושם עשו

וקבלו עליהם פסק דינם של הרבנים הגאונים שליט"א, ולא נגעו במצות

הללו כלל וכלל.

הרבנים גדולי מפי שיצאה ההוראה כנפים לה עשתה ובמיוחד

שליט"א, שאף אברך הסמוך על שלחן חותנו, אסור לו לאכול על שלחן

חותנו מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, רק צריך להביא עמו מצות

לנו המקובלת דרך על גשמים מי על שגדלו מחיטים שנאפו כשרים

מאבותינו ורבותינו זי"ע, ויזהר שגם ילדיו הקטנים יאכלו רק מן המצות

מכתב הרה"ג אבד"ק דאראג שליט"א להרבנים הגאונים

אסרו חג הפסח שנת תשע"א לפ"ק

שלום וישע רב אל מעלת כבוד הרבנים הגאונים הצדיקים שליט"א גודרי גדר ועומדים בפרץ, יהי ה'

אלקינו עמנו כאשר היה עם אבותינו, להקים עולה של תורה ולהעמיד הדת על תלה מתוך נחת והרחבה

˘˙Ú˙˘˜"˘Ú˘˙""˜

Â˙ÂÂÂ"Â˙Â˙ÂÂÂÂÂ

""ÂÂÂ˙ÂÂ"˙

Â˙Â˙ÂÂ˙Â"˙ÂÂ

""˜˜

RABBI A. LAUFER 25 Ross St. Brooklyn N.Y. 11211

718-388-5080 – Fax. 388-4207

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

126

הללו שהביא אתו. והמתבונן בזה יראה עד היכן הדברים מגיעין, שהרי

כמובן הנהגה כזו עלול מאוד להביא לידי פירוד לבבות בין בני המשפחה,

ועם כל זה לא התירו הרבנים הגאונים שליט"א את המצות הללו מפני

דרכי שלום וכבוד חמיו וכו', רק חתכו את הדין, שאין חכמה ואין עצה

ואין תבונה נגד ה', ואסור לאכול ממצות הללו אף בשעת הדחק גדול

כזה, ומכל זה ראה הציבור שלא תפסו הרבנים שליט"א ענין זה כחומרא

או הידור גרידא, רק חששו כאן מעיקר הדין של איסור חמץ בפסח ה"י.

עוד הורו הרבנים הגאונים שליט"א שהאיסור על חיטי יאמא אריזאנע

הוא בתוקפו גם ביום אחרון של פסח, ולפיכך אף שבכל ימי הפסח מותר

האברך מפני דרכי שלום ובשעת הדחק לאכול על שלחן חותנו, מאחר

שבלאו הכי אוכלים בהפסק מפה, ואין צריך לחוש שמא יתערבו פירורי

מצות של אריזאנע ביחד עם המאכלים שהוא אוכל, מכל מקום ביום

אחש"פ שאוכלים קניידלעך וכדו' העשויים מקמח של המצות, אסור לו

יאמא מחיטי שנאפו מצות מקמח שהעשויים הללו ממאכלים לאכול

אריזאנע.

וכזה אירע גם עם אנשים שחגגו את חג הפסח אצל יוצ"ח וביניהם

אנשים חשובים מזקני דור הישן, וביודעי ומכירי כי גם הם קיימו וקיבלו

על נפשם הוראת הרבנים הגאונים שליט"א והביאו עמהם מצות בנפרד,

קמח בהם מהמאכלים שהכניסו כלל אכלו לא פסח של אחרון וביום

הנעשה ממצות יאמא אריזאנע.

על הסמוך לאברך שליט"א הרבנים שהורו אף שעל בזה, ויצויין

אוכל שאינו זמן כל שם לאכול לו שמותר הפסח, בחג חותנו שלחן

ממצות יאמא אריזאנע, ההיתר בזה הוא רק משום שעת הדחק גדול וכמו

שכתבנו לעיל, אך זולת זה לא התירו כלל להיות מיסב בחג הפסח על

שלחן אחד עם אנשים שאוכלים מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע.

ועובדא הוה בעיר קרית יואל יע"א, אצל משפחה שיש להם יארצייט

אך הילולא, לסעודת יחד מתאספים בשנה שנה ומידי פסח, בחוה"מ

בשנה זו נתעוררה השאלה היות שכמה מהמסובים יאכלו מצות שנאפו

מחיטי יאמא אריזאנע, אם כן מה הדין אם מותר לסעוד ביחד בסעודה

משארמאש הגה"צ לפני זו שאלה הציעו המשפחה ובני לא. או כזו

שליט"א, והורה להם שאסור להיות מיסב בסעודה כזו, רק יסדרו להם

יע"א וויליאמסבורג בעיר וגם עשו. וכן עצמם, בפני יארצייט סעודת

אירע שאלה כזו, ושאלו להגה"צ הנ"ל שליט"א, והורה כנ"ל, שלא יסבו

ביחד עם אוכלי מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, וכן עשו השואלים

הלכה למעשה. ונתפרסמה הוראה זו בקרב הציבור, וחרדו כולם לשמוע

עד היכן הדברים מגיעים, ואף אלו שמתחלה לא הבינו שזה חמור כל כך,

מכל מקום על ידי הוראות הללו, נתעוררו להבין עד כמה חומר הענין של

ההשתמשות בחיטי יאמא אריזאנע.

הרי רואין מכל זה, כי בעז"ה ישראל קדושים הם ונשמעין לקול מורים,

ואם כן בטלה לה טענה זו שבלאו הכי לא ישמעו לדברי הרבנים, כי

ברור בלי שום ספק שיהיה תועלת רב בפרסום דעת תורתם של הרבנים

הגאונים שליט"א, ויועיל להרבה אנשים להתנזר ממצות שנאפו מהחיטים

לגמרי שיפסיקו יועיל עוד מזו ויתירה אריזאנע, יאמא של הפסולים

מלקצור ביאמא אריזאנע, ביודעם שאין הציבור משתמש במצות שנאפו

בחיטים הללו, ומתרחקים מהם כמטחוי קשת.

כלום, פועלים תוכחה הדברי לומר שאין תימצי דאף אם והשנית,

עדיין מצווים אנו ועומדים במצות הוכח תוכיח את עמיתך, ואף שאמרו

כך הנשמע דבר לומר על אדם ע"ב( כשם שמצוה ס"ה )יבמות חז"ל

מצוה על אדם שלא לומר דבר שאינו נשמע, אבל כבר כתב השבות

יעקב וכן כתב המגיד משנה )בפ"א דשביתת עשור(, ומובא בעץ יוסף

)על העין יעקב שם(, שזה דוקא בדבר שאינו מפורש בתורה כגון תוספות

יוה"כ, דאלו דבר המפורש בתורה גם דודאי אינן מקבלין חייב להוכיחן

חמור איסור מאיסורא לאפרושי שהוא כאן ובפרט עי"ש. הכאה עד

מאיסורי כריתות, שכל בני ישראל מסרו נפשם בחומרות שונות שלא

ליכשל בחששא דחששא של משהו חמץ, צריכין לפרסם ברבים להזהיר

את הציבור, כמו שהאריך בזה מרן רביה"ק זי"ע בספרו הקדוש ויואל

משה )בהקדמה מדף י"ב ולהלן(.

ולכן דוקא עכשיו שאנו עומדים תקופה קצרה לפני זמן הקציר הבאה,

בכל הציבור את ולעורר ברורה, הוראה ולכתוב לעורר גרמא הזמן

האופנים השייכים, שלא להיגרר אחר המחדשים ולהתנזר מחיטי יאמא

חיטים לקיחת ענין לגמרי זה שישתקע ידי על נזכה ובעז"ה אריזאנע,

הגדלים על ידי המצאות שונות ומשונות אשר לא שערום אבותינו, ולא

יזכרו ולא יפקדו עוד, רק ימשיכו את מסורת אבותינו בידינו להשתמש

בחג הפסח רק עם חיטים כשרים הגדלים על מי גשמים, כפי שקבלנו

מאבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע ועכי"א.

אין שום מחלוקת במציאות חיטי יאמא אריזאנעובהיותי בזה, הנני להעיר כי על אף שצד המתירים רוצים כל הזמן

לעשות הרושם כאילו הדיון אודות כשרותם של חיטי יאמא אריזאנע הוא

פלוגתא במציאות הדברים, ומחלוקת צד האוסרים עם צד המתירים איננו

בשביל שצד המתירים רוצים להתיר ולהכשיר שאלה בהלכה, שנידונה

שמציאות סוברים פשוט שהם רק האוסרים, רבנים ידי על לאיסור

הדברים הוא אחרת, ולפיכך המה נוטים להתיר חיטים הללו.

אך טענה זו היא מופרכת מיסודה, וממש לא מובן היאך יתכן להכחיש

מציאות זה שחיטי יאמא אריזאנע מורגש בהם טעם מלח, הלא נתאשר

זה על ידי אנשים רבים שטעמו את החיטים וענו ואמרו שהם מרגישים

רבנים מובהקים, הוראה מורי כמה במפורש אמרו וכן מליחות, בו

והוראותיהם, פסקיהם לאור הולכים ישראל שאלפי שליט"א חשובים

שהם מרגישים טעם מליחות בחיטי יאמא אריזאנע, והיאך יכולין להכחיש

את החי בדבר שהחוש מעיד עליו.

הם כי אומרים שהם מה נכון זה שאין דרכו יורה האמת אבל

מחולקים עם המתירים בעצם מציאות הדברים, כי ידעתי מכמה מקורות

ברורות שגם הרבנים המתירים בעצמם מודים לעיקרי מציאות הדברים

שעליהם מיוסד ההוראה שיצאה מפי הרבנים הגאונים שליט"א לאסור

את חיטי יאמא אריזאנע, ורק מענה בפיהם שעם כל זה אין לאוסרם

בשביל זה, ויתכן להכשירם מחמת טעמים שונים.

וכבר נודע בשער בת רבים, שהיו אנשים שלדאבונינו לא הטו אוזן

את אכלו כאשר הפסח בחג אמנם שליט"א, הגאונים הרבנים לפסק

המצות הללו היו כמה מן המסובים שהרגישו בהם טעם מלח, ובמיוחד

אירע כן אצל אנשים שאינם אוכלים מלח מטעמי בריאות, ודין גרמא

שיש להם הרגשה יותר חזקה להרגיש טעם מלח מאחר שלא הורגלו בו,

ובמשך חג הפסח היה להם שברון לב, מאחר שראו כי דברים בגו, וצדקו

הרבנים האוסרים שליט"א כי מצות הללו נרגש בהם טעם מלח.

ואספרה נא כמו מעשה אחד מני רבים, ששמעתי מבעה"ב חשוב,

שהיה לו ויכוח בביהמ"ד עם כמה אנשים בענין אם נרגש טעם מליחות

במצות הללו, ובינתיים הצטרף איש נוסף לשיחה זו, ושאלו אותו עם איזה

מצות הוא משתמש, וענה להם שהוא עצמו משתמש עם מצות שנאפו

בבית האופה של סאטמאר בראדוועי ששם אופין עם חיטים שהשתמשו

היתה שתחי' אמו אך השנים, בכל הקדושים ורבותינו אבותינו בהם

במקום אחד ונתנו לה לאכול מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, וענתה

ואמרה שמרגישה בזה טעם מלח ע"כ, ונהפכו פני כולם כשולי הקדירה,

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

127

ה'ון

ליג

וכבשו פניהם בקרקע מגודל הבושה שנכשלו במצות שיש עליהם שאלה

חמורה כזו.

וכך סיפר לי במפורש בערש"ק פרשת קדושים הרב הגאון רבי יעקב

יודא פאללאק שליט"א אב"ד דובענקא יצ"ו שעוד קודם ר"ח ניסן טעם

ממלח, טעם' 'נאך בו שיש והרגיש אריזאנע, מחיטי שנאפו מהמצות

וכן עשה עוד הפעם, וטעם בו טעם מלח, ישאר כדי שלא פיו והדיח

עד שלש פעמים ובכולם הרגיש 'נאך טעם' ממליחות, ואמר אל הרה"ג

מו"ה........ שליט"א, שהוא אחד מהרבנים החותמים על ההיתר, וגם סיפר

זאת לאחד מהעוסקים בענין חיטי אריזאנע, ואמר להם שהוא מרגיש 'נאך

טעם' ממלח, והם לעומתו ענו ואמרו דהן אמת נכון הדבר שמרגישים

כך, אבל עם כל זה אינו אוסר כי הוא רק מיעוט וכו', וענה להם הרה"ג

מדובענקא שליט"א, דאם כן אף אם אין החיטים הללו אסורים, אבל זה

ודאי שאינם מהודרים עכ"ד. ומעתה תמה תמה אקרא, היאך יתכן שרב

לחתום יכול מלח, טעם בהם נרגש אריזאנע שחיטי בפירוש שהודה

על מודעה שכתוב בו שדברי המציאות שפרסמו האוסרים בענין חיטי

אריזאנע אינם נכונים, הלא הוא בעצמו הודה על זה, ורק סובר שיש

להתירם, ואם כן היאך יכולים להונות ציבור גדול של יראי ה' הרוצים

להדר במצות, ואינם רוצים להיכנס בשאלות חמורות הנוגעים לאיסור

חמץ בפסח ה"י.

מראשי אחד מאת ששאל אחד מאברך שמעתי כבר הזה וכענין

יתכן להתיר חיטים כאלו הלא הוא בעצמו ביחד עם החותמים, היאך

חבירו טעמו את החיטים, והרגישו בהם טעם מלח, וענה לו הרב, שמה

שמרגישין איננו 'מליחות', רק איזה 'חריפות' שישנו בחיטים הללו עכ"ד,

והדברים הללו מרפסין איגרא, דאם כן מדוע מעלימין כל זה מהציבור,

וצד האוסרים מסלפים את המציאות, וכותבים שאין כאן שום שאלה

הלא יכולים לכתוב שעל פי דעתם מותר להשתמש עם החיטים אף על

פי שנרגש בו מליחות, וכשכותבין שאין הדברים נכונים במציאות הלא

נעשה בזה עוולה גדולה מאוד לציבור המדקדקים שבודאי כאשר ישמעו

שיש כאן מחלוקת בהלכה, יענו ויאמרו מה לי ולצרה הזאת, ובטח לא

ישתמשו בחיטים הללו בחג הפסח.

יתבררו ויתלבנו הדברים בצירוף שני הצדדיםוכבר גיליתי דעתי כמה פעמים שהנני מוכן ומזומן לישב עם כל רב

ותלמיד חכם יהיה מי שיהיה ולברר לו הדבר כשמלה ביותרת הכבוד,

כידוע שהנני נמצא בקשרי ידידות עם כמה מהרבנים המתירים שליט"א,

ומעולם לא פגעתי חלילה בכבודם, ותמיד כשאנו נפגשים אנו שואלים

איש לרעהו לשלום בכבוד והערצה, ומדוע לא ישבו ביחד לדון בכל פרטי

ההלכה והמציאות של שאלה זו עד שיצא הדבר לאורה בעזהשי"ת. וכבר

היו כמה תלמידי חכמים שהבטיחוני שישבו עמי כדי לברר הדבר ביחד,

אך מעולם לא הגיעו, והדבר כואב מאוד מדוע בדבר חמור כזה לא ירצו

לברר הדבר ביחד, כדרך שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע לאורך

כל הדורות, ועל ידי זה יתבררו כל הספיקות ויצא האמת לאור עולם.

ובאמת כי בכל שנה ושנה הנני מבקש מצד המתירים, שיסכימו ללכת

ביחד לאריזאנע, ולהתבונן מקרוב בכל פרטי הזריעה, הגידול, וההשקאה

בלי שום ספיקות, לאורה להוציא את האמת כדי שיוכלו שנהוג שם,

אולם מעולם לא נענו לבקשתי, ותמיד מדחים עם אמתלאות אחרות, וכך

נדחה הדבר משנה לשנה, ועדיין לא זכינו שיתבררו הדברים מקרוב על

ידי שני הצדדים ביחד באופן שלא ישאירו שום ספק.

וכמו כן בקשתי והפצרתי כמה פעמים, שאני מוכן ומזומן לילך עמהם

ועל כולנו, במעמד אריזאנע מיאמא החיטים שיטעמו קפילות לשלש

ידי זה נוכל לשמוע במו עינינו את חוות דעתם, אם מרגישין טעם מלח

בחיטים או לא, ועל זה ענו שאינם מסכימים לזה, רק שהם ילכו לבדם

את שטעמו הקפילות בשם אמרו כשהלכו כך ואחר קפילות, לשלש

החיטים ולא טעמו בו שום טעם מליחות, אולם הנני יודע בבירור מאחד

שהיה שמה, שהם אמרו דהן אמנם שלא מורגש בהם טעם 'מליחות',

אבל טעם 'חריפות' שפיר נרגש בהם עכ"ד, והקושיא נשאלת, מדוע לא

מפרסמים זה בקרב הציבור, רק הולכים ואומרים שאין בחיטים הללו שום

טעם שונה משאר החיטים הגדלים על מי גשמים.

כלל, דעתי על עלתה לא המערכה, בתחילת כי אגיד, והאמת

שיהיה בכלל ויכוח על פרטי המציאות של חיטי יאמא אריזאנע, כי כל

הדברים שהעליתי בזה הם דברים פשוטים וברורים שאין עליהם חולק,

בענין קצירת החיטים עוסק לי שבע שנים שהנני ובריך רחמנא שזה

והמסתעף, והוצאתי לאור כמה ספרים וקונטרסים ומכתבים וכו' לבאר

ענין זה והמסתעף, וכל הקוראים בהם יתנו עדיהן ויצדקו שאין בו פרט

אחד מתיאור המציאות שאיננה אמת לאמיתה, ושמעתי שגם הרבנים

המתירים בעצמם מודים לזה, ואם כן מדוע לא נשב ביחד ולברר שאלה

זו כמו שהיה נהוג בקרב ישראל כל הימים.

יוסיפו עוד לקצור חיטים ביאמא ולא ותקותינו חזקה שיחזרו בהם

שקבלנו באופן שמה גדלים שהחיטים במקומות יקצרו רק אריזאנע,

מאבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, אמנם אם יתעקשו עוד לקצור שם, אזי

כדי שיתבררו הדברים על בוריין ולא יוכלו להעלים את מציאות הדברים,

הנני חוזר ומבקש שיסכימו צד המתירים ליסע ביחד עמי לאריזאנע, וכדי

שיצא הענין לאורה בלי שום טענות ומענות, יעשו כעין זבל"א, דהיינו

שיסע רב אחד מצד המתירים, וכמו כן יסע מצד האוסרים רב אחד שיש

לו מומחיות עשרות בשנים והיה לו שימוש אצל גדולי ישראל הקודמים,

ואני מוכן לסדר ההוצאות הכרוכים בזה, ובעז"ה כאשר יהיו שמה יוכלו

לראות עין בעין את כל מציאות הדברים, ויוכלו למסור לכל הציבור מה

לפסוק הלכה ברורה ויוכלו הרבנים הגאונים שליט"א בעיניהם, שראו

בענין חיטי יאמא אריזאנע, ולא יהיה המציאות שנוי במחלוקת.

אמנם כדי שיוכלו לברר הענין על נכון, מובן מאליו שאי אפשר ליסע

בזמן הקצירה לחוד, שהרי אז כבר לא רואים כלום מאופן ההשקאה,

רק צריכים להיות שם לכה"פ בפעם האחרונה שממלאים את השדות

ב'פלאדעד איריגעישאן', ומני אז, יבקרו שם לכה"פ פעם בשבוע עד זמן

הקצירה, כדי שיוכלו לראות מקרוב כל המתרחש בשדות בתקופה זו, ועל

ידי זה יוכלו בעז"ה לברר מציאות הדברים לעין כל, בלי להשאיר שום

ספיקות. כי מה תועלת יש כאשר שולחים שמה רבנים רבים עם פרסום

גדול ותמונות וכו' בשעת הקצירה, כאשר כבר נגמר כל סדר הזריעה,

הגידול, וההשקאה, הכי הערעור על חיטי אריזאנע הוא על אופן קצירתם,

הלא אנו דנים כאן על כל משך סדר זריעת החיטים וגדילתן, ואם כן

במקום שמוציאים הוצאות רבות כדי לכלכל את נסיעות הרבנים שליט"א

לשם בשעת הקצירה, טוב יותר שילכו שמה שלשה רבנים לבד בשעה

שיראו מה יפרסמו והמה החיטים, גדילת סדר לראות יכולים שעדיין

בעיניהם, והכל על מקומו יבוא בשלום.

ולתקן יכולים לפעול ונכפיל בקשתינו, כי מי שיש לו הצעה היאך

כוחינו לעשות בעז"ה, ובעז"ה נשתדל בכל יכול לפנות אלי זה, בענין

ובמיוחד אבקש ממעכ"ת שליט"א לאחוז מעשי אבותיכם בידיכם, כי זה

לפנים בישראל בכל פעם שהיה פירצה בכרם בית ישראל, או דבר חדש,

נהגו לכתוב כדת של תורה גלוי לכל העמים ונעשה מזה תורה שלימה

והוראה לדורות, עד כמה צריכין להתרחק מכל ענין אשר ריח חדשות

נודף ממנו, ובעז"ה יצא מזה תועלת גדולה מיד ולדורות. ואקוה שיכנסו

דבריי באזניכם, ולא יעלה על לבכם לומר מה אני שיהיו דברי נשמעין, כי

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

128

כבר נאמר )שמואל א, ט"ו י"ז( 'אם קטן אתה בעיניך ראש שבטי ישראל

של דעתם חוות לשמוע צופיות עיניהם הכשרים ישראל ובני אתה',

הרבנים הגאונים שליט"א, וכל רב המגלה דעתו ברבים יש לו השפעה על

הציבור, ויכול לפעול גדולות ונצורות ויהא חלקו ממזכי הרבים.

פוק חזי מאי עמא דבראמרו חז"ל ישראל אם אינם נביאים בני נביאים הם, ואכן רואים

שבסיעתא דשמיא זכו רובם ככולם של ישראל שומרי תומ"צ להיזהר

מחיטים שגדלו באופנים שלא שערום אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע,

והאמת ניתן להיאמר שמספר המשתמשים בחיטים הללו אינו מגיע אף

לשני אחוזים מכלל ישראל, והשאר כולם קיימו מצות וזהירות מאיסור

ואף כלל. שינוי שום בלי ימימה מימים לעשות הסכינו כאשר חמץ,

שכמה מהרבנים הגאונים שליט"א היה קשה להם להתערב בדבר השנוי

במחלוקת ולא הביעו דעתם בפרהסיא, מכל מקום גילו דעתם שיתרחקו

מחיטי יאמא אריזאנע, ושיקחו לחג המצות אך ורק מצות שגדלים על

מי גשמים כמו שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, וישראל קדושים

שמעו לקול מורים ונמנעו מלהשתמש בחיטים הללו לצורך חג הפסח.

ובשנה זו ראו, דלא זו בלבד שלא נתוספו אנשים שהתחילו מחדש

להשתמש בחיטים הללו, אלא גם ציבור גדול של יראי אלקים שעד עכשיו

היו רגילים ליקח מחיטים הללו - אשר כבר ידענו עד כמה אדם קרוב

הוא אצל עצמו ומשוחד הוא להצדיק מעשיו - עם כל זה כאשר שמעו

את דעתם הברורה של הרבנים הגאונים שליט"א, וגם פרטי המציאות

להשתמש אומר שלא גמרו זו, המלוחים שנתברר בשנה החיטים של

בהם עוד, עד שכאשר הגיע השבוע שלפני שבת הגדול העעל"ט, כבר

היה קשה להשיג מצות שנאפו בבית האופה של סאטמאר העומדת תחת

הנהלת הרב הגאון רבי דוד הכהן ראזענבערג שליט"א, וגם בשאר בתי

אפי' שמשתמשין עם חיטים הגדלים על מי גשמים כמו שנהגו אבותינו

ורבותינו הקדושים זי"ע, דפקו על פתחם ציבור גדול מאוד להמציא להם

וגדלו בלי שום מצות שנאפו מחיטים שאין עליהם שום חשש חלילה,

שינוי מהחיטים שהשתמשו בהם רבותינו הקדושים במשך כל הדורות.

העלמת האמת מהציבוראולם מאידך גיסא כואב הלב מאוד, עד כמה מבלבלים דעת הציבור

ולהונות אנשים תמימי לב, ואספרה נא כמו מה שאירע קודם הפסח,

שנאפו מצות בחנות שקנה בפיו ושאלתו אחד, איש אלי שהתקשר

ועומדת יואל, בקרית הנמצאת בעקעריי' מצה 'מאנסי האופה בבית

תחת בעלותו של ר' עקיבא וויינשטאק נ"י, ולא היה נכתב על הקופסא

המה שהמצות שם כתוב היה רק אריזאנע, מיאמא המה שהמצות

מהודרים ביותר, וסבר לפי תומו שבודאי נלקחו החיטים מאותן מקומות

שרגילים היו אבותינו ורבותינו ליקח מהם לאורך כל הדורות, אולם כעת

לשית יודע ואינו אריזאנע, יאמא מחיטי אופים שמה לו שהיו נתודע

עצות בנפשו היכן לקנות מצות כשרות.

ואמרתי לו שיכול לקנות כאות נפשו כמעט בכל בתי אפיה החרדים,

שבכולם אפו רק מחיטים הגדלים על מי גשמים, ואף בבית האופה דק"ק

פאפא-צעלים לפי הידיעה רוב המצות שנאפו שמה המה מחיטים שנקצרו

בשדות הגדילים על מי גשמים, וגם שמעתי בשם הרב הגאון דומ"ץ פאפא

יאמא בחיטי בסתמא השתמשו לא שלהם האופה בבית כי שליט"א

אריזאנע, ורק כאשר הזמין הקונה חיטים אלו במיוחד, הכינו לו מצות

מחיטים הללו, ושאר כל המצות נאפו מחיטים שגדלו על מי גשמים באופן

המקובל, והמסורה לנו מדור דור. ואם כן יכול לקנות מצות כמעט בכל

בתי האפיה.

מצה, מצות לקיים שרצו אנשים מכמה שמעתי הזה כענין ועכ"פ

אבותיהם אצל שראו ממה שינוי שום בלי חמץ, מאיסור וזהירות

ורבותיהם זי"ע, ונפלו בפח שלא הודיעו על הקופסא מאיזה חטים נעשו

המצות הללו, ועל ידי זה עלתה בידם להעלים מאנשים תמימי לב שלא

היו קונים אותם אם היו יודעים מהיכן מקור מוצא החיטים הללו.

כל בתי אפיה יכתבו על הקופסא: "המצות הללו נאפו אך ורק מחיטים הגדלים על מי גשמים, כמו

שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע"ואחר שעינינו הרואות גודל המכשלה, היוצאת על ידי שבשעת מכירת

המצות אינם מודיעים ללוקח מאיזה חיטים נאפו המצות הנמכרים, ועל

ידי זה כבר נכשלו כמה וכמה להשתמש בפסח עם מצות שנאפו מחיטי

ולהציל ה"י, בעתיד כאלו מכשולות למנוע כדי ולכן אריזאנע, יאמא

להפיץ הרוצים האופה בית בעלי ברשת מליפול לב תמימי אנשים

את מצות שלהם אף בין אנשים שאינם רוצים להשתמש בחיטי יאמא

אריזאנע, הנני מציע שכשם שנהוג בכל בתי אפיה לכתוב על הקופסאות

של המצה, שהמצות כשרים ומהודרים הם, ושמורות משעת קצירה וכו',

כמו כן כדאי להנהיג בהסכמת כל בתי האופה הכשרים, שמהיום והלאה

ידפיסו על הקופסאות של המצות בזה"ל: "המצות הללו נאפו אך ורק

מחיטים שגדלו על מי גשמים כמו שנהגו אבותינו ורבותינו מדור דור",

שהרי מקור מוצא החיטים הוא היסוד והעיקר לכל כשרות המצות, ואם

היסור רעוע אין שום חשיבות לכל ההידורים והחומרות שעושים אחר

כך, ועל ידי שיכתבו מודעה זו על הקופסאות, כל היראים וחרדים לדבר

ה' יקחו רק מאלו המצות, וד"ל.

עלובה עיסה שנחתומה מעיד עליהאמנם כאן הקושיא נשאלת מאליה, דלפי שיטתם שיש הידור גדול

הקופסאות כל על מפרסמים לא מדוע כן אם אריזאנע, יאמא בחיטי

ובמודעות שלהם שהמצות שלהם נאפו מחיטים הגדלים ביאמא אריזאנע,

כדי שידעו כולם איזה מצות הם קונים, אלא על כרחך גם הם בעצמם

יאמא בחיטי מלהשתמש ישראל אמוני שלומי כמה מתרחקים יודעים

אריזאנע, ואם יכתבו על הקופסא מקור מוצא החיטים יקשה להם מאוד

זה, נמנעים מלפרסם פרט ודין גרמא שהם למכור מצות הללו בשוק,

ועלובה עיסה שנחתומה מעיד עליה, ויש בזה הודאת בעל דין עד כמה הם

בעצמים יודעים שנזהרים שלומי אמוני ישראל לבלתי שלוח יד במצות

ניכרת מתוך כי מחשבתם יחד, גם וממון דעת גניבת בזה ויש הללו.

מעשיהם שהמה רוצים למכור מצות הללו גם למי שאינו רוצה להשתמש

בחיטים כאלו על חג הפסח.

בקרב השערוריא שנודעה משעה הזמן כל לאורך שכבר ובאמת

הציבור, והתחילו הרבנים הגאונים שליט"א לעורר את דעת הקהל שלא

להשתמש בחיטים הללו, הפסיקו מלפרסם כלל שיש להם חיטים מיאמא

אריזאנע, ואף אלו שמתחלה כתבו על המודעות שלהם שיש להם 'אריזאנע

מצות', הפסיקו מלפרסם זה במודעותיהם, ועל אף שהרבו לפרסם את

המצות שלהם בכל המכ"ע כידוע, ומנו כי רוכלא כל ההידורים והמעלות

שיש במצות שלהם, אמנם השמיטו פרט זה שהמצות נאפו מחיטי יאמא

אריזאנע, ודין גרמא שנפלו בפח כמה אנשים תמימים שקנו מצות אלו

בלא יודעים, וכיוצ"ב אירע לכמה מורי הוראה שליט"א שנשאלו באמצע

הפסח על מצות שנקנו בחזקת כשרות, ונתודע באמצע הפסח שהחיטים

מקורם מיאמא אריזאנע. ודי בהערה זו לכל מי שעינים לו, לראות להדיא

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

129

ה'ון

ליג

עד כמה נמנעין מלפרסם שהמצות נאפו מחיטי אריזאנע.

ובערב פסח קראו אותי איש עני תם וישר וירא אלקים שקנה מצות

בחנות גראסערי, ולא היה כתוב כלום על הקופסא אודות מקור מוצא

החיטים, אולם לאחר ששמע שבית אופה ההוא משתמש בחיטי יאמא

לו וקנה מצות אחרות, אך רצה לשאול אם מותר אריזאנע הלך מיד

להחזיר את המצות להחנות, או דילמא שמא יש לחוש שיחזור וימכרנו

לאיש אחר ויהיה בזה משום 'לפני עיור לא תתן מכשול' – כך שאל לפי

תומו. ואמרתי לו, שלפי ידיעתי כל החנותים מלאים וגדושים עם מצות

הללו, ואם כן אין בזה משום לפני עיור, כי מאחר שבלאו הכי ישנם מצות

כאלו די והותר שאינם יכולים למוכרם, אין כאן בית מיחוש, כי המצות

שהוא יחזיר אינם לא מעלים ולא מורידין.

לאפרושי מאיסוראאפיה בתי אלו על רמיא שחיובא אלה: מדברינו היוצא תמצית

שמוכרין מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, לכתוב על הקופסא גלוי

לאור שההולכים כדי אריזאנע, יאמא מחיטי נאפו שהמצות ומפורש,

שנאפו מצות מלקנות ונזהרים שליט"א הגאונים הרבנים של פסקם

מחיטים הללו, ידעו להתרחק ממצות אלו, וחלילה לא יקנו אותם בלא

יודעים.

הדפיסו כתבי פלסתרובעוה"ר ירדו מדחי אל דחי, כי בראותם שישראל קדושים מבחינים

ביתם מצות שנאפו בתוך להכניס רצונם ואין אילן, לקלא בין תכלת

באופן המנוגד למסורת אבותינו ורבותינו, הוציאו לאור מכתבי פלסתר

הנקובים בשם 'שגיון לדוד' שנכתבה על ידי קלים וריקים, ויושבי קרנות

וכל איסור, ומחמת מיאוס מחמת מוקצים דבריהם וכל בה, מתענגים

כולה הוצאת שם רע ובזיון תלמיד חכם באופן בזוי מאוד ה"י. וגם שמעתי

שאף בקרב הציבור שלהם נעשה מהומה על שנמכר כתבי פלסתר הללו

בבתי מדרשות שלהם, כי כל מי שיש לו עדיין זיק של יראת שמים נפשו

סולדת מכתיבה שפלה כזו.

הודאת בעל דיןובאמת שכל דבריהם מופרכים מעיקרא עד שאין להיטפל בהם, ואין

בנוגע אחדים פרטים להבהיר ברצוני זה כל עם אך רוח. לדברי קץ

לקונטרס הנ"ל.

הם הדפיסו הללו, פלסתר כתבי שנדפס מקודם ימים איזה חדא,

בעצמם בקול רעש גדול שיש להם מכתב מהרה"צ מבאסטאן שליט"א

אודות הקצירה באריזאנע בימי מרן רביה"ק זי"ע. אך כבר הוכחנו אז

בבירור גמור שאין משם שום סרך ראיה, ואדרבה מדבריו מוכח להדיא

שקצרו אז דוקא במקומות שעד זמן הקצירה יורד שם גשם כרגיל. וראה

זה פלא כי בכתבי פלסתר הללו אכן לא חזרו והדפיסו את המכתב הנ"ל,

יודע היטב להבחין בין יאמא בראותם עד כמה מגוכך הדבר והציבור

אריזאנע לטוסאן אריזאנע. וזה ראיה נוספת עד כמה הם בעצמם יודעים

שאי אפשר להטעות את הציבור בדברי שוא והבל.

מתי הוא 'זמן גידול החיטים'ועוד ברצוני להדגיש כאן נקודה נחוצה מאוד, כי המתירים מביאים

ראיה מהמודעות של קהל יטב לב דסאטמאר שנדפסו במכ"ע 'דער איד',

ובגליון 'המאור' בשנות תשכ"ז – כ"ט כשלקחו החיטים ממדינת אריזאנע,

יורדים שם גשמים כל משך ושם מבואר שמעלת אריזאנע הוא שאין

'זמן גידול החיטים', ומזה רוצים לפשוט שלא זו בלבד שאין יורדים שם

גשמים בשעת הקצירה, רק גם אין גשמים יורדים שם במשך כל ימות

השנה מתחילת הזריעה ועד סופו.

אמנם האמת הוא שזה טעות גדול מאוד, שהם מנסים לבלבל בזה את

הציבור שאינם מכירים סדר ואופן גידול החיטים. דהנה, החיטים נזרעים

בתקופת החורף, אך אין מתחילים לצמוח עד יומי דניסן שאז הניצנים

הארץ. פני על קטנים עשבים צמיחת לראות ומתחילים בארץ, נראו

ו' טפחים, - ה' לגובה עד ליגדל אייר מתחילים הקנים דחודש וביומי

ועדיין לא צומחים בהם החיטים רק הם קנים בעלמא, ורק ביומי דסיון

מתחילים החיטים עצמם לצמוח בתוך השבלים, וזמן גדילתם נמשך כד'

וה' שבועות משעה שהתחילו החיטים לצמוח, עד שקוצרים אותם בימי

תמוז. ונמצא שכל הזמן שהחיטים נמצאים על פני השדה הוא לא יותר

מארבע עד חמש שבועות לערך.

ולפי זה מובן, דמה שכתוב במודעות הנ"ל שאין יורדים גשמים בשעת

'זמן גידול החיטים' הכונה בזה שאינו יורד גשמים בזמן קצר הנ"ל, אבל

אין בזה שום משמעות שאין גשם יורד במשך כל זמן הזריעה, ואדרבה

ממה שנאמר שם שאין יורד גשמים ב'שעת גידול החיטים', מוכח להדיא

שבשאר זמנים אכן יורד גשם, והחיטים גדלים על מי גשמים בלי שום

שינוי מהחיטים שהשתמשו בהם אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע בכל

הדורות, וכל זה ברור למבין בלי שום ספק.

ובאמת כל מה שמצליחים לטשטש בזה את דעת הציבור הוא רק

בשביל שסתם אנשים אינם יודעים הידיעות הנחוצות בסדר גידול החיטים,

ודין גרמא שמתבלבלים מכל מה שאומרים להם, אך מי שהוא בקי קצת

ואדרבה ראיה, התחלת שום מכאן שאין יודע החיטים גדילת בטבע

מנוסח המודעה עוד משמע להיפך, וכמו שכתבנו.

ובעז"ה עוד נשוב לבאר ענין זה וכל המסתעף מזה בארוכה במכתב

המיוחד לזה, ויתברר הדבר באריכות, בראיות שאין עליהם תשובה.

*

וכדבר הזה ממש, הוא מה שתלו עצמם בדברי שו"ת שבט הלוי )סוף

סי' נ'( שכתב וז"ל: כבודו כתב מהשאלה, דהמדובר כאן בחטים שברור

שלא נפלו עליהם גשמים לעולם והם הכי מהודרים, אם כן מצד חימוץ

ותערובת אין מקום לדון כאן עכ"ל. הנה כל בר בי רב הרגיל בספרי

הפוסקים יודע שכאשר הפוסקים העוסקים בהלכות כשרות החיטים לחג

הפסח, מזכירים ענין נפילת גשמים על החיטים, כונתם לנפילת גשמים

לאחר שנתייבשו החיטים וראויים לקצירה, ואין כונתם כלל לומר שלא

נפלו מים על חיטים הללו מתחילת הצמיחה, וכל זה פשוט וברור שאין

מה לפלפל בזה, אולם אפילו לפי דבריהם שמשמעות דבריו הוא שלא

ירדו גשמים על החיטים הללו כלל וכלל, לכל היותר יש לפשוט מכאן

שלקחו חיטים ממקום שאין גשמים יורדים בשעת גידול החיטים עצמם,

דהיינו מזמן שהתחילו החיטים לצמוח בתוך השבלים ועד זמן הקצירה,

כתב שהרי כלל, גשם זו בשדה ירד שלא בזה הכונה שאין ופשיטא

במפורש דמיירי כאן ב'חיטים' שברור שלא נפלו עליהם גשמים וכו'.

וכן הוא במה שמביאים ראיה משו"ת קנין תורה )סי' פ"ג( שמביא

דברי השואל שיש הידור בחיטי אריזאנע מאחר שכמעט אין יורדים שם

גשמים ולפיכך לא שכיח בהו מצומחות ומבוקעות עיי"ש, והנה כי כן, גם

הנידון שם הוא לומר שמאחר שכמעט אין גשמים יורדים שם על החיטים,

לפיכך לא שכיחי בהו מבוקעות או מצומחות, ואף הוא לא נחית כלל אם

החיטים גדלים בלי מי גשמים או לא, רק התייחס למה שנוגע לענין חשש

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

130

ולזה הזכיר שמכיון ששם כמעט אין גשמים מצומחות ומבוקעות לבד,

יורדים על החיטים, לפיכך לא שכיח בהו מצומחות ומבוקעות כיון שלא

ירדו עליהם גשמים. וכל זה ברור ופשוט, ואין מתשובות הללו שום סרך

ראיה להתיר לקיחת חיטים ממקום שאין גדלים שם על מי גשמים כלל,

רק צריכין להשקותן במים מלוחים ולהשתמש בכמה מיני תחבולות עד

שיוציאו תנובתם.

*

וכמה כואב הלב כי אף על פי שכבר אמרנו והודענו דבר זה, עם

כל זה אינם נמנעים מלפרסם פעם אחר פעם כאילו שיש איזה ראיה

שמרן רביה"ק זי"ע הסכים לקצור ביאמא אריזאנע, וכל המטרה בזה הוא

לבלבל דעת הציבור שאינם מבחינים בעומק הדבר, רק כשרואים שנדפס

שקצרו באריזאנע ואין גשמים יורדים שם, מדמים מילתא למילתא אף

שרחוקים המה כרחוק מזרח ממערב, וכבר הבאתי במכתבים הקודמים

אודות רב שנתן כתב לקצב שחנותו מוכר זי"ע המשל ממרן רביה"ק

בשר טריפה, והלה השתמש בזה להראות להקונים כאילו שיש לו כתב

הכשר מרב, והקונים לא טרחו כלל לבדוק מה כתוב בשטר זה, רק היה

זה ועל סמך זה, די להם עצם הדבר שהרב כתב מכתב אודות חנות

המשיכו לקנות נבילה וטריפה רח"ל, ולענינינו מביאים מכתבים מרבנים

ומודעות שנתפרסמו אז, ואף על פי שאין הדברים שייכים לכאן כלל, די

בזה לבלבל את הציבור כאילו שיש בעדותם איזה חיזוק לדבריהם שמרן

רביה"ק זי"ע הסכים לקצור ביאמא אריזאנע.

הממונה מהמומחה קבלו שהם במכתב גם עשו האלו וכדברים

והדפיסו גדול פרסום מזה עשו שמתחלה באריזאנע, הממשלה מטעם

אותו בקונטרס נכרין דברי אמת, כאילו נתבארו בדבריו יסודות חדשים

להיתרא, אמנם כל מי שעינים לו יראה דלא רק שלא סתר מומחה זה

כלום מכל מה שהעלינו, רק אדרבה חיזק את דברינו ביתר שאת וביתר

עז, כאשר ביררנו כל זה באורך בפנים הקונטרס )הרצו"פ(. וגם מכתב זה

מהמומחה שכתב להרבנים המתירים, לא הדפיסו עכשיו בכתבי פלסתר

הנ"ל, מאחר שהבינו כמה מגוכך הדבר להביא משם ראיה להתיר, וידעו

שאם ידפיסו אותם אדרבה התמימי לב יראו ששם המים והקרקע מלוחה,

ונשאר שכבה של מלח לאחר ההשקאה וכו' וכו', ויפתחו עיניהם לראות

ולפיכך הברור, המציאות את מהם ומעלימים אותם מטעים היכן עד

העדיפו שלא להדפיסו, ודי בזה למבין.

דברי המשנה ברורהבאמת כבר הקדמתי שאין ברצוני כלל ליכנס בויכוחים עם כותבי

הכתבי פלסתר, שכל דבריהם בשקר יסודם, אולם מכיון שהפיצו דברי

ראזענבערג דוד רבי המפורסם הגאון הרב על וליצנות ושקר שוא

שליט"א, וישנם תמימי לב שאינם מבחינים בטיב הטענות, לכן אברר

פרט אחד הנוגע לענינינו. דהנה הגאון הנ"ל שליט"א כתב במכתבו בשם

המשנה ברורה, דמכיון שהמים יורדים ונוזלים מן ההרים, לכן מעורב בהם

ולאחר שנתערב עם מים הוא וזה נחשב למי פירות, ממליחת ההרים

ממהר להחמיץ כמבואר בדברי הפוסקים ז"ל עכת"ד.

ועל זה קפצו הני אינשי דלא מעלי, באומרם שלא נמצא משנה ברורה

כזה, וכאילו הגאון הנ"ל שליט"א המציא ח"ו דבר זה מדעתו, והיושבי

קרנות שמחים על זה כמוצא שלל רב, וזה נחשב להם כגולת הכותרת

דף השער שלהם על זה עד שהדפיסו פלסתר שלהם, הכתבי כל של

שהגאון הנ"ל "האט פארבריצירט א משנה ברורה", אמנם האמת יורה

דרכו שכונת הגאון הנ"ל שליט"א היה עפי"ד המשנה ברורה )סי' תס"ב

ס"ק כ"ד( שכתב וז"ל: מלח של ים דכמים דמי, אבל במלח שחופרין מן

הקרקע, מצדדים כמה אחרונים דאינן בכלל מים אלא הם כמי פירות

דאינן מחמיצין עכ"ל. ועל זה כתב הג"ר דוד שליט"א דה"ה מלח הנמצא

בהרים לא עדיפי ממלח הנמצא בקרקע, וגם להם יש הדין של מי פירות.

ובאמת שכן מבואר להדיא בדברי המשנה ברורה במקום אחר, שכתב

שרי, ותיקא וז"ל: הריטב"א בשם תס"ג( )סי' הלכה בביאור בעצמו

ואוקימנא במשחא ומילחא, ומשום דמי פירות אין מחמיצין יש אומרים

שזהו במלח הנחצב מן ההר, אבל מלח הנעשה מן המים הרי הוא כמים ואסור, ויש אומרים שאפילו מלח הנחצב מן ההר גם הוא ניתך למים וכו'

עיי"ש. הרי מבואר להדיא מדבריו, דמלח הנחצב מן ההר, יש לו דין אחד

עם מלח הנחצב מן הקרקע, ואם כן מכיון שהמים הללו נוזלים ויורדים

מן ההר, הרי מעורב בהן ממליחות ההר שיש לו דין מי פירות הממהר

להחמיץ כשהוא ביחד עם מים, ושפתי הגאון הנ"ל שליט"א ברור מיללו.

ים המלח סמוך ליאמא אריזאנעשמפרסמים הבל בדברי להיטפל וכלימה בושה שזה אומנם והאף

אנשים קלים וריקים שלא קראו ולא שנו, וכותבים על ת"ח מופלג כהג"ר

עם אך עצמו, מדעת ברורה דברי המשנה מייצר דוד שליט"א שהוא

כל זה ראינו לנכון לכתוב זה כדי להוציא מלבן של תמימי לב שאינם

בקיאים בטיב הענין. ובאמת שמעז יצא מתוק, כי על ידי שהם התחילו

ומפות, תמונות בצירוף המציאות ונתפרסם נתגלה בזה, רעש לעשות

שישנו שמה ים המלח, ופרט זה עדיין לא נתפרסם כל כך עד עכשיו,

וכמובן שנתוספה על ידי זה ריעותא נוספת על החיטים הגדלים במקום

כזה.

וישנם השואלים דהלא גם בארץ ישראל נמצא ים המלח, ולא שמענו

ולא ראינו שיהיה אסור לקצור חיטים הגדלים סמוך לים המלח לצורך

חג הפסח, אמנם לא מחכמה שאלו זאת, שזהו דבר פשוט שבמקומות

שגשמים יורדים שם, והחיטים גדלים על מי גשמים טבעיים אין בהם כל

כדי ביאמא אריזאנע שמשתמשים במים אלו הללו, משא"כ החששות

להשקות את השדות. ועוד, שבארץ ישראל גשמים יורדים, והגשם שוטף

שאין אריזאנע ביאמא אבל שבקרקע, והמלח הפסולת כל את היטב

גשמים יורדים שם, ומשקים השדות עם מים מלוחים, הרי נשאר הכל על

מכונו, ובעז"ה עוד נחזור פרשתא דא, ועוד חזון למועד.

מחאה על דברי בוז וקלוןעוד אחת אדברה במה שהרבו לשפוך דברי בוז וקלון על הרב הגאון

לו ויש שלו, היא אפיה שהבית כאילו שליט"א, ראזענבערג דוד רבי

כידוע, שחר להם אין הללו שהדברים האפיה, בבית כספיות נגיעות

ואדרבה הנמצא בכל העולם בית אופה שמנהל שלו אין לו שום הרווחת

ממון בעולם מריבוי המכירה, וכל התשלומים שמקבל הרב הגאון מו"ה

חייו כדי קצובה הוא שכירות ראזענבערג שליט"א מבית האופה, דוד

כידוע ליודעים, שאינה תלויה כלל במספר כמות המצות שהוא מוכר,

וכל כונתו במסירות נפש והתאמצות עד אין קץ במשך כל אלו השנים

הוא למען כבוד שמים, שיהיה לבני ישראל מצות כשרים לחג הפסח,

וזמנו ברוב חדשי השנה באופן ועתו כוחותיו זה הוא משקיע כל ועל

יוצא מן הכלל, וכל מי שרואה נכוחה יבין ויראה שאין לך הידור גדול

מזו, שמנהל בית האופה אין לו שום נגיעה כספית בבית האופה, ואיננו

משוחד כשנוגע להידור וכשרות המצות.

שליט"א, דוד הג"ר של וחיליה גובריה רב ידוע הלא דין, מן ובר

שהוא גאון מופלג ומפורסם חובר חיבורים מחוכמים, שכבר פקיע שמיה

בעולם התורה וההוראה, והוא כדאי לעצמו להורות הוראה, ולקבוע סדרי

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

131

ה'ון

ליג

תהלוכות בית האופה. ופוק חזי מאן גברא רבא קמסהיד עליה ה"ה פוסק

הדור מרן הגאון בעל מנחת יצחק זצ"ל שכתב בהסכמתו לשו"ת מנחת

דוד וז"ל: הנה זה זמן רב אשר מכיר אני את הרה"ג חו"ב טובא יו"ש

מוה"ר דוד הכהן ראזענבערג שליט"א מברוקלין וכו' וראיתי כי יורד הוא

ולברר הלכה ויודע לפלפל בדברי הש"ס והפוסקים לעומקו של הלכה,

למעשה, ועכשיו שלח לי איזה כרכים עם חדושיו להלכה למעשה בענינים

העומדים על הפרק, וראיתי את אשר כתוב עלי ספר בירור כמה ענינים

בהשכל ודעת תורה וכו' ורבים ילכו לאורו, ויורה להם הדרך ילכו בה עד

כי יבוא לציון גואל צדק בב"א, עכ"ל.

אולם בנוסף לזה, זכה בית האופה לעמוד תחת השגחתו התמידית

פריעדמאן מנשה חיים ישראל רבי המפורסם הצדיק הגאון כ"ק של

מסדר ופרט פרט כל על בעצמו שמפקח סאטמאר, ראב"ד שליט"א

האפיה, ושואלין אותו כל דבר כקטון כגדול. ובנוסף לזה עוד שולח מידי

שבוע בשבוע את בנו הרב הגאון המפורסם ר' לייבוש שליט"א דומ"צ

הוראותיו פי על נעשה דקהלתינו, לפקח על עסק האפיה שיהיה הכל

על צד היותר טוב, וגם כ"ק אדמו"ר מסאטמאר שליט"א מבקר שם מדי

שבוע בשבוע, ובמשך כל חדשי החורף בית האופה פתוח מדי יום ביומו

כבר שליט"א ומפורסמים חשובים רבנים והרבה ומבקש, שואל לכל

אופים שם במשך עשרות בשנים ביחד עם אנשי קהלתם, לשביעת רצון

יראי ה'. ואינו מובן כלל היאך יכולים להוציא כתבי פלסתר על ת"ח

וגדול בתורה ויראת שמים כהגאון הנ"ל שליט"א.

*

הרבנים מאת מכתבים שני הנ"ל פלסתר בכתבי נתפרסמו עוד

הלוי שבט אב"ד שליט"א וואזנער בנציון רבי הרה"ג ה"ה הגאונים

במאנסי נ.י., והרה"ג רבי ישראל צבי ברוידא שליט"א רב דקהל שערי

אורה, ועורכי כתבי פלסתר הנ"ל העמידו את מכתביהם לבסוף, כהדין

גרמיזא הבאה לאחרונה, ואין כאן המקום להאריך ולהשיב על הפרטים

שנזכרו במכתבים הנ"ל, ובעז"ה עוד אחזור פרשתא דא, במכתב מפורט

שאכתוב אל מע"כ הרבנים הנ"ל שליט"א, להוכיח עד כמה שגו ברואה.

אך נקודה אחת אזכיר כאן, כי מכתב הרה"ג אב"ד שבט הלוי שליט"א

מיועדת אלי, אמנם לאמיתו של דבר שלא שלח מכתב זה לידי כלל, לא

באופן אישי ולא על ידי פעקס וכו', ונתפרסם רק בהכתבי פלסתר הנ"ל,

ולא זו בלבד אלא שכתב בזה"ל: "ובפרט שגם מע"כ ביקש והפציר בי

כמה וכמה פעמים" עכ"ל, במקום שלא דיברתי עמו אפילו פעם אחת,

וד"ל.

צריכים לעשות כל טצדקי לאפרושי מאיסוראוהנה, לאחר חג הפסח התקשר עמי הגה"צ רבי שמחה ישראל בלום

שליט"א אב"ד תולדות רפאל קאשוי ואמר לי שצריכין ליתן שבח והודיה

שנאפו מצות מאכילת ישראל אלפי רבבות ניצלו שבעז"ה להשי"ת

מחיטי יאמא אריזאנע, וגם זכינו לראות במו עינינו עד כמה נשמרים

בשמירה עליונה מן השמים, כאשר הולכין בדרך הסלולה לנו מפי הצדיקים

הקודמים זי"ע, כי אותם שנטו מני הדרך וחידשו להם דרך חדש בקצירת

ביאמא שקצרו שהאנשים גם ומה מאוד, חמור באופן נכשלו חיטים,

אריזאנע מזלזלים בצדיקים הקודמים, ובאים להטיל מום בקדשים כאילו

שהם לא היו יודעים ומכוונים כראוי להאכיל לבני ישראל מצות כשרים

ומהודרים לחג הפסח רח"ל מהאי דעתא, ואדרבה נהפוך הוא כי בעוה"ר

נכשלו המה באופן חמור מאוד, ובפרט לאחר שבשנה זו נתברר באופן

ברור וגלוי שאי אפשר להכחישו, שהמים שבנהר קאלאראדא שמשקים

ממנו את השדות ביאמא אריזאנע מלוחים הם, ומשאירים שכבה של

מלח על הקרקע לאחר ההשקאה, וכן הקרקע מלוחה היא וכו' וכל זה

נתברר ונתאמת בלי להשאיר צל של ספק, ואם כן זה מחסדי השי"ת

עלינו שזיכנו לעורר את בני ישראל שינזרו עצמם מחיטים פסולים הללו.

אמנם לעומת זה עורר הגה"צ הנ"ל שליט"א, שעיקר פרסום הדברים

בקרב הציבור, הרי נעשה על ידי ה'ביילאגע' שפרסמנו בעיתון החרדי

'דער איד', ועל ידי זה הגיעו הדברים לרבבות שלומי אמוני ישראל בכל

נמצאים שעדיין בחשבון, ליקח צריכים גיסא מאידך אך כולו. העולם

גדר בעדם שלא ובני תורה, שגדרו ה' יראי גדול של במחנינו ציבור

להכניס בביתם שום עיתון יהיה מה שיהיה, ודין גרמא שלא הגיעו להם

כל פרטי הדברים, ועד היכן חמור הדבר של השתמשות בחיטי יאמא

אריזאנע לחג הפסח, ואכן שמועה שמענו מכמה אנשים שנכשלו בשביל

זה באכילת מצות הללו בחג הפסח.

וסיפר הגה"צ הנ"ל, שהיה מעשה בבן תורה אחד הי"ו, שבסוף החג

היה לו מחסור במצות, ולפיכך השתמש ביום אחרון של פסח במצות

שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, והרגיש בהם טעם של מלח וכאב לו מאוד

הדבר. וכן אירע בבית אחד שכאשר אכלו הכזיתים בליל התקדש חג

הרגישו בני הבית שישנו טעם מלח במצה, וגם הם לא ידעו מעיקרא

עד כמה חמור הדבר, וכאשר יסופר באריכות במכתב אשר שלח ידו

שנית הגה"צ הנ"ל לבאר בכל פרטי המציאות וההלכה של חיטי יאמא

אריזאנע, ועומד להופיע בעז"ה בקרוב.

ולפיכך עורר הגה"צ הנ"ל שליט"א כי אם ח"ו ימשיכו בשנה הבעל"ט

להשתמש בחיטים הללו, חיובא רמיא לפרסם בעז"ה בכל היכולת ובכל

האופנים האפשריות, שאין להשתמש במצות כאלו, ולא ינוחו ולא ישקוטו

עד שנזכה להביא ידיעה זו בלשון הקודש ובשפת אידיש לכל בית יהודי,

עד שידעו כולם מקטן ועד גדול חומר הדבר.

ובנוסף לזה הציע הגה"צ הנ"ל דכדי למנוע כמה מהמכשולות שאירעו

בשנה זו על ידי שקנו מצות בבתי אפיה שמוכרים מצות שנאפו מחיטי

'מפרסמין עושי מצוה', לפרסם יאמא אריזאנע, לכן מן הנכון בבחינת

בעז"ה רשימה מפורטת מכל הבתי אפיה שאופים מצות לאחב"י המדקדקים

בכשרות, ומשתמשין אך ורק בחיטים מהודרים שגדלים על מי גשמים

על דרך שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, ולעומת זה לפרסם גם

שמות הבתי אפייה שמשתמשין בחיטי יאמא אריזאנע, ובעז"ה יהיה בזה

תועלת גדול להציל נפשות בני ישראל מלהיכשל באיסורים חמורים ה"י,

דזה ברור כי שום יהודי אשר יראת ה' נוגעת בלבבו אין ברצונו ליקח

מצות שגדולי התורה והיראה אשר אלפי ישראל הולכים לאורם אומרים

הקודמים הצדיקים רבותינו על לעז גם שמוציאים ומה לאוכלם, שלא

האמיתיים זי"ע, כאילו שהם לא הידרו ח"ו אחר מצות מהודרים שלפי

שיטת המחבר הם אסורים, וצריכים לברוח ממחשבה זו כבורח מהאש

הבוער, וכל היראים את דבר ה' בודאי שיקחו רק מצות כאלו שהשתמשו

בהם אבותיו ורבותינו מדור דור זי"ע, עכת"ד הגה"צ הנ"ל שליט"א.

אמנם תקותינו חזקה שלא יגיעו הדברים לידי כך, וילמדו תועים בינה,

ומודים דרבנן היינו שבחייהו, ולא ימשיכו לקצור ביאמא אריזאנע, רק

במקומות שגדילים על מי גשמים כמו שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים

זי"ע במשך כל הדורות.

אל נא אחי תרעווטרם אכלה את דברי, יהיו נא דברי לרצון לפני כל קהל עדת ישראל

שנתגדלו בדרך הסלולה לנו מאבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, ומיום עומדם

על דעתם השרישו בהם התבטלות והכנעה לפני הצדיקים הקודמים זי"ע,

וכל משאת נפשם הוא להידבק בדרכיהם וללכת באורחותיהם המביאים

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

132

את האדם לחיי אושר בעולם הזה ובעולם הבא, ובטוחים על ידי זה מכל

מכשול, אליכם אישים אקרא, סורו נא מלהשתמש בחיטי יאמא אריזאנע,

אשר אף בלעדי כל החששות החמורות הכרוכים בהם, לאחר שנתברר

בלי שום ספק שהמים ביאמא אריזאנע מלוחים המה, ומשאירים אחריהם

שכבה של מלח בהשדה לאחר ההשקאה, וגם הקרקע מלוחה היא, ומי

יודע איזה חששות נוספות עוד יתגלו בהמשך הזמן, אודות התחבולות

וקעמיקעלס כוחות איזה והן והזריעה, הגידול לצורך שמשתמשים שם

נרגשים בחיטים הללו ובמצות שנאפו בהם, הלא עצם הדבר ליקח חיטים

הגדלים באופן שלא היה למראה עיני אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע

ולא סמכו ידיהם עליהם לאשר ולקיים כי הם כשרים ומהודרים על פי

דין תוה"ק, הוא נטיה חמורה מדרך שקבלנו מאבותינו, וסופו מי ישורנה.

והתמיה הולכת וגוברת, הלא תלי"ת הארץ היא רחבת ידים, וברחבי

מן המהדרים ואף ולרבבות, לאלפים חטים שדות למצוא יש המדינה

המהדרים והמדקדקים ביותר, הלא הארץ לפניהם, ויכולים לחזור ולחפש

כאות נפשם אחר שדה מהודרת שאין בה חיטים מצומחות ומבוקעות,

ותלי"ת שכך עושים הבתי אפייה המשתמשים בחיטים הגדלים על מי

גשמים, שאינם משועבדים לשום שדה, רק מדי שנה בשנה הולכים לתור

חיטים מהודרים הראויים למהדרים את הארץ עד שמוצאים שדה עם

או מבוקעות שום בהם שאין ביותר, במצות המדקדקים המהדרים מן

מצומחות. ואם כן מדוע יסתכנו בחששות חמורות בשעה שיש שלחן ערוך

לפניהם של חיטים מהודרים ביותר שאין לעליהם שום חשש.

ובהיותינו בזה, נזכיר בקצרה מה שהודגש מכבר בחיבורינו הקודמים,

שעצם הדבר שהמה אחזו בחיטי יאמא אריזאנע, ורוצים להביא משמה

חיטים בכל מחיר, זה גופא עלול להביא לידי מכשולות עצומות. שהרי

וישנם שוות, השדות כל שלאו הקצירה במלאכת העוסקים לכל ידוע

שדות המהודרים יותר, וישנם המהודרים פחות, וישנם שדות שאף נמצא

בהם ריעותות חמורות. והנה, אותם בתי אפיה שלא שיעבדו עצמם ליקח

שדה ולמצוא הארץ את מלתור מניעה להם אין מיוחד, מקום מאיזה

אותם שלפי כן לא ומהדרים במצות, אך למדקדקים הראויה מהודרת

רק ליקח ירצו תמיד הרי אריזאנע, ביאמא רק לקצור צריכים דעתם

משם, ובהכרח נמנעים על ידי זה מלהדר אחר שדה הראויה ביותר.

יכולים ליקח מכל זו בלבד, אלא שאף ביאמא אריזאנע אינם ולא

וגם השבלים, כל נפלו שכבר שדות שם שיש שם הנמצאות השדות

מאלו השדות שיכולים לקצור, הם משעובדים ליקח משדה מסויימת לבד,

'ספרינקלד' ידי 'איריגעישאן' על שהרי בכל השדות באריזאנע עושים

או 'פלאדעד' כל משך זמן גידול החיטים, ורק באותה שדה שהם לוקחים

משם חיטים, מפסיקין את האיריגעישאן כמו ד' שבועות קודם הקצירה,

ליקח רוצים שהם שדה באותה רק זה לעשות יכולים שהם וכמובן

משך כל 'איריגעישאן' לעשות ממשיכות השדות ושאר חיטים משם

זמן גידול החיטים, ולפיכך, אם יארע ריעותא בשדה זו לאחר כך, כבר

זו, ויצטרכו להשתמש עם היתירים שונים הם משועבדים ליקח משדה

ומשונים כדי להכשיר את החיטים.

וכבר אירע שם כמה פעמים שהיו שאלות חמורות על החיטים לאחר

שכאשר גרם וזה מאוד גדול חום היה פעם כי ההשקאה, שהפסיקו

באו לקצור את השדה כבר לא היו החיטים צריכים לקרקע כלל, והיה

בזה שאלה חמורה משום הטל הנופל על החיטים, וגם שעל ידי זה לא

שכבר לאחר שנקצרו כיון קצירה, משעת לשמירה החיטים נחשבים

נתייבשו לגמרי ממש, וגם אירע שירד שם גשם דק לאיזה רגעים שאינו

נרשם בהרעקארדס של הממשלה, וזה יכול להחמיץ את החיטים, וכמו

כן אירע שהיו שבלים שנפלו ונשרו לתוך המים כשמלאו את השדות

בפעם האחרונה ומהאי טעמא חדלו מלקצור בשדות שמשקין אותם על

ידי 'פלאדעד איריגעישאן', וחידשו בשנה זו לקצור בשדה שמשקין שם

'ספרינקלד איריגעישאן', ובכל אלו הפעמים השתמשו בהיתרים דחוקים

מאוד כדי להכשיר את החיטים שלהם, וכאן הבן שואל, הכי בשביל זה

צריכים ליסע ליאמא אריזאנע, כדי שלבסוף ישארו עם חיטים שבודאי

לא היו לוקחים אותם לכתחלה אם היו גדלים במקום אחר בעולם. ולכל

זה לא הגיעו רק בשביל שהם מתעקשים ליקח מיאמא אריזאנע דוקא,

ולכן צריכים ליכנס בכל ההיתרים הדחוקים הללו.

ומי שעינים לו הלא יראה מכל זה, כי לא הועילו המתחכמים כלום

במה שנטו מדרך שגבלו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, רק אדרבה,

החששות החמורות שנתגלו בחיטי יאמא אריזאנע מעידים כמאה עדים,

שלא בחכמתו ומשתמש לעצמו, במה ובונה שהולך למי לו אוי כי

כדת, לילך בדרך חדש אשר לא ידעוהו ראשונים, אשר כל דרכו זרועה

קמשונים, ומתקיים בהם מאמר הכתוב )ירמיה ב יג( 'כי שתים רעות עשה

עמי, אותי עזבו מקור מים חיים, לחצב להם בארות בארות נשברים אשר

לא יכילו המים', הלא תלי"ת יש מספיק מקומות שיכולים לקצור בהם

ורבותינו חיטים מהודרים שגדילים על מי גשמים כמו שנהגו אבותינו

הקדושים זי"ע, ומדוע נכניס עצמינו לשאלות חמורות כאלו.

תר"צ( סימן חיים )אורח ז"ל יוסף הבית רבינו לשון בזה ואעתיק

שהביא בשם הריב"ש ז"ל, וז"ל: רואה אני דבריך טובים ונכונים, שאפילו

בעסקי העולם כל משכיל בוחר לנפשו הדרך היותר בטוח והמשומר מכל

נזק ומכשול, ואפילו באפשר רחוק, על אחת כמה וכמה שיש לנו לעשות

כן בדרכי התורה והמצות שהם כבשונו של עולם, ואיך נניח הדרך אשר

דרכו בה רבותינו הקדושים ונכניס עצמינו במקום צר ובמשעול הכרמים,

עכ"ל.

אסור להתחכם על דרך אבותינוורבותינו הקדושים אף להחמיר

ובהיותי עסוק בימים אלו בסידור מכתב זה, נפל ברעיוני בשבת קודש

הפרשה, בתחילת קודש מקראי סמיכות לפרש העעל"ט קדושים פר'

שנסמכו אהדדי שלש פסוקים שלכאורה אין להם קשר זה לזה, דמתחלה

בא הפסוק 'קדושים תהיו' הנדרש לענין קדש עצמך במותר לך, ואחר כך

אמרה תורה 'איש אמו ואביו תיראו', ולאחריה באה אזהרת השבת 'ואת

שבתותי תשמורו', וצ"ב.

ואמרתי לפרש בדרך תוכחת מוסר הנוגע לענינינו, דהנה בעוה"ר קמו

כת אנשים שכדי לפאר ולהלל מעשי ידיהם, באים להטיל מום בקדשים,

זי"ע, כאילו שהם אכלו בפסח מצות ומערערים על רבותינו הקדמונים

לך ואין וכו', צדקה המעיל על רק וסמכו המחבר, לדעת חמץ שהם

הוצאת לעז גדולה מזו על כל הרבנים הגאונים הצדיקים שבדור שלפנינו

ובראשם מרן רביה"ק זי"ע, שהיו עיניו פקוחות על כל סדר קצירת החיטים

בקהילתו, והכל היה נעשה בהוראת פיו, ואתו עמו שיירי כנסת הגדולה

רבנים גדולים ומפורסמים מדור הישן שעסקו גם המה בקצירת חיטים

לחג הפסח, ובתוכם הגאוה"צ משאפראן, פאפא, הגר"מ ביק, סאדאוונא

פריימאן, הגר"מ וואיסידלאוו, טעמעשוואר, סאמבאטהעל, לאנדסבערג,

ניישלאס אבדק"ק שיכון סקווירא, זכרון צדיקים לברכה, שכל אלו היו

והביאו עמהם משארית הפליטה שנתקבצו הנה מכל ארצות אירופא,

מסורת אבותיהם ממדינות רוסלאנד, פוילן, אונגארן, גאליציע, וכולם נהגו

לקצור חיטים בזמן המקובל כשעמד הליחות במספר 14, וכן היה הקבלה

גם אצל יוצאי ליטא, הגר"מ פיינשטיין זצ"ל וראשי ישיבות ותלמידיהון,

ומחיטים הללו אפו מצות במשך עשרות בשנים בבית האופה שעמדה

וגם בבתי אפיה של קערעסטיר, זי"ע, תחת סמכותו של מרן רביה"ק

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

133

ה'ון

ליג

פוילישע, שאץ, פאפא-צעהלים, ועוד ועוד, לפי הוראת רבותיהם הגאוה"צ

זצ"ל.

והבל יפצה פי האומרים שהגאוה"צ הנ"ל לא יכלו לקצור את החיטים

בזמן מוקדם, מאחר שהם קצרו כמות גדול של חיטים לכל הקהל הקודש,

וישנם כמה קישויים בקצירה מוקדמת, ולכן לא היה אפשר להם לקצור

בכל לעצמם החמירו הנ"ל הרבנים דהרי אינו, זה אך מוקדם. בזמן

מהחיטים לוקחים היו לא הכי בלאו מהם וכמה והדקדוקים, החומרות

המיוחדים לציבור, רק תלשו עבורם את השבלים ביד, ואם כן פשיטא

שמעט החיטים שתלשו בנפרד לצורך עצמם היו יכולים לתלוש גם בזמן

השדה אל באו זצ"ל שהרבנים אירע שלפעמים ובפרט קצת. מוקדם

לקצור וראו שהחיטים עדיין עומדים בליחות מס' 16 או למעלה מזה, ואז

עזבו הרבנים זצ"ל את השדה, ובאו בחזרה ביום אחר לראות אם כבר

הרבנים שיקצרו אירע לא מעולם אך לקצירה, ראויים החיטים נעשו

לעצמם לפני שקצרו עבור כל הציבור, על אף שבלאו הכי היו נמצאים

על השדות ויושבים וממתינים עד שיהיו החיטים ראויים לקצירה. ואם כן,

אם איתא שיש שמץ אמת בטענתם שהחיטים שנהגו אבותינו ורבותינו

לקצור המה בגדר חמץ לפי דעת המחבר, היעלה על הדעת כי הרבנים

הגאונים זצ"ל לא היו יכולים בזמן שהותם על פני השדות לתלוש קצת

חיטים עבור צרכם הפרטי כדי שלא יצטרכו לאכול חיטים החמוצים לפי

דעת המחבר.

שליט"א גרינוואלד אהרן רבי הגאון הרב זו, נקודה לבאר והטיב

דומ"ץ פאפא שכתב בהסכמה לספרינו האשל ברמה )קצירת חיטים ח"א(

אבד"ק סופר שליט"א מוהר"ר משה הרה"ג מידידי ש"ב וז"ל: שמעתי

תולדות יעקב ירושלים עיה"ק ת"ו שהיה רגיל לנסוע ביחד הרבה שנים

עם אאמו"ר זי"ע עוד מבראשית השנים בתחילת בואו לאמעריקא, והיה

כמה פעמים שבאו לשדה שיש קצת ליחות, אז תיכף ברחו מזה השדה,

אפילו שהיו צריכים לטרוח בטרחא דגופא ולנסוע ממקום למקום לחפש

שדה אחרת, ולפעמים נסעו כמה ימים עד שמצאו שדה טובה, לא לקחו

משדה שיש קצת ליחות, כל זמן שלא היה עדיין יבש כנצרך.

והנה שמעתי שיש אנשים שאומרים דווקא לרבים אי אפשר לקצור

מקודם, אבל יחיד שרוצה להדר לקצור ולייבשם, יש בזה איזה הידור, הנה

אאמו"ר זצ"ל הידר ליקצור ביד ולא בהקאמביין מאשין, וכן היו לו כמה

חומרות והידורים, והיה מביא שקו לביתו ולא היה מניחין אותו בבית

לרבים שקצרו קודם לקצור להדר ובאפשרותו ביכולתו והיה האוצר,

ולייבשם, אעפ"כ לא קצר מקודם, רק באותו יום ובאותו שדה כשקצרו

לבית האופה דקהילתינו קצר לעצמו, ואילו היה בזה איזה הידור בוודאי

היה מהדר אחר זאת עכ"ל.

משמי' רע"ו( דף )ח"א, ברמה האשל בספרי זה ענין הבאתי וכן

דהגה"צ רבי משה ניישלאס זצ"ל שעבור הרה"ק מסקווירא זצ"ל קצרו

ומעולם סקווירא, ניו להעיר בשכינות שהיתה קטנה בשדה בפרטיות

לא קצרו כשהיה הליחות במספר 15 ולמעלה עיי"ש. ועל כרחך מדלא

נהגו כל הנך גדולים וצדיקים לקצור עבור עצמם בזמן מוקדם, זה הוכחה

גמורה שלא היה הקצירה המוקדמת נחשב בעיניהם כהידור כלל, ואם

כן ברור ופשוט שאין שום מקום וענין להדר בענין כזה, שלפי מסורת

אבותינו ורבותינו זצ"ל אין בה שום חשיבות והידור מצוה.

ואכן רואים כי כל זמן שהצדיקים הנ"ל היו עמנו עלי אדמות, והמשיכו

את המסורת של הדורות הקודמים, לא הרהיב שום אחד בנפשו להעלות

על דעתו שיתכן לעשות שינויים ח"ו בסדר קצירת החיטים, רק הלכו

שום בלי המקובל בזמן החיטים את וקצרו הצאן בעקבי בתמימות

התחכמות ופלפולים של הבל.

אמנם בעוה"ר המה הלכו למנוחות ואותנו עזבו לאנחות, ולעת כזאת

שמה ואומרים אנשים שבאים כך, כל שפל למצב לדאבונינו הגענו

רק הוא השנים, כל במשך שלהם בחיטים השתמשו ישראל שגדולי

החיטים אלו כל המחבר דעת לפי כי הדחק, שעת אז שהיה בשביל

שהשתמשו בהם במשך כל הדורות חמוצים היו לפי דעת המחבר, והגיעו

במכ"ע מלכתוב לפ"ק תשס"ז בשנת התביישו שלא כזו שפלות לידי

הנאסר 'דער בלאט', כי בשנה זו נתחדש הידור נפלא, שעדיין לא היה

מימות שיצאו אבותינו ממצרים, והוסיפו לעשות חשבון מדויק שבשנת

ב' אלפים תמ"ח צוה הקב"ה לאכול מצות, ולאחר 3,309 שנים, קיבלו

הידור וחומרא חדשה על ידי לקיחת ה'אריזאנע ווייץ'. וגם אומרים בריש

גלי בלי שום בושה שבכל השנים הי' להם שעת הדחק והשתמשו במצות

שלפי שיטת המחבר הם חמץ רח"ל, את מי חרפו ואת מי גדפו והרימו

יד על קדושי עליון שרפי מעלה, נביאי ה', תנאים ואמוראים, רבותינו

הגאונים הראשונים והאחרונים ז"ל, עם תלמידי הבעשטה"ק זי"ע, לכולם

לא היו מצות מהודרים כאלו, וחוץ מזה הוא גם טפשות גדולה, דהכי הם

לא היו יכולים להמציא המצאה נפלאה זו שיכולים לילך ולקצור חיטים

בארץ ציה וערבה שאין גשמים יורדים שם, רק אנו נבערי דעת, החיים

בדור יתום ושפל הצלחנו להתחכם על אבותינו ולהגיע למצות מהורדים

שלא היו מעולם, הלא הדברים הללו בוטים כמדקרות חרב בלב כל יראי

ה', ואוי לנו שכך עלתה בימינו.

אמנם תלי"ת כי בדור השפל הזה זכינו ברוב רחמי וחסדי השי"ת,

לראות עין בעין שאדרבה כל אלו שקיבלו הערעור על מנהג אבותינו

ורבותינו הקדושים זי"ע, נכשלו הם עצמם באיסורי חמץ רח"ל, וההולכים

בדרך אבותינו הקדושים הולכים לבטח דרכם, ומקיימים מצות חג הפסח

בהכשר ויתרון כמימים ימימה.

ובהיותי בזה אשפוך מר שיחי גם על מה שהיה נדפס בגליון 'שלחן

מלכים' )פר' מצורע — ודרשו חז"ל מוציא רע( והיה כתוב שם דברים על

רבותינו הקדושים זי"ע שהיו צריכין לקרוע עליהם, ולכל זה מגיעין על ידי

שמתחילין להתחכם על רבותינו הקדושים זי"ע שרפי מעלה, ובעז"ה עוד

אשוב לבאר ענין זה בארוכה במכתב מיוחד, ועוד חזון למועד.

ובזה יתבארו המשך הפסוקים, ונקדים מה שכתב מרן החתם סופר

זצ"ל )ה"כ( עה"פ איש אמו ואביו תיראו ואת שבתותי תשמורו וזה לשונו:

י''ל רמז למשחז''ל בפ' מקום שנהגו 'בני בישן נהגו דלא הוה אזלו מצור

לצידן בע''ש, ואתו בנייהו קמי' דר' יוחנן, ואמרו אבותינו הוה אפשר להו,

אנן לא אפשר לן, ואסר להו ר' יוחנן משום כבר קבלו אבותיכם, וכתיב

אל תטוש תורת אמך' ע''ש. ונראה לי רבותא קמ''ל, אפי' בענין שביתה

למימר דאיכא עליהם, הוה קבלת אבותיהם קבלה ממש שקיבלו דלא

בעניני אמינא והוה בשוקי, איכא בטלני וכמה להו, הוה לא מלאכה

שביתה לא שייך אל תיטוש תורת אמך, קמ''ל. והיינו 'איש אמו ואביו

תיראו', דהרי לעיל מיני' מיירי קרא 'קדושים תהיו קדש עצמך במותר

לך', ואמר, לא לבד מה שקבלת על עצמך, אלא אפי' 'איש אמו ואביו

תיראו' לקיים מה שקיבלו הם על עצמן, ולא לבד בשארי דברים אלא

אפי' 'את שבתותי תשמורו' מה שהוא רק ענין שביתה וביטול מלאכה

נמי ישמרו קבלת אבותם עכל"ק.

ועל פי דרכו בקודש של החת"ם סופר זי"ע, שהפסוקים דהכא מיירי

שלא לשנות ממסורת אבותינו ורבותינו, נפרש סמיכות הפסוקים קדושים

תהיו וכו' איש אמו ואביו וכו', דהנה הפסוק 'קדושים תהיו' בא לומר

שחייב כל איש יהודי לקדש עצמו במותר לו כמו שהאריך בזה הרמב"ן

בקדושה ולהרבות וסייגים, גדרים להוסיף רמיא שחיובא והיינו ז"ל,

וטהרה כל אחד ואחד כפי השגת ידו, ואם כן יתכן שיהיו אנשים אשר

בבואם לקדש עצמם ולהוסיף חומרות וגדרים, ירצו להתחכם על אבותיהם

הקדושים, ולהחמיר באופנים חדשים שהם נגד קבלתינו ומסורתינו, ולכן

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

134

תיכף לזה מסמיך הפסוק ואומר 'איש אמו ואביו תיראו', שאף על פי

שאמרתי לך להחמיר ולהתקדש ולהוסיף גדרים וסייגים כפי אשר תשיג

ידך, עם כל זה צריך שתדע כי חלילה שיהיו החומרות שלך בנויים על

והקבלה שקבלת מאבותיך הקדושים, יסוד שתתחכם על דרך המסורה

רק אף על פי שצריך אתה להחמיר על עצמך, 'איש אמו ואביו תיראו'

ולא תתחכם ומורא מקדושת אבותיך הקדושים, זה רק ביראה תעשה

על דרכיהם, ולא תזלזל חלילה במנהגיהם, ורק באופן כזה אתה רשאי

להחמיר ולקדש עצמך במותר לך.

ובזה יתבאר גם סמיכות ענין השבת 'ואת שבתותי תשמורו' בהקדם

המעשה הידוע שאירע עם רבינו האבן עזרא ז"ל שקיבל מכתב מהשבת

לעקור הכותבים ספרים באמתחתו שנמצא השבת כתבה ובה קודש,

ויהי בשנת ארבעת אלפים ונעתיק בזה לשונו הקדוש: קדושת השבת,

ותשע מאות ותשע עשרה שנה בחצי הלילה בליל שבת בארבעה עשר

ואני אברהם הספרדי הנקרא אבן עזרא הייתי בעיר יום לחדש טבת,

מגבולות השביעי בגבול שהוא הארץ, קצה הנקרא האי מערי אחת

הארץ הנושבת, ואני הייתי ישן ושנתי ערבה לי וארא בחלום, והנה אחד

עומד לנגדי כמראה גבר, ובידו אגרת חתומה, ויען ויאמר אלי קח זאת

האגרת ששלחה אליך השבת, ואקד ואשתחוה ליהוה, ואברך את השם

אשר נתנה לנו, ואשר כבדני זה הכבוד, ואתפשנה בשתי ידי וידי נטפו

מר, ואקראנה ותהי בראשיתה בפי כדבש למתוק, אך בקראי הטורים

האחרונים חם לבי בקרבי, וכמעט יצאה נפשי, ואשאל את העומד לנגדי,

בראני, הנכבד אשר מיום שידעתי השם כי ומה חטאתי, מה פשעתי

יוצא הייתי בואה ובטרם לעולם אהבתי את השבת, ולמדתי מצותיך,

לקראתה בכל לבי, גם בצאתה הייתי משלחה בשמחה ובשירים, ומי בכל

ויאמר אלי ויען זאת האגרת, אלי ומדוע שלחה כמוני בארץ, עובדיה

ציר השבת, הגד הוגד לה את אשר הביאו תלמידיך אתמול אל ביתך

ספרים פרושי התורה ושם כתוב לחלל את השבת, ואתה תאזור מתניך

בעבור כבוד השבת להלחם במלאכת מלחמת התורה עם אויבי השבת,

מאד, נבהלה ונפשי עלי, רוחי ותתפעם ואיקץ, איש. פני תשא ולא

ואוציא הספר ידי, ואלך ואלבש בגדי וארחץ ואקום וחמתי בערה בי,

חוצה אל אור הלבנה, והנה שם כתוב פירוש 'ויהי ערב ויהי בקר' והוא

אומר, כי כאשר היה בקר יום שני, אז עלה יום אחד שלם, כי הלילה

הולך אחר היום. וכמעט קט קרעתי בגדי בראותי זה הפירוש הרע, וגם

קרעתי זה הפירוש, כי אמרתי טוב לחלל שבת אחת, ולא יחללו ישראל שבתות הרבה אם יראו זה הפירוש הרע, גם נהיה כלנו ללעג ולקלס בעיני הגוים, ואתאפק בעבור כבוד השבת, ואדור נדר אם אתן

שנת לעיני אחר צאת יום הקדוש, עד שאכתוב אגרת ארוכה לבאר מתי

ראשית יום התורה, להרים מכשול ולהסיר פח ומוקש וכו' עיי"ש בארוכה

שהאריך בזה, ובאוחה"ק על הפסוק הנ"ל מזכיר מעשה זו, והובא גם כן

בספה"ק דברי יואל )פר' בראשית דף ק"ו(.

והנה מעולם היה הדבר לפלא בעיני, מדוע הוצרך רבינו האבן עזרא

ז"ל לחלל את השבת עבור פירוש זה, ואם כדי להציל את ישראל מלקבל

פירוש משובש זה, היה יכול להטמינו במקום משומר, ולקרוע אותו עם

צאת השבת, כי מה יתן ומה יוסיף אם יקרע את הספר ביום השבת עצמו

או ימתין עד מוצאי שבת.

]הנה בעצם ההלכה אם רשאי לשרוף ספרי מינים בשבת, כבר כתב

במפורש בשו"ת הרשב"א )ח"א סי' תט"ז( בתשובה אודות לימוד ספרי

פיליסופיא וז"ל: והספרים ההם אשר עשו ישרפו בשבת לעיניהם עכ"ל.

כתב 'המלאך', המכונה זצ"ל לעווין דוב אברהם רבי הצדיק והגאון

במכתב )אוצר אגרות קודש מכתב פ"ד( להביא ראיה לדברי הרשב"א

ממה שאמרו חז"ל )פסחים דף מ"ט ע"ב( דעם הארץ מותר לנחרו אפילו

ביום הכיפורים שחל להיות בשבת עיי"ש, וגם מביא שם את דברי האבן

עזרא באיגרת השבת, ומסיים עלה: ואם כי רוב דבריו )של האבן עזרא(

בפירושו ובספריו הם בדרך חידה ומליצה, אבל דברי אלה הם פשוטים

כמשמעם שכן הלכה עכ"ל.

אולם ראה בספר עמודי ארזים להגריא"ז מרגליות זצ"ל )מהדו' ירושלים

תשנ"ד( שנספח בסופו חליפות מכתבים עם גדולי ישראל בענין זה אם

מותר לשרוף ספרי מינים בשבת, ומראים פנים לכאן ולכאן עיי"ש[.

אסור לילך אחר דרך המתחכמיםפעם בכל דהנה עמוקה, כוונה בזה שיש בדעתי עלה כעת אמנם

מצות להמציא כדי התוה"ק בדברי ומשתמשים מתחכמים כשקמים

חדשות, ואופנים חדשים היאך לקיים מצות התורה, ולעומתם יוצאים יראי

ה' ומשיבים מלחמה השערה, תמיד ישנם אנשים תמימי לב הסוברים

לתומם דמסתמא יש כאן מחלוקה להלכה בין שני דיעות, ואלו ואלו דברי

אלקים חיים, ואף מאנשים כאלו המבינים הענין על בוריו, ויודעים שהבל

יפצה פי המתחדשים, ישנם האומרים דמכל מקום נכון לירא שמים לצאת

ידי שניהם דהלא אין הפסד בדבר, ואם כן מהיות טוב להחמיר על עצמי

כחומרי כל הדיעות, והיינו שבכניסת השבת אתחיל לשבות ממלאכה מיד

ערב שבת קודש עם חשיכה, אך ביציאתו אחמיר עלי כשיטה החדשה

האוסרת עשיית המלאכה במשך כל הלילה, כי הלא המחמיר בודאי לא

הפסיד, אבל לפי האמת זהו הירוס גדול מאוד כי בזה מכירים בדברי

הפושעים עוקרי התורה, ולאט לאט נכנס ההשפעה בלב האדם שאולי

הם צודקים, ובאים על ידי זה לקבל את דבריהם ולהימשך אחריהם בכל

דרכיהם.

ולפיכך בא רבינו האבן עזרא ז"ל ועשה מעשה לקרוע את הפירוש

הרע הזה בעצם יום השבת, באופן שיש בה חילול שבת, כדי שעל ידי זה

יכירו וידעו כל יושבי תבל, כי אין כאן שני דיעות בהלכה זה לעומת זה,

רק יש כאן מחלוקה בין דרך התורה שקבלנו ממשה רבינו מפי הגבורה,

הקדושה תורתינו בקדושת הכופרים עול פורקי רשעים של דרך ובין

ורוצים להדיח את ישראל ממצות השי"ת, ועל ידי שיחלל את השבת כדי

לבטל דיעה מסוכנת זו, יהיה ניכר שאין לשיטה חדשה זו שום שייכות

אל האמת ואל דעת תורתינו הקדושה, אדרבה מיוסדת על כפירה ומינות,

ולפיכך עשה מעשה לקרוע את הספרים על ידי חילול שבת דוקא, והבן.

ובזה יש לפרש קשר הפסוקים 'איש אמו ואביו תיראו ואת שבתותי

תשמורו', דהנה בדרך כלל כתוב בתוה"ק 'יום השבת' וכדומה, וכאן מכנה

התוה"ק את יום השבת 'שבתותי' – השבתים שלי, דהנה מכיון שבפסוקים

אלו מרומז עד היכן הדברים מגיעין שלא לשנות באופן קיום המצות ממה

שקבלנו מאבותינו הקדושים, ואף ה'קדושים תהיו' צריך להיות באופן של

'איש אמו ואביו תיראו', לכן ממשיך הפסוק לומר דעל ידי כך תזכו ל'ואת

שבתותי תשמורו', שתשמרו את השבתים שלי דוקא, דהיינו שהשבתים

שלכם יהיו באותו אופן שאני ציויתי לעשות ולשמור, ולא ידיחו אתכם

לילה ולהוסיף להחמיר אפילו השבת שביתת אופן לשנות עול פורקי

אחת לשמירת השבת, כי אם מתחילים להתחכם על אבותינו ורבותינו

הקדושים תוצאותיו מי ישורנה, ובהתחכמות כאלו יכולים לירד מדחי אל

דחי, עד לכדי חילול את יום השבת קודש, ולקבוע את יום השבת באופן

שלא יהיה נקרא 'שבתותי', רק שבת שהמציאו פורקי עול, ואין לה שום

שייכות עם קדושת השבת שניתנה לישראל בהר סיני.

ובעצמה בכבודה באה שהשבת הנ"ל, רב במעשה וכשמתבוננים

להתחנן מהאבן עזרא ז"ל שיחוס על כבודה, ויחגור מתניו ללחום מלחמת

התורה הקדושה ולא ישא פני איש, עכצ"ל שמחבר הפירוש הרע הזה

היה אדם גדול בענקים שהיו לו ראיות חזקות וברורות לדבריו, כי בלאו

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

135

ה'ון

ליג

הכי לא היה שום חשש שיתקבלו דבריו אצל שלומי אמוני ישראל, ולא

היתה השבת צריכה לבקש מהאבן עזרא ז"ל ולהתחנן על נפשה, ומדהיה

חשש שיתבטלו ישראל משמירת השבת, בודאי שהיה כאן מלחמה כבידה

עם אדם גדול מאוד, שבנה יסודו על איתן החלמיש, עד שהיתה השבת

צריכה לבקש בעצמה מהאבן עזרא ז"ל, והיה האבן עזרא צריך לעשות

מעשה ולחלל את יום השבת כדי להוציא מלבן של ישראל, שלא יחשבו

כחודו של מחט קורטוב של אמת אפילו רק אף מחשבה קלה שיש

בדברי האפקורסים, רק ידעו נאמנה שכל דבריהם הבל הבלים אין בהם

ממש.

בעיניהם, חכמים אנשים שבאים לענינינו הדברים מתאימים ומה

ואומרים שמה שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע היה בשביל שעת

הדחק, ומתגאים לומר שמזמן מתן תורה לא היה בישראל חיטים מהודרים

כמו שהמציאו הם, ואין לך זלזול גדול מזה מראשונים כמלאכים זי"ע,

ולכך צריכין לידע שאין כאן פלוגתא בין שני דיעות, רק מצד אחד עומדת

ומצד שני זי"ע, ועלבון רבותינו הקדמונים הירוס הדת דיעה שיש בה

עומדת דעת תוה"ק שחלילה לנו לזלזל בדבר שנהגו בו אבותינו ורבותינו

הקדושים זי"ע במשך אלפי שנים, ודי בזה למבין.

*

ומכאן הקריאה יוצאת אל מע"כ הרבנים הגאונים שליט"א שכמה מהם אינם רצונם להתערב בענין התלוי במחלוקת, אמנם יתבוננו נא בנפשם

בהיאך אנפין יעלו קמי מלכא כאשר ישאלו אותם היכן הייתם כשחיללו את כבוד אבותיכם הקדושים זי"ע, האם מחיתם על כבודם, לכן אזרו חיל

לקנאות את כבוד אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, ושכרכם אתכם מן השמים.

ואסיים בתפלה קדם מרן די בשמיא שיזכו כל בית ישראל להיזהר ממשהו חמץ ולקיים מצות מצה כתיקונה על דרך שקיימו אותה אבותינו ורבותינו

הקדושים זי"ע במשך כל הדורות, ויזכינו הקב"ה בשנה זו ובכל השנים הבעל"ט לחיטים מהודרים בכל המקומות שיקצרו שמה לצורך מצות מצוה,

ובזכות זה נזכה עוד בשנה זו להקריב קרבן פסח בפסח שני בירושלים עיה"ק, ובעז"ה נזכה להיות בשנה הבאה בירושלים ונאכל שם מן הזבחים ומן

הפסחים מתוך שמחה וחדוה בהתרוממות קרן התורה וישראל, ובהתגלות כבוד שמים עלינו בב"א.

והנני בזה דושת"ה באה"ר וברגשי כבוד כערכם הרם והנשא

אברהם לויפעראבדק"ק דאראג

בעמח"ס האשל ברמה על התורה ומועדי השנה — ושו"ת ועל מס' סנהדרין — מכות — הוריות — ולולבי שביעית —קצירת חטים ג"כ — מגלגלים של מצה — מצה מלוחה

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

136

אחדש"ת כראוי וכיאות.

הנני בזה בתגובה למכתב שערך הדר"ג שליט"א בפרוס חג הפסח

אודות חיטי אריזאנע, ושם כתב הדר"ג שליט"א בחריפות יתירה נגד כל

המערערים על חיטים הללו, באומרו שכל הערעורים בדמיון ושקר יסודם,

ולא נרגש בהם טעם מלח כלל וכו', ומי אנכי לבוא בכתובים בכגון דא,

— בעילום שם — הזכיר מכיון שהדר"ג שליט"א באמצע מכתבו, אולם

כנראה חשב והגם שמע"כ נוכח שם, הייתי איזה מאורע שאני הקטן

שמפני הכבוד עדיף שלא להזכיר שמי, אבל אני בעניי אהיה בעז"ה הולך

רכיל ואגלה סוד זה, שמעשה זה אירע עמי, ואדרבה חוששני מפני כבוד

המתירים שעיקמו וסילפו מעשה זה כדי שישמש את מטרותיהם.

וקודם שאכתוב גופא דעובדא היכי הוה, אציין בקצרה מה שהביאני

עד הלום, דהנה בעז"ה זכיתי זה יותר מחמישים שנה משחר טל ילדותי

ממש לעסוק בקצירת חיטים ואפיית מצות לצורך חג הפסח, וירושה לי

הוא מבית אבותי להבחל"ח אאמו"ר הרה"ח ר' משה גרויס ז"ל שכידוע

את קנה לאמעריקא דבבואו בשנים, רבות למצות אפיה בתי ניהל

ל'קערעסטירער מצה ושינה שמו 'באסטאן מצה בעקערי' בית האופה

בעקערי' ע"ש זקינו הרה"ק ציס"ע פועל ישועות בקרב הארץ רבי ישעי'

מקערעסטיר זי"ע, ועמד בית האופה תחת השגחתם של כ"ק מרן אדמו"ר

בעל ברך משה מסאטמאר זצ"ל שהיה נודע אז כאב"ד סיגוט, ומשנהו

הגה"צ המפורסם רבי משה ניישלאס זצ"ל אב"ד שיכון סקווירא. והייתי

מתלוה עם אבי ז"ל על פני השדה לקצירת החיטים, והיה הגה"צ רבי

משה ניישלאס זצ"ל מפקח בתמידות במשך כל זמן הקצירה, וגם כ"ק

אדמו"ר בעל ברך משה מסאטמאר זצ"ל היה בא אל הקצירה מדי שנה

בשנה, וזכיתי אז לספוג בקרבי הרבה שימוש ו'פראקטיק' בסדר קצירת

חיטים לחג הפסח.

לאחר כמה שנים באמצע שנות תש"כ כשעזב הרה"ח ר' ליפא לעווי

ז"ל את הנהלת המצה בעקערי דקהל יטב דסאטמאר, נתבקש אאמו"ר

ז"ל מאת קהל יטב דסאטמאר למלאות את מקומו בהנהלת הבית אופה,

אבי ז"ל מכר אז את חלקו בבית האופה קערעסטיר ועבר לבית האופה

דסאטמאר, וגם שם הלך מידי שנה בשנה אל הקצירה, וזכיתי אז גם כן

להתלוות עמו אל הקצירה תחת פיקוחו של הגה"צ אב"ד שאפראן זצ"ל

שהיה המפקח מטעם הקהילה, ולראות מקרוב סדר הקצירה המקובלת

לנו מדור דור.

במשך כל השנים הללו שהלכתי אל הקצירה, וגם לאחר כך כשעבדתי

בבית האופה דסאטמאר במשך רבות בשנים כולם שוים לטובה עד היום

הזה, ראיתי שדות חיטים למאות, וגרגירי חיטים לריבי רבבות, מכמה

וכמה ערים ומקומות שונות, ובעז"ה קבלתי מומחיות רב בכל המסתעף

בעניני חיטים ואפיית מצות.

יאמא מחיטי הנאפית מצה לטעום לי הזדמן זו, בשעת"א והנה

המפורסם הגאון הרב את וביודעי מלח, טעם בה והרגשתי אריזאנע,

לויפער שליט"א אבדק"ק דאראג, שזה מוה"ר אברהם וכו' רב פעלים

זמן זמנים טובא הוא עוסק בענין החיטים לחג הפסח, הלכתי ואמרתי לו

יאמא אריזאנע טעם דברים כהווייתן שמרגישין במצות שנאפו מחיטי

מלח, והשיב לי הרה"ג מדאראג שליט"א שכבר עורר אותו ת"ח חשוב

על זה, והשיב להת"ח הנ"ל 'קריינא דאיגרתא איהו להוי פרונקא' לעורר

את דעת הציבור על זה. וגם ביקש ממני הכותב שאעורר את הרבנים

הגאונים שליט"א על זה שהוא דבר חמור מאוד ונוגע לאיסור חמץ ממש

ה"י, אבל אני הקטן לא הייתי רוצה ליטול את השם, ואמרתי להרה"ג

עבודתו את ימשיך ולכן החיטים, בענין הרבה עסק כבר הנ"ל שהוא

לעורר את הציבור גם על מכשול זה, ובאמת שגם הרה"ג מדאראג לא

רצה מתחלה להזדקק לזה, אך כאשר עבר זמן מה, ובראותו שאין איש,

החלש אמר גבור אני והתייצב בשער לעורר את הציבור על המכשול

שיש בחיטי אריזאנע.

והנה לאחר שכבר נעשה רעש גדול בעולם התורה, שהמצות שנאפו

אופה בית את לעבור לי הזדמן הם, מלוחים אריזאנע יאמא מחיטי

דק"ק.... ונכנסתי לשם לראות סדר אפיית המצות, והזמין לי המנהל דשם

ג. הי"ו אל חדרו, ושוחחנו על אודות ידידי מאז ומקדם הר"ר ד. ה"ה

סדר אפיית המצות והמסתעף, והנה כי כן היה נוכח שם אז גם כהדר"ג

שליט"א שבא לשם לצורך אפיית המצות שלו, ומדי דברנו נסובה השיחה

אודות חיטי אריזאנע, ושאל לי אחד מהנוכחים אם גם אני מהמאמינים

שחיטי אריזאנע מלוחים הם, ואמרתי להם כי זאת אוכל להעיד שיש לי

נסיון עם חיטים עשרות בשנים, ובמשך הזמן כבר כססתי חיטים רבים,

ועוד מליחות. טעם מרגיש הנני הללו במצות כי נאמנה לומר ואוכל

הוספתי לומר שכהיום הזה תו לא צריכים 'להאמין' שיש שם מלח, מכיון

שכבר נתאשר הדבר על ידי הלאבאראטארי שישנו שם כמות גדולה של

מלח. או אז ענה לעומתי כהדר"ג בזה"ל: "נמצא שם סאדיום, וסאדיום

הוא מלח, אינו מלח, מה כן שסאדיום ושאלתי אותו אם אינו מלח",

וענה לי כהדר"ג ש'קלארייד סאדיום' הוא מלח, ועניתי על זה שאינני בקי

מכתב הרה"ח מו"ה שמואל גרויס שליט"א

שמואל גרויסברוקלין יצ"ו

עש"ק פר' בהר כ"ד למבנ"י ט' אייר תשע"א לפ"ק

שוכט"ס אמע"כ הרה"ג מו"ה י. צ. ב. שליט"א

רב דק"ק...

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

137

ה'ון

ליג

בטיב כל השמות הנרדפים הללו, רק את זאת אני יודע ואוכל לאשר כמי

שיש לו נסיון רב בחיטים, כי במצות יאמא אריזאנע נרגש טעם מליחות.

)ובמאמר המוסגר יצויין, כי בבדיקות הלאבאראטאריעס נתברר כי אף

אחוז ה'קלארייד סאדיום' הנמצא בחיטי יאמא אריזאנע, הוא גבוה הרבה

יותר משאר חיטים, ואכמ"ל(

ולקחתי מהם והיה מונח אז על השלחן קופסא עם חיטי אריזאנע,

חריפות של להם שאני מרגיש בהם בברירות ואמרתי אותם וכססתי

מלח, ולקח גם כהדר"ג מהם וכסס אותם, ואמר שהוא איננו מרגיש כלום,

והוסיף ואמר שיתכן שזה בשביל שהיה לו מיחוש על הגרון מלפני זמן

ובשביל זה איננו מרגיש. אחר כך שאל אותי ר' ד. ג. אם יכול ליתן לי

שתי חתיכות מצות האחת מאריזאנע ואחת שלא מאריזאנע, ואוכל לומר

איזה מהן הוא המלוחה, והסכמתי על זה, וטעמתי שתי החתיכות ואמרתי

שגם אמרתי השניה ועל מלח, טעם בה מרגיש שהנני הראשונה על

בזה אני מרגיש מליחות, אך יתכן שהמליחות שאני מרגיש הוא בשביל

שנשאר לי טעם מהמצה הראשונה בפה. אז הם אמרו לי שהדבר הוא

להיפך שהראשונה שהרגשתי בה טעם מלח הוא לא מאריזאנע, והשניה

מאריזאנע, אך אני עמדתי על משמרתי שבמצה הראשונה הרגשתי טעם

מלח, ובשניה הרגשתי גם כן, אך יתכן שזה משום טעם הנשאר בפה

וכנ"ל. וכהדר"ג עמד שם כל הזמן ולא אמר כלום, ונפרדנו לשלום.

והנה מע"כ מביא עובדא זו במכתבו, ואעתיק את לשונו אות באות:

ואספר לו עובדא שהייתי נוכח שם, שבשעת שאפיתי המצות, נכנס אדם

אחד, ונעשה פולמוס אודות חיטי אריזאנע, ולקח אדם אחד חתיכת מצה

ושברה לשנים, ונתן לאותו אדם ואמר הגד נא לי איזה מהם הוא משל

אריזאנא ואיזה לא, ואמר – אחר שטעם – זה מאריזאנא וזה לא, בו בזמן

שהיו שניהם מחתיכת מצה אחת ששברוה לשתים, וזה היה בפני כמה

אנשים, וחסנו עליו ומחמת הכבוד לא סיפרנו לו איזה "מבינות" הגיד,

ואיזה "קפילא" הוא, אלה "קפיליך" ישראל עכ"ל.

ואני בעניי לא ידעתי מדוע מסלפים המעשה שהיה, כי אני מעולם

מלוחה שהאחת אמרתי רק לא, והשניה מלוחה שאחת אמרתי לא

היא, ובהשניה גם כן מורגש טעם מלח, רק יתכן שהוא מחמת המצה

הראשונה, ולא חסו אז על כבודי כלל, רק אמרו לי )מה שלפי דברי מע"כ

היו מאריזאנע( שהראשונה וגם השניה שניהם הוא שקר, שהראשונה

הוא לא מאריזאנע והשניה מאריזאנע, ואני לא נתפעלתי מזה ועמדתי

וכעת לדון. יש השניה ועל בבירור, מלוחה שהראשונה בדעתי איתן

שכהדר"ג גילה לנו את האמת כי שניהם היו מאריזאנע, הלא נתברר

לעיני השמש בלי שום ספק שמצות אריזאנע מלוחים המה, ו'אלה קפיליך

ישראל' היכולים בעז"ה להבחין בין מצה מלוחה לשאינה מלוחה.

וביותר הנני מתמה מאוד על שהדר"ג במכתבו, הרבה להתקיף את

הרה"ג מדאראג שליט"א בריבוי דברים שאין כאן לא דובים ולא יער

וכו', בו בזמן שאני שמעתי בבירור במו אזני יוצא מפי כהדר"ג שליט"א

שחיטי אריזאנע יש בתוכם כמות גדול של סאדיום יותר מחיטים רגילים,

רק דעת כהדר"ג שסאדיום אינו מחמיץ, והנה כמובן שאני אינני מחוה

דעתי בענין הלכה אם סאדיום מחמיץ או לא, אבל לפי זה הו"ל להרבנים

המתירים לומר ולגלות דעתם ברבים שעל אף שחיטים הללו הם משונים

משאר חיטים דעלמא ויש בהם סאדיום, עם כל זה אין בזה חשש ויאכלו

ענוים וישבעו, ומדוע מסלפים המציאות ואומרים שאין כאן שום התחלת

שאלה וכל הערעורים בשקר יסודם בו בזמן שגם כהדר"ג מודה לעיקרי

מציאות הדברים.

ומה מאוד יכאב לבי על ההשמצות שכתב כהדר"ג שליט"א על הרב

אינטערסים ריב בשביל לחרחר כונתו כאילו הגאון מדאראג שליט"א

ופאליטיק וכו', וכל מי שיודע ומכיר את המציאות מקרוב יוכל לומר בפה

מלא שלא מיני' ולא מקצתי', אדרבה ואדרבה, יודע אני בעצמי שאף

על פי שעוררתי אותו כמה פעמים, לא היה ברצונו להכניס עצמו בכל

ענין זה וכמו שכתבתי לעיל, ורק בראותו שאין איש התחיל לעסוק בזה,

ואין לו מזה שום הנאת ממון או כבוד כידוע, אדרבה הוא סופג מזה צער

ועגמת נפש ובזיונות כידוע לכל, ועם כל זה עומד על משמרתו ומתגבר

כארי למען כבוד תוה"ק.

האופה בבית בשנים רבות זה שעובד כמי להעיד אוכל זה ואת

דקהל יטב לב, שאין כאן שום התחרות ו'קאמפאטישאן' בין הבתי אפיה,

אפיה בתי כל בין וריעות שלום ואחוה אהבה שררה מעולם אדרבה

ואפילו לאחר השערוריא של חיטי אריזאנע, יארק, בניו החרדים כאן

עדיין עוזרים אחד את השני, ומתיעצים זה עם זה כשיש איזה קושי או

שאלה, ואין כאן שום כונות כספיות חלילה, ובפרט הרה"ג הנ"ל אין לו

שום הרווחת ממון מבית אפיה שלנו ולא משום בית אפיה שבעולם, וגם

איננו עוסק בנתינת השגחות על בתי אפיה, וממש לא מובן מה שהדר"ג

מרעיש את העולם שיש כאן נגיעות וכו', אשר כל בי רב יודע שטענה

זו אין לה יסוד כלל.

ואסיים את מכתבי בתקוה שכהדר"ג יבין את הדבר לאישורו, ואם

חלילה בהמשך מכתבי פגעתי בכבודו הרם, נא לדוני לכף זכות כי כבר

שאין בראותי לי חרה והיטב צערו, על נתפס אדם אין חז"ל אמרו

ובודאי שאיזה טעות סופר נפלה כאן, הדברים מתפרסמים כפי שהיו,

ועכ"פ יעזור ה' שיזכה כהדר"ג להמשיך בהרבצת תורה והוראה כאות

נפשו מתוך שמחה ונחת והרחבת הדעת כל הימים עד ביג"צ בב"א.

הכו"ח ביום הנ"ל,

הק' שמואל גרויסבלאאמו"ר הרה"ח רבי משה ז"ל

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

138

הנה מה מאוד נדהמתי כשקראתי המילים ספורות שנתפרסמו לפני

חג הפסח בהגילוי דעת תורה מהרבנים הגאונים המתירים שליט"א, וז"ל

שום לזה שאין להודיע הננו אריזאנע חיטי על ששמענו בדבר "הנה

שייכות למציאות הענינים ואין בהדברים שום ממשות, החטים הנ"ל הם

מהודרים מאוד וראויים למהדרין מן המהדרין" עכ"ל.

ותמהתי מאוד על המודעה הלז אי אית נגר ובר נגר דיפרקיניה, הגע

עצמך לאיזה מציאות כוונו הרבנים הגאונים שליט"א שעליהם יסובבו

הדברים, הרי כל הדברים שנתבררו עד עתה לא נשמע עליהם שום מענה

ופתאום באה אלינו הסערה הזאת.

לברר מה שטרחתי דהגם שבכל דאפשר נחמתי שובי אחרי אבל

עפ"י מומחים תמכתי יתדותי על הא דמבואר בשו"ע )יו"ד סי' רצ"ד סעיף

י"ט, ופ"ת סקי"ג, וערוה"ש סעיף ל"ה( דבדבר שאין אתנו יודע עד מה

בעניני נטיעות צריכים לברר ע"י הבקיאים, וכש"כ בזמנינו שרובם ככולם

מתבררים ע"י בדיקת "הלאבערטאריע", וכמובא כבר בספרי הפוסקים

דמיתי שהיות עכ"ז אבל בושש, צריך דין ולית התורה דיני כל לגבי

ושומעין מכולם פעם אחר פעם "מה יפים הנטיעות באריזאנא", וזה צריך

לכאורה לשמש כהוכחה גמורה שהמציאות באריזאנא שאינו מדבר כלל

ואינו דומה שמיעה לראיי', והא ראי' שהרי כל הרבנים שהיו מבקרים

שם לא מתקבל על לבם כלל מה שמדברים להם בענין זה, באומרם כי

הם יודעים כבר המציאות.

>>>>>

בס"ד

יום ג' פ' במדבר תשע"א לפ"ק

ברכות שמים מעל יחולו על ראש מע"כ הרה"ג המפורסם ברך ד' חילו לאורייתא

מוהר"ר בנציון שטראססער שליט"א אבדק"ק נייטרא בארא פארק יע"א

מכתב הרה"ג ר' יחיאל מיכל אינדיג שליט"א

מכתבי המומחים

מים שמשתמשים בהם לאיריגעישאן, כמו אלו ש]מנהר[ קאלאראדא, מכילים בערך ו 'טאן' )Ton( מלח לכל 'עיקער'

)Acre-ft.(של מים. בהמקום Imperial Valley )מקום במדינת קאלאפארניע, על יד הנהר 'קאלאראדא'( צריכים ל-5

עיקער מים ל'עיקער' קרקע בכל שנה להנטיעה Alfalfa. על כן מובן שלחמשת טאן של מלח לכל עיקער שניתוסף בכל

שנה, צריך להיות איזה סדר

להעביר המלח, שלא יתוסף

כל כך מלח על פני הקרקע,

אפשר יהא שלא שיגרום

צריכים זו לסיבה לצמוח.

לדרך שהמים יכולה לצאת

מהמים שחלק כדי שם,

של איריגעישאן ירד לתחת

שטח השרשים, כדי להעביר

המלח הנאסף.

1

מכילים , קאלאראדא[ מנהר]כמו אלו ש, מים שמשתמשים בהם לאיריגעישאן Imperialבהמקום . של מים(.Acre-ft) ' עיקער'מלח לכל (Ton) 'טאן'בערך ו

Valley (קאלאראדא'על יד הנהר , מקום במדינת קאלאפארניע') עיקער 5-צריכים לכן מובן שלחמשת טאן של על. Alfalfaקרקע בכל שנה להנטיעה ' עיקער'מים ל

, צריך להיות איזה סדר להעביר המלח, מלח לכל עיקער שניתוסף בכל שנה. שיגרום שלא יהא אפשר לצמוח, שלא יתוסף כל כך מלח על פני הקרקע

כדי שחלק מהמים של , לסיבה זו צריכים לדרך שהמים יכולה לצאת שם .הנאסףכדי להעביר המלח , איריגעישאן ירד לתחת שטח השרשים

2

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

139

ה'ון

ליג

הפסח, חג עבור אחרי עכשיו חדש דבר ששמעתי מה לזה נוסף

מתאמרי מפומייהו דהרבנים הגאונים שליט"א דאף אם הקרקע מלוחה

בטבע, אבל כיון שהמלח מעכב ומפסיד את הזריעה כידוע, אי אפשר

שהגידולים יונקים מהמלח, כי השרשים לא יתנו לעבור רק מה שהוא

טוב לגידול הנטיעות.

שליט"א הגאונים מהרבנים הרבה לעצת להקשיב סיבבוני זה כל

לילך ולבקר בעיר אריזאנא להתוודע בהמציאות ולהכיר מקרוב בכל מה

דמתרחיש שם, ואח"כ לעבור על פרשתא דא בספרי הפוסקים, ובכן יצא

הדבר לאשורו, ועפי"ז חשבתי דרכי ואמרתי אלכה נא השדה ואלקטה

והתכוננתי כבר הזה, הגדול ואראה את המראה נא ואסורה בשבלים

לסדר הנסיעה, ובעיקר התקשרתי עם המומחים באריזאנא כדי שבעת

שהותי שם יהי' לי האפשרות לפגוש עמהם ולעמוד על יסודם של דברים

בביאור המציאות ככל הצורך.

אמנם כשצלצלתי אותם ודברתי עמהם בענינים הללו ורציתי לסדר

בנוגע לברר רוצה שאני שהשאלות לי אמרו הפגישות, לכל זמנים

ל"סייענטיסט" אין יכולים לראותם כלל, וכל מה שיסתכלו על פני השדה

לתור היא הענין להבהרת שנצרך ומה אלו, לידיעות כלום יועיל לא

ולחקור אצל מומחים היותר גדולים ולרכוש ידיעות על זה, וזהו רק ע"י

הטעלעפאן או מכתבים וכדומה.

אח"ז התחלתי לעסוק בהענין, ואגב פעם אחת ע"י סיבה התמכרתי עם

רב אחד שיש לו קהלה באריזאנא כחמשה ועשרים שנה וכשדיברתי עמו

בהענין אמר לי שהגם שהוא בקי היטב בכל הסביבה וכבר ראה שדות

הרבה, אבל בעניני נטיעות אינו בקי לגמרי, אבל יש אדם אחד בקהלתו

שהוא מומחה גדול, ועשה לי קשרים עמו והוא הי' לי לעזר, ועשיתי הרבה

השתדלות להשיג הידיעות שנדרש לזה וכל הידיעות שהרכשתי הי' רק

ע"י הטעלעפאן ומכתבים. ומזה נראה בעליל אף שדרים שמה הרבה שנים

אין לו שום בקיאות כלל, וכש"כ כשנוסעים לשם על זמן קצר וד"ל.

ומעתה אני אומר לכל מי שרוצה להזמין את מי שהוא לבוא לאריזאנא

אפשר שאי הנחוצות ידיעות כל לו שיהי' מבלי הדברים, לברר כדי

לבררם כשעומד שם כדומן על פני השדה, באמרם שבזה שיבקרו שם

יכולין לראות המציאות, הבל יפצה פיהו.

*

והנה באמת יש ללמד זכות על הרבנים הגאונים המתירים שליט"א,

מאוד ונתפעלו לשם נסעו מקודם יודעים, בלא הסדר הפכו המה כי

מהנטיעות כה יפים שיכולים לנטוע במדבר כזה, וגם נפגשו שם במומחים

להם ספרו גם אריזאנא העיר את ומפארים משבחים והמה גדולים

גדולות ונצורות שנעשה על ידם והראו להם סדר הנטיעות וההשקאות

וכדומה,, ושבאמת יש שם ממה להתפעל, ובודאי אמרו להם ג"כ שיש

מלח בהקרקע ועובדים קשות להיפטר מזה אבל חלק קטן הסתירו מהם,

והוא, שגם אחר כל הפעולות שעושין לרחוץ המלח, עדיין נשאר מלח

הרבה יותר מדי ליכנס בהחיטים כמות גדולה כפולה ומכופלת, מבחיטים

שגדילים על מי גשמים, שזו היא מטבע הקרקע דשם, וכתוצאה מזו לא

הי' שייך בכלל לדרוש אם המלח נכנס דרך השרשים להחיטים או לא, כי

לא ידעו אז ממלח הנשאר בהקרקע כלל, שיהי' להם ממה לדאוג.

*

חסרון מחמת שנתהו' הזאת המהפכה כל כשראיתי לעצמי ואני

ידיעה, ונתתי בלבי לתור ולחקור בהענין, עלה בדעתי שאפשר שמקודם

הי' כדאי להכיר מה טיבו של אריזאנא מפני שזה יכול לסייע להבין כל

הענין בטוב.

העיר ARIZONA נתייסד לעיר אצל הממשלה לפני תשעים ותשע

COUNTIES. YUMA שנים 1912 למספרם, ויש בה שישים ושמונה

רק הים מדרגת גבוה והיא העיר, מכל נמוך היותר היא COUNTY

8000 הים גבוה מדרגת היותר היא FT.. ALPINE COUNTY 141

אריזאנא שלישי שני ..FT 2423 היא FT.. TUCSON COUNTY

YUMA .נחשב למדבר והיא נובע מהכמות מועטת של ירידת גשמים

COUNTY שוכנת בקרן דרומית מערבית, לצד WEST אצל הגבול של

העיר CALIFORNIA, ולצד SOUTH חמש עשרה מיל קרוב לגבול

EAST לצד YUMAרחוק מ MEXICO. TUCSON CITY מדינת

מכתבי המומחים

]החוקר[ Eaton כתב שנטיעות הגדילים במלח המעורב ]בקרקע[ שכיח שמראיתם כרגיל, ורק כשמשוים אותם עם

אחרות שגדלו במצבים דומים ואשר אין בהם מלח, יכולים לראות שחסר סכום מהגידול.

יכול לדמות לעצמו שנטיעותיו שגדלו על קרקע מלוחה, שהם ברואים, אבל באמת לפי"ז בעל שדה או בעל בית

שגדילתם להיות יכול

U.-ה אצל לאחרונה, מועטת.

S. Regional Salinity

Laboratory הוכיחו שתנאים

את לשנות יכולה מלוחים,

נטיעות, של הפנימית מהותו

סימנים שרואים קודם

חיצונים.

1

מכילים , קאלאראדא[ מנהר]כמו אלו ש, מים שמשתמשים בהם לאיריגעישאן Imperialבהמקום . של מים(.Acre-ft) ' עיקער'מלח לכל (Ton) 'טאן'בערך ו

Valley (קאלאראדא'על יד הנהר , מקום במדינת קאלאפארניע') עיקער 5-צריכים לכן מובן שלחמשת טאן של על. Alfalfaקרקע בכל שנה להנטיעה ' עיקער'מים ל

, צריך להיות איזה סדר להעביר המלח, מלח לכל עיקער שניתוסף בכל שנה. שיגרום שלא יהא אפשר לצמוח, שלא יתוסף כל כך מלח על פני הקרקע

כדי שחלק מהמים של , לסיבה זו צריכים לדרך שהמים יכולה לצאת שם .הנאסףכדי להעביר המלח , איריגעישאן ירד לתחת שטח השרשים

2

>>>>>

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

140

MILE 240 לערך.

.TUCSON “13וב ,YUMA “2-3בשנה זו היתה יורדת גשמים ב

YUMA היא עמוקה ביותר מכל השכנים אשר סביבותיה, והחמה

זורחת שם בכח כמעט בכל ימות השנה, ומדת החום גבוה יותר מכל

העיר אריזאנא ומגעת לפעמים עד 140°.

SOUTH עוברת כל משך קצה הגבול בצד COLORADO RIVERה

מ WEST לNORTH עד LOS VAGES, )וכמעט בכל שטח ההיא היא

והולכת נתעקמת ושם ,)CALIFORNIAל ARIZONA שבין הגבול

מצד WEST לצד EAST עד לאחר GRAND CANYON ושם חוזרת

ונתעקמית לצד NORTH והולכת עד סוף הגבול של אריזאנא והלאה

לעיירות אחרות.

שאר מכל כמה פי גדולה היותר היא COLORADO RIVERה

לצד הגבול לכל שטח שאצל מים והיא מספקות נהרות שבאריזאנא,

WEST, ושטח גדול לצד NORTH, ובכל שארי השטחים מספקין מים

WELLS – להקרקע מתחת שחופרין המעיינות ומן המושכין מנהרות

GROUND WATER, באיזה מקומות הן עמוקין הרבה ובאיזה מקומות

אינם עמוקין הרבה.

*

בהמדבריות שיורדת שם מעט גשמים והחום גבוה, הקרקע מלוחה,

יש גשמים( מי )לאפוקי מטה של מימות שבכל מהטבע נובע והיא

בהן מלח, הן רב הן מעט בין אם נרגש בהם טעם המלח בין אם לא

נרגש, וכשנתייבש המים נשאר המלח יבש, ולפי טבע הבריאה מששת

ימי בראשית, כל מים שנשפך על הקרקע ונתייבש אח"כ וכן כל מיני

רטיבות שבקרקע מאיזה מקור שהיא, בין מן הנהרות העוברת ומרטיבין

את הקרקע מן הצדדין על שטח רחוקה עד כמה שמבליע ומרטיב שם

עפ"י הטבע, ובין מעינות שתחת הקרקע GROUND WATER שבוקעת

ועולה ומרטיב את הקרקע )חוץ מי גשמים( שנתייבש מעדיף עוד מלח

יותר עמוקה נכנסת יובש החום גובה מדת החום שאז ולפי להקרקע,

וכן בהקרקע, המלח תתרבה שם הנמצא הרטיבות ומייבש בהקרקע

חוזרת חלילה בלי הרף מששת ימי בראשית, מים ולחות ורטיבות באים

ומתייבשים, והיות שהמלח אינו כלה זו היא הגורמת שהקרקע נעשית

בטבעה גוש מלח ממש.

)J.A.W.W.A. Vol.33 No.5( משנת ויש אריכות גדול מהממשלה

1941 למספרם, שדואגים מאוד על מצב המלח הגרוע יותר משנה לשנה

ועובדים קשות למצוא עצות לזה, וכשאני שאלתי עכשיו מכמה מומחים

מה עשו לזה עד היום ענו לי שהם חושבים שאין מה לעשות לזה.

*

ביומא מדת החום גבוה מכל העיר אריזאנא מסיבות הנזכרים לעיל,

ובצירוף עם יובש האויר היא הנותנת שהארץ שם מלחה ביותר מכל

העיר אריזאנא שלפי דרגת המלח שבקרקע שם היא נכנס בהגידולים.

ודיברתי עם כמה מומחים בהאוניבערסיטי דשם ואמרו שבודאי כן

הרחיצה לאחר גם השרשים בשטח הרבה מלח שנשאר שמכיון הוא

והנקיון, ברור שהמלח נכנס בהחיטים, ומשום זה דרגת המלח בהחיטים

..N.Y היא גבוה פי כמה מדרגת המלח שבחיטים של YUMAשב

ומחמת היא, כן בודאי הזריעה ומפסיד מעכב שידוע שהמלח ומה

צריכין מעט, רק או כלל מלח לסבול יכולים אינם הנטיעות שרוב

להשקיע ממון הרבה לספוק מים הרבה מאוד עם CHEMICALS וגם

לעשות DRAINAGE SYSTEMS עמוק בהקרקע להוציא המלח משם,

ויש מצבים שגם אחרי כל זאת יופסדו הזרעים.

נקראים והם מסויים מלח כמות לסבול שיכולים נטיעות יש אבל

SALT TOLERANT או SEMI-SALT TOLERANT ולנטיעות אלו

אין צריכין להשקיע כ"כ ממון, וההשקעה תלוי לפי דרגת המלח שיכולין

לסבול.

החיטים נמנים בין אלו הנטיעות שיכולים לסבול דרגת מלח גבוה.

*

מאז בריאת שמים וארץ הטביע הבורא הטבע בעולם שהצמחים יהי'

גדילים על מי גשמים וע"י זריחת השמש, מי גשמים אין בהם שום מלח

וכדברי רז"ל והם עושים שתי פעולות, א. שמשקים את הקרקע לזריעה

ונותנים בהגידולים כל הכוחות הנדרשים, ב. שמנקים את הקרקע מכל

מיני מליחות וחלודה, ובכן הזרעים גדילים בריאים וטובים.

בYUMA זורחת החמה בכח כמעט בכל ימות השנה, ובעבור זה יש

שם האפשרות לזרוע בכל ימות השנה, אבל לעומת זה מחלת הקרקע

מכתבי המומחים

ההיזק של מלח נראים יותר, ע"י שרואים

מה שנתרחש, ע"י עלים שרופים. זה מתהווה

ע"י נבלעים כשמלח שבתוך המים שבקרקע

השרשים, ונאספים בתוך העלין של הנטיעה.

האסיפה של המלח מוסיף והולך, עד שנעשה

בקצה חלקים במיתת יוצא והפועל למזיק,

העלה. שריפת-מלח מתהווה גם כשיש בהמים

זה, במקרה מלח. הרבה העלים על הנזרק

נבלע המלח בתוך העלין מאליה, ונאסף בו עד

למדריגה שנעשה למזיק בתוך הנטיעה.

Toxic effects of salts are more noticed because of the visibility of the occurrence through scorched leaves. This occurs when salts within the soil water are absorbed by the roots and accumulate within the plant's leaves. The concentration of the salt continues to increase and eventually becomes toxic, resulting in tissue death of leaf tips and margins. Salt burn can also occur when water high in salts is sprayed onto the leaves In these cases, the salt is absorbed into the leaf through the surface, and accumulates to a toxic level within the plant cells.

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

141

ה'ון

ליג

ובכדי שבה, מהמלח למאוד עד תקיפה שם

כמובן לרפאותה משקיעין בה ממון הרבה, אבל

אי אפשר להפוך הטבע, וכל כמה שמשקיעין בה

לנקות המלח עדיין הקרקע נשארת מלוחה במדה

גדושה מאוד ונכנסת להגידולים. החיטים הגדילים

איטאליע למדינת בעיקר נמכרים YUMAב

שגדילים החיטים מוכרים ובמדינתינו ,ITALY

על מי גשמים.

עוד מלפני כארבעים שנה היו זורעים חיטים

לאפיית לחם BREAD WHEAT, ומני אז 1972

DURUM WHEAT לנטוע התחילו למספרם

והיא חיטים מיוחדים למעשה קדרה PASTA והם

וברבות השנים כל נטיעות של חיטים ב קשים,

YUMA הם רק DURUM WHEAT ונמכרים

בעיקר למדינת איטאליע ITALY למעשה קדירה

.PASTA

גם אם מביאים חיטים הגדילים בN.Y. וזורעים

אותם בYUMA מקבלים מדת מלח גבוה מהמלח

DURUMוצומחים קשים כ SALT TOLERANT שבקרקע מפני שהמה

W H E A T לגרגרים נחלקין אותם וכשכוססין

ם י ק כמו ד כלל נדבקים אינם אבל

,.N.Yבהחיטים שגדילים ב

גם קשים נשארים וגם

היטב, שלעסו לאחר

וכל זה מחמת ריבוי

המלח הנכנס בהם.

פעמים כמה

חיטים זורעים

כדי רק ביומא

להשאיר שלא

זריעה בלי הקרקע

שלא להובירה, מפני

ACRE של ששוויות

600$ נמוך היא חיטים

לערך ויש נטיעות ששווין של ACRE עולה עד 4,000$, וכאמור שבחיטים

.SALT TOLERANT אין צריכים להשקיע הרבה מפני שהמה

הנה נשאר בקולמוסי הרבה פרטי המציאות שבררתי מפי המומחים

הרבה עוד לבאר אוסיף ובעזהי"ת תפסת, מועט ותפסת כתבם, ומפי

שיתבררו שאחר דעתי שלפי ובפרטיות, בכלליות שנתבררו דברים

כביעתא פשוט דבר יהי' תורה, של כדת הדברים המציאות ויתלבנו

בכותחא שאסור להשתמש בחיטי יאמא אריזאנא, ופגול הוא לא ירצה,

ואקוה שמעכ"ת שליט"א יעשה כל טצדקי שלא ימשיכו לקצור ביאמא

אריזאנא ושלום על ישראל.

כל מה שכתבתי לעיל המה בכתובים בהמקורות שתחת ידי, מקצתם

נעתקו בגליון זה ומקצתם יועתקו בגליונות הבאים בעזהשי"ת, והנני מוכן

להראותם לכל מי שירצה.

והנני בזה חותם בכל חותמי ברכות

יחיאל מיכל אינדיג

מכתבי המומחים

Where soil salinity is somewhat higher than normal, crop rotation includriecse and cotton as the main summerCrops and wheat and clover as the main winter crops. All these crops have proven to be tolerant or Semi-tolerant to salinity.

זורעים אחרות, מבמקומות מעט יותר בהקרקע שהמלח היכא

בין זמן נטיעה אחת לשניה, אורז וצמר גפן לנטיעה העקרית בימות

החמה, וחטים ובשמים )Cloves( לנטיעה העקרית בימות הגשמים.

כל נטיעות אלו הראו שיכולין לעמוד, או לעמוד במקצת, בפני המלח.

מכתבי המומחים

מבחיטים מלח יותר יהי' YUMA-ב שגדלו בחיטים

ובהמים יארק, משום כמות המלח בהקרקע, בניו שגדלו

ששופכים בהשדות ב-YUMA, הוא יותר גבוה מנא יארק.

בהקרקעות ב-YUMA יש יותר מלח מבקרקעות בניו

הקרקע[ ]מן המלח העברת בהם שאין )1 משום: יארק,

מועטת הגשמים שירידת מכיון הגשמים, מחמת הבא

כמות בה יש בהשדות ששופכים המים )YUMA. 2-ב

מלח גדולה מבמקומות אחרות, ומיתוספת מלח להקרקע

מהמים.

Wheat grown in Yuma, AZ would have more salt than wheat grown in New York due to higher content of salt in the soil and irrigation water in Yuma. Soils in Yuma have more salt than soils in New York due to 1) less leaching of salt from rainfall, since rainfall is less in Yuma, leaching is transport of salt through the soil profile by the action of water, 2) the irrigation water in Yuma has a relatively high salt content and salt is added to the soil from the irrigation water.

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

142

שימור מהיזק של מלחSalt Damage Protection

רוב הקרקעות והמים שבאריזאנע מלוחים, משונה מעיירות רטובים, שבהקרקעות שבהם יש 'זויערשטאפ' )Acid(. הכוונה ומאטריאלן מעצים, אפר ,Lime-ב להשתמש יכולים שאין דומים ל'מתק' את הקרקע. במקומם צריכים לעשותם 'זויער'

)Sour( ע"י שמוסיפים 'זויערשטאפ'.

פראבלעמען לנטיעות הבאים ע"י מלחשבנטיעות חולי זה Lime Induced Chlorosis Roses, Citrus, Gardenias, Camellious, אצל שכיח,

Pyracantha, Petunias, Vibornom, Eucalyptus, California Cherry, Peaches andApricots. כמה נטיעות אחרות מראים הנ"ל[ ]החולי Chlorosis של סימנים שבנטיעות העלים אם שלהם. בהעלים ומראה ירוקים גידים בהם יש שלך געי"ל בין הגידים, אז בלי ספק שיש לך

.Chlorosis פראבלעים שלעם שבא רציני פראבלעם עוד Salt( שרוף-המלח הוא המליחיות Mulberry שבאילני בהעלין )Burnהקיץ, ימות במשך אחרות. ואילנות געי"ל, למראה יתהפכו שהעלין יתכן ואח"כ נשרפים שפת העלין. )אפילו אם אין מתהפכים למראה געי"ל, מ"מ אתה יכול לראות שריפת העלין(. העלין שעלה השריפה אם רב, במספר יפלו כך, בהם

קשה.

כיצד מלחים מתאספים בעפרזה שאין דרך נכון שירדו ויצאו המים בעפר, מלח אסיפת ממהרת מהעפר, בפרט בעציץ. לכן כל עציץ שמשתמשים בה, יהי' לה נקבים שמים יכולים לצאת מים הרבים. ממים להיפטר כדי דרכם, משאיר ל'גאז', שמתהפך עפר שעל

מלחים סמוך לראש העציץ.מקום לתוך יורדים אלו מלחים

השרשים, כשמשימים בה מים עוד הפעם. כשסיבוב זו חוזרת על עצמה כמה פעמים, הנטיעות שבהעציץ, יהיו מראים בעתיד

סימנים של שריפה.נטיעות של השרשים במקום והשריפה המלח אסיפת לדוגמא, כהוגן. שלא 'איריגעישאן' ע"י באים לבית, שמחוץ כשבעל הבית ממלא במים בראש העציץ בג' מינוטן, המים יורד 'פיס' לתוך העפר. בכל איריגעישאן, העציץ מתמלא 3 למטה שבעפר המים אבל פיס. 3 למטה יורדת והמים מינוטן, בג' מלמעלה שמתהפכת לגאז, משאיר מלחים אחריהם, והמלחים יביאו כאלו נוספים השקאות פיס. 3 למטה יורדים כן גם

לאסיפת מלח בהשטח שלמטה 3 פיס.

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

143

ה'ון

ליג

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

144

May 9, 2011 להרב מיכל,

הנה יש שדיברנו, בשעה שביקשת מה כפי .Yuma-אינפארמאציע בענין מלח בהקרקע כאן ב Colorado River הנהר הי' שנים כמה במשך בעת מאריזאנע, חלקים וכמה Yuma את שוטף שהי' הפשרת שלגים בקאלאראדא, ונתמלא הנהר.

מלח )ppm 350 מלוח שבנהר שהמים היות בהמים( כשהמים יושבת על הקרקע, נתהפך המים וזה ומיניראלן. מלחים אחריה ומשאיר ל'גאז',

הסיבה שהקרקע שלנו מלוח. מעת שעשו כותלים, אין הנהר שוטפת עוד, אבל

המים שעושים בהם 'איריגעישאן' עדיין מלוחים. המלח להעביר רחיצה עושים ב'אגריקולטור' מהקרקע. בעלי השדות יכולים ליקח חלק מהקרקע ללאבאראטארי, שיעשו עליהם בדיקה לראות מהו

דרגת המלח בהם*.אינו יודע בדיוק דרגת המלח בהמים שבהקרקע, אבל אני חושב שזה פחות מהמים שבהנהר. אני חושב בהמים המלח נפחת יותר, לעומק שנכנסים שכל שבקרקעות. ליותר ידיעות מדויקים בענין זה, אתה

.Reclamations יכול להתקשר עם האפיס של

* כאן נתאשר עוד הפעם, שאינם יכולים להעביר המלח מהקרקע לגמרי, רק ממעטים אותם שיהיו ראוי לזריעה, ושולחים לבדוק דרגת המלח שנשאר

בקרקע.

---------- Forwarded message ----------From: Stacey <staceyb@cals.arizona.edu>Date: Mon, May 9, 2011 at 2:34 PMSubject: Info on Salitity in Yuma Arizona

Dear Rabbi Mechel,

As you requested during our conversation here is information on salts in the soil (soil salinity) here in Yuma. Over many years the Colorado River flooded Yuma and many other parts of Arizona when snow melted in Colorado and the river became full. Since the river water is salty (350 parts per million of salt in the water), as the water sits on land it evaporates and leaves behinds salts and minerals. This is why our soil is salty. Due to dams and levees the river does not flood anymore but the water we use to irrigate is still salty. In agriculture they practice leaching to remove the salts from the soil. Farmers can take their soil to a lab and have it tested to see what the salt levels are. I’m not sure the salinity of our ground water but I believe it is less than the river water. I also think that the deeper you go the less salty ground water gets. For more accurate information in this area you might want to contact the Bureau of Reclamations. Have a nice day, Stacey BealmearExtension AgentUrban HorticultureThe University of Arizona Yuma County Cooperative Extension(928) 726-3904

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

145

ה'ון

ליג

פארווארטמיר הייבן אן איצט א סעריע ארטיקלען איבער די זאלציקייט אין די קאלאראדא ריווער, ארויסצוברענגן די דאקומענטירטע פאקטן איבער די הויכע מאסן סאדיום אריין גייט דאס אז קלאר צייגן שטודיעס וויאזוי און וואסער, די אין זאלצן און די אין אריין שטארק גאר דרינגט און אפעקטירט עס און ערד, די באזאלצט און

געוואוקסן. נאכ'ן אנהייבן אביסל צו טאן און נאכגיין דעם ענין — צו וואס מ'איז אנגעקומען זאלציגן טעם אין א ווען איינער האט טועם געווען און געשפירט בלויז דרך אגב, די ווייצלעך פון יומא, אריזאנע, וועלכע ווערן באוואסערט מיט וואסער פון די טייך סוף. להם כמים שאין סוגיא, ממש ריזיגע א איז דאס אז ארויס זיך שטעלט —

צענדליגער פארשונגען זענען שוין דורכגעפירט געווארן אין די לעצטע אכציג יאר ריזיגע פון פראבלעם דעם ארויס קלאר ברענגן זיי און טעמע, די אויף איצט ביז מאסן זאלץ און סאדיום אין די טייך, און אז דאס דרינגט אריין אין די געוואוקסן און

ווייצלעך, און שטערט זייער קוואליטעט. ווען מען הייבט אן צו טאן דערין, דערזעט מען זיך אין א הויפן פון דאקומענטן פון וועלכע מ'קען ציטירן, און עס איז שווער צו באשלוסן וואו אנצוהייבן און וואו דא אזוי פיל קלארע באריכטן איז יוכלו, והם לא יכלה הזמן ווייל ממש צו ענדיגן, אויף דעם ענין. מיר וועלן זיך אבער פרובירן צו קאנצענטרירן, און בעז"ה אין לויף פון א סעריע ארטיקלען אראפצולייגן טייל פון די באווייזן עד היכן הדברים מגיעים, ווי

קלאר דער פאקט איז כשמש בצהרים.ווי מער מ'קוקט אריין דערין, לאזט זיך נישט גלייבן אז מען האט זיך אריינגעלאזט אין אזעלכע שאלות חמורות, פון נוצן ווייץ וואס איז געוואקסן מיט אזעלכע זאלציגע וואסערן, וואס דרינגט אריין אין די געוואוקסן. דער מגן אברהם — ווי באוויסט — ברענגט להלכה דעם מרדכי וואס זאגט אויף דעם מורא'דיגע דיבורים, פון וואס עס כאפט אן א ציטער און א פחד: "האוכל מצה מלוחה כאוכל חמץ גמור." אין אידיש: אזוי איז ווי ער עסט עכטע חמץ." און אזוי "ווער עס עסט געזאלצענע מצה איז

גע'פסק'נט אין נאך פילע פוסקים. אז דא אויב מ'אינטרעסירט זיך און מ'וויל עכט נאכגיין די זאך, זעט מען שנעל האנדעלט זיך פון א ריכטיגע שאלה פון חמץ גמור. ס'איז ממש תסמר שערות ראש אז מ'האט ארייגעפירט א ציבור אין אזעלכע ערנסטע שאלות פון חמץ ממש, מיט

וואס די יומא, אריזאנע ווייץ זענען פארבינדן.איין לימוד זכות אויף די רבנים וואס האבן זיך צוגעשטעלט צו די ווייץ איז, אז זיי זענען נישט געווען באקאנט מיט'ן מציאות, ווייל קוקנדיג אויף די תבואה פונדרויסן קען עס אויסקוקן שיין און געהעריג, אבער אינעווייניג זענען זיי שווער אפעקטירט

פון די זאלץ. אזוי ווי עס שרייבט א פארשער אין אן אויסגאבע פון די פעדעראלע אגריקולטור

דעפארטמענט'ס ביורא אוו פלענט אינדוסטריע, ווי פאלגענד:

טעמע( די אויף שטודיע א ארויסגעגעבן שוין האט )וועלכער "איעטאן האט אנגעטייטעלט אז פלאנצונגען וועלכע וואקסן אין זאלץ געמישעכטסער )אזוי רופט ער זאמד מיט געזאלצענע וואסער פון די קאלאראדא ריווע, אויך זיי נארמאל, און בלויז ביים זיך( זעט אפט אויס וואס די שטודיע באציעט אונטער געוואקסן זענען וועלכע )פלאנצונגען( אנדערע מיט פארגלייכן פון מאס די פעסט-שטעלן מען קען אומשטענדן אומגעזאלצענע ענליכע געוואוקס רעדוקציע וואס האט פאסירט. ממילא, א פארמער אדער הויז-

געזונט, זענען זאמד זאלציגע אויף זיינע פלאנצונגען אז גלייבן געזינד קען אבער זיי קענען נאך אלץ זיין דערשטוינט )אז עס איז נישט גוט(."

ווייטער זאגט די שטודיע אז נישט בלויז וואס זאלץ רעדוצירט דעם שניט, נאר:

סעליניטי רעגיאנעלע אמעריקאנער די אין לעצטנס, "גאנץ קען אומשטענדן געזאלצענע אז געווארן אויפגעוויזן איז לאבארעטאריע, טוישן דעם אינערליכן יסודות'דיגן געבוי )אנאטאמיע בלע"ז( פון געוואוקסן

בעפאר דרויסנדיגע סימפטאמען דערקענען זיך."

סעריע ארטיקלען אהערצושטעלן די קלארע פאקטן ארום די זאלציקייט אין די קאלאראדא ריווער, און דער אפעקט וואס עס ברענגט אויף די געוואוקסן,

וועלכע זענען ברור כעיני השמש דורך צענדליגער און הונדערטער דאקומענטן פון פארשער און עקספערטן

קאלאראדאריווער

1

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

146

און קיין עקספערטיז נישט האבן וואס רבנים אז פארשטענדליך איז דעריבער, באהאווענשאפט אין אגריקולטור האבן נישט דערקענט די פראבלעמען אין די ווייץ, טראץ וואס אינעווייניג איז תחתיה תעמוד הבהרת, די זאלץ דרינגט אריין אין די ווייץ, און עס מאכט עס אומנאטורליך און אז עס זאל זיין גאנץ אנדערש ווי געווענליכע

ווייץ, עד כדי חמץ גמור.שנעל זיך שטעלט נאכגיין, ערנסט עס און טעמע, די אין אריינקוקנדיג אבער ארויס עד היכן הדברים מגיעים, און אזוי ווייט אז פארשער זאגן אז פארמער אליין היינט ארבעטן זיי פראבלעם. דעם מעסטן נישט קענען און נישט אפט באגרייפן אויף נייע טעכניקן צו קענען מעסטן די זאלציקייט אין די זאמדען, כדי עס צו פרובירן

טיילווייז ארויסצואוואשן צו מינימיזירן די אפעקטן אויף די תבואות.דורכאויס די סעריע וועט זיך קלאר ארויסשטעלן אז דער איבערגעאיילטער שריט פון מאנכע, זיך ארויפצוכאפן אויף עפעס וואס האט מעגליך אויסגעזען ווי א הידור, איז געווען א געפערליכער גרייז און מכשול. מ'איז אריינגעשפרינגען אין עפעס וואס מ'הייבט זיך נישט אן אויסצוקענען, און ווען מען הייבט נאר אן אביסל מעיין צו זיין, ארויף פרישע ערנסטע שאלות חמורות עד כדי חמץ גמור ממש. און קומען אלץ געשפורט האט איינער ווייל אגב, דרך געווארן נתגלה נאר איז ענין גאנצער דער זאלציקייט. און ווער ווייסט מיט וויפיל אנדערע חששות מ'פארפלאנטערט זיך, ווייל

מ'האט נישט געהעריג יורד געווען לעומקן של דברים.די גאנצע זאך פון זוכן חדשות האט זיך אנגעהויבן פון מענטשן וואס האבן מערער געווען אויף וואס מ'האט געגעסן ביז היינט, זאגנדיג ר"ל אז שקר נחלו לנו אבותינו, עד כדי כך אז מ'האט געקענט שרייבן אין א חיבור אז אונזערע עלטערן האבן געגעסן מצות וואס אליבא דשולחן ערוך איז חמץ — דברים שאסור לשומעם און אזא חיבור

איז דינו בשריפה.אז מיט אזעלכע דעות נפסדות, האט מען ליידער האט מען מן השמים געוויזן נישט קיין סייעתא דשמיא און מען ווערט פארפלאנטערט אין חמץ גמור ממש, מיט

אזעלכע זאכן וואס מ'האט זיך בכלל נישט געכאפט נאכצוקוקן.

די זאלציקייט אין קאלאראדא ריווער �

די בויען אנגעהויבן קאליפארניע האט צוריק יאר אכציג איבער מיט 'מעטראפאליטען וואסער דיסטריקט אקוועדאקט', וואס ציעט וואסער הונדערטער מיילן, פון די קאלאראדא ריווער, צו דרום קאליפארניע. אין די פאלגנדע יארן זענען אונטערגענומען געווארן שטודיעס אויף די וואסערן, און צי און ווי אזוי מ'קען עס

נוצן.וויבאלד אין דרום קאליפארניע איז די סארט וואסער געווען א נייע זאך, האט מען זינט דעמאלט עס אנגעהויבן גרונטליך צו שטודירט, ווי אזוי עס וועט אפעקטירן די פעלדער, און נאך היינט גייען אן שטודיעס און פרואוון צו באזייטיגן די אפעקטן און

שאדנס פון די ריזיגע קוואנטומס זאלץ אין די פעלדער.דרום פאר וואסער ריווער קאלאראדא די צושטעלן מיט צוזאמענהאנג אין אסיסטענט דעמאלטיגער דער מעגיסטאדט, סי. אסקאר האט קאליפארניע, עלף אן ארויסגעגעבן ביורא, פלאנצונגען אגריקולטור'ס פעדעראלע די פון שעף די פון וואסערן ווייך-געמאכטע פון באנוץ "דעם איבער שטודיע בלעטערדיגע רייע א אויף באזירט איז באריכט זיין היים-גארטענס." פאר ריווער קאלאראדא עטליכע פריערדיגע די פון געפינסן וויסנשאפטליכע און שטודיעס, פעדעראלע

יארן, אינאיינעם מיט דעם באאמטער'ס געפינסן. שטוינענדע זיינע און באריכטעט ער וואס זאכן די פון טייל זענען פאלגענד

געפינסן איבער די אנדערשקייט פון די קאלאראדא ריווער:

במשך צענדליגער וואכן האט די פעדעראלע רעגירונג גענומען עקזעמפלארן פון די קאלאראדא ריווער, און עס האט זיך ארויסגעשטעלט, שרייבט דער באריכט, וועט האבן פלענט אן צו קאליפארניע'ס אויסווייכונג וואס קומט וואסער אז "די דיסאלווד )טאטאל הארטקייטן צולאזטע ).p.p.m( מיליאן פער טיילן 750 בערך אין דרויסנדיגע כעמיקאלן די סך הכל באדייט וועלכע קורצן, אין TSD סאלידס, די וואסער(, 38 פראצענט סאדיום און 350 ביז 400 פי.פי.עם. )טיילן פער מיליאן סך

הכל הארטקייט וואס ווערט גערעכנט אלס קאלציום, קארבאנעיט."דער באריכט זאגט ווייטער אז:

"באוואסערונג וואסער פון די קאלאראדא ענטהאלט ארום א טאן פון זאלץ אין יעדע אקער פיס פון וואסער )אן אקער פיס וואסער איז ארום 1211 טאן(," און עס

באצייכנט די וואסער אלס "סעליין וואסער," ד.ה. געזאלצענע וואסער.

די שווערע זאלץ קאנצענטראציע �אויף פעלדער צוליב די וואסער

וואס פאסירט מיט די וואסער? א טייל דערפון — זאגט דער באריכט — וועפט אויס; א גרויסער טייל גייט אריין אין די זאמד און פון דארט קומט עס אן אין די

געוואוקסן; און טייל גייט אראפ אונטער די טיפקייט פון די ווארצלען. דאס שאפט א פראבלעם, אז די וואסער לאזט איבער אסאך זאלציקייט אין די

ערד, זאגט דער באריכט:

אין די סעריע ארטיקלען בעז"ה האפן מיר לפקח עינים, דורך מעתיק זיין דאקומענטן צוביסלעך, וועלכע צייגן די קלארע מציאות'ן אויף יעדן וואס מ'נוצט די קאלאראדא טייך די געזאלצענקייט אין פון ופרט, פרט אין די פעלדער; דער פאקט אז די וואסער דרינגט אריין אין די ערד, און די זאמד ווערט געפערליך געזאלצן; און דער פאקט אז די זאלציקייט דרינגט אריין אין די תבואה און פירות און אפעקטירט זיי גאר שווער, ביז זיי ווערן קיין נישט בכלל מ'האט וועלכע אויף געוואוקס סארט משונה'דיגע א מסורה, און נאך דערצו זענען זיי געזאלצן אויף וואס פוסקים זאגן אז דאס

איז חמץ גמור ממש.

דאס זענען פאקטן וואס מ'האט פרובירט צו לייקענען, אבער אויף יעדע איינע פון זיי זענען דא צענדליגער און הונדערטער הוכחות פון פארשער, רייע א דורכאויס — צוביסלעך וועלן מיר באריכטן. און עקספערטן ארטיקלען מחודש לחודש — אראפברענגן טייל פון זיי, מיט די האפענונג וואספארא ערנסטע זאל איינזען מיט וויסן דעם אמת ווילן וואס די אז שאלות און איסורים זיי זענען פארבינדן, און די וואס ווילן פארהוילן דעם

אמת זאלן עס מער נישט קענען פארלייקענען און מכשיל זיין אידן, ה"י.

ווערן זאלן פארמיטן ויה"ר שילמדו תועים בינה, און אידישע קינדער צו שריט ריכטיגע די נעמען מועד בעוד נאך זאלן און מכשולות, פון שניידן די ווייצן פון פעלדער וואס וואקסן נאטורליך, אויף רעגן וואסער, אזוי ווי עס האבן זיך געפירט אבותינו ורבותינו זי"ע שוין פאר פילע יארן, און מ'זאל נישט אפנויגן פון זייערע וועגן און הנהגות קיין זיז כל שהוא. די אז מי לסמוך, על האט מען וועג אויסגעטרעטענעם אויף'ן גייענדיג וועט בעז"ה און מען ודקדוקיה, בכל פרטיה אויסגעהאלטן זענען ווייצן האבן די ריכטיגע סייעתא דשמיא צו קענען אפהיטן דעם קומענדיגן יום

טוב פסח כהלכתו ככל משפטו וחקתו.

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

147

ה'ון

ליג

און געווארן, פארלאזט זענען לאנד באוואסערטע פון אקערס "באדייטענדע געפאר אין איז באוואסערט, איצט ווערט וואס מערב, אינעם טייל גרויסער א אומפראפיטבארע צו ווערן רעדוצירט זאל ארויס גיט עס וואס קוואנטום די אז

שטאפלען, צוליב די געזאלצענע אומשטענדן."

די אפעקטן פון זאלץ אויף געוואוקסן �

נישט בלויז וואס די זאלץ שעדיגט די פעלדער מ'זאל נישט קענען פלאנצן דערין, זיי און געוואוקסן, די אין זאלציקייט די אריין דרינגט דערין מ'פלאנצט ווען נאר קומען אפט ארויס שוואכער און געשעדיגט, און גאנץ אנדערש ווי געווענליכע פון די סארט תבואות. ווי דער פאלגנדער פאראגראף — וואס מיר האבן שוין אויבען

ציטירט — לויטעט קלאר:

איז לאבארטאריע, סעליניטי רעגיאנעלע יו.עס. די אין לעצטנס, "גאנץ דעמאנסטרירט געווארן אז געזאלצענע אומשטענדן קענען טוישן דעם אינערליכן יסודות'דיגן געשטעל פון פלאנצונגען בעפאר מ'זעט אן דרויסנדיגע סימפטאמען."

אריין דרינגט זאלץ די אז וויסנשאפטלער, די פון מיינונג קלארע א איז דאס געוואוקסן, נאטורליכע די ווי אנדערש גאנץ דאס איז בכלל און תבואה, די אין און די אטאנאמי )דער יסודות צוזאמענשטעל פון יעדע זאך( קען אין די תבואות וואס מיר די חטים צו נישט דומה אז דאס איז בכלל געטוישט. דאס הייסט זיין האבן א מסורה, און מען לאזט זיך אריין אין א נייע זאך וואס מ'האט קיינמאל נישט

דורכגעטאן, און אשר לא שערום אבותינו.

קען מען גענצליך ארויסוואשן �די זאלץ פון די פעלדער?

כדי צו פארמינערן די שאדנס פון די אנגעזאמעלטע זאלצן — זאגט דער באריכט — איז קלאר אז מען מוז ארויסוואשן די זאלץ פון די זאמד וואס די וואסער לאזט די אימפעריאל אין אלפאלפא פעלדער אויף אן ווייזט עס ביישפיל אלס איבער.

וועלי אין יענע געגנט, וואו מ'נוצט פינף אקער פיס וואסער פער אקער יערליך.

"עס איז אפען פארשטענדליך אז דאס, מיט פינף טאנען זאלץ פער אקער וואס ווערט צוגעלייגט יערליך, מוז זיין עפעס פראוויזיעס צו באזייטיגן די זאלץ, אדער וועט זיך אזוי פיל זאלץ אנזאמלען אינעם אויבערפלאך פון די זאמד אז עס וועט אויס פעלט צוועק דעם פאר )פלאנצונגען(. אגריקולטור דערין אוממעגליך זיין צו ארויסשווענקן זאל וואסער באוואסערונג די פון טייל א אז — ארויסשעפונג אנגעזאמעלטע די אוועקצופירן ווארצלען, די פון טיפקייט דעם אונטער אראפ,

זאלצן."העכערע פיל בלייבן אלץ נאך וועט אויסשווענקן, גוט עס נאך אפילו אבער מאסן זאלץ אין די זאמד ווי געווענליך, און די מאסן זענען נאך אפילו העכער ווי די זאלץ אין די קאלאראדא ריווער, וויבאלד זיי זאמלען זיך אן פון ריזיגע קוואנטומס

וואסער. דער באריכט לויטעט:

"קעלי )א פארשער וועלכער האט פארפאסט א באריכט וועגן די טעמע( האט די ארויסוואשונג גוטע מיט איז ריווערסייד, נעבן זאמד, גוטן א אויף אז געוויזן קאצענטראציע פון זאלץ אין די זאמד פייכטיקייט געווען ארום דריי מאל אזוי גרויס ווי די קאנצענטראציע פון די אריגינעלע באוואסערונג וואסער. אין זאמדען וועלכע זאלצן און געשטערט אויסשווענקונג די ווערט דורכוואשבאר, ווייניגער זענען זאמלען זיך אן ממילא קען די קאנצענטראציע אין די זאמד פייכטיקייט ווערן זייער

גרויס." *

המקצת, מן מקצת א בלויז ארטיקל איצטיגער דער איז געזאגט ווי ווערן עס ווי פארשונגען פארשידענע די פון גאפל, שפיץ אויף'ן באשטעטיגט קלאר און דייטליך די: ריזיגע מאסן זאלץ אין קאלאראדא ריווער; די נאך גרעסערע קוואנטומס זאלץ וואס זאמלען זיך אן דערפון ווי שטארק דאס די פעלדער; די פעלדער; די שווערע שאדנס פאר אין אנערקענען נייע ברואים; פארשער זיין ממש ענדערט די געוואוקסן צו אז זיי אליין און איבערהויפט די פארמער קענען נאכנישט אפשאצן דעם פארנעם פון די זאלציקייטן; נישט אלץ זעט מען די אפעקטן פונדרויסן, מען ווען אפילו אנדערש; גאר זיין תבואות די קענען אינעווייניג אבער נוצט די פארשידענע מעטאדן ארויסצואוואשן די זאלץ, גייט עס נישט

גענצליך ארויס.

אין ערשיינען אי"ה וועלן וועלכע ארטיקלען, סעריע די פון לויף אין ווייטער מיר וועלן מאנאטן, קומענדיגע די אין אויסגאבעס חודש'ליכע אונזער אין שוין ליגן וועלכע דאקומענטן צאל ריזיגע די פון ציטירן באזיץ — און וואס מער מען קוקט אריין אין די טעמע וואקסט די הויפן די אין ממש חמץ פון חששות געפערליכע די איבער — דאקומענטן ווייצן, וואס די וואס האבן עס אימפארטירט און זוכן עס צו פארשפרייטן האבן בכלל נישט נאכגעפארשט און האבן זיך בכלל נישט געקימערט צו

דערגיין וואס זיי ברענגן דא.

בארירט. דא האבן מיר וואס טעמעס די וישפוט הקהל ירא אדרבה, קאמפליצירטע ריזיגע א איז דאס אז געפונען לייכט גאנץ וועט יעדער א זיך צו פארטיפן דערפון און עס פארלאנגט וואס פעלט אויס טעמע, בכלל זיי האבן באנעמען. צו געהעריג עס מומחה'שאפט שטארקע איז וואס הידור, נייעם א פראקלאמירן אייער פונקטן די אדרעסירט פארבינדן מיט ערנסטע שאלות און חששות אויף וואס מ'האט נישט קיין מסורה? אדער האבן זיי געזוכט צו שפרינגען און צייגן אז זיי זענען בעסער ליידער און פארקוקט אלעס זיי האבן דעריבער און פריערדיגע, די פון

אריינגעשלעפט אידן אין אזא ערנסטע זאך.

פארזעצונג קומט בעז"ה, מיט נאך שטוינענדע דאקומענטן, וואס עס לאזט זיך נישט גלייבן וואס פאר א הארבע זאכן מ'האט ליידער פארזען די פאר אנטפלעקט נישט עס מ'האט און איגנארירט, חלילה אדער חשוב'ע רבנים וועלכע האבן געמיינט אז מ'איז גאר אויפגעקומען מיט אן

אזוי גערופענעם הידור.

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

148

זאלץ שמעקערס...לכבוד די עסקנים און ארויסגעבער פון די 'יומא אריזאנע אויסגאבעס'

ס'איז שוין טאקע נענטער צו פסח שני ווי פסח ראשון, דאך וויל איך אייך מיטטיילן עפעס א דאקומענט אין וואס איך האב מיך פערצופאל נייע טעכניק אויף וואס באאמטע אין יומא, אריזאנע, ארבעטן צו אידענטיפיצירן און אנגעשטויסן, מיט אינטרעסאנטע איינצעלהייטן וועגן א מעסטן זאלץ אין די פעלדער. אילו לא ראיתי לא האמנתי ווי אזוי מאנכע פרובירן צו זאגן אז "לא דובים ולא יער," יומא מיט זאלץ האבן נישט קיין שייכות, בעת די דארטיגע באאמטע ברעכן זיך קאפ ווי אזוי צו לעזן דעם פראבלעם. איך שיק מיט דעם דאקומענט, וואס ווייזט אויף קלאר

און דייטליך דעם שווערן פראבלעם פון זאלציקייט אין יומא.

דער דאקומענט איז א טייל פון די 'וואסער קוואליטעט און מענעדזשמענט, און זאמד רעסורסען שטודיעס,' דורכגעפירט דורך די פעדעראלע אגריקולטור דעפארטמענט'ס אגריקולטור ריסטוירטש סערוויס.

"אין קעפל: א האט באריכט בלעטערדיגער צוויי דער אינעם געזאלצענקייט מענעדזשן זאלץ, פון זוכעניש

לאוער קאלאראדא ריווער ראיאן."

האבן וועלכע פאראגראפן עטליכע ציטירן וועל איך ספעציעל געצויגן מיין אויג, און אין די צוקונפט, אויב איר

וועט נאך ארויסגעבן אויסגאבעס אדער קונטרסים וועגן דעם ענין, מיין איך אז עס איז זייער כדאי עס מפרסם צו זיין מיט איבערטייטשונגען, כדי דער ציבור זאל זיך אליין איבערצייגן וואס עס האנדעלט זיך.

ווי זיך צו ספראעווען מיט'ן שווערן פראבלעם פון זאלץ אין די פעלדער, רייע אגענטורן פארטנערשיפ פון א וועגן א דער באריכט שרייבט פאלגענד:

אינעם שטאטן דורשטיגע די פון פראבלעמען זאלציקייט וואקסנדע די צו רעאקציע "אין לאוער קאלאראדא ריווער ראיאן, איז געשאפן געווארן א שותפות מיט פיר יאר צוריק צווישן די אגריקולטור ריסוירטש סערוויס' דזשארדזש אי. בראון דזשוניאר, סעלינטי לאבעראטאריע אין ריווערסייד, קאליפארניע, און די יו.עס. ביורא אוו רעקלעמעיאשאן )USBR(. די קאלאבראציע ,)LCRSAN( איז באוויסט אלס די לאוער קאלאראדא ראיאן פון סעליניטי אסעסמענט נעטווארקהאט געהאלפן פאראויס ברענגן די אגענטור'ס שותפות'דיגער ציל: צו באאבאכטען, קאנטראלירן,

און צו באגרעניצן די זאמד זאלציקייט אין די געגנט."

פארוואס פעלט אויס עפעס צו טאן וועגן די זאלץ – ערקלערט דער באריכט:

דורך אריינגעפירט ווערט וואס "וואסער און ריווער קאלאראדא די פון קאנאלן עס ווערט ענדגילטיג און טייכלעך אירע געפירט צו פארמער'ס פעלדער, ערמעגליכט צוויבעל לעטוס, ווי געוואוקסן, באקאנטע און טיש טרויבענס, צו בליען כמעט א גאנצן

יאר. אבער, ווען דער וואסער לויפט זיך זיין וועג דורכאויס דעם לאנד אויסגוס, צולאזט עס צולאזבארע זאלצן וועלכע ליגן אין די ווענט, קארידארן, און טיפע וואסער שטראמען פון די

ראקי טייך."

"די זאלצן האלטן און איין באמבאדירן אגריקולטור זאמדען, זיי שטרענגן איבער געוואוקסן ווען וויפיל עס קומט ארויס פונעם שניט. זאלצן זאמלען זיך אן אין די זאמד, און רעדוצירן ערגער נאך ווערט סיטואציע די באפייכטעט. ווערן דורך וואסער די אויף נעמען געוואוקסן פונעם ראיאן'ס טרוקענער היץ )אזוי ווי אין יומא, וואו עס איז זייער טרוקען(, פאראורזאכנדיג

אז די באוואסערונג וואסערן זאל שנעלער אויסוועפן."

היינט ביז וואס זייערע פעלדער, אין זאלץ די מיט זיך ספראווען צו העלפן פארמער כדי

מכתב שקבלנו מאת אברך אחד

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

149

ה'ון

ליג

האבן זיי נישט געהאט קיין געהעריגער וועג עס צו מעסטן, זאגט דער באריכט אז מען האט אגענטורן. עטליכע אנגעשלאסן זיך האבן עס וועלכע אין סיסטעם, נייע א אריינגעברענגט צווישן די אגענטורן איז דער אגריקולטור צענטער אין יומא, ווי עס לויטעט דער פאלגנדער

פאראגראף:

קאנסערוועישאן ריסאורס וואלי קאטשעלא די אריין: שליסן אגענטורן באטייליגטע "די יומא קאליפארניע; פון ביידע דיסטריקט, איריגעישאן אימפעריאל די און דיסטריקט אגריקולטור צענטער, יומא אריזאנע; און די יו.עס. ביורא פון אינדיען אפעירס, אינאיינעם מיט

די נאטורליכע ריסאורסעס קאנסערוועישאן סערוויס אפיס אין פארקער, אריזאנע."

די באהאנדלען צו ארבעטן זיי וואס אויף טעכנאלאגיע ספעציעלע די שילדערט עס און פעלדער, ווי פאלגענד:

באקומען געגנט יעדע האט פאנדינג, רעקלעמעישאן( פון ביורא )יו.עס. יו.עס.בי.אר. "מיט זאלציקייט אפשאצונג פעלד געצייגן וואס איז אנטוויקעלט געווארן אין די סעליניטי לאבארעטאריע. דער מאביל מאשין, בעסער באוויסט אלס "זאלץ שמעקער", נוצט א נייע עלעקטראמאגנאטישע מיטער וואס זוכט ארויס זאלץ אין די זאמד." דער באריכט שילדערט ווייטער ווי אזוי עס העלפט פארמער אידענטיפיצירן, דורך דזשי.פי.עס. און אנדערע טעכנאלאגיעס, וועלכע ערטער אין א

פעלד זענען מער געזאלצן ווי אנדערע.

אין אז יער" ולא דובים "לא איז מומחים היימישע געוויסע לויט אז אינטרעסאנט איז עס אריזאנע איז פאראן זאלץ, און דאס "האט נישט קיין שייכות צום מציאות הענינים." מאנכע זאגן

גאר אז די ערד איז דארט זיס, און עס וואקסט געהעריג ווי איבעראל.

זיך געקענט שפארן זיי זיך נישט געוואנדן צו די מומחים, וואלט'ן אגריקולטור באאמטע האבן עס איז א שאד אז די פעדעראלע און יומא די שווערע הארעוואניע און ריזיגע געלטער וואס זיי לייגן אויפצוקומען מיט נייע טעכנאלאגיעס פאר די "זאלץ שמעקערס." אנשטאט וואלט מ'געקענט מאכן אן אסיפה, מיט שיינע בילדער, און די גאנצע זאלץ וואלט צורינען, און עס וואלט מקויים געווארן וימתקו המים מיט די זאמד

אינאיינעם. א שאד אז די רעגירונג באאמטע האבן נישט קיין שכל צו וועלכע עקספערטן זיך צו ווענדן...

אגב איז אינטרעסאנט צו באטאנען וואס דער באריכט באטאנט ווייטער אז טראץ וואס דער פראבלעם פון זאלץ איז באוואוסט, ווייסט מען נאכנישט דעם ריכטיגן פארנעם דערפון, און פארמערס ווייסן אויך נישט געהעריג אפצושאצן זייערע פעלדער. די נייע טעכנאלאגיע צילט זיי צו

העלפן דערמיט.

עס ציטירט דעניס על. קארווין, אן עי.אר.עס. זאמד סייענטיסט, אז: "אין די צייט וואס עס איז פאראן א וואקסנדע באוואוסטזיניקייט פונעם פראבלעם פון זאלציקייט אינעם ראיאן, ווייסן מיר נאכנישט ווי ערנסט עס איז ווירקליך. עס איז נישט פאראן קיין איצטיגער חשבון פון זאלציקייט

אומשטענדן דורכאויס דאס לאנד."

אבער אט די היימישע עקספערטן ווייסן שוין אלעס, און ווייסן אז דאס איז בכלל נישט קיין אישו. די רעגירונג דראפעט זיך אויף גראדע ווענט מיט נוצן זאלץ שמעקערס צו קענען רייניגן

די פעלדער.

ווי זאגט די וועלט: ווען עס וואלט נישט געווען מיינער – ווען עס וואלט זיך נישט געהאנדעלט פון חמץ אין פסח – וואלט איך אויך געלאכט.

מיט דעם וועל איך שליסן מיין בריוו, ויותר מה שכתוב לפניכם וועט איר טרעפן אינעם בייגעלייגטן דאקומענט. איך בין נתפעל געווארן ווי שטארק דאס צייגט אז ווען מ'האלט זיך צו דרכי אבות און מסורת אבותינו ורבותינו זי"ע ווערט מען פארהיטן פון מכשולות, וואס אנדערש פאלט נישט ביי צו קוקן דערויף און מ'פארזעט עס לייכט. האפענטליך וועלן אט די קלארע פאקטן איבערצייגן אויך די וואס האבן יא גענוצט די ווייצן, אז עס לוינט זיך נישט מתחכם צו זיין, ווייל מ'קען אריינפאלן און ביטערע מכשולות, נאר אנשטאט זאלן זוכה זיין בדרכי אבות וואס נאר אזוי האט

מען די סייעתא דשמיא נישט אריינצופאלן מיט פארזען איסורים חמורים.

ויה"ר אז איר זאלט זוכה זיין אנצוגיין מיט די עבודת הקודש און בעז"ה קענען פורש זיין אידן פון די געפערליכע איסורים און חששות וואס זענען קלאר אין די ווייצן, והמקום יהא בסעדכם.

הכותב למען שמירת המצוות,

נ.מ.ג.

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

150

ס'איז באקאנט דאס ווארט פון הייליגן חת"ם

"עושה זאגן: מיר וואס דעם אויף זי"ע סופר חדשות בעל מלחמות", אז יעדע נייע ערפינדונג וואס מ'טוט היינט ערפינדן משנה צו זיין פון די ארגינעלע די אקעגן מלחמה א איז השם מצות יעדע התורה". מן אסור "חדש הקדושה. תורה נייע ערפינדונג, נישט בלויז אויב מ'האט ערפינדן נייע ערפינדן וועלכע די אויך נאר קולות, נייע וואס די מסורה אין אידישקייט קעגן "חומרות" בגדר אויך איז ישראל, כלל ביים מקובל איז

פונעם איסור חדש אסור מן התורה.

תשובה א אין שרייבט סופר חת"ם דער

)יורה דעה סימן י"ט( אז ס'איז זייער שווער צו מ'האט להקל. אפילו ישראל מנהג א צעברעכן אייביג געזוכט צו פארענטפערן די אלטע מנהגי ישראל אפילו לקולא, ווי מיר זעען אין די פוסקים פארענטפערן צו געווען מטריח זיך מ'האט אז דעם מנהג היתר פון עסן חדש פאר'ן עומר, אלץ כדי צו פארענטפערן דעם מנהג. ווייל מ'טאר זיך קיינמאל נישט איילן צו פארדייען אן איסור און דער הוא, תורה ישראל מנהג היתר. כל שכן א

מקום בכל התורה, מן אסור חדש אז איז כלל ובכל זמן, והישן ומיושן משובח ממנו.

אייביג מיר האבן שבתורה ענינים אלע ביי

געוואוסט אז דער אלטער אויסגעטרעטענער וועג זענען רבי'ס און עלטערן אונזערע וואס אויף געגאנגען, איז דער זיכערסטער וועג. אפילו אויב מיר מיינען אז מיט אונזער אייגענעם פארשטאנד קענען מיר ערפינדן בעסערע און שענערע וועגן, זיין וועט וואס אומשטענדן, היינטיגע די לויט איז עס ווי הלכה, פי על אויסגעהאלטן מער די פון עלטערן און רבי'ס אונזערע ביי געווען אלעמאל אידן האבן דאך דורות, פריערדיגע געוואוסט אז מיר קענען זיך היינט נישט פארלאזן זייער איז וועלכעס פארשטאנד, אונזער אויף קליין און שוואך. מיר קענען קיינמאל נישט זיין די מיט אויסגעהאלטן זיין וועט עס אז זיכער קורץ איז שכל אונזער ווייל ערפינדונגען. נייע צו זיין א חכם הרואה את הנולד די עווענטועלע ארויסקומען. דעם פון וועלן וואס פראבלעמען דער איז וועג גאראנטירטער בעסטער דער אבותינו וועלכן אויף וועג אויסגעטרעטענער

ורבותינו הקדושים האבן געטרעטן. ווי דער פסוק )שיר השירים א'( זאגט: "אם לא תדעי לך היפה בנשים צאי לך בעקבי הצאן ורעי את גדיותיך על

משכנות הרועים".

זיין מיט זיך מחמיר א איד מעג פאר כאטש

פרישע חומרות, ווי בעלי נפש האבן זיך אייביג צוגעגאנגען חומרות די זענען געווען, מחמיר מיט די גרעסטע מאס רעספעקט צום אלטן מנהג פון כלל ישראל להקל. מ'האט נישט מוציא לעז האט איד ערליכער אן ציבור, אויפ'ן געווען זענען וואס אנדערע אויף אראפגעקוקט נישט נוהג לקולא און ער האט נישט שטאלצירט מיט זיין מנהג לחומרא. אזוי ארום האט מען געהאט מיט דורכפאלן נישט מ'זאל אז דשמיא סייעתא

די חומרות.

אויב אבער גייען די חומרות צו מיט התחכמות און הוצאת לעז אויף די פריערדיגע דורות, האט זיך עס קיינמאל נישט אויסגעלאזט גוט. ווייל דער בעל גאוה וואס שטאלצירט מיט זיין פרומער פון אבותיו ורבותיו, האט זיכער נישט קיין סייעתא

דשמיא צו ווערן אפגעהיטן פון מכשולות.

אריזאנאווייץ

ווען עס האט זיך אין די לעצטע יארן אנגעהויבן ווייץ נעמען צו חומרא די איבער שערוריא די אויף מצות פאר פסח אויסשליסליך פון אריזאנא, געווען לעז מוציא וואס מאנכע האבן דעם נאך אויף גאנץ כלל ישראל — און אויף אלע רבנים פון פריערדיגן דור — אז מ'שניידט די ווייץ פאר די מצות צו שפעט אין שטעט וואו עס רעגנט, ווען די ווייץ איז געצייטיגט אין די זאנגען. צוליב די פאלשע הוצאת לעז האבן מאנכע אנגעהויבן צו זוכן מהדר צו זיין צו נעמען ווייץ וואס וואקסן אינעם מדבר יומא, אריזאנא, וואו עס רעגנט כמעט קיינמאל נישט. יענע האבן פרובירט איינצורעדן די מאסן אז דארט געפינט מען בכלל נישט קיין רעגנט דארט וויבאלד מבוקעות, און מצומחות

נישט.

אז ברבים געפרעדיגט גאר האבן מאנכע

געמוזט יאר יעדעס רבנים די האט היינט ביז זיין צו מתיר טאש" פון "היתר א ארויסנעמען דאס ווייץ אין וועלכן עס געפינען זיך מצומחות, עס האבן רבנים די נאר בששים, ביטול דורך רחמנא — עם. המון פאר'ן אויסגעזאגט נישט

עושה חדשותבעל מלחמות

הרב ב. טויב

דאס פאלגענדער ארטיקל איז געווען געדרוקטאין "דער איד" פר' טהרה תשס"ח לפ"ק

צוליב די יסודות'דיגקייט וואס דער ארטיקל אנטהאלט און די שטארקע אקטועלקייט דערפון

דרוקן מיר דאס איבער אין פארזעצונגען

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

151

ה'ון

ליג

זיך זיי איצט האבן — אבער ליצלן מהאי דעתא בארימט אז עס איז זיי געלונגען אהערצושטעלן ווייץ וואס איז נאך נישט געווען זינט די וועלט

שטייט, עס האט נישט קיין שום חשש חימוץ.

א אין אנגעוויזן מיר האבן דעמאלט נאך

מתחדשים אזעלכע פון שעדליכקייט די מאמר, וואס זענען מוציא לעז אויף די גדולי ישראל פון וועלן זיי אז שטאלצירן דורך הקודמים, דורות זיין בעסער און פרומער ווי די פריערדיגע דורות, בקיום המצוות. וועגן זיי ערפינדן בעסערע און מיר האבן אנגעוויזן אויף די ווערטער פון ספה"ק ווי ה'( יחוד המעשה פרק )שער חובת הלבבות ער שרייבט אז די חכמת התורה אויב מ'פירט עס יעדע צו רפואה עס א איז וועג ריכטיגן אויפ'ן פארקריכט תורה די דורך אבער אויב ווייטאג, גרעסטע די עס איז וועג, ריכטיגן פונעם מען ווייטאג וואס האט נישט קיין רפואה. דערפאר איז די תורה הקדושה געגליכן צו פייער כמש"כ "הלא כה דברי כאש", ווייל עס דערלייכט די אויגן מיט איר ליכטיגקייט, אבער זי פארברענט מיט אירע פלאמען די וואס פארקריכן פונעם ריכטיגן וועג.

הלבבות חובת דער ווארענט — דערפאר

די פון קלוגער האלטן נישט זיך זאלסטו —זיך פרובירן נישט זאלסט דורות, פריערדיגע וויאזוי בעסער פארשטייסט דו אז איינצורעדן אהערצושטעלן דאס אידישקייט ווי די פריערדיגע האבן פארשטייסט דו וואס אלעס ווייל דורות, זיי אויך שוין פארשטאנען. ס'איז מעגליך אז זיי האבן אויך געזען ווייטער די חסרונות וואס וועלן פון דעם ארויסקומען. דאס וואס דו זעהסט נישט גוטס דאס נאר זעסט דו שכל. קורצן דיין מיט און נישט דאס שלעכטס וואס וועט ארויסקומען

פון דעם.

דער חובת הלבבות שרייבט בזה"ל:

"על כן הזהר שלא תטה אשורך מדרך האבות על ותסמוך הבדיאות, אל הראשונות ונתיבות ואל בסברתך. ותתבודד בעצתך ותתיחד שכלך תחשוד אבותיך במה שמסרו לך מאופני טובותך, ואל תסתור עצתם במה שהורו אותך, כי אין עצה שתעלה בדעתך שלא קדמוך לדעתה, ועמדו על כל מה שמביאה אליו מטוב ורע, ואפשר שקדם בתחלתה, ההיא המחשבה יושר אופן לדעתך ממנה יהי' אשר ההפסד אופן ממך ונעלם יושרה תראה ישובך במיעוט ואתה באחריתו, החכם ואמר הפסדה. ואופני טעותה תראה ולא )משלי כ"ב( אל תסג גבול עולם, ואמר )שם י"א( שמע בני מוסר אביך, ואמר )שם ל'( במי שמאשים אבותיו דור טהור בעיניו ומצואתו לא רוחץ, דור

אביו יקלל, ואמר עין תלעג לאב" עכלה"ק.

ופירש בטוב הלבנון, דור טהור בעיניו: רואה

עצמו בעיניו טהור ונקי יותר מהדורות הקודמים

ומבקש מעשים להצטדק יותר מדורות הראשונים. ומצואתו לא רוחץ: אף הליכלוך והטינופת לגמולי מחלב לא רחץ עצמו מהם, כלומר עובר עוונות

ידועות לתשב"ר. עכ"ל.

מורי ערנסטע עלטערע די ווען פאראיאר

הוראה האבן אויפמערקזאם געמאכט אקעגן זוכן אין מדבר א פון ווייץ נעמען ווי חדשות, נייע אריזאנא שלא שערום אבותינו ורבותינו נ"ע, וואס איז עלול צו האבן פראבלעמען, האבן די רבנים באמת נאך נישט געהאט קיין קלאר בילד איבער די פילע פראבלעמען פון חשש חימוץ וואס זענען באמת דא ביי די אריזאנא ווייץ. די ערליכע מורי פאר געהאט נאר הדור האבן מאורי און הוראה זייערע אויגן דעם חובת הלבבות'ס ווארענונג, אז מ'טאר נישט חושד זיין די פריערדיגע דורות אז ריכטיגע די איבערגעגעבן נישט אונז האבן זיי מיר וואס אלעס אז פארשטיין מ'דארף וועגן, זיי נאר געוואוסט. אויך זיי האבן היינט ווייסן האבן שוין דעמאלט געזען די פראבלעמען וואס קענען דערפון ארויסקומען, וואס מיר מיט אונזער

קליינעם שכל פארשטייען עס נישט.

די אז ארויסגעשטעלט זיך האט למעשה

וועלכע האבן ערפינדן די המצאות "מתחדשים" יומא, אריזאנא, אין מדבר ווייץ שניידן גיין צו האבן אריינגעשלעפט טויזנטער אידן אין ערנסטע מתחכמים די ממש. חמץ איסור פון חששות אז זיין צו לעז מוציא פרובירט האבן וועלכע כלל רוב פון גענוצט ווערט וואס ווייץ דאס נייעם א געשאפן האבן זיי נישט, טויג ישראל מין ווייץ וועלכער האט פיל מער פראבלעמען ווי אין באנוצט ווערן וואס ווייצן אלגעמיינע אלע אידישע בעקערייען אין אמעריקע און איבער די נישט וואקסט עס וויבאלד ווייל וועלט. גארער אין מדבר נאטורליך קיין ווייץ בארץ לא זרועה מוזן זיי ערפינדן פארשידענע תחבולות צו מאכן דארט וואקסן ווייץ, און דאס מאכט חששות פון

חמץ, ר"ל.

פאקטן זענען שוין היינט קלאר, אז נישט די

ווייץ אריזאנא א.ג. די אין מען טרעפט בלויז ומבוקעות מצומחות מער פיל פערצענטועל און שטעט אנדערע פון ווייצלעך אלע אין ווי איז מבוקעות פון פראצענט דער וואו לענדער, מאל מער פיל דא איז עס און ווייניגער, פיל

ששים.

דער פאקט איז אז דער אריזאנא ווייץ וואקסט אין א פוסטן מדבר, וואו בדרך הטבע קען דארט נישט וואקסן ווייל ס'איז אן ארץ לא זרועה. מען ערליי פארשידענע מיט אנפילן פעלד דאס מוז שארפע כעמיקאלן און זאלץ, וואס מאכט די ערד נישט ס'רעגנט ווי אזוי — דערצו און וואקסן. ימים מיט ערד דארטיגע די אנפילן מען מוז —

נישט שנעל איינגעזאפט, ווערן וועלכע וואסער

און די פעלדער ווערן באוואסערט ביז דריי וואכן

פאר'ן שניידן, ווען די זאנגען שטייען שוין און

זענען פול. און דערצו בושעווען אין יענעם מדבר

אז גורם איז אלעס דאס וואס ווינטן, שטארקע

און אראפ זיך בייגן ווייץ–זאנגען די פון אסאך

פאלן אריין אין וואסער, און עס קומט לידי חשש

חימוץ. אזוי אז די פראבלעמען פון חשש חימוץ

זענען פילפאכיג מער ביי די אריזאנער ווייץ וויי

ביי אלע אנדערע ווייץ איבער די וועלט.

מיר זענען נישט דא אויסן צו פסק'נען הלכות

למעשה, צי ס'איז טאקע חמץ אדער נישט. טייל

חמץ חשש א האט עס אז האלטן הוראה מורי

האלטן אנדערע בדיעבד, אפילו אסור איז וואס

איסור, קיין נישט עס איז בדיעבד כאטש אז

זאך איין לכתחלה. אויסגעהאלטן נישט עס איז

א.ג. די וואס פראבלעמען די קלאר: אבער איז

ווי מער פילפאכיג זענען האבן ווייץ אריזאנא

אהבת דער נישט ווען ווייץ. אנדערע אלע ביי

וואס וואס פארבלענדט די אויגן פון די הנצחון

האבן גענומען יענע ווייץ, ווי חז"ל זאגן: "עביד

אינש לאחזוקי די בערי'" — לאחר המעשה האט

מען שוין א נגיעה זיי צו בארעכטיגן — ווען נישט

די נגיעה וואלט קיינער נישט גענוצט די דאזיגע

ווייץ.

דאס איז דער קלארסטער באווייז אז מיר האבן

היינט נישט קיין רעכט זיך אריינצולאזן אין נייע

היינטצייטיגע ערפינדונגען בדרכי קיום המצוות,

אונזער ווייל שונות. בתחבולות המצאות דורך

שכל איז צו קורץ צו קענען אויסרעכענען וויפיל

פראבלעמען דאס וועט עווענטועל ברענגען.

בלויז ווען מ'גייט אויפ'ן אלטן וועג אויף וואס

געגאנגען, זענען עלטערן און רבי'ס אונזערע

זיכערן א אויף מ'גייט אז גאראנטירט מען איז

מצוות די אויס מען שטעלט אבער אויב וועג,

נישט מען קען שכל, אייגענעם אונזער לויט

אויסרעכענען צו וואס פאר א פראבלעמען מ'וועט

אלץ אנקומען.

אין קומענדיגן פארזעצונג אי"ה:

נישט זיין פרומער פון אבותינו ורבותינו הק'

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ה'

152

שיג אצל כל חניות הספריםלה

ÈÂÈÂÚ‡

ËÂ

Ï˘‡ÂÏ

ÏÚˢ˘ÈËÈ˘ÏÂȇÂÂÂÂÈ È˘Ï΢Ï·ÎÂÏÏ·.

‡‡È‡ ‡‡È Ï ÈË ÂÏ ËÏ Â‡˘  ‡ Ú ÈÏÈ˘" ‡ È ˘ ‡Ú " ȇ ÈÚ ÈÂÚ ˘‡"Ï˘ ÚË ÈÂ È ÈÏ È ÏÚ ‡Â ÂÈÈ ‡ Ï ˘ ȇ ‡˘˘ ÈÂÏ ˘ È˘

ÂÏ Ú ÈÚÂ"ÈÂÏ Â Èˢ .ÂÈ˘È Â Âȇ ¢ Â È˘ È ÏÚ ÈÏÈ Â ÂÏÂÈÂ

ÈÈ˘Â"Ú.

Â Ú Ï ÂÂȇ È Ï ÈÂȠ¢ÂËÈÏ˘" ‡‡È‡ ‡‡È ÂÏ ÂÈ˘È ‡Ï˘ ‡Â ÏÂ‡Ï Â‡˘Â

‡‡È‡‡‡ÈÈËȇ˘.

‡˘‡Â‡Â˜˜ÏÂÏ˘Â˜Â‡ÂÎÏ"ÎÂ"‡

Âχ‡˜"‡‡˜"Â

לכש

Ú˘Èȇ"‡Ï"ÈÏÂ"ÈÚÈ"‡

הופיע לאור עולם