DEPRESIONI SI PROBLEM I SHENDETIT PUBLIK NE RAJONIN E...

1 DEPRESIONI MENDOR NE MITROVICE – Gani Shabani 2013

DEPRESIONI SI PROBLEM

I SHENDETIT PUBLIK NE RAJONIN E MITROVICES

Punim i Doktoraturës

Udhëheqës shkencor: Disertanti:

Prof. Asc. Gentian Vyshka Dr. Gani Shabani

Tiranë, 2013


PËRMBAJTJA

1. HYRJE 3

1.1. Historiku 4

1.2. Definicioni 5

1.3. Epidemiologjia 6

1.4. Klinika dhe diagnoza 9

1.5. Instrumentet vlerësuese 14

2. QËLLIMI I PUNIMIT 17

3. MATERIALI DHE METODA E PUNËS 19

4. REZULTATET 23

5. DISKUTIMI 48

6. PËRFUNDIMI 57

7. PROPOZIMI I MASAVE 63

8. REZYME 64

9. LITERATURA 76

10.AUTOBIOGRAFIA 79


1. PJESA E PËRGJITHSHME

1.1 HYRJE

Depresioni si çrregullim afektiv i disponimit njihet që nga parahistoria.

Depresioni përfshin në përqindje më të lartë femrat (12%) dhe meshkujt (8%)

të të njejtës periudhë gjatë jetës (ECA-NIMH). Përvoja e kliniçistëve me

depresionin është e kufizuar vetëm në spitale, ka zgjuar kërshërinë e hulumtimeve

epidemiologjike në plotësimin e pikturës klinike duke hulumtuar shëndetin e

komunitetit në një shkallë më të gjërë. Pasi që personave me depresion i ofrohet

kujdesi shëndetësor në sektorin e Kujdesit Shëndetësor Parësor, të shumtën e

herave mjekët familiar dështojnë në depistimin e rasteve me depresion.

Zgjidhja e problemit të depresionit me anë të metodës së depistimit ka

zgjuar kërshërinë e shumë hulumtuesve duke rritur kështu përfitimet jo vetëm

në rrafshin human të politikës së depistimit, por edhe duke rritur kost-

efektivitetin.

Programi i depistimit vetvetiu ka një efekt tek rastet individuale. Personat

të cilët i nënshtrohen testit të depistimit mund pësojnë shqetësime apo edhe

rritje të Mb e Mt, kur kemi të bëjmë me testin pozitiv.

Stigma e shoqëruar me identifikimin e personave me depression ka një çmim

sinjifikant në depistim.

Efektet e trajtimit të personave depresiv varen drejtëpërsëdrejti nga ndriçimi

i rasteve dhe sqarimi i natyrës së sëmundjes.


1.1 HISTORIKU

Për depresionin si sëmundje dihet qysh nga lashtësia. Hipokrati (460-357

p.e.r.) e ka përshkruar “melankolinë” (sot njihet si formë e veçantë e depresionit) si

një gjendje e “averzionit në ushqim, dëshpërimit, pagjumësisë, irritabilitetit dhe

shqetësimit”.

Grekët e vjetër besohet se këtë emër e kanë huazuar prej egjiptasve.

Ata besonin se kjo sëmundje vjen prej substratit melankolik të temperamentit të

ngrysur, i cili është nën ndikimin e planetit Saturn dhe e bën shpretkën të

sekreton bilë të zezë, e cila pastaj e errëson disponimin përmes ndikimit të saj në

tru.

Përshkrimet antike akoma gjejnë vend në kategorizimin më të ri siç

është DSM IV ku kemi variantin melanolik të depresionit. Njëqind vjet pas

Hipokratit, mjeku romak Aurelianus e përshkruan rolin e agresionit në

melankoli dhe e lidhë atë me suicidin.

Mjekësia greko-romake ka njohur edhe kontributet mjedisore për

melankolinë siç është konsumimi mbi mesataren i venës, çrregullimet e

shpirtit si pasojë e pasioneve (psh. dashuria) dhe çrregullimet e cikleve të

gjumit.

Shumë prej këtyre mësimeve greke janë transmetuar edhe në tekstet arabike

mesjetare të autorëve si Avicenna dhe Ishaq Ibn Imran.

Avicenna spekulonte për “përzierjen e bilës së zezë me flegmën” që shaktonte

një sëmundje me “inercion, mungesë të lëvizjes dhe qetësi”. Ishaq Ibn Imran i

konsideronte edhe faktorët gjenetik (“dëmtimi i spermës së babait”) që

ndërvepronin me temperamentin special të dhënë në “tejngarkimin mental”.

Burton në vitin 1621 boton tekstin e parë anglisht “Anatomia e

melankolisë” që jep së pari konceptin e sëmundjes afektive. Ai poashtu i

kategorizon disa forma të ndryshme të dashurisë, melankolisë dhe pikëllimit.


1.2 DEFINICIONI

Është gjendje e trishtimit intenziv me çrregullim të disponimit dhe

aktivitetit psikomotorik si dhe çrregullim bioritmik shoqërues.

Ky definicion përkrahet në dy klasifikimet kryesore moderne siq janë ICD-

10 dhe DSM-IV dhe ka zhvendosur termin e mëhershëm – çrregullime afektive.

Këtu në këtë grup futet çrregullimi bipolar, çrregullimi depresiv madhor,

çrregullimi distimik dhe ciklotimia.

Në çrregullimin depresiv i cili është edhe objekt i studimit tonë futen një

varg varietesh të depresionit të cilat dallojnë si nga pesha ashtu edhe nga

episodet e vetme ose rekurente.

Çrregullimi depresiv është një sëmundje që përfshin:

trupin,

disponimin dhe

të menduarit.

Kjo vjen në shumë forma klinike, me dy forma kryesore:

1 çrregullimi depresiv madhor dhe

2 distimia.


1.3 EPIDEMIOLOGJIA

Pasi që depresioni është përshkruar në literaturë si çrregullim ku përfshihen

12 % të femrave dhe 8 % të mashkujve të njejtën periudhë gjatë jetës tyre kurse

përvoja e kliniçistëve me një sindromë kronike siq është depresioni është i

kufizuar vetëm në spitale dhe mjedise të jashtme të trajtimit, e ka zgjuar

kërshërinë e studimeve epidemiologjike me qëllim të plotësimit të pikturës

klinike të çrregullimit. (ECA-NIMH).

Kjo ka bërë që të shihet si një sinjifikancë për shëndetin publik.

Andaj mbeti që epidemiologët të zgjërohen kah studimi i saj në komunitet.

Këto studime u morën kryesisht me: identifikimin e rasteve, distribuimin e tyre,

identifikimin e shkaqeve, shfrytëzimin e shërbimeve shëndetësore, etj.

Në aspektin gjinor, femrat kanë dy herē mē ѕhpeѕh çrregullim

depresiv madhor, por ende kjo nuk është demonstruar të jetë faktorë rreziku.

Diferencat gjinore janë prezente gjatë tërë ciklit jetësor, por janë më të

theksuara te të rinjtë dhe personat e moshës së mesme zakonisht 20-40 vjeç.

Në çështjet e statusit socio-ekonomik mendimet janë të ndryshme, por

statusi i ulët padyshim është me risk të lartë për depresion. Statuѕi marteѕor

është njëri prej faktorëve më konsistent të riskut, ku shkalla e depreѕionit ēѕhtē

mē e lartē tek tē ndarēt.

Papunësia shihet si faktorë risku.

Personat që ishin të papunë për s’paku 6 muaj 5 vite para ECA studimit

kishin raportim tre herë më të lartë të simptomeve depresive.

ECA studimi flet për një prevalencë 6 % për çrregullimet e humorit. Sipas

NCS (National Comorbidity Study) në moshat 15-54 vjeçare është gjetur


prevalencë mujore 4,9 % kurse ajo jetēsore arrinë në 17,1 %12. ECA studimi e ka

regjistruar një incidencë vjetore 1.6 %5, kurse në një hulumtim suedez, incidenca

vjetore për mashkujt është 0,43% kurse për femrat 0,76 %.

Nga ana tjetër nga literatura është e qartë se prevalenca dhe shtrirja e

simptomeve depresive klinikisht sinjifikative është paralel me atë të

çrregullimit depresiv madhor.

Në shumë studime, ndërmjet 8 dhe 20 % të mostrave në komunitet

raportojnë simptomet depresive në një nivel mbi prerjen sinjifikative të përdorura

për skrining siq është 16 + në CES-D. Shumë prej këtyre personave nuk i

plotësojnë kriteret për çrregullime afetive specifike sipas DSM-IV.

Nga ana tjetër këta simptome depresive janë shoqëruar me shkallë të lartë

të mortalitetit, shkallë të lartë të paaftësisë dhe të funksionuarit social të dobët.

Prevalenca e depresionit madhor është shumë më e lartë në mjediset e

trajtimit se sa në komunitet, 10-15 % në spitalet akute dhe kujdesin afatgjatë i

plotsojnë kriteret e plota, kurse edhe 20-30 % e tyre kanë depresion subsindromal.

Kurse hulumtimet tjera japin të dhënat se depresioni është më prevalent në

mjediset e mbrojtjes primare se sa në popullatën e përgjithshme.

Mbi 20 % raportojnë simptome sinjifikative depresive. Kurse në 5-10 %

(prevalenca) ose 1/3 deri 1/2 e tyre mund të vendoset diagnoza e depresionit

madhor. Në këtë grup që paraqiten më shumë në mjediset e kujdesit primar

shohim se femrat e reja janë në rrezik më të madh.

Njëherit ka vëzhgime tjera se shumica e personave që i raportojnë simptomet

depresive tek një profesionist i përkujdesit shëndetësor e bëjnë

këtë tek një mjek i kujdesit primar.

Së paku 5 hulumtime sugjerojnë se praktikantët e kujdesit primar e


nëndiagnostikojnë dhe ose e nëntrajtojnë depresionin (Gullick and King, 1979;

Johnson, 1974; Ketai, 1976; Magruder-Habib, Zung, Feussner, et al., 1989;

Popkin and Callies, 1987). Këta kanë gjetur se në fakt vetëm 1/3 e tyre janë

diagnostikuar si duhet.

Ky problem është aq me rëndësi sa që të kërkon vëmendje speciale.

Rrethanat depresive janë me prevalencë të lartë në mjediset e kujdesit

primar (Johnson and Weissman, manuscript i papublikuar).

Shkallët e prevalencës bazuar në notesat e mjekëve në kujdesin primar japin

shifrat prej 1,5-4,5%.

Intervistat e standardizuar psikiatrike të bazuara në DSM-IV ose ICD-10

ofrojnë të dhëna më të mira për prevalencën.

Në 11 studime me intervistime të tilla prevalenca pikëzore e depresionit

madhor në kujdesin primar ka qenë prej 4.8-8,6 %. (Feldman, Mayou,

Hawton, et al., 1987). Çrregullimi depresiv madhor i patrajtuar ka një efekt

substancial në shëndet dhe të funksionuar.

Këta pacientë raportojnë raporte intime të varfëra, ndëveprime sociale të

paknaqshme (Fredman, Weissman, Leaf, et.al., 1988).


1.4 KLINIKA DHE DIAGNOZA

Përkundër prevalencës së lartë të simptomeve depresive dhe depresionit

madhor në pacientët e të gjitha moshave, depresioni është i nëndiagnostikuar,

veçanarisht prej profesionistëve të kujdesit primar dhe atyre jopsikiatrik, të cilët

duket të jenë kontaktuesit e parë të tyre. Depresioni mund të shfaqet bashkë me

çrregullimet mjekësore jopsikiatrike (diabeti, kanceri, sulmet në zemër dhe kokë si

dhe çrregullimet metabolike, neurologjike, endocrine, etj.) ose edhe me

çrregullimet e tjera psikiatrike; ai poashtu mund të shkaktohet prej përdorimit

barnave tjera (psh. antihipertenzivët).

Stigma sociale që e rrethon depresionin është substanciale. Çmimi i

kësaj sëmundjeje në dhembje, vuajtje, paaftësi dhe vdekje është i lartë. Vëzhgimet

në mënyrë konsistente kanë treguar se 6-8 % e të gjithë pacientëve në mjediset e

kujdesit primar e kanë çrregullimin depresiv madhor.

Ndonëse të mërziturit shpesh është shenjë prezentuese e depresionit jo të

gjithë pacientët ankohen për të dhe shumë pacient me mërzitje nuk e kanë

depresionin.

Ankesat më të shpeshta në pacientët në kujdesin primar përfshijnë:

1. Dhimbje koke, bark dhe trup.

2. Humbja e energjisë ose kapaciteti i zvogluar për tu kënaqur.

3. Apatia, iritabiliteti dhe madje anksioziteti.

4. Ankesat seksuale.


Një çështje tjetër problematike është vendosja e diagnozës së depresionit.

Ndonëse DSM-IV e ka operacionalizuar dhe saktësuar këtë gjë kriteret e saj

ofrojnë vetëm një udhëzues të përgjithshëm.

Çrregullimet në të katër sferat: humori, aktiviteti psikomotorik, kognicioni

dhe sfera vegjetative, duhet zakonisht të jenë prezente për diagnozë definitive,

megjithëse kjo nuk specifikohet në të.

Kriteret diagnostike sipas DSM-IV-TR1

A. S’paku 5 prej simptomeve të mëposhtme kan qenë prezente gjatë

periudhës së njejtë prej dy javësh dhe paraqesin ndryshim prej mënyrës

së mëparshme të funksionimit; s’paku një prej simptomeve është ose

1)disponimi depresiv ose 2) humbja e interesimit ose kënaqësis.

Mos të përfshihen simptomet që janë qartazi pasojë e gjendjes përgjithshme

mjekësore ose, marrëzive që nuk i përgjigjen disponimit ose halucinacioneve

1. disponim depresiv (ose disponim iritabil tek fëmijët ose

adoleshentët) gati tërë ditën, gati çdo ditë, sipas thënieve subjektive

ose të tjerëve;

2. zvogëlimi i shprehur i interesimit ose kënaqësisë në të gjitha,ose gati

të gjitha aktiviteteve gati tërë ditën,gati çdo ditë ,ose në bazë

të thënieve subjektive (psh.ndjehet i hidhëruar ose i zbraztë) ose

të vërejturit nga të tjerët (ose psh.pamja me lotë);

3. humbja ose shtimi i dukshëm i peshës edhe pa mbajtje të dietës

(mbi 5% peshës trupit gjatë një muaji) ose zvogëlimi ose shtimi i

apetitit gati çdo ditë (tek fëmijët mos arritja e peshës së pritur);

4. insomnia ose hipersomnia gati çdo ditë;


5. agjitimi psikomotorik ose retardimi gati çdo ditë

(në bazë të të vërejturit të personave tjerë,e jo vetëm në bazë të

ndjenjave subjektive të shqetësimit ose ngadalësimit);

6. lodhja ose humbja e energjisë gati çdo ditë;

7. ndjenjat e pavlerësis ose fajit të tepruar ose jopërgjegjës (e cila

mund të jetë edhe deluzional) gati çdo ditë (jo vetëm vetëqortim ose

ndjenjë faji për shkak të sëmundjes);

8. aftësia e zvogëluar e të menduarit ose koncentrimit,ose

pavendosmëria, gati çdo ditë (ose në bazë të dhënave subjektive ose të

të tjerëve);

9. mendimet e përhershme për vdekjen (jo vetëm frika prej

vdekjes),idetë e përhershme suicidogjene pa ndonjë plan specifik, ose

tentim vetëvrasjes, ose plan specifik për kryerjen e vetëvrasjes.

B. Simptomet nuk i përmbushin kriteret për episodë mikse

C. Simptomet shkaktojnë distres sinjifikativ klinik ose dëmtim në sferat e

funksionimit social, profesional dhe tjerat.

D. Simptomet nuk janë gjatë efektit direkt fiziologjik të substancës (abuzimit

substancës, barnave) ose rrethanave të përgjithshme mjekësore

(hypotiroidizmi).

E. Simptomet nuk janë llogaritur më mirë për Pikëllmin, psh,

smptomet perzistojnë mbi 2 muaj ose janë të karakterizuar nga dëmtim i

shprehur i funksionimit, preokupimi i sëmurë me pavlerësinë, idetë

suicidogjene, simptomet psikotike ose retardimin psikomotorik.

Termi disponim depresiv i referohet shqetësimit afektiv negativ, i


përshkruar shumëllojshëm si i deprimuar, vuajtje, trishtim, iritabil dhe anksioz.

Poashtu shihet edhe si i pashpresë, i dekurajuar ose rënie në mërzi.

Anhedonia ose humbja e interesimeve nënkupton percepcionin

paradoksikalisht të ngritur të dhembjes që është i shoqëruar me një paaftësi

për të përjetuar emocione normale.

Pacientët duke shfaqur shqetësim mund të humbin kapacitetin e të qarit.

Në rastet ekstreme i humbin ndjenjat e tyre për fëmijët dhe grate e tyre.

Çrregullimet kognitive përfshijnë idetë e deprivimit dhe humbjes,

vetë-vlerësimi dhe vetëbesimi i ultë, vetëçortimi dhe faji patologjik,

pashpresa, pandihmshmëria, pesimizmi dhe mendimet rekurente për vdekjen dhe

suicidin.

Çrregullimet vegjetative janë ndryshime të matshme të bioritmit që

implikojnë disfunksionin limbik diencefalik dhe zakonisht kemi: reduktime të

thella në apetit, gjumë dhe të funksionuarit seksual, si dhe të ritmit circadian,

veçanarisht keqësimi i disponimit dhe performancës psikomotorike në mëngjes-

këto janë qendrore për konceptin e melankolisë, ku këto veçori biologjike

predominojnë.

Me suicidalitet kuptohen mendimet, idetë, planifikimet, tentimet si dhe

realizimi i këtyre synimeve për dëmtimin e vetvetes si dhe vdekjen nga ana e

njerzëve të ndryshëm.

Sa i përket lidhjes së suicidit dhe depresionit literatura shumë herë e ka

vërtetuar këtë korelacion.


Pas çrregullimeve të personalitetit, depresioni është i dyti si shkak i

përpjekjeve për suicid. ECA studimi jep këto të dhëna: 21 % e të rriturve gjatë

jetës së tyre kanë menduar në vdekje, 7.1 % kanë shprehur dëshirë për të vdekur,

10,2 % kanë menduar për të kryer vetëvrasje kurse 2,9 % janë përpjekur për të

mbytur veten.

Studimet ndjekëse (follow-up studies) të depresionit tregojnë se 1 në 6

(rreth 15 %) njerëz me depresion vdesë prej suicidit. Kjo shkallë është për rreth 15-

20 herë më e lartë se tek popullata e përgjithshme.

Ndërmjet pacientëve të depresuar sipas studimeve klinike izolimi social

është ai që e shton tendencat suicidale.

Më tepër duket të ndodhë në fillim dhe në fund të episodës depresive, si

dhe për pacientët tjerë psikiatrik muajtë pas hospitalizimit janë koha me

rrezik më të madhë. Pacientët depresiv me përpjekje për suicid janë me

depresion më të rëndë dhe kanë më tepër ideacion suicidal, humbje apetiti

dhe peshe, insomni dhe iritabilitet.


1.7 INSTRUMENTET VLERËSUESE

Instrumenti CESD (Center for Epidemiologic Studies Depression Scale)

sipas Radloff 1977 është i njohur mirë dhe mbetet një prej instrumenteve më të

përdorur dhe më të mirë deri tani në fushën e epidemiologjisë psikiatrike.

(Murphy 2002, Naughton & Wiklund 1993, Snaith 1993).

Ky instrument është zhvilluar në Qendrën për Studime Epidemiologjike,

një divizion ky i Institutit Kombëtar për Shëndet Mental të SHBA më

1971 (Radloff 1977). CESD është një shkallë vetë-raportuese e cila përfshinë

20 pyetje që vëzhgojnë disponimin, ankesat trupore, ndërveprimin me të

tjerët si dhe të funksionuarit motorik.

Përgjigjet vlerësohen me një shkallë Likert 4-pikëzore, me rangun prej 0-3,

me pika ankoruese takimin e një simptomi të përshkruar në ditë për një

javë, ku 0 është për më pak se një ditë dhe rangu 3 për 5-7 ditët e javës.

Rezultati final mund të jetë prej 0-60, ku rezultatet më të larta tregojnë për

dëmtim më të madh.

Gjatë viteve CESD ka patur një vëmendje hulumtuese voluminoze me

rreth një mijë hulumtime.

Ndërmjet mostrave komunitetit konsistenca e mbrendshme e tij është

prej 0,8-0,9; kurse test-retest reliabiliteti për periudha 25 javë deri më një vitë

është raportuar të jetë prej 0,4-0,7 (Radloff 1977, Devins et al 1988).

Katër faktorë janë raportuar në mënyrë konsistente, por jo gjithmonë për

CESD (Radloff 1977, Devins et al 1988, Golding & Aneshensel 1989): afekti

depresiv, afekti pozitiv, ankesat somatike dhe aktiviteti i retarduar si dhe

raporti interpersonal.


Faktorët duket të jenë përgjithësisht të fortë nëpër kohë (Sheehan et al 1995)

dhe popullacione të etniciteteve të ndryshme (Golding & Aneshensel 1989,

Golding et al 1991) and health (Devins et al 1988).

CESD është përkthyer në shumë gjuhë tjera si dhe i është nënshtruar

shumë studimeve të vlefshmërisë ndërkulturore (Iwata & Buka 2002). CESD nuk

është pa kufizime.

Ndër të tjera ky instrument nuk është dizajnuar si një test diagnostik

dhe nuk duhet të përdoret në vend të vlerësimit psikiatrik për qëllime të

trajtimit.

Poashtu ky nuk është bazuar në definicionin e depresionit madhor sipas

DSM-IV. CESD është dizajnuar për përdorim në vëzhgime epidemiologjike

në komunitete.

Qëllimi i tij primar është të bën një skrining të popullatës së përgjithshme

për prezencën e simptomeve depresive (Weissman, Orvaschel, & Padian, 1980);

kjo është një vlerësim i mundësisë që një individ i plotëson kriteret për

çrregullim të depresionit madhorë.

Nga ana jonë si skrining fillestar kyq për përfshirje në vetë-raportim të

CESD kemi vënë dy kriteret e domosdoshme nga DSM-IV për diagnozën e

depresionit madhorë: disponimi depresiv si dhe zvogëlimi i shprehur i

interesimeve ose kënaqësive. Po ashtu kemi vendosur edhe dy pyetje

lidhur me idetë suicidale dhe përpjekjet suicidale që janë pyetur në fund të

vlerësimit.


Si është vlerësuar gjendja materiale :

1. E mirë – nëse pacienti i ka dy ose më tepër të punësuar apo veprimtari

tregtare/zejtare të vetën si dhe kushtët e mira të banimit – shtepi/banesë.

2. Deri diku e mirë – nëse pacienti i ka një apo dy të punësuar si dhe kushtët e

mira të banimit – shtëpi/banesë.

3. E dobët – nëse pacienti nuk ka asnjë të punësuar ose një të punësuar

me page minimale apo me ndihma sociale/invalidore si dhe kushtet e

banimit të dobëta shtepi/banesë apo me qira pa disa nga gjërat e

domosdoshme për jetën e përditëshme.


2. QËLLIMI I PUNIMIT

Qëllimi kryesor i hulumtimit është depistimi i çrregullimeve depresive te

pacientët në KPSH në rajonin e Mitrovicës.

Në bazë të depistimit të rasteve përcaktohet shkalla e prezencës së

çrregullimeve depresive sipas moshës, gjinisë, profesionit, vendbanimit, gjendjes

bashkëshortore, përgaditjes shkollore, profesionit, punësimit, gjendjes

materiale, përcaktohen simptomat më të shpeshta dhe shkalla e mendimeve

suicidale.

Me këtë punim synojmë që të bëjmë depistimin e shkallës së depresionit

në popullatën e rajonit të Mitrovicës, te personat e rritur, duke identifikuar

prediktorët që ndikojnë në shkallën e presences së çrregullimeve depressive

dhe mundësia e detektimit të hershëm të simptomatologjisë dhe pastaj të

bëjmë krahasimin e sëmundshmërisë sipas gjinisë, moshës, vendbanimeve,

profesionit, gjendjes bashkëshortore, përgaditja shkollore, punësimit,

gjendjes materiale.

Prandaj edhe qëllimi i këtijë punimi është senzibilizimi dhe ofrimi i

disa njohurive praktike më qëllim të dedektimit dhe diagnostikimit me kohë

nga ana e mjekëve në kujdesin primar shëndetësor.


Qëllimi kryesor i punimit është përcaktimi i shkallës së prezencës së

çrregullimeve depresive sipas:

1 moshës,

2 gjinisë,

3 vendbanimit,

4 gjendjes bashkëshortore,

5 përgaditjes shkollore,

6 profesionit,

7 punësimit,

8 gjendjes materiale.

9 Përfundimet nga të dhënat e fituara

Hulumtimi është bërë në rajonin e Mitrovicës gjatë katërmujorit të parë të

vitit 2005.


3. MATERIALI DHE METODAT

Në këtë hulumtim-punim janë përfshirë pacientët që janë vizituar në

Qendrat e Mjekësisë Familiare në rajonin e Mitrovicës gjatë 4 muajve të parë të

vitit 2005, pa marrë parasysh ankesat, duke u bazuar në pyetësorin e dhënë

paraprakisht e ato janë:

1 disponimi i ulur ose i pikëlluar dhe

2 humbja e interesimit dhe kënaqësisë, si dy kritere të domosdoshme për

çrregullimin depresiv madhor, kritere këto të përcaktuara sipas DSM IV.

Metoda e hulumtimit në këtë punim është ajo prospektive gjatë periudhës

katërmujore, sipas kësaj procedure:

1. Së pari, si autori i këtij hulumtimi ashtu edhe mjekët e qendrave

familiare, shërbimi i të rriturve kanë realizuar një depistim filestar duke

parashtruar të gjithë pacientëve të vizituar nga dy pyetje:

1 Disponimi i ulur apo të piklluar dhe

2 Humbja e interesimit dhe kënaqësisë

2. Të gjithë personat që kanë rezultuar pozitiv në ndonjëren apo që

te dyja pyetjet pastaj janë vlerësuar përmes instrumentit CESD-së nga

vetë autori.

3. Instrumenti CESD është një vetë-test si pytësor i cili përbëhet prej 20

pyetjeve.


4. Testit i janë shtuar edhe dy pyetje:

3 mendimet suicidale dhe

4 përpjekjet suicidale

5. Ky test i është dhënë pacientëve të seleksionuar që në një interval kohe

prej 10 minutave ta plotësojnë vetë duke kërkuar sqarime nga autori,

ku për secilën përgjegjëje janë shënuarë vlerat si në vazhdim :

5 0 – rrallë ose asnjëherë (< 1 ditë)

6 1 – ndonjëherë, nga pak ( 1-2 ditë)

7 2 – mesatarisht ( 3-4 ditë)

8 3 – shumë ose të shumtën e kohës (5-7 ditë)

6. Mandej është bërë llogaritja e pikëve në fund të testit sipas vlersimit të

CESD-së:

9 nese rezultati është 22 ose me lartë, pacienti është duke vuajtur nga

depresioni madhor.

10 nese rezultati është 15-21 pacienti është duke vuajtur prej depresionit të butë

ose mesatar.

11 nese rezultat është < 15 , ky test nuk indikon se pacienti është depresiv.

7. Është bërë grumbullimi i të gjithë testeve të cilët kanë pasur të

bashkangjitur edhe fletzën kompjuterike të obligueshme për secilin

pacientë që vizitohet në QKMF 1 si dhe pytësorin të përbërë nga dy

pyetjet e dhëna paraprakisht të gjithë mjekëve si skrening fillestar.

8. Pastaj është bërë analizimi dhe klasifikimi i të gjitha këtyre të dhënave në

bazë të:

12 Numrit të përgjithshëm të te intervistuarve nga ata që kanë rezultuar pozitiv


në ndonjëren apo që të dyja pyetjet e pytësorit si skrening fillestar.

13 Klasifikimi i të gjitha rastëve në bazë të :

14 moshës

15 gjinisë

16 pregaditjes shkollore (fillore,mesme,lartë,fakultet)

17 vendlindjës

18 vendbanimit

19 gjendjes bashkshortore (i,e martuar;i,e pamartuar; i,e ve; i,e shkoruzuar)

20 gjendjes materiale (e mirë, deri diku e mirë, e dobët)

21 Klasifikimi i të gjitha rastëve në bazë të simptomave nga pytësori në :

22 simptoma vegjetative (somatike) dhe

23 simptoma psikologjike

24 Klasifikimi i të gjitha rastëve për suicidin në :

25 mendimet suicidale dhe

26 përpjekjet suicidale

9. Përpunimi statistikor i rezultatëve është bërë me :

16 Tabela të thjeshta dhe të nderlikuara (me numra absolute dhe relative)

17 Grafikonet dhe testet statistikore (X2 testi)


Kufizimet e studimit

1. Nuk kemi të dhëna të përafërta për problemin nga studime të tilla në

mjedisin tonë

2. Mospërfshirja e moshave nën 18 vjeq në këtë studim

3. Numri i madhë i pacientëve në këto mjedise

4. Koha e paktë që mund ti kushtohet një pacienti

5. Mundësia e mosbashkëpunimit të pacientëve

6. Pamundësia e një përshtatjeje sociokulturore të instrumenteve diagnostike

etj.


4. REZULTATET

Duke qenë se hulumtimi i depresionit është bërë në të gjitha komunat e

rajonit të Mitrovicës në periudhën 4 mujore numri i pacientëve të vizituar QKMF –

të e rajonit të Mitrovicës, në shërbimin e përgjithshëm për periudhën 4 mujore

të vitit 2005 është 19484 të regjistruara si vizita të para mjekësore (Grafikoni 1).

Të gjithë këta janë përfshirë në depistimin fillestarë, që përbëhej prej dy

kritereve madhore të depresionit sipas DSM-IV, që janë marrur si përcaktues

të përfshirjes tyre në mbushjen e fletës vetëraportuese të CESD.

Kriteri i parë është:

1 disponimi i ulur ose depresiv kurse i dyti është:

2 humbja e interesimit dhe kënaqësisë.

Janë klasifikuar 320 persona (1.69%) të gjithë të vizituarve.


Grafikoni 1

Pacientët në KPSH në Rajonin e Mitrovicës

Grafikoni 1

Pacientët në KPSh në Rajonin e Mitrovicës

0

5000

10000

15000

20000

25000

1 2

1 Numri total i

vizitave

2 Numri total i

rasteve te anketuara


Tabela 1

Prevalenca e kritereve 1 dhe 2 sipas periudhës së ekzaminimit dhe gjinisë

Kriteret 1 dhe 2

Periudha e Po/Po Jo/Po Po/Jo Grand Total

ekzaminimit Gjinia N % N % N % N %

F 25 20.66 3 5.35 15 10.49 43 13.43

Janar 2005 M 14 11.57 3 5.35 14 9.79 31 9.68

Gj 39 32.23 6 10.71 29 20.28 74 23.12

F 17 14.05 8 14.28 18 12.58 43 13.43

Shkurt 2005 M 7 5.78 6 10.71 16 11.19 29 20.28

Gj 24 19.83 14 25.00 34 23.77 72 22.50

F 9 7.43 14 25.00 19 13.28 42 13.12

Mars 2005 M 8 6.61 9 16.07 18 12.59 35 10.93

Gj 17 14.04 23 41.07 37 25.87 77 24.06

F 28 23.14 6 10.71 22 15.38 56 17.5

Prill 2005 M 13 10.74 7 12.50 21 14.68 41 12.81

Gj 41 33.88 13 23.21 43 30.06 97 30.31

F 79 65.28 31 55.35 74 51.75 184 57.50

Grand Total M 42 34.72 25 44.65 69 48.25 136 42.50

Gj. 121 100.00 56 100.00 143 100.00 320 100.00

Në tabelën 1 është paraqitur numri i përgjithshëm i pacientëve 320, kriterin e

disponimit depresiv e kanë patur 121 (37.81%) prej të cilëve 79 femra (65.28%)

dhe 42 mashkuj (34.72%), kurse këtë kriter negativ e kanë patur 25 ose 7.73%

meshkuj dhe 31 ose 10.82% femra. Kriterin e dytë të humbjes ose zvoglimit të

interesimeve/kënaqësive e kemi takuar tek 67 (20.93%) meshkuj dhe 110 (34.13%

femra, kurse ka qenë negativ tek 69 (21.56 %) mashkuj dhe 74 (23.12 %) femra.


Të dy kriteret pozitivet kanë treguar në 121 raste (37.81%); prej tyre mashkuj 42

(13.12%) dhe femra 79 (24.68%) (Grafikoni 2).

Grafikoni 2

Prevalenca e kritereve 1 dhe 2 sipas periudhës së ekzaminimit dhe gjinisë

Të gjithë 320 pacientët që e kishin pozitiv njërin ose të dy prej

kritereve madhore të depresionit sipas DSM-IV i janë nënshtruar mbushjes

së pyetësorit vetëraportues për depresion të CESD.

Nga ky numër vetëm 226 ose 1.15% kanë rezultuar mbi prerjen që llogaritet

si sinjifikative për depresion dmth. rezultati i tyre është 15 e lartë (Grafikoni 3).

Numri i rasteve që nuk e kaluan këtë rezultat ishte 94 ose 0.48%.

Nëse tani shohim këtë si prezencë të depresionit në mostrën e studimit tonë

atëherë do të kemi një rezultat prej 1,15 %, që konsiderohet si një prevalencë

në këtë periudhë në pacientët që u vizituan në kujdesin primarë.

0

20

40

60

80

100

Disponimi depresiv prezent

Humbja e Interesimeve/kenaqesive

Prezent

Te dy kriteret prezente

M

F


Grafikoni 3

Numri i të gjitha vizitave dhe numri i rasteve me depresion

226

19484

0

10000

20000Numri i te gjitha vizitave

Numri i rasteve me

depresion

Duke marrë për bazë mostrën që rezulton pozitive në depresion, prej 226

rasteve që kanë rezultuar për depresion u bazuam edhe në kategorizimin e rezultatit

total në dy kategoritë e rekomanduara. Nëse rezultati është 22 ose më i lartë mund

të jetë duke vuajtur nga depresioni madhor; nëse rezultati është 15 – 21 mund

të jetë duke vuajtur nga një depresion i butë ose mesatar.

Tabela 2

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipasë gjinisë dhe periudhës së ekzaminimit

Periudha Depresioni

e Gjinia I rëndë Mesatar Grand Total

ekzaminimit N % N % N %

F 27 21.25 5 5.05 32 14.16

Janar 2005 M 15 11.81 10 10.10 25 11.06

Gj 42 33.07 15 15.15 57 25.22

F 24 18.90 25 25.25 49 21.68

Shkurt 2005 M 16 12.59 15 15.15 31 13.71

Gj 40 31.49 40 40.40 80 35.39

F 10 7.87 15 15.15 25 11.06

Mars 2005 M 5 3.93 18 18.18 23 10.17

Gj 15 11.81 33 33.33 48 21.23


F 16 12.59 9 9.09 25 11.07

Prill 2005 M 14 11.02 2 2.02 16 7.07

Gj 30 23.62 11 11.11 41 18.14

F 77 60.62 54 54.55 131 57.96

Grand Total M 50 39.38 45 45.45 95 42.04

Gj. 127 100.00 99 100.00 226 100.00

Në tabelën 2 është paraqitur prezenca e depresionit të rëndë dhe mesatar

sipas periudhës së ekzaminimit dhe sipas gjinisë. Nga kjo bie në sy se numri i

rasteve pozitive në depresion (të rëndë dhe mesatar) ka qenë më i shprehuri

në muajin shkurt me 35.39 % të të gjitha rasteve, kurse depresioni i rëndë ka qenë

më i shprehur në muajin janar me 33.07% të rasteve, kurse më së paku i

shprehur në muajin mars me 11.81 % të rasteve Depresioni mesatar shkallën

më të ultë për dallim e ka patur në muajin prill (11.11 %), dallimi është sinjifikant

(p<0.05). Numrin e rasteve me depresion të rëndë dhe mesatar të shpërndarë

sipas muajve të hulumtimit e kemi paraqitur edhe në mënyrën grafike (grafikonet 4

dhe 5)

Grafikoni 4

Numri i rasteve me depresion të rëndë dhe mesatar sipas muajve

33.07 31.49

11.81

23.62

0

5

10

15

20

25

30

35

Janar

Shkurt

Mars

Prill


Grafikoni 5

Depresioni madhor dhe depresioni i butë

Sa i përket rezultatëve për depresion madhor kanë rezultuar 127 (56.19 %)

raste pozitive, prej tyre mashkuj ishin 50 (22.12 %) dhe femra 77 (34.07%). Me

depresionin e butë (mesatar) rezultuan 99 (43.80 %) raste nga të cilët 45 (19.91%)

ishin meshkuj dhe 54 (23.89%) femra (Grafikonet 4 dhe 5).

0

20

40

60

80

Fem

ra

Depresion madhor Depresion bute


Grafikoni 6

127

99

0

20

40

60

80

100

120

140

1 2

Depresioni madhor Depresioni i bute

Numri i rasteve me depresion madhor dhe depresion të butë

Shtrirja gjinore e rasteve të diagnostikuara na jep të dhëna për prezencën e 95

(42.03 %) mashkujve e 131 (57.96 %) femrave (Grafikoni 7).

Grafikoni 7

Rastet e diagnostikuara të depresionit madhor sipas gjinisë

131

0 20 40 60 80 100 120 140

Mashkuj Femra


Tabela 3

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipasë gjinisë dhe grup-moshave

Grupet Depresioni

I rëndë Mesatar Grand Total

Moshore Gjinia N % N % N %

F 2 1.57 1 1.01 3 1.32

19 vj. M 1 0.79 1 1.01 2 0.89

Gj. 3 2.36 2 2.02 5 2.21

F 16 12.59 10 10.10 26 11.50

20-29 M 13 10.23 13 13.13 26 11.50

Gj. 29 22.83 23 23.23 52 23.00

F 28 22.04 24 24.24 52 23.00

30-39 M 13 10.24 9 9.09 22 9.74

Gj. 41 32.28 33 34.34 74 32.74

F 22 17.32 9 9.09 31 13.71

40-49 M 12 9.45 12 12.13 24 10.62

Gj. 34 26.77 21 22.22 55 24.33

F 9 7.08 7 7.07 16 7.07

50-59 M 5 3.94 9 9.09 14 6.19

Gj. 14 11.02 16 16.16 30 13.27

F 4 3.14 2 2.02 6 2.66

60-69 M 2 1.58 2 2.02 4 1.76

Gj. 6 4.72 4 4.04 10 4.42

F 81 63.78 53 53.53 134 59.29

Grand Total M 46 36.22 46 46.47 92 40.71

Gj. 127 100.00 99 100.00 226 100.00

Nga tabela 3 rezulton se grup mosha më e atakuar është ajo 30-39 me

32.74% ku shohim se ka më shumë femra 23.00%, kurse meshkujt 9.74%. Këto të

dhëna përkojnë me literaturën.

Këtë tabelë po ashtu e kemi paraqitur për më qartësi edhe në grafikonin 8


Grafikoni 8

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipasë gjinisë dhe grup-moshave

0 10 20 30 40 50 60 70 80

18-25

26-40

41-65

mbi 65

M F Gjithsejt

Në tabelën 4 shihet raporti i depresionit të rëndë dhe mesatar sipas gjinisë

dhe përgaditjes shkollore (shkollimi fillor, i mesëm dhe i lartë).

Tabela 4

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipasë gjinisë dhe përgaditjes shkollore

Depresioni

Përgaditja I rëndë Mesatar Grand Total

Shkollore Gjinia N % N % N %

F 53 41.74 34 34.34 87 38.49

Fillore M 16 12.59 26 26.26 42 18.58

Gj 69 54.33 60 60.60 129 57.07

F 31 24.40 19 19.19 50 22.12

E mesme M 18 14.18 14 14.14 32 14.16

Gj 49 38.58 33 33.33 82 36.28

F 6 4.72 4 4.04 10 4.42

E larte M 3 2.36 2 2.02 5 2.21

Gj 9 7.08 6 6.06 15 4.93

F 90 70.86 51 51.51 141 62.38

Grand Total M 37 29.14 48 48.49 85 37.62


Gj. 127 100.00 99 100.00 226 100.00

Duke analizuar depresionin e rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe përgaditjes

shkollore del në pah se 41.74% e femrave me depresion të rëndë janë me

shkollim fillor, kurse 12.59% e mashkujve pozitiv për depresion të rëndë janë me

shkollim fillor, nga ana tjetër mashkujt me depresion të rëndë në 14.18 %

kanë shkollim të mesëm.

Në total te dy format e depresionit tek gjinia femërore kemi 87 ose 38.49%

me arsimin fillor, kurse mashkujt 42 ose 18.58%.

Në përgjithësi depresioni paraqitet më tepër te personat me shkollim fillor

129 raste (57.07%) (grafikoni 9)

Grafikoni 9

0

20

40

60

80

FEMRA MASHKUJ GJITHSEJT

FILLORE MESME LARTE

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipasë gjinisë dhe përgaditjes shkollore


Në tabelën 5 prezentohet depresioni i rëndë sipas gjinisë dhe profesionit, ku

janë shënuar këto lloje të profesioneve: arsim e shëndetësi, administratë e punëtorë,

amvise, zejtar, bujq të pa punë.

Tabela 5

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe profesionit

Depresioni

Profesioni Gjinia I rëndë Mesatar Grand Total

N % N % N %

F 8 6.29 5 5.05 13 5.75

Arsim& shënd M 3 2.36 4 4.04 7 3.09

Gj 11 8.66 9 9.09 20 8.84

F 21 16.53 2 2.02 23 10.17

Administratë e M 13 10.23 27 27.27 40 17.70

Punëtor Gj 34 26.77 29 29.29 63 27.87

F 65 51.18 37 37.37 102 45.13

Amvise Gj 65 51.18 37 37.37 102 45.13

M 3 2.36 7 7.07 10 4.42

Zejtarë Gj 3 2.36 7 7.07 10 4.42

Bujq e F 9 7.08 11 11.11 20 8.85

pa punë M 5 3.93 6 6.06 11 4.86

Gj 14 11.02 17 17.17 31 13.71

F 103 81.10 55 55.56 158 69.91

Grand Total M 24 18.90 44 44.44 68 30.09

Gj. 127 100.00 99 100.00 226 100.00

Personat që punojnë në administratë janë përfshirë me 63 raste (27.87%),

kurse tek femrat prijnë amviset, 102 raste (45.13%). Bujqit dhe të papunët janë të


përfshirë me 31 raste (13.71%), por kur marrim parasysh specifikat e popullatës

sonë, në grupin e amviseve do ta futnim në grupin e të papunëve dhe grupi do të

ketë sinjifikancë të lartë për depresion.

Tabela 6

Shpërndarja e rasteve me depresion të rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe

vendlindjes

Depresioni

Vendlindja I rëndë Mesatar Grand Total

Gjinia N % N % N %

F 37 29.13 36 36.36 73 32.30

Fshat M 38 29.92 26 26.26 64 28.31

Gj 75 59.05 62 62.62 137 60.61

F 27 21.25 24 24.24 51 22.56

Qytet M 25 19.68 13 13.13 38 16.81

Gj 52 40.94 37 37.37 89 39.38

F 64 50.40 60 60.61 124 54.86

Grand

Total M 63 49.60 39 39.39 102 45.14

Gj. 127 100.00 99 100.00 226 100.00

Sa i përket vendit të lindjes 137 persona kanë lindur në fshat, prej të cilëve

73 femra (32.30%) kurse 64 meshkuj (28.31% ). Kurse në qytet kanë lindur 89

persona prej të cilëve 51 femra (22.56%) dhe 38 meshkuj (16.81%) Me depresion

të rëndë janë regjistruar 64 femra (28.31%) dhe 63 meshkuj (27.87%), kurse me

depresion mesatar janë regjistruar 60 raste të gjinisë femrore (26.54%) dhe 39

meshkuj (17.25%) (tabela 6).

Në aspektin statistikor nuk kemi dallim sinjifikant (p>0.05) në mes të gjinisë


dhe vendlindjes (Grafikoni 10).

Grafikoni 10

Depresion të rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe vendlindjes

0

50

100

150

Fshat 64 73 137

Qytet 51 38 89

MASHKUJ FEMRA GJITHSEJ

Tabela 7

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe gjendjes martesore

Depresioni

Gjendja Gjinia I rëndë Mesatar Grand Total

bashkeshortore N % N % N %

I/e F 46 36.22 33 33.33 79 34.95

Martuar M 26 20.47 48 48.48 74 32.74

Gj. 72 56.69 81 81.81 153 67.69

I/e F 9 7.08 10 10.10 19 8.40

pa martuar M 11 8.66 4 4.04 15 6.64

Gj. 20 15.74 14 14.14 34 15.04

I/e ve F 16 12.59 1 1.01 17 7.53

M 3 2.36 1 1.01 4 1.76

Gj. 19 14.96 2 2.02 21 9.29

I/e F 13 10.23 1 1.01 14 6.20

shkurorezuar M 3 2.36 1 1.01 4 1.76

Gj. 16 12.59 2 2.02 18 7.96

F 84 66.14 45 45.45 129 57.07


Grand Total M 43 33.86 54 54.55 97 42.93

Gj. 127 100.00 99 100.00 226 100.00

Në tabelën 7 shihet se sa i përket gjendjes së bashkëshortësisë shihet se

depresioni i rëndë është regjistruar tek femrat e martuara me 46 raste (36.22%)

kurse te 26 meshkuj (20.47%). Të pamartuarit kanë depresion të rëndë te 20 raste,

prej të cilëve 11 meshkuj (8.66%) dhe 9 femra (7.08%). Pastaj vejanët/vejushat me

19 raste (14.96%) ku ka 16 femra (12.59%) e 3 meshkuj (2.36%). Te

të shkurorëzuarit kemi regjistruar 16 raste me depresion të rendë (12.59%), prej të

cilëve 13 femra (10.23%) e 3 meshkuj (2.36%). Pra të shkurorëzuarit

në hulumtimin tonë janë të fundit përkundër literaturës ku zënë vendin e parë,

(në studimin tonë e zënë vendin e fundit ndërsa sipas literaturës të parin).

Vlen të theksohet se nga numri total i rasteve me depresion të rendë, femrat

përfshihen me 84 raste (66.14%) nga numri total i rasteve me depresion të rëndë

e meshkujt me 43 raste (33.86%). Sa i përket depresionit mesatar regjistrojmë

81 raste te të martuarit (81.81%) prej të cilëve 48 meshkuj (48.48%) dhe 33 femra

(33.33%). Kurse vejanët/vejushat janë përfshirë me vetëm 2 raste (2.02%), por

që nuk ka ndryshim gjinor (1.01:1.01%).

Një indikator tjetër parashikues i depresionit është krahasimi i statusit

socioekonomik me çrregullimin depresiv.

Nga tabela 8 kemi regjistruar 147 raste (65.04%) me gjendje të dobët

ekonomike, prej të cilëve edhe numri maksimal i rasteve me depression të rendë 80

raste (62.99%). Prej këtyre, 46 raste me depression të rendë i takojnë gjinisë

femrore (36.22%) dhe 34 raste të gjinisë mashkullore (26.77%) . Këto i shohim

edhe në grafikonin 11).


Tabela 8

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe gjendjes materiale

Depresioni

Gjendja I rëndë Mesatar Grand Total

Materiale Gjinia N % N % N %

F 7 5.51 5 5.05 12 5.31

E mire M 5 3.93 1 1.01 6 2.65

Gj 12 9.44 6 6.06 18 7.96

F 28 22.04 11 11.11 39 17.25

Mesatare M 7 5.51 15 15.15 22 9.74

Gj 35 27.55 26 26.26 61 26.99

F 46 36.22 27 27.27 73 32.30

E dobët M 34 26.77 40 40.40 74 32.74

Gj 80 62.99 67 67.67 147 65.04

F 81 63.77 43 43.43 124 57.04

Grand Total M 46 36.23 56 56.57 102 42.96

Gj. 127 100.00 99 100.00 226 100.00

Grafikoni 11

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe gjendjes materiale

0

50

100

Mashkujt Femrat Gjithsejt

E mire Deri diku E dobet


Duke pasur parasysh problemin e vetëvrasjeve (tabela 9), secilit pyetësor

si shtojcë ia kemi vënë edhe dy pyetje: e para kishte të bënte me idetë për

vetëvrasje dhe e dyta me përpjekjet për vetëvrasje. Duhet të themi se asnjë rast

nuk kishte me ide ose përpjekje suicidale në grupin që pas vetëraportimit dolën

negativ. Nga grupi që rezultoi pozitiv kemi këto të dhëna: tek mashkujt

16 raste (25.80%) e mostrës kanë raportuar ide suicidale, kurse 2 raste (3.22%)

përpjekje suicidale; tek femrat 33 raste (53.22%) kishin ide suicidale, kurse vetëm

11 raste (17.74%) kanë patur edhe përpjekje për suicid. Pra në total 49 raste

(79.04%) kanë ide suicidale, kurse përpjekje suicidale ishin 13 raste (20.96%)

Tabela 9

Idetë suicidale dhe përpjekjet suicidale sipas gjinisë

Suicidi Meshkuj Femra Gjithsej

Ide suicidale 16 (25.80%) 33 (53.22%) 49

Përpjekje suicidale 2 (3.23%) 11 (17.74%) 13

Gjithsej 18 (29.03%) 44 (70.96%) 62


Grafikoni 12

mashkuj femra gjithsejt

ide suicidale

perpjekje suicidale

0

10

20

30

40

50

60

ide suicidale perpjekje suicidale

Idetë suicidale dhe përpjekjet suicidale sipas gjinisë

Në tabelën 10 shihet se prej 320 rasteve të ekzaminuara gjatë periudhës 4

mujore me ide dhe tentim suicidi janë regjistruaj gjithsej 18 raste prej të cilëve 13

femra (4.06%) dhe 5 meshkuj (1.56%), 78 raste kanë vetëm ide suicidale, prej të

cilave 50 femra (15.62%) dhe 28 meshkuj (8.75%).


Tabela 10

Prezenca e ideve dhe tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe periudhës së

ekzaminuar

Ide e tentim Ide suicidi Te tjerë

Periudha e suicidi Grand Total

Ekzaminimi

t

Gjini

a N % N % N % N %

F 3 16.66 13 16.66 25 11.16 41 12.82

Janar 2005 M 1 5.55 10 12.82 24 10.71 35 10.93

Gj 4 22.21 23 29.48 49 21.87 76 23.75

F 2 11.11 14 17.95 30 13.39 46 14.37

Shkurt 2005 M 1 5.55 7 8.97 25 11.16 33 10.31

Gj 3 16.66 21 26.92 55 24.55 79 24.68

F 2 11.11 8 10.25 31 13.84 41 12,81

Mars 2005 M 1 5.55 6 7.69 23 10.26 30 9.37

Gj 3 16.66 14 17.94 54 24.10 71 22.18

F 6 33.33 15 19.23 32 14.28 53 16.56

Prill 2005 M 2 11.11 5 6.41 34 15.18 41 12.81

Gj 8 44.44 20 25.64 66 29.46 94 29.37

F 13 72.22 50 64.10 118 52.67 181 56.56

Grand Total M 5 27.78 28 25.90 106 47.32 139 43.44

Gj. 18 100.00 78 100.00 224 100.00 320 100.00


Tabela 11.

Prezenca e ideve dhe tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe gjendjes

bashkëshortore

Ide dhe

tentim Ide suicidi Të tjerë

Gjendja Suicidi Grand Total

Bashkëshortore Gjinia N % N % N % N %

I/e F 2 13.34 18 33.33 66 42.03 86 38.05

Martuar M 1 6.66 14 25.92 52 33.12 67 29.64

Gj. 3 20.00 32 59.25 118 75.15 153 67.69

I/e F 2 13.34 2 3.70 16 10.19 20 8.85

pa martuar M 1 6.66 3 5.55 10 6.36 14 6.19

Gj. 3 20.00 5 9.25 26 16.56 34 15.04

I/e ve F 3 20.00 8 14.82 5 3.19 16 7.07

M 1 6.66 3 5.55 4 2.54 8 3.53

Gj. 4 26.66 11 20.37 9 5.73 24 10.61

I/e F 4 26.66 4 7.40 3 1.91 11 4.86

Shkurorëzuar M 1 6.66 2 3.71 1 0.63 4 1.77

Gj. 5 33.33 6 11.11 4 2.54 15 6.63

F 11 73.34 32 59.25 90 57.33 133 58.85

Grand Total M 4 26.66 22 40.75 67 42.67 93 41.15

Gj. 15 100.00 54 100.00 157 100.00 226 100.00

Në tabelën 11 ku kemi prezencën e ideve të tentimit të suicidit sipas gjinisë

dhe gjendjes bashkëshortore, kemi gjetur 15 raste me ide dhe tentim suicidi, prej të

cilave 11 femra (4.86%) dhe 4 meshkuj (1.76%). Kurse 54 raste kanë pasur vetëm

ide suicidi, prej të cilave 32 femra (14.15%) dhe 22 meshkuj (9.73%). Sa i

përket ideve dhe tentimit të suicid nuk ka ndonjë siniifikancë statistikore (p>0.05).

Kurse te idetë suicidale më së shumti kemi gjetur raste te personat e martuar (32


prej tyre ose 14.15%) ku dominon gjinia femrore me 18 raste (7.96%) kurse gjinia

mashkullore me 14 raste (6.19%)

Tabela 12

Prezenca e ideve dhe tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe vendbanimit

Ide dhe

tentim Ide suicidi Te tjerë

Vendlindja Suicidi Grand Total

Gjini

a N % N % N % N %

F 3 20.00 19 35.18 56 35.66 78 34.51

Fshat M 2 13.34 10 18.51 51 32.48 63 27.87

Gj 5 33.33 29 53.70 107 68.15 141 62.38

F 8 53.33 20 37.03 34 21.65 62 27.43

Qytet M 2 13.34 5 9.25 16 10.19 23 10.17

Gj 10 66.66 25 46.29 50 31.84 85 37.61

F 11 73.34 39 72.23 90 57.32 140 61.95

Grand Total M 4 26.66 15 27.27 67 42.67 86 38.05

Gj. 15 100.00 54 100.00 157 100.00 226 100.00

Në tabelën 12 kemi paraqitur prezencën e rasteve me ide dhe tentim suicidal

sipas gjinisë dhe vendbanimit. Prej gjithsej 226 rasteve te 15 sosh (6.63%) kemi

gjetur prezencën e ideve dhe tentimit të suicidit. Ku 11 ishin femra (4.86%) dhe 4

meshkuj (1.76%). Kurse te 54 persona (23. 89%) kemi gjetur prezencën e ideve

suicidale prej të cilave 39 femra (17.25%) dhe 15 meshkuj (6.63%).

Në tabelën 13 kemi paraqitur prezencën e ideve dhe tentimit të suicidit sipas

gjinisë dhe gjendjes materiale. Nga gjithsej 226 raste kemi regjistruar 15 (6.63%)

me ide dhe tentim suicidi, prej të cilëve 8 raste (3.53%) kishin gjendjen e dobët

ekonomike, prej të cilëve 7 femra (3.09%).


Kurse 54 raste kanë pasur prezencën e ideve suicidale, prej të cilëve 36 me

gjendje të dobët ekonomike (21 femra ose 9.29%) dhe 16 meshkuj (7.07%).

Tabela 13

Prezenca e ideve dhe tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe gjendjes materiale

Ide dhe

tentim Ide suicidi Te tjere

Gjendja Suicidi

Grand

Total

Materiale

Gjini

a N % N % N % N %

F 2 13.34 2 3.70 7 4.45 11 4.86

E mire M 1 6.66 1 1.85 3 1.91 5 2.21

Gj 3 20.00 3 5.55 10 6.36 16 7.07

F 3 20.00 10 18.51 47 29.94 60 26.55

Mesatare M 1 6.66 4 7.41 18 11.46 23 10.17

Gj 4 26.66 14 25.92 65 41.40 83 36.72

F 7 46.66 21 38.88 49 31.21 77 34.07

E dobët M 1 6.67 16 29.62 33 21.01 50 22.12

Gj 8 53.33 36 66.66 82 52.22 127 56.19

F 12 80.00 33 61.11 103 65.60 148 65.48

Grand

Total M 3 20.00 21 38.38 54 34.40 78 34.52

Gj. 15 100.00 54 100.00 157 100.00 226 100.00


Grafikoni 13

Dhjetë simptomat me ashpërsi më të madhe tek femrat

0

5

10

15

20

25

30

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 Mërzitja

2 Shqetësimi

3 Gjumi

4 Mosreagimi me fam/shok

5 Frika

6 Qarja

7 Vetmia

8 Pakënaqësia

9 Oreksi

10 Pikëllimi


Grafikoni 14

Dhjetë simptomat me ashpërsi më të madhe tek mashkujt

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 Shqetësimi

2 Mërzitja

3 Gjumi

4 Mosreagimi Fam/Shok

5 Vetmia

6 Frika

7 Pakënaqësia

8 Pikëllimi

9 Pashpresa

10 Palumturia


Sa i përket përshkrimit të të dhënave lidhur me simptomet më të shpeshta që

i përmbante pyetësori vetë-raportues i kemi grupuar në dy grafikone (13 e 14) ku

në të parin janë sipmtomat me ashpërsi më të madhe te femrat ku dominojnë:

1 pikëllimi,

2 vetmia,

3 qarja,

4 pakënaqësia e

5 frika,

Kurse te meshkujt:

1 pikëllimi,

2 palumturia,

3 vetmia e

4 pakënaqësia.

_________________________


5. DISKUTIMI

Pasi që hulumtimi i depresionit është tejet delikat dhe duhet kushtuar vëmendje

të regjistrohen të gjitha pyetjet e veçanta të parashtruara në anketë, përgaditjet

janë bërë me kujdes dhe me motiv të lartë.

Hulumtimi është bërë në të gjitha komunat e rajonit të Mitrovicës në periudhën

4 mujore numri i pacientëve të vizituar në QKMF–të e rajonit të Mitrovicës;

në Shërbimin e përgjithshëm për periudhën 4 mujore të vitit 2005 është 19484

të regjistruara si vizita të para mjekësore.

Të gjithë këta janë përfshirë në depistimin fillestarë, që përbëhej prej

dy kritereve madhore të depresionit sipas DSM-IV, që janë marrur si përcaktues

të përfshirjes së tyre në mbushjen e fletës vetëraportuese të CESD.

Kriteri i parë është:

1 disponimi i ulur ose depresiv kurse i dyti është:

2 humbja e interesimit dhe kënaqësisë.

Janë klasifikuar 320 persona (1.69%) të gjithë të vizituarve.

Nga numri i përgjithshëm i pacientëve 320, kriterin e disponimit depresiv

e kanë patur 121 (37.81%) prej të cilëve 79 femra (65.28%) dhe 42 Meshkuj

(34.72%), kurse këtë kriter negativ e kanë patur 25 ose 7.73% meshkuj dhe

31 femra (10.82%). Kriterin e dytë të humbjes ose zvoglimit

të interesimeve/kënaqësive e kemi takuar tek 67 (20.93%) meshkuj dhe 110

femra (34.13%), kurse ka qenë negativ tek 69 (21.56 %) mashkuj dhe 74

femra (23.12 %).


Të dy kriteret pozitivet kanë treguar në 121 raste (37.81%); prej tyre

mashkuj 42 (13.12%) dhe femra 79 (24.68%).

Të gjithë 320 pacientët që e kishin pozitiv njërin ose të dy prej kritereve

madhore të depresionit sipas DSM-IV i janë nënshtruar mbushjes së

pyetësorit vetëraportues për depresion të CESD.


si sinjifikative për depresion dmth. rezultati i tyre është 15 e lartë. Numri i

rasteve që nuk e kaluan këtë rezultat ishte 94 ose 0.48%.



gjatë kësaj periudhe tek pacientët që u vizituan në kujdesin primar.

Duke marrë për bazë mostrën që rezulton pozitive në depresion,

prej 226 rasteve që kanë rezultuar për depresion u bazuam edhe në

kategorizimin e rezultatit total në dy kategoritë e rekomanduara.

Nëse rezultati është 22 ose më i lartë mund të jetë duke vuajtur nga depresioni

madhor; nëse rezultati është 15 – 21 mund të jetë duke vuajtur nga një

depresion i butë ose mesatar.

Prezenca e depresionit të rëndë dhe mesatar sipas periudhës së ekzaminimit

dhe sipas gjinisë. Nga kjo bie në sy se numri i rasteve pozitive në depresion

(të rëndë dhe mesatar) ka qenë më i shprehuri në muajin shkurt me 35.39 %

të të gjitha rasteve, kurse depresioni i rëndë ka qenë më i shprehur në muajin janar


me 33.07% të rasteve, kurse më së paku i shprehur në muajin mars me 11.81 %

të rasteve Depresioni mesatar shkallën më të ultë për dallim e ka patur në

muajin prill (11.11 %, dallimi është sinjifikant (p<0.05) .

Numrin e rasteve me depresion të rëndë dhe mesatar të shpërndarë sipas

muajve të hulumtimit e kemi paraqitur edhe në mënyrën grafike.

Sa i përket rezultatëve për depresion madhor kanë rezultuar 127 (56.19 %)

raste pozitive, prej tyre mashkuj ishin 50 (22.12 %) dhe femra 77 (34.07%).

Me depresionin e butë (mesatar) rezultuan 99 (43.80 %) raste nga të cilët 45

(19.91%) ishin meshkuj dhe 54 (23.89%) femra.

Shtrirja gjinore e rasteve të diagnostikuara na jep të dhëna për prezencën e

95 (42.03 %) mashkujve e 131 (57.96 %) femrave.

Grup mosha më e atakuar është ajo 30-39 me 32.74% ku shohim se ka

më shumë femra 23.00%, kurse meshkujt 9.74%. Këto të dhëna përkojnë

me literaturën.

Raporti i depresionit të rendë dhe mesatar sipas gjinisë dhe përgaditjes

shkollore (shkollimi fillor, i mesëm dhe i lartë).

Duke analizuar depresionin e rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe përgaditjes

shkollore del në pah se 41.74% e fermave me depression të rëndë janë me

shkollim fillor, kurse 12.59% e mashkujve pozitiv për depresion të rëndë janë

me shollim fillor, nga ana tjetër mashkujt me depresion të rëndë në 14.18 % kanë

shkollim të mesëm.


Në total te dy format e depresionit tek gjinia femërore kemi 87 ose 38.49%

me arsimin fillor, kurse mashkujt 42 ose 18.58%. Në përgjithësi depresioni

paraqitet më tepër te personat me shkollim fillor 129 raste (57.07%).

Depresioni i rëndë sipas gjinisë dhe profesionit, ku janë shënuar këto lloje të

profesioneve: arsim e shëndetësi, administrate e punëtorë, amvise, zejtar, bujq të

pa punë.

Personat që punojnë në administratë janë përfshirë me 63 raste (27.87%),

kurse tek femrat prijnë amviset, 102 raste (45.13%).

Bujqit dhe të papunët janë të përfshirë me 31 raste (13.71%), por kur marrim

parasysh specifikat e popullatës sonë, në grupin e amviseve do ta futnim në

grupin e të papunëve dhe grupi do të ketë sinjifikancë të lartë për depresion.

Sa i përket vendit të lindjes 137 persona kanë lindur në fshat, prej të cilëve

73 femra (32.30%) kurse 64 meshkuj (28.31% ).

Kurse në qytet kanë lindur 89 persona, prej të cilëve 51 femra (22.56%) dhe 38

meshkuj (16.81%). Në aspektin statistikor nuk kemi dallim sinjifikant (p>0.05) në

mes të gjinisë dhe vendlindjes.

Shpërndarja e rasteve me depresion të rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe

vendlindjes. Me depresion të rëndë janë regjistruar 64 femra (28.31%) dhe 63

meshkuj (27.87%), kurse me depresion mesatar janë regjistruar 60 raste të

gjinisë femrore (26.54%) dhe 39 meshkuj (17.25%)


Kurse sa i përket gjendjes së bashkëshortësisë shihet se depresioni i rëndë

është regjistruar tek femrat e martuara me 46 raste (36.22%) kurse te 26 meshkuj

(20.47%). Të pamartuarit kanë depresion të rëndë te 20 raste, prej të cilëve

11 meshkuj (8.66%) dhe 9 femra (7.08%). Pastaj vejanët/vejushat me 19

raste (14.96%) ku ka 16 femra (12.59%) dhe 3 meshkuj (2.36%).

Te të shkurorëzuarit kemi regjistruar 16 raste me depresion të rëndë (12.59%),

prej të cilëve 13 femra (10.23%) e 3 meshkuj (2.36%). Pra të shkurorëzuarit

në hulumtimin tonë janë të fundit përkundër literaturës ku zënë vendin e pare .

Vlen të theksohet se nga numri total i rasteve me depresion të rëndë, femrat

përfshihen me 84 raste (66.14%) nga numri total i rasteve me depresion të

rëndë e meshkujt me 43 raste (33.86%). Sa i përket depresionit mesatar

regjistrojmë 81 raste te të martuarit (81.81%) prej të cilëve 48 meshkuj

(48.48%) dhe 33 femra (33.33%). Kurse vejanët/vejushat janë përfshirë me

vetëm 2 raste (2.02%), por që nuk ka ndryshim gjinor (1.01:1.01).

Një indikator tjetër parashikues i depresionit është krahasimi i statusit

socioekonomik me çrregullimin depresiv.

Nga hulumtimi i depresionit të rendë dhe mesatar sipas gjinisë dhe gjendjes

materiale kemi regjistruar 147 raste (65.04%) me gjendje të dobët ekonomike,

prej të cilëve edhe numri maksimal i rasteve me depression të rëndë (80 raste

62.99%). Prej këtyre, 46 raste me depresion të rendë i takojnë gjinisë femrore

(36.22%) dhe 34 raste të gjinisë mashkullore (26.77%).


Duke pasur parasysh problemin e vetëvrasjeve, secilit pyetësor si shtojcë

ia kemi vënë edhe dy pyetje: e para kishte të bënte me idetë për vetëvrasje dhe

e dyta me përpjekjet për vetëvrasje. Duhet të themi se asnjë rast nuk kishte me

ide ose përpjekje suicidale në grupin që pas vetëraportimit dolën negativ.

Nga grupi që rezultoi pozitiv kemi këto të dhëna: tek mashkujt 16 raste ose

25.80% e mostrës kanë raportuar ide suicidale, kurse 2 raste (3.22%)

përpjekje suicidale; tek femrat 33 raste (53.22%) kishin ide suicidale, kurse 11

raste (17.74%) kanë patur edhe përpjekje për suicid. Pra në total 49 raste

(79.04%) kanë ide suicidale, kurse përpjekje suicidale ishin 13 raste (20.96%).

Sa i përket prezencës së ideve dhe tentimit te suicidit sipas gjinisë, nga

320 rastet e ekzaminuara gjatë periudhës 4 mujore me ide dhe tentim suicidi

janë regjistruar gjithsej 18 raste prej të cilëve 13 femra (4.06%) dhe 5

meshkuj (1.56%), 78 raste kanë vetëm ide suicidale, prej të cilave 50 femra

(15.62%) dhe 28 meshkuj (8.75%).

Duke studiuar prezencën e ideve suicidale kemi bërë një krahasim me kusht

me ECA studimin5 e përmendur më lartë i cili ka gjetur ide suicidale në 21 %

të popullatës së përgjithshme të rritur, po të marrim numrin e tërë vizitave shifra

e ideve suicidale tek studimi ynë do të ishte 23.89%, kurse përpjekjet për suicid

tek ECA studimi5 ishin në vlerën 2,9 %, kurse në studimin tonë 6.63 %.

Edhe pse vendi ynë njihet me shkallë më të ulët të vetëvrasjeve, këto shifra

si duket alarmojnë se priten ndryshime rrënjësore edhe në këtë fushë.


Nga hulumtimet që kanë të bëjnë me idet dhe tentimet suicidale janë theksuar

këto veçori Në 23,89% të rasteve pozitive kishin ide suicidale, ku 59.25%

ishin persona të martuar prej të cilëve 33 % femra të martuara, ku 35 % ishin

femra dhe vinin nga fshati e 38% në kategorinë e gjëndjes së dobët materiale.

Gjetja e shifrës së ideve suicidale në mostrën pozitive prej 23.89 % dhe

të përpjekjeve suicidale prej 6.63 %, po të kemi parasysh se 15 % e njerëzve

me depresion kryejnë vetëvrasje8, kurse të dhënat nga literatura saktësojnë se 1

në 10-50 raste e atyre që bëjnë përpjekje për suicid e kryejnë atë8; na tregon

se edhe këto vlera tek ne janë shumë të ulta.

Prezenca e ideve të tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe gjendjes

bashkëshortore, kemi gjetur 15 raste me ide dhe tentim suicidi, prej të cilave

11 femra (4.86%) dhe 4 meshkuj (1.76%). Kurse 54 raste kanë pasur vetëm

ide suicidi, prej të cilave 32 femra (14.15%) dhe 22 meshkuj (9.73%). Sa i

përket ideve dhe tentimit të suicid nuk ka ndonjë sinjifikancë statistikore

(p>0.05). Kurse te idetë suicidale më së shumti kemi gjetur raste te personat

e martuar (32 prej tyre ose 14.15%) ku dominon gjinia femrore me 18 raste

(7.96%) kurse gjinia mashkullore me 14 raaste (6.19%).

Ndërsa literatura nxjerrë nga studimet e ndryshme shpeshtinë më të madhe

të depresionit tek të ndarët.

Prezenca e rasteve me ide dhe tentim suicidal sipas gjinisë dhe vendbanimit.

Prej gjithsej 226 rasteve te 15 prej tyre (6.63%) kemi gjetur prezencën e ideve

dhe tentimit të suicidit. Ku 11 ishin femra (4.86%) dhe 4 meshkuj (1.76%).

Kurse te 54 persona (23. 89%) kemi gjetur prezencën e ideve suicidale prej të

cilave 32 femra (14.15%) dhe 22 meshkuj (9.73%).


Prezenca e ideve dhe tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe gjendjes materiale.

Nga gjithsej 226 raste kemi regjistruar 15 (6.63%) me ide dhe tentim suicidi,

prej të cilëve 8 raste (3.53%) kishin gjendjen e dobët ekonomike, prej të cilëve

7 femra (3.09%).

Kurse 54 raste kanë pasur prezencën e ideve suicidale, prej të cilëve 36

me gjendje të dobët ekonomike (21 femra ose 9.29%) dhe 16 meshkuj (7.07%).

Sa i përket përshkrimit të të dhënave lidhur me simptomet më të shpeshta

që i përmbante pyetësori vetë-raportues i kemi grupuar në:

simptomat me ashpërsi më të madhe te femrat ku dominojnë:

1 pikëllimi,

2 vetmia,

3 qarja,

4 pakënaqësia e

5 frika,

kurse te meshkujt:

pikëllimi,

• palumturia

• vetmia e

• pakënaqësia.

Pra duhet theksuar se e kemi patur të qartë kompleksitetin e çështjeve të

cilat i kemi vendosur si probleme dhe hipoteza që duheshin shikuar;

mirëpo ndoshta pikërisht kjo ishte edhe motivi më domethënës në kryerjen e këtij

studimi.


Gjetja se 1,69 % e të gjithë të vizituarve për katër muaj në QKMF-të e kishin

patur pozitiv njërin nga dy kriteret e domosdoshme për diagnozën e depresionit

madhor sipas DSM-IV, është tejet e ultë kur kemi parasysh studimet relevante

nga literatura që kanë mendime për prevalencën prej rreth 25 % të depresionit në

kujdesin primar.

Kemi parasysh se prezenca e njërit nga këto dy simptoma e shton shumë

parashikueshmërinë për depresion, sa që ka autorë që preferojnë që këta të jenë

edhe si pyetje obliguese gjatë çdo vizite mjekësore, siç është psh. pyetja rutinore:

Çka ankoheni?

Edhe nëse këtu llogarisim se 1/3 gati ngelin të padiagnostikuar4, arrijmë

tek prevalenca prej rreth 8 % që ende është larg nga rezultati ynë, që sipas

shkallës vetëraportuese CESD është 0,95 % të pacientëve të kenë qenë me

rezultate sinjifikative për depresion madhor.

Se ky rezultat tek ne është i ultë tregon edhe e dhëna nga literatura se

studimet nga komuniteti me të njejtin instrument vlerësues kanë dhënë

shifra mesatare prej 6 %.

Të ndalemi te mostra që ka rezultuar pozitive dhe të shohim për prediktorët

e mundshëm siq e kemi parashtruar në formulimin e hipotezave dhe

problemeve. Së pari shikuam për gjininë; pasi që literatura jep dy herë më

shumë depresion tek femrat.

Në mostrën tonë kemi një shpeshti të femrave prej 184 ose 57.50%

krahasuar me atë te meshkujve prej 136 ose 42.50%.


Sa i përket grupmoshave më të atakuara janë grup-moshat 30-39 vjeçe për te

dy gjinitë me 41 raste (32.28%), prej tyre femra 28 (22.04%). Këto të dhëna

janë konsistente me literaturën se zakonisht këto mosha janë më të shpeshtat.

Sa i përket nivelit të arsimimit ashtu si edhe është pritur që mostra jonë të

jetë e tejpërfaqësuar me shkollim të ultë-fillor 69 (54.33%) dhe atë më shumë te

femrat 53 (41.47%).

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe përgaditjes shkollore

na mundësoi të vërejmë edhe këto konstatime: 41.74% të femrave me depresion

të rëndë janë me shkollim fillor, kurse vetëm 12.59 % e mashkujve pozitiv

për depresion të rëndë janë me shkollim fillor.

___________________________


6. PËRFUNDIMI

Duke marrë parasysh hulumtimin mbi depresionin që ngërthen trekëndëshin

shëndet mendor - kujdes primar - mjedis sociokulturor i ndryshëm; padyshim që

ka qenë një sfidë e madhe për tu kryer.

Si përfundime mund të nxjerrim këto:

1. Të dhënat nga hulumtmi mbi depresionin ku janë klasifikuar 320 persona

(1.69%) nga të gjithë të vizituarit, mund të shërbejnë si mostër për

të sjellur perfundime të depistimit të depresionit në rajonin e Mitrovicës.

2. Të gjithë 320 pacientët që e kishin pozitiv njërin ose të dy prej kritereve

madhore të depresionit sipas DSM-IV i janë nënshtruar mbushjes

së pyetësorit vetëraportues për depresion të CESD. Nga ky numër

vetëm 226 ose 1.15% kanë rezultuar mbi prerjen që llogaritet si

sinjifikative për depresion dmth. rezultati i tyre është 15 e lartë.

3. Numri i rasteve që nuk e kaluan këtë rezultat ishte 94 ose 0.48%.

Nëse tani shohim këtë si prezencë të depresionit në mostrën e studimit

tonë atëherë do të kemi një rezultat prej 1,15 %, që konsiderohet si

një prevalencë gjatë kësaj periudhe tek pacientët që u vizituan në kujdesin

primarë.

4. Duke marrë për bazë mostrën që rezulton pozitive në depresion, prej

226 rasteve që kanë rezultuar me depresion u bazuam edhe në kategorizimin

e rezultatit total në dy kategoritë e rekomanduara.


5. Numri i rasteve pozitive në depresion (të rëndë dhe mesatar) ka qenë

më i shprehuri në muajin shkurt me 35.39 % të të gjitha rasteve,

kurse depresioni i rëndë ka qenë më i shprehur në muajin janar me 33.07%

të rasteve, kurse më së paku i shprehur në muajin mars me 11.81 %

të rasteve Depresioni mesatar shkallën më të ultë për dallim e ka patur në

muajin prill (11.11 %), dallimi është sinjifikant (p<0.05) .

6. Me depresion madhor kanë rezultuar 127 (56.19 %) raste pozitive, prej

tyre mashkuj ishin 50 (22.12 %) dhe femra 77 (34.07%). Me depresionin

e butë (mesatar) rezultuan 99 (43.80 %) raste nga të cilët 45 (19.91%)

ishin meshkuj dhe 54 (23.89%) femra.

7. Shtrirja gjinore e rasteve të diagnostikuara na jep të dhëna për prezencën

e 95 (42.03 %) mashkujve e 131 (57.96 %) femrave.

8. Grup-mosha më e atakuar është ajo 30-39 me 32.74% ku shohim se

ka më shumë femra 23.00%, kurse meshkujt 9.74%. Këto të dhëna

përkojnë me literaturën.

9. Depresioni i rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe përgatitjes shkollore

del në pah se 41.74% e fermave me depresion të rëndë janë me shkollim

fillor, kurse 12.59% e meshkujve pozitiv për depresion të rëndë

janë me shkollim fillor, nga ana tjetër meshkujt me depresion të rëndë në

14.18 % kanë shkollim të mesëm.

10. Të dy format e depresionit tek gjinia femërore kemi 87 ose 38.49%


me arsimin fillor, kurse meshkujt 42 ose 18.58%. Në përgjithësi

depresioni paraqitet më tepër te personat me shkollim fillor 129 raste

(57.07%).

11. Personat që punojnë në administrate janë përfshirë me 63 raste

(27.87%), kurse tek femrat prijnë amviset, 102 raste (45.13%). Bujqit dhe të

papunët janë të përfshirë me 31 raste (13.71%), por kur marrim

parasysh specifikat e popullatës sonë, në grupin e amviseve do ta futnim

në grupin e të papunëve dhe grupi do të ketë sinjifikancë të lartë për

depresion.

12. Shpërndarja e rasteve me depresion të rëndë dhe mesatar sipas gjinisë

dhe vendlindjes. Me depresion të rëndë janë regjistruar 64 femra (28.31%)

dhe 63 meshkuj (27.87%), kurse me depresion mesatar janë regjistruar 60

raste të gjinisë femrore (26.54%) dhe 39 meshkuj (17.25%).

13. Gjendja bashkëshortore dhe depresioni. Shihet se depresioni i rëndë

është regjistruar tek femrat e martuara me 46 raste (36.22%) kurse te

26 meshkuj (20.47%). Të pamartuarit kanë depresion të rëndë te 20 raste,

prej të cilëve 11 meshkuj (8.66%) dhe 9 femra (7.08%). Pastaj

vejanët/vejushat me 19 raste (14.96%) ku ka 16 femra (12.59%) dhe 3

meshkuj (2.36%). Te të shkurorëzuarit kemi regjistruar 16 raste me

depresion të rëndë (12.59%), prej të cilëve 13 femra (10.23%) e 3 meshkuj

(2.36%). Pra të shkurorëzuarit në hulumtimin tonë e janë të fundit

përkundër literaturës ku zënë vendin e parë.


Vlen të theksohet se nga numri total i rasteve me depresion të rendë, femrat

përfshihen me 84 raste (66.14%) nga numri total i rasteve me depresion të

rëndë e meshkujt me 43 raste (33.86%). Sa i përket depresionit mesatar

regjistrojmë 81 raste te të martuarit (81.81%) prej të cilëve 48 meshkuj

(48.48%) dhe 33 femra (33.33%). Kurse vejanët/vejushat janë përfshirë

me vetëm 2 raste (2.02%), por që nuk ka ndryshim gjinor (1.01:1,01%).

14. Kemi regjistruar 147 raste (65.04%) me gjendje të dobët ekonomike,

prej të cilëve edhe numri maksimal i rasteve me depresion të rëndë 80

raste (62.99%). Prej këtyre, 46 raste me depresion të rëndë i takojnë

gjinisë femrore (36.22%) dhe 34 raste të gjinisë mashkullore (26.77%).

15. Duhet të themi se asnjë rast nuk kishte me ide ose përpjekje suicidale

në grupin që pas vetëraportimit dolën negativ. Nga grupi që rezultoi

pozitiv kemi këto të dhëna: tek meshkujt 16 raste ose 25.80% e mostrës

kanë raportuar ide suicidale, kurse 2 raste (3.22%) përpjekje suicidale;

tek femrat 33 raste (53.22%) kishin ide suicidale, kurse vetëm 11 raste

(17.74%) kanë patur edhe përpjekje për suicid. Pra në total 49 raste

(79.03%) kanë ide suicidale, kurse përpjekje suicidale ishin 13 raste

(20.96%).

16. Prej 320 rasteve të ekzaminuara gjatë periudhës 4 mujore me ide dhe tentim

suicidi janë regjistruar gjithsej 18 raste prej të cilëve 13 femra (5.75%) dhe 5

meshkuj (2.21%), 78 raste kanë vetëm ide suicidale, prej të cilave 50 femra

(22.12%) dhe 28 meshkuj (12.38%).


17. Prezenca e ideve të tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe gjendjes

bashkëshortore, kemi gjetur 15 raste me ide dhe tentim suicidi, prej të

cilave 11 femra (4.86%) dhe 4 meshkuj (1.76%). Kurse 54 raste kanë paasur

vetëm ide suicidi, prej të cilave 32 femra (14.15%) dhe 22 meshkuj (9.73%).

Sa i përket ideve dhe tentimit të suicid nuk ka ndonjë sinjifikancë

statistikore (p>0.05). Kurse te idetë suicidale më së shumti kemi gjetur raste

te personat e martuar (32 sosh ose 14.15%) ku dominon gjinia femrore

me 18 raste (7.96%) kurse gjinia mashkullore me 14 raste (6.19%).

18. Prezenca e rasteve me ide dhe tentim suicidal sipas gjinisë dhe

vendbanimit Prej gjithsej 226 rasteve te 15 sosh (6.63%) kemi gjetur

prezencën e ideve dhe tentimit të suicidit. Ku 11 ishin femra (4.86%) dhe

4 meshkuj (1.76%). Kurse te 54 persona (23.89%) kemi gjetur prezencën

e ideve suicidale prej të cilave 39 femra (17.25%) dhe 15 meshkuj (6.63%).

Kurse sa i përket statusit martesor te 32 persona të martuar kemi

gjetur prezencën e ideve suicidale, ku 18 ishin femra (7.96%) dhe 14

meshkuj (6.19%).

19. Prezenca e ideve dhe tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe gjendjes materiale.

Nga gjithsej 226 raste kemi regjistruar 15 (6.63%) me ide dhe tentim

suicidi, prej të cilëve 8 raste (3.53%) kishin gjendjen e dobët

ekonomike, prej të cilëve 7 femra (3.09%).

20. 54 raste kanë pasur prezencën e ideve suicidale, prej të cilëve 36 me gjendje

të dobët ekonomike 21 femra (9.29%) dhe 16 meshkuj (7.07%).


21. Të dhënat lidhur me simptomet më të shpeshta që i përmbante

pyetësori vetë-raportues i kemi grupuar në dy: simptomat me ashpërsi më të

madhe te femrat ku dominojnë: pikëllimi, vetmia, qarja, pakënaqësia e

frika, kurse te meshkujt: pikëllimi, palumturia, vetmia e pakënaqësia.

22. Të dhënat për suicidalitet tek studimi ynë kanë rezultuar të ulta nga

4.68% për ide suicidale 16.87% që janë në një korelacion sinjifikativ me të

dhënat nga literatura; përkundër dallimeve kulturore në lidhje me

vetëvrasjet në mjedisin tonë.

23. Femrat kanë raportuar më shumë shenja dhe simptoma depresioni.

24. Në hulumtimet e ardhshme këto të dhëna mund të shërbejnë si

bazë krahasuese dhe përpjekje epidemiologjike për të depistuar

depresionin si problem shoqëror që na preokupon të gjithëve.

__________________________


7. PROPOZIMI I MASAVE

Ne propozimin e masave duhet pasur parasysh disa pika kruciale sa i përket

depresionit të cilat janë:

1. Në kujdesin shëndetësor parësor duhet të dyshohet për depresionin si

fenomen i cili gjithnjë e më shumë po bëhet fenomen i pasurimit

te patologjisë së mjekut në mjekësinë familjare.

2. Kujdes i veçantë i kushtohet ZHVP-së (zhvillimi i vazhdueshem

profesional) duke rritur rëndësinë e edukimit të mjekëve lidhur me

depresionin, diagnostikimin dhe trajtimin e tij.

3. Të bëhet referimi me kohë i rastëve të rënda si dhe të kërkohet konsulta

e profesionistëve të shëndetit mendor.


REZYME

Depresioni si çregullim afektiv i disponimit paraqet problem të shpeshtë

paraqet një problem të shpeshtë në praktiken mjekësore për shkak të

kompleksitetit në diagnostikimin e tij.

Qëllimi kryesor i hulumtimit është depistimi i çrregullimeve depresive

te pacientët në KPSH në rajonin e Mitrovicës.

Në bazë të depistimit të rasteve përcaktohet shkalla e prezencës

së çrregullimeve depresive sipas moshës, gjinisë, profesionit,

vendbanimit, gjendjes bashkëshortore, përgaditjes shkollore, profesionit,

punësimit, gjendjes materiale, përcaktohen simptomat më të shpeshta dhe

shkallë mendimeve suicidale.

Më këtë punim synojmë që të bëjmë depistimin e shkallës së depresionit

në popullatën e rajonit të Mitrovicës, të personat e rritur, duke identifikuar

prediktorët që ndikojnë në shkallën e presences së çrregullimeve depressive

dhe mundësia e detektimit të hershëm të simptomatologjisë dhe pastaj

të bëjmë krahasimin e sëmundshmërisë sipas gjinisë, moshës,

vendbanimeve, profesionit, gjendjes bashkëshortore, përgaditja shkollore,

punësimit, gjendjes materiale. Prandaj edhe qëllimi i këtij punimi është

senzibilizimi dhe ofrimi i disa njohurive praktike më qëllim të dedektimit dhe

diagnostifikimit me kohë nga ana e mjekëve në kujdesin primar shëndetësor.

Në këtë hulumtim punim janë përfshirë pacientët që janë vizituar në Qendrat

e Mjekësisë Familiare në rajonin e Mitrovicës gjatë 4 muajve të parë të vitit

2005, pa marrë parasysh ankesat, duke u bazuar në pyetësorin e dhënë paraprakisht

e ato janë: disponimi i ulur ose i pikëlluar dhe humbja e interesimit dhe


kënaqësisë, si dy kritere të domosdoshme për çrregullimin depresiv madhor,

kritere këto të përcaktuara sipas DSM IV.

Metoda e hulumtimit në këtë punim është ajo prospektive gjatë periudhës

katërmujore, sipas kësaj procedure. Të gjithë personat që kanë rezultuar

pozitiv në ndonjëren apo që te dyja pyetjet pastaj janë vlerësuar

përmes instrumentit CESD-së nga vetë autori. Instrumenti CESD është një vetë-

test si pytësor i cili përbëhet prej 20 pyetjeve.

Testit i janë shtuar edhe dy pyetje:mendimet suicidale dhe përpjekjet suicidale.

Ky test i është dhënë pacientëve të seleksionuar që në një interval kohe prej

10 minutave ta plotësojnë vetë duke kërkuar sqarime nga autori, ku për

secilën përgjegjëje janë shënuarë vlerat. Pastaj është bërë llogaritja e pikëve

në fund të testit sipas vlersimit të CESD-së:

Nga rezultatet e fituara del se depistimi fillestar si test të parë e kane kaluar

320 ose 1.69 % e të gjthë të vizituarve që krahasuar me studime të ngjajshme

nga literatura (deri 6 % ) është e ultë.

Të dhënat nga hulumtmi mbi depresionin ku janë klasifikuar 320

persona (1.69%) nga të gjithë të vizituarit, mund të shërbejnë si mostër

për të sjellur perfundime të depistimit të depresionit në rajonin e Mitrovicës.

Të gjithë 320 pacientët që e kishin pozitiv njërin ose të dy prej

kritereve madhore të depresionit sipas DSM-IV i janë nënshtruar mbushjes

së pyetësorit vetëraportues për depresion të CESD.


si sinjifikative për depresion dmth. rezultati i tyre është 15 e lartë.

Numri i rasteve që nuk e kaluan këtë rezultat ishte 94 ose 0.48%.




gjatë kësaj periudhe tek pacientët që u vizituan në kujdesin primarë.

Duke marrë për bazë mostrën që rezulton pozitive në depresion, prej 226

rasteve që kanë rezultuar për depresion u bazuam edhe në kategorizimin e

rezultatit total në dy kategoritë e rekomanduara.

Numri i rasteve pozitive në depresion (të rëndë dhe mesatar)

ka qenë më i shprehuri në muajin shkurt me 35.39 % të të gjitha rasteve, kurse

depresioni i rëndë ka qenë më i shprehur në muajin janar me 33.07% të rasteve,

kurse më së paku i shprehur në muajin mars me 11.81 % të rasteve

Depresioni mesatar shkallën më të ultë për dallim e ka patur në muajin prill

(11.11 %, dallimi është sinjifikant (p<0.05).

Depresioni madhor kanë rezultuar 127 (56.19 %) raste pozitive, prej

tyre mashkuj ishin 50 (22.12 %) dhe femra 77 (34.07%). Me depresionin e

butë (mesatar) rezultuan 99 (43.80 %) raste nga të cilët 45 (19.91%) ishin

meshkuj dhe 54 (23.89%) femra.

Shtrirja gjinore e rasteve të diagnostikuara na jep të dhëna për prezencën

e 95 (42.03 %) mashkujve e 131 (57.96 %) femrave. Grup-mosha më e

atakuar është ajo 30-39 me 32.74% ku shohim se ka më shumë femra 23.00%,

kurse meshkujt 9.74%. Këto të dhëna përkojnë me literaturën.

Depresioni i rëndë dhe mesatar sipas gjinisë dhe përgaditjes shkollore

del në pah se 41.74% e fermave me depression të rëndë janë me shkollim fillor,

kurse 12.59% e mashkujve pozitiv për depresion të rëndë janë me shollim

fillor, nga ana tjetër mashkujt me depresion të rëndë në 14.18 % kanë shkollim të

mesëm.

Te dy format e depresionit tek gjinia femërore kemi 87 ose 38.49% me arsimin

fillor, kurse mashkujt 42 ose 18.58%. Në përgjithësi depresioni paraqitet më


tepër te personat me shkollim fillor 129 raste (57.07%). Personat që punojnë

në administrate janë përfshirë me 63 raste (27.87%), kurse tek femrat prijnë

amviset, 102 raste (45.13%).

Bujqit dhe të papunët janë të përfshirë me 31 raste (13.70%), por kur marrim

parasysh specifikat e popullatës sonë, në grupin e amviseve do ta futnim në

grupin e të papunëve dhe grupi do të ketë sinjifikancë të lartë për

depresion. Shpërndarja e rasteve me depresion të rëndë dhe mesatar sipas

gjinisë dhe vendlindjes.

Me depresion të rëndë janë regjistruar 64 femra (28.31%) dhe 63

meshkuj (27.87%), kurse me depresion mesatar janë regjistruar 60 raste të gjinisë

femrore (26.54%) dhe 39 meshkuj (17.25%).

Gjendje bashkëshortore dhe depresioni. Shihet se depresioni i rëndë

është regjistruar tek femrat e martuara me 46 raste (20.35%) kurse te 26 meshkuj

(11.50%).

Të pamartuarit kanë depresion të rendë te 20 raste, prej të cilëve 11

meshkuj (4.86%) dhe 9 femra (3.98%). Pastaj vejanët/vejushat me 19 raste

(8.40%) ku ka 16 femra (7.07%).

Te të shkurorëzuarit kemi regjistruar 16 raste me depresion të rendë,

prej të cilëve 13 femra (5.75%) e 3 meshkuj (1.32%).

Pra të shkurorëzuarit në hulumtimin tonë e janë të fundit përkundër literaturës

ku zënë vendin e parë.

Vlen të theksohet se nga numri total i rasteve me depresion të rendë,

femrat përfshihen me 84 raste (66.14%) nga numri total i rasteve me depresion të

rëndë. Sa i përket depresionit mesatar regjistrojmë 81 raste te të martuarit

prej të cilëve 48 meshkuj (21.23%) dhe 33 femra (14.60%).

Kurse vejanët/vejushat janë përfshirë me vetëm 2 raste (0.88%), por që nuk

ka ndryshim gjinor (0.44:0.44%).


Kemi regjistruar 147 raste (65.04%) me gjendje të dobët ekonomike,

prej të cilëve edhe numri maksimal i rasteve me depression të rendë (80 raste

35.39%).

Prej këtyre, 46 raste me depression të rendë i takojnë gjinisë femrore

(36.22%) dhe 26 raste të gjinisë mashkullore (20.47%).

Duhet të themi se asnjë rast nuk kishte me ide ose përpjekje suicidale në grupin

që pas vetëraportimit dolën negativ.

Nga grupi që rezultoi pozitiv kemi këto të dhëna: tek mashkujt 16 raste

ose 25.80% e mostrës kanë raportuar ide suicidale, kurse 2 raste (3.22%)

përpjekje suicidale; tek femrat 33 raste (53.22%) kishin ide suicidale,

kurse vetëm 11 raste (17.74%) kanë patur edhe përpjekje për suicid.

Pra në total 49 raste (79.03%) kanë ide suicidale, kurse përpjekje suicidale

ishin 13 raste (20.96%).

Prej 320 rasteve të ekzaminuara gjatë periudhës 4 mujore me ide

dhe tentim suicidi janë regjistruaj gjithsej 18 raste prej të cilëve 13 femra (5.75%)

dhe 5 meshkuj (2.21%), 78 raste kanë vetëm ide suicidale, prej të cilave

50 femra (22.12%) dhe 28 meshkuj (12.38%).

Prezenca e ideve të tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe gjendjes

bashkëshortore, kemi gjetur 15 raste me ide dhe tentim suicidi, prej të cilave

11 femra (4.86%) dhe 4 meshkuj (1.76%).

Kurse 54 raste kanë paasur vetëm ide suicidi, prej të cilave 32 femra (14.15%)

dhe 22 meshkuj (9.73%).


Sa i përket ideve dhe tentimit të suicid nuk ka ndonjë siniifikancë

statistikore (p>0.05).

Kurse te idetë suicidale më së shumti kemi gjetur raste te personat e martuar

(32 syresh ose 14.15%) ku dominon gjinia femrore me 18 raaste (7.96%) kurse

gjinia mashkullore me 14 raste (6.19%).

Prezenca e rasteve me ide dhe tentim suicidal sipas gjinisë dhe vendbanimit.

Prej gjithsej 226 rasteve te 15 sosh (6.63%) kemi gjetur prezencën e ideve

dhe tentimit të suicidit.

Ku 11 ishin femra (4.86%) dhe 4 meshkuj (1.76%). Kurse te 54 persona (23.

89%) kemi gjetur prezencën e ideve suicidale prej të cilave 32 femra (14.15%) dhe

22 meshkuj (9.73%).

Kurse sa i përket statusit martesor te 32 persona të martuar kemi gjetur

prezencën e ideve suicidale, ku 18 ishin femra (7.96%) dhe 14 meshkuj (6.19%).

Prezenca e ideve dhe tentimit të suicidit sipas gjinisë dhe gjendjes materiale.

Nga gjithsej 226 raste kemi regjistruar 15 (6.63%) me ide dhe tentim

suicidi, prej të cilëve 8 raste (3.53%) kishin gjendjen e dobët ekonomike,

prej të cilëve 7 femra (3.09%). 54 raste kanë pasur prezencën e ideve suicidale,

prej të cilëve 36 me gjendje të dobët ekonomike (21 femra ose 9.29%) dhe 16

meshkuj (7.07%).

Të dhënat lidhur me simptomet më të shpeshta që i përmbante pyetësori

vetë-raportues i kemi grupuar në dy: simptomat me ashpërsi më të madhe


te femrat ku dominojnë: kurse të meshkujt :

pikëllimi, pikëllimi,

vetmia, palumturia,

qarja, vetmia,

pakënaqësia. pakënaqësia.

Të dhënat për suicidalitet tek studimi ynë kanë rezultuar të ulta nga 4.68%

për ide suicidale 16.87% që janë në një korealcion sinjifikativ me të dhënat nga

literatura; përkundër dallimeve kulturore në lidhje me vetëvrasjet në mjedisin tonë.

Femrat kanë raportuar më shumë shenja dhe simptoma depresioni.

Instrumenti CESD ka gjetur një përdorim tejet të gjerë nga një numër mjaft i

madh autorësh, në kultura dhe mjedise të ndryshme (Hann, 1999; Dojka, 2003;

Morin, 2011; Clark, 2002; Soler, 1997; Carpenter, 1998; Cho MJ, 1998;

Demirchyan, 2011; Fountoulakis, 2001; Chabrol, 2002; Covic, 2009; Turvey,

1999; Faulstich, 1986; Thomas, 2001; Makambi, 2009; Haringsma, 2004;

Quintana, 2003; Beekman, 1994; Breslau, 1985).

Në këto rrethana, aplikuar në një numër gjerësisht të ndryshëm kulturash,

duke filluar nga ato europianoperëndimore, amerikano-latine, koreane, greke,

afrikano-subsahariane, etj.; ekziston bindja e përgjithshme e autorëve që

instrumenti CESD ka specificitet dhe sensitivitet të lartë, si edhe ka aplikueshmëri

të pranueshme në duar specialistike.


Problem më vete qëndron fakti i krahasimit të vlerave ndërkulturore dmth. të

përftuara në mjedise të ndryshme, të cilat pa dyshim kërkojnë studime

multicentrike; cka ishte jashtë qëllimit të studimit aktual.

Ka po ashtu edhe instrumente të tjera si HAMD (Hamilton Depression

Scale); HAD-D (Hospital Anxiety and Depression Scale), të cilat janë të validuara

dhe të aplikueshme; shkalla e fundit (HAD-D) ka disavantazhin e aplikimit vetëm

në kushte spitalore. HAMD nga ana tjetër, ka patur edhe ajo aplikime dhe studime

ndërkulturore (Bachner 2013; Lim 2011; Farabaugh, 2012; McIntyre, 2005).

Në hulumtimet e ardhshme këto të dhëna mund të shërbejnë si bazë

krahasuese dhe përpjekje epidemiologjike për të depistuar, edhe përmes

instrumentash të tjera, depresionin si problem shoqëror që na preokupon të

gjithëve.

_______________________


SUMMARY

Depression is a disorder characterized by depressed mood or a loss of interest or

pleasure and it’s a common problem in medical practice. Because of the

complexity of this disorder it is very difficult to diagnose.

The purpose of this study is screen this disorder in the patients that have

been examined at The Main Family Medicine Centre, adults department,

Mitrovica.

This disorder was analyzed by testing various groups of people regarding to

age, gender, and profession, place of birth, marital status and financial status.

This research was carried out over a four month period (january-april 2005).

The research included all the patients that attended the medicine Center.

These patients were asked two questions that appertained to the symptoms

of depression (depressed mood or sadness and loss of interest or pleasure).

All doctors working asked all their patients this questions as a form of

initial screening. All patients who answered positively were the re-evaluated

by the use of the CESD instrument which is a form of self evaluation

questionnaire. This evaluation contains 20 questions plus two more extra

questions that asked of any thoughts of suicide. These two questions were

added by the author.

In completion of this questionnaire the data was analyzed and classified

regarding to the general number of positive interview in the initial screening,


factors that affected the depressive disorder (age, gender, marital status)

and the most common symptoms (psychological, somatic), suicidal thoughts

and attempts

The data collected from the first screening showed that 194 people past the

first test or 1.30 % of all people examined. If we compare this with other studies

that have been documented (6%) this number is substantially lower.

From 226 patients 57.96% were female and 42.04% male after answering

the 2 questions.

Out of the 320 interviewed only 226 or 1.15% were positive which is significant

for symptoms of depression, and 94 or 0.48% were negative.

From 226 patients with depression 56.19% has major depression at which

60.62% were female and 39.38% were male, 43.80% suffered from mild

depression of these 54.55% were female and 45.55 % were female.

In general females suffered more with 54.55% compared with male which

were 45.55%. Other research data showed that female is two as likely to suffer

from depression.

With regard to age people aged 30-39 years old, suffer most attacks. This is in

both genders 30.99%, but more female 20.42%.

Regarding to educations people with only primary education suffer more

with 54.93% but from this number 41.74% were women.


Among the males who completed primary education 12.59% suffered from

depression.

With regard to profession housewives 55.42% and administrators 19.28%.

Housewives during this research were classed as unemployed which is a significant

factor of depression.

Regarding to the location of their home 59.05% of villagers suffered from

depression with 40.94% living in towns. According to marital status married

people suffer more (31.85%).

The most common psychological symptoms are feeling of loneliness, boredom,

unhappiness, fear and sadness. These last two symptoms are most common

at females.

The most common somatic symptoms with both genders are appetite 5.48%,

sleep 12.52% and fatigue 6.45%.

According to ECA studies 21% of adults have suicidal thoughts. In our research

only 23.89% has these thoughts. In ECA studies 2.9%

attempted suicide but in out research only 6.63% did this, which

shows that our country has the lowest rate of suicide in Europe.


L I T E R A T U R A

1. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental

disorders. 4rd ed. TR. Washington, DC: American Psychiatric Press; 2000.

2. Barrett JE, Barrett JA, Oxman TE, Gerber PD. The prevalence of psychiatric

disorders in a primary care practice. Arch Gen Psychiatry 1988; 45:1100-6.

3. Blacker CVR, Clare AW. The prevalence and treatment of depression in general

practice. Psychopharmacology 1988; 95:514-7.

4. Depression Guideline Panel. Depression in primary care: detection, diagnosis,

and treatment. Technical report. Number 5. Rockville, MD: US Department of

Health and Human Services, Public Health Service; forthcoming.

5. Epidemiologic Catchment Area (ECA) study of The National Institute of Mental

Health (NIMH).

6. Feldman E, Mayou R, Hawton K, Ardern M, Smith EBO. Psychiatric disorder in

medical inpatients. Q J Med 1987; 63:405-12.

7. Fredman L, Weissman MM, Leaf PJ, Bruce ML. Social functioning in

community residents with depression and other psychiatric disorders: results of the

New Haven Epidemiologic Catchment Area study. J Affect Disord 1988; 15:103-

12.


8. Kaplan H, Sadock B,: Comprehensive textbook of Psychiatry, VI, Williams &

Wilkins; 1995.

9. Radloff LS. The CES-D scale: a self-report depression scale for research in the

general population. Appl Psychol Measurement 1977; 1:385-401

10. Regier DA: ECA contributions to national policy and further research. Int J

Methods Psychiatry Res 4:73,1994

11. Burnam MA, Wells KB, Leake B, Landsverk J. Development of a brief

screening instrument for detecting depressive disorders. Med Care 1988; 26:775-

89.

12. Kessler RC, Berglund P, Demler O, et al The epidemiology of

major depressive disorder: results from the National Comorbidity

Survey Replication (NCS-R). JAMA. 2003; 289: 3095-3105.

13. National Institute of Mental Health. Suicide Facts, 2003.

14. Rost K, Smith R, Matthews DB, Guise B. The deliberate misdiagnosis of

major depression in primary care. Arch Fam Med. 1994; 3:333-337.

15. Gerber PD, Barrett JE, Barrett JA, et al. The relationship of presenting

physical complaints to depressive symptoms in primary care patients.

J Gen Intern Med. 1992;7:170-173.

16. Kroenke K, Spitzer RL, Williams JB, et al. Physical symptoms in primary


care. Predictors of psychiatric disorders and functional impairment. Arch Fam

Med. 1994; 3: 774-779.

17. Greden JF. Physical symptoms of depression: unmet needs. J Clin Psychiatry.

2003; 64(suppl 7):5-11.

18. Gallagher RM, Verma S. Managing pain and comorbid depression: a public

health challenge. Semin Clin Neuropsychiatry. 1999; 4:203-220.

19. Hann D., Winter K, Jacobsen P. Measurement of depressive symptoms in

cancer patients: Evaluation of the Center for Epidemiological Studies

depression Scale (CES-D). Journal of Psychosomatic Research, 1999:46, 437-443.

20. Randloff LS: The Use of the Center for Epidemiologic Studies

Depression Scale in Adolescents and Young Adults. Journal of

Youth and Adolescence, 20(2), 149-166.

21. Beckman AT., Deeg DJ., van Limbeek J, et al: Criterion validity of the Center

for Epidemiologic Studies Depression Scale (CES-D): results from a community-

based sample of older subjects in the Netherlands. Psychol Med, 1997, 27: 231-5.

22. Hann D, Winter K, Jacobsen P. Measurement of depressive symptoms in cancer

patients: evaluation of the Center for Epidemiological Studies Depression Scale

(CES-D). J Psychosom Res. 1999 May;46(5):437-43.

23. Dojka E, Górkiewicz M, Pajak A. [Psychometric value of CES-D scale for the


assessment of depression in Polish population]. Psychiatr Pol. 2003 Mar-

Apr;37(2):281-92. Polish.

24. Morin AJ, Moullec G, Maïano C, Layet L, Just JL, Ninot G. Psychometric

properties of the Center for Epidemiologic Studies Depression Scale (CES-D) in

French clinical and nonclinical adults. Rev Epidemiol Sante Publique. 2011

Oct;59(5):327-40. doi: 10.1016/j.respe.2011.03.061. Epub 2011 Sep 16.

25. Clark CH, Mahoney JS, Clark DJ, Eriksen LR. Screening for depression in a

hepatitis C population: the reliability and validity of the Center for Epidemiologic

Studies Depression Scale (CES-D). J Adv Nurs. 2002 Nov;40(3):361-9.

26. Soler J, Pérez-Sola V, Puigdemont D, Pérez-Blanco J, Figueres M, Alvarez E.

[Validation study of the Center for Epidemiological Studies-Depression of a

Spanish population of patients with affective disorders]. Actas Luso Esp Neurol

Psiquiatr Cienc Afines. 1997 Jul-Aug;25(4):243-9. Spanish.

27. Carpenter JS, Andrykowski MA, Wilson J, Hall LA, Rayens MK, Sachs B,

Cunningham LL. Psychometrics for two short forms of the Center for

Epidemiologic Studies-Depression Scale. Issues Ment Health Nurs. 1998 Sep-

Oct;19(5):481-94.

28. Cho MJ, Kim KH. Use of the Center for Epidemiologic Studies Depression

(CES-D) Scale in Korea. J Nerv Ment Dis. 1998 May;186(5):304-10.

29. Demirchyan A, Petrosyan V, Thompson ME. Psychometric value of the Center

for Epidemiologic Studies Depression (CES-D) scale for screening of depressive


symptoms in Armenian population. J Affect Disord. 2011 Oct;133(3):489-98. doi:

10.1016/j.jad.2011.04.042. Epub 2011 May 23.

30. Fountoulakis K, Iacovides A, Kleanthous S, Samolis S, Kaprinis SG, Sitzoglou

K, St Kaprinis G, Bech P. Reliability, validity and psychometric properties of the

Greek translation of the Center for Epidemiological Studies-Depression (CES-D)

Scale. BMC Psychiatry. 2001;1:3. Epub 2001 Jun 20.

31. Chabrol H, Montovany A, Chouicha K, Duconge E. [Study of the CES-D on a

sample of 1,953 adolescent students]. Encephale. 2002 Sep-Oct;28(5 Pt 1):429-32.

French.

32. Covic T, Pallant JF, Tennant A, Cox S, Emery P, Conaghan PG. Variability in

depression prevalence in early rheumatoid arthritis: a comparison of the CES-D

and HAD-D Scales. BMC Musculoskelet Disord. 2009 Feb 7;10:18. doi:

10.1186/1471-2474-10-18.

33. Turvey CL, Wallace RB, Herzog R. A revised CES-D measure of depressive

symptoms and a DSM-based measure of major depressive episodes in the elderly.

Int Psychogeriatr. 1999 Jun;11(2):139-48.

34. Faulstich ME, Carey MP, Ruggiero L, Enyart P, Gresham F. Assessment of

depression in childhood and adolescence: an evaluation of the Center for

Epidemiological Studies Depression Scale for Children (CES-DC). Am J

Psychiatry. 1986 Aug;143(8):1024-7.

35. Thomas JL, Jones GN, Scarinci IC, Mehan DJ, Brantley PJ. The utility of the


CES-D as a depression screening measure among low-income women attending

primary care clinics. The Center for Epidemiologic Studies-Depression. Int J

Psychiatry Med. 2001;31(1):25-40.

36. Makambi KH, Williams CD, Taylor TR, Rosenberg L, Adams-Campbell LL.

An assessment of the CES-D scale factor structure in black women: The Black

Women's Health Study. Psychiatry Res. 2009 Jul 30;168(2):163-70. doi:

10.1016/j.psychres.2008.04.022. Epub 2009 Jun 5.

37. Haringsma R, Engels GI, Beekman AT, Spinhoven P. The criterion validity of

the Center for Epidemiological Studies Depression Scale (CES-D) in a sample of

self-referred elders with depressive symptomatology. Int J Geriatr Psychiatry.

38. 2004 Jun;19(6):558-63.

39. Quintana JM, Padierna A, Esteban C, Arostegui I, Bilbao A, Ruiz I. Evaluation

of the psychometric characteristics of the Spanish version of the Hospital Anxiety

and Depression Scale. Acta Psychiatr Scand. 2003 Mar;107(3):216-21.

40. Beekman AT, van Limbeek J, Deeg DJ, Wouters L, van Tilburg W. [A

screening tool for depression in the elderly in the general population: the

usefulness of Center for Epidemiological Studies Depression Scale (CES-D)].

Tijdschr Gerontol Geriatr. 1994 Jun;25(3):95-103. Dutch.

41. Breslau N. Depressive symptoms, major depression, and generalized anxiety: a

comparison of self-reports on CES-D and results from diagnostic interviews.

Psychiatry Res. 1985 Jul;15(3):219-29.


42. Bachner YG, O'Rourke N, Goldfracht M, Bech P, Ayalon L. Psychometric

properties of responses by clinicians and older adults to a 6-item Hebrew version

of the Hamilton Depression Rating Scale (HAM-D6). BMC Psychiatry. 2013 Jan

3;13:2. doi: 10.1186/1471-244X-13-2.

43. Lim HK, Hong SC, Won WY, Hahn C, Lee CU. Reliability and validity of the

korean version of the cornell scale for depression in dementia. Psychiatry Investig.

2012 Dec;9(4):332-8. doi: 10.4306/pi.2012.9.4.332.

44. Farabaugh AH, Bitran S, Witte J, Alpert J, Chuzi S, Clain AJ, Baer L, Fava M,

McGrath PJ, Dording C, Mischoulon D, Papakostas GI. Anxious depression and

early changes in the HAMD-17 anxiety-somatization factor items and

antidepressant treatment outcome. Int Clin Psychopharmacol. 2010 Jul; 25(4):214-

7.

45. McIntyre RS, Konarski JZ, Mancini DA, Fulton KA, Parikh SV, Grigoriadis S,

Grupp LA, Bakish D, Filteau MJ, Gorman C, Nemeroff CB, Kennedy SH.

Measuring the severity of depression and remission in primary care: validation of

the HAMD-7 scale. CMAJ. 2005 Nov 22;173(11):1327-34.

46. Gullick EL, King LJ. Appropriateness of drugs prescribed by primary care

physicians for depressed outpatients. J Affect Disord. 1979 Mar;1(1):55-8.

47. Johnson DA, Heather BB. The sensitivity of the Beck depression inventory to

changes of symptomatology. Br J Psychiatry. 1974 Aug;125(0):184-5.


48. Ketai R. Family practitioners' knowledge about treatment of depressive illness.

JAMA. 1976 Jun 14;235(24):2600-3.

49. Magruder-Habib K, Zung WW, Feussner JR, Alling WC, Saunders WB,

Stevens HA. Management of general medical patients with symptoms of

depression. Gen Hosp Psychiatry. 1989 May;11(3):201-7; discussion 216-21.

50. Popkin MK, Callies AL, Colon EA. A framework for the study of medical

depression. Psychosomatics. 1987 Jan;28(1):27-33.

51. Murphy JM, Nierenberg AA, Laird NM, Monson RR, Sobol AM, Leighton AH.

Incidence of major depression: prediction from subthreshold categories in the

Stirling County Study. J Affect Disord. 2002 Apr; 68(2-3):251-9.

52. Naughton MJ, Wiklund I. A critical review of dimension-specific measures of

health-related quality of life in cross-cultural research. Qual Life Res. 1993

Dec;2(6):397-432

53. Snaith RP. Identifying depression: the significance of anhedonia. Hosp Pract

(Off Ed). 1993 Sep 30; 28(9A):55-60.

54. Snaith P. What do depression rating scales measure? Br J Psychiatry. 1993 Sep;

163:293-8. Review.

55. Golding JM, Aneshensel CS, Hough RL. Responses to Depression Scale items

among Mexican-Americans and non-Hispanic whites. J Clin Psychol. 1991 Jan;

47(1):61-75.


56. Iwata N, Buka S. Race/ethnicity and depressive symptoms: a cross-

cultural/ethnic comparison among university students in East Asia, North and

South America. Soc Sci Med. 2002 Dec; 55(12):2243-52.

57. Sheehan TJ, Fifield J, Reisine S, Tennen H. The measurement structure of the

Center for Epidemiologic Studies Depression Scale. J Pers Assess. 1995 Jun;

64(3):507-21.

_________________________________


AUTOBIOGRAFIA

GANI (REXHEP) SHABANI

I lindur në fshatin Prekaz i Epërm, komuna e Skenderaj më 08.05.1955.

Arsimin fillor e kam mbaruar në Prekaz të Epërm, të mesëmen në Skenderaj.

Studimet në Fakultetin e Mjekësisë i kam kryer në Universitetin e Prishtinës.

Specializimin nga Neuropsikiatria e kam regjistruar në vitin 1989 dhe

përfunduar në vitin 1993 në Tiranë, më vendim të Ministrit të Shendetesisë të

Kosovës të kësaj periudhe.

Kam punuar mjek i praksës së përgjithshme nga janari i vitit 1984, kurse në

gjysmen e dytë të vitit 1999 kryeshef i repartit të Neuropsikiatrisë në spitalin

regjional të Mitrovicës dhe Koordinator për Shëndet Mendor për rajonin e

Mitrovicës.

Prej vitit 1989 gjerë ne vitin 2004 kam qenë Profesor ligjerues në Shkollën

e mesme të mjekesisë në Mitrovicë.

Gjatë vitit 2000-2002 kam qenë Drejtor i Shtepisë së Shendetit në

Komunën e Mitrovicës,(tani QKMF).

Gjatë vitit 2003 – 2004 Zyrtar për Sherbimi Profesional i Shendetit Mendor

për rajonin e Mitrovicës.


Nga viti 2005 Drejtor i Shërbimit Profesional të Shendetit mendor për

rajonin e Mitrovicës.

Prej vitit 2008-2010 shef i zyres per shendet Mendor ne Ministrine e

Shendetesise,

Gjate vitit 2011 Drejtor i Departamenteve te Sherbimeve Shendetesore ne

Ministrin e Shendetesise. Nga 12 Janari 2012 jam Sekretar i Pergjitheshem i

Ministrise se Shendetesise te Republikes se Kosoves.

Pas luftës kam kryer shumë trajnime në Kosovë dhe jashtë Kosovës, në

Britani të Madhe, Spanjë, në Holandë.

Jam anëtar i grupit punues të Planit të parë Strategjik të Shëndetit mendor të

Kosovës në vitin 2001.

Tani antar i grupit punues, Strategjia e Shëndetit mendor të Kosovës 2008-

2013, dhe antar i nengrupit të punës Strategjia e Shëndetit mendor të Kosovës

2008-2013 në Kujdesin Parësor Shendëtsor.

Nga viti 2005 jam antar i Këshillit Profesional për Shendetin Mendor të

Kosovës pranë Ministrisë së shendetesisë.

Nga viti 2005 Kryesues i grupit të punës për identifikimin e procedurave

mjekësore në Kujdesin dytësor të Kosovës (KDSH) pranë Ministrisë së

shendetësisë.

Nga 2004 Kryetar i komisionit professional për pranimin e klienteve më


crregullime mendore për trajtim në Shtepitë Integruese të Kosovës pranë Ministrisë

së Shendetesisë.

Kam punuar dhe prezentuar shumë punime shkencore në Konferenca

ndërkombëtare.

_______________________________

DEPRESIONI SI PROBLEM I SHENDETIT PUBLIK NE RAJONIN E...

Documents

Transcript of DEPRESIONI SI PROBLEM I SHENDETIT PUBLIK NE RAJONIN E...