KVANTITATIVNA I KVALITATIVNA PROCJENA DEPONIJE ZAULJENOG OTPADNOG MATERIJALA

(KISELI GUDRON) U MODRIČI

SADRŽAJ 1. UVODNA RAZMATRANJA....................................................................1

2. ANALIZA STRUKTURE DEPONIJE......................................................4

2.1. DEPONIJA U NASELJU GAREVAC.....................................................4

2.2. DEPONIJA U RAFINERIJI ULJA MODRIČA.......................................6

3. UZORKOVANJE......................................................................................7

3.1. OTPADNI MATERIJAL SA DEPONIJE.................................................7

3.2. UZORKOVANJE RAZLIVENOG OTPADA NA DEPONIJI...............13

3.3. UZORKOVANJE ZEMLJIŠTA...............................................................14

4. REZULTATI LABORATORIJSKIH ISPITIVANJA.............................16

4.1. ANALIZA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA...................................16

4.2. ANALIZA ZAULJENE VODE I PASTOZNOG MATERIJALA..........18

5. KLASIFIKACIJA I KATEGORIZACIJA OTPADA..............................20

6. ZAKLJUČAK...........................................................................................23

7. LITERATURA...........................................................................................25

PRILOZI....................................................................................................26

1. UVODNA RAZMATRANJA Nakon što je 1967. godine pušteno u rad postrojenje za rerafinaciju otpadnih ulja u Rafineriji ulja Modriča, nametnula se potreba za odlaganjem otpadnog materijala koji se više nije mogao koristiti u tehnološkom procesu, a to su želatinozna supstancija za koju se najčešće koristi termin kiseli gudron i ostatak procesa filtracije, tzv. zauljena filter pogača. Kiseli gudron i zauljena filter pogača spadaju u grupu opasnog otpadnog materijala s kojim se mora upravljati na ekološki prihvatljiv način. Proces rerafinacije otpadnih ulja se odvija na sledeći način. Prikupljeno i posebno selekcionisano otpadno ulje se iz skladišnog rezervoara transportuje u posude u kojima se nakon određenog vremena postupkon dekantiranja vrši odvajanje vode i mehaničkih nečistoća. Preostale količine vode i lakih organskih komponenata odstranjuju se destilacijom pri atmosferskom pritisku. Nakon odvajanja vode, otpadno ulje se tretira koncentrovanom sumpornom kiselinom. Količina sumporne kiseline iznosi maksimalno 10% ukupne količine ulja koje se rafiniše. Rerafinacija kiselinom izvodi se u reaktorima u kojima se otpadno ulje i kiselina intenzivno miješaju. U toku procesa dolazi do stvaranja nus proizvoda u vidu smolasto-asfaltaste supstancije, tzv. kiselog gudrona koji se od ostale mješavine odvaja gravitacijom ili centrifugiranjem. Efekat sumporne kiseline je u direktnoj vezi sa njenom koncentracijom, a najčešće se koristi 98%-na sumporna kiselina. Od ostalih uticajnih parametara značajnu ulogu ima temperatura procesa, vrijeme trajanja reakcije, kao i količina upotrebljene kiseline. Ostatak nakon filtracije je tzv. filter pogača. Rafinerija ulja Modriča je od 1996. godine prestala da primjenjuje tehnologiju za obradu otpadnih ulja sa sumpornom kiselinom, tako da se od tada u ovom preduzeću više ne produkuje kiseli gudron. U sklopu realizacije projekta za proizvodnju hidrokrekovanih baznih ulja i parafina u Rafineriji ulja Modriča, u krugu preduzeća je izgrađena nova laguna (betonski bazen) za odlaganje otpada produkovanog iz tehnološkog procesa. Nova laguna za odlaganje otpada je upotrebljavana za skladištenje kiselog gudrona, a filter pogača je korišćena kao sekundarno gorivo u energetskim i industrijskim postrojenjima. Deponija u naselju Garevac, zbog zapunjenosti laguna, 1982. godine se prestala koristiti. Pri procesu proizvodnje hidrokrekovanih baznih ulja i parafina, u završnoj fazi, se koristi postupak obrade sa aktivnom glinom. Pod aktivnom glinom podrazumijeva se zemljasti materijal sposoban da daje masu različite konzistencije. Aktivne gline su podijeljene na one koje imaju izraženu moć bijeljenja odgovarajućih supstancija (Fulgerova zemlja, gumbrini i dr.) i sposobnost dekoloracije nakon aktiviranja sumpornom kiselinom (bentoniti, askariti i dr.), a zajednička im je karakteristika da imaju veliku aktivnu površinu koja se kreće i do 450 m2/g. Zadatak im je da izdvoje obojene komponente i nepoželjne mirise kako bi se postigla odgovarajuća termooksidaciona stabilnost i boja hidrokrekovanog baznog ulja, odnosno željena boja parafina.

1

U tabeli 1.1. prikazane su tipične fizičko-hemijske osobine aktivne gline. Tabela 1.1. Tipične fizičko-hemijske osobine aktivne gline

Hemijska struktura Granulometrijski sastav

komponenta udio % mas

veličina otvora na situ μm

udio % mas

SiO2 69,12 već od 63 8,65 Al2O3 12,75 63-40 9,53 Fe2O3 2,79 40-30 7,68 CaO 2,45 30-20 12,13 MgO 5,60 20-10 56,72 S 0,59 10-5 3,98 oksidi i voda 6,70 manji od 5 1,47 Nakon tretmana baznih ulja i parafina sa aktivnom glinom dobija se otpadni materijal u vidu tamne zauljene ili parafinisane mase, koja sadrži od 35 do 40% mase obrađivanog materijala i između 60 i 65% aktivne gline. U otpadu koji nastaje pri obradi baznih ulja i parafina aktivnom glinom uglavnom se nalaze zagađivači organskog porijekla, pa se ovaj zauljeni otpad može svrstati u grupu opasnog otpadnog materijala. Deponija otpadnog materijala u naselju Garevac je udaljena od kruga rafinerije od 1 do 1,5 km. Na slici 1.1. je prikazan satelitski snimak naselja i deponije gudrona u naselju Garevac, a na slici 1.2. je prikazana geografska lokacija deponije u Garevcu gdje je vršeno odlaganje kiselog gudrona i filter pogače.

2

Slika 1.1. Satelitski snimak naselja i deponije u naselju Garevac

Slika 1.2. Geografska lokacija deponije gudrona u Garevcu

3

2. ANALIZA STRUKTURE DEPONIJE 2.1. DEPONIJA U NASELJU GAREVAC

Ukupna površina prostora koji je zatvoren ogradom od žice na deponiji u naselju Garevac iznosi 19023 m2. Na prostoru deponije se nalaze tri lagune. U dvije je zauljeni otpadni materijal, dok treća služi kao rezervna, tj. da se u nju vrši prelivanje sadržaja iz lagune broj 1. i lagune broj 2. kako bi se spriječilo razlivanje sadržaja na zemljište van deponije. Na osnovu izvršenih mjerenja utvrđeno je da površina lagune broj 1. iznosi 2260 m2, a dubina 2,5 m. Analizirajući lagunu po dubini utvrđeno je da se njena struktura sastoji iz dva sloja, prvi je zauljena voda, a zatim dolazi čvrsti faza. Sloj zauljene vode je 1,3 m, a čvrste faze 1,2 m. Na osnovu izvršenih mjerenja utvrđeno je da je količina zauljene vode u ovoj laguni 3848 m3, dok je količina čvrste faze (kiseli gudron i filter pogača) 3552 m3. Na slici 2.1 prikazana je struktura lagune broj 1. po dubini.

Slika 2.1. Struktura lagune broj 1. (po dubini) Rezultati izvršenih mjerenja pokazuju da površina lagune broj 2. iznosi 2220 m2, a dubina 3 m. Nakon analize strukture lagune po dubini utvrđeno je da se sastoje iz dva sloja, idući od površine prema dnu prvo je zauljena voda, a zatim čvrsta faza. Sloj zauljene vode je 1,8 m, dok sloj čvrste faze 1,2 m. Sadržaj zauljene vode u ovoj laguni je 3996 m3, a čvrste faze 2664 m3. Na slici 2.2. prikazana je struktura lagune broj 2. po dubini.

4

Slika 2.2. Struktura lagune broj 2. (po dubini) Laguna broj 3. ili laguna u koju se preliva sadržaj iz lagune broj 1. i lagune broj 2., kada u njima dođe do porasta nivoa, ima površinu od 940 m2 i po čitavoj dubuni se nalazi tečna faza, tj. zauljena voda. Mjerenjem je utvrđeno da je dubina ove lagune 1,7 m i da se u njoj nalazi 1608,2 m3 zauljene vode. Na slici 2.3 prikazana je struktura lagune broj 3. po dubini.

Slika 2.3 Struktura lagune broj 3. (po dubini) U sastavu deponije na površini od 5640 m2 nalazi se sloj zauljenog otpadnog materijala debljine 0,4 m, što ukupno predstavlja količinu od 2256 m3 čvrstog zauljenog otpada.

5

2.2. DEPONIJA U RAFINERIJI ULJA MODRIČA U krugu Rafinerije ulja Modriča se nalazi betonski bazen dimenzija 30·12·4 m za prihvat otpadnog materijala, koji je natkriven čime je spriječen uticaj atmosferskih padavina (kiša, snijeg i dr.). Debljina sloja zauljenog otpadnog materijala je 1,9 m što ukupno predstavlja količinu od 684 m3 otpada. Na slici 2.4 prikazana je struktura otpada u betonskom bazenu po dubini.

Slika 2.4. Struktura betonskog bazena po dubini

Istraživanja su pokazala da ukupna količina otpadnog materijala koji se nalazi na deponiji u naselju Garevac i betonskom bazenu u krugu Rafinerije ulja Modriča iznosi 18608,2 m3 od čega je 9156 m3zauljeni čvrsti otpad a preostali dio zauljena voda.

6

3. UZORKOVANJE 3.1. OTPADNI MATERIJAL SA DEPONIJE Na deponiji u naselju Garevac definisana su mjesta za uzimanje uzoraka u lagunama, dijelu zemljišta koje se nalazi u sastavu deponije, kao i na određenoj udaljenosti od deponije s ciljem da se utvrdi uticaj deponovanog otpada na zemljište. Ukupno je definisano dvadeset mjesta za uzorkovanje otpadnog materijala iz laguna i iz zemljišta koje se nalazi u neposrednoj blizini deponije. Na slici 3.1. prikazan je raspored mjesta za uzorkovanje na deponiji u naselju Garevac.

Slika 3.1. Rapored mjesta uzorkovanja na deponiji u naselju Garevac

7

Na slici 3.2. prikazan je izgled opreme za uzimanje tečnog i čvrstog zauljenog otpadnog materijala iz laguna. Za uzimanje uzoraka iz laguna korišćena je dizalica sa kranom i korpom (košarom) u kojoj se nalazio izvršilac koji je pomoću specijalno izrađene posude za uzorkovanje sa mjernom letvom na tačno definisanim mjestima i dubinama uzimao uzorke.

Slika 3.2. Oprema za uzimanje tečnog i čvrstog zauljenog otpadnog materijala iz laguna

U laguni broj 1. koja je prikazana na slici 3.3. definisano je osam mjernih mjesta i uzorci su uzimani na tri nivoa po dubini lagune. Prvih osam uzoraka uzeto je sa površine, drugih osam na dubini od 1 m, a treći na 2 m. Na površini lagune i dubini od 1 m je zauljena otpadna voda, a na dubini od 2 m pastozni čvrsti materijal. Iz lagune broj 1., uzeta su ukupno 24 uzorka otpadnog materijala.

8

Slika 3.3. Raspored mjesta uzorkovanja u laguni broj 1.

Postupak uzimanja uzoraka iz lagune broj 1. prikazan je na slici 3.4. i 3.5.

9

Slika 3.4. Detalj prilikom uzimanja uzoraka iz lagune broj 1.

Slika 3.5. Detalj prilikom uzimanja uzoraka iz lagune broj 1. na dubini od 1 m

10

U laguni broj 2. koja je prikazana na slici 3.6. definisana su četiri mjerna mjesta i uzorci su uzimani na četiri različita nivoa po dubini lagune. Prva četiri uzorka su uzeta sa površine, druga četiri na dubini od 1 m, treći na 2 m, a četvrti na 3 m. Na površini lagune i dubini od 1 m je zauljena otpadna voda, na dubini od 2 m je polutečna faza (mješavina pastoznog otpadnog materijala i zauljene vode), a na 3 m pastozni čvrsti materijal. Iz lagune broj 2., uzeto je ukupno 16 uzoraka otpadnog materijala.

Slika 3.6. Raspored mjesta uzorkovanja u laguni broj 2.

Postupak uzimanja uzoraka iz lagune broj 2. prikazan je na slici 3.7.

11

Slika 3.7. Detalj prilikom uzimanja uzoraka iz lagune broj 2. U laguni broj 3. koja je prikazana na slici 3.8. definisana su dva mjerna mjesta i uzorci su uzimani na tri nivoa po dubini lagune. Prva dva uzorka su uzeta sa površine, druga dva na dubini od 1 m, a treći na 2 m. Obzirom da je laguna broj 3. rezervna laguna zato što služi za prelivanje zauljene vode iz lagune broj 1. i broj 2. kada se u njima povisi nivo uslijed povećane količine atmosferskih padavina (kiša, snijeg i dr.) u ovoj laguni se nalazi samo zauljena voda. Iz lagune broj 3., uzeto je ukupno osam uzoraka otpadnog materijala.

12

Slika 3.8. Raspored mjesta uzorkovanja na laguni broj 3. 3.2. UZORKOVANJE RAZLIVENOG OTPADA NA DEPONIJI Na deponiji, u neposredoj blizini laguna uzorkovan je otpadni materijal razliven po zemljištu. na tri lokacije. Uzeti su uzorci na tri lokacije, sa površine zemljišta i na dubini od 1m. Ukupno je uzeto 6 uzoraka i svi su u čvrstom stanju. Na slici 3.9. prikazan je raspored mjesta uzorkovanja razlivenog deponovanog otpada po zemljištu u dijelu deponije koji se kontroliše, odnosno u dijelu koji se kontinuirano prati i kontroliše od strane Rafinerije ulja Modriča.

13

Slika 3.9. Raspored mjesta uzorkovanja zemljišta

3.3. UZORKOVANJE ZEMLJIŠTA Da bi se utvrdio eventualni uticaj deponovanog materijala na okolno poljoprivredno zemljište vršeno je uzorkovanje zemljišta na tri različita mjesta na udaljenosti od 5 do 10 m od deponije. Uzorkovanje je vršeno do dubine 8 m, na svaka 2 metra. Sa ovih lokacija uzeto je ukupno 15 uzoraka zemljišta. Na slici 3.10. je prikazan raspored mjesta uzorkovanja zemljišta pored deponije u naselju Garevac.

14

Slika 3.10. Raspored mjesta uzorkovanja zemljišta koje nije pod kontrolom

Na slici 3.11. prikazan je detalj uzorkovanja poljoprivrednog zemljišta na udaljenosti 5 do 10 m od deponije kiselog gudrona u naselju Garevac.

Slika 3.11. Detalj uzorkovanja poljoprivrednog zemljišta

15

4. REZULTATI LABORATORIJSKIH ISPITIVANJA 4.1. ANALIZA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA Analiza uzorkovanog zemljišta je urađena u Poljoprivrednom institutu Republike Srpske u Banjaluci u maju 2010. godine. U tabeli 4.1. su prikazani rezultati hemijske analize poljoprivrednog zemljišta na lokaciji deponije zauljenog otpadnog materijala u naselju Garevac. Tabela 4.1. Rezultati hemijske analize zemljišta

Ukupni naftni ugljovodonici Ukupni sadržaj, (mg/kg) Red

broj Oznaka uzorka mg/kg Pb Cd Zn Mo Co

Mjerno mjesto A

1. OK-A0 (površina) 20,2 34,5 1,2 96 3,4 2,5

2. OK-A2 (dubina 2m) <10,0 29,8 1,5 118 6,8 5,7

3. OK-A4 (dubina 4m) <10,0 26,3 1,4 105 7,3 6,5

4. OK-A6 (dubina 6m) 38,6 19,8 1,9 78 5,9 4,1

5. OK-A8 (dubina 8m) <10,0 21,2 1,8 83 6,7 5,9

Mjerno mjesto B

1. OK-B0 (površina) <10,0 30,5 0,8 90 8,1 6,8

2. OK-B2 (dubina 2m) <10,0 30,2 0,9 114 8,8 6,7

3. OK-B4 (dubina 4m) <10,0 33,1 1,2 115 8,3 6,9

4. OK-B6 (dubina 6m) 15,2 31,3 1,5 100 7,4 5,4

5. OK-B8 (dubina 8m) <10,0 31,9 1,9 115 7,7 5,9

Mjerno mjesto C

1. OK-C0 (površina) <10,0 38,9 1,5 107 9,0 7,3

2. OK-C2 (dubina 2m) 10,8 31,7 1,7 119 9,2 7,5

3. OK-C4 (dubina 4m) <10,0 37,6 1,8 124 9,1 7,1

4. OK-C6 (dubina 6m) 14,3 34,6 1,9 116 8,9 7,2

16

5. OK-C8 (dubina 8m) <10,0 35,2 1,6 117 9,1 7,3

Sadržaj teških metala u zemljištu je određen po metodi Kryshnamurty et al., 1976., a rezultati su očitani na AAS. Ukupni naftni ugljovodonici su određeni po metodi GC/FID. Trenutno u Republici Srpskoj ne postoji zakonska regulativa koja definiše maksimalno dozvoljene koncentracije opasnih i štetnih materija u nepoljoprivrednom zemljištu. Međutim, na osnovu literaturnih podataka (kriterijumi Ontario Ministry of the Environment) se navode razne preporuke za kontaminiranost industrijskog zemljišta ukupnim naftnim ugljovodonicima i potrebu njegove popravke:

• više od 1100 mg/kg u području površinskih pitkih voda; • više od 7000 mg/kg u području površinskih nepitkih voda; • više od 20000 mg/kg u području nepitkih podzemnih voda.

Maksimalno dozvoljene količine (MDK) opasnih i štetnih materija prema pravilniku o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija (Službeni list SRJ 51/02), The European Council Regulation EEC No 2092/91 i Uputstvu o utvrđivanju dozvoljenih količina štetnih i opasnih materija u zemljištu (Sl. novine Federacije BiH, broj 11/99) data je u tabeli 2.2. Tabele 4.2. Maksimalna dozvoljena koncentracija štetnih supstancija

Sl. novine Federacije BiH broj 11/99

(mg/kg) Elemenat

Pravilnik o sadržaju teških metala (Sl. list

SRJ 51/02) (mg/kg)

The European Council

Regulation (EEC No 2092/91) (mg/kg)

lakša zemljišta teža zemljišta

Kadmijum (Cd) 0,8 2 1 2 Olovo (Pb) 50,0 100 100 150 Cink (Zn) 150,0 150 200 300 Hrom (Cr) 50,0 150 60 100 Nikl (Ni) 30,0 50 50 60 Bakar (Cu) 50,0 50 60 100 Molibden (Mo) 10,0 - 10 15 Kobalt (Co) 10,0 - 50 50 Kada se izvrši upoređivanje rezultata analize zemljišta koji su dati u tabeli 4.1. sa MDK štetnih supstanci navedenih u tabeli 4.2. dolazi se do zaključka da ni jedna od ispitivanih karakteristika nije iznad dozvoljene vrijednosti prema Pravilniku o sadržaju teških metala (Sl. list SRJ 51/02), The European Council Regulation (EEC No 2092/91) i Uputstvu o utvrđivanju dozvoljenih količina štetnih i opasnih materija u zemljištu (Sl. novine Federacije BiH, broj 11/99).

17

4.2. ANALIZA ZAULJENE VODE I PASTOZNOG MATERIJALA Analiza uzorkovanog zauljenog otpadnog materijala (čvrste i tečne faze) je urađena u Ispitnoj laboratoriji Rafinerije ulja Modriča u aprilu i maju 2010. godine. Vršene su analize uzoraka iz sve tri lagune, koji su uzeti na osnovu definisanih mjestima uzorkovanja. U tabeli 4.3. date su fizičko-hemijske karakteristike zauljene vode u lagunama na deponiji otpadnog materijala u naselju Garevac. Tabela 4.3. Fizičko-hemijske karakteristike zauljene vode

Red. broj Karakteristika Jedinica Rezultat

1. pH vrijednost - 3,60-5,90 2. amonijačni azot (NH3-N) 1,35-1,70 3. amonijak (NH3) 1,60-2,10 4. nitrati

mg/L 0

5. brom (Br) 0,2-0,5 6. hlor (Cl) 0,1-0,5 7. cijanidi do 0,005 8. KCN 0,01-0,013 9. cink (Zn) 0,9-39 10. gvožđe (Fe) 3-7,2 11. olovo (Pb) 0,2-26,7 12. magnezijum (Mg) 5,5-64 13. bakar (Cu) 0,1-5,3 14. hrom (Cr) 0,05-7,94 15. kalcijum (Ca) 20-345 16. natrijum (Na) 5,2-189 17. kalijum (K) 2,3-326 18. silicijum (Si) max 5,2 19. nikl (Ni) 0 20. kalaj (Sn) 0 21. kobalt (Co) 0 22. molibden (Mo) 0 23. vanadijum (V)

ppm

0 U tabeli 2.4. date su fizičko-hemijske karakteristike pastoznog materijala (gudrona) u lagunama na deponiji u naselju Garevac.

18

Tabela 2.4. Fizičko-hemijske karakteristike pastoznog materijala (gudrona)

Red. broj Karakteristika Jedinica Rezultat

1. sadržaj pepela % 1,7-31 2. cink (Zn) 5,7-304 3. kalaj (Sn) max 16 4. kobalt (Co) max 0,7 5. gvožđe (Fe) 21-450 6. olovo (Pb) 4,5-569 7. magnezijum (Mg) 6,1-71 8. bakar (Cu) 0,8-207 9. hrom (Cr) 0,5-6,6 10. kalcijum (Ca) 36,5-792 11. natrijum (Na) 7,1-24,3 12. kalijum (K) 40,1-149,5 13. silicijum (Si) max 7,6 14. aluminijum (Al) 209-308 15. vanadijum (V) max 074 16. nikl (Ni) 0 17. molibden (Mo)

ppm

0 Kompletni rezultati laboratorijskih analiza zauljene vode i čvrstog materijala (kiseli gudron i filter pogača), kao i spisak metoda na osnovu kojih su vršena ispitivanja nalaze se u Prilogu rada. Rezultati laboratorijskih analiza zauljene vode i čvrstog materijala pokazuju da prije konačnog (trajnog) zbrinjavanja treba izvršiti odgovarajući tretman da bi se ovaj otpadni materijal preveo u inertan oblik, odnosno u manje opasno stanje.

19

5. KLASIFIKACIJA I KATEGORIZACIJA OTPADA Otpad označava sve supstancije ili predmete koje vlasnik odlaže (subjektivna odluka) ili se traži da bude odložen (objektivna odluka) u skladu sa jednom od kategorija otpada navedenoj u listi otpada i utvrđenom u provedbenom propisu. Opasni ili hazardni otpad je svaki otpad koji je utvrđen posebnim propisima i koji ima jednu ili više karakteristika koje prouzrokuju opasnost po zdravlje ljudi i životnu sredinu po svom porijeklu, sastavu ili koncentraciji, kao i onaj otpad koji je naveden u listi otpada kao opasni i koji je regulisan provedbenim propisima. U tabeli 5.1. dat je dio kataloga otpad prema Pravilniku o kategorijama otpada sa Katalogom (Sl. glasnik Republike Srpske, broj 39/05), kao i djelatnosti iz kojih otpad potiče. Obzirom da otpadni materijal koji se nalazi na deponiji u naselju Garevac i odlagalištu u rafineriji najvećim dijelom potiče iz procesa rafinacije otpadnih ulja, nije bilo potrebe da se prezentuje cijeli katalog otpada već je naveden samo dio koji se odnosi na otpad od rafinisanja nafte, prečišćavanja prirodnog gasa i pirolitičkog tretmana uglja. Tabela 5.1. Dio kataloga otpada

Djelatnosti iz kojih potiče otpad 01 Otpadi koji potiču od istraživanja, iskopavanja iz rudnika ili kamenoloma, i

fizičkog i hemijskog tretmana minerala. 02 Otpadi iz poljoprivrede, hortikulture, akvakulture, šumarstva, lova i ribolova,

pripreme i prerede hrane. 03 Otpadi od prerade drveta i proizvodnje papira, kartona, pulpe, panela i

namještaja. 04 Otpadi iz kožarske, krznarske i tekstilne industrije. 05 Otpadi od rafinisanja nafte, prečišćavanja prirodnog gasa i pirolitičkog

tretmana uglja. 06 Otpadi od neorganskih hemijskih procesa. 07 Otpadi od organskih hemijskih procesa. 08 Otpadi od proizvodnje, formulacije, snabdijevanja i upotrebe premaza (boje,

lakovi i staklene glazure), lijepkova, zaptivača i štamparska mastila. 09 Otpadi iz fotografske industrije. 10 Otpadi iz termičkih procesa. 11 Otpadi od hemijskog tretmana površine i premazivanja metala i drugih

materijala, hidrometalurgija obojenih metala. 12 Otpadi od oblikovanja, fizičke i mehaničke površinske obrade metala i

plastike. 13 Otpadi od ulja i ostataka teških goriva (osim jestivih ulja i onih u poglavljima

05, 12 i 19). 14 Otpadi od organskih supstancija koje se koriste kao rastvarači, sredstva za

hlađenje i kao pogon za letjelice (osim 07 i 08).

20

15 Otpadi od ambalaže, apsorbenti, krpe za brisanje, materijali za filtriranje i zaštitna odjeća, ako nije drugačije specifikovano.

16 Otpadi koji nisu drugačije specifikovani u katalogu. 17 Građevinski otpad i otpad od rušenja (uključijući i iskopanu zemlju sa

kontaminiranih lokacija). 18 Otpadi od zdravstvene zaštite ljudi i životinja i/ili s tim povezanog

istraživanja (izuzev otpada iz kuhinja i restorana koji ne dolazi od neposrtedne zdravstvene zaštite).

19 Otpadi iz objekata za obradu otpada, pogona za tretman otpadnih voda dalje od lokacije proizvodnje i pripremu vode namijenjene ljudskoj upotrebi i vode za industrijsku upotrbu.

20 Opštinski otpadi (kućni otpad i slični komercijalni i industrijski otpadi), uključujući određeno sakupljenje frakcije.

05 Otpadi od rafinisanja nafte, prečišćavanja prirodnog gasa i pirolitičkog

tretmana uglja 05 01 otpadi od rafinacije nafte 05 01 02* muljevi od desalinacije 05 01 03* muljevi sa dna rezervoara 05 01 04* kiselo-bazni muljevi 05 01 05* mrlje istekle nafte 05 01 06* zauljeni muljevi od postupka održavanja pogona i opreme 05 01 07* kiseli katran 05 01 08* ostali katran 05 01 09* muljevi iz tretmana otpadnih voda na licu mjesta koji sadrže opasne

supstancije 05 01 10 muljevi iz tretmana otpadnih voda na licu mjesta drugačiji od onih navedenih

u 05 01 09 05 01 11* otpadi od prečišćavanja goriva sa bazama 05 01 12* ulja koja sadrže kiseline 05 01 13 muljevi od vode iz kotla 05 01 14 otpadi iz rashladnih kolona 05 01 15* utrošene filterske gline 05 01 16 otpadi koji sadrže sumpor iz desulfurizacije nafte 05 01 17 bitumen 05 01 099 otpadi koji nisu drugačije specifikovani 05 06 otpadi od pirolitičkog tretmana uglja 05 06 01* kiseli katran 05 06 03* ostali katrani 05 06 04 otpadi iz kolona za hlađenja 05 06 99 otpadi koji nisu drugačije specifikovani 05 07 otpadi od prečišćavanja prirodnog gasa i transporta

21

05 07 01* otpadi koji sadrže živu 05 07 02 otpadi koji sadrže sumpor 05 07 99 otpadi koji nisu drugačije specifikovani Karakterizacija otpada je vršena na osnovu Pravilnika o kategorijama otpada sa Katalogom (Sl. glasnik Republike Srpske, broj 39/05) otpadni materijal na deponiji u naselju Garevac svrstava se u kategoriju sa oznakom "05 01 otpadi od rafinacije nafte", odnosno u podgrupe "05 01 07* kiseli katran", "05 01 08* ostali katran" i "05 01 15* utrošene filterske gline".

22

6. ZAKLJUČAK Istraživanja na deponiji u naselju Garevac su izvršena da bi se utvrdila količina i karakteristike (sadržaj zagađujućih komponenata) zauljene vode, čvrste faze (kiseli gudron i filter pogača) i zauljenog zemljišta, kao i da se predloži odgovarajuće tehničko tehnološko za trajno zbrinjavanje otpadnog materijala sa ove deponije. Pored toga, u elaboratu je navedeno u koju kategoriju prema Pravilniku o kategorijama otpada sa Katalogom (Sl. glasnik Republike Srpske, broj 39/05) spada otpadni materijala sa deponije u naselju Garevac. Na osnovu izvršenih istraživanja može se konstatovati slijedeće:

• ukupna površina deponije iznosi 19023 m3;

• deponiju čine tri lagune, u dvije se nalazi zauljeni otpadni materijal dok treća služi kao rezervna tj. da se u nju vrši prelivanje sadržaja iz laguna sa zauljenim otpadnim materijalom da bi se spriječilo njegovo razlijevanje van deponije;

• površina lagune broj 1. je 2260 m2, a dubina 2,5 m;

• sloj zauljene vode u laguni broj 1. j 1,3 m odnosno 3848 m3, dok je sloj čvrste faze 1,2 m ili količinski 3552 m3,

• površina lagune broj 2. je 2220 m2, a dubina 3m;

• sloj zauljene vode u laguni broj 2. je 1,8 m odnosno 3996 m3, dok je sloj čvrste faze 1,2 m ili količinski 2664 m3;

• površina rezervne lagune (lagune broj 3.) je 940 m2, čiji je kompletan sadržaj zauljena voda;

• dubina lagune broj 3. je 1,7 m, a količina zauljene vode koja se nalazi u njoj je 1608,2 m3;

• pored laguna na deponiji na površini od 5640 m2 nalazi se sloj zauljenog otpadnog materijala čija prosječna debljina iznosi 0,4 m što predstavlja ukupno 2256 m3 zauljenog čvrstog otpada;

• u odlagalištu (betonski bazen) koji se nalazi u krugu rafinerije ukupna količina čvrstog otpadnog materijala je 684 m3;

• ukupna količina otpadnog materijala na deponiji u naselju Garevac i krugu Rafinerije ulja Modriča (betonski bazen) je 18608,2 m3, pri čemu je 9156 m3 zauljeni čvrsti otpad (kiseli gudron i filter pogača) a 9452,2 m3 zauljena voda;

• utvrđeno je da nije došlo do većeg razlivanja sadržaja iz laguna na poljoprivredno zemljište izvan deponije;

• količina zemljišta u sastavu deponije sa kojim se pomiješao sadržaj iz laguna procijenjena je na 5 do 7 hiljada m3;

23

• utvrđeno je da sadržaj naftnih ugljovodonika i teških metala u zemljištu na udaljenosti od 5 do 10 m i dubini do 8 m od deponije nije iznad maksimalno dozvoljene koncentracije (MDK);

• sadržaj zagađujućih komponenata u zauljenoj vodi i zauljenom čvrstom materijalu na različitim dubinama u laguni se razlikuje i ne može se utvrditi neka određena zavisvost.

Činjenica da sadržaj zagađujućih komponenata u zauljenoj vodi i zauljenom čvrstom materijalu na istoj dubini i različitim mjestima u laguni nema neku određenu zavisnost, objašnjava se time što su dug vremenski period ove lagune bile izložene atmosferskim uticajima (kiša, snijeg, sunce i dr.), da je prilikom odlaganja otpadnog materijala vršena neutralizacija kalcijum-oksidom, kao i da su se uslijed raznih uticaja desile odgovarajuće fizičko-hemijske reakcije u lagunama. Pored toga, na ovu činjenicu jednim dijelom je uticao način uzorkovanja, kao i priprema uzorka za laboratorijska ispitivanja. Na osnovu dobijenih rezultata nakon izvršenih istraživanja zauljeni tečni i čvrsti otpad, kao i kontaminirano zemljište potrebno je prije konačnog zbrinjavanja podvrgnuti odgovarajućem tretmanu (predtretmanu). Zauljeni otpadni materijal koji prema Pravilniku o kategorijama otpada sa Katalogom (Sl. glasnik Republike Srpske, broj 39/05) spada u grupu opasnog otpada, potrebno je postupkom neutralizacije ili solidifikacije (stabilizacije) prevesti u neopasan, odnosno manje opasan materijal. Na osnovu fizičko-hemijskih karakteristika zauljenog otpadnog materijala potrebno je definisati recepturu za tehnološki postupak koji se vrši u ovoj fazi obrade. Naravno, potrebno je predvidjeti uticaj ove faze obrade na životnu sredinu kao i eventualnu pojavu nus produkata procesa. Slijedeća faza obrade je konačno zbrinjavanje ovog materijala nekom od najbolje raspoloživih tehnologija za ovakve i slične materijale. Konačno rješenje za trajno (konačno) ovog otpadnog materijala je spaljivanje u rotacionoj peći za cement ili termoelektrani uz adekvatan tretman i kontrolu dimnih gasova. Takođe, ovaj materijal se može iskoristiti kao komponenta u građevinarstvu za izradu elemenata od betona, npr. ploča za trotoare i ivičnjaka za saobraćajnice.

24

7. LITERATURA [1] *** Pravilnik o kategorijama otpada sa Katalogom (Sl. glasnik Republike Srpske

broj 39/05)

[2] *** Izvještaj o izvršenoj laboratorijskoj analizi, Ispitna laboratorija, Rafinerija ulja Modriča, 2010.

[3] *** Izvještaj o izvršenoj hemijskoj analizi zemljišta, Poljoprivredni institut Republike Srpske, Banjaluka, 2010.

[4] *** Studija izvodljivosti postrojenja sa izgaranjem kiselog gudrona i drugih rafinerijskih otpadnih goriva u fluidiziranom sloju, SOUR “Đuro Đaković“, Institut za strojarstvo, Strojarski fakultet, Slavonski Brod, 1989.

[5] *** Tehnička dokumentacija Rafinerije ulja Modriča

25

PRILOZI

26