DENİZ TİCARETİ ve SİGORTA HUKUKU

YÜKLEME ve BOŞALTMA

Prof. Dr. Pınar AKAN

16-23 Mart ve 23-29 Mart Haftaları Dersleri

YÜKLEME IA. Demirleme Yeri

Kaptan, eşyayı almak için gemiyi sözleşmede kararlaştırılan yere demirler. Sözleşmede yalnızca geminin yükleme yapacağı liman veya bölge kararlaştırılmışsa, gemi, bu liman veya bölge için tahsis edilmiş bekleme alanında yükleme yerinin belirlenmesini bekler.

B. Yükleme Giderleri

Sözleşme, yükleme limanı düzenlemeleri ve bunlar yoksa yerel teamül ile aksi öngörülmüş olmadıkça, eşyanın gemiye kadar taşıma gideri taşıtana, yükleme gideri ise taşıyana aittir.

C. Yüklenecek Eşya1. Kararlaştırılandan Başka EşyaKararlaştırılan eşya yerine, aynı varma limanı için, taşıtan tarafından gemiye başka eşya yükletilmek istenilirse taşıyan, bu yüzden durumu güçleşmedikçe bunu kabul ile yükümlüdür. Bu kural sözleşmede, eşya ferden belirlenmiş ise uygulanmaz.2. Doğru Bildirimde Bulunma Yükümlülüğüa) Eşya Hakkında Doğru Bildirimde Bulunma YükümlülüğüTaşıtan ile yükleten, eşya hakkında taşıyana tam ve doğru beyanda bulunmakla yükümlüdürler. Taşıyanın veya acentesinin bilgisi de kaptanın bilgisi hükmündedir. Bunlardan her biri, beyanlarının doğru olmamasından doğan zarardan taşıyana karşı sorumludur; bu yüzden zarar gören diğer kişilere karşı ise ancak kusurları varsa sorumlu olurlar.Taşıyanın navlun sözleşmesi gereğince taşıtan ve yükleten dışındaki kişilere karşı olan yükümlülükleri ve sorumluluğu saklıdır.

b) Caiz Olmayan Eşya ve Yükleme

Taşıtan ve yükleten, harp kaçağı veya ihracı, ithali veya transit olarak geçirilmesi menedilmiş olan eşyayı yükler yahut yükleme sırasında mevzuata, özellikle kolluk, vergi ve gümrük kurallarına aykırı hareket ederlerse, taşıyana karşı sorumludurlar. Bu yüzden zarar gören diğer kişilere karşı ise ancak kusurları varsa sorumlu olurlar. Kaptanın onayıyla hareket etmiş olmaları, taşıtan ve yükleteni diğer kişilere karşı sorumluluktan kurtarmaz. Bunlar eşyanın el konulmuş olduğunu ileri sürerek navlunu ödemekten kaçınamazlar.

Eşya, gemiyi veya içindeki diğer eşyayı tehlikeye sokarsa, kaptan, bunu karaya çıkarmaya veya zorunluluk hâllerinde denize atmaya yetkilidir.

c) Gizlice Yüklenen EşyaKaptanın bilgisi olmaksızın gizlice gemiye eşya yükleyen kişi de gerçeğe aykırı beyandan sorumluluk hükümlerine göre bu yüzden doğacak zararı tazmin etmekle yükümlüdür. Kaptan bu gibi eşyayı tekrar karaya çıkarmaya ve gemiyi veya diğer eşyayı tehlikeye düşürürse gerektiğinde denize atmaya yetkilidir. Kaptan eşyayı gemide tutarsa, yükleme yerinde ve yükleme sırasında bu gibi yolculuk ve eşya için alınan en yüksek navlunun ödenmesi gerekir.

d) Tehlikeli EşyaDenizde can ve mal koruma hakkındaki mevzuata göre tehlikeli sayılan eşya, kaptanın bunlardan veya bunların tehlikeli cins veya niteliklerinden bilgisi olmaksızın gemiye getirilirse, taşıtan veya yükleten, kendilerine bir kusur isnat edilmese dahi, gerçeğe aykırı beyandan sorumluluk hükümlerine göre sorumludur. Bu hâlde kaptan eşyayı her zaman ve herhangi bir yerde gemiden çıkarmaya, imha etmeye veya başka suretle zararsız hâle getirmeye yetkilidir.

d) Tehlikeli Eşya (devamı)Kaptan, eşyanın tehlikeli cins veya niteliğini bildiği hâlde, yüklemeye onay vermişse, eşya gemiyi veya diğer eşyayı tehlikeye soktuğu takdirde aynı şekilde hareket etmeye yetkilidir. Bu hâlde de müşterek avarya hâlinde zararın paylaşılmasına ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, taşıyan veya kaptan, zararı tazmin etmekle yükümlü değildir.

D. Başka Gemiye Yükleme ve Aktarma

Tehlike hâlinde ve yolculuk başladıktan sonra yapılacak aktarmalar dışında taşıyan, taşıtanın iznini almadan eşyayı başka gemiye yükleyemez, yüklerse bundan doğacak zarardan sorumlu olur; meğerki, eşyanın kararlaştırılan gemiye yükletilmiş olması hâlinde de zararın meydana gelmesi kesin ve zarar dahi taşıtana ait olsun.

E. Güverteye Konacak Eşya

Taşıyan, eşyayı güvertede taşıyamaz ve küpeşteye asamaz. Taşıyan, eşyayı ancak yükleten ile arasındaki anlaşmaya veya ticari teamüle uygunsa ya da mevzuat gereği zorunluysa güvertede taşıyabilir.

Taşıyan, eşyanın güvertede taşınması veya taşınabileceği hususunda yükleten ile anlaştığı takdirde denizde taşıma senedine bu yolda yazılı bir kaydı düşmesi gerekir. Böyle bir kaydın düşülmemesi hâlinde, güvertede taşıma hususunda bir anlaşmanın varlığını ispat yükü taşıyana aittir; şu kadar ki, taşıyan, denizde taşıma senedini iyiniyetleiktisap eden gönderilen dâhil üçüncü kişilere karşı böyle bir anlaşmayı ileri sürmek hakkına sahip değildir.

Yükletenle arasında bir anlaşma olmadan ya da yükün güvertede taşınmasını hukuka uygun kılan bir ticari teamül ya da mevzuat hükmü bulunmadan güvertede yük taşıyan, güvertede taşımadan ileri gelen zıya, hasar veya geç teslimden Türk Ticaret Kanunu’nun taşıyanın sorumluluğu hükümlerine göre sorumlu olur. Taşıyanın sorumluluğunun sınırları hakkında, yerine göre, Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanır. Eşyanın ambarda taşınması hakkındaki açık anlaşmaya aykırı olarak güvertede taşınması, taşıyanın, Türk Ticaret Kanunu’nun sorumluluğunu sınırlandırma hakkının kaybı hükmü anlamında bir fiili veya ihmali sayılır.

F. Yüklemede Süreler

1. Hazırlık BildirimiYüklemenin belli bir günde başlayacağı kararlaştırılmamışsa, taşıyan veya yetkili bir temsilcisi, aşağıdaki kurallara uygun olarak taşıtana bir hazırlık bildiriminde bulunur:• Hazırlık bildirimi, gemi kanunda öngörülen demirleme yerine varınca

yapılır.• Sözleşmede yalnızca geminin yükleme yapacağı liman veya bölge

kararlaştırılmışsa, hazırlık bildiriminde bulunulması üzerine gemiye, yükleme yeri gösterilmez veya suyun derinliği, geminin selameti, yerel düzenlemeler veya tesisler verilen talimata göre hareket etmeye engel olursa, gemi, bekleme alanında kalır. Bu bakımdan, liman yönetiminin talimatı, taşıtanın talimatı hükmündedir.

1. Hazırlık Bildirimi• Yolculuk çarteri sözleşmesine veya taşıtanın sonradan verdiği geçerli

bir talimata göre, taşıtandan başka bir kişiye bildirimde bulunulması gerekiyorsa, bildirim bu kişiye yapılır. Bildirimin muhatabı bulunamazsa veya muhatap bildirimi almaktan kaçınırsa, bu durum derhâl taşıtana bildirilir. Bu takdirde, hazırlık bildirimi, bildirim girişiminde bulunulduğu tarihte yapılmış sayılır.

• Hazırlık bildiriminin geçerliği, herhangi bir şekle bağlı değildir. Hazırlık bildiriminin hüküm doğurması için, muhatabına ulaşması zorunludur.

2. Yükleme SüresiYükleme süresi, hazırlık bildiriminin, muhatabına ulaşmasını izleyen ilk takvim günü ve eğer yüklemeye fiilen başlanmışsa, o andan itibaren işlemeye başlar. Sürenin işlemeye başladığı anda, yüklemeye fiilen başlanamaması hâlinde de yükleme ve sürastarya sürelerinin hesabına ilişkin Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanır.

Yükleme süresi sözleşme ile belirlenmemişse, yüklemenin yirmi dört saatlik kesintisiz çalışma ile yapılması hâlinde ihtiyaç duyulacak süre, yükleme süresi olarak kabul edilir. Bu süre hesaplanırken, yüklemenin yapılacağı liman, taşımayı yapan gemi, yükleme tesis ve araçları ve yükün niteliği ile birlikte yükleme limanı düzenlemeleri ve yerel teamül göz önünde bulundurulur. Taraflar, yükleme süresi için ücret ödenmesini kararlaştırabilirler.

3. Sürastarya Süresi

Sözleşmede kararlaştırılmışsa taşıyan, eşyanın yükletilmesi için yükleme süresinden fazla beklemek zorundadır. Fazladan beklenilen bu süreye “sürastarya süresi” denir.

Sözleşmede sürastaryadan veya sadece sürastarya parasından söz edilmiş olup da sürastarya süresi belirtilmemişse, bu süre on gündür. Sürastarya süresi, yükleme süresi bitince, herhangi bir bildirime gerek kalmaksızın başlar.

4. Sürastarya Ücreti (Demuraj)Sürastarya süresi için taşıyana sürastarya parası ücreti ödenir. Sürastaryaparasının miktarı sözleşme ile kararlaştırılmışsa, taşıyan, sözleşmede belirlenen miktarı aşan bir istemde bulunamaz. Sözleşmede miktarı kararlaştırılmamışsa, sürastarya parası olarak yükleme süresini aşan bekleme nedeniyle, taşıyanın yaptığı zorunlu ve yararlı giderler istenebilir.

Yükleme limanında doğan sürastarya parasının borçlusu taşıtan olup, sürastarya parası ödenmeden veya yeterli teminat verilmeden, taşıyan, gemiyi yola çıkarmak zorunda değildir. Bu sebeple fazladan beklediği süre için taşıyan, uğradığı zararın tamamını taşıtandan isteyebilir.

Yükleme limanında doğan sürastarya parası, sürastarya süresinin hesabında esas alınan zaman biriminin sonunda muaccel olur. Kullanılmayan zaman birimi için sürastarya parası istenemez. Navluna ilişkin hükümler, yükleme limanında doğan sürastarya parasına kıyas yoluyla bile uygulanamaz.

5. Yükleme ve Sürastarya Sürelerinin HesabıYükleme süresi takvime göre aralıksız hesaplanır. Taşıtanın faaliyet alanında gerçekleşen tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiye teslimi mümkün olmayan günler de yükleme süresinin hesabında dikkate alınır. Taşıyanın faaliyet alanında gerçekleşen tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiye alınması mümkün olmayan günler ise bu sürenin hesabında dikkate alınmaz.

Fırtına, buz istilası veya seferberlik gibi her iki tarafın faaliyet alanını ilgilendiren tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiye teslim edilmesi ve alınması imkânı bulunmayan günler yükleme süresine eklenir; şu kadar ki, yükleme süresi içinde olmasına rağmen taşıtan bu günler için taşıyana sürastarya parası ödemekle yükümlüdür.

Taşıyanın faaliyet alanında gerçekleşen ve fırtına, buz istilası veya seferberlik gibi her iki tarafın faaliyet alanını ilgilendiren tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiye teslim edilmesi ve alınması imkânı bulunmayan hâllerde, yüklemeye fiilen devam edildiği anda, süre durduğu yerden işlemeye başlar. Sürastarya süresi, taşıyanın kusuruyla sebep olduğu engeller dışında yukarıda belirtilen hâllerden etkilenmeksizin kesintisiz olarak hesaplanır.

6. Hızlandırma Primi

Yüklemenin, sözleşmede kararlaştırılan yükleme süresinden önce bitirilmesi hâlinde, taşıyanın, kullanılmayan süre için taşıtana bir para ödemesini öngören anlaşmalar, navlunun belirlenmesine ilişkin olarak yükleme veya boşaltma limanında geçerli olan idari, mali veya cezai hükümleri dolanmak amacına yönelik olmadıkça geçerlidir. Bu paraya ilişkin sürenin hesaplanmasında, yükleme süresinin hesabına ilişkin kurallar uygulanır.

G. Yolculuk Başlamadan Önce Sözleşmenin Feshi

Taşıtan, yolculuk çarteri sözleşmesini, gemi o sözleşme uyarınca yüklemesini tamamlayıp yolculuğa çıkıncaya kadar feshedebilir. Fesih tazminatı olarak, taşıyan, sözleşmenin feshedilmesinden dolayı yoksun kaldığı kazanç ve o zamana kadar doğmuş olan alacaklarını isteyebilir. Tereddüt hâlinde, kararlaştırılan toplam navlunun yüzde otuzu, yoksun kalınan kazanç sayılır. Feshedilen sözleşmenin ifası için gereken süre içinde, taşıyanın, yeni navlun sözleşmeleri yapmak suretiyle elde ettiği kazanç, tazminat tutarından indirilir.

Fesih hakkının, gemiye eşya alındıktan sonra kullanılması hâlinde, taşıyan, eşyanın boşaltılması için gereken süreyi beklemek zorundadır. Bu süre, yükleme veya sürastarya süresinden sayılmaz. Taşıyan, taşıtanın eşyanın gemiden çıkarılması nedeniyle sebep olduğu bütün giderleri ve zararları talep edebilir; herhâlde bu zarar, kaybedilen süre karşılığı sürastarya ücretinden az olamaz.

Sözleşme uyarınca birden fazla yolculuk yapılacaksa, fesih hakkı, henüz başlamış olmayan yolculuklardan her biri için ayrı ayrı veya hepsi için birlikte kullanılabilir.

H. Yüklemenin Hiç veya Süresinde Yapılmaması

1. Yüklemenin Hiç YapılmamasıYükleme süresi ve kararlaştırılmışsa sürastarya süresi bittiği hâlde yükleme henüz başlamamışsa taşıyan; sözleşmeyi feshedilmiş sayabilir veya yüklemenin yapılması için beklemeye devam edebilir.

Taşıyanın, sözleşmenin feshedildiğini kabul edip fesih tazminatı olarak, sözleşmenin feshedilmesinden dolayı yoksun kaldığı kazanç ve o zamana kadar doğmuş olan alacaklarını tazminat olarak isteyebilmesi için, beklemekle yükümlü olduğu süre dolduğunda, taşıtana faks mesajı, elektronik mektup veya benzeri teknik araçlarla da mümkün olmak üzere, yazılı bildirimde bulunması zorunludur. Taşıyan, yüklemenin yapılmasını beklemeye devam ederse, bu fazla bekleme sebebiyle uğradığı zararın tamamını taşıtandan isteyebilir.

2. Eksik Yükleme

Yükleme süresi ve kararlaştırılmış ise sürastarya süresi bittikten sonra, taşıyan, yüklemenin tamamlanması için daha fazla beklemek zorunda değildir. Taşıyan, taşıtanın talimatına dayanarak yükleme ve varsa sürastarya süresinden sonra beklemeye devam ederse, bu süre için yaptığı giderlerle bu yüzden uğradığı zarara karşılık tazminat isteyebilir.

Yükleme süresi ve kararlaştırılmış ise sürastarya süresi bittikten sonra, taşıyan, taşınması kararlaştırılan eşyanın tamamı yüklenmiş olmasa bile, taşıtanın istemi üzerine yola çıkmak zorundadır. Bu durumda taşıyan;

a) Sözleşmede kararlaştırılmış olan navlunun tamamını,

b) Doğmuş sürastarya ücretini,

c) Eksik yükleme sebebiyle yapmak zorunda kaldığı giderleri ve uğradığı zararı,d) Alacakları, eksik yükleme sebebiyle kısmen veya tamamen teminatsız kalmışsa, kendisine ek teminat gösterilmesini, isteyebilir. Şu kadar ki, kısmen yüklenmeyen eşyanın yerine başka bir sözleşme uyarınca eşya taşınmışsa, bu eşya için alınacak navlun, sözleşmede kararlaştırılmış olan navlunun tamamından düşülür.

Yükleme süresinin ve kararlaştırılmışsa sürastarya süresinin sonunda, kararlaştırılan eşyanın tamamı yüklenmemiş ve yola çıkma talimatı da verilmemiş ise, taşıyan, taşıtana faks mesajı, elektronik mektup veya benzeri teknik araçlarla da mümkün olmak üzere yazılı bildirimde bulunup, belli süre içinde talimat verilmesini isteyebilir. Sürenin sonuna kadar talimat verilmezse taşıyan, yolculuk başlamadan sözleşmenin feshedildiğini varsayarak Türk Ticaret Kanunu’ndan doğan haklarını kullanabilir.

J. Birden Çok Yükleten veya Taşıtanın Bulunması1. Birden Çok YükletenYolculuk çarteri sözleşmesine veya taşıtanın sonradan verdiği geçerli bir talimata göre eşya, aynı limanda birden çok kişiden teslim alınacaksa, hazırlık bildiriminin taşıtana yapılması gereklidir. Türk Ticaret Kanunu’nun yüklemede sürelere ilişkin hükümleri, birden çok yükleten bulunması dikkate alınmaksızın uygulanır.

Yükletenler, her bir eşya için, geminin yükleme yerinin değiştirilmesini isteyebilir; şu kadar ki, yer değiştirmenin, manevrası da dâhil olmak üzere bütün giderleri taşıtana aittir ve yükleme ile sürastarya süreleri yer değiştirme manevrası sırasında işlemeye devam eder.

2. Birden Çok Taşıtan

Geminin belli kısımları veya yerleri için birden çok taşıtan ile bağımsız yolculuk çarteri sözleşmeleri yapılmışsa, Türk Ticaret Kanunu’nun yüklemede sürelere ilişkin hükümleri her sözleşme için ayrı ayrı uygulanır; şu kadar ki, yolculuk başlamadan sözleşmenin feshi gerçekleştiğinde, gemiye alınmış olan eşyanın boşaltılması, yolculuğun gecikmesine veya aktarmaya sebep olabilecek ise, diğer bütün taşıtanların onayı alınmış olmadıkça taşıtan, eşyanın boşaltılmasını isteyemez.

K. Belgeleri Verme Yükümlülüğü

Her türlü navlun sözleşmesinde, taşıtan ve yükleten, eşyanın teslim alınacağı süre içinde o eşyanın taşınması için gerekli belgeleri taşıyana vermek zorundadır.

Bu belgelerdeki bütün yolsuzluklardan ve özellikle bunların gerçeğe uymayan beyanları içermelerinden doğan zararlardan taşıtan ve yükleten, taşıyana ve yükle ilgili diğer kişilere karşı gerçeğe aykırı beyandan sorumluluk hükümleri gereğince sorumludur.

GENCON 94 UYARINCA YÜKLEME ve BOŞALTMA

Yolculuk çarteri sözleşmesi yapılırken GENCON 1994 formu kullanılmışsa, söz konusu formun 2. bölüm 6. maddesinin c bendi gereğince; hazırlık ihbarı saat 12.00 öncesinde verilmişse süre aynı gün saat 13.00’da; saat 12.00 sonrasında verilmişse sonraki gün saat 06.00’da işlemeye başlayacaktır.

GENCON 1994 formu uyarınca yapılan sözleşmelerde çeşitli klozlarkullanılmaktadır:

• SHEXC: Bu kayıt, Pazar ve diğer resmi tatil günlerinin starya süresine dahil edilmeyeceği anlamına gelmektedir. Benzeri bir kayıt olan SSHEXC ise cumartesi, pazar ve diğer resmi tatil günlerinin staryasüresine dahil edilmeyeceği anlamına gelmektedir.

• SHINC: Bu kayıt, pazar ve diğer resmi tatil günlerinin starya süresine dahil edileceği anlamına gelmektedir. Benzer bir kayıt olan SSHINC ise cumartesi, pazar ve diğer resmi tatil günlerinin starya süresine dahil edileceği anlamına gelmektedir.

• WPC: Bu kayıt, yüklemenin ancak hava muhalefetinin olmadığı zamanlarda yapılacağını belirtir; yani hava durumunun yüklemeye elverişli olmadığı zamanların starya süresine dahil edilmeyeceği anlamına gelmektedir.

• WIPON/WIBON: Bu kayıtlar, geminin limana girmiş ya da rıhtıma yanaşmış olsun olmasın hazırlık ihbarı verebileceği anlamına gelmektedir. Yani gemi liman içerisine girmeden ya da rıhtıma yanaşmadan da hazırlık ihbarı verebilir.

KIRKAMBAR SÖZLEŞMESİNDE YÜKLEME

A. Yükleme AnıKırkambar sözleşmesinde taşıtan, taşıyanın veya yetkili temsilcisinin çağrısı üzerine, gecikmeden eşyayı yüklemek zorundadır.

Taşıtan gecikirse taşıyan, eşyanın teslimini beklemekle yükümlü değildir. Yolculuk, eşya teslim alınmadan başlamış olsa bile, taşıtan tam navlunu ödemekle yükümlüdür; şu kadar ki, taşıyanın teslim edilmiş olmayan eşya yerine yüklediği eşyanın navlunu, tam navlundan indirilir.

Taşıyanın, geciken taşıtandan navlun isteyebilmesi için bunu yola çıkmadan önce taşıtana faks mesajı, elektronik mektup veya benzeri teknik araçlarla da mümkün olmak üzere yazılı şekilde bildirmesi gerekir; aksi hâlde istem hakkını kaybeder.

B. Taşıtanın Sözleşmeyi Feshetmesi

Yüklemeden sonra taşıtan, tam navlunu ve Türk Ticaret Kanunu’nun hapis hakkı hükümleri uyarınca teminat altına alınmış diğer alacakları ödeyerek veya teminat vererek sözleşmeyi feshedebilir; şu kadar ki, gemiye alınmış olan eşyanın boşaltılması, yolculuğun gecikmesine veya aktarmaya sebep olabilecek ise, diğer bütün taşıtanların onayını almış olmadıkça taşıtan, eşyanın boşaltılmasını isteyemez. Taşıyan, eşyanın gemiden çıkarılması için rotayı değiştirmek veya bir limana uğramak zorunda değildir.

BOŞALTMAA. Demirleme yeriKaptan, eşyayı boşaltmak için gemiyi sözleşmede kararlaştırılan yere demirler. Sözleşmede yalnızca, geminin boşaltma yapacağı liman veya bölge kararlaştırılmamışsa, gemi, bu liman veya bölge için tahsis edilmiş bekleme alanında boşaltma yerinin belirlenmesini bekler.

B. Boşaltma giderleriSözleşme, boşaltma limanı düzenlemeleri ve bunlar yoksa yerel teamül ile aksi öngörülmüş olmadıkça, eşyanın gemiden çıkartılması gideri taşıyana, geri kalan boşaltma giderleri ise gönderilene aittir.

C. Boşaltmada Süreler

1. Hazırlık bildirimiBoşaltmanın belli bir günde başlayacağı kararlaştırılmamışsa, taşıyan veya yetkili bir temsilcisi, aşağıda açıklanan kurallara uygun olarak gönderilene hazırlık bildiriminde bulunur:• Hazırlık bildirimi, gemi demirleme yerine varınca yapılır.• Sözleşmede yalnızca, geminin boşaltma yapacağı liman veya bölge kararlaştırılmamışsa,

hazırlık bildiriminde bulunulması üzerine gemiye boşaltma yeri gösterilmez veya suyun derinliği, geminin selameti, yerel düzenlemeler veya tesisler verilen talimata göre hareket etmeye engel olursa, gemi, bekleme alanında kalır. Bu bakımdan, liman yönetiminin talimatı, gönderilenin talimatı hükmündedir.

• Yolculuk çarteri sözleşmesine, konişmentoya veya taşıtanın sonradan verdiği geçerli bir talimata göre, gönderilenden başka bir kişiye bildirimde bulunulması gerekiyorsa, bildirim bu kişiye yapılır. Bildirimin muhatabı bulunamazsa veya bildirimi almaktan kaçınırsa, bu durum derhâl taşıtana bildirilir. Bu takdirde hazırlık bildirimi, bildirim girişiminde bulunulduğu tarihte yapılmış sayılır.

• Hazırlık bildiriminin geçerliliği herhangi bir şekle bağlı değildir. Hazırlık bildiriminin hüküm doğurması için, muhatabına ulaşması zorunludur.

2. Boşaltma süresiHazırlık bildiriminin muhatabına ulaşmasını izleyen ilk takvim günü ve eğer boşaltmaya fiilen başlanmış ise, o andan itibaren boşaltma süresi işlemeye başlar. Sürenin işlemeye başladığı anda, boşaltmaya fiilen başlanamaması hâlinde de Türk Ticaret Kanunu’nun boşaltma ve sürastarya sürelerinin hesabına ilişkin hükümleri uygulanır.

Boşaltma süresi sözleşme ile belirlenmemişse, boşaltmanın yirmi dört saatlik kesintisiz çalışma ile yapılması hâlinde ihtiyaç duyulacak süre, boşaltma süresi olarak kabul edilir. Bu süre hesaplanırken, boşaltmanın yapılacağı liman, taşımayı yapan gemi, boşaltma tesis ve araçları ve eşyanın niteliği ile birlikte, boşaltma limanı düzenlemeleri ve yerel teamül göz önünde bulundurulur. Taraflar, boşaltma süresi için ücret ödenmesini kararlaştırabilirler.

Sözleşme yapılırken GENCON 1994 formu kullanılmışsa, söz konusu formun 2. bölüm 6. maddesinin c bendi gereğince; hazırlık ihbarı saat 12.00 öncesinde verilmişse süre aynı gün saat 13.00’da; saat 12.00 sonrasında verilmişse sonraki gün saat 06.00’da işlemeye başlayacaktır.

3. Sürastarya Süresi

Sözleşmede kararlaştırılmışsa taşıyan, boşaltma süresinden fazla beklemek zorundadır. Fazladan beklenilen bu süreye “sürastarya süresi” denir. Sözleşmede sürastaryadan veya sadece sürastarya parasından söz edilmiş olup da sürastarya süresi belirtilmemişse, bu süre on gündür. Sürastarya süresi, boşaltma süresi bitince herhangi bir bildirime gerek kalmaksızın işlemeye başlar.

4. Sürastarya Ücreti (Demuraj)

Sürastarya süresi için taşıyana sürastarya ücreti ödenir. Sürastarya parasının miktarı sözleşme ile kararlaştırılmışsa taşıyan, sözleşmede belirtilen miktarı aşan bir istemde bulunamaz. Sözleşmede miktarı kararlaştırılmamışsa, sürastarya parası olarak, boşaltma süresini aşan bekleme nedeniyle taşıyanın yaptığı zorunlu ve yararlı giderler istenebilir.

Boşaltma limanında doğan sürastarya parasının borçlusu taşıtandır. Boşaltma limanında doğan sürastarya parası, sürastarya süresinin hesabında esas alınan zaman biriminin sonunda muaccel olur. Kullanılmayan zaman birimi için sürastaryaparası istenemez. Navluna ilişkin hükümler, boşaltma limanında doğan sürastaryaparasına kıyas yoluyla bile uygulanamaz.

5. Boşaltma ve Sürastarya Sürelerinin HesabıBoşaltma süresi takvime göre aralıksız hesaplanır. Gönderilenin faaliyet alanında gerçekleşen tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiden karaya çıkarılması mümkün olmayan günler de boşaltma süresinin hesabında dikkate alınır.

Taşıyanın faaliyet alanında gerçekleşen tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiden çıkarılması mümkün olmayan günler ise bu sürenin hesabında dikkate alınmaz. Fırtına, buz istilası veya seferberlik gibi, her iki tarafın faaliyet alanını ilgilendiren tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiden çıkarılması ve karaya götürülmesi mümkün olmayan günler boşaltma süresine eklenir; şu kadar ki, boşaltma süresi içinde olmasına rağmen gönderilen, bu günler için taşıyana sürastarya parası ödemekle yükümlüdür.

Taşıyanın faaliyet alanında gerçekleşen ya da fırtına, buz istilası veya seferberlik gibi, her iki tarafın faaliyet alanını ilgilendiren tesadüfi sebepler söz konusu ise boşaltmaya fiilen devam edildiği anda, süre durduğu yerden işlemeye başlar. Sürastarya süresi, taşıyan kusuruyla sebep olduğu engeller dışında yukarıda belirtilen hâllerden etkilenmeksizin kesintisiz olarak hesaplanır.

6. Hızlandırma Primi

Boşaltmanın, sözleşmede kararlaştırılan boşaltma süresinden önce bitirilmesi hâlinde, taşıyanın, kullanılmayan süre için taşıtana bir para ödemesini öngören anlaşmalar, navlunun belirlenmesine ilişkin olarak yükleme veya boşaltma limanında geçerli olan idari, mali veya cezai hükümleri dolanmak amacına yönelik olmadıkça geçerlidir. Bu paraya ilişkin sürenin hesaplanmasında, boşaltma süresinin hesabına ilişkin kurallar uygulanır.

D. Boşaltmanın Hiç veya Süresinde YapılmamasıGönderilen, eşyayı almaya hazır olduğunu bildirip de boşaltma süresini ve kararlaştırılmış ise sürastarya süresi içinde eşyanın tamamını teslim almamışsa, taşıyan, gönderilene haber verdikten sonra, Türk Borçlar Kanunu’nda alacaklı temerrüdü halinde borçlunun bir şeyin teslimine ilişkin edimler için tanınan haklarını kullanabilir.

Gönderilen, eşyayı teslim almaktan kaçınır veya hazırlık bildirimi üzerine eşyayı teslim almaya hazır olup olmadığını bildirmez yahut bulunamazsa taşıyan, Türk Borçlar Kanunu’nda belirtilen haklarını kullanmak için gönderilene haber verdiği gibi durumu taşıtana da bildirmek zorundadır.

Gönderilen ve/veya taşıtana bildirimde bulunulmasına rağmen gönderilenin gecikmesi veya tevdi işlemi yüzünden boşaltma süresi geçmiş ise, taşıyan, sürastarya parası isteyebilir. Sürastarya süresi dolduktan sonraki gecikmeler nedeniyle taşıyan, uğradığı bütün zararın tazminini isteyebilir.

E. Kısmi Çarter Sözleşmelerinde Boşaltma

Geminin kısımları veya belli yerleri için birden çok taşıtan ile bağımsız yolculuk çarteri sözleşmeleri yapılmışsa, Türk Ticaret Kanunu’nun boşaltmada sürelere ilişkin kuralları her sözleşme için ayrı ayrı uygulanır.

KIRKAMBAR SÖZLEŞMESİNDE BOŞALTMA

1. Boşaltma işleriKırkambar sözleşmesinde gönderilen, taşıyanın veya yetkili bir temsilcisinin bildirimi üzerine gecikmeden eşyayı teslim almakla yükümlüdür. Gönderilen tanınmıyorsa bildirim, yerel teamül üzere ilan yoluyla yapılır.

Boşaltmanın hiç ya da süresinde yapılamamasına ilişkin Türk Ticaret Kanunu hükümleri kırkambar sözleşmelerine de uygulanır. Bu kapsamda taşıtana yapılması gereken bildirim yerel âdete göre ilan yoluyla olur.

2. Taşıtanın üçüncü şahıslarla yaptığı kırkambar sözleşmeleri

Geminin tamamı veya bir kısmı yahut belli bir yeri taşıtana tahsis edilmiş olup da taşıtan üçüncü şahıslarla kırkambar sözleşmeleri yapmış bulunursa, yolculuk çarteri sözleşmesini yapmış olan taşıyanın hak ve yükümlülükleri Türk Ticaret Kanunu’nun boşaltmada sürelere ilişkin kurallarına tabi olmaya devam eder.

SİGORTA HUKUKU

SİGORTA ETTİRENİN SÖZLEŞME SÜRESİ İÇERİSİNDE RİZİKOYU AĞIRLAŞTIRMAMA GÖREVİ

Dr. Öğr. Üy. Hanife DOĞRUSÖZ KOŞUT

• HUKUKİ DAYANAKLARI : TK. Madde 1444 ve 1445• “cc) Sözleşme Süresi İçerisinde • aaa) Genel olarak• Madde 1444 : (1) Sigorta ettiren, sözleşmenin yapılmasından sonra,

sigortacının izni olmadan rizikoyu veya mevcut durumu ağırlaştırarak tazminat tutarının artmasını etkileyici davranış ve işlemlerde bulunamaz.

• (2) Sigorta ettiren veya onun izniyle başkası, rizikonun gerçekleşme ihtimalini artırıcı veya mevcut durumu ağırlaştırıcı işlemlerde bulunursa yahut sözleşme yapılırken açıkça riziko ağırlaşması olarak kabul edilmiş bulunan hususlardan biri gerçekleşirse derhâl; bu işlemler bilgisi dışında yapılmışsa, bu hususu öğrendiği tarihten itibaren en geç on gün içinde durumu sigortacıya bildirir.

• bbb) Sigortacının hakları • Madde 1445- (1) Sigortacı sözleşmenin süresi içinde, rizikonun

gerçekleşmesi veya mevcut durumun ağırlaşması ihtimalini ya da sözleşmede riziko ağırlaşması olarak kabul edilebilecek olayların varlığını öğrendiği takdirde, bu tarihten itibaren bir ay içinde sözleşmeyi feshedebilir veya prim farkı isteyebilir. Farkın on gün içinde kabul edilmemesi hâlinde sözleşme feshedilmiş sayılır.

• (2) Değişikliklerin yapılmasından önceki duruma dönüldüğü takdirde fesih hakkı kullanılamaz.

• (3) Süresinde kullanılmayan fesih ve prim farkını isteme hakkı düşer. • (4) Rizikonun artmasına, sigortacının menfaati ile ilişkili bir husus,

sigortacının sorumlu olduğu bir olay veya insanî bir görevin yerine getirilmesi ve hayat sigortalarında da sigortalının sağlık durumunda meydana gelen değişiklikler sebep olmuşsa, birinci ilâ üçüncü fıkra hükümleri uygulanmaz.

• (5) Rizikonun gerçekleşmesinden sonra sigorta ettirenin ihmali belirlendiği ve değişikliklere ilişkin beyan yükümlülüğünün ihlal edildiği saptandığı takdirde, söz konusu ihlal tazminat miktarına veya bedele ya da rizikonun gerçekleşmesine etki edebilecek nitelikte ise, ihmalin derecesine göre, tazminattan veya bedelden indirim yapılır. Sigorta ettirenin kastı hâlinde ise meydana gelen değişiklik ile gerçekleşen riziko arasında bağlantı varsa, sigortacı sözleşmeyi feshedebilir; bu durumda sigorta tazminatı veya bedeli ödenmez. Bağlantı yoksa, sigortacı ödenen primle ödenmesi gereken prim arasındaki oranı dikkate alarak sigorta tazminatını veya bedelini öder.

• (6) Sigortacı, rizikonun gerçekleşmesinden önce, sigorta ettirenin beyan yükümlülüğünü kasıtlı olarak ihlal ettiğini öğrenince, birinci fıkraya göre sözleşmeyi feshetse bile, değişikliğin meydana geldiği sigorta dönemine ait prime hak kazanır. (7) Sigortacıya tanınan feshin bildirim süresi veya feshin hüküm ifade etmesi için verilen süre içinde, yapılan değişiklikle bağlantılı olarak rizikonun gerçekleşmesi hâlinde, sigorta tazminatı veya bedeli ödenen primle ödenmesi gereken prim arasındaki oran dikkate alınarak hesaplanır. “

AMAÇ :Sigorta sözleşmelerine hâkim olan prim, riziko dengesinin bozulması halinde, sigortacıyı korumak ve bozulan dengenin mümkünse yeniden tesis edilmesini sağlamaktır.

KONU :Sigorta ettirenin sigortacının izni olmadan kendi eylemiyle veya

başkasının eylemiyle rizikonun ağırlaşmasını engellemektir.Sigorta ettiren bir başkanının rizikoyu ağırlaştırmasına açık veya zımni olarak da izin verebilir. Bunlar da madde kapsamına dâhildir ve yasaklanmıştır. Riziko ağırlaşması her somut olaya göre değerlendirilmesi gereken nispi bir kavramdır.

TANIM : Sigorta sözleşmesi kurulurken, beyan edilen rizikoyu kıymetlendirmeye yarayan faktörlerin, sigorta sözleşmesi süresi içerisinde rizikonun gerçekleme ihtimalini veya muhtemel zarar miktarını artıracak, dolayısıyla akdin feshini veya değiştirilmesini gerektirecek şekilde değişmesidir.

TEKNİK ANLAMDA RİZİKO AĞIRLAŞMASININ MEVCUT OLABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR

• Rizikonun değişmesidir. Bu değişiklik objektif nitelikte olmalıdır ve süreklilik arz etmelidir.

• Söz konusu değişiklik sözleşmenin kurulmasından sonra, sigorta sözleşmesi içerisinde meydana gelmelidir.

• Sigorta himayesi altında olan bir husus olmalıdır. • Söz konusu değişiklik rizikonun gerçekleşme ihtimalini veya

muhtemel zarar miktarını artırmalıdır. • Riziko ağırlaşması sigortacının öngöremediği bir hal olmalıdır. • Sigortacının izni olmamalıdır.

HUKUKİ ANLAMDA RİZİKO AĞIRLAŞMASININ MEVCUT OLABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR

Riziko ağırlaşması esaslı olmalıdır: Akdin kuruluşunda ihbar edilen rizikoyu ağırlaştıran faktörlerin sözleşmenin feshini veya tadilini gerektirecek şekilde değişmelidir.

TK MADDE 1445in KAPSAMI

• Sözleşmesel riziko ağırlaşmasını da, kapsamına almaktadır. • Bildirim görevini yerine getirecek olan kural olarak sigorta ettirendir.

Ancak burada TK madde 1412nin uygulanması suretiyle lehdar veya sigortalı da sorumlu hale gelebilir.

• Sigorta ettiren rizikoyu ağırlaştıran faktörü öğrendiğinde, dürüstlük kuralı gereği durumu “ağırlaşma öncesi hale getirebiliyorsa”, bunu sağlamalıdır. Eğer durumu riziko ağırlaşması öncesi hale getirmeyi sağlayabilmişse, sigortacı fesih hakkını kullanamaz TK madde 1445-2

• Sigorta ettiren rizikoyu ağırlaştıran faktörü biliyorsa derhal, sonradan öğrenmiş ise öğrenme tarihinden itibaren 10 gün içerisinde sigortacıya durumu ihbar etmelidir.

SİGORTACININ RİZİKO GERÇEKLEŞMEDEN ÖNCE RİZİKO AĞIRLAŞMASINI ÖĞRENMESİ HALİNDE

UYGULANACAK YAPTIRIMLAR

• Riziko gerçekleşmeden önce sigortacı rizikoyu ağırlaştıran faktörü öğrenmişse, öğrendiği andan itibaren 1ay içerisinde sözleşmeyi feshedebilir veya prim farkı isteyebilir.

• Fesih bildirimi sigorta ettirene ulaştırılmalıdır.

• 1aylık süre hak düşürücü süredir. Bu süre içerisinde kullanılmayan fesih veya prim farkı talep hakkı sona erer.

• Sigortacının fesih veya prim farkı talep hakkını kullanabilmesi bakımından sigorta ettirenin kusurlu olup olmaması önemli değildir.

• Rizikoyu ağırlaştıran tüm haller – sözleşmesel riziko ağırlaşması da-madde kapsamındadır.

• Eski hale dönme durumu sağlanmışsa, sigortacı fesih hakkını kullanamaz.

• Fesih ve prim farkının istenemeyeceği haller : • Sigortacının menfaati ile ilgili bir husus : Rizikoyu ağırlaştıran durum aynı

zamanda ve daha çok sigortacının çıkarına hizmet ediyorsa yaptırım uygulanmaz.

• Sigortacının sorumlu olduğu olay : Rizikoyu ağırlaştıran olay, sigortacının talebi üzerine gerçekleşmişse, yaptırım uygulanmaz.

• İnsani bir görevin yerine getirilmesi : Her somut olaya göre değerlendirilmelidir.

• Hayat sigortalarında sigortalının sağlık durumu : Sigortacı bakımında zaten öngörülebilir nitelikte olduğundan riziko ağırlaşması kapsamında değildir.

SİGORTACININ RİZİKO GERÇEKLEŞMESİNDEN SONRA RİZİKO AĞIRLAŞMASINI ÖĞRENMESİ

HALİNDE UYGULANACAK YAPTIRIMLAR

Rizikonun gerçekleşmesinden sonra sigorta ettirenin ihmali belirlendiği ve değişikliklere ilişkin beyan yükümlülüğünün ihlal edildiği saptandığı takdirde, söz konusu ihlal tazminat miktarına veya bedele ya da rizikonun gerçekleşmesine etki edebilecek nitelikte ise, ihmalin derecesine göre, tazminattan veya bedelden indirim yapılır. Buna göre yaptırımın uygulanabilmesi için gerekli şartlar : sigorta ettirenin ihmali + beyan yükümünün ihlali + illiyet bağı Sonuç : ihmalin derecesine göre, tazminattan veya bedelden indirim

Rizikonun gerçekleşmesinden sonra, sigorta ettirenin kastı hâlinde meydana gelen değişiklik ile gerçekleşen riziko arasında bağlantı varsa, sigortacı sözleşmeyi feshedebilir; bu durumda sigorta tazminatı veya bedeli ödenmez. Bağlantı yoksa, sigortacı ödenen primle ödenmesi gereken prim arasındaki oranı dikkate alarak sigorta tazminatını veya bedelini öder.

Buna göre yaptırımın uygulanabilmesi için gerekli şartlar : sigorta ettirenin kastı + beyan yükümünün ihlali + illiyet bağı Sonuç : sigorta tazminatı veya bedeli ödenmez.

Kasıt var + beyan yükümlülüğünün ihlali var + fakat illiyet bağı yok : ödenen primle ödenmesi gereken prim arasındaki oranı dikkate alınarak sigorta tazminatı veya bedeli ödenir.

İYİ ÇALIŞMALAR DİLERİZ…