Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

Instructie

Klik op één van de ruimtes voor tips, tools en informatie. Of navigeer met de witte pijltjes onderin. Door op het huisje te klikken links-bovenin kom je weer terug op deze pagina.

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Over de wegwijzerAanleidingMensen met een verstandelijke beperking worden door betere gezondheidszorg en ondersteuning steeds ouder. Kennis en informatie over deze groep is alleen nog erg versnipperd. Denk hierbij aan kennis over het inrichten en optimaliseren van de leefomgeving en zorg. Daarentegen is over andere ouderen veel te vinden. Zoals aanpassingen in de omgeving bij de ouderen thuis, informatie over het welbevinden, of de inrichting van het verpleeghuis. Veel kennis is voor beide groepen geschikt, of met kleine aanpassingen geschikt te maken.

Wegwijzer Prinsenstichting, Triade, Middin en Ipse de Bruggen hebben die informatie daarom samengevoegd in deze wegwijzer. De informatie is voor iedereen die de leefomgeving en het leven van ouderen met een verstandelijke beperking meer passend en stimulerend wil maken. Denk aan: Hoe maak je de leefomgeving van de ouderen zo prettig en comfortabel mogelijk? Welke mogelijkheden zijn er allemaal? Welke aanpassingen kun je eenvoudig doen? En welke aanpassingen zijn noodzakelijk?

De wegwijzer bestaat uit de volgende onderdelen:

Aandachtspunten over de inrichting van de verschillende ruimtes in een woonlocatie, waar cliënten wonen met een toenemende zorg- en intensieve hulpvraag. Deze ruimtes vind je op een plattegrond op de voorpagina.

1. In het onderdeel ‘Het pedagogisch klimaat’ maken we een onderscheid tussen psychische en fysieke veiligheid en gezondheid. Hier vind je algemene aandachtspunten voor alle cliënten met een zorgintensievere hulpvraag. En voor het team medewerkers van allerlei disciplines om hen heen.

2. In het onderdeel ‘Inrichting’ vind je aandachtspunten over de inrichting van verschillende ruimtes in een huis. Het gaat hierbij om ruimtes op een woonlocatie waar cliënten met een toenemende zorg of intensieve hulpvraag wonen.

3. In het onderdeel ‘Zorg technologie’ vind je een greep uit de vele mogelijkheden op dit gebied. Denk aan informatie over technologie, domotica en digitale mogelijkheden die het leven van een cliënt aangenamer kunnen maken of de cliënt in beweging brengen. Ook vind je er informatie over het contact met anderen en het behoud van zoveel mogelijk zelfstandigheid.

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Om goede kwaliteit van zorg te verlenen, is het belangrijk om niet alleen met elkaar in gesprek te gaan over bouwkundige aspecten zoals renovatie en nieuwbouw, maar ook over het pedagogisch klimaat. Hierin onderscheiden we gezondheid en psychische en fysieke veiligheid. In dit onderdeel vind je tips, aandachtspunten en ervaringen die hierbij ondersteuning bieden, voor zowel de cliënt als professional. Het doel? Het gevoel van sfeer en welzijn verhogen, zodat cliënten meer kwaliteit van leven ervaren.

Psychische veiligheidAlgemene bronnen

• Het boek ‘De Wondere Wereld van Dementie’ van Bob Verbraeck & Anneke van der Plaats beschrijft tips hoe mensen met dementie de omgeving ervaren en hoe je hierop in kunt spelen.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Competenties en samenstelling medewerkersHet bieden van zorg en ondersteuning aan de oudere bewoner met dementie in de gehandicaptenzorg vraagt om aanvullende deskundigheid van medewerkers. Onderstaande links geven handvatten, tips en ideeën ter ondersteuning. Zoals verschillende e-learnings, opnames van presentaties en een spel. Gebruik de links om met je collega’s en behandelaren in gesprek te gaan over wat belangrijk is voor jullie cliënten en de begeleiding/zorg die zij nodig hebben.

• Informatie over normale veroudering versus informatie over veroudering bij cliënten met een verstandelijke beperking. Daar gaat de e-learning over van de VGN Academie.

• Het Centrum Consultatie en Expertise (CCE) ontwikkelde twaalf e-learning modules voor verzorgenden in de reguliere ouderenzorg. Het centrale thema van elke module is de relatie tussen dementie en probleemgedrag, waarbij steeds een ander onderwerp binnen dat thema centraal staat.

• Kennisplein Zorg voor Beter heeft allerlei tips en tools op een rij gezet over communiceren met mensen met dementie en het bieden van ondersteuning.

• Op de website van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) vind je een competentieprofiel voor begeleiders in de gehandicaptenzorg die ondersteuning bieden aan ouder wordende cliënten.

• Bekijk hier (tweede video) de presentatie van de proeftuinbijeenkomst ‘(H)erken jij dementie?’ waarin Sharon Nieuwhoff, verpleegkundig specialist in opleiding, een inkijkje geeft in het hospice van Prisma. Vanaf 1:03 deelt zij een overzicht van de samenstelling van relevante betrokken professionals bij mensen met een (maatschappelijke) beperking in de laatste fase van hun leven.

• Bekijk hier de presentatie van Dickie van de Kaa, directeur van KansPlus, over het betrekken van naasten van cliënten met dementie. • Het spel ‘Weten, vergeten en begeleiden’ van Arianne Uijl draagt bij aan kennis over dementie binnen de gehandicaptensector. Het spel biedt

gesprekshandvatten voor teams om zich meer competent te voelen. Voor orthopedagogen en psychologen is een handleiding bijgevoegd hoe je op didactische wijze dit onderwerp in teams aan de orde stelt.

• Binnen het programma (H)erken jij dementie? Zijn producten gemaakt die medewerkers helpen bij het signaleren. Zoals een signaleringsladder door Philadelphia of koffers met handvatten, inzichten en tips staan waar verschillende professionals en naaste op kunnen letten in hun reis richting de juiste diagnose. De producten vindt je op het kennisplein.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Sfeer, thuis voelen cliëntVoor cliënten is het van belang dat zij zich thuis voelen in de woonomgeving. Een goede sfeer in de woonomgeving draagt hieraan bij. Daarnaast is het belangrijk dat jij als begeleider ook invloed hebt op de sfeer en het thuisgevoel van de cliënt. Hieronder vind je een overzicht van verschillende methodes en vormen. Bespreek hierbij met je collega’s wat jij belangrijk vindt in de zorg en begeleiding van je cliënten.

• Er zijn veel verschillende methodieken die helpen bij het begeleiden van de bewoner. Op het Kennisplein Gehandicaptensector vind je informatie en tips over belevingsgerichte zorg.

• Lees het artikel ‘Sfeermaker in zorginstelling brengt meer dan alleen sfeer’ op de website van Waardigheid en trots. Hierin vertelt zorgorganisatie Norschoten wat deze functie precies inhoudt en betekent voor het zorgpersoneel.

• Een fijne leefomgeving heeft invloed op leefplezier en kwaliteit van leven. Het welbevinden van de cliënt is van belang om je thuis goed te voelen. Kennisplein Zorg voor Beter deelt allerlei publicaties en tools over welbevinden in de ouderenzorg.

• In deze wegwijzer vind je bij het onderdeel ‘Inrichting’ inspiratie voor het goed inrichten van een omgeving.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Doelgroep Voor medewerkers is het belangrijk een duidelijk beeld te hebben van de cliënt en het proces van ouder worden. Houd daarbij ook oog voor de verschillen. Ouderen in de gehandicaptenzorg vormen namelijk een diverse groep.

• Het boek ‘De dag door met dementie’ van Anneke van der Plaats & Dick Kits maakt duidelijk wat er gebeurt in het hoofd en in het leven van iemand met dementie.

• Bekijk de presentatie waarin Michael van Echteld, expert Palliatieve zorg, inzichten deelt over palliatieve zorg in relatie tot dementie, en hoe je je beleid beter kunt inrichten als het om palliatieve zorg gaat.

• Soms heeft een cliënt meer zorg nodig. Het cliënt profiel Meerzorg voorziet hierin en kan aangevraagd worden bij het Zorgkantoor. Op hun website download je ook een sjabloon, vragenlijst en rekenhulp.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Stimulering, in verhouding tot de behoeften Uit onderzoek is gebleken dat bewegen en activiteiten de doelgroep minder kwetsbaar maken. Daarom kan je activiteiten aanbieden die hierop inspelen. Ook helpt het om de leefomgeving zo optimaal mogelijk in te richten. Gebruik de onderstaande links ter inspiratie.

• De app Dementie en herinneringen biedt een verzameling praktische tips met activiteiten voor mensen met dementie. • Op het Kennisplein Gehandicaptensector vind je op de pagina Omgevingszorg informatie over hoe je in de inrichting van de (leef-)omgeving rekening

kan houden met dementie. • Het Omgevingszorg Collectief biedt een complete leergang Omgevingszorg aan voor mensen met dementie en niet-aangeboren hersenletsel (NAH).

Denk aan adviestrajecten en coaching voor mensen werkzaam in de gezondheidszorg, welzijnszorg en (interieur)architectuur.• Op de website van het BreinCollectief vind je een aanbod voor scholing, training en advies voor Omgevingszorg volgens de Brein-Omgeving

Methodiek™ van dr. Anneke van der Plaats. • Op BeterOud vind je diverse beweegtips.

“Bewegen zit soms in kleine dingen. Bijvoorbeeld een kopje thee dat iets verder weg staat. Hierdoor moet de cliënt voorover buiten om het te kunnen pakken.”

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Communicatie Communiceren over dementie, over rouw en verlies, over signaleren van dementie.

• Het boek ‘De Wondere Wereld van Dementie’ van Bob Verbraeck & Anneke van der Plaats beschrijft verbale, non-verbale en paraverbale communicatie met cliënten met dementie.

• De voorlichtingsboekjes van Severinus voor cliënten bieden naast voorlichting ook handvatten om op een positieve manier om te gaan met het verouderingsproces.

• Totale Communicatie is een methodiek die de communicatie met - en vooral het begrijpen van - de cliënt ondersteunt en versterkt. Een dvd met instructiegids is te bestellen bij SIG.

• Op het Kennisplein Gehandicaptenzorg vind je allerlei artikelen en tools om te gebruiken in de communicatie over rouw en verlies met cliënten. • Op de campagne website (H)erken jij Dementie vind je campagnematerialen die helpen om meer bekendheid te geven aan mensen met een

verstandelijke beperking en dementie.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Fysieke veiligheid Randvoorwaarden zijn nodig voor een goede kwaliteit van zorg en een goed pedagogisch beleid op de woning. Bespreek multidisciplinair wat er nodig is.Ontdek welke aspecten voor jou als begeleider van belang zijn om op te pakken.

• Het boek ‘De Wondere Wereld van Dementie’ van Bob Verbraeck & Anneke van der Plaats geeft je tips hoe mensen met dementie de omgeving ervaren en hoe je hierop in kunt spelen.

• De Wet zorg en dwang (Wzd) geldt sinds 1 januari 2020. Het uitgangspunt is dat vrijheidsbeperking of onvrijwillige zorg in principe niet mag worden toegepast, tenzij er sprake is van ernstig nadeel voor de cliënt of zijn omgeving. De Rijksoverheid heeft een site gelanceerd over de wet Wet zorg en dwang (Wzd) | Informatiepunt dwang in de zorg. Ook op Vilans.nl en Kennisplein Gehandicaptensector vind je een themapagina met informatie.

• Wegingskader (hetwegingskader.nl). Om een onderbouwde afweging te maken over de inzet van zorg, is het belangrijk om informatie te verzamelen over gedrag, verzet, beleving, waarneming en cliëntervaring. Het Wegingskader geeft je handvatten.

• In 2020 zijn sommige woonlocaties een accommodatie geworden. Wat houdt dit in voor jouw organisatie? Wanneer ben je een locatie en wanneer een accommodatie? VWS beschrijft in deze notitie hoe deze begrippen in de Wzd en de Wet verplichte ggz (Wvggz) worden ingevuld.

• Het spel ‘Weten, vergeten en begeleiden’ van Arianne Uijl draagt bij aan kennis over dementie binnen de gehandicaptensector. Het spel biedt gesprekshandvatten voor teams om zich meer competent te voelen. Voor orthopedagogen en psychologen is een handleiding <link?> bijgevoegd hoe je op didactische wijze dit onderwerp in teams aan de orde stelt.

• Kijk ook naar de links in Thema’s Inrichting en Zorgtechnologie.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Fysieke gezondheid Oudere mensen zijn kwetsbaar. Om ze optimaal te ondersteunen is het van belang om ook te kijken naar de fysieke omgeving van de client.Wat kan je bijvoorbeeld doen aan frisse lucht en direct licht?

• Frisse lucht is gezond. Maar hoe kan je daarvoor zorgen? Het Inspiratieboekje voor binnenmilieu van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) biedt inspiratie op het gebied van energiebesparing en binnenmilieu.

• Mensen met een beperking blijken vaker te vallen. Voorkomen is beter dan genezen: daarom heeft ‘Sterker op eigen benen’ de risicofactoren in kaart gebracht en preventie-strategieën opgezet katern-markant8-2012.pdf (vgn.nl).

• Denk ook aan complementaire zorg. Dit betekent letterlijk ‘aanvullende zorg’. Deze zorg komt dus niet in plaats van de gangbare medische zorg, maar voegt daar iets aan toe.

‘De trapjes die we in een nieuwe locatie hadden laten maken, hebben we heel snel na oplevering weer verwijderd en in planken aangepast. Bewoners konden daar geen gebruik van maken. Daarom is het van groot belang om bij het bouwen van een nieuwbouwwoning een logopedist, fysiotherapeut, ergotherapeut in te schakelen. Zij denken vanuit hun professie mee.’ - Ipse de Bruggen

‘Een bewoner durfde niet op de gang omdat er misschien iemand zou zijn. We hebben toen een “verkeersspiegel” opgehangen. Toen die er hing durfde deze bewoner wel om de hoek de gang op!’ - Middin

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Pedagogisch klimaat

Voeding Zelf kiezen wat je eet en drinkt, is voor mensen met een beperking vaak niet zo vanzelfsprekend. De ervaring is dat cliënten en begeleiders vaak kiezen voor makkelijk. Dat is te begrijpen, maar niet altijd gezond. De kunst is om als begeleider een positief effect te hebben op de keuzes die een client maakt. Onderstaande informatie en hulpmiddelen helpen je daarbij:

• Het Voedingscentrum biedt informatie over gezonde voeding. Er is een pagina voor 50+: fit en vitaal. • Het aantrekkelijk presenteren van maaltijden kan soms motiveren om gezond te eten. Wil je daar meer over weten? Ipse de Bruggen heeft hier

ervaring mee en zijn altijd bereikbaar voor vragen: info@ipsedebruggen.nl.• Bekijk het IKKOOKKRATJE van Middin, daarin worden cliënten uitgenodigd tot lekker en verantwoord koken. In het kratje zit voorgesneden

vlees en groente. Ook zit er een recept in met duidelijke stappen in picto’s en een link naar een instructiefilmpje. Voor begeleiders is er een IK KOOK-informatiekrat met praatplaten, posters, en gesprekskaarten. Zij kunnen dit gebruiken om met cliënten te praten over koken en gezonde voeding.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Inrichting

OriëntatieVoor mensen met dementie wordt het in toenemende mate een probleem om zich te oriënteren in en om het huis. Onderstaande links geven handvatten en ideeën om hen hierbij te ondersteunen, zoals het gebruik van oriënterende belijning, weghalen van spiegels en herkenbaarheid van de functie van ruimtes.

• Op Zorg voor Beter vind je een aanvulling op de Toolkit dementievriendelijk ontwerpen: de 10 kort samengevatte aandachtspunten voor inrichting zoals contrast, patronen, herkenbaarheid en het thuisgevoel.

• Zorg Voor Beter heeft een pagina met allerlei links naar artikelen en quizzen over dementie. • Het kennis- en experimentenprogramma ‘Langer thuis’ heeft de handreiking ‘Comfortabel wonen met dementie’ gemaakt. De handreiking is niet

specifiek voor mensen met een verstandelijke beperking. Toch biedt het stuk praktische tips die goed toepasbaar zijn in onze sector. In hoofdstuk 4.1 (pagina 11 t/m 13) vind je informatie over oriëntatie.

‘’Bij een bewoner die erg ‘zocht’ hielp het enorm in zijn oriëntatie om een lijn richting woonkamer te maken op de muur.’’- Prinsenstichting

“We merkten bij dagbesteding aan huis, dat bewoners moeite hadden om hun dagritme te herkennen. We wilden duidelijker maken aan de bewoners wanneer het dagbestedingstijd was. Met behulp van een ouderwets schilderij, geuren en een whiteboard waarop we aangeven in welke ruimte bewoners zich bevinden, konden zij zich beter oriënteren.” - ASVZ

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Inrichting

Vlakverdeling en kleurVoor mensen met dementie wordt de wereld om hen heen moeilijker te duiden. In onderstaande bronnen vind je informatie over eenvoudige veranderingen in kleurgebruik en vlakverdeling. Je staat er soms niet bij stil, maar deze eenvoudige aanpassingen kunnen voor mensen met dementie het woonplezier verbeteren. Denk hierbij aan contrasterend kleurgebruik in de badkamer, maar bijvoorbeeld ook bij servies.

• Innovatiekring Dementie beschrijft informatie over kleurgebruik bij dementie. • Deltaplan Dementie heeft een werkboek over inrichting met informatie over verlichting, kleuren en inrichting. • De website ‘Ontwerpen bij Dementie’ deelt op hun website allerlei artikelen over het gebruik van kleur bij ontwerpen. Ervaar op hun website ook zelf

hoe het is om met verminderd gezichtsvermogen waar te nemen en wat hierbij helpt. • Bureau Hagelslag deelt allerlei ideeën om de gangen en andere ruimtes in een verpleeghuis of woonvoorziening aantrekkelijker te maken voor

bewoners.

‘’Toen we een deurpost in contrasterende kleur hadden gemaakt, hielp dit enorm voor een bewoner om de deur te kunnen herkennen’’- Middin

“Voor een dementerende is de handeling om op het toilet te gaan zitten lastig door controleverlies. Door het gebruik van een rode toiletbril is het contrast duidelijker, waardoor goed gaan zitten op het toilet minder lastig wordt.” - ASVZ

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Inrichting

Mate van verlichtingVerschillende vormen van licht kunnen heel bepalend zijn voor sfeer, zicht en stemming bij mensen met dementie. In onderstaande bronnen staat informatie over de verschillende manieren waarop licht ingezet kan worden om het leven van mensen met dementie te verbeteren. Denk aan het gebruik van daglichtlampen, het dimmen van licht in de avond en de zichtbaarheid van belangrijke oriëntatiepunten.

• De website ‘Ontwerpen bij Dementie’ deelt op hun website allerlei Informatie over lichtgebruik voor mensen met dementie. • Het boek ‘’De Wondere Wereld van Dementie’’ van Bob Verbraeck & Anneke van der Plaats geeft diverse tips over lichtgebruik.• Het kennis en experimentenprogramma ‘Langer thuis’ heeft een handreiking ‘Comfortabel wonen met dementie’ gemaakt. Ondanks dat de

handreiking niet specifiek voor mensen in de gehandicaptensector is gemaakt, biedt het stuk praktische tips die goed toepasbaar zijn. In dit hoofdstuk (pagina 17 en 18) vind je informatie over lichtgebruik.

• De Koninklijke Visio & Bartimeus is benaderbaar voor advies rondom verlichting. • Op het Kennisplein Gehandicaptensector vind je een onderzoek naar daglichtlampen en het effect van licht op slaap en gezondheid bij ouderen met

een verstandelijke beperking.

“Leuke hippe gordijnen, in between, dat werkt niet. Gewoon verduisterende gordijnen, dat doet iets met de dagsluiting, je gaat de avond in.” - ASVZ

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Inrichting

AkoestiekDe invloed van geluid kan groot zijn op het welbevinden van mensen met dementie. Door het gebruik van verschillende materialen kan je dan ook bi-jdragen aan een betere woonomgeving. Denk hierbij aan gordijnen, planten of het gebruik van isolatiemateriaal.

• In de Toolkit dementievriendelijk ontwerpen wordt aandacht besteed aan akoestiek. Denk onder andere aan een grote ruimte in kamers onderverdelen, of het gebruik van absorberende materialen.

• De app Dementie en herinneringen biedt een verzameling van praktische tips voor omgevingszorg voor mensen met dementie.

‘’Bij een locatie waar een onrustige cliënt woonde, werd met gordijnen en een specifiek piepschuimblokken patroon op plafond een heel andere akoestiek in de ruimte gecreëerd. Dit gaf ontzettend veel rust.’’ – Middin

GeurGeur kan op veel verschillende manieren emoties en herinneringen oproepen en versterken. Door het bewust inzetten van geur, kun je het leven van mensen met dementie op verschillende manieren positief beïnvloeden. Denk aan de geuren die vrijkomen bij een kookactiviteit.

• Geuren kunnen bepaalde herinneringen oproepen, maar kunnen ook misleidend zijn. Bijvoorbeeld een keuken die naar schoonmaakmiddel ruikt in plaats van naar eten. De Toolkit dementievriendelijk ontwerpen beschrijft inzichten over geur.

• Met het boek ‘Mijn neus als gids’ wil Marian Waalders het gebruik van geur in de zorg en het onderwijs stimuleren.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Inrichting

HerkenbaarheidVoor mensen met dementie wordt het verleden steeds meer het heden. Veel hedendaagse meubels worden voor hen onherkenbaar of zelfs beangsti-gend. Door het gebruik van ouderwetse meubels of fotobehang met klassieke beelden, wordt de woonomgeving weer herkenbaar.

• Gebruik meubels van 50-70 jaar geleden, afhankelijk van de leeftijd van bewoners. In de Toolkit dementievriendelijk ontwerpen wordt aandacht besteed aan herkenbaarheid.

• Het boek ‘’De Wondere Wereld van Dementie’’ van Bob Verbraeck & Anneke van der Plaats geeft diverse tips over herkenbaarheid.• De brochure van het Kennisplein Gehandicaptensector over dementie is geschreven voor verwanten en professionele ondersteuners van mensen met

een verstandelijke beperking. Het geeft inzicht in dementie in het algemeen en specifiek bij mensen met een verstandelijke beperking. • De app Dementie en herinneringen biedt een verzameling van praktische tips voor omgevingszorg voor mensen met dementie.• Kleurrijk fotobehang kan deuren veranderen in boekenkasten of muren in parken veranderen. • Zorgcentrum Blanckenborg in Blijham heeft hier positieve ervaringen mee en merkt dat het fotobehang onrust wegneemt bij bewoners. Wees bij

fotobehang wel bewust van ethische dilemma’s. ZonMW schreef een artikel over menswaardige oplossingen in het verpleeghuis die ook misleidend kunnen zijn.

“We hadden bij een kringloop leuke oude meubels gehaald. Hier kwamen de cliënten wel in, maar nooit meer uit. Als je meubels koopt, houd hier dan wel rekening mee.” - ASVZ

“Toen een cliënt moest verhuizen, hebben wij zijn slaapkamer zoveel mogelijk ingericht zoals zijn vorige kamer. We hebben vertrouwde spulletjes gebruikt.” - ASVZ

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Zorgtechnologie

Zorgtechnologie draagt bij aan de zorg en de kwaliteit van leven voor bewoners met een verstandelijke beperking en dementie. Zo kun je net dat extra stukje zorg bieden door ervoor te zorgen dat hun eigen regie, autonomie en zelfredzaamheid langer behouden blijft. Dit overzicht is vooral bedoeld om je te inspireren om zelf in jouw organisatie met (zorg)technologie aan de slag te gaan.

In dit thema vind je een greep uit de vele mogelijkheden van zorgtechnologieën op het gebied van medische zorg, plaats- en tijdoriëntatie, activiteiten, communicatie en veiligheid. Een aantal ‘informatiebronnen’ zijn voor meerdere onderwerpen relevant. Daarom noemen we die vaker. Verder geven we tips over samenwerken en implementatie.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Zorgtechnologie

Medische zorgBij mensen met een verstandelijke beperking en dementie komt veel medische zorg kijken. Voor het behoud van de eigen zelfredzaamheid en autonomie zijn er talloze hulpmiddelen die helpen bij het zo aangenaam mogelijk inrichten van hun leven.

• De inspiratiebox biedt een overzicht van relevante technologieën en apps voor de langdurige zorg met concrete handvatten voor de medische zorg. Denk voorbeeld aan domotica, hulp bij medicatie en zorgrobots.

• De Hulpmiddelenwijzer geeft je onafhankelijke informatie over allerlei praktische en technische ondersteuning op het gebied van zorgen en verzorgen. Denk bijvoorbeeld aan geschikte rolstoelen, speciale hoog-laag bedden en -zitplaatsen.

• Op de website van Tante Louise, een verpleeghuis in de reguliere ouderenzorg, vind je een overzicht van de (belevingsgerichte) innovaties die zij inzetten om de kwaliteit van leven van hun bewoners te verhogen. Denk bijvoorbeeld aan een heupairbag, of een melder als er continentiemateriaal vol is.

‘‘Met een continentiemelder blijft er meer tijd over voor andere zaken. Het zorgt voor minder belasting bij zowel bewoners als medewerkers. Zo hoeft bijvoorbeeld de nachtdienst niet onnodig bewoners te wekken voor de controles. Dit draagt bij aan de kwaliteit van leven van bewoners’’ - Middin & Ipse de Bruggen

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Zorgtechnologie

Oriëntatie in plaatsEr zijn veel hulpmiddelen die je kunt inzetten op het gebied van geheugen en oriëntatie. Zo kan een GPS-lokalisatiesysteem bijdragen aan meer vrijheid en zelfstandigheid voor mensen met een verhoogde kans op dwaalgedrag.

• Er zijn verschillende GPS-lokalisatiesystemen op de markt om uit te kiezen. Vilans heeft de voor- en nadelen van verschillende systemen beschreven in de keuzehulp bij GPS-systemen.

• De Dementie-winkel heeft op hun website een overzicht van allerlei hulpmiddelen rondom alarmering. Ook reguliere media- en computerzaken bieden veel tools aan.

‘’Met de GPS tracker bescherm je cliënten met dwaalgedrag. Zij krijgen daarmee hun eigen regie en vrijheid terug. Wij merken dat dit ontzettend helpt.’’ - Triade Vitree

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Zorgtechnologie

Oriëntatie in tijdHet overzicht behouden of plannen is niet iets vanzelfsprekends voor mensen met (beginnende) dementie. Er zijn tal van technologische hulpmiddelen die hen ondersteunen bij het helpen onthouden van afspraken, het tijdsbesef of het indelen van de dag.

• Meer doen met dagstructuur? Op het Kennisplein Gehandicaptensector vind je informatie over de inzet van technologie. Bekijk ook de inspiratiebox ‘Technologie in de langdurende zorg’ van Vilans. Hierin vind je verschillende technische ondersteuningsmiddelen. Daarnaast biedt de Dementie-winkel een overzicht van tools.

• Dagstructuurrobots helpen bij persoonlijke dagplanning. Op de Hulpmiddelenwijzer vind je meer informatie over Dagstructuurrobots. • Op de website van Robotzorg vind je een overzicht van sociale- en service robots. Ook voor de veiligheid of beweegactiviteiten zijn tal van robots

inzetbaar. • Er zijn veel handige apps beschikbaar rondom dagindeling, zodat bewoners weten wat er is gedaan en wat nog gedaan moet worden op de dag. Met

de Vilans App-check kun je zelf beoordelen of de zorg-app die je wilt gebruiken veilig is.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Zorgtechnologie

ActiviteitenOp technologisch vlak kun je allerlei tools inzetten voor activiteiten. Deze tools maken het mogelijk om cognitief, creatief, fysiek en sociaal bezig te zijn. We maken een onderverdeling op de gebieden bewegen & muziek en geheugen.

Bewegen en muziek• In de inspiratiebox ‘Technologie in de langdurende zorg’ van Vilans vind je verschillende tools die beweging stimuleren. Zoals:

1. de Tovertafel met interactieve spellen die bestaan uit lichtprojecties op tafel, reageren op hand- en armbewegingen. De spellen stimuleren de ouderen zowel in hun fysieke activiteit als sociale interactie;

2. computerspellen zoals Nintendo, Qwiek play, de SilverFit 3D en de KINEMOTO;3. interactieve fietstochten met een Fietslabyrint.

• Er zijn verschillende Bewegingsmeters die activiteiten kunnen meten. Zoals een stappenteller, slimme horloges of slimme armbanden.• Op het Kennisplein Zorg voor Beter lees je zeven tips voor het gebruik van muziek bij mensen met dementie. • In de databank interventies van Vilans vind je verschillende erkende interventies, zoals het Muziekkussen.

Geheugen• Met de eerder genoemde spellen (Qwiek play, de SilverFit 3D en de KINEMOTO) kun je ook het geheugen trainen.• In de app: Dementie en herinneringen vind je praktische tips voor de omgevingszorg voor mensen met dementie.

“Met Disney tv kunnen ze weer oude series bekijken, dit zorgt voor herkenning”. - Hartekamp Groep“De Gwiek up zorgt voor ontspanning en alertheid bij onze dementerende cliënten, stimuleert zintuigelijke prikkeling” - Hartekampgroep“Met de alzheimer-app, gratis te downloaden kun je filmpjes van vroeger bekijken, wat zorgt voor ophalen van herinneringen uit het geheugen” - Koraal

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Zorgtechnologie

CommunicatieHet zelfstandig onderhouden van sociale contacten wordt voor mensen met dementie steeds lastiger. Om het contact met de buitenwereld en dierbaren te behouden en onderhouden zijn er veel technologische hulpmiddelen.

• Op de Hulpmiddelenwijzer vind je allerlei informatie over hulpmiddelen die je kunt inzetten om contact te onderhouden. Denk bijvoorbeeld aan mobiele telefoons, beeldbellen, spraakversterkers en communicatieplatforms.

• In de inspiratiebox van Vilans vind je verschillende tools om in te zetten in het contact met naasten.

“Met familienet wordt contact onderhouden met familieleden en worden leuke foto’s uitgewisseld” – Triade Vitree

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Zorgtechnologie

VeiligheidTechnologie kan gevaarlijke situaties voorkomen en daarmee de veiligheid vergroten. Denk bijvoorbeeld aan de preventieve huis-, tuin- en keukenhulp-middelen. Zoals brand- en rookmelders en fornuisbeschermers, maar ook slimme camera’s en temperatuurbegrenzers.

• Met ‘Cameratoezicht met een Video Incident Observatie Systeem (VIOS)’ voorkom je dat ’s nachts mensen onbedoeld wakker gemaakt worden. Op ZorgvanNu lees je hoe cameratoezicht werkt en hoe je de privacy waarborgt.

• Je kunt bijvoorbeeld ook sensoren gebruiken die melden als er iemand uit bed stapt of zijn of haar kamer verlaat. • In de Dementie-winkel vind je allerlei technische tools om (potentieel) gevaar, zoals brand- dwaal en valgevaar te voorkomen. Ook vind je hier tools

voor toezicht & zorg op afstand.

Tip! Ga aan de slag met implementatie!Na een eerste verkenning en de besluitvorming over zorgtechnologie, begint het implementeren. Wil je daar meer over weten? In deze toolkit over het implementatieproces vind je per stap uitleg, tips, tools en praktische voorbeelden van organisaties uit ‘Waardigheid en trots’ en ‘In voor zorg!’

Tip! Leer samen van en met elkaar rondom zorgtechnologie• Onderwijs zoekt graag de samenwerking en verbinding op met de praktijk om zorgtechnologie te ontwikkelen en onderzoeken. Op Zorgpleinnoord

vind je een overzicht van practoraten, lectoraten en opleidingsorganisaties in Noord-Nederland die deze samenwerking graag aangaan. • Initiatieven zoals het opzetten van Living Labs en netwerken, het sluiten van Health Deals en participatie in internationale onderzoeksprojecten,

ontstaan steeds vaker. In deze inspiratiebundel neemt Vilans elf initiatieven onder de loep door stil te staan bij succesfactoren en uitdagingen. • ZorgInnovatie is het platform waar innovators, zorginstellingen en investeerders elkaar kunnen vinden met als doel het versnellen van innovaties in

de zorg.

Ruimte voor eigen aantekeningen of ervaringen

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

SchuurPedagogisch klimaat • Psychische veiligheid• Competenties medewerkers• Sfeer, thuisvoelen cliënt• Doelgroep• Stimulering in verhouding tot de

behoeften• Communicatie• Fysieke veiligheid• Voeding

Inrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Geur• Herkenbaarheid

Zorgtechnologie• Oriëntatie in plaats• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

Behandelkamer

Zorgtechnologie• Medische zorg• Oriëntatie in tijd• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Pedagogisch klimaat • Psychische veiligheid• Competenties medewerkers• Stimulering in verhouding tot de

behoeften• Communicatie• Fysieke veiligheid

Inrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Akoestiek

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

WashokPedagogisch klimaat • Sfeer, thuisvoelen cliënt• Communicatie

Inrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• GeurZorgtechnologie• Oriëntatie in tijd• Activiteiten• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

WoonkamerPedagogisch klimaat • Psychische veiligheid• Competenties medewerkers• Doelgroep• Stimulering in verhouding tot de

behoeften• Communicatie• Fysieke veiligheidInrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Akoestiek• HerkenbaarheidZorgtechnologie• Oriëntatie in tijd• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

KeukenPedagogisch klimaat • Psychische veiligheid• Competenties medewerkers• Stimulering in verhouding tot de

behoeften• Communicatie• Fysieke veiligheid• VoedingInrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Akoestiek• Geur• HerkenbaarheidZorgtechnologie• Oriëntatie in tijd• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

EetkamerPedagogisch klimaat • Psychische veiligheid• Competenties medewerkers• Doelgroep• Stimulering in verhouding tot de

behoeften• Communicatie• Fysieke veiligheid

Inrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Akoestiek• Herkenbaarheid

Zorgtechnologie• Oriëntatie in tijd• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

MultiruimtePedagogisch klimaat • Psychische veiligheid• Competenties medewerkers• Sfeer, thuisvoelen cliënt• Stimulering in verhouding tot de

behoeften• Communicatie• Fysieke veiligheid• Fysieke gezondheidInrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Akoestiek• HerkenbaarheidZorgtechnologie• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

Slaap/woonkamerPedagogisch klimaat • Psychische veiligheid• Sfeer, thuisvoelen cliënt• Stimulering in verhouding tot de

behoeften• Communicatie• Fysieke veiligheid• Fysieke gezondheidInrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Akoestiek• Geur• HerkenbaarheidZorgtechnologie• Medische zorg• Oriëntatie in plaats• Oriëntatie in tijd• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

Entree/gangPedagogisch klimaat • Psychische veiligheid• Competenties medewerkers• Communicatie• Fysieke veiligheid

Inrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Akoestiek• Herkenbaarheid

Zorgtechnologie• Oriëntatie in plaats• Oriëntatie in tijd• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

MeterkastPedagogisch klimaat • Fysieke veiligheid

Inrichting• OriëntatieZorgtechnologie• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Badkamer

Multiruimte

Washok

Schuur

Behandelkamer

Gezamelijkewoonkamer

Slaapkamer/woonkamer

Entree/gang

Meterkast

Keuken

Eetkamer

BadkamerPedagogisch klimaat • Sfeer, thuisvoelen cliënt• Communicatie• Fysieke veiligheid

Inrichting• Oriëntatie • Vlakverdeling en kleur• Mate van verlichting• Akoestiek• Geur• Herkenbaarheid

Zorgtechnologie• Medische zorg• Oriëntatie in tijd• Activiteiten• Communicatie• Veiligheid

Dementievriendelijke woonomgeving in de gehandicaptenzorgWEGWIJZER

Colofon

Dit product is tot stand gekomen op basis van ervaringen van Triade, Ipse de Bruggen, Middin en Prinsenstichting in samenwerking met andere deelnemende organisaties van de proeftuinen (H)erken jij dementie.

AuteursLisa Dekker (Prinsenstichting) Miranda Vroom (Triade)Baukje Swart (Triade)Mounira Ben Meftah (Middin)Nynke Hoitinga (Ipse de Bruggen)Wemke van den Broek (Middin)

Paula Gerring (begeleiding vanuit Vilans)Lisa Delmee (projectleider)Kim Verschoor (ontwerper)2021