Delovi hrišćanske pravoslavne crkve

Hrišćanska crkva je građevina sa složenim i teološkim značenjemCrkva ima osnovna 3 dela: oltarski prostor, naos, priprata (nartex ili pronaos)

Oltarski prostor

Najsvetiji deo hrama, prema učenju svetih otaca (patrističara) crkva je božija kuća, sam oltar ima simb. značenje neba. Od liturgijskih radnji u oltaru se obavlja evharistija.

Delovi oltara: apsida, proskomidija, đakonikon, časna trpeza, episkopski presto, prezviterijum.

Časna trpeza- u obliku monolitnog ili zidanog kvadra ili je u vidu kamene ploče koja počiva na jednom ili četiri stubića. Ona simboliše Hristov grob, sto za kojim je obavljena tajna večera, kao i sto na kojem je starozavetni praotav Avram ugostio tri anđela (gostoljublje Avramovo). Pored ovog osnovnog značenja, sa ovim delom crkve povezane su scene iz ciklusa Hristovih muka.Na časnu trpezu se tokom liturgije stavlja prekrivač-antimins koji ima simb. značenje Hristovog pokrova, zatim se postavlja krst, Jevanđelje, putir, diskos, etc.

Apsida-arhitektonski element polukružnog oblika koji se nalazi na istočnoj strani crkve. Sa unutrašnje strane nalazi se episkopski presto koji može biti zidan ili deo mobilijara, u koji je uključen prezbiterijum, mesta nakojima su sedeli prezbiteri, sa leve i desne strane od episkopskog prestola

Proskomidija- nalazi se leve strane u odnosu na apsidu. U simb. značenju proskomidija se vezuje za žrtvovanje. Sam Hrist se žrtvovao za spas ljudskog

roda prilikom raspeća. Na simboličnom nivou žrtvovanje se stalno i iznova ponavlja prilikom liturgije. Čin osvećenja hleba i vina, u telo i krv Hristovu naziva se evharistija. Prilikom osvećenja čestica (hleb i vino) obavlja se simb. žrtvovanje u prostoru proskomidije.

Đakonikon- nalazi se sa desne strane u odnosu na apsidu. Prostor u kojem se čuvaju odežde za sveštenike koji učestvuju u liturgiji, crkvene knjige i neki liturgijski predmeti. Đakonikon ima funkciju crkvene riznice

Naos

Naos je centralni deo crkve ispred oltarskog prostora. Obično je pravougaona prostorija u kojoj se za vreme molitve ili liturgije nalaze oni koji prate bogosluženje. Naos simboliše Nojevu barku, hrišćanin ploveći po burnom i opasnom moru u lađi nalazi utehu i spas poput starozavetnog Noja, koji se u lađi spasio potopa. Ovaj prostor od oltara deli ikonostas. Uz naos mogu biti dodate i druge prostorije: pevnice ili kapele. Pevnice su prostori za pojanje u toku liturgije. Ukoliko imaju zasebne ulaze onda se nazivaju vestibli, ili ukoliko imaju polukružnu osnovu nazivaju se konhe od grč. reči konha=apsida.

Delovi mobilijara u naosu:Ikonostas - deo drvenog ili kamenog (mermernog) mobilijara u vidu pregrade koja odvaja oltarski prostor od naosa, na kojoj su smestene ikone. Osnovni elementi ikonostasa su carska vrata (dveri), prestone ikone, zatim se može sastojati od ikona koje čine deizisin čin: Hrist sudija oko kojeg su predstavljeni Bogorodica i Jovan Krstitelj.

Polijelej- (od grč. reči poli=više, mnogo; i jelej=sveće) nalazi se u centru naosa, ispod kupole i obično visi. Funkcija je da se pale sveće ili da osvetljava naos prilikom večernjih ili jutarnjih službi. Ponekad polijelej ima kandila ili male ikone.Solea-deo crkve neposredno ispred oltrara

Amvon- okrugao kamen na podu, nalazi se ispred ikonostasa u delu koje se zove solea. Sa ovog mesta se tokom liturgije čita Jevanđelje, za ovu svrhu iznosi se analogij na kome se stavlja Jevađelje. U vreme velikog petka i strasne nedelje iznosi se sto koji ima simb. funkciju Hristovog groba.

Tetrapod- mali sto na četiri stuba na kojem se nalazi ikona praznika ili svetitelja, svetiteljke koja se menja u godišnjem ciklusu crkvenog kalendara.

Priprata – Nartex

Priprata je deo crkve od portala (ulaza u crkvu) do naosa. Prvobitno su se u nasu nalazili samo muškarci, dok su u priprati stajale žene, tako da se i danas recimo u Vojvodini i priprata naziva ženska crkva. Priprata je oslikana i obično su tu predstavljene svetiteljke, s. Pustinjaci, etc. U ranom hrišćanstvu u atrijumu i priprati stajali su ikumenili ili katahizisi = nekršteni hrišćani. Ponekad se u priprati nalazi krstionica ali može imati i grobnu funkciju (Studenica, Mileševa, etc. )

Eksonartex- (spoljna priprata)- nalazi se ispred nartexa i većih je dimnzija. U ovom delu se obavljaju krštenja i opela. Može da ima krstionicu (Sopoćani), ili da ima krunodbenu funkciju(Žiča)

Paraklisi- obično smešteni uz pripratu, ali mogu biti samostalne građevine. Mogu biti četvorougaone ili polukružne osnove. Paraklisi imaju sopstvene oltare i apside. Obično su posvećene određenom svetitelju i u njima se može služiti liturgija.