D E D E K O R K U T K İ T A B B N D A K A I D H N

Mehmed Kaplan

Yaşad ı ğ ım ı z meden i y e t d e v r e l e r i n e g ö re Türk edeb iya t ında kad ın ,

u m u m i y e t l e üç şeki lde değer lend i r i lm iş t i r : 1 — İsİâmiyetten önce ve

göçebe l i k d e v r i n d e o , b u d e v r i n i d ea l e r k e k t i p i o l an A l p t i p i n e y a k ­

laşır. E r k e k g i b i o d a a ta b i n e r , o k a t a r , k ı l ıç kul lanır ve i cab ında d ü ş ­

man l a k ah r amanca çarpışır . 2 — Yer leş ik meden i y e t e v e is lâmî kü l tür

çevresine dah i l o l d u k t a n s o n r a kad ı n , e r k e k g i b i ve e r k e k t e n daha faz la

pass i f b i r k a r a k t e r a r zeder . T o p r a k v e d i n , insanlar ı k e n d i l e r i n d e n üs tün

t a b i a t v e y a tâb ia t üstü k u v v e t l e r e bağ l a r . Bu d e v i r d e kad ın ın k a h r a ­

manc a vasıf lar ını k a y b e d e r e k b i r haz v e aşk mevzu ' u o l duğu gö rü l ü r .

3 — G a r p m e d e n i y e t i t e s i r i a l t ına g i r d i k t e n s o n r a kad ın ın i l k i n e d e b i ­

y a t t a , s o n r a h ay a t t a beşerî h a k l a n müda f a a e d i l i r ve t a m a m i y l e e r k e k l e

müsav i b i r s ev i y eye g e t i r i l i r .

D e d e K o r k u t k i t a b ı n d a 1 b i r i n c i d e v r e y e a i t kad ın t i p i n i n b i r çok

husûsiyetleri canl ı b i r şekilde t a s v i r o lunmuştur . Bu maka l e de bunlar ı

t e sb i t e çal ışacağız .

1 . D e d e K o r k u t k i t ab ında d i k k a t i i l k çeken şey, b u r a d a kad ın ın

yerleşik m e d e n i y e t - k öy ve şehir - edeb iya t l a r ında o lduğu g i b i , b i r

haz v e aşk m e v z u ' u o lmamas ıd ı r . K e n d i s i de erkeğe karşı b i r âş ık tavrı

t ak ınmaz . Dede K o r k u t k i t ab ı nda , ne Kerem ile Aslı, ne Leylâ ve

Mecnun, ne de Aşk-ı Memnu''da rast lanı lan şeki lde, kad ı n ı n v e y a e r k e ­

ğ i n , aşkı , haya t î b i r mes'ele ha l i ne get i rd iğ i görü l ü r . B u r a d a , b i z i m

b u g ü n an lad ığ ım ız m â n a d a b i r aşk duygusu adetâ m e v c u t değ i ld i r .

B iz b u n u g ö çebe m e d e n i y e t i n d e yaşanı lan h a y a t şekli i le i zah e d i y o r u z .

A ş k d u y g u s u , t o p l u l u k i ç inde m a d d î v e y a manev î man i a l a r karş ıs ında

k a l a n b i r m u h a y y i l e n i n mahsu l üdü r . G ö ç e b e haya t ı nda m u h a y y i l e n i n

gel işmesin i t e m i n eden şart lar y o k t u r . B u r a d a i n san l a r , d a im î b i r

h a r e k e t h a l i n d e d i r . G ö çebe , k öy v e y a şehir hayat ın ın sağlamış o l duğu

e m i n v e s t a t i k b i r boş z amana sah ip değ i ld i r . Ay r ı c a içt imaî bask ı

v e d i n de kad ın la e r k e k arasına sıkı b i r p e r d e çekmemişd i r .

1 OrhaD Şaik Gokyay, Dede Korkut, İstanbul, 1938.

10ü Mehmed Kaplan

D a h a mühimrn i , b u d e v r e d e , iç t imaî h a y a t i cab ı , en b ü y ü k beşerî

değer in h is v e h a y a l sahas ında değ i l , hareket sahas ında t ece l i i e tmiş

bu lunmas ıd ı r . B u topİu lukda en b üyük değer kahramanlık'tır ve k a h r a ­

man l ık , m u h a r i p l i k ve vücut k u v v e t i n i gös termek şekl inde t ece l l i e de r .

Bunun ne t i ces i o l a r a k e r k e k , k e n d i s i için en yüksek k ıymet o l a n kah-

r a m a k h k vasıf larını k ad ı nda da a r a r . Babas ına k e n d i s i n i e v l e n d i r m e s i n i

t e lm i h eden B e y r e k i l e babas ı aras ında geçen şu konuşma b u te l âkk i ­

y i çok güzel gös ter i r :

« A ğ s a k a l l u babas ı a y d u r : o ğu l , d a n danşuk , b u g ü n o ğu zd a ne

g ö r d ü n ?

A y d u r : N e görey im , oğ iu o l a n evermiş, kızı o l a n g ö ç ü r m ü ş .

B a b a a y d u r : O ğ u l y a sen i e v e r m e k m i g e r e k , d e d i .

Be l i bes a ğ saka l l u az iz b a b a , e v e r m e k g e r e k , d e d i .

Babas ı a y d u r : O ğ u z d a k imün kız ın ı a h v e r e y i m , d e d i .

B e y r e k a y d u r : B aba mana b i r kız alıver k i m men yerümden

t u r m a d m o l t u r m a h g e r e k ; men k o ç a t u m a b i n m e d i n p! b i m e h g e r e k ;

men k ı r ıma va rmad ı n o i mana baş ge türmeh g e r e k . B u n u n g i b i b i r

k ız al ıver b aba mana , d e d i .

Babas ı Bay Büre H a n A y d u r : O ğ u l sen kız di lemezşin, kendüne

b i r h a m p a i s t e n m i ş s i n 2 ' .

K a h r a m a n l a r d a n K a n T u r a h da , aşağı yukar ı a y n i i f a de l e r l e b öy l e

b i r k ız i s t e r 3 . B e y r e k i l e K a n Tura î ı ' nm ald ık lar ı kızlar b u vasıf ları

h a i z d i r l e r . K a n Tural ı , b i r y e r d e s e v g i l i s i n i n yan ında u y u r k e n , d ü ş m a n

ge l i r . K a n Turai ı g ö z ü n ü açar b a k a r : «Gel in a t üs tünde , gey inmiş ,

sünüsü e l inde*» . Kâfir ler, K a n Turaİıyı y a r a l a r l a r . Salçan H a t u n o n u

kurtar ı r :

«Bir b ö l ü k kaza ş ahm g i rmiş g i b i kâf i re at sald ı . B i r u c u n d a n kı-

r u b kâf ir i o l b i r u c undan ç ı k t ı 6 ' .

2. Erkeğ in k ad ı nda kahraman l ı k vasıf lar ını a rad ığ ı b u t o p l u l u k t a

kad ın ın e r k e k t e en b üyük mez i y e t o l a r a k b u n u i s t emes i g a y e t tab i î ­

d i r . K a d ı n erkeğin kahraman l ı k vasıf lar ını çeşitli şeki l lerde d e n e r . K a n

Tural ı , k e n d i s i n e eş o l a b i l e c e k kız a r a m a k iç in iç o ğ u zu , d ış o ğu zu

dolaşır , mrva f ı k b i r i n i 'bulamaz. O n a lâyık o l a b i l e c ek ,bir t e k kız v a r ­

d ı r : O d a T r a b z o n tekürünün kızı Sa lçan H a t u n d u r . Ya ln ı z b u kız

k e n d i s i n i a l acak erkeğin çok k u v v e t l i v e k a h r a m a n o lmas ın ı i s t e r .

:a Agn. esr. s. -29. 8 , » 65.

* » 73. s * • 74.

Dede Korkut Kitabında Kadın 101

K e n d i s i de b i r k a h r a m a n o l a n , s ağma s o l u n a i k i koşa y a y çeken, att ı ­

ğ ı o k y e r e d ü şmeyen b u kız ın «kal ınl ığ ı» üç azgın c anava r d ı r :

«O l k ızun ü ç c a n a v a r kal ın l ığ ı kaftanl ığ ı v a r i d i . Babas ı her k i m

o l canavar ı bassa y e n s e Öldürse kızurhı ana verür idüm deyü va ' de

eyleriıişidi. Basmasa baş ın k e s e n d i . Böylel ik i le o t u z kâf ir b e g i n i n başı

burç b e d e n i n d e kes i l üb ası lmış i d i . O l üç c a n a v a r u n b i r i k a ğ an asla-

nıd ı , b i r i k a r a buğray ıd ı , b i r i d a h i k a r a buğay ıd ı . Bun lar ın her b i r i s i

b i r e jderhayıd i

K ız , b u hayvan lar ı ö ldürecek erkeği s e y r e d i y o r :

«Meğer k ı z m e y d a n d a b i r köşk yapdu rm ı ş i d i . C e m i y a n ı n d a o l a n

kızlar a l geymiş lerd i . K e n d ü s a n geymişd i . Y u k a r ı d a n temaşa ede r i d i » 7 .

Beyreğin beşik k e r t m e c e nişanlısı Ban ı Ç i çek de b i r fırsatını b u ­

l u r , Beyreğin k u v v e t v e m a h a r e t i n i dener . B e y r e k b i r g ü n g e y i k a v ­

l a r k e n Banı Ç i ç e ğ ü n o tağ ı civarına g e l i r . Banı Ç içek k e n d i s i n i dad ı

g i b i göstererek B e y r e k i le şöy le k onu şu r :

-•Men Banı Ç i ç e ğ ü n dadaşıyım, ge l i m d i senüni le a v a ç ıka lum, ege r

senün a t un m e n ü m a tumı geçerise a n u n atını d a h i geçers i n ; h em se­

nün i le o k a t a l um , m e n i geçeriseri anı dahî geçers in ; v e hem senü­

n i l e güreşe lüm m e n i basar ısan anı d a h i basarsın» de r . Öy l e y a p a r l a r :

«İkisi a t land ı lar , m e y d a n a çıkt ı lar, at d e p t i l e r . B e y r e k atı k ızuh

atını geçd i . O k att ı lar, B e y r e k kızın o k u n yard ı .

K ı z a y d u r : M e r e y iğ i t , menüm atımı k i m s e geçdüg i y o k , okumı

k i m s e y a r d u g u y o k . İmd i ge l senünile güreş t u t a l u m . H e m e n Bey rek

a t d a n i n d i , karvaşd ı la r . İki p e h l i v a n o l u p b i r b i r i n e sarmaşd ı lar . B e y r e k

gö t ü r ü r kizı y e r e u r m a k i s t e r , kız gö tü rü r Beyreği y e r e u r m a k i s t e r .

B e y r e k a y d u r : B u kıza bası lacak ö l u n s a m ka l ın O ğ u z iç inde ba-

şuma kah ınç , y ü z ü m e tohunç ede r l e r d e d i . G a y r e t e g e l d i . K ay r ad ı ,

k iz ın b a ğdamas ı n a ld ı . Emc iğ i nden tu td ı , kız koçund ı . Bu kez B e y r e k

kızın ince be l i ne g i r d i , b a ğ d a d i , arkası üzerine y e r e u r d u .

Kız a y d u r : Y i ğ i t , Bay B i c anun kızı Banı Ç i ç ek menüm» d e d i 8 .

H ikâye lerde i l e k a d a r m ü b a l â ğ a ve masa l u n s u r u olürsa o l s u n ,

göçebe c e m i y e t i n d e erkeğin kadın ı , kad ın ın erkeği k u v v e t ve cesare t

bak ım ından d e n e m e s i n i n hayatî bir değeri o lması ve b u n u n s ebeb i

ko lay l ık la t a s a v v u r o l u n a b i l i r . Z i r a da im î h a r e k e t h a l i n de b u l u n a n ,

şehir ve köy lerde o l d u ğu g i b i tabiî ve sun'î h iç b i r vas ı ta i l e k o r u n m a ­

y a n b u t o p l u l u k t a , d ü ş m a n , erkeğ in de , k a d ı n ı n d a hayat ını t e h d i t al-

i ı n d a b u l u n d u r u r . Şu ha l de i k i s i n i n de k u v v e t l i ve cesu r o lması zaru-

6 Ayn. esr. s. 65.

t > • 68.

• • 29.

102 Meli med Kaplan

i l d i r . Sa lçan H a t u n i le K a n Tural ı kâf ir ler tara f ından sarı l ınca, i l k h a ­

r eke t e geçen kad ın o l u r . A r a l a r ı n d a şöyle konuşu r l a r :

«Salçan H a t u n a t oyna t d ı . K a n Turâ l ınun ön ine geçd i . K a n Tural ı

a y d u r : Gö r k l üm k a n d a g i d e r s i n , d e d i .

A y d u r : Beg y iğ i t , baş esen o l sa bö rk b u l u n m a z m ı o l u r ? Bu ge ­

len kâfir çok kâf i rdür . Savaşa l ım, , dögüşe l üm , ö l enümüz ö lsün , d i r i

k a l a numuz o d a y a ge lsün , d e d i

B u r a d a Salçan H a t u n a t sald ı , k ı r ımın basd ı , kaçan ın kovmad ı ,

aman d e y e n i ö l dü rmed i . Ey l e sandı k i m yağ ı bas ı ld ı . Kı l ıcun ba l çağ ı

k a n o d a y a g e l d i , K a n Tura l ıy ı bu l ımad ı u J . T e k baş ına k a l a n v e erkeğin i y an ı nda bu lamıyan Sa lçan H a t u n ,

o n u ku r t a rmağa g i d e r . İşte göçeben i n d a ima iç inde b u l u n d u ğ u b u

t e h l i k e l i d u r u m d u r k i , b u t o p l u l u k t a k u v v e t i ve kah raman l ı ğ ı en y ük ­

sek kıymet ha l i ne get i rmiş , a y n i âk ibete m a r u z k a l a n k ad ı n ı n d a k a h ^

r a m a n vas ı f lan haiz olmasını i c ap ettirmiştir.

3. Dede K o r k u t k i t ab ında b i r k a ç y e r d e b i r a t a l a r sözü o l a r a k şu

f i k i r z i k r e d i l i r : * Ka laba l ık k o r k u t u r 1 0 » Dü şmana ne k a d a r çok g i d i ­

l i r se za fer o k a d a r i y i sağlanır . B u h a k i k a t b u t o p l u l u k t a ç ocuğa v e ­

r i l en değer i i z ah edeb i l i r . Ç o c u k Ölenin y e r i n i alır. B u z a r u r e t e bağ l ı

o l a r a k göçebe haya t ında k a d ı n d a aran ı lan i k i n c i değer çocuk doğu r ­

ma k a b i l i y e t i d i r . B i r i n c i h ikâye b u hususu çok güzel anlat ır . H a n l a r

Han ı B a y u n d u r H a n , verd iğ i b ü y ü k z i y a f e t l e r d e B e y l e r i sah ip o l d u k ­

ları ç ocuğa göre ağ ı r l a r :

cK imün k i oğ l ı kızı y o k k a r a o t ağa k o n d u r u n ; k a r a keçeyi al t ına

döşen , k a r a k o y u n y ahn ı smdan ön ine ge tü rün , ye r i s e yesün , yemez ise

t u r s u n g i tsün . O ğ l ı olanı a ğ o t a ğ a ; kızı o lanı kız ı l o t a ğa k o n d u r u n .

Oğ l ı kızı o lmayan ı A l l a h T a a l a k a r g a y u b d u r , b iz d a h i k a r g a r u z , bellü

bi lsün» d e r 1 1 .

O ğ l u kızı o lmad ı ğ ı için böyle b i r z i y a f e t t e bu ağ ı r h a k a r e t e m a ­

ruz k a l a n D i r se H a n , ev i ne d ö n d ü ğ ü z aman ko rkunç b i r h i d d e t l e k a ­

rısına şöyle b a ğ ı r ı r :

H a n kızı ye rümden l u r aymmı

Y a k a m l a boğa z ı ndan tu tuban ı

. K a b a Ökçem al t ına sa lay ınmı

K a r a p u l a t öz kı l ıcum e lüme alayınmı

- - Ö z g övdenden başun ı k e s e y i n m i

1 Ayn. esr. s. 73, 10 » , 32.

Dede Korkut Kitabında Kadın

Can tat l ısun sana b i ldürey inmi

H a n kızı sebeb i n e d i i r değ i l mana

Kat ı k a z ab ederüm ş imdi s a n a 1 2 .

Kıs ı r kad ın h a k i r b i r eğlence m e v z u u d u r . D ü ğ ü n d e B e y r e k i l e

•oyuna k a l k m a k i s t eyen Kıs ırca y e n g e y e B e y r e k şöyle d e r :

A n d içmişüm kısır k ısrağa b i n d ü g ü m y o k

Karavaşa v a r du ğum y o k

Ö k ü z a r d ı nda s a r v a n l a r sana b a k a r

A n l a r b u l d u r b u l d u r göz ler inün yaşı a k a r

A n l a r u n yan ına varg ı l

Murad ın ı an l a r verür, bellü b i l g i l 1 3 .

4. Dede K o r k u t k i t ab ı nda - k öy ve şehir edeb iya t ında o l duğu g i b i -

aşk d u y g u s u , insanları mace ra l a r a sürükleyen b i r âmi l o l a r ak g ö r ü n ­

med i ğ i h a l d e annen i n oğu l a , o ğu l un anneye karşı s evg i v e bağ l ı l ı k

duygu l a r ı en b üyük kahraman l ık l a r yarat ı r . O ğ u l u n b a b a y a , b aban ı n

•oğula , k ü ç ük kardeş in b üyük kardeşe bağl ı l ık lar ı d a k u v v e t l i d i r . B un a

çoban ı n e fend is ine , b e y i n han ına o l a n s a d a k a t duygular ın ı d a i lâve

ede r sek Dede K o r k u t ' d a k i p s i k o l o j i k âmi l ler in t a m b i r l i s tes in i y apm ı ş

o l u r u z . Bu p s i k o l o j i n i n b i r a i l e v e göçebe p s i k o l o j i s i o l duğu aş ikârd ı r .

B u âmi l ler aras ında b i l h a ssa anne i l e oğu l aras ındak i bağ l ı l ık d u y g u s u

ö n p l â nda g e l i r . H a y v a n l a r d a d a gö rü len , en ip t ida î v e en k u v v e t l i

• d u y g u o l a n anne-çocuk aras ındak i bağ l ı l ı k d u y g u s u n u n , bu t o p l u l u k -

da çocuğun yüksek b i r k ıymet i f a de e tmes i dolayısiyle içt imaî b i r de ­

ğer kazanmas ı d a düşünülebi l i r .

Dİrse H a n k ırk n a m e r d i n ift irasına k a n a r a k oğ l u Boğaç ' ı n h a i n

v e k ö t ü b i r evlât o l d uğuna hükmeder v e i l k avı esnasında o n u o k l a

v u r u r . B u n l a r d a n h a b e r d a r o lm ıyan annes i oğ l umun i l k avıd ır d i y e b i r

z i y a f e t hazır lar v e kocası i le oğ l unu karş ı l amağa ç ıkar . Kocas ın ın a v ­

d a n yalnız d ö n d ü ğ ü n ü görünce b i r hiss-i k a b l e l-vuku i le o ğ l unun b a ­

ş ına b i r felâket ge ld iğ in i d ü şünü r . Kocas ı na , d e r i n b i r hürmet le b e r a b e r ,

-şiddetini konuş tukça art ıran b i r a n n e l i k d u y g u s u i l e şöy le h i t a p e d e r :

Berü g e l g i l

Başum bah t ı , evüm tahtı

H a n babam ın güyegis i

K a d ı n a n amun sevg i s i

A t a m anam verd iğ i

12 Ayn. esr. s. 5.

13 . 41.

l i l i Mrihmed Kaplan

G ö z açuban g ö r d ü ğ ü m

G ö n ü l verüb sevdüğüm

D i r s e H a n

Ka lkuban ı yeründen u r u t u r d u n

Y e l e s i k a r a kaz i ık a ta ba t ım b indün

G ö g s i güzel İtaba t ağa ava ç ıkdun

İki v a r d u n , b i r gelürs in y a v r u m kan ı

K a r a n u d ü nde b u l d u ğum oğu l kanı

Ç ı k s un benüm gö r ü r g ö z ü m D i r s e H a n y a m a n seğir ir

Kes i lsün oğ l an emen süd t a m a r u m y a m a n sızlar

S a r u yılan sokmad ın ağca tenüm ka lk ıp şişer

Ya lun ı zca oğu l gö rünmez , b ağ r um y a n a r

K u r u k u r u çay lara sücü s a l d um

K a r a tonl ı dervişlere nez i r l e r verdüm

A c gö r sem t o y u r d u m , yal ıncak görsem t o h a t d u m

Depe g i b i et y ı ğ d um , gö l g i b i k ımız sağ ı rdum

D i l e k i le b i r oğu l güci le b u l d u m

Y a l u n u z oğu l h a b e r i n a D i r s e H a n değ i l maña

Karşu y a t a n k a r a t a ğdan b i r oğu l uçurdunsa değ i l m a n â

As l an ı l a k a p l a n a b i r oğü l yedü rdünse deği l m a n a

Kam ı n a k a n yüğ r ük s udan b i r oğu l ak ı tdunsa deği l m a n â

K a r a tohl ı a zgun d in lü kâf ir lere b i r oğu l a l d u r d u n s a deği l maña .

H â n b abam ı n kat ına ben varayım

A ğ ı r Ha z i ne , b o l leşker alayın

A z ğ u n d in l ü kâfirlere ben varay ım

Y a r a l a n u b kazd ık a t u m d a n i n m e y i n c e

Yéhün i i l e a lca k anun i s i l m e y i n c e

K o l b u d o l u p ye r üs tüne düşmey ince

Y a h n u z oğu l yo l la r ından d ö n m e y e y i m

Ya l ı n u z o ğ ü l h a b e r i n a D i r s e H a n değ i l manâ

K a r a başüıri k a r b a n o l s un bu g ü n s a n a 1 4 .

K ö y ve şehir edeb iya t ı nda b i r benzer i ne asla r a s t l a n m a y a n bu*

güzel şiir, b i r g ö çebe kad ın ın ın oğ luna karşı d u y d u ğ u a n n e l i k h i s s i n i

çok k u v v e t l i ve müessir b i r şeki lde i f ade e t m e k t e d i r . Ay ı i î şiirde k o ­

c ay a hü rme t i n v e oğu l için yapı labi lecek kahraman l ı ğ ı n d a an lat ı ld ığ ın ı

g ö r ü y o r u z . Kocas ın ın c e v ap vermed iğ in i gö ren ânnej g e r i d öne r , m a i ­

y e t i n i teşkil eden k ırk i n ce kızı yan ına alır, h ep b e r a b e r a t l a r a b i n e r ­

l e r , oğ l an ı a r amağa ç ıkar lar . B i r t e peden e t r a f a b a k a r l a r . B i r d e r e n i r t

i ç ine k a r g a , k u z g u n ind iğ in i görür ler . O r a y a at sürerler. O ğ l a n o r a ­

l ı Ayn. car. s. 8-9.

Dede Korkut Kitabında Kadın 105-

cİa k a h iç inde ya tmaktad ı r . A n n e s i y i n e çok güzel b i r şiir i l e o ğ l u n u ,

k e n d i n e ge t i rmeğe çalışır. O ğ l a n ayıl ır, yara land ığ ı esnada yan ına -

*boz atlı> hızır ın ge ld iğ in i , üç ke re yarasını s ı ğad ı ğm ı v e kend i s in î .

îyi edecek m e r h e m i n ne o l d uğunu söyler. Oğu l u n yaras ın ı i y i e d e c e k ,

o l a n b u m e r h e m d a ğ ç içeği i l e annes in in sü tüdür . K i t ab ı n b a ş ı n d a .

oğuzİâra nas iha t eden ve d ünyada ne l e r i n güzel o l d u ğunu s ayan Dede--

K o r k u t : 1 5 s A ğ s ü d ün t o y a emzirse âna görkl i» d e r .

5. K e n d i l e r i n i çok i y i emzird iğ i anlaşılan a nne l e r i n e karşı O ğ u z :

Çocukları sön derece bağ l ıd ı r lar . O ğ u l u n annesine karşı d u y d u ğ u b a ğ ­

lılık ve b u n u İsbat eden h ikâyeler Dede K o r k u t ' d a b i r çoktur . İ f t i r a ­

larının anlaş ı ld ığ ın ı gö ren k ırk n a m e r t , D i r s e Han ı kâfir lere t e s l im ;

ede r l e r . O ğ l u n u b u l a n anne b u sefer kocasını k a y b e d e r . O ğ l u , k e n d i ­

s i n i Ö ldürmeğe kas t eden babas ın ı kur ta rmağa g i d e r m i ? F a k a t annes i-

«Hanum oğu l ka lkuban ı yeründen u r u t u rg ı l ; kırk y ig idün boy ına .

a l ğ ı l ; baban ı o l n âmerdden kur t a rg ı l ; yü rü oğu l , b a b a n sana k ı y d ı -

yısa sen b abana k ı y m a ğ ı l » l 0 .

dey i nce o n u n sözünü k ı r a m a z ; k a l k a r , babasını k u r t a rmağa g i d e r .

A n n e y e bağ l ı hk , sadece b u h ikâyede o lduğu g i b i , çocuk luk tan ;

henüz ç ıkmış evlât lara hâs deği ld ir . Evlenmiş, çocuğu o lmuş e r k e k l e r

de anne l e r i ne karşı son derece bağ l ıd ı r lar . Sa l u r K a z a n yiğit leri İle

be r abe r ava ç ıkt ığ ı z aman kâfirler odasını b a s a r l a r , sürü ler in i , h a z i n e ­

l e r i n i götürür ler . Kırk i nce b e l l i k i z i le b o y u u zun Burlâ ' H a t u n v &

oğ lu U r u z esir düşerler . Kar ıc ık o lmuş anası K a r a deve b o y n u n d a

asılı g i d e r . B u n u h a be r a l an Sâ lur Kazan ın " d ü ny a âlem g ö z ü n e k a r a ­

nı o lur» . Ç o b a n ı i le b e r a b e r kâfirlerin re i s i Şökl i M e l i k e g i d e r , şoyl&

de r :

«Mere Şök l i M e l i k , t ün l üğ i b a n evlerümi gö tü rübdürü rs in , sana gö l ­

ge o l s u n ; ağ ır h a z i nem , bo l akçam gö tü rübdürü rs i n , sana harçl ık o l ­

sun , kır i nce bellü k ız i le B u r i a Ha tun ı (karısı) g ö t ü r übdü r ü r s i n , s ana

yes i r o l s u n , kırk y i g i d i l e n oğ l um Uruzı g ö t ü r übdü rü r sün k u l u n o l s u n a

t a v l a t av l a şahbaz a t l a r u m gö tü rübdürü rs i n , sana b i n i t o l s u n ; k a t a r

k a t a r develerüm gö t ü r übdü rü r s i n , sana yüklet o l s u n ; kar ıc ık a n a m

gö t ü r übdü rü r s i n , mere kâf i r , anamı vergîl mana . Savaşmad ı n , u ruş-

mad ın kay ıday ım , ge rü d öney im , g i d e y i m , bellü b i l g i l 1 7 » .

H e r şeyden önce anne I M a l f eda e d i l i r , oğu l f e d a e d i l i r , karı f e d a .

e d i l i r , f a k a t anne , a s l a ! Kâf i r r e d cevabı v e r i n c e K a z a n H a n ı n y aman_

15 Agn. esr. a. 2. 18 , , n .

1 5 - - 23.

.aue Mehmcd Kaplan

-çobanı o n a şiddetl i b i r kü für s a v u r u r ve hücuma geçer . Arka la r ı ndan

k o r k u n ç O ğ u z b e y l e r i g e l i r , e s i r l e r i kurtarır lar . A y n ı h i kâyede Uruz-

•un, annes i Bu r l a H a t u n a karşı o l a n sevg i s i d e d i k k a t e ş â y â n d ı r :

Ka zan Hana ahayf etmek» için, es i r e t t i k l e r i B u r l a H a t u n a sağrak

s ü r d ü r m e k i s t e yen kâf ir ler, k ı rk n e d i m e s i n i n iç inden o n u seçemezler.

K ı z l a rdan h a n g i s i n i n e l i n den t u t u l u r s a heps i b i r d e n B u r l a H a t u n be ­

n i m d i y e cevap v e r i r . B u n u n üzerine Şökl i M e l i k ko rkunç b i r u su l

•bu lu r v e e m i r v e r i r :

«Mere v a r u n K a z a n u n oglı U r u z u t a r t u n , çengele asun , k ı yma k ıy­

m a a ğ e t i n den çekün , k a r a k a v u r m a p îş i rüb k ırk b e g kız ına i letün.

. H e r k i m y e d i , o l degü l , h e r k i m y e m e d i , o d u r » .

B u r l a H a t u n g e l i r , o ğ l u na b u n u an l a t ı r :

«Senün etünden oğu l y e y e y i n m i , y o k s a sası d in lü kâ f i rün döşe-

•:ğine g i r e y i n m i ? A ğ a n K a z a n u n n a m u s u m sındırayın m ı ? N i c e d e y i n

-oğul h e y d i y e akı l s o r a r . U r u z b u f i k r e k ı z a r : A ğ z u n kurısun ana ,

d i l ün çü rüsün ana. . . Bu ne s ö z d ü r ? Sak ın kad ın ana m e n ü m üzer ime

g e l m e y e s i n . Menüm i çün ağ l amayas ın . K o b e n i kad ın ana çengele ur-

sun l a r , k a r a k a v u r m a etsünler, kırk b e g k ız ınun ö nüne iletsünler. A n -

Jar b i r y e d ü ğ ü n d e sen i k i y e g i l . Sen i kâfirler, b i lmesünler , t u y m a s u n -

Jar . Tâk im sası d in lü kâ f i rün dö şeğ i ne varmayas ın , sağrag ın sürmeye-

. s i n , a t am K a z a n namus ın ı s ımayasm, sakın» d e r 1 8 .

6. D e d e K o r k u t k i tab ında aşkın kahraman lar ı h a r e k e t e g e t i r e n b i r

âm i l o lmad ı ğ ı görü lmek le b e r a b e r bazı e r k e k l e r i n kar ı lar ına h i t a p

e d e r k e n onlar ın vücut güzel l ik ler in i t a sv i r e t m e l e r i d i k k a t i çekmekte ­

ndir . D i r s e H a n karıs ını şöy le çağ ı r ı r :

Berü g e l g i l b a şum bah t ı , evüm tahtı

E v d e n ç ıkup y ü r üyende se l v i b o y l u m

T o p u ğ u n d a sa rmaşanda k a r a saçlum

Kuru l ı y a y a benzer ça tma kaş lum

Koşa b a d e m s ı ğmayan ta r ağ ız lum

G ü z o lmas ına b e n z e r al y a n a k l u m

Kad ı n ım , d i r egüm , d ö l ü ğ ü m 1 9

K a n T u r a h , Sa l çan H a t u n u şöy l e ö ğ e r :

Y a l a b y a l a b ya l ab ıyan i nce t o n l u m

Y e r b a s m a y u b yürüyen

K a r üzer ine k a n t ammış g i b i kızı l y a n a k l u m

Koşa b a d e m t a r ağuz l um

1B Ayrı. esr. s. 20.

as • > 4.

Dade Korkut Kitabında Kadın 107

K a l e m c i l e r ça l duğu k a r a kaş lum

A s l a n u r a g l , s u l t a n k ı z ı 2 0 .

Bu n e v i d u r g u n , resimvarî vücut t a s v i r l e r i d a h a z i yade İran ve

b i z i m d i v a n edebiyat ına hâstır. A ş k g i b i b u n u n da s t a t i k b i r m e d e n i ­

y e t mahsu lü o l duğunu z a n n e d i y o r u z . D e d e K o r k u t ' d a k i t a s v i r l e r d a h a

z i y a d e h a r e k e t i f ade e de r l e r . B u r a d a k i b i r çok k e l i m e l e r i n v e b en ze t ­

m e l e r i n k öy ve şehir edeb iya t ında da b u l u nduğuna b a k a r a k bunlar ın

b e l k i de hak ik î g ö çebe edebiyat ına a i t o lmad ık l a r ı düşünü leb i l i r . Sa-

-dece, kad ın ın «d i regüm, d ö l ü g ü m » k e l i m e l e r i i l e t a v s i f i g ö çebe z i h n i ­

y e t i n e çok u y g u n d u r .

7. D e d e K o r k u t ' d a yalnız b i r t e k h ikâyede kad ın ın kocas ına k a r ­

şı d u y d u ğ u aşk v e y a bağl ı l ık h i ss i , h âk im b i r t em o l a r a k g ö z ü k üyo r .

B u r a d a da is lâmî t e s i r l e r p e k b e l l i d i r .

D ü n y a d a k e n d i s i n d e n başka k u v v e t l i , y i ğ i t b i r i s i n i n b u l u n ab i l e c e ­

ğ i ne i n a n m a y a n , k a v g a e d e r e k şöhret in in e t r a f a yay ı lmas ı iç in b i r

k u r u k ö p r ü k u r d u r u p geçenden o t u z ü ç akçe , geçmeyenden d ö ğ e

d ö ğ e kırk akçe a lan D e l i D u m r u l , henüz t a m mânas iy le islâm o lmamış

b i r oğuz kahraman ıd ı r . O az ra i l d i y e göze g ö r ü nmez b i r var l ığ ın m e v ­

c u d i y e t i n d e n h a b e r d a r değ i ld i r . B i r g ü n , A z r a i l a d ı n da b i r i s i n i n m a ­

sum insanları ö l d ü r d ü ğ ü n ü işitir v e kızar :

«Mere A z r a i l d e d ü ğ ün ü z ne kişidir k i m a d a m u n c anun a l u r ? »

d e r v e A l l a h a A z r a i l i karşısına ç ıkarmas ı İçin ya lvar ır . <A I kanat l ı

A z r a i l * b i r z i ya fe t esnasında D e l i D u m r u l u n karşıs ına ç ıkar . Y e r y ü z ü

mah lûk l a r ı na b e n z e m i y e n b u var l ık tan k o r k a n kahraman ım ız o n a y a l ­

varır v e canını bağış lamasın ı d i l e r . A z r a i l k e n d i can ın ın y e r i n e başka

b i r c an b u l d u ğu t a k d i r d e o n u b ı rakab i leceğ in i söyler . D e l i D u m r u l

annes ine koşar , babas ına koşar , İkisi d e « d ünya şirin, can aziz» d i y e

• can lar ın ı v e r m e k i s t emez le r . N i h a y e t De l i D u m r u l , karısı i le veda laş­

m a ğ a g i d e r : Mal ın ı , mü l k ünü , çocuk la r ın ı v e başkas iy le ev l enme hak ­

k ın ı o n a bağ ış lar . Kocas ın ı çok seven ka r ı s ı :

Senün o l m u h a n n e t anan b a b a n

B i r c anda ne v a r kî sana k ıyamamış lar

Menüm can ım senün can ına k u r b a n o l s u n 3 1

• d i ye canın ı o n u n y e r i n e A z r a i l e vermeğe razı o l u r .

G ö z e gö r ünmez k u v v e t l e r e i n anm ıyan e sk i Türkler in b i r manev î

. k u v v e t l e r d i n i o l an is lâmiyete girişlerini çok güzel gösteren b u hikâ-

20 Agn. esr. s. 26.

21 > • 63 .

108 Mehmet! Kaplan

y e d e , kad ın ın erkeğe karşı duymuş o l duğu bağl ı l ık h i s s i n i n aşkî b i r

k a r a k t e r k a z a nmağa baş lad ığ ı d a müşahede o l u n u y o r , Kad ı n kocasını .

m e t h e d e r k e h :

G ö z açuban g ö r d ü ğ ü m

G ö n ü l verüb sevdüğüm

Tatl ı d an i a ğ verüb so ru şduğum

B i r yasd ıkda baş k o y u p en i i şdügüm

d i y e t a v s i f e t m e k t e d i r . C a n ı n mücerret b i r şekilde t a s a v v u r u , A z r a i l ,

imaj ı t a m a m i y l e is lâmîd ir . D i ğ e r h ikâyelerde oğu l l a n için canlarını

f e d a e tmeğe hazır b u l duğumuz annen i n b u r a d a canını sak ınması d a

g ö ç e b e f i k r i n e uymamak tad ı r .

B unun l a be r abe r kad ın ın k o c a y a karşı s adaka t i göçebeler için de

b ü y ü k b i r değer i f a de ede r . B e y r e k esir düş t üğü z aman karısı Banu

Ç i ç ek o n beş sene bek l e r . A n c a k Ya lanc ı o ğ l u Ya l ınc ık , ö l ü m ü h a b e ­

r i n i ç ı kard ık tan s o n r a ve ağabeys i De l i K a r ç ann z o r u Ue e v l e nmek

m e c b u r i y e t i n d e kal ır . F a k a t Beyreğe karşı h i s l e r i asla değişmemişt ir .

E v l e n m e y i h a be r al ınca esare t ten kaçan ve yabancı b i r o zan kıyafet i :

i l e d ü ğ ü n ev ine v a r a n B e y r e k , Ban ı Ç i çeğ in duygular ın ı k o p u z u i le^

yok l ad ı ğ ı z aman kız ona şöyle c e v a p v e r i r :

B e y r e k g i d e l i B a m b a m depe başına ç ıkt ığ ım çok

K a r g u g i b i k a r a saçum yo l duğum çok

G ü z alması g i b i a l y anağ ım yırtt ığ ım çok

Ge len i le g i d e n d e n s o r d u ğum çok

H a n y i g i d üm B e y r e k deyü a ğ l a d ağum ç o k M .

8. Kad ı n ı n erkeğe karşı a ld ığ ı tavır lardan b i r i de o n u n d i k k a t e

d a v e t e tmek , u y a r m a k ve korumakt ı r . K a n Turalı u y k u y a varınca S a l ­

çan H a t u n baş ında b ek l e r . D ü ş m a n ge l i n c e kocasını uyandır ı r ve o n a

şöyle d e r :

' Y i g i d ü m üzerüne yağ ı g e l d i . U y a r m a k benden , savaş, bize hüner

gös te rmek s e n d e n » î 3 .

D i r s H a h , çocuğu o lmad ı ğ ı için h i d de t l e karısının üzerine y ü r ü ­

yünce , karısı n e z a k e t l e :

ı H a y D i r s e h a y , d e r , bana k a z ab e tme , i n c ünüb acı sözler s ö y ­

l eme , ye r ünden u r u turgı l , a la çad ı run y e r yüzüne d ik türg i l , u h t o y

eyle» t D i r s e H a n dişi eh lünün söziyi le u lu t o y e y l e d i » w .

Sa l u r Ka zan b i r k onu şma esnasında Beg i l i n i z ze t i n e f s i n i kırar. B e -

« Ayn. esr. s, 43.

M * . 78.

Dede Korkut Kitabında Kadın 109

g i l küser, ev ine döner . Oğ lanc ık l a r ı karşı g e l i r , o k ş amaz . Kar ıs ına i l ­

t i f a t e tmez . Karıs ı , o n u konuş t u rmak için tatlı sözler söyler . B e g i l ,

K a z a n a k ı zd ığ ın ı , i s y a n edeceğini b i l d i r i r . Karıs ı o n a na s i h a t v e r i r ; ,

• Y i g i d ü m , bey y i g i d üm , pad işah lar Tanr ınun g ö l g e s i d ü r 2 5 . P a d i ­

şahına âsi o lanın işi r a s t ge lmez . Ar ı g önü l de pas o l sa ş a r ab açar .

Sen g i d e i i H a n u m a r k u r u y a t a n ala t a g l a r u n av l a nma m ışdur . A n a b i n -

g i l , gön l in a ç ı l s u n » ^ d e r .

9. Yerleşik m e d e n i y e t - k öy ve şeh i r-edeb iya t ı nda şehvet esaslı

b i r m e v k i işgal eder . D e d e K o r k u t ' d a b u d u y g u y a b a r i z b i r şeki lde

ras t lamıyoruz . Gerç i bâz ı h ikâyelerde O ğ u z b e y l e r i n i n b ü y ü k z i y a f e t ­

l e r d e «kara gö z l ü , h u b yü z l ü , saçı a rd ına örü lü , g ö ğ s ü kızıl d üğme l i

e l l e r i b i leğ inden k ına l ı , pa rmak la r ı n i g a r h kâfir kızları» na sağ rak sür­

dükler i görü l ü r . F a k a t b u n u n b i r eğ lenceden z i y a d e kâf ir lerin izzet-İ

ne f i s l e r i n i k ı rmak için yap ı l d ı ğ ı muhakkakt ı r . N i t e k i m kâf ir ler de K a ­

zan ın karısını esir a ldıklar ı z a m a n ona «hayf etmek» için sağ rak sür ­

d ü rmek i s t e r l e r . Ât ı l b i r z e v k o l a n b u g i b i haz la r K a i m O ğ u z b e y ­

l e r i n i t a t m i n e tmez . Böy le b i r mec l i s t e can ı s ıkı lan K a z a n , a rkadaş l a ­

r ına «yata y a t a y a n u m u z ağr ıd ı , t u r a t u r a be l ümüz k u r i d i , yürüye l im

a b ey l e r , av a v l a y a l u m . Kuş kuş laya lum, s ığ ın g e y i k y ıka lum» t e k l i f i n ­

d e b u l u n u r 2 7 . B u r a d a şehvetin b i r k u v v e t d enemes i o l d u ğu f i k r i hâsıl

o l u y o r . K a n Tural ı b abas ı na istediğ i kızı t a sv i r e d e r k e n :

«Pes varasın, b i r c i c i b i c i Tü rkmen kızını alasın. N a g e b a n d a n ta-

y a n a m , üzerine düşen i , karn ı yırtı la» d e r 1 8 .

K a h r a m a n l a r d a n b i r i s i t a s v i r o l u n u r k e n , o n u n k u v v e t tezahürler i

meyan ı nda kad ı n l a rdan da b ah so l u nmak t ad ı r :

«Kâfir leri i t a rd ına b ı r a g u b h o r l a y a n , e l den ç ı kub aygır g ö z l ü su-

y ı ndan at y ü zdü ren , e l l i y e d i k a l e n i n k i l i d i n o l a n , A ğ M e l i k k ız ına

n i k âh eden , sun i S a nda l M e l i k e k a n k u s t u r a n , k ırk c übbe b ü r ü n ü b

o t u z y e d i k a l e beg inün m a h b u b kızlarını ça l ıp b i r b i r boyn ı n ko çan ,

yüz i nden t udag ından Öpen E l i g K o c a oğl ı A l p E r e n 2 0 .

B i lhassa kâf i r kad ın la r ına karşı h aka re t kahraman l ı ğ ı t a m a m l a y a n

b i r unsu r o l a r a k g ö z ü k üyo r . K a z a n Han ın i h t i y a r annes i n i keşiş o ğ l u ­

na v e r e r e k o n d a n d o ğ a c a k çocuk lar ı Kazana karşı «Kır ım» k o y a c a k l a ­

r ını söyleyen kâf ire karş ı , Kazan ın çoban ı h a k a r e t l e şöy le c e v ap v e r i r :

2 5 tslâmî tesir.

2" Ayn. esr. s. 92.

« • 6,

28 > > 65.

2B 23.

110 Mehıııed Kaplan

«Mere kâf ir Kazan ıra anası kar ıyubdur oğu l v e r m e z . D ö l ü n a lmak-

datı sa fan varışa, Şök l i M e l i k , k ızun. var ışa , getür , K a z a n a v e r . Mere-

kâf i r senün k ız ından oğ l ı t oğsun , siz anı K a z a n Bege kır ım k o y a s ı z » 3 0 .

D e d e K o r k u t ' d a k i b u ma l zeme , beşerî b ü t ü n duygu la r ı n t eme l i n de

« l i b ido» y u gö ren F r eud ' e karşı , c insî hazzı k u v v e t v e şeref d u y g u s u ­

n u n b i r tezahürü g i b i gören A l a i n ' i 8 1 hakl ı gösterir m a h i y e t t e d i r . B i r

k u v v e t tezahürü o l an kah raman l ı k d u y g u s u n u n cinsî hazza g a l i p g e l ­

d iğ in i şu v a k ' a çok güzel b e l i r t m e k t e d i r :

S eg reg ' e , daha çocuk İken k e n d i s i n i t e h l i k e y e a t a r d i y e , o d o ğ ­

m a d a n önce a ^ a b e y s i n i n esir d ü ş t ü ğ ünden h iç bahsedi lmemişt i r . Ş imd i

artık b i r del ikanl ı o l a n Seg rek , b i r g ü n b i r öksüz çocuğa b i r t o k a t

a t a r . Ç o c u k : « Ö k s ü z ü d ö ğ m e k ko layd ı r , y iğ i t isen g i t de es i r o l a n

ağabey in i kurtar» de r . Bunu habe r a lan del ikanl ı y ı ld ı r ımla vu ru lmuşa

döner , ağabeys in in ad ın ı öğren i r v e hemen o n u ku r t a rmağa koşar .

A n n e s i , babas ı a l a k o y m a k i s t e r l e r , mân i o l amaz l a r . B i r y a v u k l u s u v a r ­

d ı r . A c e l e o nun l a e v l e n d i r i r l e r , gerdeğe s o k a r l a r . O ğ l a n kı l ıncını ç ıka ­

rır, kızla k e n d i arasına k o y a r :

«Kız a y d u r : kılcın g i d e r , y iğ i t . M u r a t v e r , m u r a d a l sarı la l ım.

»Oğ l a n a y d u r : M e r e k a v a t kızı , men kı l ıcıma t oğ r anayum , o k u m a

sancı lay ım, oğ l um t o ğmasm , toğar ısa on y a şma varmas ın , a ğam ın yü-

z in görmey ince , ö lmiş ise kan ın a lmay ınca bu gerdeğe g i r e r i s e m s 3 Î .

C ins î d u y g u n u n tabi î g ayes i nden ayr ı lmas ı a n o r m a l ne t i ce le r d o ­

ğu ru r . B u , nes l i n tükenmes i d e m e k t i r . D e d e K o r k u t k i t ab ı ndak i T e p e ­

g ö z h ikâyes i b u b a k ı m d a n çok d i k k a t e şayand ı r . K e n d i s i n e süt e m z i ­

r e n dad ı l a r ın kan ın ı emen , s o n r a canın ı a l an , y e m e k için O ğ u z k a v ­

m i n d e n her g ü n i k i a d a m , beş yüz k o y u n i s t e y e n b u û c ûbe , b i r ç o ­

ban ın b i r p e r i kızı (hayal î b i r mah lûk ) i l e b ir leşmesinden d o ğ m u ş t u r :

«Uruzun bîr çoban ı v a n d ı . Ad ı n a K o n u r K o c a Sar ı çoban d e r l e r ­

d i . O ğ u z u n ön ince b u n d a n eve l k i m s e n e göçmez id i . U z u n B ınar de-

m e k i l e meşhur b i r b ınar v a r i d i . O l b m a r a p e r r i l e r konmış ıd ı . Nagehan-

d a n k o y u n ü rkd i . Ç o b a n e rkece kak ıd ı , i l e r i vard ı . G ö r d i k i m p e r r i

kızları k a n a t k a n ada bağ lamış lar , uçar lar . Ç o b a n kepeneğ in i üzerler ine

a td ı , p e r r i k ız ınun b i r i n i tutd ı . T a m a ' i d ü b d e r h a l c i m a ' e y l e d i K o y u n

ü r kmeğe baş lad ı . Ç o b a n k o y u n u n ön îne s e g i r t d i . P e r r i kızı k a n a t u r u b

u çdu . A y d u r : çoban , y ı l t a m a m ol ıcak, m e n d e emanetün v a r , g e l a l ,

d e d i . A m m a O ğ u z u n başına zeva l g e t ü r d ü m » a a .

30 Ayn. esr. s. 22. 3 1 Alaio, Les Idees et les âges, c. 11. fasıl İL

32 Dede Korkut, s. 101. 33 Ayn, esr. s. 83.

Dede Korkut kitabında Kadın İli'-.

Tab î i y o l d a n sapmış b i r c i ns i t a t m i n i n mahsû lü o l a n Tepegöz :

O ğ u z u n baş ına müth iş b i r belâ ke s i l i r . Pek çok k a h r a m a n o n u n k u r ­

ban ı o l u r .

10. D e d e K o r k u t k i tab ın ın baş ında , b i z za t D e d e K o r k u t , ev hayat ı

bak ım ından kad ın l a r ı b i r t asn i f e t a b i t u t a r :

«Kar ı lar d ö r t d ü r l ü d ü r : b i r i s i s o l d u r a n s o y d u r , b i r i s i t o l d u r a n t o y ­

d u r , b i r i s i evün t ayak ıdur , b i r i s i n içe sÖylerisen bayag ıdu r .

E v i n tayak ı o l d u r k i yaz ıdan y a b a n d a n b i r k o n u k ge lse , er a d a m

evde o lmasa , o l anı yed i rür , i çürür , ağ ı r lar , az iz ler , g önde rü r . O l Ayşe ,

F a t m a soyıdur . H a n u m a n u n b e b e k l e r i b i tsün , ocağ ına bunca lay ın

a v r a t ge lsün .

G e l d ü k o l k i m s o l d u r a n soyd ı r , s abahdanca y e r i n d e n u r u t u r u r , . .

e l i n yüz in y u m a d a n t o k u z baz lamaç b i r küv lek yoğu rd köz ler , t o y u n -

y u n c a t ıka basa y e r , e l i n b cğ r i ne u r u r , a y d u r : Bu ev i h a r a b olası e r e

v a r a l d a n be rü d a h i k a r n u m doymad ı , y ü züm gü lmed i , der . A h no l ay-

d ı , b u ö l eyd i , b i r i n e d a h i va ray ıdum, uma r ımdan yahşi u y a r o lay ıd ı

der . A n u n g i b i nün H a n u m b e b e k l e r i b i tmesüı ı , ocağ ı na bunca lay ın av-

a v r a t ge lmesün .

Ge l d ük o l k i m t o l d u r a n t o y d u r , d e pden i n c e y e r i n d e n u r u turd ı ,

e l in yüz in y u m a d a n o b a n u n o l u c m d a n b u ucına, b u u c u n d a n o l ucı-

na çarp ı şdurd ı . K o v kov l ad ı , d e k d e k l e d i ; öyledence g e z d i . Öy l eden

s on r a e v i n e g e l d i , gÖrdi k i m uğr ı köpek y i y e t a t a e v i n i b i r b i r i n e k a t ­

mış , t a v i k kümes ine sığır tamına d önm i ş . Kon ş ı l a nna çagrur k i : k ı z

Ze l i h a , Z ü b e y d e , Ü rüveyde , C a n k ız , Ç a n paşa , A y n a M e l e k , K u t h

M e l e k , ö lmeğe y i tmeğe g i tmetn iş idüm, y a t a c a k yerüm g i n e b u h a r a b

o lay ıs ıd ı ; no l ay ıd ı b enüm evüme b i r l ahza bakay ıdunuz , konşu hakk ı ,

Tanr ı hakk ı d e y ü söyler . Bunun g ib inün i l h .

Ge l d ük o l k i m n ice s o y l e r i s e n bayag ı du r , e v i n e yaz ıdan y a b a n d a n .

b i r o d l u k o n u k ge lse , er a d a m evde o l sa ana dese k i t u r e tmek ge ­

tür, yeye lüm, b u da yesün d e se ; bişmiş e tmegün bakas ı o lma z , y e m e k

gerekdür . A v r a t a y d u r : neyleyelüm b u yık ı lacak e vde u n y o k , e l ek

y o k , d e ve değ i rmen inden g e l m e d i d e r . B i n söylersin b i r i s i n i t u t m a z ,

erün sözin i ku l ağ ı na k o y m a z . O l N u h Peygamberün eşeği asl ıdur . A n - -

d a n d a h i s i z i H a n u m A l l a h s ak l a sun o c agunu z a bunca lay ın a v r a t g e l ­

mesün» 3 4 .

Türk lerde kad ın telâkkisinin değişmesi b ak ım ı ndan çok d i k k a t e şa­

y a n o l a n b u parçan ın hâl is göçebe Türklere a i t o lmad ı ğ ı kanaa t i ndey i z . . .

As ı l D e d e K o r k u t h ikâye ler inde kadın ın en büyük mez i y e t i kah raman l ı k . .

M Ayn. esr. s. 2-3.

Mehmed Kaplan

v e anne l i k d u y g u s u o l duğu ha l de , b u r a d a kadın b ambaşka b i r zav i-

_ y e d e n , m i s a f i r p e r v e r l i k ve ev işi b a k ım ı ndan değer lend i r i lmekted i r .

D ö r t t i p i n t a s v i r i n d e de y iyeceğe m ü h i m b i r y e r v e r i l i y o r . İyi k ad ı n ,

-ievde er kişi o lmad ığ ı h a l d e m i s a f i r e y i y e c e k ç ıkar ıyor . K ö t ü kad ın lar ­

d a n b i r i ev ine bakm ıyor , üçüncüsü , s abah k a l k a r k a l k m a z , yüzünü

y ı kamadan d o k u z ba z l amaç y i y o r , aç l ıktan ş ikâyet e d i y o r , dördüncü¬

. sü ise m i s a f i r e e k m e k v e r m e s i n i i s t e y e n kocas ına evde e k m e k ve u n

• o lmad ığ ın ı söy lüyor . Bu parçanın y i y e c e k bak ım ından sıkıntı çek i ­

l e n b i r d e v i r mahsu lü o l d u ğu i d d i a o l u n a b i l i r . Böy le b i r sıkınt ı m i s a ­

f i r pe rve r l i ğ i ve kanaa tkâr l ı ğ ı b ü y ü k b i r ah lâk î değer h a l i n e g e t i r i y o r .

As ı l Dede K o r k u t h ikâye ler inde y e m e k s ık ınt ıs ından h i ç bahso l unma-

m a k t a , bi lâkis b o l b o l z i y a f e t l e r e rast lanı lmaktadır . Ah l â k î değer in

ağır l ık noktas ın ı da düşman l a ça rp ı şmak , kahraman l ı k teşkil e t m e k t e ­

d i r . Z i k r o l u n a n son pa rçada başlıca g ıdan ın b u ğ d a y ( e k m e k , bazma-

Üaç, u n ) olması d a d i k k a t i çekmekted i r . H ikâye le rde t a s v i r o l u n a n z i ­

y a f e t l e r d e ise bah i s m e v z u ' u o l a n y i y e c e k l e r hep h a y v a n e t l e r i d i r :

B u n l a r d a d a ima a t t a n aygır , d e veden buğ ra , k o y u n d a n koç kırdır ı l ır .

Ah l â k î ve içt imaî değer lerdeki değ i şme i le bes lenme ta rz ındak i

değ i şme aras ında b i r müvazi l ik gö rü l üyo r . B u n u b i r m e d e n i y e t de ­

ğ i şmes i o l a r a k te f s i r e tmek m ü m k ü n d ü r . Başlıca g ıdas ı ehlî h a y v a n

v e av e t l e r i n d e n i b a r e t o l an g ö çebe m e d e n i y e t i i l e t o p r a k m a h s u l l e r i

•ile geç inen köy m e d e n i y e t i aras ında , a h l â k î ve iç t imaî değerler b a k ı ­

m ı n d a n da b i r çok f a r k l a r vard ır . Son pa rçada t o p r a k m a h s u l l e r i

•meden iye t ine geçince kad ın te lâkkis in in t a m a m i y l e değ iş t iğ in i gö rü-

j y o r o z .