DK SCHOLA QUADAM THEOLOGICA ANTIOCHENA SECULI T E R T II ET QUARTI

Alt ALEXANDRINA DIVERSA

D IS Q U IS IT IO H IST O R IC A

EX SPECIA LI SACRAE REGIAE MAJESTATIS GRATIA

V E M V M A X . V E i\. F A C I LT T IIE O L . IJP S A L .

M ag. A N T O N IU S NICOUAUS SUNDBERGS. T heologiae Candidatu«, Praenotionum Theologicarum Iloeeut

ET

C A R O L U S EM ILUS ANDREAE ALM ENGollioburgeuses

IN AUDITORIO ECCLESIASTICO DIE XVII NOVEMBRIS MDCCCXLVII

H. A. M. S.

Ï T

P . I».

P. i.

Excudebant Regiae Academiae Typography

DE SCHOLA QUADAM THEOLOGICA ANTIOCHENA SECULI

TERTII ET QUARTI AB ALEXANDRINA DIVERSA.

Hnte r s cho l a s T h e o l o g i c a s , quibus in veter i eccl es ia a u g eb a t u r r e s C h r i s t i a n a , e a , quae a fine seeul i s ecund i A le x a n d r i n e f l o r eba t , pr i nc ipa tum tenuit . C u m ita e ss e t c o n s t i t u t a , ut doc tor e s e j us non solum ca t e ch um en i s p r i ma re l ig ion is e l emen ta t r a d e r e n t , sed et iam e o s , qui a cc u ra t i us in S ac r a s L i t e r a s i nqu i r e r e vellent et u tpo t e fu tur i mag is t r i ecc l es iae p len io r em optarent e rud i t i onem T h e o l o g i cam , i n s t i t u e r e n t , in u rbe e l egan t i s s ima , qua t otus fe r e an t i quus et re l ig ion is et humana rum l i te r a rum a r t i um- que cu l t u s quasi a ccum ula tu s e r a t , g r av i s s i ma officia p r a e s t a n d a f u e r u n t , m a x i m a vero per icula ev i t anda. I l lud bene i n t e l l e x e r u n t A le xan d r i n i . J am C l e m e n s — cujus s e n t en t i a e hac in r e f avet t o t a , quae eum subs ecu t a e s t , s e r i es s cho l ae p r ae f ec to rum — in eo m a x i m e e l a b o r a n dum e s se p u t a v i t , ut p ro fanae doctr inae gen t i l i um su am sa n c t i s s im am ad a eq u a r en t Chr is t i ani , et t « dvgu& ev p « - ■di]uaiu ita es s e adh ibenda , u t ad ar tem eo rum r e vo ca r e t u r a r g u m e n t u m Revel a t i on i s D iv in ae , qua sci l icet ips is C h r i s t i an i s c la r ior f ieret ver i ta t i s cogni t io , p r ae c i pue a u t em cum gen t i l e s e rud i t i , tum haere t ic i , faci l ius c on ve r t e r e n t u r . S tu d i u m sane l audab i l e et abso lu t a ver i ta te Ch r i s t i an i smi d ig nu m ! Perspic ient es e n i m , r e l i g ionem C h r i s t i a n a m nul l am r e s p ue re humani t at i s f o r m am , sed pot i us e am e s se v im e j u s d e m , u t , quamcumque rec ipia t a r t is d i s c i p l i n am , d iss ipat is e r r o r i b u s , novam me l io r e mqu e r e d d a t , doctor es A le x a n d r i n i de Theologi a Ch r is t i ana t a m bene mer i t i s u n t , ut mul t a iis in omne t em pus d eb ea n t u r .

1

Quod si in o mn i cîocf r inne copi a A le x a n d r i n i s nihi l d e f u i t , p e r i c u l u m , ne erud i t ioni G ra e c o ru m n imis i n d n l g e r e n t , non s a t i s c au t e e f f u g i e b a n t , s ed , ut saepo fit , devict i q u o d a m m o d o v i c to r i bus leges dede run t . J a m p ro p t e r s t ud ium a po lo g e t i c u m phi l o soph i ae o p e ra m d a n t e s , j a m in s chol is p h i l o s o p h o r u m ins t i tut i a n t e q u a m D iv in am in Chr i s t o R ev e l a t i on em edoct i f u i s s e n t , ips i phi l o soph i qu id am C h r i s t i a n i , q u a m q u a m s inc e r a fide i m b u t i , po t i us qua m T h e o lo g i fact i sunt . Scho l a i g i t u r A l e x a n d r i n a s t udi i s ph i l o so ph i ae magi s ad ha e re t , quam qu ae \ i m fidei p r ac t i cnm r i te agn os ce r e poss i t . D u m v e r s a tu r in con t em p l a t i o ne i d e a r u m , q uas in S c r i p t u r a S a c r a , s e n s u m l i t e r a l em p a ru m c u r a n s , ducibus a l l ego r i i s a rb i t r a r i i s r e p e r i r e s i bi v id e t u r , faci le ob l i v i s c i t u r , p r i nc ip ium to t i us v i t ae Ch r i s t i ana e p r i nc ip iu m idem sys t ema l i s T he o lo g i c i ess e d e b e r e , nis i in doc t r i na quadam m e t a p h y s i c a , qu a e succo quas i et s a n g u i n e vere C h r i s t i an o c a r e a t , s ubs i s t e r e ve l imus .

Q u a e voro vi t ia comm is e r i t s cho l a A l e x a n d r i n a , ipsa vis Ch r i s t i an i sm i ca s t i gav i t : n imium idea l i s mu i nsp ec u l a t i vu m pia fidei s imp l i c i t a s , n imium a l l e g o r i a r u m s t u d i um accura t i o r S c r i p tu r a m S a c ra m in t e rp re t and i r a t i o , qu ibus in f u nd am en t i s m e l i o r d i sc ipl i na T h e o l o g i c a e x st rui posse t . L a u d e i n t eg r io r i s hu ju s i n t e rp r e t a t i o n i s im pr imi s em i n e t s cho l a A n t io che na .

P r i u s q u a m au t e m de hac scho la d isqu i s i t i onem n o s t r am in s t i t u a m u s , b r e ve m consp ec t um T h e o l o g i a e A l e x a n d r i n o r u m , ob se r v a t i o n i b u s qu ibu sd am de iis r e r u m r a t i o n i b us , quae i n d o l em e jus c o n s t i t u e r i n t , p r a e m i s s i s , ad u m b r a b im u s . T u m h is t o r i am sch o l ae A n t i o c h e n a e , et e x t e r n a m et i n t e r n a m , u t quid in t e r eam di l le r a t a t que A le x an d r i n am op t i me e l u c e a t , e x p o n e r e conab imur .

C ons t a t inter om ne s , t o tum fere cu l t um p o p u lo r u m

o r i en ta l i um et occident a l ium, pos t ae ta tem A l e x a n d r i m a g n i ,

A le xan d r i ne p r i nc ipa l em suam sedem habuis se . Q u a e c u m

que r e l ig io ibi p lena l i ber t ate f r ueba tu r : M i t h r a s , A -

p is t o tu squ e g r e x deo rum Olympico rum i i sdem hon o r i bu s

gaudeban t ; mu se um Ale x an d r i nu m omnium ar t ium l i t e r a ru m-

que s t udios i s pa teba t . Sub imper io Roman oru m u rbs r e l i g io

num et l i te r a rum domici l ium, phi losophiae quoq ue sedes facta

e s t : ph i l osoph i omn iu m ordinum scholas ap e ru e r un t . Mi ro

i giui r P r o v id en t i a e Divinae consi l io gen t i l e s s ap i e n t i am

su a m , t r ad i t i o n es , mys t e r i a , prae judic i a et s up e r s t i t i ones

in unum q u o d d a m sanctuar i um co i l ege ran t , u t , quid va l e

r en t haec o m n i a corain Chr is t i anismo, pe r i c l i t a ren tu r . R u i

nae mox i n s t a n t i s quasi consc i i , inter se con t rove r s i a s

s en t e n t i a ru m m i n u e r e , ct quo magi s p r ae se n t i eba n t , om n ia

an t i qu a , l e g e s , re l ig iones , doc t r i na s , novo r e r um o rd ino

in dubium v o c a r i , eo magis vires suas co n ju n g e r e coepe

run t . In te r ph i l o sop ho s et s ac e rdo t e s , an tea a l t e ros a l t er i s

p l e rumque i nvi sos a t que suspectos, foedere i c t o , i t a con ven i t ,

u t e x op timi s o mn iu m disc ipl inarum e l ement i s m a g n a qu ae

dam rel igio un ive r sa l i s con s t i t ue r e tu r , cu ju s op^tepeta,

ph i l o soph i , si s ap i en t i am in mythis abscond i tam bene (i.

e a l l e g o r i c e , s p i r i t u a l i t e r ) i n t e rp r e t a r e n t u r , id

eff icerent , u t imaxrifxr]^ yvojaig e rud i t orum etdo î ; « , m a z iç

Tcjv noWwv conc ine ren t . Ne mine m in his r ebus ve r s a

t um fug i t , q u a e n a m indoles fuer i t phi l osophi ae i nde t an

dem e x o r t a e , q u a m j a m N eo -P l a t o n i c a m , j a m eclect icani

vocant . P l a t o n e m pr incipem auctorem sequ en t e s , g en u i

nam tamen vetei-is Academiae phi l osoph iam non r e t i n u e

ru n t isti ph i l o so p h i , sed e a m , variis placit is m u t a t a m ,

in mys t i cum que nd am pan the ismum ref l uxerunt . S u m m am D i

vini tat is not i onem u t vvceqovoiovquoddam (ro tvunhovv, ènéxsira

t o u t oïi xat xov ovioç), electis t an tum hominibus , sanct ior i q u o

dam èxorcÄasotg spi r i tu imple t i s , comprehens ib i le , c o n s t i t u

en t e s , e x hac p r ima hypost as i docue runt s ec undam, in f i

ni t am men tem Divinam, sibi consc i am, (roh v , jvrjmv roqoe-

o>ç, köyor') p r o c e d e r e . qnno t e r t i a m , a n im am mu nd i ^drj- fttovçyov) g i g n a t , ox qua denique iota r e rum u n iv e r s i t a s d e t e r m i n a t o ord ine evo lva tur . Sa t i s p e r s e p a t e t , t a l em ph i l o sop h i am ab ir e in mechanis i nt im et ( a t a l i s m u m , quo p ro v iden t i a e d i v i n a e , nisi con to r t i s r a t i on ib u s , nul l us d a tu r l oc us , cum sci l icet D e us neces s i t a te q u a da m m u n dum p r o du ca t , quem neqt ie cognos ca t noque a m e t 1). Mens h u m a n a , immutab i l i r e r um o rd ine de v in c t a , ins i t o quo dam dupl ici a m o r e , in D e u m e t in res s ens ibus su b j e c t a s , d i s t rah i t ur . Pa r t i c eps vero men t i s d i v in ae , u t op i n a b a n t u r , v inculo s en s uu m l i b e r e r u p t o , co n t e m p la t i one ab s t r ac t a e uni t a t i s v i t am pa ene d ivinam v iv e r e po test . Pe r f ec t am igi t ur v i r t u t e m , qu a m ac t i ones h o n e s t a e , ne l oqu a r de pur i f ica t ionibus m a g i c i s , so lum p r a e p a r a n t , ii t a n t um a s s e q u u n t u r , q u i , obscu ra quadam ecs t as i a b s t r a c tam Divin i t a t i s no t i onem c o n t e m p l a n d o , omne m p ro p r i a m vim a tque i ndo l em h u m a na m e x s t i n x e r i n t . Qu id va l e a t m a l u m , quid im mo r t a l i t a s a n i m i , un i cuique l iquet . I l l ud es t f inita qua ed am a tqu e f l uxa p h a e n o m e n o r u m condi t io , h a ec es t so lu tu s a n im o ru m in vim u n i ve r s a l e m divinam redi tus .

Jud ae i s so l i s , fidei pa t rum se ve r e addic t is o m n e m - que cu l t u m a l i e n u m r e s p u e n t i b u s , muse um A le x a n d r i n u m c lausum fue r a t . P o s t q u a m t am en in eos e t i am H e l l e n i s mus v im h a bu i t , m a j o r i ndu lgen t i a l i be r i o rq u e d o c t r i n a e- m e r g e r e coepi t . N e vero A l e x a n d r i n e J u d a i s m u s in sp e cu l a t i vum H e l l e n i s m u m omn in o c o n v e r t e r e t u r , n e v e s e n sum l i t e r a l em Sc r ip tu r ae S a c r a e , mor e r i g id o ru m R a b - b ino rum r e t i n e n d o , e rudi t i s gen t i l i bus sanc t a R ev e l a t i o humi l i s a t qu e ab j ec t a v id e r e t u r , Phi lo v iam med i am in g red i s t ud u i t , qu a et s t udio ph i l o so ph i ae e t f idei h i s to r i a e sa t i s f ieret . Au c t o r i t a t e m e n im S c r i p tu r a e

>) Conf. Jules S im o n : Histoire de l’ecole d ’Alexandrie T . I. cap. V III. Defensio religionis mythicae utilia diificultale laborat. Ubi enim Deus nou u t subjectum , sed substantia , concipitur, prosopopoeia po ly- theisini interna quadam necessitate emergit.

S a c r a e , nt i n sp i r a t i one divina compos i t ae , s t a t uens , P l a

t onem Mo se m q uen dam Athen i ens em put avi t , cujns p l a

ci ta i l l us t r i ss ima in Ve t e r i T e s t a m e n to e s sen t quaerenda.

I nde schol a qua ed am Juda i ca o r t a e s t , q u a e , ah ide:«

( i a rortxu) qu ibu sd am P l a t on i co ru m p ro f ec t a , eas per

s p i r i t u a l e m, qu am v oc a n t , s i ve a 11 e g o r i c a in Sacrarum

L i t e r a r u m in t e rp r e t a t i on em D iv in a Re ve l a t i one sanci tas

r e p e r i r e vel let . Quo tamen fac tum e s t , u t l i teralis at -

que ob j e c t i va ver i tas Scr i p tu r ae i ta d e t r a h e r e t u r , ut iis

t a n t u m sa lu t a r i s doct r ina h a b e r e t u r , qui subl imi isti s pe

cu l a t ion i pares non e s s e n t , et denuo r en as ce r e tu r prisca

g e n t i l i u m dis t inct io int er r e l i g ionem e s o t e r i c a m et e x

o t e r i c a m , in t e r T h e o l o g i a m , ut d i c un t , aTroqpurtxqr

xui xuTuuTixt]v. At T h e o l o g i a , quae vim rel igionis con

c r e t a m a ique pr ac t ic am non i n t e l l i g i t , a ve ro suo proposi to

a b e r r a t , in ph i l o soph i am a l i en am dissoluta . Sic T h e o

log i a Phi l onica c e l s i s s i m a m , q ua e propr ia e r a t monotheis -

mi H e b r a e o r u m , doc t r i nam de D e o sancto et j u s to non cu

r a n s , in d i s c ip l inam phys i cam gen t i l i um rec idi t , qua propter

v ag u m em a n a t i s m u m p rocessus quidam T heo gon i cus et

co sm ogo n ic us con fu nd i t u r i d e o q u e , ut obse rva t auctor s a

g a c i s s i m u s 1'', no t i o De i no t i one mundi et vice versa cor

ru m p i t u r . Pro D e o per sonal i subst i t u i t ur inef labi le quod-

dam E ns i n f i n i t um, i ncomprehens ib i l e ( t o dv) , de quo

ne un um qu i dem a t t r i bu tum pos i t i vum p raed i ca r e l ic et . y)

E x hac a b s t r a c t i o n s sp ha e ra procedi t mens divina ( t ï a s r t ,

ao tf iu , hiyoç), q u a e , t o tum idea rum compl exum in se

co n t i n en s (X. èrdiuO£to;) , vi creat r ice (X. îrpoqpoptxoç) e a s

r ud i i n de ge s t a q ue ma te r i a (éXrj, t o nu&iji ixov) impr ima t ,

u n d e e xs i s t a t o r d i n a t a ph ae n om e n or um univer s i t as (xoff/ioç

ctin\}rjTOç). N ih i l a l i ud i g i tur desc r ibe re vul t haec doct r i

n a , nis i e am r a t i o n e m , q u a D e u s ex abst rac to i n s e

>) D orner: Die Lelire von der Person Christi I. pag. 3 J .

2 ) Non im pedit talem sententiam auctoritas Ser, Sacr., si adhi

betur lefugiuiQ illud ” ro p /,ro r fAiîh'jiïtS iuti,”

G

e s s e , u t d i c u n t , in m u n d u m idea l em et r e a l em e m a n a t i v e se se exp l i c e t . Quo d si a r t e phys i ca gen t i l i um de p r av a t a e s t T h e o l o g i a , i dem quoq ue de an t r op o l o g i a dici potes t . U t me n s d iv ina mundo i m m a n e t , ita in utx^oxo- auoj s. h o m i n e , quem legem r a t i o na l e m , in vis ibi l i r e ru m o rd i ne ma n i f e s t a t am , n o r m a m consc i en t i a e suae f acer e o po r tet , si D eo p lace r e vel i t . Cu m vero E n t i ab so lu to desi t e t sanc t i t a s et a m o r , nequ e de culpa q u a da m neq ue de r e conci l ia t ione pe rsona l i men t io u l l a f i e r i po te s t . In i n t eg ro qu o d a m na tu r ae s t atu homi nes om n em an im i i n t eg r i t a t em a sse - qun tu r ; si quid t amen h a e r e a t , in co rpo re vi t ium la t e t . Malum e n im omnino phys i cum j a m mate r i a e , j a m inf e r io rbus vi r ibus ( a ng e l i s ) , q u a e in c r ea n do e ffic ac es f u e r i n t , t r i b u i t u r ; qu a r e he i c quoque, pe r co n se q u e n t i a m , con t emp la t i o q ua ed am theo- s o p h i c a , o mn ia , qu a e sub s ensum c a d u n t , e f f u g i e n s , ut s u m m a p ie t as s t a t u a t u r necpsse est .

C u m e a e s se t i ndo les i ngen i i A l e x a n d r i n i , quid m i r u m , si v im e j u s d e m sens e r i t i p s a doc t r i na C h r i s t i a n a ? T r i s t e d o c u m e n t u m p r ae b e t s c h o l ae Ph i l on i cae affinis g n o s t i c i s m u s , cu ju s f au t o rum m a g n a t u rba A l e x a n - d r i a e v i v e b a t , l a e t i us ve r o C h r i s t i an a s chol a A l e x a n d r i n a .

U t s cho l a J u d a e o - A l e x a n d r i n a i n t e r e o s , qui n imi s au t l i l er ae S c r i p tu r ae au t ph i l o soph i ae con t emp la t i va e addic t i e s s en t , viam mediam t e ne r e c o na t a e s t , sic quoque n os t r a cu m d i s solu to s gnos t i co r um e r r o r e s , turn j e j u n i t a t e m eo ru m C h r i s t i a n o r u m , quos vocan t J u d a i z a n t e s e t r e a i i s t a s , ev i t a r e volu i t . M a g n o ig i t ur e cc l e s i ae c o m m o d o , con t r a a r b i t r a r i a gno s t i co rum pl ac i t a e t s a n c i a s , id quod d i c t i t a b an t , t r a d i t i o n e s J), auc to r i t a s S c r i p t u r a e S a c r a e et t r a d i t i o n i s e c c l e s i a s t c a e , tun» con t r a vaga s e o r u m a t - qu e i nfu l s a s S ac r a ru m L i t e r a r u m in t e rp r e t a t i one s disci -

i ) Ipsos Alexandrinos a disciplina quadam a r c a n i , per trad itio nem usque a scripioi ibus Vet. et Wov. Test, p ropagata, non alienos fuisse, scripta eorum luculenter testantur. Vide Guerilt e : de scliola Alex. P. 11. pp. l a u et t j ' 1-

p l ina Ii e r in e n ev t i c a , cer t is qu ib us d am pr incip i is f un

d a t a , s t a t ueba tu r . C o n t r a o p i n i o n em a u t e m r e a l i s t n r u m ,

p h i l o s o ph i a m , u tpo t e quae a s tu t i a s d i abol i p ro p ag a r e t ,

d e t e s t a n t i u m , subt i l i ss ima cum so l l e r t i a e t in r e p o l e

m i c a a t qu e a p o l o g e t i c a , et i n d o g m a t i b u s T h e o

logi c i s conde nd i s g r a v i s s im i sque r e l i g io n i s Ch r i s t i anae

capi t ibus e xp l i c an d i s , p h i l o s o ph i a ad h ib e b a tu r . A t t a m e n ,

q u a n t um v i s A le x a n d r i n o s nos t ro s l a u d i bu s e f f e ra s , negar i

non po t e s t , quin mer i t o illis vi t io v e r t a t u r , quod non s em

p e r ri te obse rva ve r in t , qu ibus r e bu s a ph i l o soph i a differat

r e l i g i o , s e d , p ro p t e r o b s c u r a m q u a n d a m de i n t e rna e a

r u m r a t i on e o p i n i o n e m , i n v e t e r a t a m i s tam d is t i nc t i onem

in t e r r e l i g io n em i n f e r i o r e m et s u p e r i o r e m , e x o t e

r i c a m et e s o t e r i c a m , m t m v c t y r o m r , non solum

se ns u formal i s ed e t i am m a t e r i a l i , q u o d a m m o d o const i

t ue r in t . Quo d ad g n o s i m e o ru m a t t i n e t , co n s t a t , e am

neq ue u t sp ecu l a t i one m p h i l o so p h i c a m , cui fas si t qua

l i t e r c u mq u e f idem pop u lo rum r e l i g io sam in t e r p r e t a r i , no-

q ue ut s a p i e n t i u m , a pe r t am pauc i s q u ib u s d a m , s i ngular i

f acu l t a t e i nna t a p r aed i t i s (nrn[iurutoig), ce te r i s abscondi t am,

descr ib i G n o s i s , i n q u i u n t , es s e non po t e s t ubi non est

f i des , q u a p r o p t e r haec i l l ius a lm a m a t e r co n t i nuo e r i t 1̂ .

S in a u t e m in t er u t r am qu e r at io a ccu ra t i u s po n a tu r , p ie

t a s ve re C h r i s t i a n a et s t ud ium co n t e m p la t i on i s Pla toni

cae de pa l ma quas i i n t e r se c er t ant . N u n c i l la vinci t ,

e t f ides t r i u m p ha n s u t ’’De i v i r tu s et s a p i en t i a ” , ” virgini tas

e cc l e s i a e” , c e l e b r a t u r , q u ae t o t am poss idea t v e r i t a t em , ad

c u ju s imsQwov ph i l o soph i a t an t um g r a d u s s t rua t ; nunc hoc s u

p e r i u s evadi t , e t de d ign i t a t e f idei de t r ahi t ur , qu ippe quae

i nf er io r i s o rd in is , c aecae auc to r i t a t i a cqu i e sce ns , legal i tatem

e x t e r n a m et s e rv i lem t an tum eff iciat , dum gnosi s cont ra ,

l ïe iuaoçpiu , t r a ç a ovoa ïfjÿ n ia ra w g ,2) non solum plenam

*) cn iif. C le rn . .Strom. IV. p. 5ö i (ed , Sjrl.J, II. p. 573 ; O - jig . contra Cols. 1 . q , i o ; VI. i 5 . etc.

2) Orig, contra Cclsmn VI. i 3«

m ta a m a sm

s a p i en t i am d iv inam c o n f e r a t , sed e t i am ea vi s a n i ficet, u t , ” s i o m n e s h o m i n e s a d p e r f e c t i o n e m (qujao c e r n i t u r i n c o g n i t i o n e e t a m o r e I ) e i ) p e r v e n i r e p o s s u n t , s o l u s t a m e n g n o s t i c u s v e r e e o p e r v e n i a i ” ‘).

Q u od si tal i m o d o , sub j ec t i v e s a l t e m , i n t e r Chr i s t i an i s mu m in f e r i o r em se ns u a l e m et sub l im io r em quenda m sp i r i t ua l em d i s t i n g u e b a t u r , S c r i p tu r a S a c r a , qu a n i t e r et u r u t e r q u e , a l i te r e xp l i c a r e t u r et p r i nc ip i a hern i enevt i c a d is t i nc t i on i illi c o n se n t an ea f i er en t neeesse e r a t . A t - que ita se reni h a b u i s s e , h i s t o r i a docet . A t em po re en im P a n t a e n i o b s e r v a ru n t A le xa nd r i n i , a l i um e s se s ens um Sc r i p t u r ae Sac r a e l i t e r a l e m , a l i um a l l egor i cun i s . 1 spi r i t u a l e m . At hac in re v i rum sch o l ae m a x i m e i n s i gn em , qui a r t em he r r ne nev t i c am p raec ipue c o n s t i t u i t , aud i a nt us 2).

U t homo e x t r ibus p a r t i b u s , c o r p o r e , a n im a et spi r i t u , c o n s t a t , sic in S c r i p tu r a S a c r a , ex s e n t en t i a Or i - g e n i s , ines t t r i p l ex s e n s u s : l i t e r a l i s s. h i s t o r i c u s , m o r a l i s et a l l e g o r i e u s s. m y s t i c u s , qu o ru m m o r a l is et a l l ego r i ens sub nomine s p i r i t u a l i s (̂ s. m y s t i c i ) s acp « c o m p r e h e n d u n tu r *). Q u i d si t l i teral i s n u l l a e x

i i conf. Guerike o. c. P . II. pp. 1 1 6 — 1 22 , 1 6 7 ----1 7 6 . Eousque superbiae N eo-Platonicae interdum procedit Clem ens, u t contend a t , ” g n o s t i c u m s o l u m e s s e s a n c t u m , c u m q u e l o a y y e X o e g n o s t i c us s i t , a n g e l o r u m i p s i a u x i l i o n o u a m p l i u s o p u s e s s e , s e d p r e c a r i l i na c u m f l n g e l i s , q u i n e t i a m i p s u m e s s e D e u m” . ("zo v zw (Sv v u z o v ztö z q o t z o j z o v yvuiozixùv yevia& az ■d'tôv'") Sil Olli. IV. 23 .

2) conf. Guerike 0. c. P . H. pp. — 8 l et J. G . Rosenmiille-l i h ist, interpretationis libror, sacr. T . III. pp. 1-1 6 6 .3) conf. distinctionem C l e m e n t i s inter ro (l/.tnoutvuv x. toznijiô/.niov y.. TTQoyiiyov e t zà zvanuxziu iva x. ov t t ù o i v ô ç w fityn ,a iX woTZêçti vxà zà f ih n ô u t iu xazoyujçvyutva. Strom. V II p. 7 6 9 IV . p . 5 7 0 .

pl ica t i one i nd iget . Mor a l i s vero in do g m a t ib a s consi • s t e r e v ide tu r de m u t a t i o n ib u s , quas an im a homin i s s i ve boni s i ve ma l i sub i r e po t e s t , e t in p raecept is vi tae C h r i s t i an o ru m . Mys t icus den ique s t a t u m , na tu r am et h i s t o r i am mund i sp i r i t ua l i s p r o p o n i t 1). Sat i s per se p a l e t , v i r um doc t i s s imum ingen io secul i sui im b u tu m , q u i , q u a m quam ea cum vene ra t i one Sc r ip tu r am co n s i d e r a r e t , u t non modo j o t a , sed ne ap i cem quidem pu t a r e t mys t er i i s s anc t is s im i s vacuum 2) , i psas t amen Sac ra s L i t e r a s e x i g ua t a n t um g nos i s emi nen t i s s imae e l em e n t a p r a eb e r e o- p i n a r e t u r , sub l im em n a r r a t i o n um s impl ic i ta tem non bene i n t e l l e x i s s e , s ed n imia mys t e r i a cum h is tor i a c o n t e x t a i n dag a r e volui sse . M in im e negat , per se ut i lem es se s en sum l i t e r a l e m , quod q u i d e m , u t ipsius ve rb is u ta r , ” t es t at u r eo r u m m u l t i t u d o , qui s impl ici ter e t i ngenue c redi d e r u n t ’’, j ) p r a e t e r ea q ue i ndol e s Reve la t ion i s l i te r i s con s i g n a t a e , qua ” sap i en t i s s ime provi sum e s t , ut e t s impl i ci f i de l i um vu lg o et iis pauc is conven i r e t , qui r es a l t iu s e t p r u d e n t e r s c ru t a r i ve l l e n t au t possen t ” 4). Cum v e r o , u t m o x p e r g i t , s o lu s s ens us l i te ra l i s i n t erdum f a l s a , a b s u r d a , imposs ib i l i a e t D e o i nd i gn a in se c o n t i n e a t , es t divini tus edo c to ru m in d ag a r e s e n s u m myst icum s ive a l l ego r i cu m om ni no n e c e s s a r i u m , ut ab host ibus t u t a m ane a t ver i tas s c r i p tu r a r um e t i p sae D e o d ignae r e d d a n t u r 0). Q u o d si quid d ig nu m s i t , quid f a l sum , quid a b s u r d u m , e x s e n tent i i s a l i u n d e de sumt i s d i j ud i ca tur , fides h is to r i ae

' ) Guerike 1* c p. 6 0 , libi observatur, si interdum obvius fit sensus a n a g o g i c u s ab allegorico diversus, illum spectare m undum spiritualem coelestem , hunc vero spiritualem Christ, terrestrem.

2) Ipsa haec severa i n s p i r a t i o n i s notio , quam ita urgebant A le ia n d rin i, ut nullam distinctionem inter inspirationem verborum et cogitationum , form alem et m aterialem , adm itterent, ad allegorias quaerendas sine dubio contulit.

3) De Princip. IV. 12.

J ) de Priue. IV. 1 5 .

4) contra Cels. IV. 4 9.

f luctuat . Sic O r i g i n e m of f endun t , quae in V e t e r i T e s t a m e n to n a r r a n t u r do vi t i i s p a t r i a r c h a r u m , de sacrif ici is L ev i - t a n n n e t c . , qu ibus in omn ib us l a t e a t a l ius s ens us spi r i t u a l i s , ope a l l e g o r i a ru m e ru en du s . Sic u l t e r i us of f endu n t i nul t a legi s M o s a i c a e p r a e c e p t a , qu a re ,!si a s s i deam u s , inqui t l ) , l i te r ae e t s ec u nd um hoc vel quod Jud ae i s , ve l id quod vulgo v i d e t u r , a cc ip i amus qu ae in l ege scr i p t a s u n t , e rubesco d i ce r e et con f i t e r i , quia t a le s leges dede r i t D e u s ; v id e b u n t u r enim mag i s e l egan t e s et r a t i o nab i l e s h o m i n u m l e g es , v. c. vel R o m a n o r u m , vel A t h e n i e n s i u m , vel L a c e d a e m o n i o r u m ” . O m n i a ig i t ur e j u s mod i e t omn ia , q u a e , e t i ams i u t g e s t a n a r r e n t u r , n um q ua m t am en facta s i n t , ad l i l er am cense t non e sse i n t e l l i ge nd a , s ed ad C hr i s t u m e t r e s C h r i s t i an a s myst i ce r e f e renda . E a d e m r a t i on e O r i g e n e s N o v u m T e s t a m e n t u m i n t e r p r e t a t u r . S ic v. c. h i s t o r i a m de len tn t i one J e s u in dub ium voca t , c o m m e m o r a n s , s ex c en t a a l i a his s imi l i a in evang e l i i s obse r va r i posse a t t en t i u s l e g e n t i , unde c o l l i g a t , i i s , qu ae s ec un dum l i te r am g es t a s i n t , a l i a a t t e x t a e s s e , qu ae non e v e n e r i n t ) . N o n omn es qu idem su cc es so r e s O r i g en i s ve st ig i a e jus f i del i ter p r e s s e r u n t , si au t e m v o lv en t e t em p or e pa r c iu s ad h ib e r e tu r i n t e rp r e t a t i o a l l e- g o r i c a , e a l aus non fui t scho l ae A l e x a n d r i n a e .

Q u a m v i am med iam in r e h e rm en ev t i c a i ngredi v o lu e r u n t A l e x a n d r i n i , e a n d em quoque in r e do gm a t i ca s e q u e n t e s , et c r a s s i s an th r o p o m o rp h i t a r u m opin ionibus e t p h an t a s i a g no s t i c o ru m n imioque i dea l i smo p h i l o s o ph o r u m se i n t a c tos s e r va r e cona t i sunt . Ipsi vero Chr is t i an i p h i l o s o p h a n tes a e qu e fel ic i ter h unc s c o p u l u m , ac i l l um, evi ta re non po tue ru n t .

] ) hom il. V II. in Levit. §. 5 .

2 ) de princip. IV . 16. Vide alia loca in Gucrike o. c. II. p. (>5 sfj. Si quis regulas interpretationis mysticae Orig, et exem pla rnetliodi e- ju* cxegeticae acuratius disctrc velit, legat o. c. G uer. II: pp. 7 0 — b t .

D oc t r i n a de D eo u n o , qui o m n i p o t e n t i a , s a p i e n t i a ,

b o n i t a t e , m u n d u m e x n ih i lo c reav i t p ropi t iaque p ro v id en

tia t o t um r e r u m c r e a t a ru m o rd inem co ns e r va t e t g u b e r

n a t , t a m p ro p r i a est Reve l a t i o n i s D i v i n a e , t am e x p r e s

sis S r i p tu r a e S. ve rb i s def i n i t a , u t i n t e r doc to r e s ve t er i s

e cc l es i ae ve r e Ch r is t i anos n u d u s m a j o r i s m o m en t i d i s

s en su s e x s i s t e r e pos se t *). S in au t em de comprehens ib i l i -

t a t e D e i q u a e r i t u r , j a m apud A le x a n d r i n o s c e r n i t u r s t u

dium i l lud mys t i c i smi , quod p rop r ium e r a t P l a to n i co rum r e -

c en t i o rum. l l o c enim verum p ro b an t e s , i n t e l l e c t um hu m an u n t

non suf f i ce re ad e s sen t i am divinam p l ene per c ip i endam, in

a b s t r ac tu m e s se ( t o u v ) gent i l i um pae ne r ec idun t . C l e m en s

en im c o n t e n d i t 2) , nos t um demum ad cogn i t i onem D e i pe r

v e n i r e , si

mis duclos f u i s s e , q ua m e j u s ( empor i s ph i l o sophand i r a t ione. Q u o f ac ium e s t , u t i l l i , qu am sen t en t i am postule t i p s a oecon omi a s a l u t i s , non i n t e l l i ge n t e s , et p ro p t e r favor em in p l ac i ta p h i l o s o p h o r u m , qu ibus hoc d o g m a ad jun g i poss e t , e t p rop t e r a rd o r e m ha e re s im P a t r i p a s s i a n o r u m , Samo- s a t e n i an o ru m h o r u m q u e s im i l i um im p u g n a n d i , sub t i l e m fere em an a t i s m u m P la to n i co ru m r e c i p e r e n t , quo Pat r i hypos t ase s F i l i i et Sp i r i t u s Sanc t i sub j i c e r e n t . In saeculo quar to al i am se n t e n t i am v i g u i s s e , n e m i n e m fugi t .

Q uo d ad a n t h r o p o l o g i a i n a t t i n e t , de o r t u anim o r u m , de l ap su et pecca to , A le x a n d r i n i pecu l i a r e s s en t en t i a s docu e run t . J a m C le m e n s de ideal i p r a e e x i s t e n tia a n i m or um lo q u i t u r , O r ig e n e s v e r o , s e cu nd u m au c t o r i ta t em T h e o l o g i a e P y t h a g o r e a e , P l a ton i cae pos t e r i o r i sque J u d a i c a e , de r e a l i '). U t peccat a qu aedam, in an t e a c t a vita coeles t i c o m m i s s a , l u a n t , an im i in co rpo re t e r r e s t r i , u t - po t e ad d i t a m en to m o l e s t o , e x s u l e s v e r s a n t u r , i deoque ho m in e s in s t a tu na tu r a l i im pu r i sun t . E a au t e m vit ios i tas i i npu tabi l i s e s s e non p o t e s t , a Dei en im ju s t i t i a a- l i enum p u t a b a n t , si h om i n ib u s a l i qu id , cu jus cu lp a per l i b e r a e volun t a t i s ab u su m non facta s i t , im pu t a r e tu r . Si i t a se re s h a b e a t , quid l ap sus A d a m i , quid so r s m iser i a r u m inde e x o r t a ? C l e m e n s et h i s tor ice et a l l ego r i ee r e m in t e l l i ge r e v ide tu r '), omn in o vero n e g a t , g e n e r a t i o nem n a t u r a l e m esse causam ma lae cu ju sd am a n im o r u m concup is cen t i ae* ) . O r i g e n e s , p r a e eu n t e P h i l o n e , in a l l e go r i a m to t am n a r r a t i o n em v e r t i t , quae sci l icet sym bo l i ce s i gnif icet quod un i cu ique h o m in u m om ni bu s t e m p o r i bus a c c i d a t 4). Q u a m q u a m al i i A l e x a n d r i n i a l i t e r r em e x p l i c a n t , in eo t am en c o n s e n t i u n t , quod h o m i n u m , l ib e r o arbi t r i o p r a e d i t o r u m , pecca t a a c tua l i a so l a s i nt ini-

' ) Hagenbach: Doginen-Geschiclile I. p. 161.

2) Strom . V . 1 1 . a ) Strom . III. 16.

de piiucip. IV 16 j coutra Cel*. IV. 4o.

p ii ( a b i 1 i a . Sic op iniones gnost icoruin et gent i l i um de

malo in na tu r a re rum quasi fundato ac r i t e r i m p r o b a n t e s ,

qu am gravi s si t vis peccat i or i ginal is obl i t i s u n t , e x c u

j u s s e rv i tu te l i bera t i benef icium Uedeni t i on is ver e d em um

sent imus .

Homin ibu s t amen R e d e m t i o n e D iv in a opus e s s e ,

A l exand r in i ex in t imo corde agnoverun t . Ch r i s to log iae

ig i t ur d i l igen t i ss ime s t u d u e r u n t , et laus eo ru m in eo non

mi n im um e luce t , quod Chri s tum ve r um D eu m et ve r um

homi nem p r o b a n t e s , cum int er duas na tu r a s {Suo q>vasig)

b e n e d i s t i n x e ru n t , t um un ionem p e r s on a l e m (jit« vnonxu-

o iç , tv ngooomoij accu ra t iu s const i t ue runt . I t e rum vero

in hac quoque d oc t r i n a emerg i t i déal is ions sp ecu l a t i v us ,

qui pos t ero t em pore in mys t icum monophys i t i smum abiret . Si

an im i humani , — q uo d docent O r ig en es e ju s q ue a s sec ta tor es

— qui ante vitam t e r r e s t r em in beat i ss ima cum Aoyco divino

comm un i on e v i x e r u n t , p rop t e r vero l ap sum quend am in

t e r r am demiss i , n u n c sanct ior i bus tantum vitae interval l i s pe r

con templa t i onem pe r f ec t am unionem de pe rd i t am r e s t i t ue re

va l e a n t , a n im um J e s u cont r a — quia l e x r e ru m ordinis

immutab i l i s mane t — in amore suo coelest i c o n s t a n t e m , co m

mun io ne cum Aoyo» non i n t e r r u p t a , sed c o n t i n u a , nece ssar i o

fu i sse g a v i s u m , qu in e t i am in eodem quas i solutum. (’Ov

fiorov xoivconui à U ’ ê r w i r i ç xni u v a x ç a o i ç — voces ,

qu ibus longe o m n i u m m ax i m e post e r i o r e s A lexa nd r i n i

con t r a An t iochenos u teban tu r — èxsirov & eoti]toç

xEXOwwvfjxertu, fîç ftsov fÄnußtß^xsvui,)^. Quod si co rpus

hu ma n um domic i l ium lapsi a tque exsu l i s an imi mo les tum

hab eb a t u r , de co rp o re Chris t i Docet i smus , ut d i cun t , faci le

doce ri poterat . E u m vero e rrorem nost r i g rav i t e r im p u -

i ) conf. Guerike o. c. II. pp. 238 — 47 el Neander Gescli. d. Christi. Kel. u. Kirche 1. 3 . pp. 7 l o , 1 1 , ubi multi loci Orifjen. c itan- tiu et Platonicus ille : V yv'Pl xov irjaov ifinohrtvoutvr] rcu c/Xoi xoff- Iuo> txeivvt (x. vor/to t, rwv tSttuv ~ vovs, Xoyot) xai nnvra a irov i f in t -

utv7/ tcat yeigayotyovaa in uvtov tovç fiaxhjTivoficvovt.

gnav e ru n t . C l e m e n s p o t i u s , s ecund um s pe c i e m , qua m f i nxe r a n t N e o P la tonic i , homin i s pe r f ec t i s s i m i , Ch r i s t um una&rj, qui Y.UX oixorouiav s o l am a s s um se r i t a f fect iones n a tu r a l e s , admi t t e r e volui t . O r i g e n e s r em exp l i c av i t d o c e nd o , u t Xoyoç a l i i s h om in ibu s p ro u n iu s c u j u sq u e i n t e l l e c tu a l i te r s e se r e v e l a t , s ic co rp us Chri s t i magn i f i c en t i s s imum ali is i n humi l i s e rv i l i que f o r m a , al i is in omn i m a j e s t a t e div i na fu i sse m a n i f e s t a t u m 1) . N o n omn es qu idem A l e x a n dr ini h i s s en t en t i i s f a v e r u n t , ex s cho l a t am en eo ru m mv- s t ica mo m en ta Ch r i s t o lo g i a e O r ig e n i a n a e late m a n a r u n t ; m o m e n ta e j u sd em an th ro po lo g i c a in scho l a An t io ch e na v i gu e r u n t .

J e s u m C h r i s t u m v i t a , pa s s ion e et m o r t e , h o m i n um e sse r ede i n to r em, nul l i dub i t aban t . D u m pa tr es O c c id e n t a l e s , quippe qui d e pecca to al t ius cog i t a r e n t , j a m m a t u r e id impr imi s s p e c t a b a n t , u t p r e t i u m s o l u t i o n i s , mo r t e S e r v a t o r i s d i a bo lo d a t u m , m ax im i a e s t i m a r e t u r , in eo subs i s t e r e n o l u e r u n t A l e x a n d r i n i , sed e t iam m o r a l i t e r f v e n i a s i t v e r b o ) r e m i n t e l l e x e r u n t , q u a , com pa r a t i one i n t e r m o r t e m J e s u e t ma r ty r i u m Soc ra t i s a l i o ru m qu e viro r u m in s ign iu m f a c t a , i l l a a d s anc t i s s imam do c t r i n am co n f i rm a nd am , s i cu t v i ta p ro p t e r e x e m p l u m h o m in ib u s im i t an d um ac t a d e s c r i b i t u r " ) . I d e a l i t e r vero O r i g e ne s p raec ipue r ed em t i on em percep i t . L o g o s h om o fac tus e s t , u t nova q u ad am c r ea t i one s ecunda p r imam r e n o v a r e t , q u ap ro p t e r i l l e , p r i nc ip ium om ni um n a t u r a r u m in t e l - l i g en t i u m (Aoyix«), iis qu oq ue p ro cu ju s que i ndo l e var i o modo es t r e v e l a tu s , u t omn i a t ande m ad per f ec t i onem o r i g i na l em r e d u c e r e t3) . Q u a e cum ita s i n t , inor s Ch r i s t i e x p i a t o r i a , q u am qu am in t e r r a , ut c e n t r o , quod o p i n a b a n t u r , r e ru m un iver s i t a t i s o b l a t a , no n ad m u ndu m v is ib i lem so-

J) vide 11. Ce. et de Clem. Guerike 1. c. p. i 45 s q . ; cotif. I la - genbach Dogmen G esch. I. p. 1 9 0 sq.

2) O rig contra Cels. I. 1 ; II. 1 7 , conf. Clem. S trom . IV . 9 .

E a praeparatio doctrinae O rig. de rnioxaTaotuot tiuvtujv !

_____

l a m p e r t i n e t , sed omn ia in coelo e t t e r r a , v i s i b i l i a e t

i n v i s i b i l i a , vi a e t e rna s a l v i f i c a t1).

G ra t i a co op é ra n t e , qua m (see O r i g i n e m ) cu ique pro

d ig n i t a t e D e u s p r a ed es t i na ve r i t , homines pe r f i d e m e t

b o n a o p e r a Reconc i l i a t ion is par t ic i pes f i e r i , no s t r i s

p e r s u a s u m fuit. C um a u t e m , u t j a m o b s e r v a v im u s , p r o p

t e r g n o s i m l auda t am, po t e s t a t em fidei non ve re i n t e l l i g e r e n t ,

quid m i r u m , si in t e r e am e t bona op e r a p r ava ra t io s t a

t u e r e t u r , et sum ma pi e t as in co n t emp la t i one q u ad a m theo-

soph i ca con s i s t e r e pu t a r e tu r ?

Q u a e dis t inct io i n t e r fo rmatu Chr i s t i an i smi supe r io

r e m sp i r i t ua l em et i nf e r i o r em sensua lem (yrcomv e t m o r i r ) ,

i n t e r eff icaciam / oyov invi si bi l em (rorjtov) e t s i gnum e j u s

dem v i s ib i l e (an j f rr jov) apud A le x a n d r i n o s m a x i m e v a l e t ,

in d o c t r i n a de S a c r a m e n t i s ( i np r imi s ap ud O r i g e n e m ,

m i n u s apud ce t e ro s , m i n im um apud D i d y m u m ) quoquo

ce rn i t u r . P r o p t e r t a l em sp i r i t ua l i s m u m , cui e l e m e n ta vi

s i b i l i a n o n sun t nisi symbo la q u a e d a m , de vi ob j ec t i va

m e d i o r u m sa lut i s de t r ah i et omn ia fere in su b j ec t o r e c i -

p i e n t e e s s e po s i t a , sat is pe r se patet . «— D e ecclesia a

s e n t e n t i i s a eq ua l i u m n u l l u s ma jo r i s mom en t i e s t d i s

s e n s u s ' ) .

Si d e e s c h a t o l o g i a den ique q u a e r i t u r , c on s t a t , AIo-

x a n d r i n o s pe r s on a l em a n im or um immor t a l i t a t em e t r e s u r

r e c t i o n em co rpo r um n os t ro ru m spi r i t ua l i um docuis se . I n

s t a t u q uo d am medio a tque pu rga to r i o , i n q u i u n t , f u tu r a m

s u a m so r t em an imi m a n e n t : pii, u t omn es m a c u l a e a b l u

a n t u r , impii , ut suppl ic i o ad poeni t en t i am co nv e r t an tu r .

' ) Ovi-. com m , in Joli. I. 4o ;

P o s t f i nem s e c u l o r u m , j udi c io e x t r e m o habi t o et animis igni e x a m i n a t i s , pii in a e t e rn u m fel ices « e t i n t e l lectu D e i -’ f r u e n t u r , i tupii v e r o , ” i gno ra n t i a e t eneb r i s imm er s i ’’, i gneo con sc i e n t i a e c ruc i a tu pun ien tur* A t post r en ov a t a m de m u m re r u m u n i v e r s i t a t e m , pos t a l i os m u n dos fo r t a s s e de l e t o s , e r i t unoxuiuoiaaiç (s ic O r i g e n e s , C l e m e n s et f o r s i t an D idymus) , q u a , omn ib us a n im a n t i b u s , e t ipsi qu idem d i a b o l o , pur i f ica t is in s i num P a t r i s r e v e r s i s , I ) eu s v e r e o m n ia in om n i bu s eri t .

E a fuit i nd o l e s s cb o l ae A l e x a n d r i n a e , cu ju s mon u m e n t u m in ecc l e s i a C h r i s t i an a ae r e p e r en n i u s ex s t a t . Q u a m q u a m ph i l o so ph i a e He l i en i cae i n t e rdu m n imi s i ndu l - g e t , q u a m q u a m p r o p t e r i dea l em sp i r i t ua l i s inum v im rel i g ion is co n c r e t am non s e m p e r r ec te i n t e l l i g i t , in ips is t a men s t u d i i s , qu ibu s in u r b e , ph i l o soph i ae s e d e , r e j i c e r e n t u r om n es c r a s s ae o p in i on es , C h r i s t i an i s m o i n d i g n a e , ma gn i t udo q u ae da m e luce t Con t r a a rb i t r a r i a gnos t i cnn i i u p l ac i t a auc to r i t a t em Sc r ip tu r ae Sa c r ae p r o b a n t e s , A le x a n d r i n i e am op t i ma m ducem rec t iu s s ecut i e s s e n t , nisi i nves t i ga t i one a l l e g o r i a r u m , u t p r op r i a s sua s s e n t en t i a s S c r i p tu r a e pot i us s a ep e i n f e r r en t , quam sens um S c r i p t u r a e l i t e r a l em e r u e r e n t , deduc t i f ui ssent . A d m e l io r e m ig i t u r r e r u m T h e o l o g i c a r u m disc ip l inam c o n s t i t u e n d a m , a l ia L i t e r a s S ac r a s i n t e rp r e t and i r a t i o , q ua fides h is t or i a e d i l i ge n t i u s s e r v a r e t u r , impr imi s c on f e r r e t nece s se e- r a t . I n hac r e emin u i t ma x i i ne i ns igni s

Sclio la Antiocticeia.I. De externa Scholae Antiochenae historia.

I n t e r omn es c o n s t a t , ecc l es iam A n t i oc he n a m usque a t e m p o re P au l i apo s to l i e a m fu i sse s edem ap os to l i c am , e x qu a p r ae c i pue e v a n g e l i s t a e , do c t r i n am sa lu t i f e r am ge n -

i m

t i l ibus n u n t i a t u r i , profect i sunt . D e schol is ve ro , in

qu ibus ins t i tut i fue r i n t et doctor es Ant iocheni et c a th e -

c l i utnen i , ve t er e s sc r ip to res diu tacent . Qu id? nutu i n

de conc lud e re l i ce t , t a l es schol as in ipsa metropol i As iae

O r i e n t a l i s non om n ino exs t i t i s s e? N o n n e pot i us , u t r es

A n t i o c h e n o r u m ab eccl es ia condi t a e r an t , credere fas e s t ,

co s ins t i t ut i on i Ch r i s t i an ae m a x i m a cura ma tur e co nsu

lu i sse ? Schol i s t um Ju d a e o r u m , t um gnost i co rum gent i l i um-

que e rud i t o rum c i r cums t ipa t i , quo modo fieri po tu i t , u t

e am n ég l i g è r en t ? F 1 a vi u s J o s e p h u s nar r a t , Syr i am j a m

suo t e m p o r e , impr imi s vero p r aec l a ra s il las u rb e s , A n

t i o c h i a m , B ab y lo ne m a l i a sq u e , Judae i s ab u n d a s s e , qui ve

ter i d o m in an d i e t p ro se ly to s faciendi studio imbu t i , s cho

la s f l or en te s in i is r eg io n ib u s ha be ren t *). J u x t a eos in

Sy r i a gnos l i c i or t i s un t , m a g n a s ap ien t i ae p o m p a , qua

C h r i s t i an i s m um e l e v a r e n t , g lo r i an t e s . E rudi t ioni d e

nique p ro f anae a r e p u b l i c a , publ icis humana rum 1 i te-

r a r um p ro fe s so r ibus ah An ton in i Pii imperio in p r ae

c ipu is u r b i b u s , i deoq ue A n t i och i a e e t i a m , const i t ut i s , b e

ne p r ov i sum e r a t . Q ua e cum ita e s s e n t , non sufficiebat

s i m p l e x r e l i g ion i s t r ad e nd ae r a t i o , sed p raecones Evan -

g e l i i , si quid in m un e r e suo docendi et d i sputandi va le

re ve l l en t , d oc t r i n ae cop ia in l i ter is Ve t e r i s T e s t a m e n t i ,

in p h i l o s o p h i a , quae tum v i geb a t , e t in ar t e r e s o r

d ine a tq u e e l e g a n t i a qua da m sermon i s e x p o ne n d i , i n

s t ruc t i e s s e debeban t . H a e c vero omn ia ut r i te f i e r en t ,

e x o p e r a s i ng u l o r um v i ro rum in s ign ium et schol is e x t r a

ecc l e s i am cond i t i s pepend i s s e v id en tu r , de schol a en im ,

au c t o r i t a t e e cc l e s i ae co n s t i t u t a , nul la fit ment io 2).

>) vide Jos. de ß. J. V II. 3 . 3 J Auliquit. XV. 2. 2 .j conf. As- seinani b ib i. O r. I. prolog, p. 2 , 3 .

2) Quam 6ero seminaria Theologica ecclesiae curaverint, ex eo

videre lice t, quod A urei. Cassiodorus (in praef. institutionis d i \ in. script.)

q ueritu r, sua aetate in ipsa Roma desiderari scholas Theologicas, ’ sicut

apud Alexandrinos inulto tetnpoie fuisse traditui institutum , nunc etiam

%

A t tal es v i r i , d e re C h r i s t i an a b e n e mer i t i , ah a n t i qu is s imo t e m po re ecc l e s i ae A n t i o c h e n a e non defue run t . Sat i s e r i t nominav i s s e 1 g n a t i u in ep i s copum ( i mpe ra n t e T ra- j a n o pro r e Ch r i s t i ana mor tuu m a. 1 1 6 ) , c u j u s ep i s to l ae ex i miae g r a ve d o cu m en tu m a r t i s po l emicae v e t e ru m C hr i s t i ano rum con tr a E b io n i t a s e t D o c e t a s p r a eb e n t *); T h e o p h i 1 u m , i nc lytum i l lum a p o l og e t a m a tque S a c r a r um L i t e r a r u m in t e r p r e t e m ( t 18 1) , q u i , q ua m q ua m ipse a l l eg o r i i s addi c tu s , haud scio an s e m in a s tudi i ß i b l i c i , quo po s t e ro t e m pore e m i n e re n t A n t i o c h e n i , s p a r s e r i t 2) ; S e r a p i o n e m (sub f i nem saec. II.) e p i s c op um , M o n t an i s t a r u m ad v e r s a r i u m 3), qui s imul s p u r iu m quo dda m eva n ge l i u m P e t r i , quo l l h o s s i , u rb e C i l i c i a e , Ch r i s t i an i in h ae r e s im ver t eb a n tu r , r e fu tav i t e t m u l t a s quoq ue b r e v es ep i s t o l a s scr i ps i t 4).

N u l l a l u x s i ne um br a . D oc to r i bu s pu ram Ev ang e l i i doct r inam pie f oven t i bus non s e m p e r g a u d e b a t eccl es ia An t iochena . N e l oqua r d e pern ic ios i s J u d a e o r u m e t gn o - s t icorum m a c h in a t i o n i bu s , s ecu lo t er t io doc to r e s C h r i s t i ani fui sse v id e n t u r , q u i , m o r e m t r a g oe do ru m rh e t o r u m - que im i t a n t e s , in ips is conc ionibus s ac r i s p l a u s um p o pul i mag i s s aepe c a p t a r e n t , quam de vi o r a t i on i s C h r i s t i ana sol l icit i e s s en t . Po s t qu am P a u l u s S a m o s a t e n u s , An t ioch i ae ep i s c o p u s , van i t a te r i d i cu la g e s t i e n s , p r a v u m

in INisibi civiiate Syrorum Hebraeis sedulo fertur exponi” . In seculo quinto ne ulla quidem ecclesiae praecepta examini (ulm orum doctorum obvia fiuut, nisi vagum illud in colleclioue quadam leguin eccl.: ” qui episcopus ordinandus es t, antea exam inetur, si in lege Domini instructus, si in scripturarum sensibus cautus, si in dogrnalibus ecclesiasticis exercitatus” . — Mansi Concit, nova collectio T . III. p. g 4g.

1) Euseb. H. E . I I I , 3 6.

2) Eus. H. E. IV . 2 4 ; Hieron. de vir. illustr. c. 2 5 et praefat. commeut. ejusdem in Math.

3) Eus. H. E . V. 19 .

4) Eus. VI. 1 2 ; Sociat. H. E. III. 7 ; Hieron. de vir illuslr. c. 4 i

i s tmn morem in sum mum pe rdu x i t , p r a e t e r ea q ue ex disc ipl ina e j u s sen ten t i ae haeret icae de na tu r a Xnyov g l i scer e c o e p e r u n t 1) , d iu tu rna orta sunt d i s s i d i a , quae t r anqu i l l i t a t em ecc l e s i ae Ant iochenae omnino t u r ba run t . Al ibi l i s vero d i s p e r s i s , ingenium quoddam rh e t o r i c u m , quod s i ve e loquent i a sive demons tra t ione abs t r ac t ae ra t i onis o m n e m ver i ta t em probare cona tur , An t ioch i ae m a n s i s se a t que in T h e o lo g o s vim e x s e r u i s s e , disquis i t io nos t r a o s t ende t ").

S u p r a d ix i m u s , a l l ego r i cae Scr ip tur ae Sa c r ae i n t e r p r e t a t i on i n im ioque i deal i smo A le xa nd r i no r um schol am q u a n d a m An t io che na m sese opposuisse. De tali scho l a sub f i nem secul i tert i i condita veteres r e rum ecc l es ias t i c a ru m sc r ip to r es l oqu un tu r , quae tamen m a x i m a m suam l a u de m sub med ium demum seculum qua r tum a s secu t a est . Q u am vi s ve ro diversa sint principia s chol ae A n t i o ch e n a e et A le x a n d r i n a e , cum histor ia de i l l ius i n i t i o , t um p l ac i t a e j u s d em dogma t i ca , sub omni d iver s i t a te i n t e r u t r a m q u e non ex ig u a m latere af f ini ta tem, i ndi cant .

L u c i a n u s 3) p re sby te r (martyr N ic o m e d i a e 'j' 3 1 1 ) p r i m u s na r r a tu r scho lam quandam Ant ioch i ae aperu isse . P r a ec ep to r e ju s I) o r o t h e u s 4) , presbyter quoque in e a dem u r b e , fuisse pe rhibe tur . Ut r i usque v i t a , doc t r inasa gac i t a s que c r i t i c a summis laudibus ce l eb ran tu r . N o va vero s cho l a , quae interpre tat ioni S ac r a rum L i t e r a ru m h i s t o r i c o - g r a m m a t i c a e addicta f u e r i t , cu ju s au tem indo l em ve t e r e s non accurat ius descr ibunt , non ecclesiae auc to r i t a t e cons t i t u ta ess e videtur , sed e x t uore Ju -

1) Euseb H. E. V II. 3 o .

2) Presbyteros ecclesiae scholis sophistarum rhetoricis interdum praefuisse, exem plum Malchionis, adversarii Pauli Samosat. , indicat —■ vide Eus. VII. 2 g et Hieton. de v. ill. c. 71.

3) V. Euseb. H. E . VUE 1 3 , IX. 6 ; Hiero« d. v. iilustr. c. 7 7 .

4) Euseb. VII. 3 2,

dneo r i im , quo sci l icet qu i cumque au t doctr ina c l a r u s , au t s ac r a i naugu ra t i on e i n i t i a t u s , s ive p r e sby t e r e r a t , sive d i aconus s ive a l i us gene r i s c l e r i c u s , adeoque ipsi laici ex ep is copo rum ven i a , doc lo r i s olFicio et mu n e r e funge ban tu r . M o x a lumni schol ae nos t r ae mal e aud ieban t .

F u e ru n t , q u i , quamvi s haud dub i e f a l s o , L u c i a n u m plac i tis Paul i S am os a t e n i favi sse p u t a r e n t 1). Cum a u t e m i n t e r d is c ipulos p rocede ren t A r i u s 2) e t a l ia ''’norijozvonivov (Ar i ano rum S em ia r i an o ru mq ue ) a v i o'îoç” , ut apud T h e o d o - r e t um (I. c.) ai t A l e x a n d e r , ep i s copus A l e x a n d r i n u s ,

f i e r i non po tu i t , quin g r av i h ae r e s eos susp i c ione schol a L u c i a nen l abo ra r e t . J a m m a g n a quidem turba nomi nu m d i s c ipu lorum Lu c i an i e n u m e r a t u r : E u s e b i u s N i c o in fidi e n s i s ;!). M a r i s C h a l c e d o n e n s i s , T h e o g n i s N i c a e n u s , A s t e r i u s s o p h i s t a , L e o n t i u s A n t i o c h e n u s , A n t o n i u s T a r s e n s i s e t c . 4) ; sed in l i t i bus Ari - a n i s , quibus mi se r r ime v e x a b a t u r ecc l es ia A n t i o c h e n a , i t a

f or s i t an so lu ta fuer i t schola ipsa, ut quaedam d o c t o r u me j u s d e m , qua l em e x h ib e t h i s to r i a doc to rum A l e x a n d r i n o

r u m , deduci non p o s s i t 5).

Qu od s i , n e x u m r e rum co ns id e r an t e s , de c au sa o r

t us a t que indol is schol ae nos t rae q u a e r i m u s , cum cl. N e -

1) v. Theodoreti II. E. I. 3 .

2 ) Arimn ail tempus Alexandriae vixisse, ubi etiam Scholaecatechelicae praefectus forsitan fuerit (Guerike de sch. Alex. I. p. 85 ),non im pedit, quominus scholae Auiioclienae «dnumeretur. Ipse »e

^4ovxictviort]V appellat.

5) Eusebius Caesareensis, utpote non solum in re dogm atica, sed etiam h e r m e u e v t i c a , Origeuis admirator atque im itato r, ad scho-

1-un uoslram non perlinet.

'i) V. Philostorgi! H. E. II. 1 4. Constat, ipsos rigidos A rianos, A e l i u m et E v u o m i u m Antiochenos (uisse: illum medicum eundem que scriptorem Theologicum , hunc vero diaconum. (D e illo E piph. Ilaer. 7 6 ; de hoc Socr IL E . V. 1 0 ., Fabr. Bibi. Gr. Vol. 8 .)

5) Müuteri progr. de schola Antiochena § . 3 .

______

and e r o auc tor i t a t em vir i scho l ae A le xa n d r in ae maxime

i n s ign i s v ide r e nobis v idemur . Or igen es e n im , patr ia e x

t or r i s et in novo domici l io cr i t icis et exege t i c i s L ib ro rum

S ac ro r um disquis i t ionibus d i l i gen t e r occupa t u s , novam

qu on da m schol am T h e o l o g i c a m , studio Bibl ico i l lus t rem,

C a e s a r e a e Pa l ae s t i nens i s condend i causam a t t u l i t , ex qua

r e g i o n e vis e jus i n g e n i i , ad eadeiu s t udia s t imu lans ,

pe r t o t am fere As i am la t e manavi t . H a e c vero omnia

r em non absolvunt . E x solo enim ingenio et exemp lo

O r i gp n i s indol es s ch o l a e , q u a e , dum inult i doctores Asi

at ici d i sc ipl inam O r i g en i a n a m r e t i ne ban t , sta t im ab initio

et pe r t o tum seculum qua r t um pr incipia hennenev t ic a omni

no d iv e r s a s e q u e b a t u r , sa t i s intell igi non potest. In

s t i tut io i gi tur et e x e m p l u m J u da eo r u m heie eo magis sunt

r e s p i c i e n da , quod g r amn ia t ico-h i s to r i ca Sc r i p tu ram Sacrani

i n t e rp r e t and i ra t io pos t e r i o ru m An t iochenorum J u d a i c a

app e l l a t a est . Aut enim schol is Jud aeo ru m t antum opti

m o r u m ab a l l ego r i i sque a l i eno rum nosu i usi sun t , a u t ,

u t vu l t cl L e n g e r k e u s 1 ), J udae i vu lg o , cum al legorica

i l l a i n t e rp r e t a t i one , quam Chri s t i an i ab iis ipsis didicerant ,

s e oppugna to s suaque quasi a r m a , quae i l lorum manibus

ips i t r a d id e r a n t , in se conve r s a v ide r en t , mi rum illud su

u m inven tum ab r oga ru n t ade oq ue eo inc iderun t , ut plane

co n t r a r i a con sec t a r en tu r et ad h is tor icam ra t ionem se con

f e r r e n t . — S tud i a vero dogmat ica Or igen is in schola

A n t i o ch en a s ta t im f ruc tum tu l i s s e , neminem fugit. Ari-

a n i , doc t r i nam suam de hoyw p ro f e r en t e s , O r ig ene m clarum

auc to r em l i ben te r l a u d a b a n t , a t subt i l i il l ius disserendi

r a t i on i non p a r e s , in c ra sso quodam subordinat ianismo

s u b s t i t e r u n t , m y s t e r i u m , F i l i um crea tum s t a tuendo , e x

p l i c a r i c redent es . En sobr ius is te l a t i o n a l i s m u s , qui in re he n n e n e v t i c a ad a l l ego r i a s contor tas repe l lendas

m u l lu m s ine dubio contu l i t , in quaes t ionibus vero dog

mat ic i s so lv end i s faci le in e r ro rem ducere poterat !

*) De Ephraeiui Syri aile lierai, p. 6 5 .

Sed ad h i s to r i am scho l ae no s t r a e r e d e a m u s , ex qua Ar iani si i i i im, et r i g idum et i n i t e m , emer s i s s e dix imus . I l a e r e se o s tamen g r a v e s impugn a to r e s non defuerunt . Sic E u s t a t h i u s , ep is copus A n t io c h e n u s , p r o p t e r suum in doc t r inam N ic æ n a m f avorem art ificiis A r i a n o r u m munere m o t u s , pe r i t us ra t i on i s O r i g en i an ae Sc r i p tu r am Sa c r am e x p one nd ae adve r sa r i u s et p r a e t e r e a ’’t um in al i is r ebus eg re g iu s , t um e loquent i a e c ausa mer i to a d m i r a n d u s ’’ 1); sic M e l e t i u s ep i s cos us , qu am q u am ah A r i an i s o rd in a t u s , eo ru m t amen adve r s a r i u s 2) , qui pe r so l i du m t r ienn ium J o h a n n e m C h ry so s lo m u m domi suae ha bu i s s e d i c i t u r , the- o log icaque scient ia i nnu t r i v is s e 3).

U t an t e a e t a t em Ln< iani de s chol a qu ada m Ant io che na h i s t or i a nu l l am faci t m e n t i o n e m , sic de a l i a , pro i l la d i s s id i is Ar ian i s s o l u t a , nihi l n a r r a tu r I u m demum v e r o , pos tquam ip sae l i tes Ar i a nae s ensus S c r i p tu r a e Sacr ae l i te ra l i s sol l ic i te i nqu i r end i inc i tamento for s i t an fuissent , m a gni nomin is e x s t a t scho l a A n t i o c h e n a , si qu idem hoc verbum signif icet s e r i e m d o c t o r u m, q u i , n o n s i c u t A l e x a n d r i n i e c c l e s i a e a u c t o r i t a t e c o n s t i t u t i , g r a m m a t i c a m e t h i s t o r i c a m , qua m v o c a n t , S a c r a r u m L i t e r a r u m i n t e r p r e t a t i o n e m e i d e m q u e c o n s e n t a n e a s q u a e s t i o n e s d o g m a t i c a s t r a c t a v e r i n t . P lac i t a quae dam T h e o l o g i c a , pe r t r ad i t i onem so l am s t a b i l i t a , ad quo rum no rm am myst ice e xp l i c a r e t u r S c r i p tu r a S a c r a , apud eos ig i tur non va l eb an t ; e x ipsa enim h i s t o r i a e l i t e r a o mn em di sc ipl i nam T h e o l o g i c a m , accu ra t i s no t i on ibus p ro po s i t a m , de d uce re vo lue ru n t . Qu id mu l t a? qu ibus r e bus bene mer i t a fue r i t s chol a n o s t r a , quae vit ia c o m m i ser i t , h i s t o r i a , quam d i x i mu s i n t e r n a m , sat is d e m o n s t r a bit. J a m ad doc tor e s A n t i ochenos secul i qua r t i i l l us t r i s s imos a n im u m a t t endamus .

1) Socrat. H. E. I. a 4 , Sozoni. I[. i g , Theodorei. I. 1 0 .2) Socrat. 11. ' i t , Sozoni. tV . 2 5, Theodorei. II. ' i j .3) Munter. de »chula Aul. p. 7 .

Auc to rem me l ior i s i n t e rp re t a t i on i s g r a m m at i c a e Er -

ne s t i us i) nomina t E u s e b i u m E m e s e n u i n e p i s c o p u m ,

A n t io ch i a e a. 3 6 0 mor tuum . U t ru m vero E us e b i u s A n

t i och iae docendi nu m er e functus s i t , n ec n e , d i j udicar i non

po t e s t . Mer i t o t amen s cho l ae nost rae est a d n u m e r a n d u s ,

quippe qui u l t imos vi tae an n o s Ant ioch i ae eger i t ib ique

s i ne dub io m a g n a auctor i ta t e valueri t . D e e rud i t i one e-

j u s v e t e r e s s c r i p tor e s 2) n a r r a n t , eum sub E u s e b i o Cae-

s a r e en s i et Pa t r op h i l o Scythopol i tano s t ud io rum T h e o l o g i

co r um rud i men ta pos u i s s e , Edes sae et in L i t e r i s Sacr i s et

in G ra e c a disc ipl ina i ns t i t u tum fui sse , qu in e t i am A le -

x a n d r i a e a l i quamdiu ph i l o soph i ae ope ram dedi s se . N u n c S a -

b e l l i a n i s m i , nunc Ar i a n i sm i ac c u sa t u s , o mn i culpa li

b e r a t u r 3). L i b r u m adve r sus j u d a e o s , quaes t i one s in V e

tu s T e s t a m e n t u m , in ep i s t o l am ad Gal a t a s hypo the se s et

in e va n ge l i a homi l ias b r e v e s , sed p l u r im as , etc. sc r i ps i t ,

qu ae s c r ip t a p r ae c i pue p rop t e r ingenium eo r um rhe to r i

cu m l a u d a n t u r i deoque , u t ai t H i e r o n y m u s , ab h i s , qui

d ec l a m a re v o l u n t , s t ud ios i s s ime l e g u n t u r 4).

1) Opuse. Theolog. p. 4g 8 . Miinter (o. c. p. 1j ) , quocum facit

Lengerke (o. c ), susi.icatur T h e o d o r u m P e r i n t h i u m s. H e r a c l e

e n s e m , Eusebii aequalem , aetate tam en paulo m ajorent, priorem luisse.

2) Socrat. II. g , Sozom. 111. 6 .

3) v. Socr, et Sozoin. 11. cc.

4) V. Calai. Ebed Jesu iu Assemaui Bibi. Orient. T . III. P. I. p.

44 i eonf. Hierou- de vir. illustr. c. g l. Eusebii Emes, opuscula, quae

supersunt, 1res homilias atque fragmenta quaedam dogmatica etexegelioa,

Graece edidit Augusti (E lberf l 8 u g ) . At tres illas homilias J . C. Thilo

(über d. Schrill, d. Eusebius v. Alexandrien und d. Euseb. v. Em isa.

Halle i 8 3 a ) sagacissime alii ctlidain Eusehilt Alexandriuo trib u it, u lte

rius vero fragmenta , ab Angustio omissa , deprotnsit. Exstant quidem

praeterea, sub nomine Eusebii E m esen i, iu evangelia lotius anui hom iliae

breves et aliae hom iliae, plus quam quinquaginta, vaiii argum enti, verum

Euseb. communi sullragio abjudicantur e t , teste (’aveo (script, eccl. histnr.

1 ilterar. — Basiieae i 7 4 1. T . 1. p. 2 0 7 ) , ” ex iis hae Euchaerio Lu

gdunensi, illae Brunoni Asiensi aliisque recentioribus jure a tir ib u u u iu r,

saltem ex eorum sciiplis consarcinatae sunt” .

Ci rc i t e r med i um sec. I V An t ioch i ae docui t F l a v i a n u s p r e s b y t e r , t u m in epis copa tu (a. 3 8 1) Me le t i i s uc cessor . D ign i t a t i s viri d oc um en to es t o r a t i o , ad T h e o dos ium i m p e r a t o r e m , p ro p t e r s ed i t i onem quanda tn An t i o ch iae e x o r t a m i r a t u m , hab i t a ‘), g r av i s vero ( j u s p ru de n t i a e C h r i s t i a nae r a t i o , qua e t A r i a no s et M es sa l i an o s , eo t em p or e p r a ec e p t a fere J e s u i l a r u m r ec en t i o ru m f o v e n t e s , c a s t i g a v i t 2). Cu m s e n e x in eccl es ias t ic i s co n v e n t ibus ipse non c o n d o n a r e t u r , c o n d o n a n t i b u s t a m e n m a g nam a r g u m e n t o r u m s en t en t i a r um q ue S c r ip tu r a e S. cop iam su b m in i s t r ab a t 3). D i s c ip u l i , qua le s D i odo rus T a r s e n s i s , T h e o d o r u s M o p s u e s t e n u s et J o h a n n e s C h ry s o s t o m u s , p r e s by t e r eccl es i ae F l a v i an o e p i s co po , doc to r em h o n o r e o r nan t

Sun t qui duos v i r o s , E use b i i Emes , et F l a v i a n i a e qua l e s , C y r i 11 u ni H i e r o s o 1 y m i t a n u m dico et E p h r a - e i i n u i i S y r u m , ad s cho lam An t ioche na m re f er re ve l i n t 5). C u ju s vero opin ioni s n u l l a e , quod equidem sc i a m , r epe - r i u n t u r r a t i on es e x t r i n se c u s pe t i l a e ; num sufficiant c e t e r a e , v ideb imus .

D e C y r i I l o s c r i p to r e s n a r r a n t , eum H ie ro s o ly m i s p r e s by t e ru m et r a t e c h e i a m , ibi circ. 3 5 0 ep i s co p a tu m obt i nu is s e — t e s t i bus H ie ro n y m o (Chron . an. 3 4 ‘j ) , S o cr a t e (H E V . 8 . ) et S o z o m e n o ( VII . 7) — o pe A r i a n o - r u r n , q u o ru m hae re s i ipso add ic tu s f u i sse p e r h i b e t u r . Ab is ta vero s en t en t i a d i s c r e pan t T h e o d o r e t u s (II. i26.) e t qui an t e eum v i x e r u n t pa t r e s 6), qui C y r i l l u m , q u a m -

*) v. Neander Gesch. d . Chr. Relig. u. Kirche II. P . I . pag. 3 o 4 .2} Theodorei H. E. IV7. 2 2 , IV, 10

5) Theodorei. IV. 2 2 .

4) De script. Flav. vide Fabricii Bibi. Graec. (ed. Harles cumsupplent. Heuniaiini) Vol. IX p. 2 ^ 9 .

5) eX gr. Hase : Kirchen Gesch. 2:1c Aufl. p. 127.v. Theodorei. H. E. V. 9.