De politieke filosofie van Spinoza in relatie tot de staatsopvatting van Johan de Witt

Kees Schuyt, Rijnsburg 22 maart 2014

Indeling

• 1. Johan de Witt (1625 – 1672) en Spinoza (1632 – 1677) als tijdgenoten; grote sociale verschillen

• 2. Invloeden over en weer? • 3. Overeenkomsten: wiskunde; voorbeeldig leven;

“Ware Vrijheid”;• 4. Verschillen: religie, metafysica, staatsopvatting

in Politiek Traktaat;• 5. Conclusie: Spinoza reageert op “roerige tijden”.

Tijdgenoten

• Grote sociale verschillen: • J. de Witt uit een groot stedelijk

regentengeslacht in concurrentie met Oranjevorsten ( Jacob de Witt)

versus• Immigrantenzoon, van Joodse afkomst,

religiekritiek in TTP.• Van Voorburg naar den Haag?

Invloeden over en weer?

• Een merkwaardig toneelstuk: Spinoza und De Witt (Helene Askanasy, 1931)

• Naschrift: brief aan Oldenburg, contacten met de kring rond De Witt (van Beuningen e.a.)

• Spinoza reageert op roerige gebeurtenissen (brief van mei 1665; echter niet 1672 – 1675)

Invloeden over en weer ? (vervolg)

• Spinoza adviseur van de Witt? Grote twijfel• De Staatkunde van Johan de Witt (proefschrift

UvA door J.C. Naber 1882: • Kenmerken: • a) Zelforganisatie der Staten versus autocratie

van Oranjevorsten (is niet: volkssoevereiniteit)• b) Buitenlandse politiek (vrije zee)• c) Vrede, veiligheid, voorspoed

Invloeden over en weer? (vervolg)

• Invloed van de Witt’s politiek op Spinoza’ s ideeën?

• Enigszins te zien in TTP: eredienst van staatswege; vrij denken en vrij spreken over godsdienst; anti-predikanten, aanhangers van Oranje; (TTP, H 19; brief van L. van Velthuijsen, 1671);

• Politiek Traktaat (1676, laatste brief van Spinoza 1676): Monarchie, Aristocratie, Democratie

Overeenkomsten

• Wiskunde• Voorbeeldig leven: een volmaakt Hollander,

sober, practice what you preach• “Ware Vrijheid”(1650 – 1672)

Verschillen

• Religie ( De Witt, vroom christen; Spinoza “philosopheren” (natuurfilosofie)

• Metafysica, Ethica Boek 1 t/m 5• Spinoza: 3 typen van bestuur; de Witt: duaal

Spinoza’s politieke filosofie

• Politiek Traktaat : een realistisch boek• Zes moeilijke vragen• Drie lagen in de TP: metafysica, aard van de

mensen, hoe mensen met elkaar omgaan;• Typering van Spinoza’s staatsopvatting: een

machtsstaat (Hobbes), (nog) geen rechtsstaat; • Een sterke staat met absolute

gehoorzaamheid

Spinoza’s politieke filosofie ( vervolg)

• Doel van de staat: een veilig en voorspoedig leven (rechtvaardiging van De Witt’s politiek?)

• Hoe het doel van de staat bereikt kan worden:• Niet door recht alleen, wel door wetenschap,

voorspoed en welvaart, tolerantie, vrije meningsuiting en verbetering van politieke inrichting;

• Spinoza’s staatsopvatting is melioristsich, geen utopie

Ik dank U voor Uw aandacht