rf.s

D. D.

SPECIMEN ACADEMICUM,

DE

OMNISCIENTIA DELQUOD j

VENIA AMPLISS. ORD. PHILOSOPH. UPS.

PR.ESIDE

Boer. PK-TliO NICOLAC)CHRISTIERNIN,Log, et Metåph. Prof, PvEG. et Ord.

PUELIC/E CENSURS CÖMMITTIT

JONAS NICOLAI NORDSERG,SuDERilAMNIA · HeLSINGUS»

IN AUD. CARGL. MAJ» D. XXVII. JÖNII MBCCLXXVII.H, A. M. S.

Deus cum illiquid, quodjuit oculis videt, no/ns aperit, plus perfua dertåehet, quam ipfi oculi nofiri, referentes rem exptriendo vijam.

Jac. Gussetjus,

UI'SALIÄ, TYPIS Edmannianis.

t

RÅD - och HANDELSMANNENI SÖDERHAMN,

adel och högaktade herren,

Herr NILS NORDBERG,SAMT

dygdjdla frun,

Fru MAGDAL. BJUR,MINE HULDASTE FORÅLDRAR!

Jag fagnas lär at fa den rena nit förklara,Som mot Er ömhet hor och Eder karlek fvaratDet dr min harηa plikt, Jom jag här tekηa vill,Faß tekning dr för fvagy at kunna val uttryckaMitt hjerta? fom det år, i känning af fin lycka:

At hora Eder till.

Ma derfor dejja Ilad, ?nin vördnads vittnen hlifva,Och , faß med enkla drag, for Eder fä hefkrifva,Den dubhla rått f han* till offret jag Er har!Mitt hröß för Edert väl, i all min tid fkall ömma;Jag vet7 tnin Far! min Mor! jf kunnen aldrig glömma,

Hvad fä Ert eget dr.

MINE HULDASTE FÖRÅLDRARS

Jydigde SonJON. N. NORDBERG,

cSfs<®0Ρ

Ö # Ö

§. i.Perfeäiones Divintf per analogiam cum noflris

cognofeuntur.uid Deus faciat aut fciat, aliter a nobis cognofcinequit, quam vel ex teftimonio ipfius fatis lucu-lertter expreiTo, vel ex analogia inter noftras a-

liarumque rerum creatarum vires, qualitates & a£tiones,cum fummis Auftoris noflri perfe&ionibus, ex operibusejus, limitibus remotis, concipiendis & eruendis. Et i-pfa quidem oracula fan&iora, quibus fuam nobis maje-jeftatem benigniifime manifeftandam voluit, coeli terrse-que Re£tor, a nobis intelligi, inque ufus deftinatos con-verti non poiTunt, niii notiones ac voces, rebus facrisSc vulgaribus communes, ab obfervationibus claris re&efuerint evolutae atque explicatse; quod iine adcuratiorirerum , his notionibus & vocabulis, in confuetudine com·muni, refpondentium, peniitatione, vix ac ne vix quidemobtinebitur. Eoque magis in cognitione Numinis ex na»turas contemplatione haurienda atque illuftranda neces-fum eft, ut virtutes atque a£Hones rerum creatarum Scinprimis hominum rite difcernamus, earumque notionesita determinemus, ut limitibus ac imperfe&ionibus men-te feparatis, ad iummum adplicatas Creatorem, maximafublimitate, eandem tarnen indolem licet infinitam ire-tineant. Ha:c enim nifi cautela fuerit itabilita, nihil in

A ζ fubli-

4 De Omnifcientia Det.fublimiori hac fcientia, certum erir, nihil quod folidamnobis adferre poilit coniolationera : nam fi vagae in fa-cris <3c a ceteris difciplinis communique ufu aliense fla-tnunrur vocum fignificationes, nigrum facile ex albo for-mabic fraus aut fuperftitio, vers? religion! tantopere ini-mica. Hinc in fumma Dei fcientia, venerabundo rnen-lis adfeÄu, conternplanda, hane nobis viam judicabimusapriilimam, ii, ffcabiiiris in anteceifum per obfervationeSjfcientise requifitis, ita eandern determinernus, ut infinitisIjei perfeclionibus merito accenfeatur, noitramque ergaipium accendat venerationerrs ac fiduciam.

. π·Notio cf requifita Jcientice generåtim.

Cognofcere nos generatim illa dicimur, quae nobisundecunque funt perfpecla, live propria expenentia,five aliena cognitioni nofr te dederit anfam «Sc originern,five res praeientes immedrare intueri licuerit, five obje-£ta antea clare percepta, data occaiione de fimilibus co-gitandi, ope memorise in mentem promte recurrant. Atfcire dicitur, qui non> rantum res fen ii bus obvias uovitjverum etiam rerum cauiTas, effecdus, iimilitudines. «Sc dis·fimilirudines, sequalitarem Sc insequalitatem comparandoperfpicit, Sc a rerum fingularium coniideraticnc, firmi-ter inrelligere Sc oilendere valet. Scientia itaque a vul-gari cognitione diilinguitur, Sc per eam, naturs? mira-bilem nexum, ordinem, entium fimultaneofum Sc fuc-ceifivorum confpirationem, partiumque affinium harmo-niam, claifes , genera & fpecies, adcuratius ipfi intro-fpicere, aliisque in cafibus occurrentibus demonfirare va¬lemus. Hinc cognitio fcientifica in rerum fingulariumexaöds obfervationibus fundamentum habet, Sc per ea-rum inftitutam compararionem, ad cogitationes rationalesSc univerfales magis magisque progredicur. ideoque non

De Omnifcientia Dei. %

folum veritates derivativas Sc rationis, fed ctiam primi¬tivas fénfibus nofiris aliorumque perceptas , ίαο ambitiicomprehendit. Niliii enim certius Sc perfedbius cogno-fcimus, quam quod in fenfum immediate Sc freqnen terincurrit; nihil autem elf , quod demonftrationem logicamminus vel requirat vel admittat. Nulla enim därur pro-poiitio generalis, ex qua per modum principii deducipoffit hö?c veritas, quod ego exifto, quodque jam fcriptio-ne quapiam fum occupams, quae tamen adfertiones mi¬hi ceterisque idem fentientibus funt certiffimee. Nequealia facile demonftrario, natura? Sc experientise confenta-nea concipi poterit, quam quse in explicafione fubjeftiSc prfedicati propofitionis cujuspiam in dubium vocataeconiiftat, ut fcilicet ope experientiae, vel teftificationisconftare poffit, huic rei, hane revera competere pofiti-vam aut privativam adfecbionem vel relationem, aut eamnon competere. Sic exftitiile Ciceronem librosque fcri-piiife, nemo ex generali quadam propofitione elicier.Conceffis vero ejus in Romana republica mtineribus Sifcriptis poileritati rehdiis, quisque genuinam eruditionisdefiriitionem admittens, ftatim concedet, Ciceronem fuis-fe eruditum. De cetero, fcientia noftra fubfiantiam re-

quirit cogno*fcendi Sc perceptiones plures comparandi ?faculrate inftrufbam, objefta percepta, quas a nobis Sc afe invicem diftingui poffint , Sc attentionem in his di-fcernendis a£buofam. Si vel unum ex bis defideratumfueritj nulla haberi poteft cognitio.

§. IILVis- omnia feiendi ab aßtt äijfert.

Htec vero, qute de indole Sc requifitis feientiae ex com»muni noftrae gentis experientia novimus, fi ad Deum re-ferimus infinite perfe&um, fepofita tamen omni imperfe-&ione; haud obfeura nobis erit omnifcentits divinae re-

A 3 prae

6 De Omnifcientia Dei.

praefentatio. Quamvis enim mens noftra limftata, quaene fuam quidem vim cogitandi iatis dilucide peripicit,nec res alias frequentiiiime fenfibus oblatas adaequateperfcrutari, nec omnia iimul intueri valet, ad fulgoremlapientiae divinae, abfolutiilimae pervidendum invalida iit,atque inepta: non nihil tarnen iuminis, Deo fefe nobisbenignilfimo manifeftante, atque ex fpeculis diviuarumperfe&ionum ubique relucentibus, perfentifcimus, ut ad-eo folem hunc fcientiae immenfum Sc fulgentiiiimum, et¬il oculis maxime languefcentibus Sc velut e longinquo, vi¬detet liceat. Aliam vero nobis mente formamtis notio-nem de vi illa infinita, qua Deus omnia perfpicere va¬let; atque aliter ipfum cognofcendi a£lum cogiiamus. Hicenim ab intelleclu quidem Divino ifftuoiimmo divellineutiquam poteft, ied ipfum tarnen hoc attriburum noneonftituit. idem enim heic valet, atque in ceteris Deiattributis a£luoiis. Deus ab aeterno infinita fua poten-tia mundum condere potuerat: fed in temporis initio,eundem produxit. Deus ab aeterno vim poilidet mife-ris opem ferendi: fed quamdiu nulli exiflebant miferi,ferventillimam fuam mifericordiam erga certa obje&a a-&u non exerctiit. Ab aeterno pariter Dens talem habuiteifentiam , qua res condendae ipii praefentes eile poifunt:fed creatae demum revera ipii praefentes iiunt, vel re¬ddus, easdem videt ac fervat fibi praefentiiiimas; liqui¬dem in ipfo Sc ab ipfo moventur atque exiftunt.

§·IV· ,

Scientia poßibiliwn &r exißentium diverfa.Hinc aliter ea, quae heri poifunt, aliter quee jam

exiilunt, divina refpicit omnifcientia; neque enim ullumeil dubium, quin femet ipfum intuendo, omnia per i-pfum poilibilia iimul cognofcat fummus Creator, cumomnibus, quae cogitari unquam poilint, ad exillentiam

per-

De Ommfckntia Bei. 7

perducendis, praeporens ejus dextra fufficiat. Sed quianon omnia quse produci poiTenf, Dens reapfe producit,non alia quidem ab ipfo diverfa, Deus fcientia viiloniscognofcit, quam quse revera ab Ipfo produ<Pca exiftunt:fed nude poiiibilia, quse rantum ad iimilitudinem exiilen-tium abftrahendo concipi poifunt, iive exftirura illa fue-rint, ßve minus, Deus ut a£hi jam exiftentia non cogno¬fcit, verum ut in virtute cauiTarum latitantia confiderat,neque contra veritatem illnd videre poteft, quod nona cauifa produ£tum eft, quafi revera eifet; quamvis nu-to fuo omnipotente, ea, quse antea non erant, exifte«re jubeat, Sc quid ipfe fecerit aut fa£turus ßt ignora·re non poffit. Ut vero Deus Seipfum Sc opera iuadiftin&iiiime videt, feu per fingula partium, virium, ef-fe&uum, qualitatum, ac relationum momenta exa&iiiimedifcernit; ita Seipfum, tanquam hujus univerfi auftoremac moderatorem , natura quidem a fuis operibus diftin-eum, fed ioco tarnen minime feparatum, eorumque a fedependentiam omnimodam perfe&iffime cognofcit. Deusautem ubique praefens, ad res earumque relationes per-cipiend&s aliena non utitur experientia, neque adeo re-rum abfentium Sibi format imagines, neque abftrahendoclafles conftituit, pluribus rebus communes, neque ullis,ad veritatem futurorum effe&uum inveniendam, conclufio-ilonibus indiget aliisque artificiis: fed omnia, omnium-que connexiones Sc relationes, Ipii, absque ulla demon-ftratione, unico fimultaneo & perfe&iflimo contuitu iimtevidentiilima: unde non minus intenfive, quam extenii-ve, fcientia Ejus eft perfe£tiffima. Qiiemadmodom is,qui in alto Sc edito loco collocatus, exercitum praeter-euntem obfervat, atque praecedentes, medios Sc infe-quentes, eodem modo diftinguit ac contuerur; ira Deusinfinitus, extra feriem rerum finitarum Sc a decreto ejusdependentium quaü conftitutus, totam rerum connexio-

nem

8 De Omnifcientia Det,

nem, earumque fucceilivas mutationes & relationes, quainoftri reTpe<ftu prseTentes, vel prseteritae vel futurse Tunt,unico, & setenio omnifcientise adftu, perpetuo perTpicit.Neque tarnen ideo noftra Deo ignota funt artificia, qui·bus ad imbecillitatem cogitationis noftrce fublevandam uti-mur, atque etiam interdum ad fallendum afturi hominesabutuntur; quod IpTe eadem non adhibeat. Om nes enimnoftrae cogitariones Sc inclinationes, five bonse fuerint Ti¬ve malse, omnifcio cordium Tcrutatori Tunt apertiifimse,earumque vanitatem aut efficaciam idem novit ac deter-minär. Morbos Ille noftros cum remediis intelligit, er-rores 6c vitia notat atque Tsepius corrigit, quamvis IpTeerroris, vitii ? pariter ac doloris iit expers.

§. V.Inepta Omnifcientise notio rejicitur.

Non in eorum caftra deTcendimus qui Tcientiam Deilimitandam exifiimant, ut Tuis vel erroribus vel flagitiisquserant patrocinium, aut metum Taltem vindicis infalli-bilis minuant. Nihil enim divinis oculis eft occuitum,nihil in ente infinite perfe&o, quod vel minimum ar-guat defedtum. Sed neque tarnen Scholafticorum quo-rundam adprobamus Tomnia, qui divinas forte perfe&io-nes, ex opinatis Tuis virtutibus metientes, omniTcientiamDei in coniiderandis ideis poilibilibus, tanquam naturisquibusdam seternis, a Deo objeclive diverfis occupatam,ftatuifle videntur. Intelle£his certe nihil porfit, Ted ob-jecfa contemplanda Tupponit j Sc ipTa notio poifibilitatis,quse PhiloTophis maxime eft Tamiliaris , quando innon repugnantibus ponitur ideis partialibus, totius cu-jusdam conceptum conftituentibus, exiftentise notio-nem baud obTcure antea requirit; Ti quidem rei, qusenon exftitit unquam, neque adeo ab aliis rebus di Teer-

De Oniv.ijcientia Del. S>

n'i/hoc eil, cogaofci potuit, nulla formari pöteft idea, fivetotalis, five partialts, riiii fiita forte Sc arbitraria,quae ta¬rnen, ex natura imaginationis, ad res alias cognitas erit ex-igenda, Sc ab iis abilrahenda ac cornbinanda. Sic circulumquadraticum neque poilibilem neque impoifibilem judicat,qui nondum ideam circuli Sc quadrati fingulatim ex fi-guris aclu depi£tis vel exiilentibus, Tibi formare didicit.Quisquis vires Sc modos exiitendi creaturarum reipicit,facile deprehendit, nullum ens finitum, in Sc per fe ae-ternae eiTe veritatis, Ted omnia effe dependentia, orta Sccaduca, fateri neceiTum habet. Neque igitur perfe£tiointelle£lus divini in eo eil quserenda, quod pro fönteejusmodi poilibilitatum abilraflarum habeatur, quae iinerelatione ad res fingulares fa£fcas aut decretas, a nobisconcipi nequeunt. Nulla enim fubilantia pofiibilis, com·muniori fenfu, ut exilitura concipi unquam potuit, niiiquam produ£tura eil voluntas Creatoris prarpotens ac li-berrima; nec qualitates, a£liones, modi, Sc Status fub-llanriarum in abilradlo concipiuntur, niii conceptis ant-ea ipiis fubilantiis iingularibus, quibus inter fe compara-tis3per abilra£fcionem formatur tandem notio communis,quae ipeciei vel generis habet nomen. Deus praeter Sei-pfum Sc res a Se conditas atque confervatas , nullam remut exiilentem Sc aSe diverfam, videre poteil, fiquidem,omnium Ipfe rerum unicus eil au£lor Sc moderator. Pro-pofitis autem liberrime finibus, a,bsque omni moleila mo-litione, fubiidia convenientiifim», non, quaii ab ejus o-mnipotentia diverfa praeexiilerent, Sc infinita fefe mul-titudine Ipii Offerent, elegit; fed vi fua infinita, poten-tiiiime producit, Sc jam producta fapiemiifime fcopo fuoadtemperat. Monilrofa hinc tolütur hypothefi$, qua Deusante mundum conditum, per infinita fecula, de optimorerum fyilemate creando quaii deliberaife perquam ine-pte fingitur, &, examinatis tandem omnibus mundis pos-

B fibi-

ίο De Omnifcientia Det.

fibilibus, hunc invenifle objekive ceteris omnibus melio-rem, eundemque, ob majorem hane invenram bonita-tem, aliis negleflis, ad exiftentiam perduxiiTe ftatuitur.Umbratili förre Philofopho examen ejusmodi mundorum& bonitarum idealinm convenit: Deo autem, qui nullam,niii vel in fua natura beatiiiima , vel in fuis operibusvalde bonis, invenit bonitatem, deliberatio talis eo in-eptius tribuitur, quod ad nulluni bonitatis gradum Sei-pfum adftrinxerar, fed rerum finitarum complexum &feriem, pej; fuam omnipotentiam pluribus modis produ-cere 8c adornare potuerat, quemadmodum etiam hodiererum creatarum numerum 8c prseftantiam, quovis ino¬men to vel augere vel diminuere, femper Ipfi manet in¬tegrum. Fata fingulorum vera, cum omnibus fuis mo-mentis, intime novit Deus, utpote qui eisdem fapientiifi-me difponendis ita eft internus, ut ne capillus quidem ,praeter Ejus voluntatem 8c fcientiam, in terram decidat.Sed quae fub infinite multis conditionibus, nunquam ex-ftituris, fata cuique noftrum, immo fingulis, per totumlioc univ-erfum fubftantiis, eifent futura, Deus, ut obje-£ta realia, a caufts exiftentibus diverfa? non videt acdinumerat; quamvis illimitata gaudeat potentia, illasquoque ii libuiifetj efficiendi, 8c effe£tas videndi, mu--tationes.

§. vi:.Scientia De i rite cognita^ venerationem parit

atque confolationem.Haec vero fobria fcientiae divinae confideratio, tno--

ribus noftris emendandis 8c felicitati amplificandae longeeft convenientiiiima. Nihil fane efficacius fuperbientemftupendse atque folidiiiimse eruditionis ja£lantiam fuppri-mit, nihil noftrae in rebus rimandis 8c cognofcendis, ma¬ximan tenuitatis fenfum 3 melius excitat, quam ii Deum

omni-!-

De Omnifcientia Deh ii

omnifcium, cuncia, maxima, minima, omniumque ne-xum , relationes Sc harmoniam, in ferie nunquam iini-enda, uno quaii intuitu, exactiffime pervidentem fedulocogitamus. Ad hunc folem, iiellse omnes, etiam primaemagnitudinis, relatae obfcurantur; Sc quo excultius fue-rit ingenium, eo lubentius fulgentiiiimum divinae fapien-tiae jubar, tacita veneratione admirabitur ; Sc quamvis co-gnitionem rerum utilem, divinitus fibi conceffam, proinfigni, ut par effc, munere reputetj in has tarnen ve-ro Philofopho dignas erumpere non erubefcit voces; 0quanfum eft, quod tiejcimus, quam exigua, partialts tna·daquata efi η tfira cognitio ? Ad vitam etiam innocuam Scnobis ac focietati, in qua vivimus, profuturam, hoc ma-xime nos exdimulat, quod non a&iones modo externas,fed intimos quoque cordis receiius, ipfa cogitata & de-fideria noftra videt Deus fcelerum vindex , Sc benefa£lo-rum remunerator praefentiiiimus. Dulciifimam denique inadveriis parit confolationem , ii Deum noftrs neceifitatisoptime gnarum , noüraeque iimul felicitatis cupidiilimum,optimam nos eripiendi Sc beandi rationem, non, ut no-bis plurima ignorantibus faepiifime ufu venit, anxie quae-rere, fed planiiiime perfpicere, & quando Ei vifum fue-rit, certiiiime adhibiturum elfe perpendimus.· Oculumen im Del cun£ia videntem, &, animum amore erga nosfiågramiifimum, ac dextram denique valenriiiimam, cer-tiori fiducia, qui agnofcit ac veneratur, gubernationi E-jus , admirandae quidem , fed faluberrimae totum fefe

tradit, Eique in vita Sc morte ketiifimusadquiefcitj undeDOG.

Natura univerfalis nihil φ aliud, quam natura omnes fingularts, quas ■nos cogitatkm toujungimus„ Maresius, ·

Amice Honoratiftlme.'

Quo Jublimius atque utilius illud efl argumentum,_quod in hoc Tuo fpecimine Acaåemico explica-re Tibi vifum fuit, i? quo feliciori fucceffu fufce-ftum hoc negotium peregifli: eo majorern latandtmateriam mihi ctterisque amicis Tuis fubrniniflra-tavi agnofco. Tibi igitur progrejjus in fanttiorl hocßudio fingulares & virtutes eximias, Tbeologia βιι*diojo \digniffima?, ex animo gratulor, perpetuarnßrnul ac florentißirnam a Deo optimo Tibi adprecorfelicitatern« Vale.

NICOLAUS BROMAN.