BOLZANO

Karersee

Karersee

Latemar2842m

S e l l aP l a t e a u

Va

ld

iF

as

sa

La

ng

ko

f el

RifugioFuchiade

V a l d i S . P e l l e g r i n o

Passo San Pellegrino1918m

BindelwegVièl del Pan hut

Canazei

Passo Pordoi2239m

V a l G a r d e n

a

S e i s e r A l m

Ortisei

Seis

Sanon Hütte

Ponte Gardena(Waidbruck)

UmsPrösels

E g g e n t al

Passo diGardena2121m

Al t

aB

adi a

Passodi Sella2244m

T i e r s e r t a l

Eisack

Eisa

ck

Corvarain Badia

Wolkenstein

PozzaFassa

Moena

Láives

Tiers

Nova Levante

Nova Ponente

San Pietro

I T A L I Ë

Ponta Nova

M a r m o l a d a

Ca

ti

na

c

c i o

Fedaiastuwmeer

Villandro

A22

- E45

S241

A22

- E45

S242

S242

S243

S48

S641

S346

S48

S48

Wolkenstein-Ritt

Route

0 3 6 km

KAMPIOEN / GEREED11-Ita-KAM-0706-Dolomieten

OPMERKING: UITKLAPPER DOLOMIETEN

-> © <-DEZE GRAPHIC MAG NIET BEWERKT, VERGROOT OF VERKLEIND WORDEN

BOLZANO: Italië en Oostenrijk tegelijk Bolzano, waar de Dolomietenroute begint, oogt voor wie vanuit Nederland komt medi-terraan. Südtirol’s hoofdstad, zo groot als Leiden, ligt aan de zonzijde van de Alpen en dat voel je. Keert u terug uit zuidelijker Italië, dan vallen vooral de Oostenrijkse trekjes op. Niet raar als u bedenkt dat Zuid-Tirol tot 1919 bij Oostenrijk hoorde.Tip: in Bolzano kunt u geslaagd shop-pen onder de arcadengalerijen van de Laubengasse (foto): Italiaanse mode of bijvoorbeeld schoenen en hoeden bij het chi-que-ouderwetse Rizzoli.

BOLZANO: Ötzi de mummie Ötzi, die na 5300 jaar perfect geconser-veerd uit een dooiende gletsjer tevoor-schijn kwam en nu bij –6°C in het Südtiroler Archäologiemuseum (www.iceman.it) te zien is, ontwikkelde zich van wetenschappelijke sensatie tot celebrity. Het is ook niet niks wat hem overkwam: door onbekenden vermoord bovenop een bergtop, en pas in 1991 ontdekt door Duitse klimmers, die dachten met een verongelukte collega te maken te hebben. Een journalist bedacht voor ‘de man uit het ijs’ de koosnaam Ötzi, naar de vindplaats in de Ötztaler Alpen.

KARERSEE: azuurblauw water Al in het begin van de route volgt een eerste hoogtepunt: de Karersee. De Latemar, een bergketen waarin geen andere lijnen te vinden zijn dan verticale, spie-gelt zich in het opvallend azuurblauwe water.Tip: loop een rondje om het meer, dan bent u de drukte op de parkeerplaats met zijn souvenirshops kwijt.

Wie zijn de Ladins? Een Nederlands woord voor de bewoners van Ladinië bestaat niet,

maar zijzelf noemen zich Ladins: 30.000 bewoners van vijf dalen die als de armen van een zeester uitstralen van het Sellaplateau. Hun taal vormt met het Rhetoromaans in Zwitserland en het Friulisch

in Noordoost-Italië het laatste restje van het ooit in de hele Alpen gesproken Kelto-Romeins. De Ladinische cultuur kent veel legenden,

waarin de vrouw meestal beslist. Als toch een keer de man het voor het zeggen heeft, volgt rampspoed.

Meer over de Ladins op www.vejin.com en www.istladin.net.

VAL DI FASSA: vakantiedal Het mooie Val di Fassa, waar veel Ladins wonen, kan bogen op enkele van

de beroemdste berggroepen van de Dolomieten: Latemar, Catinaccio, Langkofel, het Sellaplateau (op de achtergrond zichtbaar) en de hoogste

van allemaal, de Marmolada. Gezellige verblijfsdorpen zoals Moena en het voor wandelaars ideaal gelegen Canazei ronden het dal af.

RIFUGIO FUCHIADE: Ladinische keuken Kan een berghut haute cuisine op tafel zetten? In de Dolomieten wel, voor een schappelijke prijs bovendien. Door de kruisbestuiving tussen drie culturen is het niveau overal hoog. Volgens velen verdient Sergio Rossi van Rifugio Fuchiade (uurtje lopen vanaf de Passo San Pellegrino) zelfs een Michelinster. Zijn buik getuigt van het plezier in zijn werk, evenals de altijd volle Stuben van zijn restau-rant (reserveren dus, 0039-0462574281). U krijgt hier Ladinische gerechten voorgeschoteld.Tip: zijn receptenboekje, Ricette Tradizionali Ladine, is ter plekke te koop. Met een Italiaans woorden-boekje erbij komt u een heel eind. Smullen!

BINDELWEG: gletsjerpanorama Vanaf de Bindelweg kunt u van het uitzicht op de

Marmolada genieten, de hoog-ste Dolomiet (3342 m) met de

enige gletsjer. De rondingen van het ijs contrasteren met de grillige

punten van de Langkofelgruppe elders in beeld. Dankzij de kabelbaan vanaf

Canazei en drie berghutten onderweg kan ook iemand die matig ter been is de

horizontale eerste helft van het pad lopen. Tot aan de Vièl del Pan hut , het beste uit-zichtspunt. Daarvandaan ziet u het Fedaia stuwmeer al liggen, het eindpunt voor wie de complete wandeling loopt (met bushalte).

PASSO PORDOI: haarspelden en kabelbaan

Vanaf Canazei wordt de Grande Strada echt

spectaculair, zoals op dit schilderij uit 1902

perfect wordt verbeeld. De ene na de andere

haarspeldbocht brengt u omhoog naar de Passo Pordoi

(voorgrond, op de achtergrond de Passo di Sella). De route voert door adembenemende landschappen, gedomineerd door de Langkofel (in de zon) en de Grand Canyon-achtige, getrapte wanden van het

Sellaplateau (rechts buiten beeld). Het lijkt onmogelijk

om daar ooit bovenop te komen, maar gelukkig is er de kabelbaan vanaf de

pas. Een must.

VAL GARDENA: houtsnijdersdal

In Val Gardena leven nog altijd meer dan 1000 mensen van het houtsnijden en

–beschilderen. Het begon in de 17de eeuw, toen boeren in de winterdagen als bijver-

dienste houten voorwerpen begonnen te maken. De getalenteerden gingen ook figuren snijden, religieus van aard omdat de contra-reformatie en de bijbehorende

barok veel vraag schiep. Handelaars namen de verkoop tenslotte over en maakten Val Gardena tot ver over de grenzen bekend.

Tip: op www.holzschnitzerei.info vindt u websites van individuele houtsnij-

ders en hun bezoekadressen.

SEISER ALM: ultieme

alpenweide Een record:

de Seiser Alm is de grootste

Hochalm van de Alpen. Het is ook

één van de mooi-ste Alpenweides. Vooral omdat de

golvende, bloemenrijke grasvlakte begrensd wordtdoor de allesbehalve vriendelijke drietand van de

Langkofelgruppe. Een groter contrast is nauwe-lijks denkbaar. U kunt er relaxed wandelen nadat

de kabelbaan vanaf Ortisei of Seis u er heeft afgezet.

SANON HÜTTE: een Nederlandse in Südtirol Stage in Südtirol, verliefd worden op de zoon van een bergrestau-ranthouder en ineens woon je op de paradijselijke Seiser Alm. Dat is Lobke Riedijk overkomen en

ze is zeker niet ongelukkig. Haar gasten evenmin, want schoonvader Köstner van de Sanon Hütte weet wat koken is. De berghut met zijn betaalbare Ladinische en Tiroolse gerechten is een ideale lunchplek tijdens een Seiser Almwandeling.

WOLKENSTEIN-RITT: Schnappsidee Wie op 3 juni 2007 van de Grande Strada afdwaalt naar de voet van de Seiser Alm kan iets unieks beleven: de Oswald-von-Wolkenstein-Ritt. Van een Schnappsidee in de kroeg is het uitgegroeid tot een duizenden bezoekers trek-kend spektakel. Op vier histo-rische locaties worden paard-rentoernooien in klederdracht georganiseerd. Er zijn verrassende hindernissen. Zoals een teamrace win-nen terwijl je met vier man (of vrouw) naast el-kaar galopperend dezelfde stok vasthoudt. Gefundenes fressen voor fotografen!

PASSO DI GARDENA: routeomlegging Ik heb voor deze vakantieklapper de Granda Strada ‘omgelegd’ rond het Sellaplateau. Daardoor worden niet alleen twee schitterende dalen aan de route toegevoegd (Val Gardena en Alta Badia), maar – en daar gaat het natuurlijk om – tevens drie passen. Daardoor valt de Passo di Sella, mijn favoriet, binnen de route. En de Passo di Gardena, hier in avondsfeer gefotogra-feerd.

DE GRANDE STRADA DELLE DOLOMITIDe Grande Strada is dé passenroute van de Dolomieten, het gebergte met zijn verticale pieken van soms bijna wit dolomietgesteente. De route voert door drie Italiaanse provincies (Südtirol, Trentino en Belluno) en er worden drie talen gesproken (Italiaans, Duits en Ladinisch). Op weinig passenroutes is het aangenamer toeren dan hier, tussen Bolzano en Dobbiaco.TEKST EN FOTO’S PAUL SMIT

DE GROTE DOLOMIETENROUTE

Kijk voor de lezersreis naar de Dolomieten op pagina 48

van deze Kampioen!

PRAKTISCHE INFO DOLOMIETEN

Ernaartoe: Bolzano ligt ruim 1000 km van Utrecht. De lengte van de beschreven route is 148 km (zonder zijsprongen), met zijsprongen is het ruim 200 km. Beste reistijd: de beste reistijd is, als u van wandelen houdt, de zomer. De eerste twee weken van augustus kan het in het gebied erg druk zijn, en in november is het weer vaak somber. Reisgidsen: ANWB Actief Dolomieten: beknopte reisgids met 30 dagtochten (wandelen, fietsen, auto), € 9,95.ANWB Goud Italië Dolomieten Gardameer: nadruk op kunst en cultuur, landschap en natuur. Met uitneembare kaart, € 16,95.Voor wie de Duitse taal goed beheerst is de Grosser Wander-Atlas Dolomiten van Kompass (met kaart, € 15,95 bij reisboek-handel of via www.amazon.de) een echte aanrader.Meer info: www.italiaansverkeersbureau.nl, www.visitdolomites.com/nl, www.dolomitesworld.com,www.dolomiti.org.

Bekijk het filmpje van Paul Smit over de Dolomieten op www.kampioen.nl.

Heeft u een navigatiesysteem?Download de route dan op

www.kampioen.nl.

VAKANTIEKLAPPER 2007k a m p i o e n . a n w b . n l 5 M E I 2 0 0 7

Kampioen

Met lezersreisfo

to h

elm

uth

rier

Rome

ITALIË

Dolomieten

© C

ARTO

GRA

PHIC

S, H

eem

sker

k

KAMPIOEN / GEREED11a-Ita-KAM-0706-Italie, DolomietenOPMERKING: GEEN

S e l l aP l a t e a u

Fedaiastuwmeer

Bindelweg

Vièl del Pan hutCanazei

Passo Pordoi2239m

Passo diGardena2121m

Al t

aB

adi a

Passodi Sella2244m

Corvarain Badia

M a r m o l a d e

Arabba Livinallongo

Pieve di Livinallongo

San Cassiano

La Villa

Sankt Martinin Thurn

MuseumLadin

Cortina d’Ampezzo

PassoFalzerego

PiccoloLagazuoi

2825m

RifugioCinque Torri

Borcadi Cadore

PassoCibiana

Monte Rite2181m

Museo nelle Nuvole

M a r m o r a l o

F a n e s t a l

I T A L I Ë

Fanes-waterval

Fanes-kloof

Lago diMisurina

Misurina

Dobbiaco

Carbonin

Drei Zinnen2999m

Drei Zinnen Hütte

Paternkofel2744m

Birkenkofel2905m

Dreischuster-Sp.3145m

Ca

di

ni

Rocca Pietore

Selva di Cadore

FerraraSan Vito

P r a g s

Dürrenstein2839m

PlätzwiesenWengen

d ’ A m p e z z o

N a t u u r p a r k

F a n e s - S e n n e s - B r a i e s

N a t u u r p a r k

D o l o m i t i

S243

S48

S641

S244

S48

S48bisS51

S51

S51

S638

S251

S347

Route

0 3 6 km

KAMPIOEN / GEREED11-Ita-KAM-0706-Dolomieten

OPMERKING: UITKLAPPER DOLOMIETEN

-> © <-DEZE GRAPHIC MAG NIET BEWERKT, VERGROOT OF VERKLEIND WORDEN

MUSEUM LADIN: scheldende schilderijen Streekmusea zijn meestal saai, nietwaar? Ga dan naar het Museum Ladin in het kasteel van St. Martin in Thurn. Niet snel zal ik de zaal met laatmiddeleeuwse olieverfportretten vergeten. Kort nadat ik er binnenstap begint een schilderij te praten. Het hoofd beweegt, de armen gebaren. Ik krijg kippenvel, maar ontdek dat het om een LCD-scherm gaat, gemonteerd in een historische lijst met een luidspreker erachter. Plotseling valt een portret aan een andere wand in de rede. Wat zich ontvouwt is een twistge-sprek tussen vijf schilderijen!

PICCOLO LAGAZUOI: bergwandelen onder het front Vanaf de Passo Falzarego, de zesde pas sinds Bolzano, kunt u met de kabelbaan naar de Piccolo Lagazuoi. Niet alleen is dat een onvergetelijk uitzichtpunt (zie filmpje op www.kampioen.nl). U kunt er een bergwandeling maken via spannende tunnels, die Italianen en Oostenrijkers tijdens de Eerste Wereldoorlog onder het front groeven dat hier liep. Ze probeerden elkaars stellingen van onderaf op te blazen. Vergeet niet een lamp mee te nemen. Wie hoogtevrees heeft of bergwandelervaring mist kan beter pad 402 omlaag wandelen of de kabelbaan terug nemen. CINQUE TORRI:

vijf torensEen kleine stad van rotstorens. Sommige zijn intact, andere scheefgezakt of omgevallen. Er gaat een stoeltjeslift naartoe en u kunt eromheen wandelen, bij voorkeur met de klok mee. Maar neem ook even een kijkje in het centrum. Grote kans dat u rotsklimmers tegen de ‘muren’ ontdekt. U komt trouwens ook soldaten tegen: realistische beel-dengroepen die laten zien hoe het soldatenleven er tijdens de Eerste Wereldoorlog in dit frontgebied uitzag. Naarmate u het rondje verder wandelt wordt het uitzicht steeds mooier.

CORTINA: de chique dame Een andere bijnaam voor Cortina d’Ampezzo is St. Moritz van de Dolomieten, omdat de jet-set hier komt skiën. Na Bolzano is dit het eer-ste plaatsje dat weer een beetje stads aanvoelt. De

autovrije flaneerboulevard, Corsa Italia, wordt geflan-keerd door chique winkels en hoog erbovenuit rijst de neogotische campanile.

MUSEUM IN DE WOLKEN: de droom van Reinhold Messner Reinhold Messner, ‘s werelds beroemdste bergbeklimmer en geboren in de Dolomieten, is bezig een serie musea te creëren, die allemaal met het verschijnsel berg te maken hebben. Voor zijn verzameling bergschilderijen heeft hij de top van Monte Rite uitgekozen. Vanaf het hypermoderne dak van zijn Museo nelle Nuvole (‘museum in de wolken’, www.museonellenuvole.it) kijkt u bij helder weer van de Marmolada tot aan de Adriatische zee. Route: vanaf Borca di Cadore (ten ZO van Cortina) wegnummer 347 naar de Passo Cibiana. Vandaar brengt een Landrover u naar de top .

FANESKLOOF: achter de waterval langs Nietsvermoedend wandelt u natuurpark Dolomiti d’Ampezzo binnen, door een vriendelijk open bos. U passeert een bruggetje over een 80 m diepe kloof. Om uiteindelijk bij de nog veel diepere Faneskloof uit te komen, indruk-wekkend eindpunt van de wandeling. Mensen zonder hoogtevrees kunnen nog verder, langs de gapende afgrond, zich altijd vasthoudend aan de kabelleuning. Na 100 meter volgt de beloning en lopen zij achter de donderende Faneswaterval langs!Aanreisroute: vanaf Cortina onze passenroute noordwaarts. 1 km na Hotel Fiames links bij bord-je Fanes, de weg eindigt bij een parking. Verder wandelen, bordje ‘Cascate Sent. Ferrato’ volgend.

LAGO DI MISURINA: meer mensen dan water Lago di Misurina staat in

elke reisgids. Niet zelden wordt het een hoogte-punt van de Dolomieten genoemd. Dat komt omdat u hiervandaan de Drei Zinnen kunt zien, de beroemdste berg van de Dolomieten. Maar wel vanaf de verkeerde kant! En een giganti-sche parkeerplaats met een supermarkt aan het

water is niet mijn idee van schoonheid, maar zo

is er wel genoeg plaats voor de tientallen touringcars en

honderden auto’s. Ga er dus niet heen voor de rust.

DREI ZINNEN: de beroemdste drietand De drie tanden vormen het waarmerk van de Dolomieten, maar uitsluitend bekeken vanuit het noorden. Als u na 20 minuten wandelen vanaf de Auronzohut (eind van de tolweg) de oostzijde passeert en voor het eerst de wolkenkrabberachtige noordfacades ziet, begint de fascinatie. En die laat u niet meer los. Het brede pad naar de Drei Zinnen Hütte is druk. Rustiger en iets korter is het smallere pad iets hogerop. De hut levert voor schappelijke prijzen enorme maaltijdporties en heerlijk Beiers witbier. Daarna kunt u dezelfde weg terug lopen of het rondje om de Zinnen voltooien. De complete cirkel duurt 3,5 uur.

PATERNKOFEL: de Klettersteigdoop

Heeft u geen last van hoogtevrees, waag dan eens een Klettersteig, een Dolomietenuitvinding. U voelt zich een klimmer, terwijl dankzij kabels, relingen en voetpennen slechts bergwandelervaring nodig is. De Klettersteig vanaf de Drei Zinnen Hütte naar de Paternkofel is een van de makkelijkste én mooiste van de Dolomieten. Dé locatie

voor een eerste keer. Als u eenmaal weer beneden staat en terug-kijkt naar waar u geweest bent, kunt u uw ogen niet geloven.

Maar dat kon u onderweg eigenlijk al niet.Tip: Berggids Luis Strobl (0039-3355394900,

luis@bergfuehrertoblach.com, € 62,-) neemt elke woensdag wandelaars mee omhoog. Een aardige vent, die

rust en vertrouwen uitstraalt en naast Duits ook Engels spreekt.

SELLAPLATEAU: wandelen op Mars Het Sellaplateau bestaat uit één gigantisch blok Dolomietgesteente, met een platte bovenkant. De randen zijn loodrecht en de kabelbaanrit naar boven laat je dan ook niet koud. Daar, op 3000 m, is alles anders: alsof u een foto van de Marsrovers binnenstapt. Alleen is Mars roestrood en Sella spierwit. Bovendien kunt u hier perfect wandelen, want het is grotendeels horizontaal. Dat u toch moet hijgen komt door de ijle lucht. Maar als u naar de rand van het plateau loopt stokt uw adem: het lijkt wel de rand van de wereld.

ALTA BADIA: het smuldal Alta Badia, opnieuw een Ladinisch dal, is Alpenrecordhouder sterrendichtheid: drie binnen de 10 km. Michelinsterren, welteverstaan. Laat uw partner trakteren en kies voor restaurant St. Hubertus in San Cassiano. Proef vooral bij elke gang de door de chef aangeraden lokale wijn. Een Klettersteig voor de tong! Rond de dag romantisch af in kasteelhotel Ciastel Colz in La Villa. De meer dan twee meter lange Günther Piccolruaz (foto) is een aima-bel gastheer. En insiders beweren dat hij binnenkort de vierde Michelinster gaat verdienen.

DE GRANDE STRADA DELLE DOLOMITIDE GROTE DOLOMIETENROUTE

Kijk voor de lezersreis naar de Dolomieten op pagina 48 van deze Kampioen!

foto’s guido pompanin