365

DC MOTOR DROP TESTİ

Ramazan TEKİR

Sinan UĞURLU

Özet: DC Motorlar, ERDEMİR’de önemli bir kalem teşkil etmektedir. DC motor endüvilerinde arızalanma başlangıcının ve yaşlanmalarının önceden tespiti bir bakımcı için son derece önemli bir olaydır. Genelde uygulanan ‘Kestirimci Bakım’ tekniği, izolasyon direncinin ölçülmesi ve gözle muayenedir. İzolasyon direncinin ölçülmesiyle yaşlanma hakkında bilgi toplanabilirken, arıza başlangıcını tespit için ERDEMİR'de herhangi bir metod bilinmemektedir. Bu bildiri kapsamında, DC motor endüvilerinde arızalanma başlangıcını tesbit etmede kullanılan Drop Test (Gerilim Düşümü) metodu anlatılmaktadır. Bu metod uygulandığında, DC motor endüvilerindeki arızaların önceden ve başlangıç döneminde tespiti mümkün olmaktadır. Dolayısıyla motorlar, arızalandıktan sonra ve üretimde iken değil, planlı bakım günü sökülerek yenilenebileceklerdir. Anahtar sözcükler: Kestirimci Bakım, Drop Testi, DC Motor, Kollektör Dilimi. 1. GİRİŞ Günümüz sanayiinde, doğru akım motorları alternatif akım motorlarına nazaran pahalı ve çok bakım gerektirmelerine rağmen, sağlamlıkları ve hız kontrol kolaylıklarından dolayı pek çok alanda kullanılmaktadır. Elektrik makinelerini azami miktarda üretken tutmak ve bakım maliyetini en aza indirmek için, bakımlarının zamanında yapılması gerekir. Periyodik kontrol neticesinde belirlenen düzeltme ve iyileştirmelerin yapılmasına ‘kestirimci bakım’ denir. Makineler periyodik olarak izlenerek, arıza çıkartacak noktalar önceden belirlenir. Buna göre bakım planlaması yapılır. Amaç, arıza çıkmadan veya daha büyük boyutlara varmadan tespit etmek ve önüne geçmektir. Drop Testi, periyodik ölçüm olduğundan kestirimci bakıma girer. Öncelikle büyük veya önemli motorlara uygulanması öngörülür. Bu test, Ekim 2000 tarihinde, Hitachi Firması (Japonya) elemanları ile birlikte, 2.Soğuk Haddehane bünyesindeki Tandem Hattı’ndaki 8 adet Hadde Motoruna uygulanmıştır. Bu bildiri kapsamında, 1.Stand Hadde Üst Motorunda yapılan “drop test” örneklenecektir.

Çalışılan DC Motor, 2750 kW., 8 kutup, 376 kollektör dilimli bir makinedir. Aşağıda sunulacak veriler, DC motorun bir kutbuna (47-dilim) ait verilerdir. 2. TANDEM 1.STAND ÜST MOTORUNDA,

KOLLEKTÖR DİLİMLERİ ARASI GERİLİM DÜŞÜMÜ ÖLÇÜLMESİ

1. Ölçüm yapılacak motora ait endüvi ve ikaz enerjileri

panelden kesilir. 2. Ölçüm yapılacak motorun kapakları açılır. 3. DC motor kömürlerinin kollektörle temasını kesmek

amacıyla, kömürlerin altına kağıt v.b. koyulur (Şekil 1).

Şekil 1

366

Şekil 2

4. Kollektörün uç kısmında bulunan ve kömür tarafından taranmayan parlak yüzey ince zımpara ile çepeçevre temizlenip parlatılır (Şekil 2.).

5. Kollektör dilimlerinin uç tarafında ve kollektör

gövdesinde 3 yerde "tek nokta, çift nokta, tek nokta" vardır. Çift noktanın saat yönü tersinde bulunan nokta REFERANS noktasıdır (referans nokta aynı zamanda kollektörün kenar tarafındaki seri numarasının hizasındaki noktadır).

6. Referans noktasının hizasındaki dilime 1, sonrakine 2,

olmak üzere tüm dilimler saat yönü istikametinde ilerleyerek numaralandırılır.

7. Sabit gerilim, sabit akımlı güç kaynağı ve dijital göstergeli, hassas (yüzde bir taksimatlı) avometre aşağıdaki şekile göre bağlanır (Şekil 3).

8. İlk önce, 1 ve 2 no.lu dilimler arasına, sabit 10 A. DC

akım uygulanır, gerilim düşümü okunur ve Tablo.1'de 1 no.lu dilime kaydedilir. Bu işlem daha sonra 2 ve 3

no.lu dilimler arasına uygulanır ve Tablo 2'de 2 no.lu dilime kaydedilir. Tüm dilimler bu şekilde ölçülür ve değerler aşağıdaki gibi bir tabloya kaydedilir (Tablo1).

Tablo 1

1. K

UT

UP

2. K

UT

UP

3. K

UT

UP

4. K

UT

UP

5. K

UT

UP

6. K

UT

UP

7. K

UT

UP

8. K

UT

UP

1 . . . . . . 47

48 . . . . . . 94

95 . . . . . . 141

142 . . . . . . 188

189 . . . . . . 235

236 . . . . . . 282

283 . . . . . . 329

330 . . . . . . 376

DC motorumuzun ilk 47 diliminin gerilim düşümü değerleri Tablo 2'de, grafiği ise Şekil 4.'de verilmektedir.

Tablo 2.

1 73,00 11 73,46 21 72,96 31 73,09 41 73,26

2 73,10 12 73,49 22 72,88 32 73,17 42 73,16

3 73,12 13 73,22 23 73,07 33 73,31 43 73,33

4 72,98 14 73,21 24 73,16 34 73,32 44 73,14

5 73,00 15 73,09 25 72,90 35 73,25 45 72,93

6 72,89 16 73,21 26 72,99 36 73,12 46 72,93

7 72,96 17 73,26 27 73,04 37 73,08 47 73,13

8 73,02 18 73,22 28 73,12 38 73,06

9 73,13 19 73,23 29 73,10 39 73,11

10 73,16 20 73,19 30 73,18 40 73,11

Şekil 3. Bağlantı Şeması

367

Şekil 4

9. Ölçülen değerlerin minimum ve maksimum değerleri bulunur ve 376 dilime ait ortalama değere göre karşılaştırılır. Tablodaki değerler STATISTICA, EXCEL veya başka bir grafik programı kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılır, ortalama değere göre grafiği çıkarılır (Şekil 4). Ortalama değerle Min. ve Max. değerler arasında, en fazla %5 fark olmalıdır. %5’in üzerinde fark varsa kollektör bayrakçıklarında veya diğer ek yerlerinde gevşeme başlamış demektir. İlk bakım duruşunda bakım yapmak üzere hazırlıklar başlatılması gerekir.

Şekil 5

* Makine durmuşken aşağıdaki test ve kontrollerin de yapılması tavsiye edilir.

10. Endüvi bayrakçıkları kontrol edilir (Riser Check).

(Şekil 5) 11. Kollektör dairesi üzerinde, fırça tutucuları arası mesafe

eşit olmalıdır. 12. Endüvi-şase, kutup-şase arası megerle ölçülür. Değerler

kabul edilebilir değerler dışındaysa havayla temizlik yapılır. Tekrar ölçme yapılır.

13. DC motorun son kontrolleri yapıldıktan sonra artık

çalışmaya hazırdır. 3. KAYNAKLAR 1 “Westinghouse Electrical Maintenance Hints”, 3-12; 16-10; 16-12 2 Hitachi Ltd. Power & Industrial Systems Group, “Periodic Operational Inspection and Test on Direct Current Machine”

GERİLİM DÜŞÜMÜ GRAFİĞİTANDEM 1.STAND ÜST MOTOR

Ort=73,1243 ; +%5=76,7823 ; -%5=69,4663

Kollektör Dilimleri (1'den 47'ye kadar)

Ger

ilim

Düş

ümü

( mV

)

69,4663

73,1243

76,7823

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

12

34

56

78

910

1112

1314

1516

1718

1920

2122

2324

2526

2728

2930

3132

3334

3536

3738

3940

4142

4344

4546

47