Das Gesicht - kvm-medizinverlag.de · Das Gesicht Bildatlas klinische Anatomie Ralf J. Radlanski...
Transcript of Das Gesicht - kvm-medizinverlag.de · Das Gesicht Bildatlas klinische Anatomie Ralf J. Radlanski...
Das GesichtBildatlas klinische Anatomie
Ralf J. Radlanski Karl H. Wesker
2., überarbeitete Auflage
1 Gesicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.1.2 Regionen des Gesichts . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.1.3 Morphometrie und Proportionen des Gesichts . . . 6
1.2 Das Gesicht in der Ansicht von anterior . . . . . . 18
1.2.1 Fettkompartimente des Gesichts in der
Ansicht von anterior . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.2.2 Muskulatur des Gesichts in der Ansicht
von anterior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.2.3 Gefäß- und Nervenversorgung des Gesichts
in der Ansicht von anterior . . . . . . . . . . . . . 38
1.3 Das Gesicht in der Ansicht von lateral . . . . . . . 54
1.3.1 Fettkompartimente des Gesichts in der
Ansicht von lateral . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.3.2 Muskulatur des Gesichts in der Ansicht
von lateral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
1.3.3 Gefäß- und Nervenversorgung des Gesichts
in der Ansicht von lateral . . . . . . . . . . . . . . 78
1.4 Der Kopf in der Ansicht von vertikal . . . . . . . 106
1.5 Der Kopf in der Ansicht von dorsal . . . . . . . . 116
1.6 Hals . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
1.6.1 Der Hals in der Ansicht von anterior . . . . . . . 123
1.6.2 Der Hals in der Ansicht von lateral . . . . . . . . 128
1.6.3 Der Hals in der Ansicht von dorsal . . . . . . . . 133
1.7 Mimik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
1.8 Gesichtsskelett . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
1.9 Schnittbilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
1.10 Schematische Darstellungen
der Leitungsbahnen im Gesicht . . . . . . . . . 172
2 Augenregion . . . . . . . . . . . . . . . 180
2.1 Klinische Aspekte . . . . . . . . . . . . . . . . 182
2.2 Präseptale Muskulatur und Fettschichten . . . . 185
2.3 Septum orbitale und Bulbus oculi . . . . . . . . 189
Inhaltsverzeichnis
2.4 Gefäß- und Nervenversorgung der Augenregion . . 196
2.5 Gefäß - und Nervenversorgung der
Augenregion in Relation zur Muskulatur. . . . . 205
2.6 Anatomie der Augenregion in Schnittbildern . . 210
3 Nasenregion und Mittelgesicht . . 216
3.1 Oberflächentopographie der Nasenregion . . . . 218
3.2 Die Nase in der Ansicht von anterior . . . . . . . 222
3.3 Die Nase in der Ansicht von lateral . . . . . . . . 230
3.4 Die Nase in der Ansicht von caudal . . . . . . . 244
3.5 Die Nasenhaupthöhle . . . . . . . . . . . . . . 245
3.6 Die Nasennebenhöhlen . . . . . . . . . . . . . 258
4 Mund . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
4.1 Extraorale Topographie der Mundregion . . . . 264
4.2 Topographische Anatomie der Mundregion . . . 265
4.3 Gefäß- und Nervenversorgung
der Mundregion . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
4.4 Die Mundhöhle . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
4.5 Anatomie der Lippen, Zähne, Parodont und
Alveolarfortsatzknochen in Schnittbildern . . . . 283
4.6 Das anteriore Vestibulum . . . . . . . . . . . . 289
4.7 Anatomie des Ramus mandibulae . . . . . . . . 290
4.8 Das Kiefergelenk . . . . . . . . . . . . . . . . 303
4.9 Anatomie der Mundregion in Schnittbildern . . . 308
4.10 Wege der dentogenen Infektionsausbreitung . . 314
5 Ohr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
6 Haut und Alterung des Gesichts . . . 330
Anhang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
Verwendete und weiterführende Literatur . . . . . . . 347
Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Titelei_Gesicht_QV.indd 11 05.06.2012 11:30:12
Gl Gl
Trg Or’ Or’Sn
Pg’
a b
Abb. 1.20 Die Fotostatvermessung nach Schwarz.
Abb. 1.20 Die Auswertung der Fotostataufnahmen nach A. M. Schwarz dient der Ermittlung der Relation zwischen Ober- und Untergesicht. Hierzu werden die Profil- und Enface-Aufnahmen so montiert, dass die Messpunkte Tragus (Trg) und Infraorbitalpunkt (Or’) auf einer gemeinsamen horizontalen Line angeordnet sind. Von der Glabella (Gl) und vom Infraor-bitalpunkt (Or’) werden senkrechte Linien gezogen. Die Dia-gnose der sagittalen Position des Oberkiefers wird anhand der Lage des Subnasalpunktes (Sn) zur Glabellasenkrechten (b) ge-stellt. Liegt er davor, handelt es sich um ein Vorgesicht, liegt er dahinter, dann ist es ein Rückgesicht. Ein Durchschnittsgesicht liegt vor, wenn der Subnasalpunkt (Sn) auf der Glabellasenk-rechten (b) liegt. Die Diagnose der Lage des Unterkiefers wird anhand der Lage des Weichgewebspogonions (Pg’) gestellt. Das Gesicht ist „gerade“, wenn Pg’ in der Mitte zwischen den
beiden Senkrechten (a) und (b) liegt. Ein Rückgesicht liegt vor, wenn sich Pg’ der Orbitalsenkrechten nähert oder sie über-schreitet, ein Vorgesicht liegt vor, wenn sich Pg’ der Glabella-senkrechten nähert, oder sie überschreitet.
Das Kieferprofilfeld liegt also bei dieser Auswertungsmethode zwischen den senkrechten Linien a und b. Bei unserem Modell allerdings liegen sowohl der Referenzpunkt für den Oberkie-fer (Sn) als auch der Referenzpunkt für den Unterkiefer (Pg’) deutlich vor der Glabellasenkrechten (b). Es handelt sich also um ein prognathes Gesicht, das ensprechend dieser Auswer-tungsmethode als „Vorgesicht, nach vorne schief“ bezeichnet werden müßte. Unser Modell ist allerdings ohne Frage ästhe-tisch makellos.
Abb. 1.21 Übliche Messpunkte am Schädel und an den Weichgeweben in der Ansicht von anterior.
SOr: SupraorbitaleOr: OrbitaleN: NasionMx: Maxillare (tastbare, tiefste Stelle im Molarenbereich am
Übergang der Maxilla zum Jochbein) Md: Mandibulare (tastbarer Alveolarfortsatz im Molaren-
bereich)
Go: Gonion (Kieferwinkelpunkt)Go’: Kieferwinkel am WeichgewebeM: MastoidMe: Menton (Kinnprominenzpunkt in der Mitte)Mer: Menton rechts (der am weitesten rechts lateral liegende
Randpunkt am Kinn)Mel: Menton links (der am weitesten links lateral liegende
Randpunkt am Kinn)Me’: Kinnpunkt am Weichgewebe
Gesicht
14
Kap_1-01_Einführung.indd 14 27.05.2012 14:02:56
Or Or
N
SOr SOr
M M
Mx MxSn
MdMd
Me
GoGo
Mer Mel
Go’ Go’
Me’
Abb. 1.21 Übliche Messpunkte am Schädel und an den Weichgeweben in der Ansicht von anterior.
Einführung
15
Kap_1-01_Einführung.indd 15 27.05.2012 14:03:02
M. nasalis
M. depressorlabii inferioris
M. depressoranguli oris
M. mentalis
M. orbicularisoculi
Abb. 1.24 Subkutane Fettschicht.
Gesicht
20
Kap_1-02_Anterior.indd 20 27.05.2012 14:04:42
mittleres Wangenfett-kompartiment
mediales Wangenfett-kompartiment
nasolabialesFettkompartiment
Jowl-Fettkompartiment
Kinnfettkompartiment
submentalesFettkompartiment
cervicalesFettkompartiment
lateral-temporalesWangenfettkompartiment
Abb. 1.25 Kompartimente der subkutanen Fettschicht.
Das Gesicht in der Ansicht von anterior
21
Kap_1-02_Anterior.indd 21 27.05.2012 14:04:47
M. orbicularis oculi,Pars palpebralis
lateral-temporalesWangenfettkompartiment
mediales Wangen-fettkompartiment
nasolabialesFettkompartiment
mittleres Wangen-fettkompartiment
Jowl-Fettkompartiment
Kinnfett-kompartiment
submentalesFettkompartiment
M. occipitofrontalis,Venter frontalis
M. procerus
M. orbicularis oculi,Pars orbitalis
Glabellafettkörper
M. levator labiisuperioris alaeque nasi
M. nasalis
SOOF (suborbicularisoculi fat)
M. zygomaticus minor
Corpus adiposum buccae(Bichat’scher Fettkörper)
M. levator labii superioris
M. levator anguli oris
M. risorius
Platysma
M. depressor anguli oris
M. depressor labii inferioris
M. mentalis
Galeaaponeurotica
Abb. 1.26 Rechte Gesichtshälfte: subkutane Fettschicht.Linke Gesichtshälfte: subkutane Fettschicht entfernt.
Gesicht
22
Kap_1-02_Anterior.indd 22 27.05.2012 14:04:53
Galeaaponeurotica
M. occipitofrontalis,Venter frontalis
M. procerus
M. orbicularis oculi
M. levator labiisuperioris alaeque nasi
M. nasalis
M. zygomaticus minor
M. levator labii superioris
M. levator anguli oris
M. zygomaticus major
M. orbicularis oris
M. masseter
M. depressor anguli oris
M. depressor labii inferioris
M. mentalis
SOOF (suborbicularisoculi fat)
tiefesWangenfettpolster
Mandibula
submentalesFettkompartiment
Glabellafettkörper
Abb. 1.27 Rechte Gesichtshälfte: subkutane Fettschicht entfernt und Wangenfett freigelegt.Linke Gesichtshälfte: ROOF und SOOF teilweise, sowie Wangenfett freigelegt.
Das Gesicht in der Ansicht von anterior
23
Kap_1-02_Anterior.indd 23 27.05.2012 14:04:58
Galeaaponeurotica
M. auricularisposterior
Gl. parotideaaccessoria
Gl. parotidea
Ductusparotideus
M. masseter
Capsulaarticularis
M. occipito-frontalis,
Venter occipitalis
M. auricularisanterior
M. temporo-parietalis
M. auricularissuperior
M. compressornarium minor
M. nasalisnasalis
M. orbicularis oculiorbicularis oculi
M. levator labiilevator labiisuperioris alaeque nasisuperioris alaeque nasi
M. dilatatornaris anterior
M. alaris
M. levator labiilevator labiisuperiorissuperioris
M. orbicularis orisorbicularis oris
M. buccinatorbuccinator
M. risoriusrisorius
M. procerusprocerus
M. depressordepressorlabii inferiorislabii inferioris
M. mentalismentalis
M. depressordepressoranguli orisanguli orisPlatysma
M. occipitofrontalis,occipitofrontalis,Venter frontalisVenter frontalis
M. zygomaticuszygomaticusmajor umajor u. minor
Abb. 1.64 Fascie auf der Gl. parotidea und Platysma am Hals entfernt.Die Anatomie des Halses wird in Kapitel 1.6 weiter beschrieben.
Gesicht
66
Kap_1-03_Lateral.indd 66 27.05.2012 15:35:47
GaleaGaleaaponeuroticaaponeurotica
M. auricularisauricularisposteriorposterior
Lig. lateralelaterale
DuctusDuctusparotideusparotideus
M. massetermasseter
CapsulaCapsulaarticularisarticularis
M. occipito-occipito-frontalis,frontalis,
Venter occipitalisVenter occipitalis
M. auricularisauricularisanterioranterior
M. temporo-temporo-parietalisparietalis
M. auricularisauricularissuperiorsuperior
M. compressornarium minor
M. nasalisnasalis
M. orbicularis oculiorbicularis oculi
M. levator labiilevator labiisuperioris alaeque nasisuperioris alaeque nasi
M. dilatatornaris anterior
M. alaris
M. levator labiilevator labiisuperiorissuperioris
M. orbicularis orisorbicularis oris
M. buccinatorbuccinator
M. procerusprocerus
M. depressordepressorlabii inferiorislabii inferioris
M. mentalismentalis
M. depressordepressoranguli orisanguli oris
M. occipitofrontalis,occipitofrontalis,Venter frontalisVenter frontalis
M. zygomaticus minorzygomaticus minor
M. zygomaticus majorzygomaticus major
Abb. 1.65 Gl. parotidea, M. risorius und Platysma am Gesicht entfernt.
Das Gesicht in der Ansicht von lateral
67
Kap_1-03_Lateral.indd 67 27.05.2012 15:35:53
supraplatysmalessupraplatysmalessubmentalessubmentalesFettkompartimentFettkompartiment
N. auricularisauricularismagnus
Platysma
N. transversus collitransversus colli
V.V.V jugularis externajugularis externa
Fascia cervicalis,Fascia cervicalis,Lamina superficialisLamina superficialis
Abb. 1.117 Die Halsregion in der Ansicht von anterior. Linke Halshälfte: Haut entfernt, subkutane Fettschicht mit Platysma.
Gesicht
124
Kap_1-06_Hals.indd 124 27.05.2012 16:00:16
PlatysmaPlatysma
N. auricularisauricularismagnusmagnus
N. transversustransversuscolli
subplatysmalessubplatysmalessubmentalessubmentalesFettkompartimentFettkompartiment
R. colli
Ansa cervicalisAnsa cervicalissuperficialissuperficialis
Nll. cervicalescervicaleslateraleslaterales
V.V.V submentalissubmentalis
N. transversus collitransversus colli
V.V.V jugularis externajugularis externa
Fascia cervicalis,Fascia cervicalis,Lamina superficialisLamina superficialis
Abb. 1.118 Die Halsregion in der Ansicht von anterior. Rechte Halshälfte: Platysma. Linke Halshälfte: Platysma entfernt, oberflächliche Halsfascie.
Hals
125
Kap_1-06_Hals.indd 125 27.05.2012 16:00:22
M. orbicularis oculi(orbital)
M. orbicularis oculi(präseptal)
M. orbicularis oculi(prätarsal)
Os nasale
orbicularisretaining ligament
SOOF(suborbicularis oculi fat)
Palpebra superior u. inferior
M. tarsalisinferior
M. tarsalissuperiorsuperior
zygomatico-cutaneous ligament
Septum orbitale
Forameninfraorbitale
Maxilla
Os zygomaticum,Arcus zygomaticus
Os temporale
Os frontale
Os frontale
Os nasale
Os lacrimale
Horner-Muskel,tiefe Ansätze
Horner-Muskel,oberflächliche Ansätze
Tränensack,Saccus lacrimalis
Maxilla
Abb. 2.13 Der M. orbicularis oculi und das Septum orbitale.Abb. 2.14 Insertion des M. orbicularis oculi am medialen Orbitarand.
Augenregion
190
Kap_2_Auge.indd 190 27.05.2012 16:15:19
Os nasaleOs nasale
Os nasale
A.,V.A.,V.A.,V u.N.supratrochlearis
R. medialisn. supraorbitalis
Lig. palpebralemeddiale
Trännensack,Saccus lacrimalis
MaxillaMaxilla
Lig. palpebralemediale
Tränensack,Saccus lacrimalis
Maxilla
Septum orbitaleSeptum orbitale
Septum orbitale
A. infratrochlearis undV.V.V ophthalmica superior
Forameninfraorbitale
A. u.V.V.V supraorbitalis
A.,V.A.,V.A.,V u.N.infraorbitalis
R. lateralisn. supraorbitalis
Gl. lacrimalis
Os zygomaticum,Arcus zygomaticus
Os zygomaticum,Arcus zygomaticus
Os frontale
Lig. palpebralelaterale
Lig. palpebralelaterale
postseptales,präaponeurotisches Fett
A.,V.A.,V.A.,V u.N.zygomaticofacialis
Abb. 2.15 Septum orbitale.Abb. 2.16 Septum orbitale gefenstert zur Darstellung der postseptalen Fettkörper.
191
Septum orbitale und Bulbus oculi
Kap_2_Auge.indd 191 27.05.2012 16:15:22
Caruncula lacrimalis
TaTaT rsus superior
M. obliquus superior
Lig. palpebralemediale
Tränensack,Saccus lacrimalis
M. obliquus inferior
TaTaT rsus inferior
M. rectus inferior
MaxillaForameninfraorbitale
Os zygomaticum,Arcus zygomaticus
Os frontale
M. levator palpebrae
Lig. palpebrale laterale
Foramenzygomaticofaciale
M. rectus lateralis
Lig. musculilevatoris palpebrae
Gl. lacrimalis,Pars palpebralis
Gl. lacrimalis,Pars orbitalis
Foramen supraorbitale
Trochlea
Incisura frontalis
Os nasale
TaTaT rsus superior
M. obliquus superior
Lig. palpebralemediale
Tränensack,Saccus lacrimalis
M. obliquus inferior
TaTaT rsus inferior
M. rectus inferior
MaxillaForameninfraorbitale
Os zygomaticum,Arcus zygomaticus
Os frontale
M. levatorpalpebrae
Lig. palpebrale laterale
Foramenzygomaticofaciale
M. rectus lateralis
Gl. lacrimalis,Pars palpebralis
Gl. lacrimalis,Pars orbitalis
Foramen supraorbitale
Trochlea
Incisura frontalis
Abb. 2.17 Postseptale Fettkörper entfernt.Abb. 2.18 Gl. lacrimalis freigelegt.
Augenregion
192
Kap_2_Auge.indd 192 27.05.2012 16:15:26
Caruncula lacrimalis
TaTaT rsus superior
M. obliquus superior
Lig. palpebralemediale
Tränensack,Saccus lacrimalis
M. obliquus inferior
TaTaT rsus inferior
M. rectus inferior
Maxilla
Tränensack,Saccus lacrimalis
Ductusnasolacrimalis
Canaliculuslacrimalis inferior
Canaliculuslacrimalis superior
Forameninfraorbitale
Os zygomaticum,Arcus zygomaticus
Os frontale
M. levator palpebraesuperioris
Lig. palpebralelaterale
Foramenzygomaticofaciale
M. rectus lateralis
Lig. musculilevatoris palpebrae
Gl. lacrimalis,Pars palpebralis
Lacus lacrimalis,Tränensee
Gl. lacrimalis,Pars orbitalis
M. rectus superior
Foramen supraorbitale
Trochlea
Incisura frontalis
Abb. 2.19 M. levator palpebrae superioris angeschnitten, Gl. lacrimalis entfernt.Abb. 2.20 Tränenapparat.
193
Septum orbitale und Bulbus oculi
Kap_2_Auge.indd 193 27.05.2012 16:15:30
M. procerus
R. lateralisn. supraorbitalis
R. medialisn. supraorbitalis
N. supratrochlearis
N. infratrochlearis
M. levator labiisuperiorisalaeque nasi
M. nasalis
M. dilatatornaris anterior
N. infraorbitalis
M. compressornarium minor
M. alaris
M. depressorsepti nasi
M. orbicularisoris
R. frontalis(V.(V.(V temporalis superficialis)
R. frontalis(A. temporalis superficialis)
A. u.V.supraorbitalis
A. u.V.supratrochlearis
A.dorsalis nasi
A.angularis
V.V.V angularis
A. u.V.infraorbitalis
V.V.V facialis
A. facialis
V.V.V labialissuperior
Aa. labialessuperiores
Abb. 3.23 Gefäß- und Nervenversorgung der Nasenregion in Relation zur Muskulatur in der Ansicht von anterior.
Nasenregion und Mittelgesicht
228
Kap_3_Nase.indd 228 27.05.2012 16:21:05
R. lateraalisn. supraaorbitalis
R. mediaalisn. supraaorbitalis
N. supraatrochlearis
N. infrattrochlearis
R. nasaliisexternus
N. infraoorbitalis
A. u.V.suupraorbitalis
A. u.V.suprratrochlearis
A. u.V.innfraorbitalis
Abb. 3.24 Gefäß- und Nervenversorgung der Nasenregion in der Ansicht von anterior.
229
Die Nase in der Ansicht von anterior
Kap_3_Nase.indd 229 27.05.2012 16:21:07
N. infra-orbitalis
N. zygomatico-facialisMaxilla
A. u.V.V.V zygo-maticofacialis
Ductusparotideus
A. u.V.infraorbitalis
A. u.V.V.V temporalissuperficialis
AA. transversafaciei
A. buccalis
V.V.V facialis
A. facialis
A. mentalis undV.V.V alveolaris inferior,
R. mentalis
A. u.V.submentalis
Corpusmandibulae
N. alveolarisinferior
N. buccalis(N.V3V3V )
M. buccinatorbuccinator
Ramusmandibulae
N. mentalis
Abb. 4.9 Muskulatur, Gefäßversorgung (links) und Innervation (rechts) in der Mundregion, tiefste Schicht.
Mund
272
Kap_4_Mund.indd 272 27.05.2012 16:26:35
N. infra-orbitalis
N. zygomatico-facialisMaxilla
A. u.V.V.V zygo-maticofacialis
A. carotisexterna
MM. masseter
A. u.V.infraorbitalis
A. u.V.V.V temporalissuperficialis
A. transversafaciei
A. massetericamasseterica
A. u.V.V.V labialissuperior
A. u.V.V.V facialis
A. mentalis undV.V.V alveolaris inferior,
R. mentalis
A. u.V.submentalis
A. u.V.V.Vlabialis inferior
M. mentalis
N. alveolarisinferior
N. buccalis(N.V3V3V )
N. facialis
M. buccinatorbuccinator
R. marginalismandibulae
M. orbicularisoris
N. mentalis
Abb. 4.10 Muskulatur, Gefäßversorgung (links) und Innervation (rechts) in der Mundregion, M. orbicularis oris freigelegt, M. masseter angeschnitten.
Gefäß- und Nervenversorgung der Mundregion
273
Kap_4_Mund.indd 273 27.05.2012 16:26:37
N. infra-orbitalis
N. zygomatico-facialisN. facialisMaxilla
A. u.V.V.V zygo-maticofacialis
A. u.V.infraorbitalis
A. u.V.V.V temporalissuperficialis
A. uu.V.V.V labialissuperior
Ductusparotideusparotideus
A. u.V.V.V facialis
A. mentalis undV.V.V alveolaris inferior,
R. mentalis
A. u.V.V.V submentalis
A. u.V.V.V labialisinferior
M. masseter,Pars superficialisPars superficialis
M. mentalis Rr. mentales
M. buccinatorbuccinator
M. orbicularisorbicularisoris
N. buccalis(N.V3V3V )
R. marginalismandibulae
N. mentalis
Corpusmandibulae
Abb. 4.11 Muskulatur, Gefäßversorgung (links) und Innervation (rechts) in der Mundregion, M. orbicularis oris freigelegt.
Mund
274
Kap_4_Mund.indd 274 27.05.2012 16:26:39
N. zygomatico-facialisfacialis
N. infra-orbitalisorbitalis
M. orbicularisoculioculi NN. facialisfacialis
A. u.V.V.V zygo-maticofacialismaticofacialis AA. angularisangularis
A. labialissuperior
MM. orbicularisoris
V.V.V submentalis
A. submentalis
A. u.V.V.V labialisinferior
A. u.V.V.V facialis
M. mentalis Rr. mentales
M. levatooranguli orris
M. buccinatorbuccinator
M. masseter,masseter,Pars superficialisPars superficialis
N. buccalis (N.V3V3V )
M. depressorlabii inferioris
R. marginalismandibulae
Abb. 4.12 Muskulatur, Gefäßversorgung (links) und Innervation (rechts) in der Mundregion, oberflächliche mimische Muskulatur entfernt.
Gefäß- und Nervenversorgung der Mundregion
275
Kap_4_Mund.indd 275 27.05.2012 16:26:41