Dankwoord matter.pdf · Dan bedank ik mijn promotoren: Witte Hoogendijk en Aartjan Beekman. Witte,...
Transcript of Dankwoord matter.pdf · Dan bedank ik mijn promotoren: Witte Hoogendijk en Aartjan Beekman. Witte,...
VU Research Portal
Chronobiopsychosocial perspectives of old age major depression
Lieverse, R.
2011
document versionPublisher's PDF, also known as Version of record
Link to publication in VU Research Portal
citation for published version (APA)Lieverse, R. (2011). Chronobiopsychosocial perspectives of old age major depression: A randomized placebocontrolled trial with bright light.
General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.
• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?
Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.
E-mail address:[email protected]
Download date: 12. Jan. 2021
205
Dankwoord
Dankwoord
Lieverse_Total_rev3.indd 205 10/4/2011 5:04:41 PM
206
HET DUBBELBLIND-
gerandomiseerd klinisch
(interventie) onderzoek
of randomized clinical
trial (RCT) wordt beschouwd als de
beste onderzoeksmethode naar
behandelingen, omdat hiermee het
sterkste bewijsmateriaal over effectiviteit
verkregen wordt. Toch is het doen van
een RCT eigenlijk heel erg ongeschikt
voor een promotie-onderzoek
(Stelling I behorende bij dit proefschrift).
Onderzoekers, van nature behept
met een kinderlijke nieuwsgierigheid
(Stelling II), willen nu eenmaal meestal
liever juist niet geblindeerd worden
voor hun onderzoeksonderwerp. De
met bloed, zweet en tranen, gedurende
vele jaren achterelkaar langzaam bijeen
gesprokkelde onderzoeksgegevens
blijven namelijk - feitelijk – betekenisloos,
en onbruikbaar, tot na het verbreken
van de blindering, wat pas geoorloofd
is, nadat de gehele dataverzameling
voltooid en afgesloten is. Anders moet
je met je ‘P waarde‘ betalen. Pas nadat
al het zogeheten veldwerk gedaan is
kan de onderzoeker beginnen met het
analyzeren, opschrijven en publiceren van
de bevindingen.
Bij deze wil ik allen danken die
mij gesteund, geholpen en verdragen
hebben om deze proeve tot een goed
eind te brengen. Een aantal wil ik expliciet
noemen. Op de eerste plaats wil ik mijn
patiënten en proefpersonen bedanken,
en de gezonde vrijwilligers en andere
respondenten voor jullie deelname
aan mijn onderzoeken, jullie tijd en
vertrouwen. Mensen met een depressie
zijn uitstekend te motiveren deel te
nemen aan wetenschappelijk onderzoek
(Stelling III). Het was een leerzaam proces
dat te leren ontdekken. We moesten
jullie alleen opsporen. We vonden het
hartverwarmend dat jullie, soms tegen
heug en meug, toch, veelal vanuit een
vorm van vanzelfsprekendheid, bereid
waren om toch nog die ene vragenlijst in
te vullen, die ene dagboekpagina of nog
eenmaal, de allerlaatste keer, voor ons
een emmertje speekselbuizen of een hele
dag lang alle urine te verzamelen. Zonder
jullie toewijding is wetenschappelijke
vooruitgang en verbetering van de al
bestaande behandelmogelijkheden niet
mogelijk. Ik hoop dat dit proefschrift op
enigerlei wijze kan bijdragen aan betere
behandelperspectieven voor mensen met
een depressie.
Dan bedank ik mijn promotoren:
Witte Hoogendijk en Aartjan Beekman.
Witte, bedankt dat je ooit dit project met
mij wilde doen en dat we het hebben
Dankwoord
Lieverse_Total_rev3.indd 206 10/4/2011 5:04:41 PM
207
volgehouden. Jij bleef in alle jaren ook
gewoon nieuwsgierig. Je humor, je plezier
in resultaten en je enthousiasme, maar
vooral je vertrouwen, je steun en ook je
gulheid heb ik toenemend leren ervaren.
Je was niet een gewone begeleider, maar
vooral ook spindokter van dit project,
jouw oplossingen waren vaak net iets
slimmer en beter getimed dan ik zelf
kon bedenken. Dat dit boekje er nu is
heeft veel te maken met de inspirerende
samenwerking. Aartjan, bedankt dat je
grotendeels mijn opleider en grote baas
was, en altijd, vanaf een zeker moment
voordat het project zelfs maar in zicht was,
tot ver na twee over twaalf, enthousiast
was te investeren en oplossingen te zien,
en het wist te waarderen.
Dan wil ik graag de leden van de
beoordelingscommissie hartelijk danken.
Jim van Os, dank voor
jouw inspirerende, hartelijke en
indrukwekkende ontvangst. Ik ben
zeer aangenaam vereerd en verheugd
met mijn fantastische aanstelling als
postdoc en UM-psychiater in een van
de meest toonaangevende plaatsen ter
wereld. Dank dat je mij deze kans en het
vertrouwen geeft. Dat maakt zowel de
promotie als mijn verhuizing naar het
Heuvelland nog meer de moeite waard!
Eus van Someren van het
Netherlands Institute for Neurosciences
(NIN), bedank ik voor je prettige
gastvrijheid, de technische ondersteuning,
maar vooral ook de je ervaring en
de broodnodige wetenschappelijke
relativeringen om een langdurige klinische
studie te kunnen blijven volhouden.
Dankzij jouw inspanningen raakte
ik bovendien net niet voor het leven
getraumatiseerd door de last-minute
invalide blijkende minutes to counts, maar
heb je laten zien hoe wetenschappelijk
met tegenslagen om te gaan. Ook uit
het NIN maar alweer enige jaren in het
UMCG bedank ik Rixt Riemersma-van
der Lek, omdat je mij in Amsterdam
voorging met de lichttherapiestudie bij
dementie. Jij was met jouw onderzoek
voorbeeld en voorloper. Verder dank ik
van het NIN dr Tom van den Berg voor de
spectrophotometrie analyses en Wilma
Verweij voor de taalkundige correcties van
onze Archives paper.
Jan Smit bedank ik voor de
ruimte, de steun en de structuur waarin
ik onderzoek mocht doen. Dank, en via
jou ook AMSTAD, NESDA, eigenlijk de
gehele Academische functie, voor alle
fantastische mensen die je beschikbaar
maakte om talloze kleine en grote
bijdragen te leveren. Expliciet veel dank
verdienen Ineke van Keeken voor de
Dankwoord
Lieverse_Total_rev3.indd 207 10/4/2011 5:04:41 PM
208
sfeer- en stijlvolle manier waarop je vele
kleine en grotere regelzaken deed, Carla
Philippus, voor de zorgvuldige, prettige
en vertrouwde manier waarop financieen
en facilitaire zaken gemanaged worden,
Reen Halkema, voor de jarenlange hulp,
en het altijd aanwezige begrip als er
ergens weer een doos papier bleek te
staan welke zorgvuldig gearchiveerd
moest worden, Tim Zandbelt, en later
ook Ho-Ming, voor jullie rustgevende
zorgvuldigheid bij alle computervragen
en vreemd computergedrag, Anna
Westenberg, voor het feit dat jij altijd wel
een antwoord of oplossing wist als verder
helemaal niemand het meer wist. Verder
wil ik alle medewerkers en stafleden van
alle afdelingen waar ik werkte bedanken,
die met hun inzet het onderzoek mogelijk
maakten. De mensen die GGZBA, GGZBA
en later GGZ inGeest maken. Van de
academische poliklinische psychiatrie AJ
Ernststraat dank ik dan graag voor alle
enthousiaste fasciliteringen Albert Blom,
Marga van Slooten, Thuur Smet, Frans
Poolen en Sabine Huiskes.
Dan wil ik bijzonder veel
dankbaarheid tonen aan het
opleidingsinstituut wat wel speciaal
leek te zijn ´ontworpen´ en geleid om
onderzoek en opleiding optimaal te
kunnen combineren en afwisselen en /
of vice versa (Stelling IV). Daarom dank
ik graag via Willem van Tilburg, Aartjan
Beekman, Ton van Balkom, Lowijs Perquin
en Yvonne Schoumacher, ook alle overige
opleiders, supervisoren, en andere actief
betrokkenen van de opleiding.
Bernard Uitdehaag bedank ik
als onze trialmethodoloog. Al met al
zijn onze ontmoetingen in de loop der
jaren op twee handen te tellen, maar
de hoge kwaliteit, die jij voortdurend
voorstaat, was van onschatbare waarde.
Omdat je adviezen steeds zorgvuldig en
in begrijpelijke dokterstaal kon uitleggen
en toelichten, heb ik erg veel van je
geleerd. Bovendien hebben we dankzij jou
gelukkig afgezien van een ‘dure’ interim-
analyse. Anders had dit proefschrift er
totaal anders uitgezien (Stelling V)!
Adriaan Hoogendoorn was
de NESDA-wiskundige die ik mocht
raadplegen. Dank voor je inzichten bij
de regressie-analyses. Jij typt met een
hoger tempo syntaxen dan een normaal
mens kan nadenken. Ook jouw hulp was
in hoge mate educatief, relativerend en
energiegevend.
Het onderzoek was niet
mogelijk geweest zonder het voltallige
lichttherapie-onderzoeksteam. Het is niet
gemakkelijk te vergeten hoe we door de
Dankwoord
Lieverse_Total_rev3.indd 208 10/4/2011 5:04:41 PM
209
jaren heen (in totaal ruim 400 liter) urine in
gammele, vaak zelfs lekkende, plakkerige
ossenbloedrode verzamelcontainers
met blauwe doppen, vervoerden in onze
fietstassen en later fietskratjes voor op
het stuur dwars door het Amsterdamse
verkeer. Rinske de Vries, gelukkig kwam
je met min of meer alleen de schrik en
tijdelijke halskraag vrij toen je door een
auto werd geraakt op het Victorieplein
tijdens een van de vele doordeweekse
urine-afhaalbezoekjes! Sindsdien fietste je
op jouw Friese fiets van het merk Phoenix.
Als deze ‘s morgens in het fietsenrek op de
AJE stond kon ik met een gerustgesteld
hart de werkdag beginnen. Binnen het
lichtonderzoek verrees jij ook steeds
uit je eigen as. Je begon als onze derde
stagaire, maakte als tweede stagaire
je doctoraalscriptie af (Het belang van
Sociale Regelmatigheid en Sociale Steun
bij ouderdomsdepressie – april 2004),
en werd onze 3e researchnurse, en was
jarenlang kamergenoot. Inmiddels ben je
een volwassen en ervaren GZ-Psycholoog
geworden. Ik ben erg verheugd dat je jouw
rol bij het lichtonderzoek wil vergulden als
paranimf. Tof!
Heel veel dank ben ik
verschuldigd aan Zsuszika Sjoerds en
Hester Duivis, omdat zij uitzonderlijk
betrouwbaarheid bleken. Jullie
zorgvuldige verbondenheid en
continuïteit in alle jaren van onregelmatig
instructiewerk, het bezorgen en afhalen
van lichtbakken, urinebokalen en emmers
vol speekselbuizen, het mee-oplossen
van zomer- naar wintertijdschema’s. Jullie
zijn inmiddels zelf succesvolle NESDA-
wetenschappers geworden. Dank dat ook
het lichtonderzoek van jullie heeft kunnen
profiteren. Soes, ik ben trots dat ook jij
jouw rol bij het onderzoek wil bezegelen
als paranimf.
Ook de andere stagaires, Esther
Hamstra, die haar wetenschappelijke
stage voor de Master Biomedische
wetenschappen deed op een vergelijkend
onderzoek tussen depressieve en niet-
depressieve ouderen in de regelmatigheid
van voedselinname – augustus 2003 en
die tussendoor o.m. de veelgebruikte
SRM-5 macro schreef ), Arianne van
Reedt Dortland (gezonde controle data
actometrie), scriptiestagaire klinische en
neuropsychologie en Els Gervais, geografe
en psychologie studente.
Natalie Ran en later Janneke van
Leeuwen, destijds onderzoekspsychologen
vanuit AMSTAD, voor jullie steun en hulp.
Natalie, je hielp mij ongevraagd middels
systematische desensitizatie interne post
technieken van een muizenfobie af. Marjan
Nielen, voor alles wat je hebt bijgedragen
Dankwoord
Lieverse_Total_rev3.indd 209 10/4/2011 5:04:41 PM
210
aan het lichttherapieonderzoek, en vooral
je humor. Terugblikkend hebben we ook
best veel gelachen, nietwaar?
De verwijzende psychiaters
en spv-ers van sector ouderen van
het oude GGZ Buitenamstel (Leny van
Dalen, Yvonne Elsenburg, Joy Goffin, Jim
Jochems, Paul-David Meesters, Sjef Prick,
Joanneke Sikkema, Caroline Sonnenberg,
Max Stek, Karin Vermond en Frits van
de Wurff ), van de ouderenafdeling van
AMC-de Meren (Bolhuis, Hans Dammers,
dr Keizer, drs. R.Y. Merkus en Rietje
Wesenbeek) en van de afdeling Geriatrie
van het Slotervaartzoekenhuis (Jos van
Campen) dank ik allemaal voor jullie tijd,
moeite, en vertrouwen tijdens de werving
en behandeling van jullie kandidaat-
patiënten.
De participerende huisartsen die
bereid waren hun complete patiënten
bestanden zo genereus ter beschikking
te durven stellen: mevrouw W.T.M.
van Zwieten, de heer P. van der Veen,
de heer M. Staal, de heer R.T.N. Oud,
mevrouw S.A. van Poelgeest, mevrouw
Vogelenzang, mevrouw M. Evenaar
en mevrouw H.W. van der Neut, de
heer J. van der Linde, de heer H.J.P.M.
Land, de heer A.J. Huygen, de heer F.A.
Helwegen, de heer J. van Wagenbergen
van het Gezondheidscentrum Overbos in
Hoofddorp, de heer MGPM Buytendijk, de
heer R.S. van Coevorden, mw. C.Y.M. Lioen,
mw. H. Zwanenburg, en de heer K.M.
Onkenhout, van huisartsenpraktijk M.L.
King te Landsmeer.
Het laboratorium Endocrinologie
van VUmc, en in personen Jeany
Huyser, Marie Lomecky, Astrid Kok, en
Dr H.M. Dijstelbloem, bedank ik voor
de jarenlange ‘loketservice’, het zonder
ooit te mopperen, in ontvangst nemen,
verwerken, afdraaien en opslaan van
alle urine en speeksels. Uiteindelijk
hebben jullie maar liefst 400 liter “piesen”
aangenomen.
Het Laboratorium CKCL van
LUMC bedank ik voor de ‘bepalingen’ van
cortisol en melatonine spiegels (Dr. J. vd
Pelt, Jolanda C.M. Verhagen, Wouter T.M.
Temmink).
Prof dr. B. Polak en dr A. Moll
van de afdeling oogheelkunde van het
VUmc dank ik voor het verwijzen en
screenen van patiënten met diabetische
retinopathie en depressieve klachten.
De Amsterdamse oogartsen van het Sint
Lucas Andreas ziekenhuis en de Jan van
Goyenkliniek dank ik ook voor het snelle
en prettige intercollegiale overleg over
oogheelkundige problemen en dilemma’s
bij lichttherapie.
Dankwoord
Lieverse_Total_rev3.indd 210 10/4/2011 5:04:41 PM
211
De intervisie AIOS, Ellen Land,
Mariëlle Workel, Berend Verhoef, Martijn
ten Velden, Julie van Dijk van Hartskamp,
Simone Brandt. Het deed me altijd veel
plezier jullie te ontmoeten, en te merken
hoeveel psychiatrie er nog naast de
wetenschap bestaat.
De IFKA’s, voorheen AGIKO’s,
jullie maken jullie naam waar: atonaal
gakkend, kwakkend en kakelend,
ontstond er elke avond een wonderlijke
groepsdynamiek waarbij hinderlijk
gevlag, zwoegend voorzitterschap en
afwezigheid terugkerende thema’s waren.
Fijn dat jullie altijd zoveel ‘containment’
hebben weten op te brengen. Gerben en
Peter, wanneer keren jullie weer terug?
Neeltje Batelaan, Christel Middeldorp,
Odile van den Heuvel, Marijke Bremmer,
Eric van Exel, Daniël van Grootheest,
Arne Popma, jullie zijn survivors! Het is
mij op 18 november hopelijk gelukkig
gelukt om te promoveren, als laatste
van onze generatie, voordat de eerste
IFKA een inaugurele rede houdt. Ik vind
het jammer dat ik met mijn vertrek naar
Maastricht jullie minder zie, maar dankzij
pubmed-alerts, een soort sociale media,
poppen jullie vaak genoeg up. Het doet
mij bovendien bijzonder veel plezier dat
tenminste twee van jullie de lichttherapie
wetenschappelijk hebben opgepikt.
Hanneke Assies, internist-
endocrinoloog. Als lichtend voorbeeld
nam je mij, als tweedejaars medisch
student, al op sleeptouw in de wereld van
de psychoneuroendocrinoimmunologie,
de biologische psychiatrie, en PUFAs,
de PPARS en de FADDS. Dank voor de
jarenlange inspiratie, en vooral voor de
goede zorgen.
Lieve familie, Martin en Mirjam,
Floor, Dave, Thobin, Joop, Mamma,
Christiaan, Lotte, Merlin, Troy, Lucas,
Wendy, Fin, Merlijn, Judith, ..., Joppe en
Christel, dank voor jullie rotsvaste en
blinde vertrouwen en trots in al die jaren
zonder succes. Tot nu toe breiden we elk
jaar gestaag verder uit.
En daarna en het allermeest ben
ik Hanneke dankbaar. Omdat jij mijn werk
bent blijven verdragen, accepteren en
zelfs stimuleren, als partner en als vader
van Puck en Flint, en er ook het meeste
last van hebt gehad. Hoewel ik nooit goed
heb kunnen uitlegen waarom ik deed
wat ik deed, ben jij het antwoord op die
vraag gaandeweg leren begrijpen. Dank
daarvoor. En ook nog, als ik jou nodig had
was je er altijd. Puck en Flint, jullie zijn het
leukste van alles, vooral als jullie dansen,
als we pannenkoekje spelen, of pizza’s
bakken. Dit onderzoek draag ik met liefde
aan jullie drieën op.
Dankwoord
Lieverse_Total_rev3.indd 211 10/4/2011 5:04:41 PM
212
Dankwoord
Lieverse_Total_rev3.indd 212 10/4/2011 5:04:41 PM
213
Curriculum vitae
Curriculum vitae
Lieverse_Total_rev3.indd 213 10/4/2011 5:04:41 PM
214
RITSAERT LIEVERSE werd geboren op 18 augustus 1972 in Utrecht, als tweede in een gezin met vijf broertjes. Zijn jeugd bracht hij
door in Utrecht, Nieuwegein en Hilversum. In 1991 behaalde hij het diploma VWO (Alberdinck Thijm College Hilversum) waarna hij Geneeskunde in Leuven (KUL) en Amsterdam (AMC) studeerde. Tijdens zijn studie kwam hij in aanraking met de psychiatrie als verpleeghulp op de adolescentenkliniek van het AMC. Daarna raakte hij betrokken bij onderzoek naar de rol van stresshormonen bij psychiatrische aandoeningen (Johanna Assies) en bij het biologisch psychiatrische vetzuur onderzoek op de adolescentenkliniek (Johanna Assies, Don Linszen) van het AMC, wat hij na zijn artsexamen (2000) heeft vervolgd in een arts-onderzoekerschap.
In 2001 maakte hij de grote overstap van het AMC naar de VU allereerst als ´zomervakantie-assistent´ op Lairesse 1 en 2 van de Valeriuskliniek, daarna als Assistent Geneeskundige Niet in Opleiding bij de ´Revalidatie & Chroniciteit´ afdelingen van de Bocholtstraat. Vanaf 2002 combineerde hij als arts-assistent in opleiding tot klinisch onderzoeker (AGIKO met een stipendium Chronisch Zieken 940-37-033 van het Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, NWO), zijn opleiding tot psychiater (opleiders: Willem van Tilburg, Aartjan Beekman,
Ton van Balkom, 2009) met het doen van promotieonderzoek (promotor Witte Hoogendijk) naar depressie bij ouderen (Subsidie 014-91-049 van het programma Succesvol Ouder Worden (ZONmw) bij de afdeling psychiatrie, en het Center for Neurogenomics and Cognitive Research (CNCR) , VU medisch centrum in samenwerking met GGZ inGeest.
Van april 2009 tot en met november 2009 werkte hij als afdelingspsychiater en manager behandelzaken op opnamekliniek 3 (voorheen Verhulst) van de Valeriuskliniek. Vanaf januari tot december 2010 was hij als psychiater werkzaam op de academische poliklinische psychiatrie van GGZ inGeest, partner van VUmc, locatie AJ Ernststraat, met als aandachtsgebieden stemmingsstoornissen (ambulant en deeltijd), waarbij hij onderzoekswerkzaamheden combineerde met poliklinische patiëntenzorg, en het opzetten van een polikliniek gericht op comorbiditeit met somatische aandoeningen. Verder vervulde hij het consulentschap psychiatrie voor het Revalidatie Centrum Amsterdam (Reade, Overtoom) en was hij MSRC-GGZ-Stageopleider poliklinische psychiatrie voor de opleiding Huisartsgeneeskunde VUmc en de lichttherapiepolikliniek.
Per december 2010 verruilde hij met zijn gezin (Hanneke Voermans, Puck (2005) en Flint (2008)), de
Curriculum vitae
Lieverse_Total_rev3.indd 214 10/4/2011 5:04:41 PM
215
Spaarndammerbuurt in Amsterdam voor het Zuid-Limburgse heuvelland en werkte hij eerst een half jaar als psychiater kinder- en jeugdpsychiatrie bij AmaCura in Geleen. Per 1 juli 2011 werkt hij op de Universiteit Maastricht, als universitair docent en psychiater bij de afdeling Psychiatrie en Neuropsychologie, onderdeel van de School for Mental Health and Neuroscience, en het FACT-team van Mondriaan Integratieve Zorg Parkstad in
Hoensbroek.
Curriculum vitae
Lieverse_Total_rev3.indd 215 10/4/2011 5:04:41 PM
216
Curriculum vitae
Lieverse_Total_rev3.indd 216 10/4/2011 5:04:41 PM
217
List of publications
Publications
Lieverse_Total_rev3.indd 217 10/4/2011 5:04:41 PM
218
THIS THESIS
• R.Lieverse, E.J. van Someren, M.M.A. Nielen, B.M. Uitdehaag, J.H. Smit, W.J.G. Hoogendijk. Bright light treatment in elderly patients with non-seasonal major depressive disorder: A Randomized Placebo-Controlled Trial. Archives of General Psychiatry. 2011;68(1):61-70.
• R. Lieverse, M.M.A. Nielen , D.J. Veltman, B.M. Uitdehaag, E.J. van Someren, J.H. Smit, W.J.G. Hoogendijk. Bright Light in elderly subjects with nonseasonal major depression: a double-blind randomized clinical trial using early morning bright blue light comparing dim red light treatment. Trials Journal 2008; 9: 48ev. ttp://www.trialsjournal.com/content/9/1/48; Highly Accessed. The ‘Highly accessed’ graphic appears on journal table of contents and search results to identify those articles that have been especially highly accessed, relative to their age, and the journal in which they were published. Once an article has qualified as ‘Highly accessed’ it will remain permanently flagged as such, and so authors may make reference to this designation when listing their publications.
• Ritsaert Lieverse, Eus J.W. van Someren, Bernard M.J. Uitdehaag, Jan H. Smit, Witte J.G. Hoogendijk. Social
Rhythm Regularity Predicts Outcome of Bright Light Therapy in Elderly Patients with Major Depression; Prospective and Predictive Findings from the Randomized Placebo-Controlled Trial. Submitted.
• Ritsaert Lieverse, Rinske de Vries, Adriaan Hoogendoorn, Jan H. Smit, Witte J.G. Hoogendijk. Social Support and Social Rhythm Regularity in Elderly Patients with Major Depressive Disorder. Submitted.
• Ritsaert Lieverse, Eus J.W. van Someren, Arianne K. van Reedt-Dortland, Adriaan Hoogendoorn, Jan H. Smit, Witte J.G. Hoogendijk. Sleep-Wake Cycle and Subjective Sleep Quality in Elderly Patients with Major Depressive Disorder: an Actigraphy Study. Submitted.
• Ritsaert Lieverse, Rixt Riemersma van der Lek, Witte J.G. Hoogendijk. Chronotherapie bij depressie: weer iets nieuws onder de zon? Submitted.
Publications
Lieverse_Total_rev3.indd 218 10/4/2011 5:04:41 PM
219
OTHER
• R. Lieverse. Reactie op ´Beat the Blues´. Tijdschrift voor Psychiatrie 2011; 53(6): 383-385.
• R.Lieverse, P.M.Bet. Reactie op ‘First generation versus second generation antipsychotics: little benefit in the real world’. Tijdschrift voor Psychiatrie 2010;52(5):357-8
• R. Lieverse. Neurobiologische achtergronden van depressie, een klinisch en etiologisch heterogene aandoening. In: A.J.L.M. van Balkom (red.), Depressie Handboek, een beknopte leidraad voor de praktijk. Academic Pharmaceutical Productions, 2010: 85-100.
• W.J.G. Hoogendijk, R. Lieverse, A.T.F. Beekman. Research Overview: Suicide risk and antidepressants: beyond the controversy. Drug Development Research 2005; 63 (3): 179-184.
• F. Pouwer, Lieverse R, Diamant M, Assies J. Schizophrenia, syndrome X, and omega-3 fatty acids. Letter to the editor. American Journal of Psychiatry 2004 Oct;161(10):1926.
• J. Assies, I. Visser, N.A. Nicolson, T.A. Eggelte, E.M. Wekking, J. Huyser, R. Lieverse, A.H. Schene. Elevated salivary dehydroepiandrosterone-sulfate (DHEA-S) but normal cortisol levels in medicated depressed patients: preliminary findings.
Psychiatry Research 2004 Sep 30;128(2):117-22.
• J. Assies, A. Lok, C.L. Bockting, G.J. Weverling, R. Lieverse, I. Visser, N.G.G.M. Abeling, M. Duran, A.H. Schene. Fatty acids and homocysteine levels in patients with recurrent depression: an explorative pilot study. Prostaglandins, leukotrienes and Essential Fatty Acids, 2004;70:349-356.
• J. Assies, E.B. Haverkort, R. Lieverse, P. Vreken. Three months prasterone supplementation does correct the lowered dehydroepiandrosterone-sulphate (DHEA-S) levels but fails to correct fatty acid levels in patients with X-linked adrenoleukodystrophy (X-ALD). Clinical Endocrinology (Oxf.) 2003, 59;459-466.
• J. Assies, E.B. Haverkort, R. Lieverse, P. Vreken. Three months prasterone supplementation does correct the lowered dehydroepiandrosterone-sulphate (DHEA-S) levels but fails to correct fatty acid levels in patients with X-linked adrenoleukodystrophy (X-ALD). Adv Exp Med Biol. 2003;544:243-254.
• R. Lieverse, W. van der Does, W.J.G. Hoogendijk. Chronische depressie: biologische en psychologische determinanten. Hoofstuk 2 in drs. M.B.J. Blom, J. Spijker en prof. dr R. van Dyck, Behandelingsstrategieen
Publications
Lieverse_Total_rev3.indd 219 10/4/2011 5:04:41 PM
220
bij Chronische Depressie & Dysthymie. Cure & Care Development. Houten-Mechelen, Bohn Stafleu van Loghum 2003:12-26.
• R. Lieverse, J. Assies. Nicotine: biologie, afhankelijkheid en comorbiditeit. Handboek Verslavingszorg. Bohn Stafleu van Loghum, Juli 2002: E3310-3 – E3310-28.
• J. Assies, R. Lieverse. Polyunsaturated fatty acids, pro-inflammatory cytokines en prolactine in de kritieke stress response. Nederlands Tijdschrift voor de Intensive Care, 2001, Vol 16:83-94.
• J. Assies, R. Lieverse, P. Vreken, R.J.A. Wanders, D.H. Linszen. Significantly reduced docosahexaenoic and docosapentaenoic acid concentrations in erythrocyte membranes from schizophrenic patients compared to a carefully matched control group. Biological Psychiatry, 2001;49(6):510-522.
• R. Lieverse, L.J.G. Gooren, J. Assies. The Psychoneuroendocrinology of Aggression. In: E.Coleman, M.Miner (eds), Sexual offender Treatment: Biopsychosocial perspectives. The Haworth Press, New York, pp. 19- 36, 2000. ISBN 0789010178.
• R. Lieverse, L.J.G. Gooren, J. Assies. The Psychoneuroendocrinology
of Aggression. Journal of Human Psychology and Sexuology, 2000;11(3):19-36.
• J. Assies, R.Lieverse. Hoofdstuk 8. Hormonale boodschappers. In: J.J.E. van Everdingen & B.P.R. Gersons (eds), In het huis van de geest, Boom/Belvédère, Amsterdam/Overveen, p. 81-91, 1997. ISBN 9053523642.
ABSTRACTS, POSTERS and PRESENTATIONS• R. Lieverse. A randomized controlled
trial of light therapy in nonseasonal MDD. Speaker at the symposium Light therapy in depression: from neurobiology to evidence based medicine (Chair prof dr. W. Hoogendijk en prof dr. A. Wirz-Justice). 10th World Congress of Biological Psychiatry 2011, Prague, Czech Republic.
• R. Lieverse. Lichttherapie bij niet-seizoensgebonden depressie bij ouderen. Speaker at the symposium S-45 Slaap, depressie en de biologische klok: nieuwe behandelstrategieën met W.J.G. Hoogendijk, R. Riemersma-van der Lek, O.A.. van den Heuvel en J. van Mill. Voorjaarscongres Psychiatrie, 2011, Amsterdam.
• R. Lieverse. Double-blind randomized clinical trial of bright light therapy in elderly subjects with nonseaonal
Publications
Lieverse_Total_rev3.indd 220 10/4/2011 5:04:41 PM
221
major depressive disorder Spealer at the symposium Depression, Vitamin D, and Light (Chair prof dr. W. Hoogendijk en prof dr. C.W. Hopkins Wilkins), 9th World Congress of Biological Psychiatry, 2009, Paris, France.
• R. Lieverse. Double-blind randomized clinical trial of bright light therapy in elderly subjects with nonseaonal major depressive disorder. Speaker at the symposium Vitamin D, Light and Depression (Chair: prof dr. R. Jorde en prof dr. W. Hoogendijk). 17th European Psychiatric Association Congress, 2009, Lissabon, Portugal. Abstract in: European Psychiatry 2009, Vol 24 (Suppl 1), p. 320S.
• J. Assies, A. lok, C.L. Bockting, G.J. Weverling, R. Lieverse, I. Visser, N.G.G.M. Abeling, M. Duran, A.H. Schene. Fatty acids and homocysteïne levels in patients with recurrent depression: an explorative pilot study Session Molecular and Cellular Neuroscience 1. Third Dutch Endo-Neuro-Psycho Meeting 2004, Doorwerth, 2004.
• J. Assies, I. Visser, N.A. Nicolson, T.A. Eggelte, E.M. Wekking, J. Huyser, R. Lieverse, A.H. Schene. Elevated salivary dehydroepiandrosterone-sulfate (DHEA-S) but normal cortisol levels in medicated depressed patients: preliminary findings. Third
Dutch Endo-Neuro-Psycho Meeting 2004, Dorwerth.
• J. Assies & R. Lieverse. Fatty acid composition of membranes in psychiatric patients. Symposium Membrane abnormalities and psychiatric disorders (Chair: dr. J. Assies en dr. F-A. Wiesel). 11th Association of European Psychiatrists congress 2002, Stockholm, Sweden. Abstract in European Psychiatry 2002, Vol 17 (Suppl 1), p. 75s.
• R. Lieverse, J. Assies, P. Vreken, R.J.A. Wanders, P.M.A.J. Dingemans, D.H. Linszen. Evidence for an increase in stead of a decrease in erythrocyte membrane fatty acids in cannabis abusing patients with recent-onset schizophrenia. The International Congress on Cannabinoid Research (ICRS), 2001, Spain.
• R. Lieverse, J. Assies, P. Vreken, R.J.A. Wanders, P.M.A.J. Dingemans, D.H. Linszen. Evidence for an increase in stead of a decrease in erythrocyte membrane fatty acids in cannabis abusing patients with recent-onset schizophrenia. International Congress on Schizophrenia Research (ICSR) in Whistler, British Columbia 2001. Schizophrenia Research 2001: 84.
• Disturbances in fatty acid and cannabinoid metabolism in patients with recent-onset schizophrenia.
Publications
Lieverse_Total_rev3.indd 221 10/4/2011 5:04:41 PM
222
R. Lieverse. Yale Psychosis Seminar Series. Yale VA Mental Health Center, West Haven, Connecticut, USA, 8 January 2001.
• R. Lieverse. Afwijkingen in het vetzuur en cannabinoïd metabolisme bij patiënten met recent-ontstane schizofrenie. Presentation at the Amsterdam Centre for Health and Health Care Research (AMCOGG; chair: prof. dr. AH Schene), 23 October 2000.
• R. Lieverse. Neurochemische en fosfolipid afwijkingen bij patiënten met schizofrenie. Presentation for the Laboratory Genetic and Metabolic Disorders (prof. dr R.J.A. Wanders & dr P.Vreken), AMC, 18 september 2000.
• J. Assies, R. Lieverse, P. Vreken, R.J.A. Wanders, D.H. Linszen. Fatty acids in recent-onset schizophrenia: significantly reduced docosahexaenoic and docosapentaenoic acid concentrations in erythrocyte membranes. The Workshop on Schizophrenia, a joint meeting of the European Behavioural Pharmacological Society (EBPS) and the Dutch Interdisciplinary Society for Biological Psychiatry (IGBP) 2000, Amsterdam.Abstract in: Behavioral Pharmacology, 2000; 11(3&4): 332.
• J. Assies, R. Lieverse, D.H. Linszen,
P. Vreken, R.J.A. Wanders. PPARS, PUFAS and Psychiatry. The Fourth Dutch Endo-Neuro-Meeting, session Orphans and their kindred, Doorwerth, 2000.
• R. Lieverse. PUFAs en Schizofrenie.Presentation for the department Human Biology & Experimental Nutrition (chair: prof. dr G. Hornstra) van het Academisch Ziekenhuis Maastricht, Universiteit Maastricht, 2000.
• J. Assies, R. Lieverse, P.Vreken, R.J.A. Wanders, D.H. Linszen. Fatty acids in recent-onset schizophrenia. The 9th Annual Meeting of the European Neuro-Endocrine Association (ENEA). Odense, Danmark, 1999.
• J. Assies, R. Lieverse, P. Vreken, R.J.A. Wanders, D.H. Linszen. Fatty acids in recent-onset schizophrenia. The Third Dutch Endo-Neuro-Meeting 1999, Doorwerth.
• D.H. Linszen, J. Assies, R. Lieverse. Symptom dimensions, fatty acids and other biological markers in recent-onset schizophrenia. The VIIth International Congress On Schizophrenia Research 1999, Santa Fé, USA. Abstract in: Schizophrenia Research, 1999; 36: 106-7.
Publications
Lieverse_Total_rev3.indd 222 10/4/2011 5:04:41 PM
223
BOOK and other Publications
• R. Lieverse. Neurobiologische achtergronden van depressie, een klinisch en etiologisch heterogene aandoening. In: A.J.L.M. van Balkom (red.), Depressie Handboek, een beknopte leidraad voor de praktijk. Academic Pharmaceutical Productions, 2010: 85-100.
• R. Lieverse, J.J.E. van Everdingen (Red.). Gekkekoeienziekte, de BSE voorbij? Belvédère / Medidact.Overveen/Alphen aan de Rijn, 2001. ISBN 90-71736-18-0.
• R. Lieverse en J.J.E. van Everdingen. Geschiedenis van de gekkekoeienziekte. In: R. Lieverse, J.J.E. van Everdingen (red.), Gekkekoeienziekte, de BSE voorbij? Belvédère/ Medidact. Overveen/Alphen aan de Rijn, 2001. ISBN 90-71736-18-0, pp. 64-79.
• R. Lieverse, W.A. van Gool. Prionziekten bij mensen. In: R. Lieverse, J.J.E. van Everdingen (red.), Gekkekoeienziekte, de BSE voorbij? Belvédère/ Medidact. Overveen/Alphen aan de Rijn, 2001. ISBN 90-71736-18-0, pp. 54-60.
• R. Lieverse, W.A. van Gool. Diagnostiek van prionziekten bij mensen. In: R. Lieverse, J.J.E. van Everdingen (red.), Gekkekoeienziekte, de BSE voorbij? Belvédère/ Medidact. Overveen/Alphen aan de Rijn, 2001. ISBN 90-
71736-18-0, pp. 108-113.• R. Lieverse. Pil na pil, interview met
prof. dr. H.J.T. Coelingh Bennink, over nieuwe ontwikkelingen in de orale anticonceptie. In: J.J.E. van Everdingen et al (red.), Pil over pil, Boom/Belvédère, Amsterdam/Overveen, pp. 252-260, 2001.
• R. Lieverse. Kaarten met de sexe(n), interview met prof. dr. L.J.G. Gooren. In: J.J.E. van Everdingen et al (red.), Pil over pil, Boom/Belvédère, Amsterdam/Overveen, 18-27, 2001.
• R. Lieverse. Hoofdstuk 3. Kaarten met genen: het humaan genoom project; interview met prof. dr. R.H.A. Plasterk van het Nederlands Kanker Instituut. In: J.J.E. van Everdingen, A.F.Cohen en G.Feenstra (red.), Ziekten maken en breken, over farmacogenomie, Boom/Belvédère, Amsterdam/Overveen, pp. 15-21, 1999. ISBN 9053525610.
• R. Lieverse. Gif in de literatuur, bilzekruid en Hamlet. Geneeskunst, 1999, Jg. 1(0).
• R. Lieverse. De negentiende eeuw. Joseph Lister. Hoofdstuk 19. In: C.J.E. Kaandorp, J.J.E. van Everdingen (red.), Dokters van Eeuwen, Belvédère, Overveen, 1999, pp. 132-138. ISBN 9073459206
• R. Lieverse. De achtste eeuw. Geber. Hoofdstuk 8. In: C.J.E.Kaandorp, J.J.E. van Everdingen (red.), Dokters van Eeuwen, Belvédère, Overveen, pp. 57-
Publications
Lieverse_Total_rev3.indd 223 10/4/2011 5:04:42 PM
224
62, 1999. ISBN 9073459206. • J.Urquhart. Is patient compliance
more important than pharmacogenomics? Vertaald door R. Lieverse: Is therapietrouw belangrijker dan farmacogenomie? In: J.J.E. van Everdingen, A.F.Cohen en G.Feenstra (red.), Ziekten maken en breken, over farmacogenomie, Boom/Belvédère, Amsterdam/Overveen, 1999. ISBN 9053525610.
• H. van Maanen, R. Lieverse, J.J.E. van Everdingen, Uit de oude dokterstas. Boom/Belvédère, Amsterdam/Overveen, 1998. ISBN 9053524096.
• R. Lieverse, J.J.E. van Everdingen, H. van Maanen. Een serie columns in Geschiedenis der Geneeskunde jaargang 2000-2002 over de voorgeschiedenis van plaatselijke verdoving: het cocaïneverhaal, het amputatiemes, de reflexhamer, het pincet, de latex handschoen, de mitella.
• R. Lieverse, J.J.E. van Everdingen. Hoofdstuk 11. Glossarium. In: P.Borst, J.J.E. van Everdingen, W.A. van Gool (eds), Vouwfouten, prionziekten als model, Boom/Belvédère, Amsterdam/Overveen, 1998, pp. 123-135. ISBN 9053524142.
• J.J.E. van Everdingen, N.S.Klazinga, J.Pols (hoofdredactie), C.J.E.Kaandorp, R. Lieverse, J. van Norel (assistent-redacteuren). Pinkhof geneeskundig
woordenboek tiende herziene en uitgebreide druk. Bohn Stafleu Van Loghum. Houten/Diegem, 1998. ISBN 9031317977.
• J. Assies, R. Lieverse. Hoofdstuk 8. Hormonale boodschappers. In: J.J.E. van Everdingen & B.P.R. Gersons (eds), In het huis van de geest, Boom/Belvédère, Amsterdam/Overveen, pp. 81-91, 1997. ISBN 9053523642.
Publications
Lieverse_Total_rev3.indd 224 10/4/2011 5:04:42 PM
225
Dissertation Series
Dissertation series
Lieverse_Total_rev3.indd 225 10/4/2011 5:04:42 PM
226
Dissertation series
Lieverse_Total_rev3.indd 226 10/4/2011 5:04:42 PM
227
Department of Psychiatry, VU University Medical Centre
N.M. Batelaan (2010). Panic and Pubic Health, Diagnosis, Prognosis and Consequences. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 978 90 8649 411 5
G.E. Anholt (2010). Obsessive-Compulsive Disorder: Spectrum Theory and Issues in Measurement. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 978 90 2345 4427
N. Vogelzangs (2010). Depression & Metabolic Syndrome. Vrije Universiteit Amsterdam.ISBN: 978 90 8659 447 4
C.M.M. Licht (2010). Autonomic Nervous System Functioning in Major Depression and Anxiety DIsorders. ISBN: 978 90 8659 487 0
S.A. Vreeburg (2010). Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis Activity in Depressed and Anxiety Disorders.Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 978 90 8659 4917
S.N.T.M. Schouws (2011). Cognitive Impairment in Older Persons with Bipolar Disorder. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 978 90 9025 904 8
P.L. Remeijnse (2011). Cognitive Flexibility in Obcessive-Compulsive Disorder and Major Depression - Functional Neuroimaging Studies on Reversal Learning and Task Switching. ISBN: 978 90 6464 449 8
S.P.A. Wolfensberger (2011). Functional, Structural, and Molecular Imaging of the Risk for Anxiety and Depression. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 978 90 86595 36 5
J.E. Wiersma (2011). Psychological Characteristics and Treatment of Chronic Depression. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN 978 94 91211 50 8
P.D. Meesters (2011). Schizophrenia in Later Life: Studies on Prevalence, Phenomenology and Care Needs (SOUL Study). Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 978 90 86595 63 1
R. Lieverse (2011). Chronobiopsychosocial Perspectives of Old Age Major Depression: a Randomized Placebo-Controlled Trial with Bright Light. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 978 90 8570 858 2
Dissertation series
Lieverse_Total_rev3.indd 227 10/4/2011 5:04:42 PM
228
Dissertation series
Lieverse_Total_rev3.indd 228 10/4/2011 5:04:42 PM
229
List of abbreviations
Abbreviations
Lieverse_Total_rev3.indd 229 10/4/2011 5:04:42 PM
230
5-HT 5-hydroxytryptamine (serotonin) ACTH Adrenocorticotrophic hormone (corticotrophin)AD AntidepressantADL Activities of Daily Living ALI Activity Level IndexAMP AmplitudeANOVA Analysis of varianceARR Absolute Risk ReductionATYP-8 Atypical Symptom ScaleAUC Areas Under the CurveBCF Baseline Carried Forward analysisBLT Bright Light TreatmentBMI Body Mass IndexCA Completers AnalysisCAR Cortisol Awakening ResponseCI Confidence IntervalCIRS Cumulative Illness Rating ScaleCRH Corticotrophin-Releasing Hormoned.f. Degrees of freedomDHEA(S) Dehydroepiandrosterone(-sulphate)DLMO Dim Light Melatonin OnsetDSM-IV Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th EditionES Effect sizeFI Fragmentation indexGABA Gamma-Amino-Butyric AcidGARS Groningen Activiteiten Restriction ScaleGDS-15 Geriatric Depression Scale, 15 item versionGR Glucocorticoid receptorGRP Gastrin-releasing peptideGSES General Self Efficacy CsaleGSS Global Seasonality ScoreHAM-D Hamilton Depression Rating Scale 17 item versionHAM-D6 Hamilton Scale for Depression 6-item core version HC Healthy controlHPA axis Hypothalamus-Pituitary-Adrenocortical axisIADL Instrumental activities of daily livingIPSRT Interpersonal Social Rhythm TherapyIGL Intergeniculate LeafletIS Interdaily stabilityITT Intention-to-TreatIV Intradaily variabilityL5 Activity in least active 5 hoursLC Locus CoeruleusLOCF Last observation carried forward
Abbreviations
Lieverse_Total_rev3.indd 230 10/4/2011 5:04:42 PM
231
M10 Activity in most active 10 hoursMADRS Montgomery-Åsberg Depression Rating ScaleMDD Major Depressive DisorderMMSE Mini-Mental State ExaminationMPRAGE Magnetization Prepared Rapid Gradient EchoMR Mineralocorticoid receptorNNT Number Needed to TreatNPY Neuropeptide Ynm NanometerNT NeurotensinPGCMS Philadelphia Geriatric Center Morale ScalePHI Histidine isoleucinePSQI Pittsburgh Sleep Quality Inventory PVN Paraventricular Nucleus of the hypothalamusRCT Randomized controlled trialRHT Retino-Hypothalamic TractRMANOVA Repeated measures analysis of varianceSAD Seasonal Affective DisorderSBT SleepbouttimeSCID-IV Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis I DisordersSCN Suprachiasmatic nucleuss.d. Standard Deviations.e. Standard errorSE Sleep efficiencys.e.m. Standard error of the meanSF Social FunctioningSIGH-SAD Structured Interview Guide for the Hamilton Depression Rating Scale - Seasonal Affective Disorder VersionSNRI Serotonin–norepinephrine reuptake inhibitors SPAQ Seasonal Pattern Assessment QuestionnaireSPSS Statistical Package for the Social Sciences SRM Social Rhythm MetricSS Social SupportSSLI Social Support List InteractionsSSLD Social Support List DiscrepanciesSSLN Social SUpport List Negative InteractionsSSRI Selective serotonin reuptake inhibitorsTCA Tricycylic antidepressantUFC 24-hour Urinary Free CortisolVIP vasoactive intestinal polypeptide
Abbreviations
Lieverse_Total_rev3.indd 231 10/4/2011 5:04:42 PM