Dự án Nghiên cứu khả thi ảo tồn thiên nhiên ọc Linh, tỉnh...

Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc tế tại Việt Nam Và Viện Điều tra Quy hoạch Rừng

Cộng đồng Châu Âu tài trợ

Dự án Nghiên cứu khả thi

Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh, tỉnh Quảng Nam

Báo cáo Bảo tồn Số 18

Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc Tế Cộng đồng Châu Âu Viện Điều tra Quy hoạch Rừng

Dự án nghiên cứu khả thi Khu bảo tồn thiên nhiên

Ngọc Linh, tỉnh Quảng Nam

Andrew W. Tordoff Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc tế

Trần Hiếu Minh

và Trần Quang Ngọc

Viện Điều tra Quy hoạch Rừng

Báo các kỹ thuật trong khuôn khổ dự án Mở rộng hệ thống các khu rừng đặc dụng của Việt Nam cho thế kỷ 21

(Mã số VNM/B7-6201/IB/96/005)

Hà NộI 7/ 2000

Điều phối viên dự án: Nguyễn Huy Phồn (Viện Điều tra Quy hoạch Rừng) Vũ Văn Dũng (Viện Điều tra Quy hoạch Rừng) Ross Hughes (Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc tế) Cán bộ tham gia khảo sát: Andrew W. Tordoff (Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc tế) Trần Hiếu Minh (Viện Điều tra Quy hoạch Rừng) Trần Quang Ngọc (Viện Điều tra Quy hoạch Rừng) Từ Văn Khánh (Chi Cục Kiểm Lâm tỉnh Quảng Nam) Nguyễn Văn Hoan (Hạt Kiểm Lâm huyện Trà My) Bản Đồ: Mai Kỳ Vinh (Viện Điều tra Quy hoạch Rừng) Tổ chức tài trợ: Cộng đồng Châu Âu và Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc tế Trích dẫn: Tordoff, A. W., Trần Hiếu Minh và Trần Quang Ngọc (2000) Dự

án nghiên cứu khả thi Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh, tỉnh Quảng Nam. Hà Nội: Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc tế.

Bản quyền: Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc tế Số 11 - Ngõ 167, Tây Sơn, Đống Đa Hà Nội, Việt Nam Điện thoại /Fax: + (84) 4 851 7217 E-mail: [email protected] hoặc Văn phòng Dự án BirdLife/FIPI Viện Điều tra Quy hoạch Rừng Thanh Trì, Hà Nội, Việt Nam Điện thoại: + (84) 4 861 6481 Fax: + (84) 4 861 6482

i

Môc Lôc

Trang

Lêi nãi ®Çu iii Lêi c¶m ¬n iv Tãm t¾t dù ¸n vii Ch¬ng 1. §Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ sinh häc 1

1.1. VÞ trÝ ®Þa lý 1 1.2. §Þa sinh vËt 1 1.3. §Þa h×nh ®Þa m¹o 1 1.4. §Êt 2 1.5. KhÝ hËu 3 1.6. Thuû v¨n 4 1.7. Th¶m thùc vËt 4 1.8. Çc kiÓu rõng chÝnh 5 1.9. Khu hÖ thùc vËt 10 1.10. Khu hÖ thó 11 1.11. Khu hÖ chim 11 1.12. Khu hÖ Bß s¸t, Õch nh¸i 12

Ch¬ng 2. §Æc ®iÓm d©n sinh kinh tÕ x· héi 13

2.1. D©n sè 13 2.1.1. Ph©n bè d©n c 13 2.1.2. C«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c 14 2.1.3. Phong tôc tËp qu¸n 14

2.2. Giao th«ng 14 2.3. Thñy lîi, thñy ®iÖn 14 2.4. Gi¸o dôc 15 2.5. Y tÕ 16 2.6. Çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong vïng 17 2.7. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp 17 2.8. Ch¨n nu«i 19 2.9. Ho¹t ®éng, s¶n xuÊt l©m nghiÖp 19 2.10. Çc ho¹t ®éng thu h¸i, s¨n b¾t tµi nguyªn rõng 20 2.11. T×nh h×nh thu nhËp 21 2.12. Çc dù ¸n ®∙ vµ ®ang triÓn khai ë vïng ®Öm 22

Ch¬ng 3. Ho¹t ®éng qu¶n lý cña çc ®¬n vÞ trong vïng dù ¸n 23

3.1. Chi côc KiÓm l©m Qu¶ng Nam 23 3.2. H¹t kiÓm l©m Trµ My 23 3.3. Çc ®¬n vÞ cã liªn quan trong vïng dù ¸n 24

Ch¬ng 4. §¸nh gi¸ çc ®Æc trng cña khu vùc Ngäc Linh Qu¶ng Nam 25

4.1. §¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 25 4.1.1. Çc d¹ng sinh c¶nh 25 4.1.2. Çc loµi ®Æc h÷u vµ møc ®é ®e do¹ toµn cÇu 25 4.1.3. TÝnh ®a d¹ng sinh häc 25

4.2. Kinh tÕ x∙ héi 27 4.2.1. C d©n sèng trong khu b¶o tån 27

ii

4.2.2. S¨n b¾n 28 4.2.3. Thu h¸i l©m s¶n ngoµi gç 28 4.2.4. Khai th¸c gç 28 4.2.5. Ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy 29 4.2.6. Löa rõng 29 4.2.7. T¨ng trëng d©n sè 29 4.2.8. Mèi quan hÖ ¶nh hëng 29

4.3. C¸c c¬ quan, tæ chøc 30 4.4 Gi¸ trÞ kinh tÕ 31

4.4.1. B¶o vÖ ®Çu nguån 31 4.4.2. L©m s¶n ngoµi gç 31 4.4.3. Du lÞch 32

4.5. VÞ trÝ trong hÖ thèng khu b¶o vÖ cña ViÖt Nam 32 4.6. §¸nh gi¸ tµi chÝnh 32 4.7. §¸nh gi¸ rñi ro 33

Ch¬ng 5. Quy ho¹ch khu b¶o tån thiªn nhiªn 36

5.1. Ph©n lo¹i 36 5.2. Môc tiªu qu¶n lý 36 5.3. Ranh giíi khu b¶o tån 37 5.4. Ph©n khu chøc n¨ng 38 5.5. Tæ chøc qu¶n lý khu b¶o tån 41 5.6. C¬ cÊu tæ chøc khu b¶o tån 42 5.6. C¸c bíc tiÕp theo ®èi víi khu Ngäc Linh ®Ó tiÕn tíi x©y dùng dù ¸n ®Çu t 43 5.7. KiÕn nghÞ 44

Tµi liÖu tham kh¶o 45 Phô lôc 1. Danh lôc thùc vËt khu BTTN Ngäc Linh (Qu¶ng Nam) 54 Phô lôc 2. Danh lôc thó ghi nhËn bíc ®Çu cho khu vùc nghiªn cøu 65 Phô lôc 3. Danh s¸ch chim ghi nhËn cho khu vùc Ngäc Linh Qu¶ng Nam 67 Phô lôc 4. Danh s¸ch bå s¸t, Õch nh¸i ghi nhËn khu vùc nghiªn cøu 72 B¶n ®å B¶n ®å 1: VÞ trÝ khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh-tØnh Qu¶ng Nam 48 B¶n ®å 2: §ai cao khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh-tØnh Qu¶ng Nam 49 B¶n ®å 3: HiÖn tr¹ng rõng khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh-tØnh Qu¶ng Nam 50 B¶n ®å 4: Sù chuyÓn ®æi rõng ë khu bao tån thiªn nhiªn Ngäc Linh-tØnh Qu¶ng Nam. 51 B¶n ®å 5: D©n sinh khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh-tØnh Qu¶ng Nam 52 B¶n ®å 6: Quy ho¹ch khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh-tØnh Qu¶ng Nam 53

iii

Lêi nãi ®Çu HiÖn nay diÖn tÝch rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam kho¶ng 1 triÖu ha, thÓ hiÖn sù thiÕu hôt do cha b¶o vÖ ®Çy ®ñ çc hÖ sinh th¸i rõng còng nh nhiÒu loµi ®éng thùc vËt ®ang bÞ ®e do¹ ë cÊp quèc gia vµ toµn cÇu. Trong kho¶ng thêi gian tõ 1943 ®Õn 1987 diÖn tÝch rõng ®∙ suy gi¶m mét çch nghiªm träng ®é che phñ tõ 44% xuèng cßn 25% (8 triÖu ha) so víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña toµn quèc, do vËy ChÝnh phñ ®∙ ñng hé viÖc më réng hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam lªn 2 triÖu ha vµo n¨m 2000. TÝnh ®a d¹ng sinh häc ë níc ta ®∙ vµ ®ang suy gi¶m trªn mäi ph¬ng diÖn tõ nguån gen, hÖ sinh th¸i, nguyªn chÝnh do khai th¸c, ph¸ rõng lµm thu hÑp sinh c¶nh sèng cña ®éng vËt hoang d∙ vµ søc Ðp ngµy cµng gia t¨ng cña ho¹t ®éng s¨n b¾t.

Khu vùc kh¶o s¸t, sên ®«ng d¶i Trêng S¬n n»m ë phÝa t©y nam tØnh Qu¶ng Nam cã Ngäc Linh lµ ®Ønh nói cao nhÊt miÒn Nam (2.598 m). Khèi nói Ngäc Linh ®ång thêi lµ ranh giíi cña hai tØnh Kon Tum vµ Qu¶ng Nam.

Rõng vµ tµi nguyªn rõng ë ®©y cã gi¸ trÞ b¶o tån nguån gen, ®a d¹ng sinh häc vµ cã ý nghÜa quan träng b¶o vÖ m«i trêng, ®iÒu hoµ nguån níc. §Ó b¶o vÖ hÖ sinh th¸i rõng nói ®éc ®¸o ®∙ vµ ®ang bÞ t¸c ®éng m¹nh nµy, vïng nói Ngäc Linh ®∙ lµ 1 trong 87 khu rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam theo QuyÕt §Þnh 194/CT cña chñ tÞch Héi §ång Bé Trëng (nay lµ Thñ Tíng ChÝnh Phñ) ngµy 9 th¸ng 8 n¨m 1986.

Cuèi n¨m 1997 ChÝnh Phñ phª chuÈn dù ¸n "Më réng hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam cho thÕ kû 21" do Céng §ång Ch©u ¢u (EU) tµi trî. C¬ quan thùc hiÖn dù ¸n lµ ViÖn §iÒu tra Qui ho¹ch Rõng vµ Tæ chøc BirdLife International trong ch¬ng tr×nh BirdLife Vietnam. Dù ¸n nh»m xem xÐt toµn bé hÖ thèng rõng ®Æc dông trong c¶ níc, trªn c¬ së ®ã tiÕn hµnh x©y dùng dù ¸n ®Çu t cho çc khu u tiªn cao nhÊt vÒ b¶o tån rõng vµ ®a d¹ng sinh häc. Theo kÕ ho¹ch n¨m thø hai cña dù ¸n, Ngäc Linh Qu¶ng Nam lµ ®iÓm u tiªn ®Ó x©y dùng dù ¸n kh¶ thi khu b¶o tån. Trong khu«n khæ dù ¸n trªn trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 6 n¨m 1999, ®oµn kh¶o s¸t ®a d¹ng sinh häc vµ d©n sinh kinh tÕ gåm çc chuyªn gia ®éng vËt, thùc vËt, d©n sinh vµ b¶o tån thiªn nhiªn cña ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch rõng, tæ chøc B¶o tån chim quèc tÕ ViÖn Sinh th¸i Tµi nguyªn sinh vËt, ViÖn B¶o tµng Hoa Kú, Vên thùc vËt Misouri vµ Chi Côc KiÓm L©m Qu¶ng Nam tiÕn hµnh thu thËp sè liÖu ngo¹i nghiÖp lÇn thø nhÊt khu vùc Ngäc Linh ®Ó x©y dùng dù ¸n nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi lµ c¬ së cÇn thiÕt bíc ®Çu cho viÖc x©y dùng dù ¸n ®Çu t cho khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh Qu¶ng Nam.

B¸o ço nghiªn cøu kh¶ thi khu BTTN Ngäc Linh nh»m môc ®Ých tËp trung m« t¶ vµ ®¸nh gi¸ çc gi¸ trÞ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tÝnh ®a d¹ng sinh häc, t×nh h×nh kinh tÕ x∙ héi vµ çc gi¸ trÞ b¶o tån cña khu vùc, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt çc ph¬ng ¸n quy ho¹ch vµ qu¶n lý cho khu b¶o tån trong t¬ng lai.

iv

Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh ®iÒu tra kh¶o s¸t thùc ®Þa vµ hoµn thµnh b¸o ço dù ¸n kh¶ thi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh chóng t«i ®∙ nhËn ®îc sù ñng hé, gióp ®ì vµ céng t¸c tËn t×nh cña nhiÒu c¬ quan, tæ chøc vµ ç nh©n, nh©n dÞp nµy chóng t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi çc c¬ quan, tæ chøc vµ ç nh©n.

VÒ phÝa c¬ quan, tæ chøc chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n l∙nh ®¹o Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Côc KiÓm L©m, Vô Hîp T¸c Quèc TÕ Bé NN vµ PTNT, ViÖn Sinh Th¸i vµ Tµi Nguyªn Sinh VËt, ViÖn §iÒu Tra Quy Ho¹ch Rõng, ChÝnh quyÒn TØnh, Chi Côc KiÓm L©m, Së N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n tØnh Qu¶ng Nam, ViÖn B¶o tµng LÞch sö Tù nhiªn Hoa Kú, Vên Thùc VËt Missuori.

Chóng t«i ®Æc biÖt xin tr©n thµnh çm ¬n Gi¸o s, TiÕn sÜ NguyÔn Quang Hµ Thø Trëng bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, ¤ng NguyÔn B¸ Thô Côc Trëng Côc KiÓm L©m, ¤ng NguyÔn Çt Giao Vô Trëng Vô Hîp T¸c Quèc TÕ Bé NN vµ PTNT, Gi¸o s, tiÕn sÜ Cao V¨n Sung, Gi¸o s, tiÕn sÜ §Æng Huy Huúnh, TiÕn sÜ NguyÔn Cö, TiÕn sÜ NguyÔn V¨n S¸ng ViÖn Sinh Th¸i vµ Tµi Nguyªn Sinh vËt, ¤ng Ph¹m Méng Giao chuyªn viªn Côc KiÓm L©m, ¤ng TrÇn Liªn Phong Côc M«i Trêng-bé Khoa Häc C«ng NghÖ vµ M«i Trêng ®∙ tham gia x©y dùng vµ gãp ý cho dù ¸n.

Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n TiÕn sÜ Lª S¸u, ViÖn Trëng ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch rõng lµ c¬ quan ®èi t¸c cña dù ¸n, ¤ng NguyÔn H÷u §éng Gi¸m ®èc Trung t©m Tµi Nguyªn vµ M«i Trêng ®∙ tham gia gãp ý, x©y dùng kÕ ho¹ch vµ cung cÊp çn bé cho dù ¸n. §Æc biÖt tr©n träng c¶m ¬n sù ®ãng gãp lín lao cña TiÕn sÜ NguyÔn Huy Phån, Phã ViÖn Trëng ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng vµ ¤ng Vò V¨n Dòng Phã Gi¸m §èc Trung t©m Tµi Nguyªn vµ M«i Trêng L©m nghiÖp ®∙ trùc tiÕp ®iÒu hµnh vµ x©y dùng dù ¸n.

ë tØnh Qu¶ng Nam chóng t«i tr©n thµnh c¶m ¬n L∙nh ®¹o, çc ban ngµnh tØnh, ¤ng Hå TÊn S¬n Chi Côc Trëng, ¤ng Th¸i TruyÒn Chi côc Phã, ¤ng NguyÔn §×nh Nguyªn Trëng phßng Qu¶n lý B¶o vÖ rõng vµ çn bé Chi Côc KiÓm L©m, h¹t KiÓm l©m Trµ My, L©m Trêng Trµ My vµ l∙nh ®¹o, nh©n d©n çc ®Þa ph¬ng n¬i ®oµn ®Õn ®∙ tËn t×nh gióp ®ì ®oµn trong thêi gian ®iÒu tra ngo¹i nghiÖp.

v

Lêi giíi thiÖu

B¸o ço nghiªn cøu kh¶ thi tËp trung ®¸nh gi¸ çc gi¸ trÞ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®a d¹ng sinh häc, çc gi¸ trÞ kh¸c cña khu vùc vµ t×nh h×nh kinh tÕ x∙ héi, nh»m lµm c¬ së cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh TØnh Qu¶ng Nam. §ång thêi ®¸nh gi¸ sù phô thuéc, søc Ðp cña con ngêi ®èi víi khu vùc ®èi víi tµi nguyªn rõng, còng nh ph©n tÝch n¨ng lùc çc c¬ quan, tæ chøc, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vïng dù ¸n trong viÖc thµnh lËp, qu¶n lý hiÖu qu¶ khu b¶o tån.

Trong thêi gian tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 6 n¨m 1999, ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng vµ tæ chøc B¶o tån chim quèc tÕ tæ chøc ®oµn kh¶o s¸t khu vùc Ngäc Linh Qu¶ng Nam nh»m nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi cña khu vùc ®Ó lµm c¬ së cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån. Trong thêi gian kh¶o s¸t cã sù phèi hîp çc chuyªn gia cña ViÖn Sinh th¸i Tµi nguyªn Sinh vËt, ViÖn B¶o tµng LÞch Sö Tù nhiªn Hoa Kú, Vên thùc vËt Missouri vµ B¶o tµng Hoµng Gia Ontario.

B¸o ço dù ¸n tiÒn kh¶ thi sÏ ®îc tæ chøc b¸o ço t¹i tØnh Qu¶ng Nam víi sù tham dù cña ®¹i diÖn Uû Ban Nh©n D©n tØnh, Chi côc KiÓm L©m vµ çc Ban ngµnh cña tØnh. Sau khi hoµn thµnh dù ¸n tiÒn kh¶ thi, kÕ ho¹ch tiÕp theo x©y dùng dù ¸n ®Çu t sÏ ®îc ®Ö tr×nh lªn bé NN&PTNT vµ bé KÕ Ho¹ch vµ §Çu T.

Vïng chim ®Æc h÷u cao nguyªn Kon Tum

KÕt qu¶ kh¶o s¸t bíc ®Çu cña tæ chøc B¶o Tån Chim Quèc TÕ ®∙ x¸c ®Þnh 218 vïng chim ®Æc h÷u trªn toµn thÕ giíi (ICBP 1992, Stattersfield et al. 1998). Vïng chim ®Æc h÷u lµ vïng Ýt nhÊt cã 2 loµi ph©n bè hÑp (nh÷ng loµi vïng ph©n bè toµn cÇu nhá h¬n 50.000 km2) vµ çc khu nµy ®îc u tiªn cho c«ng t¸c b¶o tån (Stattersfield et al. 1998). ViÖt Nam, tríc n¨m 1998 chØ ®îc biÕt cã 3 vïng chim ®Æc h÷u lµ vïng nói thÊp miÒn Trung, vïng cao nguyªn §µ L¹t vµ vïng Nói thÊp §«ng Nam Bé.

Cao nguyªn Kon Tum n»m ë phÝa ®«ng b¾c vïng T©y nguyªn, phÝa b¾c tØnh Kon Tum vµ phÝa nam tØnh Qu¶ng Nam. Ngäc Linh (2598 m) lµ ®Ønh nói cao nhÊt trong khu vùc nghiªn cøu. KiÓu ®Þa h×nh ®Æc biÖt cña khu vùc nghiªn cøu lµ vïng nói cao næi tréi trªn cao nguyªn lµ n¬i cã hÖ ®éng, thùc vËt phong phó víi tÝnh ®Æc h÷u cao.

N¨m 1998 khu vùc Ngäc Linh ®∙ ghi nhËn sù cã mÆt cña hai loµi chim míi cho khoa häc vµ cho vïng §«ng Nam ¸ sau 30 n¨m lµ Khíu ®u«i v»n ®Çu ®en Actinodura sodangorum (Eames et al. 1999a) vµ Khíu Ngäc Linh Garrulax ngoclinhensis (Eames et al. 1999b), cïng víi 5 loµi chim cã ph©n bè hÑp ®îc ghi nhËn cho khu vùc. Víi kÕt qu¶ ghi nhËn ®∙ chøng tá vai trß quan trong vµ ®¸p øng tiªu chuÈn cña vïng chim ®Æc h÷u thø 4 cña níc ta.

Ngoµi ra, khu hÖ thó víi sù cã mÆt cña mét sè loµi thó ®Æc h÷u cña ViÖt Nam hoÆc ViÖt Nam vµ Lµo nh hai loµi mang ghi nhËn míi cho khoa häc gÇn ®©y lµ Mang Trêng S¬n Muntiacus truongsonensis vµ mang lín Megamuntiacus vuquangensis (Lª Träng Tr¶i 1998) chøng tá khu vùc cã gi¸ trÞ b¶o tån cao.

Vïng chim ®Æc h÷u nµy cã 4 khu b¶o tån ®∙ vµ ®ang ®îc thµnh lËp bao gåm: khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh Kon Tum (41.420 ha), khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh Qu¶ng Nam (18.430 ha), khu BTTN Kon Ka Kinh (Gia Lai) vµ khu b¶o tån S«ng Thanh-§akpring (98.300ha). Tæng diÖn tÝch 160.000 ha víi sù ®a d¹ng cña çc hÖ sinh th¸i thµnh phÇn loµi, çc loµi bÞ ®e do¹, çc loµi ®Æc h÷u. Khu vùc thËt sù cã vai trß quan träng trong c«ng t¸c b¶o tån cña vïng.

C¬ së x©y dùng dù ¸n

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh (kon Tum vµ Qu¶ng Nam §µ N½ng) lµ 1 trong 87 khu rõng ®Æc dông theo quyÕt ®inh sè 194/CT ngµy 9 th¸ng 8 n¨m 1986 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng

vi

(Nay lµ Thñ Tíng ChÝnh Phñ) víi diÖn tÝch ®Ò xuÊt lµ 20.000 ha. Môc tiªu b¶o vÖ hÖ thùc vËt nói cao, ®Æc biÖt cã loµi S©m ngäc linh.

N¨m 1994, Bé L©m NghiÖp (Nay lµ Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT) giao nhiÖm vô cho ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng x©y dùng dù ¸n ®Çu t khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh Kon Tum vµ Qu¶ng Nam §µ N½mg nhng dù ¸n cha ®îc Bé phª duyÖt.

N¨m 1997, héi nghÞ ®îc tæ chøc t¹i Vên quèc gia Cóc Ph¬ng víi sù tham gia cña Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT, Côc KiÓm l©m, ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng, ViÖn Sinh th¸i Tµi nguyªn Sinh vËt, L∙nh ®¹o tØnh vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ ®∙ thèng nhÊt ®a ra danh s¸ch çc khu b¶o tån ®Ò xuÊt trong viÖc më réng hÖ thèng hÖ thèng rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam. Trong danh s¸ch khu b¶o tån ®Ò xuÊt cho n¨m 2010, khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh Qu¶ng Nam vµ Kon Tum ®îc ®Ò xuÊt víi diÖn tÝch lµ 50.000 ha. Danh s¸ch hÖ thèng ®Ò xuÊt khu b¶o tån nµy ®∙ ®îc ®Ö tr×nh lªn ChÝnh phñ vµ ®ang chê phª duyÖt.

QuyÕt ®Þnh sè 34 n¨m 1998, Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT giao nhiÖm vô cho ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng x©y dùng dù ¸n ®Çu t khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh Kon Tum. Dù ¸n nµy ®∙ ®îc Bé phª duyÖt víi tæng diÖn tÝch lµ 41.420 ha.

Kh¶o s¸t thùc ®Þa

§èi tîng vµ môc ®Ých: Môc ®Ých cña ®ît kh¶o s¸t lµ nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi cña khu vùc lµm c¬ së x©y dùng dù ¸n ®Çu t thµnh lËp khu b¶o tån.

Môc ®Ých cô thÓ

Thu thËp sè liÖu thµnh phÇn, ph©n bè th¶m thùc vËt rõng

Sè liÖu ®a d¹ng sinh häc cña khu hÖ thùc vËt, ®éng vËt

Çc sè liÖu vÒ d©n sinh kinh tÕ-x∙ héi khu b¶o tån, mèi quan hÖ cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tíi tµi nguyªn rõng

T×m hiÓu ho¹t ®éng qu¶n lý cña çc c¬ quan, tæ chøc, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng trong vïng dù ¸n ®èi víi viÖc thµnh lËp khu b¶o tån trong t¬ng lai.

Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu trong khu vùc ®Ò xuÊt çc ph¬ng ¸n quy ho¹ch, c¬ cÊu tæ chøc Ban qu¶n lý vµ qu¶n lý khu b¶o vÖ.

Khu vùc nghiªn cøu

• Khu vùc kh¶o s¸t ®Ó thu thËp sè liÖu thuéc ®Þa phËn hµnh chÝnh hai huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n. • Sè liÖu ®a d¹ng sinh häc bao gåm: Rõng vµ khu hÖ thùc vËt rõng, khu hÖ ®éng vËt hoang d∙

thu thËp ë khu vùc x∙ Trµ TËp huyÖn Trµ My • Sè liÖu d©n sinh kinh tÕ x∙ héi ®îc thu thËp çc ban ngµnh, tæ chøc cã liªn quan t¹i huyÖn vµ

®¸nh gi¸ trùc tiÕp t¹i çc th«n b¶n thuéc x∙ Trµ TËp vµ Trµ D¬n.

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh thuéc ®Þa phËn 5 x∙ Trµ Linh, Trµ Cang, Trµ TËp, Trµ D¬n vµ Trµ Leng vµ cã to¹ ®é ®Þa lý 15000-15019’ vÜ ®é b¾c vµ tõ 107056’-108008’ kinh ®é ®«ng.

vii

Tãm t¾t dù ¸n Trong thêi gian tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 6 n¨m 1999 ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng vµ tæ chøc B¶o tån chim quèc tÕ phèi hîp víi ViÖn sinh Th¸i Tµi nguyªn Sinh vËt, ViÖn b¶o tµng LÞch sö Hoa Kú, Vên thùc vËt Missouri, Chi Côc kiÓm l©m Qu¶ng Nam tiÕn hµnh kh¶o s¸t thùc ®Þa vïng nam huyÖn Trµ My, tØnh Qu¶ng Nam. Môc ®Ých ®ît kh¶o s¸t nh»m nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi cña khu vùc ®Ó lµ c¬ së cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh. TÝnh kh¶ thi cña dù ¸n kh¶ nµy ®∙ ®îc Uû Ban Nh©n D©n tØnh Qu¶ng Nam phª chuÈn t¹i héi th¶o ®îc tæ chøc vµo ngµy 30 th¸ng 12 n¨m 1999 t¹i Tam Kú vµ b¸o ço ®∙ ®îc ®Ö tr×nh lªn bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n. NÕu tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n ®îc ®îc bé phª duyÖt th× tæ chøc BirdLife International vµ ViÖn §iÒu Tra Quy Ho¹ch Rõng sÏ tiÕp tôc x©y dùng dù ¸n ®Çu t ®Ö tr×nh lªn bé xin phª chuÈn thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh.

Vïng ®Ò xuÊt B¶o tån Thiªn nhiªn Ngäc Linh lµ vïng nói cao næi tréi trªn cao nguyªn Kon Tum víi ®Ønh Ngäc Linh cao 2598 m, lµ ®Ønh nói cao nhÊt vïng T©y Nguyªn. D«ng cao cña nói Ngäc Linh còng lµ ranh giíi cña hai khu b¶o tån Ngäc Linh Qu¶ng Nam vµ Ngäc Linh Kon Tum. Vïng Ngäc Linh lµ n¬i héi tô çc d¹ng sinh c¶nh nói cao víi 4.273 ha rõng tù nhiªn ë ®ai cao trªn 1.500 m, lµ n¬i cã tÝnh ®Æc h÷u cao vµ lµ ®iÓm nãng vÒ ®a d¹ng sinh häc cña c¶ níc. Víi loµi Khíu Ngäc Linh Garrulax ngoclinhensis lµ loµi ®Æc h÷u cho vïng nói cao Ngäc Linh míi ®îc ph¸t hiÖn cïng víi 3 loµi chim cã vïng ph©n bè hÑp kh¸c, vïng ®Ò xuÊt B¶o tån Thiªn nhiªn Ngäc Linh xøng ®¸ng n»m trong vïng chim ®Æc h÷u cao nguyªn Kon Tum. §©y lµ mét trong bèn vïng chim ®Æc h÷u míi ®îc ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam.

Do nh÷ng h¹n chÕ khi kh¶o s¸t thùc ®Þa, tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña khu vùc Ngäc Linh ph¶n ¸nh khiªm tèn h¬n so víi çc khu b¶o vÖ kh¸c víi 385 loµi thùc vËt, 51 loµi thó, 171 loµi chim, 15 bß s¸t vµ 25 loµi Õch nh¸i.

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh ®îc x©y dùng nh»m b¶o vÖ kiÓu sinh c¶nh rõng nói cao, diÖn tÝch lín rõng cha bÞ t¸c ®éng, çc loµi ®Æc h÷u vµ çc loµi bÞ ®e do¹ toµn cÇu trong ®ã cã 16 loµi thùc vËt, 7 loµi thó vµ 3 loµi chim. Ngoµi ra Ngoc Linh cßn vïng ph©n bè cña loµi Mang Trêng S¬n Muntiacus truongsonensis, lµ loµi thó ®Æc h÷u cña ViÖt Nam ®îc ph¸t hiÖn cho khoa häc n¨m 1997 vµ cho ®Õn nay vïng ph©n bè cña chóng míi chØ ®îc ghi nhËn cho hai khu b¶o tån lµ Ngäc Linh Kom Tum vµ khu S«ng Thanh §akpring. §Æc biÖt h¬n so víi çc khu b¶o vÖ kh¸c trong hÖ thèng rõng ®Æc dông lµ sù ®a d¹ng vÒ kiÓu sinh c¶nh tõ ®ai cao 150 m tíi 2598 m.

Gi¸ trÞ kinh tÕ lín nhÊt cña khu b¶o tån chÝnh lµ phßng hé ®Çu nguån. Rõng trªn çc ®ai cao cña khu b¶o tån gi÷ vai trß thuû v¨n quan träng. Vµo mïa kh« diÖn tÝch rõng nµy cã thÓ hÊp thu vµ lu gi÷ lîng Èm lín tõ çc ®Êm m©y ngng tô thµnh ma tuyÕt gãp phÇn duy tr× dßng ch¶y trong çc lu vùc s«ng trong mïa kh«. Ngîc l¹i th¶m thùc vËt rõng Ngäc Linh còng gi÷ vai trß quan träng trong viÖc lµm gi¶m bít sù kh¾c nghiÖt cña lò lôt do h¹n chÕ bít tèc ®é dßng ch¶y bÒ mÆt. Vai trß nµy cµng ®îc thÓ hiÖn râ h¬n khi trong hai ®ît lò trong th¸ng 11 vµ 12 n¨m 1999 võa qua ®∙ g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ cho tØnh Qu¶ng Nam mµ mét phÇn nguyªn nh©n lµ do rõng bÞ mÊt.

Tæng d©n sè çc x∙ vïng ®Öm khu b¶o tån lµ 11.591 nh©n khÈu, trong ®ã cã hai th«n ®ang sinh sèng trong ranh giíi ®Ò xuÊt khu b¶o tån. Céng ®ång ®Þa ph¬ng ë ®©y sinh sèng chñ yÕu b»ng nghÒ n«ng víi ph¬ng thøc canh t¸c chñ yÕu lµ du canh vµ xen canh. PhÇn lín çc d©n téc ®ang ®Þnh c lµ ngêi Xª §¨ng, Cµ D«ng vµ M¬ N«ng. §iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi trong vïng cßn nhiÒu khã kh¨n s¶n lîng l¬ng thùc vµ thu nhËp ®Çu ngêi thÊp.

HiÖn t¹i, møc ®é t¸c ®éng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng ®èi víi khu b¶o tån cha lín. MËt ®é d©n sè b×nh qu©n toµn vïng lµ 18 ngêi/km2 so víi 232 ngêi/km2 trªn toµn quèc. MÆc dï ph¬ng thøc canh t¸c n«ng nghiÖp chÝnh cña céng ®ång ®Þa ph¬ng lµ du canh song hä chØ canh t¸c trªn ®Êt n¬ng rÉy cò, çc lo¹i ®Êt trèng nªn diÖn tÝch rõng bÞ mÊt do canh t¸c n«ng nghiÖp thÊp h¬n víi çc khu vùc l©n cËn kh¸c. HiÖn nay søc Ðp lín nhÊt víi khu b¶o tån lµ t×nh tr¹ng s¨n b¾t ®éng vËt hoang d∙ vµ khai th¸c l©m s¶n ngoµi gç. KÕt qu¶ thùc hiÖn PRA cho thÊy çc s¶n phÈm ngoµi gç

viii

®∙ bÞ suy gi¶m m¹nh trong 10 n¨m qua. Trong t¬ng lai mèi ®e do¹ lín nhÊt lµ viÖc ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy do søc Ðp gia t¨ng d©n sè, di d©n tù do.

Khu b¶o tån thiªn nhiªn cã nhiÒu h¹n chÕ vÒ tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i song tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, khu vùc Ngäc Linh Qu¶ng Nam cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®îc x©y dùng thµnh khu b¶o tån, víi tæng diÖn tÝch lµ 18.430 ha: trong ®ã ®îc chia thµnh hai ph©n khu: ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt 17.343 ha vµ ph©n khu phôc håi sinh th¸i 1.087 ha. Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh Qu¶ng Nam ®îc thµnh lËp sÏ liªn kÕt víi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh Kon Tum (4.1420 ha) vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn S«ng Thanh-§akpring (98.300 ha) h×nh thµnh nªn mét vïng b¶o tån liªn tôc cã diÖn tÝch kho¶ng 160.000 ha lín nhÊt ViÖt Nam vµ trong t¬ng lai cã thÓ n©ng cÊp lªn thµnh vên Quèc gia lµ cÊp qu¶n lý cao nhÊt cho khu b¶o vÖ. Vïng ®Öm khu b¶o tån ®îc quy ho¹ch cho 6 x∙ Trµ Linh, Trµ Cang, Trµ TËp, Trµ D¬n vµ Trµ Leng thuéc huyÖn Trµ My vµ x∙ Phíc Thµnh thuéc huyÖn Phíc S¬n. Dùa trªn kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng cña khu vùc b¸o c¸o ®Ò xuÊt ph¬ng thøc qu¶n lý cho khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh.

1

Ch¬ng 1. §Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ sinh häc 1.1. VÞ trÝ ®Þa lý

Khu vùc nghiªn cøu lµ vïng nói cao n»m phÝa t©y nam tØnh Qu¶ng Nam thuéc ®Þa phËn hµnh chÝnh huyÖn Trµ My, çch trung t©m huyÖn 50 km vµ thÞ x∙ Tam kú 95 km.

PhÝa b¾c gi¸p x∙ Trµ Bui huyÖn Trµ My vµ x∙ Phíc Thµnh huyÖn Phíc S¬n

PhÝa t©y gi¸p huyÖn §ak GLei tØnh Kon Tum

PhÝa nam gi¸p huyÖn §ak T« tØnh Kon Tum

PhÝa ®«ng gi¸p s«ng Tranh

To¹ ®é ®Þa lý:

Tõ 15001'00'' ®Õn 15015'30'' vÜ ®é B¾c

Tõ 107055'20'' ®Õn 10805'40'' kinh ®é §«ng

1.2. §Þa sinh vËt

Theo ph©n lo¹i cña Wikramanayake vµ céng sù (1997) khu vùc nghiªn cøu n»m trong vïng sinh th¸i rõng cña Bolovans-Kon Tum thuéc §«ng D¬ng. Nhng theo ph©n lo¹i cña MacKinnon (1996) th× khu vùc nghiªn cøu thuéc tiÓu ®¬n vÞ vïng nói trung ViÖt Nam vµ thuéc tiÓu vïng sinh th¸i §«ng D¬ng-Trung Quèc. TiÓu ®¬n vÞ nµy bao gåm çc ®Ønh nói tËp trung thµnh dÉy Ngäc Linh, sù giíi h¹n cña nã ph¶n ¸nh sù ®éc ®¸o ®Æc ®iÓm ®Þa sinh vËt khu vùc nghiªn cøu, ®Æc biÖt lµ çc sinh c¶nh vïng cao trªn nói Ngäc Linh. Khu vùc Ngäc Linh lµ mét bé phËn cña d¶i Trêng S¬n nam, theo §µo V¨n TiÕn (1978) vµ Vâ Quý (1963) khu vùc nghiªn cøu cã khu hÖ ®éng vËt thuéc hÖ ®éng vËt Nam Trêng S¬n.

1.3. §Þa h×nh ®Þa m¹o

§Þa h×nh khu vùc kh¶o s¸t thuéc vïng nói cao cña vïng nói cùc nam Trung Bé nèi tiÕp víi m¹ch nói Ng∙i-§Þnh cña Trêng S¬n Nam víi híng nói chÝnh lµ t©y b¾c-®«ng nam. HÖ d«ng cao nèi çc ®Ønh nói víi nhau t¹o thµnh d∙y nói t©y Qu¶ng Nam-thîng Kon Tum.

§Þa h×nh khu b¶o tån phøc t¹p, chia c¾t m¹nh, ®é dèc rÊt lín tõ ®é cao 2598 m h¹ xuèng ®ét ngét chØ cßn h¬n 150 m ë khu vùc s«ng Tranh, trung b×nh 40-450, nhiÒu n¬i ®é dèc lªn tíi 60-650. Khu b¶o tån cã ®ai cao trªn 1.000 m chiÕm 50% diÖn tÝch, trong ®ã 60% lµ diÖn tÝch rõng tù nhiªn (B¶ng 1).

B¶ng 1. Ph©n bè ®ai cao khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh

§ai cao DiÖn tÝch (ha) TØ lÖ (%) Rõng tù nhiªn (ha) TØ lÖ rõng tù nhiªn (%) < 500 m 1566 8,5 1056 7,5 500-1000 m 6112 33,2 4593 32,8 1000-1500 m 5292 28,7 4084 29,2 1500-2000 m 3008 16,3 1896 13,6 2000-2500 m 2386 12,9 2311 16,5 > 2500 m 66 0,4 66 0,4

Tæng 18430 100,0 14006 100,0

CÊu tróc ®Þa h×nh phøc t¹p trong khu vùc hoµn toµn phï hîp víi lÞch sö h×nh thµnh ®Þa chÊt cña vïng.

2

Vµo thêi kú tiÒn Cambri (çch ®©y chõng 500 triÖu n¨m) khèi nÒn cæ Indoxinia ®∙ nh« lªn khái mÆt biÓn. Bé phËn phÝa §«ng cña nã t¹o thµnh mét khiªn cæ kÐo dµi tõ Ngäc An ®Õn Ngäc Linh. Ngo¹i trõ bÞ çc ho¹t ®éng x©m thùc, bµo mßn cña ma giã vµ dßng ch¶y lµm cho bÒ mÆt bÞ san b»ng kiÓu mÆt bµn hoÆc bÞ ®øt gÉy lµm t¸ch rêi hay x« lÖch ®i. Chu kú t¹o nói Calªdoni ®∙ lµm nÒn khèi nµy t¸ch rêi khái mÆt b»ng Indoxinia do ®êng ®øt gÉy Sec«ng vµ r∙nh Nam Bé céng víi søc déi cña vËn ®éng nèi tiÕp Hymalaya vµo cuèi §Ö Tam còng t¹o ra hµng lo¹t ®øt gÉy, chñ yÕu theo híng B¾c-Nam lµm nhiÒu khèi ®îc n©ng cao hoÆc x« nghiªng vÒ phÝa T©y. T¹i nh÷ng chç çc khèi ®îc n©ng lªn ®ét ngét nh thÕ nhiÒu khi cã nh÷ng ®øt gÉy lín lµm cho hiÖn tîng phun trµo Bazal x¶y ra rÊt m¹nh ë nhiÒu n¬i phñ lªn bÒ mÆt mét líp ¸o dµy r¶i r¸c hay tËp trung thµnh vïng réng.

1.4. §Êt

§iÒu tra ®Êt ®ai trong khu vùc cho thÊy trong khu vùc cã çc lo¹i ®Êt chÝnh nh sau:

§Êt mïn Alit trªn nói cao (HA)

Lo¹i ®Êt nµy ph©n bè ®ai cao trªn 2000 m. TÊt c¶ çc th¸ng trong n¨m ®Òu cã m©y mï. §Êt lu«n thõa Èm, vá phong ho¸ máng, tÇng ®Êt máng nhng trªn cïng cã líp th¶m môc dµy trªn 50 cm. NhiÒu n¬i trªn ®Ønh Ngäc Linh vµ ®Ønh d«ng cã Th«ng 5 l¸ mäc, ®é dµy th¶m môc cßn h¬n 1m vµ rÊt Èm ít, t¬i xèp. TiÕp ®Õn tÇng mµu x¸m còng Èm ít, thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, kh«ng cã cÊu tîng. Xuèng tíi 35 cm lµ 1 líp sÐt pha cã m¶nh th¹ch anh mµu tr¾ng x¸m. §Êt chua pH : 4; Mïn : 30%, ®Êt bÞ röa tr«i m¹nh.

§Êt Feralit mïn trªn nói trung b×nh: (FH)

Ph©n bè ë vµnh ®ai 1000-2000 m. KhÝ hËu ë ®ai cao nµy lu«n m¸t Èm. T0 : 15-200C. Lîng ma tõ 2000-2500 mm/n¨m. §é bèc h¬i thÊp h¬n lîng ma. TÝch luü nhiÒu mïn th«, møc ®é Feralit yÕu h¬n vïng thÊp, tÇng th¶m môc dµy, mïn ho¸ cao, tho¸t níc tèt, ®Êt chua. Trong ®ã cã çc lo¹i ®Êt ph¸t triÓn trªn 3 lo¹i ®¸ mÑ kh¸c nhau.

§Êt Feralit mïn vµng nh¹t trªn ®¸ macma chua (FHa)

TÇng dÇy, thµnh phÇn c¬ giíi trung b×nh, ®Êt chua nghÌo dinh dìng. Ph©n bè chñ yÕu trªn sên nói Ngäc Linh vµ çc nói cao trong vïng.

§Êt Feralit mïn n©u ®á ph¸t triÓn trªn ®¸ macma kiÒm vµ trung tÝnh (FHK)

TÇng ®Êt rÊt dÇy, thµnh phÇn c¬ giíi nÆng, ®ång nhÊt phÉu diÖu, t¬i xèp, giÇu dinh dìng, ®Êt còng kh¸ chua. Ph©n bè nhiÒu ë x∙ Trµ TËp vµ Ngäc Linh thêng thÊy nhiÒu ë ®ai cao 1000-1500 m.

§Êt Feralit mïn ®á vµng ph¸t triÓn trªn phiÕn sÐt vµ biÕn chÊt (FHS)

TÇng ®Êt dÇy, thµnh phÇn c¬ gi¬Ý nÆng ®Õn trung b×nh, giÇu dinh dìng, kh¸ chua, ®Êt t¬i xèp. Ph©n bè réng kh¾p trong kho¶ng 1000-2000 m vµ r¶i ra trªn mét miÒn réng lín trong khu b¶o tån.

§Êt Feralit vïng nói thÊp (F)

§é cao ph©n bè tõ 500 m-1000 m do lîng ma cã gi¶m, nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµ mÆt ®Êt cã t¨ng h¬n, líp th¶m thùc b× bÞ t¸c ®éng m¹nh mÏ h¬n hai ®ai cao trªn. Tuú lo¹i ®¸ mÑ t¹o ®Êt mµ ta cã çc lo¹i ®Êt sau:

3

§Êt Feralit vµng ®á ph¸t triÓn trªn macma axÝt kÕt tinh chua (Fa)

TÇng ®Êt trung b×nh, thµnh phÇn c¬ giíi kh¸ th« to, kÕt cÊu rêi r¹c vµ ®Êt rÊt dÔ b¹c mµu nÕu mÊt líp phñ rõng. Ph©n bè däc theo çc thung lòng s«ng suèi ch©n Ngäc Linh.

§Êt Feralit ®á n©u ph¸t triÓn trªn macma kiÒm vµ trung tÝnh (FK)

PhÉu diÖu ®ång nhÊt, tÇng ®Êt rÊt d©ú, thµnh phÇn c¬ giíi 80% lµ sÐt. §Êt rÊt tèt vµ giÇu dinh dìng, n¬i mÊt líp phñ rõng ®∙ xuÊt hiÖn kÕt von, ph©n bè ven ®êng däc s«ng Tranh.

§Êt Feralit ®á vµng ph¸t triÓn trªn ®¸ phiÕn biÕn chÊt vµ phiÕn th¹ch sÐt (FS)

TÇng ®Êt rÊt s©u, thµnh phÇn c¬ giíi nÆng (60% sÐt), cÊu tîng tèt, kh¸ giÇu dinh dìng.

§Êt phï sa s«ng suèi (P)

§îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh båi ®¾p phï sa hai bªn bê s«ng suèi hoÆc ®Êt dèc tô ven ch©n ®åi nói. Mµu x¸m n©u, tÇng ®Êt s©u dÇy, thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ ®Õn trung b×nh, t¬i xèp. Do ®Þa h×nh b»ng ph¼ng nªn ®a phÇn ®∙ ®îc sö dông trong n«ng nghiÖp. Ph©n bè däc çc s«ng suèi trong vïng, ®Êt kh¸ mµu mì.

1.5. KhÝ hËu

Trong khu vùc ®iÒu tra lµ mét vïng rõng nói hiÓm trë, cha cã mét tr¹m khÝ tîng riªng. V× vËy ph¶i tham kh¶o çc tr¹m khÝ tîng xung quanh nh Trµ My, Ba T¬, §¾c T« vµ Kon Tum... lµ çc tr¹m gÇn nhÊt, cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh ®iÒu kiÖn khÝ hËu trong vïng mét çch kh¸ch quan vµ ®¹t ®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt cho c«ng viÖc (tham kh¶o b¶ng 2)

NhËn xÐt

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh n»m hoµn toµn phÝa nam vÜ tuyÕn 16 ®é b¾c. Do ®ã chÞu ¶nh hëng khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm. Tuy nhiªn do toµn vïng n»m ë ®é cao nhÊt ®Þnh cã nhiÒu ®Ønh kh¸ cao tõ 500 m ®Õn 2.598 m nªn khÝ hËu còng thay ®æi theo.

ChÕ ®é nhiÖt ë ®©y ph¶n ¸nh râ rÖt tÝnh chÊt cña ®Þa h×nh Trµ My, Ba T¬ ë ®é cao trªn 200 m (ë sên §«ng vµ §«ng B¾c) cã nhiÖt ®é trung b×nh n¨m tõ 24,30C ®Õn 25,30C. ë §¨c T« vµ Kon Tum (sên T©y Nam) cã ®é cao trªn hoÆc b»ng 536 m ®Õn 650 m, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m gi¶m xuèng cßn 22,30C-23,40C. Sên §«ng B¾c cña d∙y nói Ngäc Linh lîng ma cao h¬n sên T©y Nam rÊt nhiÒu: Ba T¬ 3608 mm, Trµ Mi 3841 mm, trªn ®Ønh Ngäc Linh cßn cao h¬n 4000 mm. Sè ngµy ma tíi 170 ngµy, ®Ønh Ngäc Linh cßn kÐo dµi h¬n 250 ngµy. Sên §«ng B¾c mïa ma tõ cuèi th¸ng 4 ®Çu th¸ng 5 kÐo dµi ®Õn hÕt th¸ng 1, mïa kh« chØ cßn l¹i kho¶ng 2 th¸ng (th¸ng 2 vµ th¸ng 3).

Trong khi ®ã §¾c T« lîng ma cßn 2172 mm, Kon Tum 1805 mm sè ngµy ma chØ cßn 130 ngµy. ë sên T©y Nam nµy mïa ma thËt sù b¾t ®Çu tõ th¸ng 5 ®Õn hÕt th¸ng 10. Cßn mïa kh« kÐo dµi 5 th¸ng (tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3, ®Çu th¸ng 4 n¨m sau).

Trong mïa ma cã nhiÒu c¬n b∙o lín ®æ vµo ®Êt liÒn song kh«ng vît qua ®îc sên §«ng cña Trêng S¬n Nam v× thÕ phÝa sên T©y Nam cña khu vùc kh«ng bao giê cã b∙o, chØ chÞu ¶nh hëng lµ nh÷ng trËn ma kÐo dµi g©y lò lín.

Mïa kh« trong vïng còng cã nÐt ®Æc trng riªng, kÐo dµi tíi h¬n 5 th¸ng. Tr¸i víi mïa ma, thêi kú nµy n¾ng rÊt gay g¾t, kh«ng khÝ kh« h¹n nhiÒu n¬i bÞ thiÕu níc trÇm träng.

4

B¶ng 2. Çc yÕu tè khÝ hËu ë mét sè tr¹m khÝ tîng xung quanh khu vùc Ngäc Linh

Nh©n tè khÝ hËu Trµ My Ba T¬ §¨c T« Kon Tum 1.KiÓu khÝ hËu NhiÖt ®íi ma

mïa NhiÖt ®íi ma



mïa Mïa ma 4-1 n¨m sau 5-1 n¨m sau 4-10 4-10 Mïa kh« 2-3 2-4 11-3 n¨m sau 11-3 n¨m sau

2.NhiÖt ®é trung b×nh n¨m 25,30C 24,30C 22,30C 23,40C NhiÖt ®é cùc ®¹i truyÖt ®èi 40,50C(4) 40,40C(4) 37,90C(4) 39,0C(5) NhiÖt ®é cùc tiÓu 10,90C(12) 12,30C(1) 3,90C(12) 5,50C(1)

3.Tæng lîng ma n¨m 3840,8 mm 3607,8 mm 2172,1 mm 1804,6 mm 4.Sè ngµy ma n¨m 173 ngµy 140 ngµy 140 ngµy 132 ngµy

TËp trung vµo çc th¸ng 9.10.11.12 9.10.11.12 6.7.8.9 6.7.8.9 Ngµy ma cùc ®¹i 403 mm 515 mm 141 mm 170 mm

5.§é Èm kh«ng khÝ trung b×nh 86% 84% 80% 78% §é Èm tèi thÊp trung b×nh 62% 62% 52% 53% §é Èm cùc tiÓu tuyÖt ®èi 22% 30% 7% 14%

6.Bèc h¬i (mm) 728 mm 867 mm 1232 mm 1533 mm 7. To¹ ®é tr¹m: VÜ ®é b¾c 15021' 14046' 14042' 14030'

To¹ ®é tr¹m: Kinh ®é ®«ng 108013' 108043' 107049' 108001' §é cao h¶i b¹t 200 m 150 m 650 m 536 m Thêi gian quan tr¾c 1978-1995 1980-1995 1981-1995 1976-1995

1.6. Thuû v¨n

Toµn vïng ®Þa h×nh dèc tõ t©y sang ®«ng, v× vËy ®Çu nguån cña çc con s«ng ®Çu b¾t nguån tõ vïng nói cao theo d¶i d«ng ph©n chia hai tØnh qu¶ng Nam vµ Kon Tum. S«ng suèi trong khu vùc ng¾n, ®é dèc lín, hÑp. Mïa ma thêng xuÊt hiÖn lò lín ®ét ngét g©y ra hiÖn tîng lë bê s«ng suèi, sôt ®Êt Taluy ®êng, ph¸ ho¹i çc c«ng tr×nh thñy lîi,...Mïa kh« nguån níc ë çc s«ng suèi rÊt h¹n chÕ, chØ cã çc suèi chÝnh cßn níc nªn ¶nh hëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cña nh©n d©n trong khu vùc. Vïng kh¶o s¸t cã hai hÖ thñy chÝnh lµ hÖ thuû thîng nguån s«ng Tranh vµ s«ng Leng.

HÖ thuû s«ng Tranh. S«ng Tranh lµ s«ng lín nhÊt trªn ®Þa bµn huyÖn Trµ My. S«ng b¾t nguåntõ phÝa nam cña huyÖn. Vïng ®Çu nguån cña s«ng Tranh bao gåm çc x∙ Trµ Linh, Trµ Cang vµ Trµ TËp. HÖ thèng s«ng Tah ch¶y theo híng nam-b¾c ®æ vµo s«ng Thu Bån ra BiÓn §«ng ë cöa Héi An. HÖ thñy s«ng Leng. B¾t nguån tõ phÝa t©y b¾c cña khu vùc nghiªn cøu, tõ ®é cao kho¶ng 1300 m. Ch¶y theo híng t©y nam-®«ng b¾c, sau ®ã theo híng t©y-®«ng vµ ®æ vµo s«ng Tranh T¹i khu vùc Níc Xa. HÖ thèng ®Çu nguån s«ng Leng bao gåm x∙ Trµ D¬n vµ Trµ Leng.

1.7. Th¶m thùc vËt

Sè liÖu vÒ diÖn tÝch che phñ cña rõng ®a ra trong b¸o ço nµy ®îc x©y dùng trªn c¬ së b¶n ®å hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng cña huyÖn Trµ My (UTM 1:50.000, 1992), sè liÖu ®iÒu tra thùc ®Þa kÕt hîp víi b¶n ®å vÖ tinh Landsat chôp ngµy 9/1/1989 vµ 3/2/1998 do ViÖn B¶o Tµng LÞch Sö Tù Nhiªn Hoa Kú cung cÊp (b¶n ®å 7 vµ 8).

Dùa vµo sè liÖu nªu trªn, vïng ®Ò xuÊt khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh cã diÖn tÝch rõng tù nhiªn (bao gåm rõng giµu, rõng trung b×nh, rõng nghÌo vµ rõng phôc håi) lµ 14.006 ha chiÕm 76% diÖn tÝch, trong ®ã rõng giµu chiÕm 50% diÖn tÝch che phñ. Sù ph©n chia nµy dùa vµo tr÷ lîng c©y ®øng, bëi vËy mµ rõng tù nhiªn trªn çc ®ai cao do cã chiÒu cao thÊp vµ kÝch thíc nhá ®«i khi chØ ®îc xÕp lµ rõng trung b×nh hay rõng nghÌo. V× vËy sè liÖu ®a ra trong B¶ng 5 chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn Ýt bÞ t¸c ®éng.

DiÖn tÝch c©y bôi, c©y bôi c©y gç r¶i r¸c vµ tr¶ng cá kho¶ng 4.199 ha chiÕm 23% diÖn tÝch khu ®Ò xuÊt, vµ chiÕm phÇn lín diÖn tÝch rõng ®∙ bÞ t¸c ®éng do khai th¸c vµ canh t¸c n¬ng rÉy. DiÖn tÝch nµy cã thÓ c¶i t¹o trë thµnh rõng thø sinh b»ng qu¸ tr×nh t¸i sinh tù nhiªn nÕu ®îc b¶o vÖ

5

tèt. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp chØ chiÕm mét tØ lÖ rÊt nhá, kho¶ng 200 ha (1%), diÖn khu b¶o tån thiªn nhiªn.

B¶ng 3. DiÖn tÝch çc lo¹i ®Êt, rõng khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh (Qu¶ng Nam)

KiÓu th¶m Trµ Leng Trµ D¬n Trµ TËp TrµCang Trµ Linh Tæng (ha) % Rõng giµu 2819,9 2432,7 1688,2 0,0 0,0 6940,8 37,7 Rõng trung b×nh 0,0 0,0 702,4 1066,3 1141,9 2910,6 15,8 Rõng nghÌo 0,0 970,2 620,8 924,2 1010,7 3525,9 19,1 Rõng phôc håi 502,2 0,0 126,3 0,0 0,0 628,5 3,4 §Êt n«ng nghiÖp 0,0 0,0 0,0 0,0 19,4 19,4 0,1 Tr¶ng cá 180,5 0,0 0,0 0,0 0,0 180,5 1,0 C©y bôi 0,0 320,7 307,6 554,1 786,9 1969,3 10,7 C©y bôi c©y gç r¶i r¸c 679,9 365,7 772,5 411,5 0,0 2229,6 12,1 Rõng trång 25,2 0,0 0,0 0,0 0,0 25,2 0,1

Tæng 4207,7 4089,3 4217,8 2956,1 2958,9 18429,8 -

Qua ph©n tÝch còng cho thÊy sè liÖu ®a ra trong b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt kh¸ phï hîp víi sè liÖu cña b¶n ®å vÖ tinh. Theo hiÖn tr¹ng cña b¶n ®å vÖ tinh th× diÖn tÝch rõng cã t¸n trªn 10 m chiÕm kho¶ng 70% diÖn tÝch, b¶n ®å vÖ tinh n¨m 1999 còng cho thÊy diÖn tÝch che phñ cña khu b¶o tån lµ 14.890 ha chiÕm 80% diÖn tÝch khu b¶o tån.

1.8. Çc kiÓu rõng chÝnh

Çc kiÓu rõng ®îc ph©n chia dùa trªn c¬ së ph©n chia Th¶m Thùc VËt Rõng ViÖt Nam cña Th¸i V¨n Trõng 1978. Dùa vµo c¬ së ph©n chia nµy, th¶m thùc vËt khu ®Ò xuÊt khu b¶o tån thiªn nhiªn bao gåm çc kiÓu rõng chÝnh sau:

(i) Rõng l¸ réng thêng xanh nói cao (ii) Rõng l¸ réng thêng xanh nói trung b×nh (iii) Rõng l¸ réng thêng xanh nói thÊp (iv) KiÓu phô thø sinh nh©n t¸c Trong ®ã kiÓu (i) vµ (ii) t¬ng ®¬ng víi kiÓu rõng nhiÖt ®íi thêng xanh trªn nói theo ph©n lo¹i cña MacKinnon vµ MacKinnon (1986) vµ hÖ thèng ph©n lo¹i ®îc söa ®æi MacKinnon (1997). Trong khi kiÓu (iii) t¬ng ®¬ng víi kiÓu rõng ma nhiÖt ®íi nöa rông l¸. Theo sù ph©n lo¹i cña Whitmore (1975), th× (i) t¬ng ®¬ng víi kiÓu rõng ma nói cao, (ii) t¬ng ®¬ng víi kiÓu rõng ma nhiÖt ®íi nói thÊp vµ (iii) t¬ng ®¬ng víi t¬ng ®¬ng víi kiÓu rõng ma nhiÖt ®íi nöa rông l¸.

(i) Rõng l¸ réng thêng xanh nói cao

Rõng l¸ réng thêng xanh nói cao ph©n bè tõ ®é cao trªn 1.700 m nhng còng cã thÓ më r«ng xuèng 1500m däc theo d¶i d«ng nèi çc ®Ønh cao. KiÓu rõng nµy ®Æc trng bëi sù cã mÆt cña çc loµi thuéc hä DÎ Fagaceae víi çc chi Lithocarpus spp. vµ Quercus spp.), hä Long N∙o Lauraceae vµ hä §ç Quyªn Ericaceae (Rhododendron spp.). TÇng ®Êt ë ®©y máng vµ ®îc che phñ bëi tÇng rªu xèp. Líp b× sinh dµy ®Æc, chñ yÕu lµ çc loµi thuéc hä Lan vµ D¬ng xØ.

ë ®ai cao trªn 2000 m kiÓu rõng nµy chuyÓn dÇn sang kiÓu rõng hçn giao c©y l¸ réng l¸ kim mµ tiªu biÓu lµ Th«ng ®µ l¹t Pinus dalatensis. KiÓu rõng lïn chiÕm diÖn tÝch nhá ph©n bè däc theo ®Ønh cña d∙y Ngäc Linh. Thùc vËt ë ®©y lµ nh÷ng loµi cã chiÒu cao thÊp, c»n cçi. VÒ mÆt h×nh th¸i häc ®©y lµ nh÷ng loµi thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn sèng kh¾c nghiÖt nh nh h¹n h¸n, giã m¹nh vµ nghÌo chÊt dinh dìng.

(ii) Rõng l¸ réng thêng xanh nói trung b×nh

Rõng l¸ réng thêng xanh nói trung b×nh ph©n bè tõ ®é cao 1000 m ®Õn 1700 m. §©y lµ d¹ng chuyÓn tiÕp gi÷a kiÓu rõng kÝn thêng xanh nói cao vµ rõng kÝn thêng xanh nói thÊp. KiÓu rõng nµy ®Æc trng bëi sù cã mÆt cña çc loµi thuéc hä DÎ Fagaceae, hä Long N∙o Lauraceae vµ hä Méc Lan Magnoliaceae. T¹i « tiªu chuÈn ë ®é cao 1.400 m, çc ç thÓ thuéc hä DÎ chiÕm 13%

6

tæng sè c©y cã ®êng kÝnh >10 cm. Theo Collin vµ céng sù 1992, çc loµi thuéc nh÷ng hä nµy còng lµ ®Æc trng cho kiÓu rõng trªn 1000 m cña ViÖt Nam vµ lµ ®Æc trng cho yÕu tè thùc vËt Sino-Himalayan cña nói Ngäc Linh (NguyÔn NghÜa Th×n 1995). Ngoµi ra ë kiÓu rõng nµy còng t×m thÊy mét sè loµi c©y l¸ kim thuéc ngµnh h¹t trÇn nh Th«ng Nµng Dacrycarpus imbricatus, Th«ng Tre Podocarpus neriifolius. Hoµng §µn Gi¶ Dacrydium elatum.

Nh×n chung kiÓu rõng nµy ph©n bè kh¸ xa vïng ph©n bè d©n c v× vËy møc ®é t¸c ®éng cña ngêi d©n ®Õn tµi nguyªn rõng nh çc ho¹t ®éng s¨n b¾n, thu h¸i çc s¶n phÈm rõng thÊp. T¸n rõng kÝn vµ ®ång ®Òu, çc kho¶ng trèng h×nh thµnh phÇn lín lµ do c©y ®æ tù nhiªn. §é che phñ cña kiÓu rõng nµy xÊp xØ 80%, (BiÓu ®å 1).

BiÓu ®å 1: §é che phñ cña t¸n rõng t¹i « tiªu chuÈn 1.400 m

Mét sè sè liÖu vÒ cÊu tróc kiÓu rõng l¸ réng thêng xanh nói trung b×nh ë ®é cao 1.400 m.

• ChiÒu cao trung b×nh: 12,2 m • §êng kÝnh trung b×nh: 24,2 cm • MËt ®é: 1081 c©y/ha • TiÕt diÖn ngang: 66,9 m2/ha • §é tµn che: 80% • Tr÷ lîng: 292 m3/ha

-10.0

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

-10.0 0.0 10.0 20.0 30.0 40.0

7

BiÓu ®å 2: Ph©n bè chiÒu cao cña c©y trëng thµnh trong « tiªu chuÈn 1.400 m

ë ®é cao 1.400 m rõng ph©n thµnh 3 tÇng t¸n (xem BiÓu ®å 2):

(a) TÇng vît t¸n. TÇng vît t¸n cã chiÒu cao dao ®éng trong kho¶ng tõ 19 ®Õn 22 m, ®é cao trung b×nh lµ 20,2 m. Thµnh phÇn loµi cña tÇng nµy kh¸ ®¬n gi¶n, trong ®ã ®ãng vai trß quan träng trong cÊu tróc cña tÇng nµy lµ çc loµi h¹t trÇn nh Th«ng Nµng Dacrycarpus imbricatus, Hoµng §µn Gi¶ Dacrydium elatum vµ çc loµi c©y l¸ réng Giæi Michelia spp.; ChÑo Engelhardtia sp.

(b) TÇng t¸n rõng. §é cao trung b×nh cña tÇng nµy kho¶ng 11,6 m. TÇng nµy u thÕ bëi çc loµi thuéc hä DÎ Fagaceae (Lithocarpus spp., Quercus spp. vµ Castanopsis spp.), hä Long N∙o Lauraceae (Litsea sp. vµ Cinnamomum spp.), Hä Kim Giao Podocarpaceae (Podocarpus imbricatus, Dacrydium elatum), vµ hä Nh©n S©m Araliaceae (Macropanax simplicifolius vµ Schefflera sp.).

(c) TÇng th¶m t¬i. Phæ biÕn lµ çc loµi quyÕt thùc vËt trong ®ã loµi QuyÓn B¸ Selaginella rolandi-principis cã mËt ®é lín nhÊt. Ngoµi ra tÇng th¶m t¬i cßn ®îc cÊu thµnh bëi çc loµi c©y bôi nh Lasianthus sp., çc loµi d©y leo nh Smilax sp., çc d¹ng cá Hedyotis sp., Alpinia sp., vµ c©y con cña çc loµi thuéc tÇng u thÕ vµ t¸n rõng. Mét sè n¬i ë tÇng nµy cßn gÆp loµi SÆt Lïn Arundinaria sp., cã ®êng kÝnh 1,5 cm vµ chiÒu cao tõ 2,5 ®Õn 3,5 m.

(iii) Rõng l¸ réng thêng xanh nói thÊp

KiÓu rõng nµy ph©n bè ë ®é cao díi 1000 m vµ chuyÓn tiÕp thµnh kiÓu rõng l¸ réng thêng xanh ®Êt thÊp ë ®é cao 150 m phÝa ®«ng b¾c khu b¶o tån. Møc ®é ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi cña kiÓu rõng nµy rÊt cao, nhng kh«ng cã hä thùc vËt nµo thùc sù chiÕm u thÕ. Thµnh phÇn loµi cña hÖ thùc vËt lµ sù giao thoa gi÷a hai luång thùc vËt lµ yÕu tè Sino-Himalayan ®¹i diÖn cã çc hä Hå §µo Juglandaceae, Ng¸t Ulmaceae, Long N∙o Lauraceae, vµ yÕu tè §«ng Nam ¸ (Malesia) bao gåm çc hä nh Sim Myrtaceae, Tr«m Sterculiaceae (NguyÔn NghÜa Th×n 1995).

0

5

10

15

20

25

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

ChiÒu cao c©y (m)

Sè c

©y

TÇng t¸n rõng

TÇng vît t¸n

8

Rõng l¸ réng thêng xanh trªn nói thÊp ph©n bè gÇn víi vïng ph©n bè d©n c bëi vËy chÞu sù t¸c ®éng lín tõ çc ho¹t ®éng s¨n b¾n vµ canh t¸c n¬ng rÉy. §Æc biÖt khu vùc phÝa nam cña khu b¶o tån thuéc çc x∙ Trµ Cang vµ Trµ Linh rõng ®∙ bÞ chÆt ph¸ lµm n¬ng rÉy ë nhiÒu n¬i. Tuy vËy hiÖn nay møc ®é t¸c ®éng cña ngêi d©n ®èi víi diÖn tÝch rõng cßn l¹i kh«ng lín, ®iÒu nµy thÓ hiÖn bëi sù hiÖn diÖn cña diÖn tÝch rõng giµu tån t¹i ngay c¹nh çc th«n b¶n, biÓu ®å 3.

BiÓu ®å 3: §é che phñ cña rõng (« tiªu chuÈn 40 x 40m, 900 m)

• ChiÒu cao trung b×nh: 15,8 m • §êng kÝnh trung b×nh: 26,3 cm • MËt ®é trung b×nh: 794 c©y/ha • TiÕt diÖn ngang: 69,85 m2/ha • §é tµn che: 85% • Tr÷ lîng: 460 m3/ha

-10.0

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

-10.0 0.0 10.0 20.0 30.0 40.0

9

BiÓu ®å 4: Ph©n bè mËt ®é c©y theo chiÒu cao

ë ®é cao 900 m kiÓu rõng nµy cã t¸n t¬ng ®èi ®ång ®Òu, cã rÊt Ýt loµi cã t¸n vît tréi (biÓu ®å 4). §é tµn che cña rõng ®¹t xÊp xØ 85%, v× vËy tÇng th¶m t¬i chñ yÕu lµ çc loµi chÞu bãng. Rõng ph©n thµnh 4 tÇng t¸n:

(a) TÇng vît t¸n. TÇng nµy bao gåm sè Ýt çc loµi c©y cã kÝch thíc lín nh Tr¸m Canarium album, SÕn Madhuca sp. cã ®êng kÝnh > 60 cm vµ cã chiÒu cao trung b×nh lµ 27,8 m.

(b) TÇng t¸n Rõng. TÇng t¸n rõng cã chiÒu cao giao ®éng trong kho¶ng tõ 19 ®Õn 25 mvíi chiÒu cao trung b×nh lµ 21,9 m. TÇng nµy cã thµnh phÇn loµi ®a d¹ng thuéc çc hä M¸u Chã Myristicaceae (Knema spp.), Bøa Guttiferae (Garcinia merguensis, Calophyllum sp.) SÕn Sapotaceae (Madhuca sp.), Ng¸t Ulmaceae vµ çc hä kh¸c.

(c) TÇng díi t¸n rõng. TÇng nµy cã chiÒu cao dao ®éng trong kho¶ng tõ 5 ®Õn 18 m víi chiÒu cao trung b×nh lµ 13,3 m. Thµnh phÇn loµi bao gåm çc loµi thuéc tÇng t¸n rõng vµ çc loµi cã kÝch thíc nhá giíi h¹n cho tÇng nay thuéc çc hä ThÇu DÇu Euphorbiaceae, Cµ Phª Rubiaceae vµ hä Na Annonaceae.

(d) TÇng th¶m. §Æc ®iÓm cña thµnh phÇn thùc vËt cña tÇng th¶m ë ®©y lµ møc ®é phong phó thÊp vµ u thÕ bëi çc loµi chÞu bãng nh çc loµi QuyÕt, çc loµi thuéc hä Cau Dõa (Pinanga duperreana vµ Calamus spp.).

(iv) KiÓu th¶m thø sinh nh©n t¸c

KiÓu phô thø sinh nh©n t¸c ph©n bè ë ®é cao tõ 150 m ®Õn 1.800 m, gÇn çc lµng b¶n vµ ®îc h×nh thµnh chñ yÕu do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy. Çc d¹ng thø sinh thêng

0

2

4

6

8

10

12

14

16

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

ChiÒu cao c©y (m)

Sè c

©y

TÇng díi t¸n

TÇng t¸n rõng

TÇng vît t¸n

10

gÆp cã mÆt trong khu b¶o tån nh tr¶ng c©y bôi, tr¶ng cá, tr¶ng c©y bôi c©y gç r¶i r¸c, ®Êt trèng víi tæng diÖn tÝch kho¶ng 5,008 ha chiÕm 27% diÖn tÝch khu b¶o tån.

1.9. Khu hÖ thùc vËt

KÕt qu¶ kh¶o s¸t bíc ®Çu ®∙ ghi nhËn ®îc 385 loµi thùc vËt bËc cao cã m¹ch thuéc 260 chi, 122 hä, thµnh phÇn loµi çc ngµnh thùc vËt ®îc tr×nh bµy trong b¶ng 4. Trong tæng sè 385 loµi thùc vËt ®∙ ghi nhËn, cã 16 loµi ghi trong danh lôc çc loµi thùc vËt bÞ ®e do¹ toµn cÇu cña IUCN 1997, 16 loµi ghi trong s¸ch ®á cña ViÖt Nam (Anon 1996), xem B¶ng 4. §¸ng chó ý lµ trong ®ît kh¶o s¸t nµy ®∙ ghi nhËn 4 loµi míi cho hÖ thùc vËt ViÖt Nam ®ã lµ: Lasianthus calycinus, Litosanthes biflora, Alpinia strobiliformis vµ Mischobulbon cordifolium. Ngoµi ra cã 2 loµi vÉn cha x¸c ®Þnh ®îc tªn, cã thÓ ®©y lµ nh÷ng loµi míi cho khoa häc.

B¶ng 4. Çc loµi thùc vËt ë Ngäc Linh cã ghi trong s¸ch ®á

Vïng nói cao Ngäc Linh næi tréi trªn cao nguyªn Kon Tum. Th¶m thùc vËt ®îc h×nh thµnh trªn ®Þa h×nh nói cao, ®éc ®¸o nªn Ngäc Linh lµ mét trong nh÷ng trung t©m ®Æc h÷u thùc vËt. NhiÒu loµi thùc vËt ®îc t×m thÊy ë ®©y lµ nh÷ng loµi ®Æc h÷u cho ViÖt Nam, ch¼ng h¹n nh 2 loµi cã ghi trong s¸ch ®á lµ Th«ng ®µ l¹t vµ S©m ngäc Linh.

KÕt qu¶ thu ®îc còng cho thÊy trong tæng sè 385 hä cã 12 hä thùc vËt cã tõ 8 loµi trë lªn. Hä cã nhiÒu loµi ®îc ghi nhËn nhÊt lµ hä Lan Orchidaceae 29 loµi, tiÕp ®Õn lµ hä Cµ Phª 27 loµi, §¬n nem Myrsinaceae (13), Cau Dõa Arecaceae (11), R¸ng Dryopteridaceae (9), Long N∙o Lauraceae (9), Mua Melastomataceae (9), Gai Urticaceae (8), Nh©n S©m Araliaceae (8), ThÇu DÇu Euphorbiaceae (8), DÎ Fagaceae (8) vµ hä R¸y Araceae (8). Tuy vËy hÖ thùc vËt Ngäc Linh l¹i u thÕ bëi çc hä cã Ýt loµi ®îc ghi nhËn lµ hä Long N∙o Lauraceae, Tr¸m Burseraceae, C«m Elaeocarpaceae, Ng¸t Ulmaceae vµ Méc Lan Magnoliaceae.

STT Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc TTS§VN TTS§TG 1. Mãng ngùa cæ Sapa Archangiopteris subintegra R R 2. R¸ng t©y s¬n ngay Dicranopteris linearis V 3. Th«ng ®µ l¹t Pinus dalatensis R E 4. Hoµng ®µn gi¶ Dacrydium elatum V 5. Kim giao Decussocarpus fleuyri V V 6. Nhäc tr¸i khîp l¸ m¸c Enicosanthellum petelotii R 7. D©y v»ng ®¾ng Coscinium fenestratum V R 8. DÇu Baudi Dipterocarpus baudii V 9. C«m ®¾c l¾c Elaeocarpus darlacensis R 10. Lêi ¬i Scaphium macropodium K 11. S¬ kinh bµ nµ Adenia banaensis R 12. Trî hoa Enkianthus quinqueflorus R 13. L¸ d¬ng ®á Alniphyllum eberhardtii R 14. C¬m nguéi ch©n m¶nh Ardisia gracilipes I 15. C¬m nguéi mu«i A. melastomoides R 16. L¸ kh«i A. silvestris V 17. TrÇm h¬ng Aquilaria crassna E 18. Rñ rèi l¸ bÑ Leea stipulosa R 19. S©m ngäc linh Panax vietnamensis E E 20. Hång quang Rhodoleia championii V 21. VÜ diÖp b¹c Urophyllum argenteum R 22. §¶ng s©m Codonopsis javanica V 23. Xó h¬ng lam Lasianthus coeruleus R 24. Ra Robinson Licuala robinsoniana R 25. Ng¶i räm Tacca integrifolia T 26. Tõ ®Êu Dioscorea dissimulans R 27. M©y khiªn Calamus scutellaris R Tæng 16 16 E = Loµi ®ang bÞ ®e do¹; V = Loµi sÏ bÞ ®e do¹; R = Loµi hiÕm; I = cha x¸c ®Þnh; T = Loµi bÞ ®e do¹; K = Loµi bÞ ®e do¹ nhng kh«ng biÕt chÝnh x¸c thuéc nhãm nµo.

11

1.10. Khu hÖ thó

KÕt qu¶ kh¶o s¸t bíc ®Çu ghi nhËn ®îc 51 loµi thó, trong 6 bé vµ 19 hä (phô lôc 2). Trong tæng sè 51 loµi cã 9 loµi ®îc ghi trong s¸ch ®á thÕ giíi (IUCN 1996) chiÕm 18% vµ 11 loµi ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon. 1992) chiÕm 22%. Danh s¸ch vµ t×nh tr¹ng çc loµi thó cã tªn trong s¸ch ®á ViÖt Nam vµ ThÕ Giíi ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng 5.

B¶ng 5. T×nh tr¹ng cña çc loµi thó quý hiÕm khu vù Ngäc Linh, Qu¶ng Nam

Tªn ViÖt Nam Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc TTS§TG TTS§VN D¬i mòi Andersen's Leaf-nosed Bat Hipposideros pomona DD KhØ mÆt ®á Bear Macaque Macaca arctoides VU V Voäc ngò s¾c Douc Langur Pygathrix nemaeus EN V Chã sãi Indian Wild Dog or Dhole Cuon alpinus VU E GÊu ngùa Asiatic Black Bear Ursus thibetanus VU E R¸i ç Eurasian Otter Lutra lutra T CÇy mùc Binturong Arctictis binturong V Beo löa Golden Cat Catopuma temminckii NT V B¸o gÊm Clouded Leopard Pardofelis nebulosa VU V Hæ Tiger Panthera tigris EN E S¬n d¬ng Southern Serow Naemorhedus sumatraensis VU V Sãc bay lín Red Giant Flying Squirrel Petaurista philippensis R

Theo ph©n lo¹i cña Corbet vµ Hill (1992) Ghi chó: EN/E = Loµi ®ang bÞ ®e do¹ nghiªm träng; VU/V = Loµi s¾p bÞ ®e do¹; R = Loµi hiÕm; T = Loµi bÞ ®e do¹; NT = Loµi gÇn bÞ ®e do¹ møc ®é nÆng h¬n VU/V

1.11. Khu hÖ chim

KÕt qu¶ kh¶o s¸t ®∙ ghi nhËn ®îc tæng céng 171 loµi chim, trong ®ã cã 19 loµi ph¸t hiÖn ®îc trong thêi gian kh¶o s¸t n¨m 1998 khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh Kon Tum (Lª Träng Tr¶i vµ çc chuyªn gia 1999).

B¶ng 6. Çc loµi chim bÞ ®e do¹ vµ ph©n bè hÑp khu Ngäc Linh Qu¶ng Nam

Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Loµi ph©n bè hÑp

TTS§VN Collar et al. 1994

TrÜ sao Rheinardia ocellata RRS T VU NiÖc n©u Anorrhinus tickelli T NT S¶ má réng Halcyon capensis T Có lîn rõng Phodilus badius T Hï Strix leptogrammica R §u«i côt ®Çu x¸m Pitta soror/nipalensis NT Má réng xanh Psarisomus dalhousiae T GiÎ cïi vµng Urocissa whiteheadi NT GiÎ cïi bông vµng Cissa hypoleuca NT §íp ruåi c»m ®en Niltava davidi NT C« c« xanh Cochoa viridis NT TrÌo c©y má vµng Sitta solangiae RRS T VU Khíu Ngäc Linh Garrulax ngoclinhensis RRS NE Khíu ®Çu ®en G. milleti RRS R VU Khíu ®u«i ®á G. milnei NT L¸ch t¸ch häng hung Alcippe rufogularis NT

VU (Vulnerable) = Loµi sÏ bÞ ®e do¹; R (Rare) = Loµi hiÕm; T (Threatened) = Loµi bÞ ®ang bÞ ®e do¹; NE (Not Evaluated) = Cha ®îc ®¸nh gi¸.

Nh vËy nÕu kÕt hîp víi sè liÖu ®iÒu tra vÒ khu hÖ chim cña hai ®ît kh¶o s¸t (Ngäc Linh tØnh Kon Tum 1996, 1998 vµ Ngäc Linh tØnh Qu¶ng Nam 1999) th× tæng sè loµi chim ghi nhËn ®îc cho toµn bé vïng nói cao Ngäc Linh lµ 246 loµi. Trong ®ã 116 loµi ®îc ghi nhËn ë c¶ hai khu vùc, cho thÊy sù t¬ng ®ång vÒ thµnh phÇn loµi khu hÖ chim gi÷a sên ®«ng vµ sên t©y. KÕt qu¶ nµy còng cho thÊy sù t¬ng ®ång vÒ sinh c¶nh gi÷a hai vïng. Sù kh¸c nhau vÒ thµnh phÇn

12

loµi cã thÓ lµ do sù kh¸c nhau vÒ thêi gian kh¶o s¸t còng nh ph¹m vÞ kh¶o s¸t, ë Ngäc Linh Qu¶ng Nam qu¸ tr×nh kh¶o s¸t chØ ®îc tiÕn hµnh ë ®é cao thÊp (1000 - 1.400 m) trong khi ë Ngäc Linh Kon Tum lªn ®Õn 2.598 m.

Trong tæng sè çc loµi ghi nhËn ®îc cã 15 loµi ®ang bÞ ®e do¹, trong ®ã 8 loµi ®îc ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon. 1992) vµ 11 loµi ®îc ghi trong s¸ch ®á ThÕ Giíi (Birds to Watch 2, Collar et al. 1994). Bèn loµi cã vïng ph©n bè hÑp ®îc ghi nhËn (B¶ng 6), trong ®ã cã loµi KhiÕu Ngäc Linh Garrulax ngoclinhensis, ®©y lµ loµi míi cho khoa häc ®îc ph¸t hiÖn vµ m« t¶ trong ®ît kh¶o s¸t Ngäc Linh 1998 (Eames et al. 1999b). HiÖn nay vïng ph©n bè cña loµi nµy chØ míi ®îc biÕt ®Õn lµ vïng nói cao trªn 2000 m thuéc d∙y Ngäc Linh.

1.12. Khu hÖ Bß s¸t, Õch nh¸i

Tèng sè 40 loµi Bß S¸t, Õch Nh¸i ®∙ ®îc ghi nhËn thuéc 12 hä, vµ 2 bé (Phô lôc 4). §©y míi chØ lµ kÕt qu¶ gi¸m ®Þnh ban ®Çu ngoµi thùc ®Þa v× vËy danh s¸ch cuèi cïng vÒ khu hÖ bß s¸t ch¾c ch¾n sÏ nhiÒu h¬n sau khi nhËn ®îc kÕt qu¶ gi¸m ®Þnh cña çc chuyªn gia B¶o Tµng LÞch Sñ Tù Nhiªn Hoa Kú. Trong tæng sè 40 loµi Bß S¸t, Õch Nh¸i ghi nhËn ®îc kh«ng cã loµi nµo ®îc ghi trong s¸ch ®á cña IUCN 1996. Cã mét loµi ®Æc h÷u cho ViÖt Nam lµ loµi Õch da cãc Rana verrucospinosa.

Sè loµi Bß S¸t ghi nhËn ®îc ë Ngäc Linh Qu¶ng Nam lµ 15 loµi Ýt h¬n nhiÒu so víi Ngäc Linh Kon Tum lµ 41 loµi. Tuy nhiªn sù kh¸c nhau nµy lµ do çc yÕu tè kh¸ch quan nh: çc loµi ghi nhËn ®îc ë Qu¶ng Nam lµ nh÷ng ghi nhËn thùc tÕ th«ng qua çc mÉu vËt thu ®îc, trong khi ë Ngäc Linh Kon Tum kÕt qu¶ thu ®îc lµ sù kÕt hîp gi÷a tiªu b¶n thùc ®Þa vµ çc th«ng tin kh¸c nh ta× liÖu, pháng vÊn. Ngoµi ra ph¹m vi kh¶o s¸t réng vµ ë ®é cao cao h¬n nhiÒu so víi Ngäc Linh Qu¶ng Nam còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù sai kh¸c nµy. §èi víi çc loµi Õch Nh¸i khu vùc Ngäc Linh Qu¶ng Nam ®∙ ghi nhËn ®îc 25 loµi so víi 23 loµi cña Ngäc Linh Kon Tum.

13

Ch¬ng 2. §Æc ®iÓm d©n sinh kinh tÕ x· héi §Æc ®iÓm d©n sinh kinh tÕ-x· héi

Vïng ®Öm khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh thuéc huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n n»m trong ®Þa phËn hµnh chÝnh cña 6 x∙ Trµ Linh, Trµ Cang, Trµ TËp, Trµ D¬n, Trµ Leng huyÖn Trµ My vµ x∙ Phíc Thµnh huyÖn Phíc S¬n. Tæng diÖn tÝch vïng ®Öm lµ 63.117 ha.

Çc x∙ vïng ®Öm khu b¶o tån thuéc vïng nói cao vµ trung b×nh, víi ph¬ng thøc s¶n xuÊt tù cung tù cÊp. S¶n xuÊt phô thuéc vµo tù nhiªn, n¨ng suÊt thÊp, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, ®Æc biÖt lµ çc c«ng tr×nh phôc vô cho s¶n xuÊt.

Do ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh phøc t¹p, d©n c ph©n t¸n trªn çc sên ®åi, nói cao, giao th«ng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n nªn ®iÒu kiÖn tiÕp thu v¨n ho¸-x∙ héi, còng nh nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt rÊt h¹n chÕ.

HiÖn t¹i ®êi sèng vËt chÊt vµ t×nh thÇn cña ®ång bµo gÆp nhiÒu khã kh¨n. Nh×n chung thùc tr¹ng kinh tÕ x∙ héi cña khu vùc cÇn ®îc sù quan t©m cña nhµ níc nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, tõng bíc xo¸ ®îc n¹n ®ãi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n.

2.1. D©n sè

D©n sè khu vùc vïng ®Öm khu b¶o tån gåm 6 x∙ víi 1729 hé vµ 11.591 nh©n khÈu. PhÇn lín d©n sè trªn ®Þa bµn thuéc huyÖn Trµ My víi 1520 hé vµ 9863 nh©n khÈu chiÕm 87,3% d©n sè toµn vïng. Céng ®ång ®Þa ph¬ng ë ®©y gåm cã 3 d©n téc chÝnh cïng sinh sèng trong ®ã ngêi Xª §¨ng sinh sèng t¹i hai x∙ Trµ Linh, Trµ Cang víi 4790 nh©n khÈu chiÕm tØ lÖ lín nhÊt 41,3%, téc ngêi Cµ D«ng sinh sèng tËp trung t¹i x∙ Trµ TËp vµ Trµ D¬n víi 3462 khÈu chiÕm 29,9%; ngêi M¬ N«ng sèng t¹i x∙ Trµ Leng vµ Phíc Thµnh víi 2851 khÈu chiÕm 23,8 %. Ngoµi ra cßn d©n téc kh¸c nh kinh, Mêng,.. chiÕm 5%. Ngêi kinh trong khu vùc tËp trung chñ yÕu t¹i th«n 6 x∙ Trµ D¬n vµ mét sè hé ë çc x∙ kh¸c víi môc ®Ých bu«n b¸n hay çn bé c«ng t¸c t¹i ®Þa ph¬ng.

B¶ng 7. Thèng kª d©n sè, thµnh phÇn d©n téc

D©n sè Thµnh phÇn d©n téc (%) Kinh Cµ D«ng Xª §¨ng M¬ N«ng Kh¸c X·

DiÖn tÝch Hé KhÈu

% % % % % Trµ Linh 6300 275 2070 2070 100 Trµ Cang 11508 388 2720 2720 100 Trµ TËp 7560 261 1660 1657 99,8 3 0,2 Trµ D¬n 10370 373 2261 269 11,9 1985 87,8 7 0,3 Trµ Leng 11640 223 1452 1436 98,6 16 0,4 Phíc Thµnh 15730 209 1428 13 1,0 1415 99,0

Tæng 63108 1729 11591 282 3642 4790 2851 26 Nguån tµi liÖu: Phßng Thèng kª huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n n¨m 1998

2.1.1. Ph©n bè d©n c

D©n c trong vïng ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu, tËp trung chñ yÕu ë khu vùc gÇn s«ng suèi, n¬i ®Þa h×nh t¬ng ®èi b»ng ph¼ng cã kh¶ n¨ng lµm lóa níc vµ ven ®êng giao th«ng. MËt ®é d©n sè b×nh qu©n trong vïng lµ 18 ngêi/km2. So víi çc vïng kh¸c th× khu vùc nµy cã mËt ®é thÊp. MËt ®é d©n c cña çc x∙ rÊt kh«ng ®Òu, trong ®ã x∙ Trµ Linh cã mËt ®é d©n cao nhÊt lµ 32 ngêi/km2 vµ x∙ Phíc Thµnh vµ Trµ Leng cã mËt ®é thÊp lµ 9 vµ 12 ngêi/km2. Çc ®iÓm d©n c tËp trung chñ yÕu ë phÝa ®«ng vµ b¾c khu b¶o tån trong lu vùc s«ng Tranh. Toµn vïng cã 35 th«n song mçi th«n gåm nhiÒu Nãc ë r¶i r¸c. TØ lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn cña huyÖn Trµ My n¨m 1998 lµ 1,12%, nhng thùc tÕ çc x∙ vïng ®Öm khu b¶o tån ®Òu cã tØ lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn rÊt thÊp. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn tØ lÖ t¨ng d©n sè thÊp do tØ lÖ chÕt trong toµn vïng lín.

14

B¶ng 8. DiÖn tÝch, sè th«n b¶n, mËt ®é d©n sè çc x· vïng ®Öm khu b¶o tån

X· DiÖn

tÝch (ha) D©n sè Nam N÷ L§

nam L§ n÷ Th«n MËt ®é

(ng/km2) Rõng tù

nhiªn (%) Trµ Linh 6300 2070 1060 1110 374 395 4 33 45 Trµ Cang 11508 2720 1270 1450 534 560 7 24 24 Trµ TËp 7560 1660 822 838 355 340 4 22 54 Trµ D¬n 10370 2261 1081 1180 435 425 6 22 60 Trµ Leng 11640 1452 722 730 235 250 4 12 70 Phíc Thµnh 15730 1428 706 722 323 316 10 9 62

Toµn vïng 63.108 11591 5661 5930 2256 2286 35 18 54

2.1.2. C«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c

Du canh du c hµng n¨m vÉn diÔn ra theo chu kú s¶n xuÊt trªn n¬ng rÉy khi ®Êt canh t¸c bÞ b¹c mµu. M«i trêng n¬i c tró bÞ « nhiÔm th× lµng, nãc l¹i di c tíi n¬i kh¸c, thêng du c trong ph¹m vi hÑp kh«ng ra ngoµi ®Þa giíi hµnh chÝnh x∙. §ång bµo ®Þa ph¬ng trong khu vùc ®∙ biÕt canh t¸c lóa níc tõ l©u, song nh÷ng khã kh¨n vÒ thiÕu ®Êt lµm lóa níc, thiÕu ®Çu t cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ nh÷ng tËp tôc l¹c hËu lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n khiÕn ®ång bµo tiÕp tôc du canh du c.

HiÖn t¹i d©n c toµn vïng thuéc diÖn vËn ®éng ®Þnh canh ®Þnh c. Trªn thùc tÕ cho tíi nay ngo¹i trõ x∙ Trµ Cang cã dù ¸n thùc hiÖn ch¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c cßn toµn bé çc x∙ cßn l¹i hoµn toµn cha cã.

2.1.3. Phong tôc tËp qu¸n

Ngêi d©n ë ®©y vÉn cßn çc tËp tôc l¹c hËu, kiªng c÷ cha kh¾c phôc ®îc, çc tËp tôc cæ hñ cßn qu¸ nÆng nÒ ®∙ dÉn ®Õn ®êi sèng ®ång bµo hÕt søc kham khæ, nh ®au èm kh«ng ®îc cøu ch÷a b»ng thuèc men mµ cßn cóng b¸i; lµng, nãc bÞ sÐt ®¸nh lµ c¶ lµng ph¶i du c ®Õn n¬i kh¸c,... n¹n rîu chÌ say sa rÊt phæ biÕn.

Çc th«n, lµng cã giµ lµng, «ng lµ ngêi cã uy tÝn, ®îc mäi ngêi kÝnh träng vµ chØ ®¹o mäi viÖc cña lµng b¶n.

2.2. Giao th«ng

HiÖn t¹i hÖ thèng giao th«ng trong vïng ®Öm gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Toµn bé çc x∙ trong huyÖn Trµ My n»m ë phÝa t©y cña s«ng Tranh trong khi chØ cã 2 chiÕc cÇu treo dïng cho ngêi ®i bé nªn ngoµi h×nh thøc ®i bé trong vïng cha cã mét x∙ nµo cã « t« hay xe g¾n m¸y ®i tíi ®îc Uû ban. Duy nhÊt chØ cã th«n 6 x∙ Trµ D¬n lµ cã thÓ tíi b»ng « t«. Giao th«ng ®Æc biÖt khã kh¨n ®èi víi çc x∙ ph¶i ®i b»ng thuyÒn qua s«ng Tranh, vµo mïa ma lò çc x∙ nµy nh mét èc ®¶o bëi mäi sù ®i l¹i-giao lu bÞ chia c¾t. HÖ thèng ®êng liªn th«n trong khu vùc hoµn toµn lµ ®êng mßn theo çc sên nói, qua suèi. HiÖn t¹i Trµ Linh lµ x∙ gÆp nhiÒu khã kh¨n nhÊt vÒ giao th«ng do vËy viÖc giao lu bu«n b¸n chñ yÕu cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ë ®©y víi x∙ Ngäc Linh tØnh Kon Tum. PhÝa huyÖn Phíc s¬n x∙ Phíc Thµnh cã thÓ tiÕp cËn b»ng xe g¾n m¸y.

Giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh c¶n trë sù ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi trong vïng. Theo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n, khi ®îc pháng vÊn vÒ çc nhu cÇu cña th«n, x∙ th× x©y dùng hÖ thèng giao th«ng ®îc céng ®ång ®Þa ph¬ng cho vµo møc ®é u tiªn sè 1.

2.3. Thñy lîi, thñy ®iÖn

ViÖc x©y dùng hÖ thèng thñy lîi gÆp nhiÒu khã kh¨n, toµn khu vùc duy nhÊt cã mét c«ng tr×nh thñy lîi Níc Biªu ë x∙ Trµ Cang víi n¨ng lùc thiÕt kÕ lµ 7 ha nhng thùc tÕ sö dông cho 6 ha. Ngoµi ra ®èi víi çc x∙ vµ khu vùc kh¸c ngêi d©n ®Þa ph¬ng tù lµm hÖ thèng thñy lîi b»ng çch t¹o m¸ng níc phôc vô s¶n xuÊt lóa níc vµ çc lo¹i hoa mµu kh¸c. HiÖu qu¶ vµ chÊt lîng

15

cña çc c«ng tr×nh nµy rÊt thÊp, hµng n¨m thêng thiÕu níc vµo mïa kh« vµ h háng nÆng vµo mïa ma lò.

HÖ thèng s«ng suèi trong vïng cã tiÒm n¨ng vÒ thñy ®iÖn, song hiÖn nay trong khu vùc cha cã 1 c«ng tr×nh thñy ®iÖn nµo ®îc x©y dùng. Toµn vïng cã 2 m¸y thñy ®iÖn Trung Quèc nhá ë Trµ Linh vµ 1 ë Trµ Leng. Theo b¸o ço tiÒn kh¶ thi cña dù ¸n x©y dùng tr¹m thuû ®iÖn níc Bui th× c«ng tr×nh nµy sÏ ®îc khëi c«ng x©y dùng trong kho¶ng thêi gian 1999-2000

2.4. Gi¸o dôc

Toµn bé çc x∙ trong khu vùc cã trêng tiÓu häc víi 117 líp häc vµ 2649 häc sinh. Trung häc c¬ së chØ cã 5 líp víi 123 häc sinh, hai x∙ Trµ D¬n vµ Trµ Leng kh«ng cã trêng trung häc c¬ së. HiÖn t¹i cha cã x∙ nµo cã trêng häc mÉu gi¸o. HÖ thèng gi¸o dôc cña toµn khu vùc hiÖn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh thiÕu gi¸o viªn dÉn tíi viÖc d¹y líp ghÐp, thªm vµo ®ã gi¸o viªn lµ ngêi ®ång bµo víi tr×nh ®é h¹n chÕ vµ thiÕu ®µo t¹o. Ngoµi ra thiÕu s¸ch gi¸o khoa, c¬ së h¹ tÇng nghÌo nµn líp häc hÇu hÕt lµ nhµ tranh tre hµng n¨m xuèng cÊp nghiªm träng do ®ã ®∙ ¶nh hëng rÊt lín ®Õn chÊt lîng gi¶ng d¹y còng nh häc tËp cña toµn vïng.

B¶ng 9. T×nh h×nh gi¸o dôc çc x· khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh

TiÓu häc Trung häc c¬ së Gi¸o viªn X·

Líp Häc sinh Líp Häc sinh TØ lÖ Hs

tíi trêng Phßng

häc Kinh §ång bµo Trµ Linh 23 490 2 45 75 18 24 5 Trµ Cang 32 800 2 53 80 19 36 4 Trµ TËp 21 492 1 25 80 13 21 2 Trµ D¬n 24 537 0 0 85 16 27 0 Trµ Leng 17 330 0 0 60 9 18 0 Phíc Thµnh * 260 0 0 * 9 * *

Nguån tµi liÖu: Phßng Gi¸o dôc huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n n¨m 1998

TØ lÖ häc sinh tíi trêng cña toµn khu vùc lµ 76%, ®©y lµ tØ lÖ thÊp trong ®ã thÊp nhÊt lµ x∙ Trµ Leng lµ 60%. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ:

- Tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, cha ý thøc ®îc tÇm quan träng cña viÖc häc tËp.

- §iÒu kiÖn kinh tÕ h¹n hÑp kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng cho con em tíi trêng.

- NhiÒu n¬i xa trêng häc ®i l¹i khã kh¨n.

- ThiÕu gi¸o viªn, líp häc bµn ghÕ vµ s¸ch gi¸o khoa.

ViÖc gi¸o dôc trong khu vùc ®ang gÆp khã kh¨n nhÊt lµ duy tr× sÜ sè cho hÕt n¨m häc. Qua sè liÖu cho thÊy so víi sè häc sinh nam th× sè häc sinh n÷ bá häc chiÕm tØ lÖ lín, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ çc häc sinh n÷ cã thÓ gióp ®îc rÊt nhiÒu viÖc cho gia ®×nh nh tham gia vµo mïa mµng, c«ng viÖc néi trî, tr«ng em,...

Çc häc sinh vµ gia ®×nh cã kh¶ n¨ng cho con em häc t¹i trêng néi tró cña huyÖn vµ tØnh. Hµng n¨m t¹i tØnh vµ trung t©m huyÖn Trµ My cã tuyÓn sinh häc sinh phæ th«ng trung häc vµ trêng trung häc c¬ së néi tró dµnh cho häc sinh d©n téc víi møc häc bæng lµ 150.000®/hs, 120.000®/hs vµ trang thiÕt bÞ häc tËp. ChØ tiªu tuyÓn sinh ®èi víi häc sinh trung häc c¬ së lµ 250 hs/n¨m.

Theo kÕt qu¶ PRA t¹i th«n 4 x∙ Trµ TËp: Toµn th«n cã 20% d©n sè nãi th«ng th¹o tiÕng kinh. Kho¶ng 10% biÕt viÕt trong ®ã sè ngêi lín tuæi ®∙ tham gia kh¸ng chiÕn chiÕn tØ lÖ kh¸ lín. HÇu hÕt trÎ em tíi tuæi ®i häc ®Òu tíi trêng, song kh«ng duy tr× sÜ sè cho tíi cuèi n¨m.

16

2.5. Y tÕ

Mçi x∙ ®Òu cã mét tr¹m y tÕ víi b×nh qu©n 2 y sÜ vµ 1 y t¸ cho 1 c¬ së. Ngoµi ra mét sè x∙ cã nh©n viªn y tÕ lµ ngêi ®Þa ph¬ng t¹i th«n b¶n nhng c¬ së h¹ tÇng cßn nghÌo nµn hÇu hÕt lµ nhµ gç m¸i t«n, duy nhÊt chØ cã tr¹m y tÕ x∙ Trµ D¬n lµ nhµ cÊp IV ®îc x©y dùng n¨m 1996 tõ vèn cña UNICEP. Thuèc men vµ trang thiÕt bÞ y tÕ thiÕu nªn cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh cho d©n ®Þa ph¬ng. ThiÕu çn bé y tÕ vµ tr×nh ®é nghiÖp vô h¹n chÕ lµ c¶n trë lín cho ho¹t ®éng y tÕ ë khu vùc. PhÇn lín çn bé y tÕ trong khu vùc lµ çn bé ®Þa ph¬ng ®ang hay cha ®îc ®µo t¹o chÝnh quy. B×nh qu©n 2 y sÜ vµ 1 y t¸ phô tr¸ch ®iÒu trÞ cho 1932 ngêi. TØ lÖ nµy cho thÊy çn bé y tÕ cßn thiÕu nhiÒu. Thªm vµo ®ã giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n nhiÒu Nãc kh«ng cã çn bé y tÕ l¹i ë xa tr¹m x¸ nªn kh«ng kÞp thêi kh¸m ®iÒu trÞ cho ngêi bÖnh. GÇn ®©y, çn bé t¨ng cêng tõ cÊp huyÖn, tØnh theo ch¬ng tr×nh y tÕ quèc gia cïng phèi hîp víi çn bé x∙ ch¨m sãc søc kho¶ cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

Trong vïng hÇu hÕt trÎ em díi 1 tuæi ®îc tiªm chñng, uèng v¾c xin, trÎ em tõ 1-3 tuæi ®îc uèng vitamin, phô n÷ tõ 15-35 tuæi vµ phô n÷ cã thai ®îc tiªm phßng 1 lÇn/n¨m.

B¶ng 10. T×nh h×nh y tÕ çc x· vïng ®Öm khu b¶o tån

X· Tr¹m x¸ Y t¸ Y sÜ Nguån níc Çc bÖnh thêng m¾c Trµ Linh 1 1 1 Suèi Sèt rÐt, ®êng ruét, viªm häng, bíu cæ Trµ Cang 1 2 1 Suèi Sèt rÐt, ®êng ruét, viªm häng Trµ TËp 1 2 1 Suèi Sèt rÐt, ®êng ruét, viªm häng Trµ D¬n 1 2 1 Suèi Sèt rÐt, ®êng ruét, viªm häng Trµ Leng 1 3 1 Suèi Sèt rÐt, ®êng ruét, viªm häng Phíc Thµnh 1 * * * *

Nguån tµi liÖu: Phßng Y tÕ huyÖn Trµ My n¨m 1998

Çc bÖnh dÞch phæ biÕn trong vïng lµ sèt rÐt, çc bÖnh vÒ ®êng ruét vµ h« hÊp. Trong ®ã sèt rÐt lµ bÖnh cã tØ lÖ ngêi m¾c vµ cã nguy c¬ tö vong cao nhÊt, theo ý kiÕn cña çn bé y tÕ x∙ Tra TËp dÞch bÖnh tËp trung cao nhÊt vµo th¸ng 3-4 vµ th¸ng 6-7 hµng n¨m. Tuy nhiªn tõ n¨m 1997 tíi nay víi ch¬ng tr×nh y tÕ quèc gia vÒ phßng trõ vµ tiªu diÖt c¨n bÖnh nµy, ch¬ng tr×nh thùc hiÖn ®∙ cã nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan b»ng viÖc t¨ng cêng çn bé cã nghiÖp vô, cung cÊp thuèc, trang thiÕt bÞ xÐt nghiÖm, phun thuèc diÖt muçi, ph¸t mµn cho ®ång bµo ®Þa ph¬ng vµ tuyªn truyÒn gi¸o dôc. KÕt qu¶ cña çc ho¹t ®éng trªn lµ tØ lÖ ngêi m¾c bÖnh Ýt vµ ®Òu ®îc ch÷a trÞ kÞp thêi. Ngoµi ra çc bÖnh vÒ ®êng ruét vµ h« hÊp nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do phong tôc tËp qu¸n sinh ho¹t, kh«ng cã níc s¹ch vµ ch¨n nu«i mÊt vÖ sinh g©y ra.

Ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh ®∙ ®îc triÓn khai xuèng çc x∙ chñ yÕu lµ th«ng qua héi phô n÷, n«ng d©n vµ thanh niªn.

B¶ng 11. T×nh h×nh kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cña khu vùc

Sè ngêi ®ang sö dông çc biÖn ph¸p tr¸nh thai X· D©n sè Vßng §S nam §S n÷ BCS TTT

TØ lÖ T. gia çc BPTT

Trµ Linh 2070 12 0 0 13 5 8.28 Trµ Cang 2720 59 4 0 11 3 21.03 Trµ TËp 1660 47 0 0 7 0 20.68 Trµ D¬n 2261 79 2 17 16 12 33.15 Trµ Leng 1152 34 10 0 22 0 40.74 Phíc Thµnh 1428 * * * * * *

Nguån tµi liÖu: Uû ban d©n sè KHHG§ huyÖn Trµ My th¸ng 12 n¨m 1998 * cha cã sè liÖu

TØ lÖ tham gia kÕ ho¹ch ho¸ chØ ®¹t 23%. Trong ®ã thÊp nhÊt lµ x∙ Trµ linh lµ 8,28% vµ cao nhÊt x∙ rµ Leng lµ 40,74%. Nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn tíi tØ lÖ thÊp lµ do c«ng t¸c tæ chøc tuyªn truyÒn cha thay ®æi nhËn thøc cña ngêi d©n, hä sî thùc hiÖn çc biÖn ph¸p nµy cã ¶nh hëng tíi søc kháe, mÆt kh¸c tØ lÖ trÎ em chÕt sau khi sinh cña toµn vïng cao. ViÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh phÇn lín chØ cã phô n÷ tham gia.

17

2.6. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong vïng

B¶ng 12. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®ai c¸c x· vïng ®Öm

Tªn x· Lo¹i ®Êt

Trµ Linh Trµ Cang Trµ TËp Trµ D¬n Trµ Leng Phíc Thµnh

Tæng diÖn tÝch 6300,0 11508,0 7560,0 10370,0 11640,0 15730,0 I. §Êt n«ng nghiÖp 135,1 306,0 192,0 470,1 338,5 268 1. §Êt trång c©y hµng n¨m 131,6 304,7 188,0 469,9 338,5 - §Êt ruéng lóa, lóa mµu 49,0 35,8 35,1 11,5 23,5 22,59 - §Êt n¬ng rÉy 52,5 258,6 50,0 299,4 53,7 197,58 - §Êt kh¸c 30,1 10,3 102,9 159,1 261,3 2. §Êt vên t¹p 1,5 1,0 0,2 3,58 3. §Êt trång c©y l©u n¨m 2,0 1,3 3,0 II. §Êt l©m nghiÖp 2780,4 3100,8 4349,0 3962,0 9628,3 10122 1. §Êt cã rõng tù nhiªn 2578,2 3100,8 4335,0 3960,5 9508,0 10042 - §Êt cã rõng s¶n xuÊt 200,5 3414,0 284,0 894,0 5912 - §Êt cã rõng phßng hé 2578,2 2900,3 921,0 3676,5 8614,0 4130 2. §Êt cã rõng trång 202,2 14,0 1,5 120,3 80 - §Êt cã rõng s¶n xuÊt 202,2 14,0 1,5 80 - §Êt cã rõng phßng hé 120,3 III. §Êt chuyªn dïng 2,3 2,6 1,7 188,5 1,6 24 1. §Êt x©y dùng 1,3 1,5 0,7 0,5 0,5 2. §Êt giao th«ng 1,2 3. §Êt khai th¸c kho¸ng s¶n 185,8 4. §Êt nghÜa trang 1,0 1,1 1,0 1,0 1,1 IV. §Êt ë 4,7 4,5 4,8 7, 0 6,2 2.5 V. §Êt cha sö dông 3377,7 8094,1 3012,6 5742,6 1665,5 5313,5 1. §Êt ®åi nói cha sö dông 3341,1 8042,6 2951,4 5554,5 1555,6 2. S«ng, suèi 36,5 51,5 61,2 188,1 101,0

Nguån tµi liÖu: Phßng ®Þa chÝnh huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n

2.7. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp

HiÖn t¹i s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ nghÒ nghiÖp chÝnh cña ®ång bµo. Lóa vµ mét sè lo¹i hoa mµu vÉn lµ c©y trång chñ yÕu trong vïng. Céng ®ång ®Þa ph¬ng ë ®©y biÕt canh t¸c lóa níc tõ l©u ®êi ( ngêi d©n th«n 4 x∙ Trµ TËp ®∙ trång lóa níc tõ tríc gi¶i phãng). §èi víi lóa rÉy ®ång bµo thêng canh t¸c tõ 3-5 n¨m tuú thuéc vµo ®é ph× nhiªu cña ®Êt, sau ®ã bá ho¸ kho¶ng vµi n¨m råi quay l¹i canh t¸c tiÕp. Th«ng thêng mét gia ®×nh cã Ýt nhÊt lµ 2-3 m¶nh lóa n¬ng. Theo kÕt qu¶ PRA lÞch mïa vô cña mét sè loµi c©y trång chÝnh t¹i th«n 2 x∙ Trµ TËp ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng 13.

B¶ng 13. LÞch mïa vô

D¬ng lÞch 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Lóa níc Trång Ch¨m sãc Thu ho¹ch Trång Ch¨m sãc Thu ho¹ch

Lóa n¬ng Trång Ch¨m sãc Thu ho¹ch

Ng« Trång Thu ho¹ch

S¾n Trång Thu ho¹ch

Khoai lang Trång Ch¨m sãc Thu ho¹ch

Võng Trång Ch¨m sãc Thu ho¹ch

S¨n b¾n +++ + + + + + + + + +++

Lao ®éng nam ++ + + +++ +++ + ++ ++ +++ +++ +++ ++

Lao ®éng n÷ + + + +++ +++ + ++ ++ + + + +

Thu nhËp + + + + + + +++ +++ +++ Ghi chó: + ThÊp; ++ Trung b×nh; +++ Cao

18

B¶ng 14. DiÖn tÝch lóa vµ çc lo¹i hoa mµu trong khu vùc

X· Lóa níc Lóa rÉy Ng« S¾n Khoai lang Tæng Trµ Linh 42 57 60 58 8 225 Trµ Cang 30 86 63 47 6 232 Trµ TËp 31 61 47 59 9 207 Trµ D¬n 45 105 39 48 10 247 Trµ Leng 21 44 33 47 7 152 Phíc Thµnh 23 198 * * * 221

Tæng 192 551 242 259 40 1.284 Nguån tµi liÖu: Phßng Thèng kª huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n n¨m 1998

Nh×n chung diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trong vïng Ýt vµ ph©n t¸n. Çc x∙ ®Òu cã diÖn tÝch lóa níc, song ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a çc x∙ trung b×nh 0,017 ha/ngêi, trong ®ã Trµ Leng lµ x∙ cã Ýt diÖn tÝch lóa níc nhÊt lµ 20,5 ha.

B¶ng 15. N¨ng suÊt, s¶n lîng lóa vµ çc lo¹i hoa mµu trong vïng Lóa níc Lóa rÉy Ng« S¾n Khoai lang X·

NS SL NS SL NS SL NS SL NS SL SL

Trµ Linh 23,0 96,6 13,5 77,0 5,7 34,2 139 270,1 35 9,3 487,2 Trµ Cang 23,2 69,3 13,5 116,1 5,7 35,9 139 219,3 35 7,0 447,9 Trµ TËp 24,2 75,0 13,5 82,4 5,6 26,3 135 264,0 35 10,5 458,2 Trµ D¬n 25,0 112,5 13,5 141,8 5,9 23,0 135 216,0 35 11,7 505,0 Trµ Leng 23,4 51,0 13,5 59,4 5,7 18,8 139 219,3 35 8,2 356,7 Phíc Thµnh 35,5 81,7 16.7 330,7 9,5 - 150 - - - 412,4

Nguån tµi liÖu: Phßng Thèng kª huyÖn Trµ My n¨m 1998 NS = N¨ng suÊt:T¹/ha; SL = S¶n lîng: TÊn

N¨ng suÊt lóa vµ çc lo¹i hoa mµu trong vïng thÊp lµ do çc nguyªn nh©n sau:

• ThiÕu níc do cha ®îc ®Çu t vÒ thñy lîi, hÖ thèng thñy lîi do ngêi d©n tù t¹o kh«ng cung cÊp ®ñ níc vÒ mïa kh« cßn vÒ mïa ma thêng bÞ h háng nÆng kh¾c phôc cha kÞp thêi.

• Cha cã vèn ®Çu t cho s¶n suÊt, d©n c trong vïng hoµn toµn cha ®Çu t ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u.

• KÜ thuËt cha ®îc øng dông vµo s¶n xuÊt, nguån gièng sö dông phÇn lín lµ gièng cò n¨ng suÊt thÊp.

Do s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phô thuéc lín vµo thiªn nhiªn cha cã vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt nªn s¶n lîng quy thãc hµng n¨m thÊp, nhiÒu hé gia ®×nh thiÕu l¬ng thùc.

B¶ng 16. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng c©y c«ng nghiÖp vµ c©y thùc phÈm

C©y c«ng nghiÖp vµ c©y thùc phÈm X· L¹c

(ha) Võng (ha)

MÝa (ha)

Thuèc l¸ (ha)

Çc lo¹i rau (ha)

QuÕ (c©y)

ChÌ (c©y)

§Ëu xanh (ha)

Çc lo¹i ®Ëu kh¸c (ha)

Trµ Linh 0,4 0,8 0,6 0,5 0,8 14000 590 0,3 0,3 Trµ Cang 0,4 0,8 0,6 0,5 0,8 10200 680 0,4 0,3 Trµ TËp 0,4 0,8 0,6 0,5 0,8 9900 740 0,4 0,9 Trµ D¬n 1,0 0,6 0,6 0,6 0,8 10200 730 0,3 1,0 Trµ Leng 0,4 0,6 0,6 0,5 0,9 12000 770 0,3 0,9

Nguån tµi liÖu: Phßng Thèng kª huyÖn Trµ My n¨m 1998

Çc lo¹i c©y thùc phÈm vµ c«ng nghiÖp ng¾n ngµy ®îc trång trong vïng víi diÖn tÝch rÊt nhá chñ yÕu phôc vô nhu cÇu t¹i chç.

19

2.8. Ch¨n nu«i

Ch¨n nu«i trong ®Þa bµn cha ph¸t triÓn do nh÷ng h¹n chÕ nh ®Þa h×nh dèc, thiÕu khu vùc ch¨n th¶, ®ång cá, kinh nghiÖm vµ kÜ thuËt. Çc lo¹i gia sóc, gia cÇm chÝnh trong vïng lµ tr©u, bß, lîn, dª, gµ.

B¶ng 17. Sè lîng ®µn gia sóc trong vïng

Gia sóc Gia cÇm X· Dª Tr©u Bß Lîn Gµ VÞt Ngan, ngçng

Trµ Linh * 71 92 954 2510 25 26 Trµ Cang * 226 169 1402 1650 48 55 Trµ TËp * 87 110 882 2100 80 15 Trµ D¬n * 149 171 1222 2010 50 28 Trµ Leng * 118 100 815 1990 20 19 Phíc Thµnh * 142 114 173 * * *

Tæng * 651 642 5275 10260 223 143 Nguån tµi liÖu. Phßng thèng kª huyÖn Trµ My n¨m 1998 * Cha cã sè liÖu

Ph¬ng thøc ch¨n nu«i cña ®ång bµo lµ th¶ r«ng, kh«ng chuång tr¹i, hiÖu qu¶ rÊt thÊp. Qua b¶ng thèng kª sè ®µn gia sóc cho thÊy ngêi d©n ë ®©y chó träng ®Õn ®¹i gia sóc. Trong ®ã dª lµ vËt nu«i cha thèng kª ®îc nhng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn nhÊt do ch¨n th¶ dÔ, Ýt bÞ dÞch bÖnh vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ. Bß còng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nhng hay bÞ dÞch bÖnh, nhiÒu th«n, nãc do xa trung t©m bu«n b¸n vµ giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n nªn ®ång bµo kh«ng thÓ xö lý ®îc khi dÞch bÖnh x¶y ra. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng cha biÕt sö dông vËt nu«i ®Ó lµm søc kÐo. PhÇn lín vËt nu«i phôc vô môc ®Ých th¬ng m¹i. §Ó hç trî ph¸t triÓn ch¨n nu«i huyÖn Trµ My ®∙ hç trî ®Þa ph¬ng gièng bß lai sinh, heo mãng çi. §èi víi çc lo¹i gia cÇm ®Æc biÖt lµ gµ rÊt dÔ bÞ dÞch bÖnh nh tô huyÕt trïng.

2.9. Ho¹t ®éng, s¶n xuÊt l©m nghiÖp

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp trong vïng lín ( 23.820,5 ha chiÕm 50,28% diÖn tÝch tù nhiªn), song s¶n xuÊt l©m nghiÖp cßn nhiÒu yÕu kÐm. C©y trång trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp chñ yÕu lµ c©y quÕ, theo sè liÖu phßng Thèng kª huyÖn Trµ My toµn vïng cã 54.300 c©y quÕ ®îc nh©n d©n trong vïng chñ yÕu trång ph©n t¸n trªn n¬ng rÉy cò vµ díi t¸n rõng. C©y quÕ cã gi¸ trÞ kinh tÕ rÊt cao, trong nhng n¨m 80 nh©n d©n ®∙ khai th¸c qu¸ nhiÒu ®Õn nay hÇu nh c¹n kiÖt. HiÖn nay nh©n d©n trong vïng gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ nguån gièng ®Ó trång rõng v× chu kú c©y gièng sau 20 n¨m míi cho h¹t.

HiÖn t¹i gieo ¬m quÕ ®ang ®îc chó träng ph¸t triÓn, ngêi d©n ®Þa ph¬ng trång quÕ vµo th¸ng 2-3, quÕ ®îc trång díi t¸n rõng vµ cã thÓ khai th¸c khi quÕ 12-15 tuæi, phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ kh¶ n¨ng sinh trëng, ph¸t triÓn cña quÕ. Mïa thu ho¹ch quÕ ë khu vùc thêng vµo th¸ng 3 vµ th¸ng 6 hµng n¨m khi quÕ trãc vá.

L©m trêng Trµ My. HiÖn t¹i l©m trêng Trµ My lµ l©m trêng duy nhÊt trong huyÖn. L©m trêng qu¶n lý diÖn tÝch lµ 35.669 ha thuéc hai x∙ Trµ Bui vµ Trµ Gi¸c vµ 3 tiÓu khu 683, 684, 685 thuéc x∙ Trµ Leng víi diÖn tÝch lµ 4.165 ha. Theo ranh giíi quy ho¹ch khu b¶o tån th× chØ cã 3 tiÓu khu thuéc sù qu¶n lý cña l©m trêng n»m trong vïng ®Öm khu b¶o tån.

L©m trêng Trµ My bao gåm 150 çn bé. Ho¹t ®éng chÝnh cña l©m trêng lµ khai th¸c, b¶o vÖ rõng vµ trång rõng. ChØ tiªu khai th¸c cña L©m trêng n¨m 1999 lµ 900 m3 theo thiÕt kÕ khai th¸c trªn diÖn tÝch lµ 3.800 ha rõng tù nhiªn. Víi ®Þnh møc khai th¸c nµy chØ b»ng 25% so víi chØ tiªu n¨m 1998.

L©m trêng qu¶n lý 1.408 ha rõng trång, tÊt c¶ diÖn tÝch rõng trång cña L©m trêng ®Òu n»m ngoµi vïng ®Öm khu b¶o tån. Çc loµi c©y chÝnh ®îc sö dông trång rõng lµ c©y Sao ®en, Huûnh, QuÕ. C©y QuÕ ®îc trång tõ n¨m 1975, th«ng thêng chu kú khai th¸c lµ 15 n¨m.

20

Tæng diÖn tÝch giao kho¸n b¶o vÖ cña l©m trêng lµ 4.894 ha cho çc hé gia ®×nh theo tõng n¨m víi møc kho¸n 40.000-50.000®/ha/n¨m. KÕ ho¹ch n¨m 1999 L©m trêng giao khoanh nu«i phôc håi rõng cho 30 hé víi ®Þnh møc 300.000®/ha/n¨m vµ trång rõng víi ®Þnh møc lµ 1.700.000®/ha/n¨m.

HiÖn t¹i cã 530 hé gia ®×nh sèng trªn ®Þa bµn cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña L©m trêng. L©m trêng cã ch¬ng tr×nh ®Çu t x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh ®êng s¸, hÖ thèng thuû lîi, x©y dùng 2000 ha vên rõng. Víi ®éi ngò çn bé ®«ng ®¶o cïng víi nh÷ng kiÕn thøc, kinh nghiÖm L©m trêng sÏ ®ãng vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi trªn ®Þa bµn, ®Æc biÖt ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m nghiÖp.

HiÖn nay khèi lîng khai th¸c cña l©m trêng gi¶m m¹nh, ho¹t ®éng chÝnh vÉn lµ trång rõng ®Æc biÖt lµ gieo ¬m ph¸t triÓn c©y quÕ. N¨m 1998 l©m trêng thùc hiÖn kho¸n qu¶n lý b¶o vÖ rõng cho 27 hé víi tæng vèn lµ 39.400.000 ®ång trªn tæng diÖn tÝch lµ 788 ha, ®Þnh møc kho¸n b¶o vÖ rõng lµ 50.000 ®/ha.

PhÇn rõng cßn l¹i thuéc qu¶n lý cña h¹t kiÓm l©m Trµ My vµ Phíc S¬n. Trong vïng nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ nghÒ rõng cßn rÊt h¹n chÕ nªn ch¬ng tr×nh vÒ l©m nghiÖp thùc hiÖn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Hµng n¨m h¹t KiÓm L©m tæ chøc tuyªn truyÒn, huÊn luyÖn vÒ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc cho çc x∙ trªn ®Þa bµn.

C«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ trong khu vùc vÉn cßn h¹n chÕ do lùc lîng kiÓm l©m cha ®ñ m¹nh, thªm vµo ®ã ®Þa bµn réng, ®Þa h×nh phøc t¹p, giao th«ng gÆp nhiÒu khã kh¨n g©y nhiÒu c¶n trë trong c«ng t¸c b¶o vÖ.

2.10. Çc ho¹t ®éng thu h¸i, s¨n b¾t tµi nguyªn rõng

T×nh tr¹ng s¾n b¾n ®éng vËt rõng rÊt phæ biÕn vµ lµ phong tôc tËp qu¸n cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng tõ l©u ®êi nay. HiÖn nay vÊn ®Ò s¨n b¾n ®∙ trë nªn nghiªm träng do çc lo¹i ®éng vËt rõng dÇn thµnh hµng ho¸ thay cho môc ®Ých lµm thùc phÈm cña ngêi d©n tríc ®©y. Hæ lµ loµi ®îc ngêi d©n quan t©m v× cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao n¨m 1998 t¹i th«n 3 x∙ Trµ TËp d©n ®Þa ph¬ng ®∙ bÉy ®îc 2 con hæ b¸n víi gi¸ 27 triÖu ®ång. Ph¬ng thøc s¨n b¾t ®éng vËt rõng phæ biÕn cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ë ®©y lµ dïng bÉy thß, bÉy tr«ng vµ bÉy kÑp, Theo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n t¹i th«n 2 vµ th«n 4 x∙ Trµ TËp mçi gia ®×nh hµng n¨m ®Æt trung b×nh tõ 50-100 bÉy vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña lo¹i bÉy nµy rÊt cao. Çc loµi ®éng vËt bÞ m¾c bÉy phæ biÕn gåm: Lîn rõng, mang, tª tª, nhÝm, gÊu, khØ, gµ rõng. §èi víi mang Trêng S¬n loµi míi ®îc ph¸t hiÖn cho khoa häc n¨m 1997 ë khu vùc S«ng Thanh §akpring, hµng n¨m bÞ s¨n b¾t víi sè lîng lín tËp trung chñ yÕu ë çc th«n sinh sèng gÇn rõng nguyªn sinh. Ho¹t ®éng s¨n b¾n thó rõng tËp trung m¹nh nhÊt vµo th¸ng 9-10. Trong vïng t×nh tr¹ng s¨n thó b»ng sóng cßn phæ biÕn.

Nh÷ng l©m s¶n ngoµi gç ®îc ®ång bµo thu h¸i gåm: Song m©y, tre nøa, sa nh©n, qu¶ ¬i, qu¶ tr¸m, m¨ng, mËt ong,... trong ®ã m©y, tr¸m, qu¶ ¬i, mËt ong, sa nh©n ®îc thu h¸i víi môc ®Ých th¬ng m¹i khi cã ngêi ®Æt hµng.

Theo kÕt qu¶ PRA t¹i th«n 2 vµ th«n 4 x∙ Trµ TËp ngêi d©n sèng phô thuéc vµo ®Êt rõng h¬n lµ çc l©m s¶n. ThiÕu ®Êt canh t¸c ®ang lµ vÊn ®Ò quan t©m lín cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng t¹i ®©y. HÇu hÕt çc th«n vïng ®Öm sèng trong khu vùc cã thuËn lîi cho viÖc lµm nhµ gç nhng hÇu nh trong th«n kh«ng cã mét nhµ gç nµo, ngo¹i trõ mét khèi lîng rÊt nhá dïng lµm khung nhµ. Nguyªn nh©n lµ ngêi d©n kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng chi tr¶ cho viÖc dùng nhµ. Lå «, m©y ®îc khai th¸c phôc vô cho viÖc dùng vµ tu söa nhµ, hµng n¨m ngêi d©n söa nhµ mét lÇn vµo th¸ng 7-8 vµ thêng lµm míi sau 4-5 n¨m.

21

B¶ng 18. T×nh tr¹ng s¨n b¾n vµ khai th¸c sö dông l©m s¶n (KÕt qu¶ PRA t¹i th«n 2 vµ 4 x∙ Trµ TËp)

T×nh tr¹ng L©m s¶n N¬i thu h¸i Mïa thu h¸i

§èi tîng thu h¸i

Ph¬ng ph¸p

B¸n Sö dông

Tæ chøc thu h¸i 1989 1999

M©y Rõng giµu & TB Quanh n¨m §µn «ng ChÆt Cã Cã Ç nh©n +++ + Tre nøa Rõng tre nøa Quanh n¨m §µn «ng ChÆt Kh«ng Cã Ç nh©n ++ ++ MËt ong Rõng giµu & TB 7-8 Thanh niªn TrÌo Cã Kh«ng Ç nh©n ++ + M¨ng Rõng tre nøa 11-12 §µn «ng,

phô n÷ §µo Kh«ng Cã Ç nh©n +++ +++

Sa nh©n Rõng giµu & TB 6 §µn «ng, phô n÷

H¸i Cã Kh«ng Ç nh©n ++ +

¦¬i Rõng giµ 7-8 Thanh niªn H¸i cã Kh«ng Ç nh©n ++ + Tr¸m Rõng giµ Thanh niªn H¸i Cã Kh«ng Ç nh©n ++ + Bêi lêi Rõng giµu & TB Quanh n¨m §µn «ng,

phô n÷ ChÆt cã Kh«ng Ç nh©n ++ +

Cñi Rõng gÇn lµng Quanh n¨m phô n÷ Kh«ng Cã Ç nh©n +++ +++ L¬n rõng N¬ng rÉy, rõng Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng Cã Ç nh©n +++ ++ Mang N¬ng rÉy, rõng Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng Cã Ç nh©n +++ ++ Hæ N¬ng rÉy, rõng Quanh n¨m §µn «ng BÉy Cã Kh«ng Ç nh©n ++ + Chã sãi Rõng Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng Cã Ç nh©n ++ + KhØ Rõng giµu & TB Quanh n¨m §µn «ng BÉy cã Cã Ç nh©n +++ ++ Vîn Rõng giµ Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng Cã Ç nh©n ++ ++ Nai Rõng giµ Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng Cã Ç nh©n ++ + S¬n d¬ng Rõng giµ Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng Cã Ç nh©n ++ + GÊu Rõng giµ Quanh n¨m §µn «ng BÉy cã Cã Ç nh©n ++ ++ Chån rõng Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng Cã Ç nh©n +++ ++ Sãc rõng Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng cã Ç nh©n +++ ++ R¾n Mäi n¬i Quanh n¨m §µn «ng BÉy Cã Kh«ng Ç nh©n +++ ++ Gµ rõng N¬ng rÉy, rõng Quanh n¨m §µn «ng BÉy Kh«ng cã Ç nh©n +++ +++ NhÝm N¬ng rÉy, rõng Quanh n¨m §µn «ng BÉy Cã Cã Ç nh©n +++ ++ +++. nhiÒu; ++. trung b×nh; +. khan hiÕm

2.11. T×nh h×nh thu nhËp

Thu nhËp cña nh©n d©n trong vïng hµng n¨m thÊp chñ yÕu tõ 3 nguån chÝnh lµ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i. Tæng s¶n lîng l¬ng thùc n¨m 1998 lµ 2662 tÊn, l¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ 230 kg/ngêi/n¨m, song tØ träng c©y mµu chiÕm 62% s¶n lîng. Riªng thãc tæng s¶n lîng lµ 875,8 tÊn, thãc b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ 88,8 kg thãc/ngêi/n¨m. T×nh tr¹ng thiÕu ®ãi diÔn ra çc n¨m gÇn ®©y chñ yÕu lµ g¹o. Thùc tÕ hä ph¶i dïng b¾p vµ s¾n ®Ó bï ®¾p cho nhng th¸ng thiÕu g¹o. MÊt mïa do h¹n h¸n n¨m 1998 ®∙ lµm cho nhiÒu gia ®×nh thiÕu l¬ng thùc tíi 6 th¸ng. Ch¨n nu«i cha ph¸t triÓn nªn nguån thu nµy còng rÊt h¹n chÕ. MÆc dï quÕ lµ c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao song hiÖn t¹i trªn ®Þa bµn diÖn tÝch quÕ ®Õn tuæi khai th¸c Ýt vµ chØ cã ë vµi th«n, phÇn lín diÖn tÝch quÕ hiÖn nay míi tõ 1-5 tuæi. Ngoµi quÕ çc nguån thu tõ çc l©m s¶n kh¸c chiÕm tØ träng rÊt nhá trong tæng thu nhËp gia ®×nh.

B¶ng 19. T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo çc x· vïng ®Öm

X· Tæng sè hé Hé ®ãi Hé ®ãi kiÖt Thu nhËp b×nh qu©n (®ång/ngêi/n¨m)

Trµ Linh 300 125 45 753.000 Trµ Cang 473 63 24 554.000 Trµ TËp 261 180 58 867.000 Trµ D¬n 454 102 35 825.000 Trµ Leng 267 71 71 946.000 Phíc Thµnh * * * *

Tæng 1.755 541 233 762.000 Nguån tµi liÖu: Phßng Lao ®éng th¬ng binh x∙ héi huyÖn Trµ My 5/1999 vµ Trung t©m quy ho¹ch, ph¸t triÓn n«ng th«n vµ ®« thÞ

Toµn vïng hiÖn cã 541 hé ®ãi vµ 233 hé ®ãi kiÖt chiÕm 30,8% vµ 13.3% tæng sè hé gia ®×nh.

22

Theo kÕt qu¶ PRA cho th«n 2 vµ th«n 4 x∙ Trµ TËp sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a hä ®ñ ¨n, hé trung b×nh vµ hé ®ãi nghÌo lµ:

1. Nh÷ng hé ®ãi thêng cã Ýt hoÆc kh«ng cã ruéng níc, diÖn tÝch ®Êt lóa rÉy vµ hoa mµu nhá, ®Êt xÊu thiÕu níc tíi tiªu, ch¨n nu«i kh«ng ph¸t triÓn. ThiÕu lao ®éng, khÈu ®«ng, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, kh«ng cã vèn cho s¶n xuÊt, kh¶ n¨ng tæ chøc s¶n xuÊt kÐm. §êi sèng phô thuéc hoµn toµn vµo n«ng nghiÖp, kh«ng cã çc nguån thu tõ ch¨n nu«i, thu h¸i l©m s¶n.

2. §èi víi hé nghÌo cã lùc lîng lao ®éng vµ diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp c©n ®èi so víi sè khÈu trong gia ®×nh. Çc nguån thu ngoµi n«ng nghiÖp nh l©m s¶n, quÕ, ch¨n nu«i cha lín nhng còng bï ®¾p cho lîng thiÕu hôt l¬ng thùc khi mÊt mïa.

3. Nh÷ng hé ®ñ ¨n cã diÖn tÝch lóa níc kh¸ lín vµ tù lµm hÖ thèng thuû lîi phôc vô, do ®ã l¬ng thùc æn ®Þnh vµ cã dù tr÷ ®Ó bï ®¾p nguån l¬ng thùc thiÕu do mÊt mïa. BiÕt tæ chøc s¶n xuÊt hîp lý, ngoµi l¬ng thùc nh÷ng hé nµy cßn ph¸t triÓn ch¨n nu«i, ao ç, trång quÕ, c©y c«ng nghiÖp nh mÝa, døa,... Thªm vµo ®ã ®a sè trong gia ®×nh cã ngêi cã l¬ng cña nhµ níc.

2.12. Çc dù ¸n ®· vµ ®ang triÓn khai ë vïng ®Öm

N©ng cÊp r¶i nhùa ®êng tõ km 50-95 ®o¹n tõ Trµ My-Tak Por víi tæng kinh phÝ 72 tØ ®ång, tiÕn ®é c«ng tr×nh 1999-2002. KÕ ho¹ch n¨m 1999 sÏ khëi c«ng x©y dùng ngµy 20/6/99 víi kÕ ho¹ch r¶i nhùa 10 km ®êng tõ km 50-km 60 vµ x©y dùng míi 19 cÇu cèng nhá.

R¶i nhùa 2,5 km ®êng khu vùc trung t©m Tak Por vµ x©y 7 cèng. HiÖn nay më míi 12 km phÇn nÒn ®êng ®o¹n Tak Por-Tak Chanh.

Dù ¸n Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n (RIDU) ®ang ho¹t ®éng t¹i huyÖn Trµ My ®Çu t x©y dùng c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n cho c¶ 5 x∙ vïng ®Öm khu b¶o tån gåm tr¹m x¸, trêng häc, ®Ëp thñy lîi vµ cÇu treo nhá víi mét suÊt kinh phÝ cho mét x∙ lµ 277 triÖu ®ång. Dù ¸n ®∙ hoµn thµnh b¸o ço kh¶ thi vÒ x©y dùng cÇu treo vÜnh cöu t¹i x∙ Trµ TËp vµ c«ng tr×nh nµy sÏ hoµn thµnh trong n¨m 2000. HiÖn t¹i chØ cã x∙ Trµ D¬n vµ Trµ Leng n»m trong vïng dù ¸n RIDU.

Dù ¸n y tÕ hîp t¸c víi chÝnh phñ Australia nh»m huÊn luyÖn, ®µo t¹o çn bé chuyªn m«n, nghiÖp vô vÒ ch÷a bÖnh sèt rÐt.

Dù ¸n ®Çu t, hç trî ®ång bµo d©n téc ®Æc biÖt khã kh¨n ®èi víi x∙ Trµ TËp thêi gian thùc hiÖn dù ¸n lµ 3 n¨m tõ n¨m 1999-2001 víi tæng vèn ®Çu t lµ 1.347 triÖu ®ång. Môc tiªu cña dù ¸n lµ kh¾c phôc khã kh¨n tríc m¾t vÒ thiÕu ®ãi b»ng çch hç trî ®êi sèng, ®ång thêi gióp nh©n d©n ph¸t triÓn kinh tÕ th«ng qua ®Çu t x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ vèn hç trî s¶n xuÊt.

Dù ¸n ch¬ng tr×nh 327/CT vµ ch¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c t¹i x∙ Trµ Cang ®îc thùc hiÖn tõ 1993-1998 víi tæng vèn lµ 578.406.000 ®ång. Môc ®Ých dù ¸n lµ ®Çu t ph¸t triÓn l©m nghiÖp cô thÓ lµ phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc vµ khoanh nu«i b¶o vÖ rõng (147.389.000®), n«ng nghiÖp (142.242.000®) vµ c¬ së h¹ tÇng (288.775.000®).

Dù ¸n ph¸t ph¸t triÓn c©y s©m Ngäc Linh ®îc thùc hiÖn bëi Trung t©m Dîc Qu¶ng Nam-§µ N½ng víi sù hç trî cña Së Khoa häc C«ng nghÖ M«i trêng, khu vùc th«n 2 vµ th«n 3 x∙ Trµ Linh. HiÖn t¹i c©y s©m ®ang ®îc chó träng ph¸t triÓn trªn quy m« lín nh»m b¶o tån, ph¸t huy thÕ m¹nh cña vïng n©ng cao ®êi sèng cña ®ång bµo ®Þa ph¬ng. Khu vùc x∙ Trµ Linh hiÖn cã vên gieo ¬m s©m ngäc linh.

23

Ch¬ng 3. Ho¹t ®éng qu¶n lý cña çc ®¬n vÞ trong vïng dù ¸n 3.1. Chi côc KiÓm l©m Qu¶ng Nam

NhiÖm vô. HiÖn t¹i Chi côc KiÓm l©m tØnh qu¶n lý b¶o vÖ toµn bé diÖn tÝch rõng trªn ®Þa bµn tØnh. Toµn tØnh cã kho¶ng 200.000 ha ®îc qu¶n lý nh rõng ®Æc dông. N»m trong hÖ thèng rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam tØnh Qu¶ng Nam cã Khu b¶o tån thiªn nhiªn Cï Lao Chµm (1.535 ha), 2 khu rõng V¨n ho¸ lÞch sö lµ Ngò Hµnh S¬n (400 ha) vµ Nói Thµnh (1.500 ha). C¶ 3 khu nµy n»m trong danh s¸ch quyÕt ®Þnh 194/CT cña ChÝnh phñ ngµy 9 th¸ng 8 n¨m 1986 (Cao V¨n Sung 1995), tuy nhiªn chóng cha ®îc thµnh lËp vµ hiÖn t¹i ®îc qu¶n lý bëi çc H¹t kiÓm l©m.

Tæ chøc ho¹t ®éng. Chi côc kiÓm l©m bao gåm 296 çn bé trong ®ã 152 çn bé lµ ngêi ®Þa ph¬ng. Víi ®éi ngò çn bé dåi dµo, khi khu b¶o tån tiªn nhiªn Ngäc Linh ®îc thµnh lËp, vÒ nh©n sù Ban qu¶n lý nªn lÊy çn bé hiÖn ®ang c«ng t¸c trong ngµnh ®Ó nhanh chãng ®a bé m¸y vµo ho¹t ®éng co hiÖu qu¶.

VÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Khã kh¨n chÝnh cña viÖc thµnh lËp khu b¶o tån Ngäc Linh lµ thiÕu vèn. Khu b¶o tån nµy chØ cã thÓ thµnh lËp khi kinh phÝ ho¹t ®éng ®îc bé N«ng nghiÖp vµ PTNT phª duyÖt hay cã sù tµi trî kh¸c.

HiÖn t¹i tØnh Qu¶ng Nam cha cã khu b¶o tån nªn thiÕu kinh nghiÖm trong ho¹t ®éng b¶o tån. Khi Ban qu¶n lý ®îc thµnh lËp nªn lùa chän çc çn bé cã kinh nghiÖm trong c«ng t¸c b¶o tån vµ cÇn cã nh÷ng kho¸ ®µo t¹o chuyªn m«n vÒ qu¶n lý khu b¶o tån.

Quan ®iÓm vÒ thµnh lËp khu b¶o tån.Chi Côc kiÓm l©m Qu¶ng Nam u tiªn sè 1 cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån S«ng Thanh §akpring trªn ®Þa phËn ba huyÖn Hiªn, Gi»ng, vµ Phíc S¬n víi diÖn tÝch lµ 98.300 ha. Sau ®ã tíi khu A V¬ng ë huyÖn Hiªn víi diÖn tÝch 70.000 ha. So víi hai khu trªn Ngäc Linh cã møc ®é u tiªn thÊp h¬n.

§èi víi Chi côc kiÓm l©m tØnh Qu¶ng Nam, l∙nh ®¹o vµ phßng Qu¶n lý vµ B¶o vÖ rõng ñng hé viÖc thµnh lËp khu b¶o tån cßn ®èi víi çc phßng ban kh¸c rõng ®Æc dông ®èi víi hä cßn rÊt míi mÎ.

3.2. H¹t kiÓm l©m Trµ My

NhiÖm vô. NhiÖm vô cña H¹t KiÓm l©m Trµ My lµ qu¶n lý b¶o vÖ rõng trªn ®Þa bµn huyÖn vµ gióp ®ì, hç trî céng ®ång ®Þa ph¬ng trong çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp nh: Trång rõng, giao kho¸n b¶o vÖ rõng,... N©ng cao nhËn thøc cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµ lîi Ých trong c«ng t¸c b¶o tån. Tæng diÖn tÝch rõng tù nhiªn cña toµn huyÖn lµ 72.335 ha, trong ®ã diÖn tÝch rõng giµu lµ 19.252 ha. HiÖn trªn ®Þa bµn huyÖn cha cã rõng ®Æc dông. Tríc ®©y H¹t kiÓm l©m triÓn khai kho¸n b¶o vÖ rõng trong thêi gian 1 n¨m cho çc hé gia ®×nh trªn diÖn tÝch rõng thuéc x∙ Trµ Mai, tuy nhiªn ch¬ng tr×nh nµy kh«ng duy tr× n÷a do thiÕu vèn.

Tæ chøc ho¹t ®éng. Trô së H¹t kiÓm l©m Trµ My ®ãng t¹i thÞ trÊn Trµ My, cã hai tr¹m b¶o vÖ t¹i x∙ Trµ D¬ng vµ Níc Xa x∙ Trµ D¬n víi tæng sè çn bé lµ 29 ngêi. Tr¹m Níc Xa ®ãng vai trß quan träng trong c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm so¸t l©m s¶n trªn tuyÕn ®êng duy nhÊt tõ çc x∙ vïng xa ®i Trµ My, ®Æc biÖt khi con ®êng nµy ®îc söa ch÷a vµ n©ng cÊp. KÕ ho¹ch x©y dùng tr¹m b¶o vÖ t¹i khu vùc Tak Por cña H¹t KiÓm l©m Trµ My ®∙ kh«ng thùc hiÖn ®îc do thiÕu vèn vµ tÝnh hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c b¶o vÖ kh«ng cao.

Hµng n¨m H¹t kiÓm l©m tæ chøc çc líp tuyªn truyÒn, n©ng cao nhËn thøc cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng trong c«ng t¸c b¶o tån, ®Æc biÖt ®èi víi ®éng vËt hoang d∙. §Ó chuÈn bÞ tèt cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån th× viÖc phæ cËp cho toµn vïng ho¹t ®éng nµy nªn ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh gi¸o dôc vµ tuyªn truyÒn.

24

VÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. HiÖn t¹i, theo ban L∙nh ®¹o H¹t thiÕu çn bé vµ ph¬ng tiÖn lµ c¶n trë lín cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng. §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt nhiÖm vô h¹t kiÓm l©m ®Ò nghÞ cã nh÷ng ®Çu t thÝch hîp vÒ nh©n lùc còng nh vËt chÊt, ®Æc biÖt lµ ph¬ng tiÖn ®i l¹i, liªn l¹c vµ tr¹m b¶o vÖ.

Quan ®iÓm vÒ viÖc thµnh lËp khu b¶o tån. H¹t kiÓm l©m nhÊt trÝ thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh. Khu b¶o tån thµnh lËp sÏ t¨ng dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi trong khu vùc c¶i thiÖn ®êi sèng céng ®ång ®Þa ph¬ng, ®ång thêi lµm gi¶m søc Ðp vµo tµi nguyªn rõng vµ cã çc nguån vèn cho cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng, lîi Ých cña c«ng t¸c b¶o tån.

§èi víi khu vùc hiÖn t¹i cã nh÷ng khã kh¨n triÓn khai khi khu b¶o tån ®îc thµnh lËp do Ban qu¶n lý vµ çc tr¹m b¶o vÖ ®Òu n»m ë vïng s©u vïng xa giao th«ng gÆp nhiÒu khã kh¨n.

3.3. Çc ®¬n vÞ cã liªn quan trong vïng dù ¸n

L©m Têng Trµ My

L©m trêng Trµ My qu¶n lý diÖn tÝch lµ 35.669 ha. DiÖn tÝch rõng trång lµ 1408 ha bao gåm çc loµi c©y Sao §en, Huûnh vµ QuÕ. Tæng diÖn tÝch giao kho¸n b¶o vÖ rõng cña L©m trêng lµ lµ 4894 ha víi møc kho¸n lµ 40.000-50.000 ®/ha/n¨m. KÕ ho¹ch n¨m 1999, L©m trêng giao khoanh nu«i phôc håi rõng cho 30 hé víi møc kho¸n lµ 30.000 ®ång/ha/n¨m.

ChØ tiªu khai th¸c cña L©m trêng n¨m nµy lµ 900 m3 chØ b»ng 25% so víi n¨m 1998, víi ph¬ng thøc khai th¸c chän trªn diÖn tÝch rõng tù nhiªn lµ 3800 ha lµ. Ph¬ng thøc khai th¸c nµy cña l©m trêng ¶nh hëng kh«ng ®¸ng kÓ tíi ®éi che phñ cña rõng trong khu vùc vµ m«i trêng.

Trong ph¹m vi L©m trêng cã 530 hé gia ®×nh sèng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña L©m trêng. L©m trêng cã ch¬ng tr×nh ®Çu t x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh ®êng s¸, hÖ thèng thuû lîi, x©y dùng 2000 ha vên rõng. Víi ®éi ngò çn bé ®«ng ®¶o (150 çn bé) cïng víi nh÷ng kiÕn thøc, kinh nghiÖm L©m trêng sÏ ®ãng vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi trªn ®Þa bµn, ®Æc biÖt ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m nghiÖp.

Phßng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n huyÖn Trµ My

Phßng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n huyÖn phô tr¸ch çc vÊn ®Ò vÒ n«ng l©m nghiÖp, thuû lîi, ch¨n nu«i. §¹i diÖn trùc tiÕp thùc hiÖn, theo dâi vµ hç trî ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi trªn ®Þa bµn huyÖn gåm 21 x∙.

Phßng gåm 8 thµnh viªn trong ®ã 1 Trëng vµ 1 Phã phßng phô tr¸ch chung. Çc nh©n viªn cßn l¹i phô tr¸ch çc m¶ng vÊn ®Ò nh thñy lîi, ch¨n nu«i vµ n«ng nghiÖp. HiÖn t¹i, Phßng gÆp nhiÒu khã kh¨n ®Ó triÓn khai c«ng viÖc do thiÕu nh©n lùc, tr×nh ®é çn bé ®Þa ph¬ng h¹n chÕ, giao th«ng gÆp khã kh¨n trªn ®Þa bµn réng. ThiÕu ph¬ng tiÖn trang thiÕt bÞ ®∙ ¶nh hëng lín tíi c«ng viÖc cña Phßng.

25

Ch¬ng 4. §¸nh gi¸ çc ®Æc trng cña khu vùc Ngäc Linh Qu¶ng Nam 4.1. §¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc

4.1.1. Çc d¹ng sinh c¶nh

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh cã th¶m thùc vËt ®¹i diÖn cho vïng t©y cña T©y nguyªn, bao gåm ®Çy ®ñ çc d¹ng sinh c¶nh nguyªn sinh vïng cao. Sù biÕn thiªn vÒ ®ai cao rõng trong ph¹m vi ®ai cao tõ 150 m lªn 2598 m cña khu vùc lµ ®Æc ®iÓm ®éc ®¸o so víi tÊt c¶ çc khu b¶o vÖ cña ViÖt Nam.

Theo çc nguån sè liÖu kh¸c nhau cho thÊy khu vùc ®Ò xuÊt khu b¶o tån cã diÖn tÝch rõng che phñ lín tõ 76-80%, theo sè liÖu ¶nh vÖ tinh cña khu vùc th× diÖn tÝch rõng cßn l¹i trªn ®Þa bµn Ýt bÞ t¸c ®éng, nh÷ng n¬i rõng bÞ t¸c ®éng lµ n¬i cã thÓ canh t¸c n«ng nghiÖp, gÇn th«n b¶n nh ë th«n 4 x∙ Trµ Leng, th«n 5 x∙ Trµ D¬n (B¶n ®å 8). Møc ®é t¸c ®éng tØ lÖ thuËn víi ®ai cao, ®iÒu nµy ®îc ph¶n ¸nh râ nÐt ë ®ai cao díi 1000 m diÖn tÝch rõng nghÌo vµ rõng phôc håi chiÕm 38%, trong khi ë ®ai cao trªn 1000 m lo¹i rõng nµy chØ chiÕm 24% diÖn tÝch rõng tù nhiªn. V× vËy ®Ó b¶o vÖ ®îc sù ®éc ®¸o vÒ kiÓu sinh c¶nh cña khu vùc nhÊt thiÕt ph¶i u tiªn cho nh÷ng n¬i cã ®é cao thÊp, dÔ tiÕp cËn, lµ n¬i cã nguy c¬ lín nhÊt ®èi víi viÖc ph¸ rõng.

Çc lo¹i rõng chÝnh cña khu b¶o tån thiªn nhiªn gåm rõng l¸ réng thêng xanh nói cao, rõng l¸ réng thêng xanh nói trung b×nh vµ rõng l¸ réng thêng xanh nói thÊp. Trong ®ã rõng thêng xanh nói cao cã vai trß quan träng lín nhÊt vÒ b¶o tån do vïng nµy chøa ®ùng kiÓu sinh c¶nh ®éc ®¸o cña ViÖt Nam nh d¹ng sinh c¶nh cña loµi Khíu Ngäc Linh. Khu ®Ò xuÊt khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh cã diÖn tÝch ®ai cao trªn 2000 m lµ 2.337 ha hÇu hÕt lµ rõng nguyªn sinh cha cã sù t¸c ®éng cña con ngêi.

4.1.2. Çc loµi ®Æc h÷u vµ møc ®é ®e do¹ toµn cÇu

Qua ®ît kh¶o s¸t ®∙ ghi nhËn ®îc 26 loµi cã møc ®é ®e do¹ toµn cÇu, trong ®ã thùc vËt: 16 loµi; thó: 7 loµi vµ chim: 3 loµi. Bß s¸t, Õch nh¸i cha ghi nhËn ®îc loµi nµo cã møc ®é ®e do¹ toµn cÇu. Trong tæng sè loµi ë møc de do¹ toµn cÇu cã 4 loµi ®éng vµ thùc vËt bÞ ®e do¹ trong s¸ch ®á cña IUCN (IUCN 1996, 1997), nh th«ng §µ L¹t, s©m Ngäc Linh, Hæ, Voäc ngò s¾c.

C©y s©m Ngäc Linh lµ loµi dîc liÖu quý vµ cã gi¸ trÞ th¬ng m¹i cao, ®îc biÕt ph©n bè tù nhiªn chØ ë nói Ngäc Linh vµ vïng nói Lang Bian ë khu b¶o tån Bi §óp-Nói Bµ (Anon. 1996). Khu vùc ®Ò xuÊt khu b¶o tån c©y s©m ph©n bè tù nhiªn t¹i Trµ Linh vµ Trµ Cang, ®ai cao ph©n bè tõ 1300-2000 m, tËp trung nhiÒu nhÊt tõ 1700-2000m. MÊt rõng vµ khai th¸c qu¸ møc lµ mèi ®e do¹ lín ®èi víi S©m ngäc linh, hiÖn t¹i hai mèi ®e do¹ trªn ®∙ vµ ®ang diÔn ra trong khu vùc ph©n bè cña S©m ngäc linh. Tuy nhiªn, c©y s©m ®∙ ®îc khoanh nuåi phôc håi tù nhiªn vµ g©y trång b»ng çc vên ¬m nhng triÓn väng kh«ng kh¶ quan trong viÖc b¶o tån nguån Gen quý hiÕm vµ c¶i thiÖn ®êi sèng céng ®ång ®Þa ph¬ng trong vïng.

4.1.3. TÝnh ®a d¹ng sinh häc

Qua b¶ng 20 chØ ra tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña khu vùc nghiªn cøu khiÕm tèn h¬n so víi çc khu b¶o vÖ kh¸c ®îc so s¸nh. Song møc ®é vµ quy m« trong viÖc ®iÒu tra ®èi víi tõng khu vùc lµ kh«ng gièng nhau, nªn sè liªu ®a ra cha thÓ kÕt luËn ®Çy ®ñ vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña khu vùc nghiªn cøu, cïng víi diÖn tÝch ®Ò xuÊt quy ho¹ch vµ sù ®a d¹ng vÒ sinh c¶nh tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña khu vùc Ngäc Linh sÏ cã gi¸ trÞ cao ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån.

26

B¶ng 20. Thµnh phÇn loµi ®éng, thùc vËt khu Ngäc Linh (Qu¶ng Nam) so s¸nh víi çc khu b¶o vÖ kh¸c

Khu b¶o vÖ §é cao cao nhÊt (m)

Loµi thùc vËt

Loµi thó Loµi chim Loµi ph©n bè hÑp

Ngäc Linh (Quang Nam) 2.598 385 51 171 4 Hoµng Liªn 3.143 2.024 66 347 4 Vò Quang 2.286 414 95 254 3 Ngäc Linh (Kon Tum) 2.598 878 52 190 7 Chu Yang Sin 2.442 694 49 203 6 Bi §óp-Nói Bµ 2.287 827 93 202 9

B¶ng 21 cho thÊy thµnh phÇn loµi ghi nhËn cho khu hÖ chim vµ thó khu vùc Ngäc Linh (Qu¶ng Nam) so víi çc khu b¶o vÖ kh¸c thuéc vïng sinh th¸i Bolovans-Kon Tum. Danh lôc thó ghi nhËn ®îc t¹i khu vùc nghiªn cøu thÊp h¬n so víi çc khu vùc kh¸c trong vïng sinh th¸i nµy, sè loµi thó ®îc xÕp vµo møc ®é ®ang bÞ ®e do¹ toµn cÇu cña khu Ngäc Linh thÊp h¬n çc khu trong vïng Bolovans-Kun Tum nh khu b¶o tæn Mom Ray, S«ng Thanh §akpring.

B¶ng 21. So s¸nh khu hÖ chim vµ thó cña çc khu b¶o vÖ vïng sinh th¸i Bolovans-Kon Tum

Khu b¶o vÖ DiÖn tÝch (ha) Thó Loµi thó bÞ ®e däa

Chim Loµi chim bÞ ®e do¹

Ngäc Linh (Quang Nam) 18.430 51 7 171 3 B¹ch M∙ 22.031 55 13 231 6 S«ng Thanh §akpring 98.300 59 13 176 2 Ngäc Linh (Kon Tum) 41.420 52 8 190 5 Mom Ray 48.600 76 16 208 3 Kon Cha Rang 16.000 61 7 169 6 Kon Ka Kinh 41.710 41 7 129 4

So s¸nh tæng sè loµi chim ghi nhËn ®îc ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh (Qu¶ng Nam) víi çc khu kh¸c trong vïng sinh th¸i Bolovans-Kon Tum th× tÝnh ®a d¹ng cña khu hÖ chim chØ kÐm Vên quèc gia B¹ch M∙, khu b¶o tån thiªn nhiªn Mom Ray vµ Ngäc Linh (Kon Tum).

Çc loµi chim cã ph©n ph©n bè hÑp. B¶ng 22 chØ ra çc loµi chim cã vïng ph©n bè hÑp gi÷a çc khu b¶o vÖ vïng sinh th¸i Bolovans-Kon Tum. Trong ®ã khu Mom Ray vµ S«ng Thanh-§akpring cã sè loµi ph©n bè hÑp Ýt h¬n so víi çc khu cßn l¹i. Hai khu nµy chñ yÕu lµ lµ rõng vïng nói thÊp, trong khi phÇn lín çc loµi chim cã ph©n bè hÑp l¹i ph©n bè ë vïng cao nh TrÌo c©y má vµng vµ Khíu ®Çu x¸m. Khu thø 3 trong vïng sinh th¸i Bolovans-Kon Tum lµ Vên quèc gia B¹ch M∙ còng lµ vïng rõng nói thÊp thuéc vïng chim ®Æc h÷u vïng nói thÊp Trung Bé, lµ vïng ph©n bè cña mét sè loµi cã vïng ph©n bè hÑp nh Gµ so Trung Bé Arborophila merlini, Gµ l«i lam mµo tr¾ng Lophura edwardsi vµ ChÝch ch¹ch m¸ x¸m Macronous kelleyi. Thµnh phÇn loµi cã vïng ph©n bè hÑp cña Vên quèc gia B¹ch M∙ kh¸ kh¸c biÖt so víi çc khu b¶o vÖ kh¸c trong cïng vïng sinh th¸i: Trong sè 5 loµi cã vïng ph©n bè hÑp ®îc ghi nhËn t¹i B¹ch M∙ th× 2 loµi kh«ng cã trong danh s¸ch ghi nhËn cña khu b¶o vÖ nµo trong vïng vµ cã mét loµi chØ ghi nhËn ®îc t¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn Kon Cha Rang.

Trong sè 7 loµi cã ph©n bè hÑp ®îc ghi nhËn cho khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh Kon Tum, cã 2 loµi kh«ng cã trong danh lôc vïng chim ®Æc h÷u kh¸c. §iÒu nµy cho thÊy gi¸ trÞ cña khu Ngäc Linh (Kon Tum) ®èi víi thùc tr¹ng cña vïng chim ®Æc h÷u, lµ mét phÇn cña cao nguyªn Kon Tum. Khu b¶o tån Kon Ka Kinh vµ Kon Cha Rang cã 4 vµ 5 loµi cã vïng ph©n bè hÑp nhng kh«ng ph¶i lµ tiªu chuÈn cho vïng chim ®Æc h÷u v× chóng kh«ng chØ ph©n bè ë vïng chim ®Æc h÷u cña cao nguyªn Kon Tum hay §µ L¹t. Còng nh 3 loµi ghi nhËn ®îc ë khu vùc Ngäc Linh (Qu¶ng Nam) ®∙ ®îc t×m thÊy ë vïng chim ®Æc h÷u kh¸c ë ViÖt Nam vµ Lµo. Tuy nhiªn loµi khíu Ngäc Linh ®îc ph¸t hiÖn ë c¶ hai sên ®«ng vµ t©y nói Ngäc Linh, loµi phËn bè hÑp cho vïng nói Ngäc Linh thuéc vïng chim ®Æc h÷u cña cao nguyªn Kon Tum, do vËy Ngäc Linh cã ®ñ tiªu chuÈn n»m trong vïng chim ®Æc h÷u cao nguyªn Kon Tum.

27

B¶ng 22. Çc loµi chim cã vïng ph©n bè hÑp cña çc khu b¶o vÖ vïng sinh th¸i Bolovans-Kon Tum

Loµi ph©n bè hÑp Ngäc Linh (QN)

B¹ch M· S«ng Thanh-

§akpring

Ngäc Linh (KT)

Mom Ray

Kon Cha Rang

Kon Ka Kinh

Gµ so Trung Bé * Gµ l«i lam mµo tr¾ng * Gµ tiÒn mÆt ®á * TrÜ sao * * * * * TrÌo c©y má vµng * * * Khíu ®Çu x¸m * * * * Khíu ®Çu ®en * * * * Khíu Ngäc Linh * * Khíu má dµi * * * * ChÝch ch¹ch m¸ x¸m * * Khíu ®u«i v»n mµo ®en *

Tæng 4 5 1 7 2 5 4

Víi sè liÖu hiÖn cã, nh vËy vïng chim ®Æc h÷u cao nguyªn Kon Tum bao gåm khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tØnh (Qu¶ng Nam vµ Kon Tum) vµ cao nguyªn Dakchung phÝa ®«ng nam Lµo, n¬i ph©n bè cña loµi Black-crowned Barwing Actinodura sodangorum vµ nh÷ng loµi kh¸c ph©n bè trong vïng chim ®Æc h÷u nµy ®∙ ®îc ghi nhËn (Showler et al. 1998).

BiÓu ®å 5: §ai cao ph©n bè cña mét sè loµi chim cã vïng ph©n bè hÑp

BiÓu ®å 5 cho thÊy ®ai cao ph©n bè cña çc loµi chim khu vùc Ngäc Linh cã vïng ph©n bè hÑp, sù ®a d¹ng ph©n bè cña çc loµi chim nµy theo ®ai cao vµ çc d¹ng sinh c¶nh. §Ó b¶o vÖ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña khu vùc th× nhÊt thiÕt ph¶i b¶o vÖ, duy tr× tÊt c¶ çc d¹ng sinh c¶nh ®ang lµ m«i trêng sèng cña quÇn thÓ ®éng thùc vËt cña vïng nói Ngäc Linh.

4.2. Kinh tÕ x· héi

4.2.1. C d©n sèng trong khu b¶o tån

Tæng d©n sè vïng ®Öm vµ vïng lâi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh lµ 11.591 nh©n khÈu, trong ®ã cã hai th«n n»m trong ranh giíi ®Ò xuÊt khu b¶o tån (th«n 5 Trµ D¬n vµ th«n 4 Trµ Leng). Tuy

28

vËy, thùc tÕ hai th«n nµy d©n sè rÊt Ýt (ë th«n 5 x∙ Trµ D¬n gåm 2 Nãc víi 45 hé gia ®×nh), t¸c ®éng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng ë ®©y vµo rõng nhá (Theo kÕt qu¶ PRA vµ sè liÖu tõ ¶nh vÖ tinh) do ngêi d©n ®Þa ph¬ng biÕt canh t¸c bÒn v÷ng nh trång lóa níc vµ trång quÕ. Céng ®ång ®Þa ph¬ng t¹i hai th«n nµy cã xu híng chuyÓn ra ngoµi khu b¶o tån sinh sèng, xu híng nµy thÓ hiÖn cã 29 nh©n khÈu th«n 5 Trµ D¬n ®∙ chuyÓn ra sinh sèng t¹i th«n 6 n¨m 1997.

TØ lÖ t¨ng d©n sè cña 2 th«n thÊp. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng chØ canh t¸c trªn n¬ng rÉy cò vµ hÇu nh kh«ng ph¸ rõng giµ ®Ó canh t¸c n«ng nghiÖp. Trong t¬ng lai víi sù gia t¨ng d©n sè, nguyªn nh©n thiÕu quü ®Êt trång trät sÏ lµ ®éng lùc gia t¨ng søc Ðp cña hä vµo tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng.

4.2.2. S¨n b¾n

Theo kÕt qu¶ PRA cho thÊy tµi nguyªn ®éng vËt rõng ®∙ suy gi¶m mét çch nhanh chãng so s¸nh víi sau 10 n¨m tríc. Trong vßng 25 n¨m trë l¹i ®©y diÖn tÝch rõng suy gi¶m Ýt, chÊt lîng çc sinh c¶nh thay ®æi lµ kh«ng ®¸ng kÓ (b¶n ®å 6-9). Sù suy gi¶m tµi nguyªn ®éng vËt rõng nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do ho¹t ®éng s¨n b¾n. Qua ®ã ta cã thÓ thÊy søc Ðp lín ®èi víi quÇn thÓ ®éng vËt hoang d∙ ®¬n thuÇn chØ lµ s¨n b¾n, ®Æc biÖt ®èi víi thó lín, çc loµi cã gi¸ trÞ thùc phÈm vµ th¬ng m¹i nh Hæ, GÊu, Mang, B¸o gÊm,...

4.2.3. Thu h¸i l©m s¶n ngoµi gç

HÇu hÕt çc l©m s¶n rõng ®îc céng ®ång ®Þa ph¬ng thu h¸i tù do, theo kÕt qu¶ PRA cho thÊy t×nh tr¹ng khan hiÕm cña l©m s¶n rõng sau 10 n¨m (B¶ng 18). Khai th¸c kh«ng bÒn v÷ng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng cã thÓ dÉn tíi t×nh tr¹ng tuyÖt diÖt cña mét sè lo¹i l©m s¶n trong ®Þa bµn. Do vËy, tuyªn tuyÒn, híng dÉn ngêi d©n ®Þa ph¬ng thay ®æi quan niÖm, biÕt sö dông bÒn v÷ng nh»m t¸i t¹o vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn rõng ®ang ngµy c¹n kiÖt.

Sau khi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh thµnh lËp, ho¹t ®éng b¶o tån thùc thi th× viÖc thu h¸i l©m s¶n trong ph¹m vÞ khu b¶o tån bÞ nghiªm cÊm. V× vËy ngêi d©n ®Þa ph¬ng chØ cã thÓ thu h¸i l©m s¶n ngoµi khu b¶o tån. Do vËy khi Khu b¶o tån ®i vµo ho¹t ®éng sÏ t¸c ®éng tíi toµn bé ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña céng ®ång ®Þa ph¬ng quanh khu b¶o tån, khi thiÕu hôt çc l©m s¶n, nguån thu nhËp phô vµ nguyªn liÖu sÏ lµ ®éng c¬ thóc ®Èy ngêi d©n ®Þa ph¬ng gia t¨ng søc Ðp vµo khu b¶o tån.

HiÖn t¹i c©y S©m Ngäc Linh Panax vietnamensis lµ loµi dîc liÖu cã gi¸ trÞ cao vµ ph¸t triÓn tèt ë khu vùc rõng Ngäc Linh, do vËy S©m Ngäc Linh ®∙ vµ ®ang bÞ khai th¸c qu¸ møc. Song thùc t¹i c©y s©m ®ang ®îc chó träng ®Çu t ph¸t triÓn trªn ®Þa bµn b»ng c¶ phôc håi tù nhiªn vµ nh©n t¹o.

4.2.4. Khai th¸c gç

Tµi nguyªn gç khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh cã gi¸ trÞ th¬ng m¹i cao. Rõng giµu chiÕm 38% diÖn tÝch khu b¶o tån víi tr÷ lîng gç lín. Nhu cÇu vÒ gç hiÖn t¹i ë huyÖn Trµ My ®îc cung cÊp bëi L©m trêng Trµ My. §èi víi khu b¶o tån viÖc khai th¸c gç víi quy m« lín hiÖn t¹i lµ hoµn toµn kh«ng thÓ do ®Þa h×nh phøc t¹p hÇu hÕt diÖn tÝch rõng cã thÓ khai th¸c n»m ë vïng cao, ng¨n çch bëi s«ng Tranh, giao th«ng kh«ng cho phÐp phîng tiÖn khai th¸c ho¹t ®éng.

Ngîc l¹i ®èi víi vïng thÊp, n¬i cã ®Þa h×nh ®¬n gi¶n vµ phÇn khu b¶o tån gÇn ®êng giao th«ng lµ n¬i cã thÓ khai th¸c nhng chØ trªn quy m« nhá. HiÖn t¹i khai th¸c gç cho môc ®Ých sö dông t¹i chç cã t¸c ®éng kh«ng ®¸ng kÓ tíi khu b¶o tån do hiÖn nay hÇu hÕt céng ®ång ®Þa ph¬ng kh«ng lµm ®îc nhµ gç vµ còng kh«ng ®ñ søc chi tr¶ cho viÖc lµm nhµ gç, do vËy nhµ chñ yÕu lµm b»ng tre nøa vµ tranh, gç chØ sö dông lµm khung nhµ. Do giao th«ng khã kh¨n, ho¹t ®éng khai th¸c víi môc ®Ých bu«n b¸n cßn ë møc ®é thÊp, song khi ®êng giao th«ng gi÷a Tak Por vµ ThÞ trÊn ®îc söa ch÷a n©ng cÊp sÏ thóc ®Èy ho¹t ®éng khai th¸c gç tr¸i phÐp víi môc ®Ých th¬ng m¹i.

29

4.2.5. Ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy

Do ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh nªn ph¬ng thøc canh t¸c trªn ®Êt dèc lµ ph¬ng thøc phæ biÕn cña céng ®ång ®Þa ph¬ng t¹i ®©y. Theo ph¬ng thøc canh t¸c cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng, hé gia ®×nh thêng cã çc m¶nh rÉy canh t¸c lu«n phiªn sau thêi gian nhÊt ®Þnh khi ®Êt b¹c mµu hä chuyÓn sang n¬ng kh¸c. §èi tîng ®Ó canh t¸c ë ®©y lµ n¬ng rÉy cò, ®Êt trèng, rõng non vµ rõng thø sinh. Ph¬ng thøc canh t¸c n«ng nghiÖp cña céng ®ång ®Þa ph¬ng trong vïng Ýt cã ¶nh hëng xÊu tíi m«i trêng vµ mÊt Ýt rõng. KÕt qu¶ ®äc ¶nh vÖ tinh cho thÊy diÖn tÝch rõng bÞ mÊt tõ th¸ng 1 n¨m 1989 ®Õn th¸ng 3 n¨m 1998 lµ 370 ha chøng tá tØ lÖ mÊt rõng sau 10 n¨m thÊp chiÕm 2% diÖn tÝch tù nhiªn ranh giíi ®Ò xuÊt khu b¶o tån thiªn nhiªn. Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t vèn ®Êt s½n cã phôc vô cho n«ng nghiÖp ®¶m b¶o duy tr× æn ®Þnh l¬ng thùc trong vïng nÕu céng ®ång ®Þa ph¬ng biÕt canh t¸c bÒn v÷ng, thùc tr¹ng søc Ðp ®èi víi viÖc thay thÕ ®Êt rõng b»ng ®Êt n«ng nghiÖp vïng ®Öm khu b¶o tån lµ di d©n, ®Þnh c tù do vµ t¨ng trëng d©n sè tù nhiªn cña vïng.

4.2.6. Löa rõng

Trong khu vùc löa ®îc sö dông thêng xuyªn vµ phæ biÕn ®Æc biÖt lµ mïa ®èt n¬ng lµm rÉy (th¸ng 4-5 hµng n¨m), song thùc tÕ löa ë ®©y cha lµ nguy c¬ lín cho viÖc ch¸y rõng, do céng ®ång ®Þa ph¬ng chØ ®èt t¹i rõng thø sinh, rõng non hay çc lo¹i ®Êt trèng nªn löa kh«ng ¶nh hëng tíi rõng nguyªn sinh. Bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè nh©n t¸c, yÕu tè tù nhiªn cña vïng nh khÝ hËu nhiÖt ®íi lîng ma trung b×nh hµng n¨m lín, ®é Èm cao, mïa ma kÐo dµi, cïng víi hiÖn tr¹ng rõng kh«ng bÞ t¸c ®éng nhiÒu ®∙ h¹n chÕ rñi ro ch¸y rõng trªn ®Þa bµn.

4.2.7. T¨ng trëng d©n sè

Gia t¨ng d©n sè t¹o søc Ðp víi c«ng t¸c b¶o tån, t¨ng nhu cÇu vÒ sö dông tµi nguyªn rõng nh gç, ®éng vËt hoang d∙, l©m s¶n ngoµi gç vµ mèi hiÓm häa lín h¬n lµ thiÕu ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp.

Cïng víi tû lÖ sinh lín, sè ngêi tham gia ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ thÊp, sù ph¸t triÓn cña khu vùc vÒ y tÕ lµm gi¶m m¹nh tØ lÖ ngêi chÕt sÏ lµ kÕt qu¶ cña viÖc gia t¨ng d©n sè trong vïng, do vËy søc Ðp cña viÖc gia t¨ng d©n sè ®èi víi khu b¶o tån sÏ lµ vÊn ®Ò khã kh¨n trong t¬ng lai khi khi b¶o tån thµnh lËp.

Mèi ®e do¹ lín nhÊt ®èi víi c«ng viÖc b¶o tån lµ ho¹t ®éng di d©n tù do, ®Æc biÖt khi trung t©m thÞ tø Tak Por ph¸t triÓn. Song song víi sù ph¸t triÓn tÝch cùc vÒ kinh tÕ, x∙ héi,... cña vïng, bªn c¹nh ®ã kh«ng thÓ tr¸nh ®îc nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc nãi chung vµ t¸c ®éng xÊu tíi khu b¶o tån nãi riªng cô thÓ khi con ®êng tõ thÞ trÊn Trµ My ®i Tak Por ®îc söa ch÷a, n©ng cÊp thu hót di d©n tù do, t¨ng nhu cÇu vÒ bu«n b¸n vµ sö dông tµi nguyªn rõng.

4.2.8. Mèi quan hÖ ¶nh hëng

MÆc dï cã nh÷ng h¹n chÕ khi kh¶o s¸t t×nh h×nh kinh tÕ x∙ héi nh t×m hiÓu sù ®a d¹ng trong sö dông tµi nguyªn rõng gi÷a çc lµng b¶n. Tuy nhiªn qua kÕt qu¶ PRA cho thÊy çch thøc sö dông tµi nguyªn rõng gièng nhau gi÷a çc hé gia ®×nh ®iÒu ®ã chøng tá céng ®ång ®Þa ph¬ng tõ l©u ®êi cã kiÕn thøc sö dông l©m s¶n lµ nh nhau trong ®ã bao gåm çc lo¹i hé cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸c nhau. Thùc tÕ cho thÊy søc Ðp cña céng ®ång ®Þa ph¬ng (çc lµng, çc x∙) ®Õn khu b¶o tån thiªn nhiªn khi thµnh lËp phô thuéc vµo mËt ®é d©n sè cña lµng, x∙ (b¶ng 23)

B¶ng 23. Møc ®é t¸c ®éng tíi khu b¶o tån theo mËt ®é d©n c

X· MËt ®é d©n sè (ngêi/km2)

MËt ®é so víi diÖn tÝch rõng tù nhiªn

Møc ®é t¸c ®éng

Trµ Linh 33 78 Cao Trµ Cang 24 109 Cao Trµ TËp 22 39 Trung b×nh Trµ D¬n 22 40 Trung b×nh Trµ Leng 12 17 ThÊp Phíc Thµnh 9 15 RÊt thÊp

30

Dù b¸o vÒ søc Ðp ®èi víi khu b¶o tån theo d©n sè cña tõng x∙ thÓ hiÖn ë b¶ng 23. Qua ®©y cho thÊy çc x∙ phÝa nam vïng ®Öm khu b¶o tån cã mËt ®é d©n sè lín nhÊt, do vËy hiÖn t¹i vµ trong t¬ng l¹i hai x∙ Trµ Ling vµ Trµ Cang cã søc Ðp lín nhÊt ®èi víi khu b¶o tån. Thùc tÕ kh¶o s¸t t¹i hai x∙ nµy rõng ë ®ai cao díi 1800 m hÇu nh ®∙ bÞ thay thÕ b»ng ®Êt n¬ng rÉy, so víi çc x∙ kh¸c trong vïng ®Öm th× hai x∙ nµy mËt ®é d©n sè trªn diÖn tÝch tù nhiªn vµ diÖn tÝch rõng tù nhiªn cña x∙ lín h¬n nhiÒu so víi çc x∙ kh¸c. Song do vÞ trÝ rõng cßn l¹i cña hai x∙ nµy n»m ë ®ai cao, n¬i xa d©n c vµ ®Þa h×nh phøc t¹p khã tiÕp cËn nªn møc ®é t¸c ®éng Ýt h¬n so víi çc x∙ kh¸c trong vïng.

Ngîc l¹i ®èi víi hai x∙ Trµ Leng vµ Phíc Thµnh, víi mËt ®é d©n sè thÊp trªn diÖn tÝch tù nhiªn còng nh diÖn tÝch rõng tù nhiªn, thªm vµo ®ã hai x∙ nµy th× x∙ Phíc Thµnh hoµn toµn n»m ngoµi vïng lâi khu b¶o tån, chØ cã x∙ Trµ Leng cã diÖn tÝch nhá trong vïng lâi khu b¶o tån ph¶n ¸nh møc ®é t¸c ®éng Ýt tíi khu b¶o tån.

Nh×n chung ®èi víi çc x∙ vïng ®Öm khu b¶o tån x¸c ®Þnh møc ®é t¸c ®éng theo mËt ®é d©n sè tù nhiªn cña tõng x∙ vµ theo diÖn tÝch rõng tù nhiªn cho thÊy: Hai x∙ Trµ Ling vµ Trµ Cang cã søc Ðp lín nhÊt, x∙ Trµ TËp vµ Trµ D¬n cã møc ®é trung b×nh vµ hai x∙ Trµ Leng vµ Phíc Thµnh cã møc ®é thÊp nhÊt, do vËy ®Ó hç trî c«ng t¸c b¶o tån thµnh c«ng th× çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn vïng ®Öm ph¶i cã môc ®Ých phï hîp.

4.3. Çc c¬ quan, tæ chøc

Uû Ban Nh©n D©n tØnh Qu¶ng Nam

Uû Ban Nh©n D©n tØnh Qu¶ng Nam ñng hé viÖc thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh (Qu¶ng Nam) vµ t¸n thµnh víi néi dung cña b¸o ço nghiªn cøu kh¶ thi. Trong ®ã nhÊn m¹nh hai gi¸ trÞ quan träng cña khu vùc lµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao vµ vai trß trong phßng hé ®Çu nguån. T¹i héi th¶o ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n còng chØ râ r»ng hai trËn lôt th¶m khèc ¶nh hëng ®Õn tØnh Qu¶ng Nam trong n¨m 1999 võa qua ®∙ n©ng thªm nhËn thøc vÒ tÇm quan träng cña rõng.

Trong n¨m 1999, phè cæ Héi An vµ Mü S¬n ®∙ ®îc UNESCO c«ng nhËn lµ nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ cña ThÕ Giíi. C¶ hai ®Þa danh nµy ®Òu n»m däc theo s«ng Thu Bån cã lu vùc lµ vïng nói cao Ngäc Linh. V× vËy Uû Ban Nh©n D©n tØnh Qu¶ng Nam ®¸nh gi¸ viÖc thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh sÏ ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc phßng hé ®Çu nguån s«ng Thu Bån qua ®ã sÏ gióp b¶o vÖ cho hai di s¶n trªn, ®ång thêi còng gióp cho tØnh thùc hiÖn ®Çy ®ñ luËt Quèc tÕ vÒ b¶o vÖ çc di s¶n v¨n ho¸ ThÕ giíi ®îc ghi trong môc 6 C«ng íc Di s¶n ThÕ Giíi. Ngoµi ra Uû Ban Nh©n D©n tØnh Qu¶ng Nam cßn yªu cÇu trong dù ¸n ®Çu t khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh Qu¶ng Nam s¾p tíi ph¶i ®¸nh gi¸ ®îc tÇm quan träng cña khu b¶o tån thiªn nhiªn trong mèi quan hÖ víi hai di v¨n ho¸ nªu trªn.

Nh×n chung çc c¬ quan trong vïng dù ¸n cã liªn quan tíi viÖc thµnh lËp vµ qu¶n lý khu b¶o tån. HiÖn t¹i víi ®éi ngò çn bé cña Chi côc kiÓm l©m Quang Nam cã ®ñ nh©n lùc ®Ó chia sÎ cho Ban qu¶n lý khu b¶o tån mµ kh«ng cÇn tuyÓn nh©n sù ngoµi. §èi víi çc tr¹m b¶o vÖ cã thÓ cÇn thiÕt tuyÓn çn bé ®Þa ph¬ng. Khã kh¨n khi khu b¶o tån thµnh lËp do b¶o tån lµ lÜnh vùc míi ®èi víi ®èi víi çn bé kiÓm l©m, thiÕu kinh nghiÖm trong lÜnh vùc qu¶n lý b¶o vÖ. Tuy nhiªn vÊn ®Ò nµy cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng çch ®µo t¹o çn bé vµ häc tËp qu¶n lý cña çc khu b¶o vÖ kh¸c.

Phßng N«ng nghiÖp vµ PTNT huyÖn Trµ My thiÕu çn bé, ph¬ng tiÖn, trang thiÕt bÞ cÇn thiÕt ®Ó thèng nhÊt trong ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn b¶o tån vïng ®Öm. ViÖc ®Çu t nh©n lùc, ®µo t¹o çn bé, trang thiÕt bÞ ®Ó Phßng hoµn thµnh tèt nhiÖm vô cña m×nh. HiÖn t¹i L©m trêng Trµ My cã ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng l©m nghiÖp x∙ héi ph¸t triÓn m¹nh trong vïng: Nhu cÇu ®èi víi L©m trêng hiÖn nay lµ nh©n lùc vµ tr×nh ®é çn bé. Khu b¶o tån vµ L©m trêng kh«ng cã m©u thuÉn mµ lµ mèi quan hÖ chÆt chÏ, ®Æc biÖt khi thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn vïng ®Öm.

31

HiÖn t¹i tØnh Qu¶ng Nam cha cã khu b¶o tån nµo ®îc thµnh lËp, do vËy nã ®îc mong ®îi vµ thÓ hiÖn sù mong muèn cña l∙nh ®¹o tØnh muèn thµnh lËp 1 hay nhiÒu h¬n sau khi chØnh lý. Tuy nhiªn cã nh÷ng ý kiÕn cha t¸n thµnh viÖc thµnh lËp khu b¶o tån nguyªn nh©n chÝnh lµ hä nhËn thøc râ vai trß cña c«ng viÖc b¶o tån tríc khi thµnh lËp khu b¶o tån v× vËy chÝnh quyÒn, çc ngµnh chøc n¨ng cÇn thiÕt cã sù phæ cËp nh»m n©ng cao sù hiÓu biÕt vµ vai trß quan träng cña rõng ®Æc dông.

Nguyªn nh©n n÷a lµ thiÕu çc nguån vèn, ®Æc biÖt lµ nguån tµi chÝnh cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån. NÕu ®îc thµnh lËp khu Ngäc Linh sÏ phô thuéc nhiÒu vµo chÝnh quyÒn tØnh vµ hç trî quèc tÕ.

4.4 Gi¸ trÞ kinh tÕ

4.4.1. B¶o vÖ ®Çu nguån

Gi¸ trÞ phßng hé ®Çu nguån cña khu vùc ®îc thÓ hiÖn qua viÖc duy tr× nguån níc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, níc cho sinh ho¹t vµo mïa kh« vµ h¹n chÕ t¸c h¹i cña dßng ch¶y trong mïa ma lò. Th¶m thùc vËt rõng cã vai trß quan träng trong viÖc duy tr× vµ h×nh thµnh dßng ch¶y, v× vËy th¶m thùc vËt rõng bÞ mÊt sÏ lµm t¨ng ®Ønh dßng ch¶y cña çc con s«ng trong mïa ma trong khi mïa kh« dßng ch¶y bÞ c¹n kiÖt kÐo dµi thêi kú kh« h¹n. Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc trªn kh«ng chØ ¶nh hëng ®Õn céng ®ång sinh sèng gÇn víi khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ cßn ¶nh hëng ®Õn çc céng ®ång sinh sèng phô thuéc vµo lu vùc s«ng Tranh.

Th¶m thùc vËt rõng ®ai cao ®ãng vai trß thuû v¨n quan träng, bëi v× rõng khu vùc nµy cã thÓ hÊp thu vµ lu gi÷ lîng h¬i Èm lín tõ çc ®¸m m©y (Hamilton 1988). Çc ®¸m m©y Èm ®îc ngng tô t¹o thµnh d¹ng ma tuyÕt gãp phÇn duy tr× nguån níc, lîng ma nµy cã thÓ chiÕm tíi 20% trong rõng nhiÖt ®íi (Ekern 1964). Vai trß nµy cña th¶m thùc vËt vïng nói cao ®Æc biÖt cã ý nghÜa quan träng trong mïa kh«. HiÖn t¹i d¹ng sinh c¶nh rõng nói cao cña Ngäc Linh míi chØ bÞ t¸c ®éng nhÑ, tuy vËy çc nç lùc vÒ b¶o tån cÇn ph¶i tËp trung vµo b¶o vÖ diÖn tÝch rõng ®ai cao t¹i x∙ Trµ Linh n¬i mµ çc ho¹t ®éng chÆt ph¸ rõng cho môc ®Ých n«ng nghiÖp ®∙ diÔn ra ë ®é cao 1800m.

Mét vai trß thuû v¨n quan kh¸c cña th¶m thùc vËt ®ã lµ kiÓm so¸t dßng ch¶y. Th¶m thùc vËt bÞ mÊt lµm t¨ng tèc ®é dßng ch¶y bÒ mÆt lµm cho lò lôt cµng trë nªn th¶m khèc. Hai trËn lò x¶y ra vµo cuèi n¨m 1999 ®∙ cho thÊy hËu qu¶ do rõng bÞ mÊt.

Khu vùc nghiªn cøu cã ý nghÜa to lín vµ vai trß quan träng b¶o vÖ ®Çu nguån, ®iÒu hoµ nguån níc, chèng sãi mßn, röa tr«i, ®¶m b¶o phôc vô ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong vïng, ®Æc biÖt trong mïa kh« thêng x¶y ra h¹n h¸n vµ lò lôt vÒ mïa ma. Rõng trªn ®Þa bµn cã gi¸ trÞ quan träng kh«ng nh÷ng ®èi víi céng ®ång ®Þa ph¬ng vïng ®Öm khu b¶o tån mµ tÊt c¶ d©n c sèng trong lu vùc cña s«ng Tranh, nguån níc quan träng cung cÊp cho sinh ho¹t vµ thuû lîi.

4.4.2. L©m s¶n ngoµi gç

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh chøa ®ùng nhiÒu loµi thùc vËt vµ ®éng vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. HiÖn t¹i céng ®ång ®Þa ph¬ng ®ang khai th¸c nhiÒu lo¹i l©m s¶n ngoµi gç, phÇn lín chóng ®îc sö dông t¹i chç, bªn c¹nh ®ã mét khèi lîng nhá ®ang ®îc khai th¸c víi môc ®Ých th¬ng m¹i khi cã ®Æt hµng. Çc l©m s¶n ngoµi gç ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù sinh tån cña c«ng ®ång ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt gióp hä vît qua trong nh÷ng th¸ng thiÕu l¬ng thùc vµ dïng lµm vËt dông, c«ng cô trong cuéc sèng. HiÖn t¹i toµn bé khu b¶o tån, çc l©m s¶n ®ang bÞ khai th¸c tù do vµ kh«ng bÒn v÷ng. Trong quy ho¹ch t¬ng lai çc l©m s¶n nµy sÏ ®îc quy ®Þnh ®Ó sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nµy.

§Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng gia t¨ng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng ®èi víi l©m s¶n ngoµi gç th× cÇn thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý phï hîp ®ã lµ khai th¸c sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn nµy, gãp phÇn thùc hiÖn tèt c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ khu b¶o tån.

32

4.4.3. Du lÞch

Du lÞch sinh th¸i

HiÖn t¹i tiÒm n¨ng vÒ du lÞch sinh th¸i cña Ngäc Linh cßn h¹n chÕ do hÖ thèng giao th«ng gÆp nhiÒu khã kh¨n, tõ ®êng « t« ®Ó tiÕp cËn víi khu b¶o tån ®êng rÊt khã ®i vµ mÊt nhiÒu thêi gian ®Ó cã thÓ tíi n¬i ®¸p øng ®îc víi môc ®Ých du lÞch sinh th¸i, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng ®ai cao ®Æc trng cho vïng. QuÇn thÓ thó lín vµ nhì víi mËt ®é thÊp, rÊt khã quan s¸t ngoµi tù nhiªn, ngay c¶ çc loµi chim còng vËy, do vËy kh¶ n¨ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ®èi víi khu b¶o tån nµy hiÖn cßn h¹n chÕ. Tuy vËy vïng nµy cã nh÷ng phong c¶nh ®Ñp vµ tiÒm n¨ng du lÞch cña khu vùc trong mèi liªn kÕt víi çc di s¶n v¨n ho¸ thÕ giíi lµ Héi An vµ Mü S¬n vÉn cha ®îc kh¸m ph¸

Du lÞch nh©n v¨n

TiÒm n¨ng du lÞch nh©n v¨n cña khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh kh«ng ®éc ®¸o nh nhiÒu khu vùc kh¸c nh Sa Pa, B¾c Hµ, Mai Ch©u. Céng ®ång d©n téc ë ®©y kh«ng cã nhiÒu nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ næi bËt ®Ó thu hót kh¸ch du lÞch, thªm vµo ®ã hÇu hÕt khu vùc lµ vïng s©u vïng xa, giao th«ng gÆp nhiÒu khã kh¨n nªn du lÞch nh©n v¨n cña toµn vïng h¹n chÕ.

4.5. VÞ trÝ trong hÖ thèng khu b¶o vÖ cña ViÖt Nam

So s¸nh nh÷ng gi¸ trÞ b¶o tån cña khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh víi çc khu b¶o tån vµ nh÷ng ®iÓm næi bËt hiÖn t¹i trong hÖ thèng khu b¶o tån toµn quèc (B¶ng 24).

B¶ng 24. Gi¸ trÞ b¶o tån cña khu Ngäc Linh Qu¶ng Nam víi çc khu b¶o tån kh¸c

§Æc ®iÓm Khu b¶o tån Rõng trong vïng sinh th¸i Bolovans-Kon Tum B¹ch M∙; Ngäc Linh (Kon Tum); Kon Ka Kinh; Kon

Cha Rang; Mom Ray Rõng vïng chim ®Æc h÷u Kon Tum Ngäc Linh (Kon Tum) Rõng nói cao trªn 2.200 m Hoµng Liªn; Vò Quang; Ngäc Linh (Kon Tum); Chu

Yang Sin; Bi §óp-Nói Bµ BiÕn thiªn ®é cao trong khu BT trªn 2500 m Duy nhÊt S©m ngäc linh Ngäc Linh (Kon Tum); Bi §óp-Nói Bµ Khíu ngäc linh Ngäc Linh (Kon Tum) Mang trêng s¬n Ngäc Linh (Kon Tum); Kon Ka Kinh

Nh÷ng lîi Ých khi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh Qu¶ng Nam thµnh lËp: T¨ng diÖn tÝch rõng vïng sinh th¸i Bolovans-Kon Tum vµ vïng chim ®Æc h÷u, b¶o vÖ sinh c¶nh cã ®é cao trªn 2.200 m, b¶o vÖ loµi chim ®Æc h÷u nói cao cho khu vùc Ngäc Linh ( loµi Khíu Ngäc Linh) míi chØ ®îc b¶o vÖ ë phÝa Ngäc Linh Kon Tum. §Æc ®iÓm ®éc ®¸o cña khu vùc nghiªn cøu lµ ®a d¹ng sinh c¶nh tõ ®é cao 150 m ®Õn 2598 m mµ cha khu nµo cã.

4.6. §¸nh gi¸ tµi chÝnh

Chi phÝ thµnh lËp khu b¶o tån

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh sÏ ®îc u tiªn thµnh lËp nÕu chi phÝ cho viÖc thµnh lËp vµ qu¶n lý khu b¶o tån thÊp, nh»m sö dông cã hiÖu qu¶ cña nguån, ph¸t huy thÕ m¹nh c«ng t¸c b¶o tån.

Nh÷ng yÕu tè lµm gi¶m chi phÝ cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån Ngäc Linh:

• Søc Ðp víi c«ng t¸c b¶o tån thÊp h¬n so víi nhiÒu khu vùc kh¸c

• Khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn víi khu b¶o tån do giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n, phÝa t©y khu b¶o tån lµ d¶i d«ng cao lµ ranh giíi hai tØnh Qu¶ng Nam vµ Kon Tum, do vËy chØ cÇn x©y dùng tr¹m b¶o vÖ phÝa ®«ng vµ phÝa b¾c khu b¶o tån.

• Nh©n sù Ban qu¶n lý cã thÓ lµ çn bé cña Chi côc ®îc ®iÒu ®éng sang.

33

• Giao th«ng tõ huyÖn Trµ My ®i Tak Por ®ang ®îc ®Çu t söa ch÷a vµ n©ng cÊp.

• §èi víi khu vùc, sinh c¶nh bÞ suy tho¸i phôc håi rõng b»ng t¸i sinh tù nhiªn

• Kh«ng cã d©n c trong vïng lâi khu b¶o tån do vËy kh«ng cÇn ph¶i t¸i ®Þnh c

• Dù ¸n Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n (RIDU) ®ang ®îc thùc hiÖn ë vïng ®Öm

• Thu hót vèn tõ çc tæ chøc phi chÝnh phñ vµ tæ chøc quèc tÕ

Nh÷ng yÕu tè lµm t¨ng chi phÝ cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån Ngäc Linh:

• X©y dùng vµ duy tr× çc tr¹m b¶o vÖ vïng s©u vïng xa

• §Çu t cho viÖc ®µo t¹o çn bé trong qu¶n lý b¶o vÖ

• §Çu t çc ban ngµnh liªn quan nh Phßng N«ng nghiÖp vµ PTNT huyÖn nh»m phèi hîp víi Ban qu¶n lý trong ph¸t triÓn vµ b¶o tån

Chi phÝ c¬ héi

Khi khu b¶o tån thiªn nhiªn (Ngäc Linh) ®îc thµnh lËp, chÝnh quyÒn tØnh vµ huyÖn sÏ mÊt ®i nh÷ng lîi Ých do viÖc chuyÓn ®æi ph¬ng thøc qu¶n lý vµ ho¹t ®éng, song sÏ ®îc bï ®¾p b»ng ph¬ng thøc qu¶n lý cña rõng ®Æc dông. Nh÷ng lîi Ých mÊt ®i khi thµnh lËp khu b¶o tån hiÖn lµ kh«ng ®¸ng kÓ bëi gi¸ trÞ rõng s¶n xuÊt cña khu vùc nghiªn cøu thÊp do nhu cÇu gç cña ®Þa ph¬ng ®îc ®¸p øng bëi l©m trêng Trµ My vµ rõng kh«ng phï hîp ®èi víi ho¹t ®éng khai th¸c so víi çc khu vùc kh¸c trªn ®Þa bµn huyÖn Trµ My do kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ tr÷ lîng gç thÊp cña diÖn tÝch rõng trªn vïng cao.

Chi phÝ cña viÖc ng¨n cÊm khai th¸c vµng vµ çc kho¸ng s¶n kh¸c trong ph¹m vi khu b¶o tån lµ kh«ng thÓ ®Þnh lîng ®îc. HiÖn t¹i vµng ®ang ®îc th¨m dß t¹i khu vùc x∙ Trµ Leng vµ cã thÓ lµ mèi ®e do¹ ®èi víi çc kho¸ng s¶n trong khu b¶o tån t¬ng lai. CÇn cã sù ®¸nh gi¸ vÒ nguån lîi khai th¸c vµng vµ nh÷ng ¶nh hëng xÊu ®èi víi m«i trêng vµ søc khoÎ céng ®ång ®ang gia t¨ng tõ ph¬ng thøc th¨m dß khai th¸c vµng.

Víi sù thµnh lËp vµ ph¸t triÓn cña vïng kinh tÕ míi ë khu Tak Por sÏ lµm t¨ng chi phÝ cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån. Mét trong nh÷ng môc tiªu chÝnh cña Ban qu¶n lý khu b¶o tån lµ h¹n chÕ ®Þnh c tù do trong vïng ®Öm khu b¶o tån. ViÖc nghiªm cÊm sù ®Þnh c tù do trong khu b¶o tån cã thÓ lµ c¶n trë cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ vïng thÞ tø Tak Por, n¬i tiÕp gi¸p víi hai x∙ Trµ TËp vµ Trµ Cang thuéc vïng ®Öm khu b¶o tån (b¶n ®å 4). KÕt qu¶ nµy sÏ phô thuéc vµo kÕ ho¹ch chÝnh x¸c cña chÝnh quyÒn tØnh vµ huyÖn cho vïng kinh tÕ míi nµy. Sù tËp trung ph¸t triÓn vïng kinh tÕ míi nµy b»ng viÖc thu hót ®Þnh c cña ngêi d©n tõ n¬i kh¸c tíi sÏ n©ng cao chi phÝ cho viÖc thµnh lËp khu b¶o tån.

4.7. §¸nh gi¸ rñi ro

B¶ng 25 cho thÊy çc mèi ®e do¹ tíi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh vµ chØ râ nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ nh»m h¹n chÕ søc Ðp tíi khu b¶o tån. §Ó ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi cña viÖc thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh cÇn thiÕt xem xÐt kh¶ n¨ng lµm gi¶m mèi ®e do¹ hiÖn cã ®èi víi khu b¶o tån.

34

B¶ng 25. Mèi ®e däa ®èi víi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh

Mèi ®e do¹ Møc ®é Nguyªn nh©n Gi¶i ph¸p Ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy

ThÊp (HiÖn t¹i) Cao (Kh¶ n¨ng t¬ng lai)

T¨ng trëng d©n dè Di d©n tù do

H¹n chÕ gia t¨ng d©n sè X¸c ®Þnh quyÒn hëng dông ®Êt Gi¸m s¸t ®Þnh c di d©n tù do

S¨n b¾n Cao (HiÖn t¹i)

Nhu cÇu t¹i chç Nhu cÇu th¬ng m¹i

Thùc thi quy ®Þnh qu¶n lý N©ng cao nhËn thøc b¶o tån T¨ng çc nguån thu kh¸c Gi¸m s¸t bu«n b¸n ®éng vËt hoang d∙

Khai th¸c l©m s¶n ngoµi gç

Trung b×nh (HiÖn t¹i)

Nhu cÇu t¹i chç Nhu cÇu th¬ng m¹i

Thùc thi quy ®Þnh qu¶n lý N©ng cao nhËn thøc b¶n tån Trång loµi c©y l©m s¶n T¨ng nguån thu nhËp kh¸c

Khai th¸c gç ThÊp (HiÖn t¹i) Trung b×nh (Kh¶ n¨ng t¬ng lai)

Nhu cÇu t¹i chç (HiÖn t¹i) Nhu cÇu th¬ng m¹i (T¬ng lai)

Thùc thi quy ®Þnh qu¶n lý TriÓn khai l©m nghiÖp x∙ héi cung cÊp thªm nguån gç

Sù çch biÖt cña khu b¶o tån víi rõng phÝa t©y

Trung b×nh (Kh¶ n¨ng t¬ng lai)

X©y dùng n©ng cÊp ®êng 14 tõ Phíc S¬n ®i §ak Glei

B¶o vÖ rõng däc ®êng quèc lé 14

Gi¶i ph¸p. H¹n chÕ gia t¨ng d©n sè

TÝnh kh¶ thi. Ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh ®ang ®îc triÓn khai vïng ®Öm khu b¶o tån, tuy nhiªn sè ngêi tham gia kÕ hoach ho¸ thÊp (b¶ng 11) trong khi tØ lÖ sinh hµng n¨m rÊt lín. Trong ch¬ng tr×nh nµy çc tæ chøc ®Þa ph¬ng nh héi Phô n÷, héi N«ng d©n vµ §oµn thanh niªn ®∙ cã nh÷ng ®ãng gãp cho c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ trong vïng nhng tØ lÖ ngêi tham gia rÊt h¹n chÕ, nguyªn nh©n ®ã kh«ng chØ v× thiÕu çc nguån vèn ®Ó thùc hiÖn mµ cßn lµ nh÷ng khã kh¨n tõ phÝa céng ®ång çc téc ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

Gi¶i ph¸p. QuyÒn sö dông ®Êt

TÝnh kh¶ thi. HiÖn t¹i cha cã hé gia ®×nh nµo trong vïng ®Öm khu b¶o tån cã sæ sö dông ®Êt, viÖc cÊp sæ cho viÖc sö dông ®Êt sÏ h¹n chÕ ho¹t ®éng di d©n vµ ®Þnh c tù do trong ®Þa bµn, gi÷ g×n ph¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng. CÊp ®Êt cho viÖc canh t¸c mïa vô hµng n¨m cïng ®Êt thæ c cho hé gia ®×nh theo kho¶n 20 luËt vÒ ®Êt ®ai n¨m 1993. Theo ®iÒu kho¶n 26 nhµ níc sÏ thu håi l¹i ®Êt mµ sau 1 n¨m kh«ng sö dông. §Ó phï hîp víi ®iÒu kho¶n 44 cña luËt ®Êt ®ai n¨m 1993 nhµ níc nªn quy ho¹ch cho çc lo¹i ®Êt cha ®îc sö dông nh ®Êt trèng ®åi nói träc cho hé gia ®×nh ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, trång rõng,...

Gi¶i ph¸p. KiÓm so¸t ®Þnh c

TÝnh kh¶ thi. Ph¸t triÓn khu thÞ tø Tak Por vµ n©ng cÊp söa ch÷a ®êng ®i Trµ My sÏ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng di d©n, ®Þnh c tù do t¹i khu vùc. Ngêi ®Þnh c sÏ chuyÓn tíi ®©y tù do hay cã kÕ ho¹ch ®Þnh c trªn quy m« lín, nhá phô thuéc vµo chÝnh quyÒn tØnh vµ huyÖn ®èi víi khu vùc Tak Por. NÕu sù ®Þnh c diÔn ra vµo khu vùc Tak Por th× sù ®Þnh c nµy sÏ kiÓm so¸t di d©n tù do qua ¸p dông luËt ®Þnh c vµ quyÒn sö dông ®Êt ®ai b»ng ban hµnh sæ quyÒn sö dông ®Êt. Tuy nhiªn nÕu Tak Por lµ ®Þa chØ thu hót sù ®Þnh c tõ nh÷ng vïng kh¸c ®Õn, ®iÒu nµy kh«ng phï hîp víi môc tiªu cña khu b¶o tån. Trong bèi c¶nh nh vËy khã cã thÓ h¹n chÕ ho¹t ®éng ®Þnh c khi cha ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vÒ tæng thÓ chøc n¨ng cña vïng kinh tÕ míi nµy.

Gi¶i ph¸p. Thùc thi quy ®Þnh qu¶n lý.

TÝnh kh¶ thi. Nh÷ng trë ng¹i chÝnh cho viÖc thùc thi quy ®Þnh víi khu b¶o tån vµ vïng ®Öm: Giao th«ng khã kh¨n trªn ®Þa bµn réng, x¸c ®Þnh hîp lý sè lîng vµ vÞ trÝ çc tr¹m b¶o vÖ vµ thu hót nhiÖt t×nh cña nh©n viªn khu b¶o tån. Khu vùc nghiªn cøu n»m ë vïng s©u vïng xa, c«ng t¸c b¶o tån sÏ khã kh¨n vµ xung ®ét cã thÓ x¶y ra nÕu kh«ng cã sù tham gia, céng t¸c cña çc téc ngêi ®Þa ph¬ng sinh sèng trong khu vùc.

35

Gi¶i ph¸p. NhËn thøc vÒ b¶o tån

TÝnh kh¶ thi. Çn bé Ban qu¶n lý tæ chøc líp ®µo t¹o ®∙ ®îc ¸p dông cho hÖ thèng khu b¶o vÖ cña toµn quèc nh»m tuyªn truyÒn, gi¸o dôc n©ng cao nhËn thøc cña ngêi d©n víi c«ng t¸c b¶o tån. H¹n chÕ ®èi víi c«ng t¸c phæ cËp vai trß cña c«ng t¸c lµ hÇu hÕt céng ®ång ®Þa ph¬ng lµ d©n téc Ýt ngêi ë vïng s©u vïng xa, song h¹n chÕ nµy cã thÓ kh¾c phôc b»ng ph¬ng tiªn liªn l¹c hay ch¬ng tr×nh gi¸o dôc t¹i ®Þa ph¬ng.

Gi¶i ph¸p. T¨ng nguån thu nhËp kh¸c

TÝnh kh¶ thi. KÕt qu¶ PRA cho thÊy quÕ lµ loµi c©y sinh trëng, ph¸t triÓn tèt trªn ®Þa bµn vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Céng ®ång ngêi ®Þa ph¬ng thêng r¶nh rçi vµo th¸ng th¸ng 3, 4 vµ 6 hµng n¨m, ®©y lµ çc th¸ng chñ yÕu phôc vô cho viÖc trång vµ thu ho¹ch quÕ (B¶ng 13), do ®ã ngêi d©n ®Þa ph¬ng cã thÓ dµnh nhiÒu thêi gian h¬n cho ph¸t triÓn quÕ. Víi kinh nghiÖm l©u n¨m rÊt nhiÒu ngêi d©n ®Þa ph¬ng cã nhiÒu hiÓu biÕt vÒ kü thuËt canh t¸c vµ gi¸ trÞ c©y quÕ. Bªn c¹nh ®ã viÖc trång quÕ kh«ng cÇn diÖn tÝch lín, kh«ng ¶nh hëng tíi sinh c¶nh cña ®éng vËt hoang d∙ vµ gãp phÇn c¶i thiÖn m«i trêng nh h¹n chÕ sãi mßn, röa tr«i. QuÕ thêng ®îc d©n trång xen trong rõng thø sinh.

Trªn ®Þa bµn ch¨n nu«i cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, song hiÖn t¹i ®èi víi céng ®ång ®Þa ph¬ng ®ang gÆp nh÷ng c¶n trë nhÊt ®Þnh: Xa chî, kh«ng øng dông kü thuËt nªn hiÖn t¹i tÝnh hiÖu qu¶ th¬ng m¹i thÊp. §Ó ch¨n nu«i ph¸t triÓn cÇn cã sù híng dÉn giíi thiÖu chuyÓn giao kü thuËt, cung cÊp gièng míi cã n¨ng suÊt cao, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña khu vùc. Theo céng ®ång ®Þa ph¬ng Dª hiÖn lµ loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, rÔ nu«i kh«ng bÞ bÖnh dÞch. Ch¨n nu«i ph¸t triÓn ®¸p øng ®îc nhu cÇu t¹i chç, n©ng cao ®êi sèng, t¨ng thu nhËp, ngoµi sÏ lµm gi¶m søc Ðp cña céng ®ång ®Þa ph¬ng tíi ho¹t ®éng s¨n b¾t ®éng vËt hoang d∙.

Gi¶i ph¸p. KiÓm so¸t bu«n b¸n ®éng vËt hoang d∙

TÝnh kh¶ thi. §èi víi ®éng vËt hoang d∙ th× viÖc cÊm s¨n b¾t cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng khã kh¨n h¬n so víi cÊm bu«n b¸n ®éng vËt hoang d∙. Song khi quy ®Þnh vÒ bu«n b¸n ®éng vËt hoang d∙ khu b¶o tån thùc thi sÏ lµ ®éng lùc chÝnh h¹n chÕ ho¹t ®éng s¨n b¾t ®éng vËt hoang d∙. Víi t×nh h×nh thùc tÕ cña khu vùc nghiªn cøu biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ng¨n cÊm bu«n b¸n thó rõng lµ kiÓm so¸t chÆt chÏ con ®êng ®éc ®¹o tõ Tak Por ®i Trµ My vµ khu vùc chî Tak Por.

Gi¶i ph¸p. Trång çc loµi ®Æc s¶n

TÝnh kh¶ thi. G©y trång s©m Ngäc Linh Panax vietnamensis ®ang ®îc kh«i phôc ph¸t triÓn t¹i x∙ Trµ Linh. S©m Ngäc Linh kh«ng nh÷ng lµ loµi dîc liÖu quý mµ gi¸ trÞ th¬ng m¹i còng rÊt cao. Cïng víi c©y s©m ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi vïng ®Öm cÇn cã kÕ ho¹ch trång kh¶o nghiÖm çc loµi c©y cã gi¸ trÞ kh¸c.

Gi¶i ph¸p. KÕ ho¹ch triÓn khai l©m nghiÖp x∙ héi cung cÊp nguån gç kh¸c

TÝnh kh¶ thi. Theo kho¶n 3 trong quyÕt ®Þnh sè 02/CP cña ChÝnh phñ ngµy 15 th¸ng 01 n¨m 1994 vÒ viÖc giao ®Êt trång rõng vµ khoang nu«i phôc håi rõng cho hé gia ®×nh (MOF 1994) ®îc triÓn khai theo nguån vèn ch¬ng tr×nh trång rõng 5 triÖu ha. Nhu cÇu gç th¬ng m¹i sÏ ®îc ®¸p øng bëi l©m trêng Trµ My, thªm vµo ®ã cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ khai th¸c sö dông gç vïng ®Öm nh»m sö dông bÒn v÷ng, hµi hoµ nguån gç tù nhiªn vµ rõng trång.

Gi¶i ph¸p. B¶o vÖ rõng däc ®êng quèc lé 14

TÝnh kh¶ thi. KÕ ho¹ch n©ng cÊp söa ch÷a ®êng quèc lé 14 ®o¹n gi¸p hai tØnh Kon Tum vµ Qu¶ng Nam sÏ khuyÕn khÝch cho viÖc di d©n vµ ®Þnh c t¹i khu vùc däc ®êng nµy, kÐo theo ho¹t ®éng s¶n xuÊt lµm tæn h¹i tíi rõng nh ph¸ rõng canh t¸c n«ng nghiÖp.

36

Ch¬ng 5. Quy ho¹ch khu b¶o tån thiªn nhiªn 5.1. Ph©n lo¹i

Khu vùc Ngäc Linh tØnh Qu¶ng Nam ®îc xÕp vµo lo¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn (Nature Reserve) trong hÖ thèng rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam. Theo ph©n lo¹i cña IUCN, khu Ngäc Linh thuéc lo¹i IV (Category IV, Nature Conservation Reserve) cña ph©n lo¹i çc khu b¶o vÖ cña thÕ giíi. Sù ph©n lo¹i ph¶n ¸nh gi¸ trÞ b¶o tån cña khu vùc nµy, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng loµi quý hiÕm, ®Æc h÷u vµ sinh c¶nh nói cao. Ngäc Linh Qu¶ng Nam kh«ng phï hîp cho viÖc thµnh lËp Vên quèc gia do nh÷ng h¹n chÕ vÒ diÖn tÝch vµ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i.

Theo b¸o ço gÇn ®©y gi÷a tæ chøc b¶o tån chim quèc tÕ vµ ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng (Lª Träng Tr¶i vµ Richardson 1999), khi khu b¶o tån thiªn nhiªn S«ng Thanh-§akpring vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh Qu¶ng Nam ®îc thµnh lËp th× chóng sÏ ®îc kÕt hîp víi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh Kon Tum n©ng cÊp thµnh Vên Quèc gia (National Park) lµ cÊp cao nhÊt trong hÖ thèng rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam vµ lµ lo¹i II theo hÖ thèng ph©n lo¹i cña IUCN. Tuy nhiªn do viÖc qu¶n lý ®¬n lÎ gi÷a çc khu nµy lµm cho tÝnh kh¶ thi cho viÖc thµnh lËp kh«ng cao, thªm vµo ®ã khã kh¨n vÒ giao th«ng liªn l¹c gi÷a çc khu lµ c¶n trë lín cho viÖc thµnh lËp.

5.2. Môc tiªu qu¶n lý

X©y dùng khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh nh»m b¶o vÖ gi¸ trÞ ®a d¹ng sinh häc ®ang bÞ ®e däa mét çch nghiªm träng. NhËn thøc râ vai trß quan träng cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi cña céng ®ång ®Þa ph¬ng víi sù thµnh c«ng trong c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ khu b¶o tån, gi¸o dôc tuyªn truyÒn ®Ó ngêi d©n quan t©m, tham gia thµnh lËp vµ qu¶n lý khu b¶o tån. Thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn vïng ®Öm hµi hoµ víi môc ®Ých khu b¶o tån.

Môc tiªu qu¶n lý cña khu b¶o tån gåm:

1. Gi÷ nguyªn vµ kh«i phôc çc lo¹i sinh c¶nh, kiÓm tra theo dâi çc ho¹t ®éng ph¸ ho¹i vµ khai th¸c tµi nguyªn rõng, ®Æc biÖt chó ý tíi víi çc sinh c¶nh thÊp ë x∙ Trµ TËp vµ sinh c¶nh vïng cao ë nói cao nói Ngäc Linh.

2. §Èy m¹nh t¸i sinh phôc håi rõng tù nhiªn.

3. B¶o vÖ toµn bé quÇn thÓ ®éng thùc vËt trong ranh giíi khu b¶o tån, ®Æc biÖt ®èi víi çc loµi ®Æc h÷u, nh÷ng loµi cã ph©n bè hÑp vµ cã møc ®e do¹ toµn cÇu nh loµi khíu Ngäc Linh, S©m Ngäc Linh, Mang Trêng S¬n.

4. B¶o vÖ hÖ thèng rõng ®Çu nguån s«ng Tranh vµ s«ng Leng

5. Thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn vïng ®Öm nh»m ph¸t huy truyÒn thèng, ph¬ng thøc canh t¸c bÒn v÷ng, x¸c ®Þnh râ rµng mèi ®e däa ®èi víi b¶o tån bao gåm ho¹t ®éng s¨n b¾n, khai th¸c qu¸ møc l©m s¶n rõng.

6. Çc biÖn ph¸p nh»m theo dâi ph¸t triÓn d©n sè vïng ®Öm khu b¶o tån, h¹n chÕ hiÖn tîng di d©n, tù do ®Þnh c, nh÷ng ho¹t ®éng lµm ¶nh hëng tíi b¶o tån.

7. Gi¸o dôc tuyªn truyÒn ®Ó céng ®ång ®Þa ph¬ng nhËn thøc gi¸ trÞ b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng.

8. Thu hót çc cÊp chÝnh quyÒn nhµ níc, ®Þa ph¬ng, tæ chøc quèc tÕ x©y dùng vµ qu¶n lý khu b¶o tån.

9. ChØ ®¹o ch¬ng tr×nh theo dâi, ®¸nh gi¸ ®¶m b¶o môc tiªu l©u dµi vµ nh÷ng yªu cÇu cña khu b¶o tån.

37

5.3. Ranh giíi khu b¶o tån

B¶ng 26. C¬ së ®Ò xuÊt ranh giíi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh

X· DiÖn tÝch BTTN Ghi chó Trµ Linh 2.959 Sinh c¶nh vïng cao

Çc loµi ®Æc h÷u Trµ Cang 2.956 Sinh c¶nh vïng cao

Liªn kÕt Ngäc Linh víi çc vïng kh¸c Trµ TËp 4.218 Sinh c¶nh rõng vïng thÊp (150 m)

Nèi rõng phÝa ®«ng khu b¶o tån víi rõng x∙ Trµ Mai Mang Trêng S¬n loµi thó ®Æc h÷u vµ rÊt phæ biÕn

Trµ D¬n 4.089 DiÖn tÝch rõng giµu chiÕm diÖn tÝch lín (63%) Nh÷ng loµi chim cã ph©n bè hÑp

Trµ Leng 4.208 DiÖn tÝch rõng giµu lín (64%) Liªn kÕt víi rõng huyÖn Phíc S¬n

Tæng 18.430

Ranh giíi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh ®îc ®Ò xuÊt dùa trªn c¬ së tµi nguyªn rõng, ®a d¹ng sinh häc, t×nh h×nh d©n sinh kinh tÕ x∙ héi cña khu vùc nghiªn cøu, kÕt qu¶ th¶o luËn víi Chi côc kiÓm l©m vµ ®¹i diÖn çc ban ngµnh ®Þa ph¬ng. §èi víi khu vùc nghiªn cøu chóng t«i xin tr×nh bµy 2 sù lùa chän, song quyÕt ®Þnh cuèi cïng vÒ ranh giíi khu b¶o tån sÏ ®îc quyÕt ®Þnh t¹i héi nghÞ b¸o ço nghiªn cøu kh¶ thi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh t¹i tØnh víi sù tham gia cña l∙nh ®¹o tØnh, çc ban ngµnh liªn quan vµ çc chuyªn gia tõ çc tæ chøc, c¬ quan, ban ngµnh cã liªn quan kh¸c.

Ph¬ng ¸n 1.

Ranh giíi phÝa t©y khu b¶o tån gi¸p ranh giíi hai tØnh Qu¶ng Nam vµ Kon Tum, b¾t ®Çu tõ ranh giíi hai huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n ch¹y theo híng b¾c-nam qua ®Ønh Ngäc Linh (2.598 m) cho tíi ranh giíi gi÷a hai tiÓu khu 754 vµ 755 thuéc x∙ Trµ Linh.

Ranh giíi phÝa ®«ng khu b¶o tån theo ranh giíi tiÓu khu 754 vµ 755 cho tíi ranh giíi tiÓu khu 748 vµ ch¹y theo ®êng mßn c¾t tiÓu khu nµy cho tíi khi gÆp ranh giíi víi x∙ Trµ Cang. Ranh giíi khu b¶o tån theo ranh giíi hai x∙ Trµ Linh vµ Trµ Cang sau ®ã theo ranh giíi hai tiÓu khu 747 vµ 749 cho tíi khi gÆp tiÓu khu 746 vµ c¾t tiÓu khu nµy vµ tiÓu khu 731 theo hÖ d«ng sau ®ã c¾t tiÓu khu 730 theo ®êng mßn thuéc x∙ Trµ TËp. Ranh giíi khu b¶o tån theo ®êng mßn qua tiÓu khu 730 vµ 714 thuéc x∙ Trµ TËp, ch¹y däc theo suèi, sau ®ã ch¹y theo híng ®«ng b¾c theo d¶i d«ng vµ ranh giíi hai tiÓu khu 714 vµ 715, theo hÖ thèng d«ng ch¹y tíi s«ng Tranh, däc theo s«ng Tranh xuèng h¹ nguån kho¶ng 6 km.

Ranh giíi phÝa b¾c khu b¶o tån b¾t nguån tõ bê phÝa t©y cña s«ng Tranh theo ranh giíi x∙ Trµ TËp vµ Trµ D¬n, theo suèi c¾t tiÓu khu 691 thuéc x∙ Trµ D¬n qua ®Ønh 1.328 m, tiÕp ®ã däc theo suèi c¾t tiÓu khu 688 tíi ranh giíi hai x∙ Trµ d¬n vµ Trµ Leng råi theo s«ng Leng theo híng b¾c nam, däc theo ranh giíi hai tiÓu khu 682 vµ 710 theo d¶i d«ng tíi ®Ønh 1.420 m lµ ranh giíi hai huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n ch¹y däc theo ranh giíi hai huyÖn cho tíi khi gÆp ranh giíi hai tØnh Qu¶ng Nam vµ Kon Tum.

Theo ph¬ng ¸n 1 nµy diÖn tÝch cña khu b¶o tån lµ 18.434 ha, trong ®ã diÖn tÝch rõng tù nhiªn lµ 14.007 ha. Nh vËy tæng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trong ph¹m vi ranh giíi khu b¶o tån nhá h¬n 20 ha, ®ång thêi trong ph¹m vi ranh giíi khu b¶o tån tån t¹i hai th«n lµ th«n 4 x∙ Trµ Leng vµ th«n 5 x∙ Trµ D¬n. HiÖn t¹i d©n sè cña hai th«n trong khu b¶o tån Ýt (th«n 5 x∙ Trµ D¬n chØ cã 45 hé) vµ cã søc Ðp kh«ng ®¸ng kÓ tíi khu b¶o tån. Do vËy trong ph¬ng ¸n nµy sÏ cã hai th«n trong vïng lâi khu b¶o tån, nhng sÏ ®îc quy ho¹ch vµo ph©n khu phôc håi sinh th¸i.

38

Ph¬ng ¸n 2.

Theo ph¬ng ¸n nµy hai th«n thuéc x∙ Trµ D¬n vµ Trµ Leng ®îc ®a ra khái ranh giíi khu b¶o tån. Nh vËy theo ph¬ng ¸n nµy khu b¶o tån sÏ kh«ng cã ph©n khu phôc håi sinh th¸i mµ duy nhÊt chØ cã vïng b¶o vÖ nghiªm ngÆt.

Ranh giíi ®Ò xuÊt khu b¶o tån theo ph¬ng ¸n 2 chØ cã mét Ýt kh¸c biÖt so víi ph¬ng ¸n 1 lµ t¸ch ph©n khu phôc håi sinh th¸i theo ph¬ng ¸n 1 ra ngoµi ranh giíi khu b¶o tån. Ranh giíi khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt ë ®©y theo ranh giíi tiÓu khu 688 vµ 713 theo híng ®«ng nam thuéc x∙ Trµ D¬n sau ®ã theo ®êng 15011’30’’ vÜ ®é b¾c tíi khi gÆp vµ ch¹y theo híng b¾c däc ranh giíi x∙ Trµ Leng vµ Trµ D¬n, theo d¶i d«ng c¾t hai tiÓu khu 710 vµ 711 cho tíi khi gÆp ranh giíi phÝa b¾c khu b¶o tån.

Theo ph¬ng ¸n 2 diÖn tÝch khu b¶o tån lµ 17.343 ha, trong ®ã diÖn tÝch rõng tù nhiªn lµ 13.437 ha chiÕm 77%. Nh vËy theo ph¬ng ¸n quy ho¹ch nµy sÏ kh«ng cã d©n c trong vïng lâi khu b¶o tån, song ë x∙ Trµ Leng chç hÑp nhÊt cña khu b¶o tån lµ 2 km theo ®êng chim bay tíi huyÖn Phíc S¬n sÏ lµ khã kh¨n lín cho viÖc b¶o tån bëi søc Ðp cña ngêi d©n tõ hai phÝa x∙ Trµ Leng vµ huyÖn Phíc S¬n. So s¸nh víi khu vùc kh¸c nh d¶i d«ng phÝa ®Ønh Ngäc Linh th× ë khu vùc nµy ®Þa h×nh kh«ng hiÓm trë çc ®Ønh cao kh«ng qu¸ 1.800 m do vËy kh¶ n¨ng bÞ t¸c ®éng lín.

5.4. Ph©n khu chøc n¨ng

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh bao gåm çc ph©n khu: Ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt, ph©n khu phôc håi sinh th¸i, ph©n khu hµnh chÝnh dÞch vô. Vïng ®Öm khu b¶o tån n»m xung quanh ranh giíi khu b¶o tån theo ranh giíi hµnh chÝnh çc x∙ tiÕp gi¸p vïng lâi khu b¶o tån. Ph©n khu hµnh chÝnh vµ dÞch vô n»m t¹i khu vùc Níc Xa, th«n 6 x∙ Trµ D¬n, n¬i ®Ò xuÊt trô së Ban qu¶n lý khu b¶o tån. DiÖn tÝch ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt vµ phôc håi sinh th¸i nhá nªn hiÖn cha chia thµnh çc ph©n khu nhá ®Æc biÖt ®èi víi ph©n khu phôc håi sinh th¸i diÖn tÝch lµ 1086,6 ha, cßn ®èi víi ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt, trong quy ho¹ch t¬ng lai nªn ®îc chia theo ranh giíi ph©n thuû gi÷a s«ng Tranh vµ s«ng Leng. Nh vËy ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt 1 thuéc hai x∙ Trµ D¬n vµ Trµ Leng, ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt 2 thuéc ba x∙ Trµ Linh, Trµ Cang vµ Trµ TËp.

B¶ng 27. HiÖn tr¹ng rõng, ®Êt rõng ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt vµ ph©n khu phôc håi sinh th¸i

Çc lo¹i ®Êt lo¹i rõng (ha) Ph©n khu 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Tæng

BVNN 6920,7 2910,6 3141,8 464,0 19,4 1969,3 1892,2 25,2 17343,3 PHST 20,1 0 384,1 164,5 180,5 0 337,3 0 1086,6

Tæng 6940,8 2910,6 3525,9 628,5 19,4 180,5 1969,3 2239,5 25,2 18429,9 1. Rõng giµu; 2. Rõng trung b×nh; 3, Rõng nghÌo; 4. Rõng phôc håi; 5. §Êt n«ng nghiÖp; 6. §Êt trèng cá; 7. §Êt trèng c©y bôi; 8. §Êt trèng c©y gç r¶i r¸c; 9. Rõng trång

Chøc n¨ng khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt

Chøc n¨ng cña khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt lµ b¶o vÖ nghiªm ngÆt çc hÖ sinh th¸i trong vïng ranh giíi khu b¶o tån, më réng sinh c¶nh cho çc loµi ®éng vËt rõng sinh sèng, tr¸nh t¸c ®éng cña con ngêi ®èi víi khu vùc tõ çc ho¹t ®éng khai th¸c gç, l©m s¶n rõng, canh t¸c n«ng nghiÖp, ho¹t ®éng s¨n b¾n ®éng vËt hoang d∙.

39

Ph¬ng thøc qu¶n lý ®èi víi ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt

Ph¬ng thøc qu¶n lý ®èi víi ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng 28

B¶ng 28. Ph¬ng thøc qu¶n lý ®èi víi ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt

Ho¹t ®éng Ph¬ng thøc qu¶n lý Ghi chó Khai th¸c gç Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Sö dông gç t¹i chç Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay ChÆt c©y lµm cñi Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Cñi kh« H¹n chÕ theo chØ dÉn Thùc hiÖn ngay S¶n xuÊt than Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Chng cÊt tinh dÇu Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Ph¸ rõng lµm n«ng nghiÖp Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay §Þnh c tù do Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay X©y dùng ®êng Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Khai th¸c s©m Ngäc Linh Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay C©y thuèc Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Song m©y H¹n chÕ, cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay L©m s¶n kh¸c Cã chØ dÉn Thùc hiÖn ngay MËt ong Cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay Ch¨n th¶ Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay S¨n b¾n Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay §¸nh c¸ Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Khai th¸c kho¸ng s¶n Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Sö dông löa Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Trång quÕ Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay

Chøc n¨ng ph©n khu phôc håi sinh th¸i

DiÖn tÝch ph©n khu phôc håi sinh th¸i lµ 1086,6 ha. Trong ph©n khu phôc håi sinh th¸i cã hai lµng thuéc hai x∙ Trµ TËp vµ Trµ D¬n (B¶n ®å 5). Ngoµi diÖn tÝch ®Êt thæ c, ®Êt n«ng nghiÖp, trong ph©n khu nµy chñ yÕu lµ rõng nghÌo, ®Êt trèng cá, ®Êt trèng c©y bôi vµ ®Êt trèng c©y gç r¶i r¸c (B¶ng 27), do vËy chøc n¨ng chÝnh cña ph©n khu nµy lµ khoang nu«i, phôc håi rõng theo diÔn thÕ tù nhiªn. Bªn c¹nh viÖc phôc håi rõng tù nhiªn sÏ cã ch¬ng tr×nh trång rõng ®Ó hç trî qu¸ tr×nh phôc håi sinh th¸i. Nghiªm cÊm nh÷ng ho¹t ®éng ¶nh hëng tíi qu¸ trÝnh t¸i sinh phôc håi rõng nh ch¨n th¶, thu h¸i l©m, chÊt ®èt, s¨n b¾n.v.v.

§èi víi c d©n sèng trong ph©n khu phôc håi sinh th¸i, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n d©n khu vùc ph¸t triÓn mµ kh«ng lµm tæn h¹i tíi khu b¶o tån, nh vËy víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ngêi d©n trong khu vùc nh canh t¸c n«ng nghiÖp, trång quÕ,... cÇn cã c¸c quy ®Þnh cô thÓ ®èi víi mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c d©n ë ®©y cho phï hîp víi môc ®Ých, yªu cÇu cña khu b¶o tån. Ph©n khu nµy nªn cã ch¬ng tr×nh kho¸n b¶o vÖ rõng ng¾n hay dµi h¹n ®Ó t¹o thuËn lîi cho c«ng t¸c phôc håi rõng. Thªm vµo ®ã cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh ®èi víi viÖc du canh du c trong ph©n khu nµy.

40

B¶ng 30: DiÖn tÝch çc x· trong vµ ngoµi khu b¶o tån (ha) X· DiÖn tÝch trong KBT DiÖn tÝch ngoµi KBT

Trµ Linh 2.959 3.341 Trµ Cang 2.956 8.552 Trµ TËp 4.218 3.342 Trµ d¬n 4.089 6.281 Trµ Leng 4.208 7.432 Phíc Thµnh 0 15.730

Tæng 18.430 44.678

Ph¬ng thøc qu¶n lý ®èi víi ph©n khu phôc håi sinh th¸i

Ph¬ng thøc qu¶n lý ®èi víi ph©n khu phôc håi sinh th¸i thÓ hiÖn theo b¶ng 29

B¶ng 29. Ph¬ng thøc qu¶n lý ®èi víi ph©n khu phôc håi sinh th¸i

Ho¹t ®éng Ph¬ng thøc qu¶n lý Ghi chó Khai th¸c gç Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Sö dông gç t¹i chç Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay ChÆt c©y lµm cñi Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Cñi kh« Quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay S¶n xuÊt than Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Chng cÊt tinh dÇu Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Ph¸ rõng lµm n«ng nghiÖp Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay §Þnh c tù do Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay X©y dùng ®êng Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Khai th¸c s©m Ngäc Linh Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay C©y thuèc H¹n chÕ, cã quy ®Þnh Sau 10 n¨m Song m©y H¹n chÕ, cã quy ®Þnh Sau 10 n¨m MËt ong Cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay Tre nøa Nghiªm cÊm Sau 10 n¨m M¨ng H¹n chÕ vµ cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay L©m s¶n kh¸c H¹n chÕ vµ cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay Ch¨n th¶ H¹n chÕ vµ cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay S¨n b¾n Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay §¸nh ç Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Khai th¸c kho¸ng s¶n Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Sö dông löa Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Trång c©y ngo¹i lai Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Trång c©y b¶n ®Þa KhuyÕn khÝch Thùc hiÖn ngay Trång quÕ KhuyÕn khÝch trång xen víi c©y b¶n ®Þa Thùc hiÖn ngay Kho¸n b¶o vÖ rõng KhuyÕn khÝch vµ hç trî Thùc hiÖn ngay

Vïng ®Öm

Vïng ®Öm khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh ®îc quy ho¹ch theo phÇn diÖn tÝch cßn l¹i cña ranh giíi hµnh chÝnh cña 5 x∙ Trµ Linh, Trµ Cang, Trµ TËp, Trµ D¬n, Trµ Leng, huyÖn Trµ My cã diÖn tÝch phÇn lâi khu b¶o tån vµ toµn bé x∙ Phíc Thµnh huyÖn Phíc S¬n.

Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi vïng ®Öm khu b¶o tån trong mét dù ¸n riªng sau khi thùc dù ¸n ®Çu t cho khu b¶o tån ®îc hoµn tÊt. Çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m nghiÖp vµ çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kh¸c cho vïng ®Öm sÏ ®îc çc cÊp chÝnh quyÒn x∙, huyÖn hay tØnh qu¶n lý. Tuy nhiªn, çc dù ¸n cho khu b¶o tån sÏ kÕt hîp víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi vïng ®Öm khu b¶o tån. Nh vËy theo ph¬ng ¸n quy ho¹ch diÖn tÝch vïng ®Öm khu b¶o tån lµ 44.647 ha (B¶ng 30) bao gåm 6 x∙ víi tæng d©n sè vïng ®Öm lµ 11.591 nh©n khÈu.

Khi khu b¶o tån ®îc thµnh lËp, ®Ó c«ng t¸c b¶o tån cã hiÖu qu¶ bªn c¹nh c«ng t¸c b¶o tån, ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi vïng ®Öm ®ãng vai trß rÊt quan träng. §¸p øng ®îc nhu cÇu ®Êt n«ng nghiÖp hiÖn nay vµ t¬ng lai cho ngêi d©n trong vïng ®Öm sÏ gi¶m møc ®é phô thuéc vµ søc Ðp vµo rõng.

Vïng ®Öm khu b¶o tån gåm çc x∙ vïng s©u vïng xa mÆc dï ®îc sù quan t©m cña nhµ níc, tØnh, huyÖn vµ çc tæ chøc quèc tÕ quan t©m, song thùc tr¹ng kinh tÕ x∙ héi cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Ngêi d©n vïng ®Öm chØ chó träng ®Õn n«ng nghiÖp trong khi cha tËn dông çc thÕ m¹nh

41

®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ s½n cã cña m×nh nh: Ph¸t triÓn c©y quÕ, c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, vèn ®Çu t Ýt, rÔ trång vµ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ khÝ hËu.

¦u tiªn c¬ b¶n cho vïng ®Öm lµ ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi, song ®Ó c«ng t¸c b¶o tån thµnh c«ng, vïng ®Öm cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh (B¶ng 31). Nh÷ng ho¹t ®éng cã ¶nh hëng xÊu tíi khu b¶o tån ph¶i nghiªm cÊm nh bu«n b¸n ®éng vËt rõng, l©m s¶n rõng, ®Þnh canh ®Þnh c tr¸i phÐp,... nh÷ng ho¹t ®éng nµy sÏ lµ ®éng c¬ cho viÖc x©m ph¹m vµ t¹o søc Ðp tíi khu b¶o tån.

Ph¬ng thøc qu¶n lý ®èi víi vïng ®Öm khu b¶o tån

B¶ng 31. Ph¬ng thøc qu¶n lý ®èi víi vïng ®Öm khu b¶o tån

Ho¹t ®éng Ph¬ng thøc qu¶n lý Ghi chó Khai th¸c gç víi môc ®Ých th¬ng m¹i Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Sö dông gç t¹i chç H¹n chÕ, cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay Khai th¸c c©y ®øng lµm than, cñi Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Cñi kh« Cho phÐp Thùc hiÖn ngay S¶n xuÊt than Cho phÐp Thùc hiÖn ngay Thu h¸i l©m s¶n rõng Cho phÐp Thùc hiÖn ngay Ph¸ rõng canh t¸c n«ng nghiÖp Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay X©y dùng nhµ Quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay X©y dùng ®êng §îc quy ho¹ch Thùc hiÖn ngay Di c tù do Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Ch¨n th¶ Cho phÐp Thùc hiÖn ngay S¨n b¾t ®éng vËt rõng H¹n chÕ, cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay §¸nh ç CÊm ®¸nh b¾t b»ng chÊt ®éc, ®iÖn, m×n Thùc hiÖn ngay Bu«n b¸n ®éng vËt rõng Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Khai th¸c kho¸ng s¶n Cã quy ®Þnh Thùc hiÖn ngay MËt ong Cho phÐp Thùc hiÖn ngay Löa rõng Nghiªm cÊm Thùc hiÖn ngay Trång c©y ngo¹i lai Kh«ng khuyÕn khÝch Thùc hiÖn ngay Trång c©y b¶n ®Þa KhuyÕn khÝch vµ hç trî Thùc hiÖn ngay Trång quÕ KhuyÕn khÝch vµ hç trî Thùc hiÖn ngay Giao kho¸n b¶o vÖ rõng KhuyÕn khÝch vµ hç trî Thùc hiÖn ngay Dù ¸n ph¸t triÓn KhuyÕn khÝch vµ hç trî Thùc hiÖn ngay

5.5. Tæ chøc qu¶n lý khu b¶o tån

Khi ®îc thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh trùc thuéc Uû ban nh©n d©n tØnh Qu¶n Nam. Bé m¸y hµnh chÝnh cña khu b¶o tån thuéc sù qu¶n lý cña Chi côc kiÓm l©m tØnh. Ban qu¶n lý cã tr¸ch nhiÖm tuyÓn çn bé dùa trªn yªu cÇu cña c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi nguyªn rõng thuéc khu b¶o tån, cïng víi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch còng nh thu hót nguån vèn ngoµi ng©n s¸ch.

§Ó triÓn khai ch¬ng tr×nh qu¶n lý b¶o vÖ khu b¶o tån sau khi ®îc thµnh lËp, c«ng viÖc u tiªn ®Çu tiªn cña n¨m thø nhÊt lµ thµnh lËp Ban qu¶n lý khu b¶o tån. Ban Gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh nh©n sù Ban qu¶n lý vµ chÞu tr¸ch nhiÖm toµn bé víi çc ho¹t ®éng cña khu b¶o tån nh: x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ch¬ng tr×nh qu¶n lý b¶o vÖ, nghiªn cøu, theo dâi, tuyªn truyÒn, gi¸o dôc theo kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cña dù ¸n ®Çu t. §ång thêi Ban qu¶n lý phèi hîp víi çc ngµnh chøc n¨ng thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh l©m nghiÖp nh ch¬ng tr×nh trång rõng 5 triÖu ha trªn ®Þa bµn qu¶n lý cña m×nh.

Ban qu¶n lý n¾m b¾t vµ phèi hîp víi çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kh¸c ®îc thùc hiÖn bëi çc ban ngµnh chøc n¨ng cña çc cÊp tØnh, huyÖn, x∙ trªn çc x∙ vïng ®Öm khu b¶o tån ®Ó theo dâi ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña nh÷ng ch¬ng tr×nh nµy tíi khu b¶o tån.

42

5.6. C¬ cÊu tæ chøc khu b¶o tån

Nh©n sù

C¬ cÊu nh©n sù ®Ò xuÊt cho khu b¶o tån Ngäc Linh nh sau:

(a) Gi¸m ®èc khu b¶o tån. Qu¶n lý çn bé trong Ban qu¶n lý, gi÷ liªn l¹c víi chÝnh phñ, çc ViÖn, tæ chøc phi chÝnh phñ. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch qu¶n lý khu b¶o tån, chØ huy mäi ho¹t ®éng cña khu b¶o tån. B¸o ço t×nh h×nh, tiÕn ®é thùc hiÖn víi Chi côc kiÓm l©m tØnh.

(b) Phã Gi¸m ®èc (hµnh chÝnh). Xem xÐt ®¸nh tæng thÓ viÖc thùc hiÖn vÒ qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ triÓn khai kÕ ho¹ch. B¸o ço víi Gi¸m ®èc vÒ tiÕn ®é, t×nh h×nh tæ chøc, ho¹t ®éng cña çc nh©n viªn còng nh t×nh tr¹ng ng©n s¸ch.

(c) Phã Gi¸m ®èc (kü thuËt). Phô tr¸ch kü thuËt vµ thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc nh çc ch¬ng tr×nh nghiªn cøu, ®iÒu tra c¬ b¶n,...thuéc ch¬ng tr×nh cña khu b¶o tån.

(d) Trëng phßng qu¶n lý b¶o vÖ. Hîp t¸c víi çc nhµ khoa häc, x©y dùng kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý tµi nguyªn. Theo dâi, gi¸m s¸t viÖc sö dung tµi nguyªn rõng, thùc thi çc chÝnh s¸ch, luËt b¶o vÖ rõng. Phèi hîp ho¹t ®éng víi çc tr¹m b¶o vÖ.

(e) Nh©n viªn th©m niªn. Thùc hiÖn çc kÕ ho¹ch b¶o vÖ rõng díi sù chØ huy cña Trëng phßng qu¶n lý b¶o vÖ vµ Gi¸m ®èc khu b¶o tån. Ghi nhËn vµ b¸o ço nh÷ng vi ph¹m tíi quy ®Þnh khu b¶o tån tíi cÊp trªn.

(f) Nh©n viªn tr¹m b¶o vÖ. Thùc hiÖn nh÷ng quy ®Þnh qu¶n lý, triÓn khai ho¹t ®éng b¶o vÖ rõng díi sù chØ huy cña Trëng phßng b¶o vÖ rõng vµ nh©n viªn cÊp trªn.

NhiÖm vô qu¶n lý ph¶i râ rµng, chi tiÕt nh viÖc giao nhiÖm vô vµ cÊp bËc.Cã hÖ thèng liªn l¹c trùc tiÕp gi÷a çc phßng ban vµ çc ®¬n vÞ trùc thuéc. ViÖc giao tr¸ch nhiÖm ph¶i râ rµng. Nhu cÇu vÒ nh©n lùc vµ cÊp bÆc cña khu b¶o tån ®îc thÓ hiÖn ë h×nh 6.

BiÓu ®å 6: Trô së Ban qu¶n lý khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh

Ban gi¸m ®èc 1 Gi¸m ®èc vµ 2 Phã

Gi¸m ®èc

1 nh©n viªn phôc vô 1 l¸i xe

Phßng b¶o vÖ rõng

Phßng hµnh chÝnh Phßng kÕ to¸n vµ kü thuËt

2 nh©n viªn kÜ thuËt vµ 1 thñ quü

1 nh©n viªn hµnh chÝnh

5 nh©n viªn

20 nh©n viªn b¶o vÖ rõng

43

VÞ trÝ ®Ò xuÊt trô së Ban qu¶n lý khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh n»m ë khu vùc Níc Xa thuéc th«n 6 x∙ Trµ D¬n (15015,3’N; 108006,7’). Tr¹m kiÓm l©m Níc Xa, thuéc h¹t KiÓm l©m Trµ My thuËn lîi nhÊt víi viÖc tiÕp cËn víi khu vùc Tak Por khi con ®êng tõ Trµ My ®i Tak Por hoµn thµnh. Thªm vµo ®ã nh÷ng thuËn lîi khi x©y dùng trô së B¶n qu¶n lý ë Níc Xa nh: N»m ë vÞ trÝ trung t©m víi khu b¶o tån, rÔ dµng tiÕp cËn víi çc tr¹m b¶o vÖ. Giao th«ng thuËn tiÖn cho viÖc triÓn khai c«ng viÖc còng nh viÖc kiÓm so¸t con ®êng ®éc ®¹o tõ Tak Por ®i Trµ My.

Çc tr¹m b¶o vÖ

Sè tr¹m b¶o vÖ tèi thiÓu ®èi víi khu b¶o tån lµ 5 tr¹m, trong ®ã mçi tr¹m gåm cã 5 çn bé. Ba tr¹m b¶o vÖ víi nhiÖm vô thùc hiÖn quy ®Þnh cña khu b¶o tån. Mét tr¹m b¶o vÖ ®ãng t¹i trô së Ban qu¶n lý kiÓm tra theo dâi vËn chuyÓn l©m s¶n trªn tuyÕn ®êng tõ Tak Por ®i Trµ My. Mét ®éi c¬ ®éng kiÓm so¸t lu ®éng trong ph¹m vi khu b¶o tån.

Do ®Þa h×nh phøc t¹p, hÖ thèng giao th«ng khã kh¨n, trªn ®Þa bµn réng nªn viÖc ®Ò xuÊt x©y dùng çc tr¹m b¶o vÖ gÆp nhiÒu khã kh¨n. Trong khu vùc ngo¹i trõ t¹i x∙ Trµ D¬n vµ Tak Por, cßn l¹i çc x∙ khu b¶o tån ®Òu n»m ë vïng xa ®i bé mÊt kh«ng díi 1 ngµy tõ trôc ®êng « t«. Do vËy ®èi víi çc x∙ vïng xa khi x©y dùng tr¹m b¶o vÖ viÖc ®µo t¹o vµ sö dông çn bé t¹i chç thÝch hîp h¬n so víi tuyÓn çn bé tõ khu vùc kh¸c.

Víi thùc tÕ cña khu vùc thiÕu tiÒm lùc, ®éng c¬ thóc ®Èy, ®Þa h×nh phøc t¹p viÖc qu¶n lý b¶o vÖ rõng tèt kh«ng thÓ thiÕu sù hîp t¸c cña céng ®ång ®Þa ph¬ng. Víi çc x∙ vïng xa tr¹m b¶o vÖ ®Ò xuÊt t¹i çc ®iÓm d©n c sÏ thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn, chØ huy çc ho¹t ®éng vÒ m«i trêng, çc vÊn ®Ò vÒ l©m nghiÖp x∙ héi, hµi hoµ trong viÖc thùc hiÖn çc quy ®Þnh cña khu b¶o tån.

§èi víi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh tèi thiÓu lµ 3 tr¹m b¶o vÖ ngo¹i trõ trô së Ban qu¶n lý sÏ kiÓm so¸t mäi ho¹t ®éng liªn quan tíi tµi nguyªn rõng t¹i khu vùc vµ trªn ®êng tõ Tak Por ®i Trµ My. Lý tëng ®Ó tæ chøc qu¶n lý vµ b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ ®èi víi khu b¶o tån nµy lµ 4-5 tr¹m b¶o vÖ, song viÖc nµy hoµn toµn phô thuéc vµo ng©n s¸ch vµ çc nguån tµi trî kh¸c. §èi víi khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh çc tr¹m b¶o vÖ ®îc ®Ò ë b¶ng 32 víi çc u vµ nhîc cña tõng vÞ trÝ, song thùc tÕ sÏ ®îc quyÕt ®Þnh t¹i héi th¶o b¸o çc nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi ®Ó thµnh lËp khu b¶o tån Ngäc Linh ë tØnh Qu¶ng Nam.

B¶n 32. VÞ trÝ ®Ò xuÊt çc tr¹m b¶o vÖ

Tr¹m b¶o vÖ To¹ ®é ®Þa lý ThuËn lîi Khã kh¨n Tak Por 15009,0’ N

108007,6’ E RÔ tiÕp cËn GÇn trung t©m d©n c Gi¸m s¸t mua b¸n l©m s¶n

Xa rõng

Trung t©m Trµ Linh 15001,4’ N 108000,9’ E

B¶o vÖ rõng nói cao Theo dâi khai th¸c s©m Ngäc Linh

Giao th«ng

Trung t©m Trµ Cang 15004,4’ N 108002,9’ E

B¶o vÖ rõng nói cao Giao th«ng

Th«n 5 Trµ D¬n 15011,9’ N 107059,5’ E

KiÓm so¸t ph©n khu phôc håi sinh th¸i B¶o vÖ phÇn nèi víi huyÖn Phíc S¬n

Giao th«ng

Trung t©m Trµ Leng 15016,6’ N 108001,1’ E

KiÓm so¸t tµi nguyªn rõng phÝa b¾c khu b¶o tån Xa rõng

5.6. Çc bíc tiÕp theo ®èi víi khu Ngäc Linh ®Ó tiÕn tíi x©y dùng dù ¸n ®Çu t

1. B¸o ço nghiªn cøu kh¶ thØ cña khu Ngäc Linh sÏ ®îc th¶o luËn trong héi th¶o ë tØnh Qu¶ng Nam víi çc ®¹i diÖn cña çc ngµnh cã liªn quan ®Ó lÊy ý kiÕn ®ãng gãp vµ phª chuÈn néi dung b¸o ço.

2. Sau khi ®îc phª chuÈn ë héi th¶o, tê tr×nh cña tØnh vÒ tÝnh kh¶ thi cña khu Ngäc Linh ®Ö tr×nh lªn Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT ®Ó tiÕn tíi triÓn khai x©y dùng dù ¸n ®Çu t khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh.

44

3. ChÝnh phñ vµ Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT ®ång ý cÊp nguån kinh phÝ ®Ó x©y dùng dù ¸n ®Çu t khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh.

4. Tæ chøc B¶o tån chim quèc tÕ (BirdLife International) vµ ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng sÏ cïng tØnh x©y dùng dù ¸n ®Çu t trong n¨m 2000.

5.7. KiÕn nghÞ

Gi¸ trÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ phßng hé ®Çu nguån cña khu vùc cã vai trß quan träng do vËy cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch ®a khu Ngäc Linh vµo hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam. §iÒu nµy hµon toµn phï hîp víi chiÕn lîc cña ngµnh vµ ®¸p øng ®îc môc ®Ých cña ChÝnh phñ tíi n¨m 2000 n©ng diÖn tÝch rõng ®Æc dông ViÖt Nam tõ 1 triÖu ha nh hiÖn nay lªn 2 triÖu ha.

TØnh Qu¶ng Nam, trùc tiÕp lµ ngµnh L©m nghiÖp nªn x©y dùng kÕ ho¹ch tr×nh tØnh ®Ó lËp tê tr×nh chÝnh thøc l©n Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT xin kinh phÝ x©y dùng dù ¸n ®Çu t khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh.

Ngµnh L©m nghiÖp Qu¶ng Nam, trùc tiÕp lµ lùc lîng KiÓm l©m nªn cã c«ng v¨n göi tíi çc x∙ huyÖn Trµ My vµ Phíc S¬n ®Ó th«ng b¸o chñ tr¬ng cña TØnh vµ Bé vÒ viÖc thµnh lËp khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh trong n¨m 1999.

Lùc lîng KiÓm lÈmtªn ®Þa bµn cÇn t¨ng cêng c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ vËn ®éng céng ®ång ®Þa ph¬ng nhËn thøc ®îc ý nghÜa vµ vai trß cña rõng ®èi víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i.

§iÒu tra ®a d¹ng sinh häc bæ xung sÏ rÊt cÇn thiÕt cho toµn bé khu b¶o tån bao gåm çc ®iÓm vïng thÊp khu vùc s«ng tranh vµ khu vùc ®Ønh Ngäc Linh, ®Æc biÖt chó ý tíi çc loµi chim ®Æc h÷u vµ cã vïng ph©n bè hÑp. Thu thËp çc th«ng tin vµ ph©n bè çc loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm trong vïng: S©m ngäc linh, Th«ng ®µ l¹t vµ çc loµi ®éng vËt nh Mang trêng s¬n, Hæ,...

§iÒu tra d©n sinh kinh tÕ sÏ ®îc tiÕn hµnh chi tiÕt ë çc x∙ vïng ®Öm. §©y sÏ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng dù ¸n kÕt hîp hµi hoµ gi÷a b¶o tån vµ ph¸t triÓn.

45

Tµi liÖu tham kh¶o Anon. (1992) S¸ch ®á ViÖt Nam, phÇn §éng VËt. Hµ Néi: Nhµ XuÊt B¶n Khoa häc Kü ThuËt. Anon. (1996) S¸ch ®á ViÖt Nam, phÇn Thùc VËt. Hµ Néi: Nhµ XuÊt B¶n Khoa häc Kü ThuËt. ChÝnh phñ níc céng hoµ x∙ héi chñ nghÜa ViÖt Nam. (1993) LuËt ®Êt ®ai. Hµ Néi: Nhµ xuÊt b¶n

ph¸p luËt. Brookfield, H. (1988) The new great age of clearance and beyond. Pp.209-224 in J. S. Denslow

and C. Padoch eds. People of the tropical rain forest. Berkeley and London: University of California Press.

Bruijnzeel, L. A. (1986) Environmental Impacts of [De]forestation in the Humid Tropics, a

Watershed Perspective. Wallaceana W46: 3-12. Cao Van Sung (1995) The system of protected areas in Vietnam. In: Cao Van Sung ed.

Environment and biological resources of Vietnam. Hanoi: The Gioi Publishers. Collar, N. J., Crosby, M. J. and Stattersfield, A. J. (1994) Birds to watch 2: the world checklist of

threatened birds. Cambridge, U.K.: BirdLife International. Collins, N. M., Sayer, J. A. and Whitmore, T. C. (1991) The conservation atlas of tropical

forests: Asia and the Pacific. London: MacMillan Press. Corbet, G. B. and Hill, J. E. (1992) The mammals of the Indomalayan Region. U.K.: Oxford

University Press. Dang Nghiem Van, Chu Thai Son and Luu Hung (1993) Ethnic minorities in Vietnam. Hanoi:

The Gioi Publishers. Davey, A. G. (1998) Vietnam protected area system planning and management. Hanoi:

University of Canberra and IUCN. §ç Tíc, Vò V¨n Dòng, Dawson, S., Arctander, P. and MacKinnon, J. (1994) Giíi thiÖu mét loµi

thó míi cña ViÖt Nam. B¸o c¸o Khoa häc. Hµ Néi: Bé L©m NghiÖp. Eames, J. C., Le Trong Trai, Nguyen Cu and Roland Eve (1999a) New species of barwing

Actinodura (Passeriformes: Sylviidae: Timaliinae) from the Western Highlands of Vietnam. Ibis 141: 1-10.

Eames, J. C., Le Trong Trai and Nguyen Cu (1999b) A new species of laughinghthrush

(Passeriformes: Garrulacinae) from the Western Highlands of Vietnam. Bull. Brit. Orn. Club 119(1): 4-15.

Eames, J. C. and Nguyen Cu (1994) A management feasibility study of Thuong Da Nhim and

Chu Yang Sin Nature Reserves on the Da Lat Plateau, Vietnam. Project report to the Ministry of Forestry and the Forest Inventory and Planning Institute. Hanoi: WWF Vietnam Programme.

Ekern, P. C. (1964) Direct interception of cloud water on Lanaihale, Hawaii. Proc. Soil Sci. Soc.

of America 28: 417-421.

46

Forde, A. and Seneque, S. (1995) in B. J. T. Kerkvliet and D. J. Porter eds. Vietnam's Rural Transformation. Oxford: Westview Press.

FIPI (1994) Dù ¸n nghiªn cøu kh¶ thi khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn Ngäc Linh, tØnh Kon Tum, vµ

Qu¶ng Nam §µ N½ng. Hµ Néi: ViÖn §iÒu Tra Quy Ho¹ch Rõng. Gilmour, D. A. and Nguyen Van San (1999) Buffer zone management in Vietnam. Hanoi: IUCN. Hamilton, L. S. (1988) in J. Ives and D. C. Pitt eds. Deforestation: social dynamics in watersheds

and mountain ecosystems. London and New York: Routledge. ICBP (1992) Bibby, C. J., Collar, N. J., Crosby, M. J., Heath, M. F., Imboden, Ch., Johnson, T.

H., Long, A. J., Stattersfield, A. J. and Thirgood, S. J. (eds.). Putting biodiversity on the map: priority areas for global conservation. Cambridge, U.K.: International Council for Bird Preservation.

Inskipp, T., Lindsey, N. and Duckworth, W. (1996) Annotated checklist of the birds of the

Oriental Region. Sandy, Bedfordshire, U.K.: Oriental Bird Club. IUCN (1996) 1996 red list of threatened animals. Gland, Switzerland: IUCN. IUCN (1997) 1997 IUCN red list of threatened plants. Gland, Switzerland: IUCN. Lª Träng Tr¶i (1998) Dù ¸n ®Çu t khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn Ngäc Linh, tØnh Kon Tum. Hµ Néi:

ViÖn §iÒu Tra Quy Ho¹ch Rõng. Le Trong Trai, Richardson, W. J., Bui Dac Tuyen, Le Van Cham, Nguyen Huy Dung, Ha Van

Hoach, Monastyrskii, A. L. and Eames, J. C. (1999) An investment plan for Ngoc Linh Nature Reserve, Kon Tum province, Vietnam: a contribution to the management plan. Hanoi: BirdLife International Vietnam Programme.

MacKinnon, J. and MacKinnon, K. (1986) Review of the protected areas system in the Indo-

Malayan Realm. Gland, Switzerland: IUCN. MacKinnon, J. and MacKinnon, K., Child, G. and Thorsell, J. (1986) Managing Protected areas

in the tropics. Gland, Switzerland: IUCN MacKinnon, J. (1997) Protected areas systems review of the Indo-Malayan Realm. Canterbury,

U.K.: Asian Bureau for Conservation and World Conservation Monitoring Centre. MARD (1997) B¸o c¸o Quy ho¹ch, Tæ chøc vµ Qu¶n lý Rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam. Cha xuÊt

b¶n: Hµ Néi: Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng Th«n. Showler, D. A., Davidson, P., Vongkhamheng, C. and Salivong, K. (1998) A Wildlife and habitat

survey of the southern boder of Xe Sap National Biodiversity Conservation area and the Dakchung Plateau, Xe Kong province, Lao PDR. Vientiene, Laos: CPAWM/WCS Cooperative Programme, Department of Forestry.

Nguyen Nghia Thin (1995) Vietnamese flora and its relationship with Malesiana flora.

Proceedings of the NCST of Vietnam 7(1): 65-73. NguyÔn V¨n S¸ng and Hå Thu Cóc (1996) Danh Lôc tra cøu c¸c loµi Bß S¸t vµ Õch Nh¸i ViÖt

Nam. Hµ Néi: Nhµ XuÊt B¶n Khoa häc vµ Kü thuËt Hµ Néi.

47

Oates, J. F. (1995) The dangers of conservation by rural development - a case-study from the

forests of Nigeria. Oryx 29(2): 115-122. Ph¹m Hoµng Hé (1991) C©y Cá ViÖt Nam. Santa Ana, California: Mekong First. Pham Mong Giao, Do Tuoc, Vu Van Dung, Wikramanayake, E. D., Amato, G., Arctander, P. and

MacKinnon, J. (1998) Description of Muntiacus truongsonensis, a new species of muntjac (Artiodactyla: Muntiacidae) from central Vietnam, and its conservation significance. Animal Conservation 1: 61-68.

Ratcliffe, D. (1977) A nature conservation review. Vol. 1. Cambridge, U.K.: Cambridge

University Press. Sharma, P. N. (1990) Forest sector review, tropical forestry action plan, Vietnam: soil and water

protection and watershed management. Hanoi: Ministry of Forestry, UNDP and FAO. Sibley, C. G. and Monroe, B. L. (1990) Distribution and taxonomy of birds of the world. New

Haven and London: Yale University Press. Stattersfield, A. J., Crosby, M. J., Long, A. J. and Wege, D. C. (1998) Endemic bird areas of the

world: priorities for biodiversity conservation. Cambridge, U.K.: BirdLife International. Th¸i V¨n Trõng (1978) Th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam. Hµ Néi: Nhµ XuÊt B¶n Khoa häc vµ Kü

ThuËt. Tordoff, A., Swan, S., Grindley, M. and Siurua, H. (1999) Hoang Lien Nature Reserve:

biodiversity survey and conservation evaluation 1997/8. Frontier-Vietnam Forest Research Programme Report No. 13. London: Society for Environmental Exploration.

Wege, D. C., Long, A. J., Mai Ky Vinh, Vu Van Dung and Eames, J. C. (1999) Expanding the

protected areas network in Vietnam for the 21st century: an analysis of the current system with recommendations for equitable expansion. Hanoi: BirdLife International Vietnam Programme.

Whitmore, T. C. (1975) Tropical rain forests of the Far East. Oxford: Clarendon Press. Wikramanayake, E.D., Dinerstein, E., Hedao, P. and Olson, D. (1997a) A conservation assessment

of terrestrial ecoregions of the Indo-Pacific Region. Washington D.C.: WWF-US Conservation Science Program.

Wikramanayake, E. D., Vu Van Dung and Pham Mong Giao (1997b) A biological and socio-

economic survey of west Quang Nam province with recommendations for a nature Reserve. Hanoi: WWF-Indochina Programme.

Zadroga, F. (1981) The hydrological importance of a montane cloud forest area of Costa Rica.

Pp.59-73 in R. Lal and F. W. Russell (eds.) Tropical agricultural hydrology. New York: John Wiley and Sons.

54

Phô lôc 1. Danh lôc thùc vËt khu BTTN Ngäc Linh (Qu¶ng Nam)

Tªn khoa häc Sè hiÖu tiªu b¶n

Tªn ViÖt Nam Ghi chó

Lycopodiophyta Ngµnh Th«ng ®Êt Lycopodiaceae Hä Th¹ch tïng Huperzia serrata (Thunb.) Trevis. va 1127 Th¹ch tïng r¨ng M Selaginellaceae Hä QuyÓn b¸ Selaginella rolandi-principis Alston va 1318 QuyÓn b¸ hoa ®¸

Pteridophyta Angiopteridaceae Hä HiÓn dùc Archangiopteris subintegra (Hayata)? va 994 Mãng ngùa ®¬n R[RDB]

R[IUCN] Angiopteris yunnanensis Hieron va 1307 Mãng ngùa v©n nam Osmundaceae Hä R¸ng Êt minh Osmunda vachellii Hook. va 1227 R¸ng Êt minh vasª M Adiantaceae Hä NguyÖt xØ Taenitis blechnoides (Wild.) Sw. va 997 R¸ng h×nh d¶i Antrophyum annamensis Chr. & Tard. va 1301 R¸ng lìi beo Pteris porphyrophlebia C. Chr. & Ching ex Ching va 1300 R¸ng seo gµ pooc phia Hymenophyllaceae Hä R¸ng m¹c diÖp Crepidomanes radicans (Sw.)? va 1132 R¸ng mµng gÉy rÔ C. sumatranum (Bosch.) Copel va 1193 R¸ng mµng ®Çu sumatra Cephalomanes obscurum (Blume) K. Iwats. va 1000

va 1001 R¸ng mµng ®Çu xÉm

Gleicheniaceae Hä R¸ng t©y s¬n Diptopterygium blotiana (C. Chr.) Nakai va 1320 Guét leo bl« Dicranopteris linearis (Burm. f.) Underw va 1319 Guét M, V[IUCN] Polypodiaceae Hä D¬ng xØ Pyrrosia flocculosa (D. Don) Ching va 1194 R¸ng tai chuét kÕt bói Colysis pteropus (Blume) Bosman va 1303 R¸ng cæ lý cã c¸nh Selliguea lateritia (Baker) Hovekamp

va 999 va 1217 va 1226

R¸ng cæ lý gi¶

Lepisorus subrostratus (C. Chr.) C. Chr. & Tardieu

va 1025 va 1032

R¸ng æ vÈy cã ®u«i

Grammitidaceae Hä R¸ng l©m bµi Ctenopteris barathrophylla (Baker) Parris va 1304 R¸ng tr¨m ®ùc khazi Cyatheaceae Hä R¸ng tiªn to¹ Cyathea salletti Tardieu & C. Chr. va 993

va 1262 R¸ng gç sa lª

C. latebrosa (Wall. ex Hook.) Copel. va 1263 R¸ng gç réng Dennstaedtiaceae Hä §µng tiÕt Lindsaea oblanceolata Alderw va 1302

va 1329 R¸ng liªn s¬n m¸c ngîc

L. chienii Ching va 938 R¸ng liªn s¬n chiªn L. javanensis Blume va 922 R¸ng liªn s¬n java L. dissectiformis Ching va 944 R¸ng liªn s¬n chÎ L. decomposita Willd. va 921 R¸ng liªn s¬n thuú Thelypteridaceae Hä R¸ng th dùc Trigonospora ciliata (Benth.) Holtum va 950 R¸ng ba c¹nh l«ng mÐp Aspleniaceae Hä Can xØ Asplenium tenerum G. Forst. va 1223 Tæ ®iÓu nhá A. normale D. Don va 941 Tæ ®iÓu thêng A. obscurum Blume va 1299 Tæ ®iÓu mê Lunathyrium japonicum (Thunb.) Kurata va 998

va1224 va 1298

R¸ng hïng ®ùc nöa nhËt

Diplazium lobbianum (Hook.) T. Moore va 1007 va 1310

Rau dín cã thuú

55



D. malaccense C. Presl va 918 va 996

Rau dín ma l¾c ca

D. polypodioides Blume va 1022 Rau dín nhiÒu ch©n Dryopteridaceae Hä Méc xi Tectaria dubia (C. B Clarke ex Baker) Ching va 1309 R¸ng yÓm ®ùc ngê T. kusukusensis (Hayata) Lellinger va 1257 R¸ng yÓm ®ùc nhËt T. polymorpha (Wall. ex Hook.) Copel va 1251 R¸ng yÓm ®ùc ®a d¹ng T. triglossa C. Chr. & Tardieu va 1306 R¸ng yÓm ®ùc ba lìi T. variabilis Tardieu & Ching va 995

va 1195 va 1305

R¸ng yÓm ®ùc thay ®æi

Dryopteris sp. va 1275 va 1276 va 1278

R¸ng r¨ng gç

Arachniodes hasseltii (Blume) Ching va 1019 va 1021 va 1131

R¸ng thï xØ h¸t xen

A. speciosa (D. Don) Ching va 1130 R¸ng thï xØ ®Ñp Pleocnemia leuzeana (Gaudich.) C. Presl va 1277 R¸ng yÓm ®ùc gi¶ lozª Lomariopsidaceae Hä Su xi Lomariopsis spectabilis (Kunze) Mett. va 1245 D©y cho¹i gi¶ râ Davalliaceae Hä R¸ng ®µ hoa Davallia repens (L. f.) Kuhn va 1308 R¸ng ®µ hoa bß Nephrolepis cordifolia (L.) C. Presl va 1020 Mãng tr©u

Pinophyta Ngµnh Th«ng Gnetaceae Hä D©y g¾m Gnetum gnemon L. var. griffithii Margf. ob Rau bÐp V, Cl G. montanum Margf. ob Cl Pinaceae Hä Th«ng Pinus dalatensis Ferre ob Th«ng ®µ l¹t W, M, R[RDB],

E[IUCN] Podocarpaceae Hä Kim giao Dacrycarpus imbricatus (Blume) De Laub. va 924 Th«ng nµng W,M,O

V[RDB] Nageia fleuryi (Hickel) De Laub. va 920 Kim giao fleurey W, M, V[RDB],

V[IUCN] Dacrydium elatum (Roxb.) Wall. va 933 Hoµng ®µn gµ gi¶ W,M

Magnoliophyta Ngµnh Ngäc lan Magnoliopsida Líp Ngäc lan

Magnoliaceae Hä Ngäc lan Magnolia annamensis Dandy va 1264 Ngäc lan trung W M. sp. va 1325 W Michelia foveolata Merr. ex Dandy va 1324 Giæi l¸ nh½n W Pachylarnax precalva Dandy ob Mì v¹ng W Annonaceae Hä Na Enicosanthella petelotii (Merr.) Ban ob R[RDB] Goniothalamus touranensis Ast. va 1046 Gi¸o ®Õ ®µ n½ng Polyalthia clemensorum Ast ob Nhäc W Myristicaceae Hä TiÕt dª Knema pachycarpa J.J de Wilde ob M¸u chã W K. saxatilis J.J. de Wilde ob M¸u chã ®¸ W K. sessiliflora J.J. de Wilde ob M¸u chã hoa W Chloranthaceae Hä Hoa sãi Chloranthus erectus (Benth. & Hook. f) Verdc. va 1294 Sãi ®øng M Hedyosmum orientale Merr. & Chun. va 1030

va 1230 va 1023

MËt h¬ng ®«ng

Piperaceae Hä Tiªu Piper bavinum C. DC. va 1258 Tiªu ba v× Cl

56



P. boehmeriaefolium Wall. ex C. DC. var. tonkinensis A. DC.

va 1163 Tiªu l¸ gai Cl, M

P. hymenophyllum Miq. va 1167 va 1231

Tiªu l¸ máng Cl

P. khasianum C. DC. va 1143 Tiªu nói khasya Cl P. penangense C. DC. va 914

va 1075 Tiªu penang Cl

P. sp. va 1166 Cl Aristolochiaceae Hä Phßng kû Asarum aff. balansae Franch. ob TÕ hoa balemsa H, M, E[RDB] Illiciaceae Hä Håi Illicium tenuifolium (Ridl.) A. C. Sm. va 958

va 1198 Håi l¸ máng W

Schisandraceae Hä Xn xe Kadsura coccinea (Lem.) A.C.Sm. ob Ngò vÞ tö K. roxburghiana Arn. ob Xn xe Ranunculaceae Hä Mao l¬ng Naravelia laurifolia Wall. ex Hook. f. ob B¹ch tu Anemone sumatrana De Vriese ob Phong quú Lardizabalaceae Hä Lu©n t«n Stauntonia cavaleriana Gagnep va 1252 D©y lu©n t«n Menispermaceae Hä §¬n nem Anamirta cocculus (L.) Wight et Arn. ob D©y ®«ng cÇu Coscinium fenestratum (Gaertn.) Colebr. ob D©y v»ng ®¾ng V[RDB] Tiliacora acuminata (Lamk.) Miers va 1144 D©y xanh nhän M Lauraceae Hä Long n·o Cinnamomum durifolium Kost. va 1099 Re l¸ cøng W C. sericans Hance va 1136 ¤ ph¸t W Litsea chartacea (Nees) Hook. f. va 1165 Bêi lêi W L. grandifolia Lecomte ob Bêi lêi l¸ to W L. robusta Blume ob Bêi lêi m¹nh W L. yunnanensis Yang & P. H. Hoang va 972 Bêi lêi v©n nam W Lindera reflexa Hemsl. va 1249 S¬n c¬ng W L. sp. va 1038 W Cryptocarya sp. va 1202 W Hernandiaceae Hä Liªn ®»ng Illigera parviflora Dunn ob Actinidiaceae Hä D¬ng ®µo Actinidia latifolia (Gardner et Champ.) Merr. ob D¬ng ®µo l¸ réng W Saurauja roxburghii Wall. ob Sæ ®¸ W S. nepalensis DC. ob Sæ ®¸ nepal W Theaceae Hä ChÌ Eurya japonica Thunb. va 1060

va 1066 Ch¬n trµ NhËt

Pyrenaria jonqueriana Pierre va 1158 va 1211

Th¹ch ch©u jonquier

Camellia oleifera C. Abel ob Dï Trµ Sc C. sinensis (L.) O. Kuntze va 1192 ChÌ Sc Gordonia bidoupensis Gagnep. va 1110 Gß ®ång bå ®øc Schima argentea Pritz ex Diels va 1064 Vèi thuèc b¹c W Dipterocarpaceae Hä DÇu Dipterocarpus baudii Korth. ob DÇu ban W Ancistrocladaceae ob Hä Trung qu©n Anciscrocladus tectorius (Lour.) Merr. ob Trung Qu©n Cl Pentaphylaceae Hä Ngò m¹c Pentaphylax euryoides Gartner et Champ. ob Ngò m¹c linh W Guttiferae Hä Bøa Garcinia gaudichaudii Planch & Triana va 1188 Vµng nghÖ W G. merguensis Wight ob S¬n vÐ W

57



G. multiflora Champ. ex Benth. va 1317 Däc W, M G. oliveri Pierre ob Bøa nói W Callophyllum sp. ob Elaeocarpaceae Hä C«m Elaeocarpus darlacensis Gagnep. ob C«m §¾c L¾c W, R[IUCN] E. kontumensis Gagnep. ob C«m Kon Tum W Tiliaceae Hä §ay Grewia bulot Gagnep. va 1270 Bï lèt Sc Sterculiaceae Hä Tr«m Byttneria pilosa Roxb. ob Tr«m d©y Cl Scaphium macropodium (Mig.) Beumee Lêi íc M, K[RDB] Sterculia henryi Hemsl. va 1034

va 1139 va 1140 va 1281

Tr«m henry W

S. lanceolata Cav. va 1281 Tr«m thon W Flacourtiaceae Hä Mïng Qu©n Hydnocarpus annamensis (Gagnep.) Lesc. et Sleumer

ob §¹i phong tö W

Passifloraceae Hä L¹c tiªn Adenia banaensis Cuss. va 1164 Th ®iÖp bµ na R[RDB] Passiflora foetida L. ob L¹c tiªn M, V[RDB] Begoniaceae Hä Thu h¶i ®êng Begonia aptera Blume va 1010

va 1274 va 1052

Thu h¶i ®êng kh«ng c¸nh

H, M

B. rex Putz va 1052 Thu h¶i ®êng vua H, M Ericaceae Hä §ç quyªn Rhododendron sp. 1 va 1059 Sc R. sp. 2 ob Vaccinium bullatum (Dop.) Sleumer va 1232 S¬n tr©m phång Sc Enkianthus quinqueflorus Lour. va 939

va 1080 Trî hoa R[RDB]

Ebenaceae Hä ThÞ Diospyros ferrea aff. var. littorea (R. Br.) Bakh. va 967 ThÞ duyªn h¶i W Styracaceae Hä Bå ®Ò Alniphyllum eberhardtii Guill. va 1070 Bå ®Ò xanh W, R[RDB] Symplocaceae Hä Dung Symplocos adenophylla Wall. va 1072

va 1094 va 1096 va 1113 va 1125

Dung cã tuyÕn W

S. adenophylla aff. var. touranensis (Guill.) Nooteb.

va 946 va 1108

Dung ®µ n½ng W

S. annamensis Nooteb. va 1042 va 1189

Dung trung bé W

S. aff. atriolivacea Merr. & Chun ex Li va 930 Dung «liu ®en W S. glomerata King ex Gamble va 1128 Dung chôm Sc S. guillauminii Merr. va 971 Dung guillaumin Sc S. sp. va 1168

va 1186 va 1233

Sc

Myrsinaceae Hä C¬m nguéi Maesa membranacea A. DC. va 1017 §¬n mµng Sc Embelia parviflora Wall. ex A. DC. va 1109 Thiªn lý h¬ng Sc, M Ardisia incarnata Pitard va 1074 C¬m nguéi thÞt Sc A. merrillii Walker va 1316 C¬m nguéi merrill Sc A. virens Kurz va 1244 C¬m nguéi xanh t¬i Sc, M A. albomaculata Pitard. va 1330 C¬m nguéi ®èm tr¾ng Sc

58



A. gracilipes K. Larsen & Hu va 916 va 957

C¬m nguéi ch©n m¶nh Sc, I[IUCN]

A. melastomoides Pit va 1210 C¬m nguéi mu«i Sc, R[IUCN] A. quinquegona Blume va 1076 C¬m nguéi n¨m c¹nh Sc, M A. humilis Vahl va 912 C¬m nguéi nhá Sc, M A. silvestris Pitard va 1033 L¸ kh«i H, M, V[RDB] A. retroflexa E. Walker va 970 C¬m nguéi xÕp Sc A. sp. va 968

va 1077 Sc

Amaranthaceae Hä Rau dÒn Cyathula prostata (L.) Blume ob Cíc ®µi H Achyranthes aspera L. ob Cá xíc H, M Connaraceae Hä Lèp bèp Rourea minor (Gagnep.) Aubl. subsp. monadelpha (Roxb.) Vid.

va 1182 §ãc chã ®¬n hïng H

Pittosporaceae Hä H¾c ch©u Pittosporum tetraspermum W. & Arn. va 900 H¾c ch©u bèn hét Sc Rosaceae Hä Hoa hång Rubus cochinchinensis Tratt. ob NgÊy Cl,M R. alceaefolius Poir. ob M©m x«i Cl, M R. moluccanus L. ob M©m x«i Cl Duchesnea indica (Andr.) Focke ob D©u ®Êt d¹i Prunus arborea (Blume) Kalkman ob Xoan ®µo W Saxifragaceae Hä Thêng s¬n Dichroa hirsuta Gapnep. va 988

va 1229 Thêng s¬n l«ng Sc

Fabaceae Hä §Ëu Mimosoideae Ph©n hä Trinh n÷ Archidendron robinsonii (Gagnep.) Niels. va 1160 D¸i heo W Lecythidaceae Hä ChiÕc Barringtonia coccinea (Locer) H. Kost ob ChiÕc ®á W B. eberhardtii Gagnep. ob ChiÕc W Sonneratiaceae Hä BÇn Duabanga grandiflora (DC.) Walp. ob Phay W Lythraceae Hä B»ng l¨ng Lagerstroemia tomentosa Presl. ob B»ng l¨ng l«ng W Proteaceae Hä Qu¾n hoa Helicia excelsa (Roxb.) Blume va 1266 Qu¾n hoa cao W Thymeleaceae Hä TrÇm Aqualaria crassna Pierre ob TrÇm W, M, E[RDB] Wikstroemia poilanei Leandri. va 1081 Dã miÕt W Myrtaceae Hä Sim Syzygium abortivum (Gagnep.) Merr & Perry va 1089 Tr©m l¹c thai W S. bonii (Gagnep.) Merr. & Perry va 901 Tr©m bon W S. wightianum W. & Arn. va 1248 Tr©m wight W Melastomataceae Hä Mua Melastoma imbricatum Wall. Ex Clarke. Mua «ng Sc M. aff. orientale Guill. va 1061 Sc Oxyspora aff. balansaei Gagnep. va 1112 S¾c tö balansa Sc O. sp. va 902 Sc Blastus borneensis Cogn. va 955

va 1047 Bo rõng borneo Sc

Phyllagathis truncata Hans. va 935 va 1313

Me nguån c¾t ngang Sc

Medinilla pterocaula Blume va 1026 Minh ®iÒn th©n cã c¸nh Sc Pseudodissochaeta assamica (C. B. Clarke) M. P. Nayar.

va 949 va 1016 va 1247

Mua hai tai gi¶ assam Sc

59



Memecylon harmandii Guill. va 1073 va 1122

SÇm harmandii Sc

Combretaceae Hä Bµng Combretum pilosum Roxb. ob Chn bÇu Sc Rhizophoraceae Hä §íc Carallia brachiata (Lour.) Merr. ob X¨ng m∙ W Cornaceae Hä Gi¸c méc Mastixia arborea (Wight) C.B. Clarke ob Bói c©y W Olacaceae Hä D¬ng ®Çu Anacolosa poilanei Gagnep. va 1084

va 1123 Xun W

Erythropalum scandens Blume ob Rau bå khai Cl, V Opiliaceae Hä L©n VÜ Lepionurus silvestris Blume ob L©n vÜ rõng Sc Loranthaceae Hä TÇm göi Helixanthera parasitica Lour. va 1093 Chïm göi kÝ sinh Balanophoraceae Balanophora fungosa J.R. & G. Forster subsp. indica (Arn.) Hans

va 1134 D¬ng ®µi nÊm H, M

Celastraceae Hä Ch©n danh Euonymus cuspidatus Loesn. va 1100 Ch©n danh mòi Sc E. laxiflorus Champ. in Benth. Ex Hook. f. va 909

va 959 va 1161

Ch©n danh hoa tha Sc

Aquifoliaceae Hä Nhùa ruåi Ilex annamensis Tard. va 1201 Bïi trung bé W I. confertiflora Merr. va 1068 Bïi W Icacinaceae Hä Thô ®µo Stemonurus chingianus (Hand.- Mazz.) Sleum. va 1107 VÜ hïng ching W Euphorbiaceae Hä ThÇu dÇu Glochidion sp. va 1148 Sc Antidesma hainanensis Merr. va 977

va 1049 Chßi mßi h¶i nam. Sc

A. sp1. va 904 va 982 va 989 va 1039 va 1138 va 1184

Sc

A. sp2. va 905 va 1218

Sc

Claoxylon hainanensis Pax. & Hoffm. va 1268 Bä nÐt H C. indicum (Blume) Endl. ex Hassk. va1162 Bå lèt Sc C. longifolium (Blume) Endl. ex Hassk. va 1291 Mä l¸ dµi W Endospermum chinense Benth. H, V Balsaminaceae Hä Bãng níc Impatiens sp. ob Bãng níc H, V Sabiaceae Meliosma sp. ob W Polygalaceae Polygala karensium Kurz va 1065 KÝch nhò tr¾ng H Burseraceae Canarium album (Lour.) Raeusch. ex DC. va 1156 Tr¸m tr¾ng W, V Meliaceae Dysoxylum binectariferum (Roxb.) Hook. ex Bedd.

va 1256 Huúnh ®»ng hai tuyÕn W

Trichilia connaroides (W. & A.) Bentv. f. glabra Bentv.

va 1173 va 1236 va 1197

Sang níc M

60



Rutaceae Euodia lepta (Spreng.) Merr. va 947

va 962 va 1083 va 1240 va 1312

Ba ch¹c Sc, M

Glycosmis sapindoides Lindl. Ex Oliv. va 1280 C¬m rîu d¹ng bå hßn Sc Luvunga scandens Ham va 940

va 1083 Trang xa leo Cl, M

Leeaceae Hä Cñ rèi Leea stipulosa Gagnep. va 1055 Cñ rèi l¸ hÑ H, R[IUCN] Vitaceae Hä Nho Tetrastigma gaudichaudianum Pl. va 1045 Tø th Cl Araliaceae Hä Nh©n s©m Aralia armata Seem. ob §¬n ch©u chÊu Sc, M Brassaiopsis glomerulata (Blume) Regel. va 1292 Than Macropanax simplicifolius C.B. Shang ob §¹i ®inh W M. skortsovii Ha ob §¹i ®inh W Panax vietnamensis ob S©m ngo¹ linh E[RDB], [IUCN] Schefflera octophylla (Lour.) Harms ob Ch©n chim W, M S. vilolea C.B. Shang ob Ch©n chim tÝm W, M Trevesia palmata (Roxb. et Lindl.) Visi ob §u dñ rõng W, M Hamamelidaceae Hä Sau Sau Symingtonia populnea (Griff.) Steenis ob Ch¾p tay W Rhodoleia championii Hook.f. ob Hång quang W, V[RDB] Ulmaceae Hä Ng¸t Gironniera subequalis Pl. va 1062

va 1088 va 1141

Ki g©n b»ng W

Trema orientalis (L.) Blume ob W Moraceae Hä D©u t»m Artocarpus melinoxyla Gagnep. va 1242 MÝt nµi W Ficus pyriformis Hook. & Arn. va 1157 Rï r× qu¶ lª F. hederacea Roxb. va 1285 Sung leo F. kontumense Corner ob Sung Kon Tum W F. oligodon Miq. va 1269 Sung t¸o W F. fistulosa Reinw. x Blume va 1296 Sung b«ng F. simplicissima Lour. var. annamica (Ganep.) Corner

ob Vó bß

Urticaceae Hä Gai Poikilospermum suaveolens (Blume) Merr. va 1334 Rum th¬m Cl Elatostema cuneatum Wight va 990 Cao hïng bím H E. dissectum Wedd. va 1027 Cao hïng c¾t hai H Pellionia bulbifera Hook. f. va 1028 Phu lÖ cÇu hµnh H P. radicans Wedd. in DC. f. grandis Gagnep. va 1288 Phu lÖ cã rÔ H, M Pouzolzia hirta Hassk. ob Thuèc vßi l«ng P. sanguinea (Blume) Merr. ob Thuèc vßi c©y Debregeasia sp. va 1029 Sc Juglandaceae Hä Hå ®µo Engelhardtia roxburghiana Wall. ob ChÑo W Fagaceae Hä DÎ Castanopsis quangtriensis Hick. & Cam. va 1067

va 1092 Kha thô qu¶ng trÞ W

C. sp. ob W Lithocarpus gagnepainiana A. Cam. va 1114 DÎ gagnepain W L. gigantophylla (Hick. & Cam.) A. Cam. va 1181 DÎ cau W L. hamata A. Cam. va 1024 DÎ mãc W L. obovatifolia Hick & Cam. va 1097 DÎ l¸ xoan W Quercus sp. 1 ob W

61



Q. sp. 2 ob W Betulaceae Hä B¹ch d¬ng Betula alnoides Buch. Ham ex D. Don. va 1071 Çng lß W, M Loganiaceae Hä M· tiÒn Fagraea ceilanica Thunb. LËu b×nh Cl, M Apocynaceae Hä Tróc ®µo Alstonia scholaris (L.) R. Br. ob Mß cua W Melodinus annamensis Pit. ob Cl Rauvolfia yunnanensis Tsiang va 1159

va 1286 Ba g¹c v©n nam Sc, M

Tabernaemontana buffalina Lour. va 1152 va 1209 va 917

Lµi tr©u Sc, M

T. pallida (Pierre ex Spire) Hua va 1044 va 1213

Sc, M

Asclepiadaceae Hä Thiªn lý Centrostemma multiflorum (Blume) Decne va 1012

va 1185 Hå ®a nhiÒu hoa Cl

Dischianthus urceolatus (Decne) Tsiang va 1208 Song sang Cl Dischidia sp. va 1225 Cl Convolvulaceae Hä B×m b×m Xenostegia tridentata (L.) Austin. et Staples ob B×m ba r¨ng Cl Ipomoea involucrata P. Beauv. ob B×m nãn Cl Boraginaceae Hä Vßi voi Heliotropium indicum L. ob Vßi voi H, M Verbenaceae Hä Cá roi ngùa Callicaroa albida Blume ob Tu hó tr¾ng Sc C. nudiflora Hook. et Arn. ob Tu hó Sc Tsoongia axillariflora Merr. va 929

va 986 Thä hoa n¸ch M

Lamiaceae Hä B¹c hµ Gomphostemma lucidum Wall. ob §inh hïng l¸ng H G. niveum Hook.f. ob §inh hïng tuyÕt H Plantaginaceae Hä M· ®Ò Plantago asiatica A.DC. ob M∙ ®Ò H Buddleiaceae Hä Bóp lÖ Buddleia paniculata Wall. ob Bóp lÖ chïm Sc Oleaceae Hä Nhµi Jasminum subtriplinerve Blume va 1172 CÈm v¨n Sc, M Scrophulariaceae Hä Hoa mâm chã Torenia benthamiana Hance ob T« liªn H Gesneriaceae Hä Rau tai voi Aeschynanthus longicaulis Wall. ex R. Br. va 1214 M¸ ®µo th©n dµi H A. moningeriae (Merr.) Chun va 1056

va 1147 va 1200

H

Didissandra clemensiae Pell. va 1203 Hai hai hïng clemens H Rhynchothecum latifolium Hook va 1053 Má bao l¸ réng H Acanthaceae Staurogyne debilis (T. Anders.) C. B. Clarke ex Merr.

va 1221 va 1149

Nhuþ thËp yÕu H

S. hypoleucum (Benoist) Benoist va 932 Nhôy thËp h¹ b¹ch H Justicia vagabunda R. Ben. va 979 Xu©n tiÕt ngao du H Bignoniaceae Hä Nóc n¸c Radermachera hainanensis Merr. ob Rµ dÑt W Pentaphragmaceae Hä Ngò çch Pentaphragma gamopetalum Gagnep. ob Ngò çch ®Ýnh H P. sinense Hemsl. et Wils. ob Rau B¸nh l¸i H

62



Campanulaceae Hä Hoa Chu«ng Codonopsis javanica (Blume)Hook.f. ob §¶ng s©m H, M, V[RDB] Lobelia zeylanica L. ob Lîi b×nh H Pratia nummularis (Lam.) A. Br. ob Nh¶ hoa H Rubiaceae Hä Cµ Phª Hedyotis piä lulifera Pitard. va 1170

va 1282 An ®iÒn nãn H

Ophiorrhiza baviensis Dreake. va 1009 va 1085 va 1295

Xµ c¨n ba v× H

Xanthophytum attopeuensis (Pit.) Lo Hsien Shui Sc Mussaenda aff. cambodiana Pierre. va 1191 Bím b¹c c¨m bèt Sc M. erosa Champ. va 985 Bím b¹c m«n Sc Myrioneuron effusum (Drade) Merr. va 1054 V¹n kinh trµn M. sp. va 975 Sc Mycetia sp. va 1289 Sc Urophyllum argenteum Pitard. va 934

va 1129 VÜ diÖp b¹c Sc, R[IUCN]

Aidia cochinchinensis Lour. va 973 va 1090

G¨ng nam bé

A. oxyodonta var. microdonta (Pit.) Pham. va 1041 va 1137

G¨ng nhá Sc

Diplospora viridiflora DC. va 954 va 983 va 1036

Song tö hoa xanh Sc

Ixora coccinea L. va 1063 §¬n ®á Sc, M I. sp. va 1204

va 1207 Sc

Pavetta tomentosa Roxb. ex Sw. va 1175 §ät sµnh l«ng Psychotria montana Blume va 1101

va 1111 LÊu nói Sc

P. morindoides Hutch. va 981 va 903

LÊu nhµ Sc

P. sp. va 1048 Sc Tarenna thorelii Pitard. va 1215 TrÌn thorel Sc Lasianthus coeruleus Pitard. va 942 Xó h¬ng lam Sc, R[IUCN] L. poilanei Pitard. va 911 Chµ v«i Sc L. calycinus Dunn. va 1228 Sc, NV L. kwangtungensis Merr. va 925 Sc, NV Morinda sp. va 1106 Sc, Prismatomeris tetrandra (Roxb.) Schum. subsp. malayana (Ridl.) J. J. Jonhanss

va 978 L¨ng trang m∙ lai Sc,

P. sp. va 928 va 952 va 1051 va 1087

Sc,

Litosanthes biflora Blume va 1004 Sc, NV Caprifoliaceae Hä Kim Ng©n Viburnum lutescens Blume va 1015

va 1169 va 1287

Sc

Liliopsida (a) Líp hµnh Araceae Hä R¸y Pothos balansae Engler va 1037 R¸y balansa H P. yunnanensis Engler va 982 R¸y v©n nam H Raphidophora chevalieri Gagnep. ob H,M R. korthalsii Schott ob Long to H, M Aglaonema medestum Schott. ex. Engl. ob A rên H, Amorphophallus sp. ob Khoai na H, Schismatoglottis calyptrata (Roxb.) Zoll. & Mor. va 1247 §o¹n thiÖt nÊp H,

63



Anadendrum montanum Schott. va 926 va 1238

Th¨ng méc nói H,

Commelinaceae Hä Thµi lµi Pollia thyrsiflora (Blume) Endl. ex Hassk va 1011

va 1284 B«n dÇy H

Arecaceae Hä Cau dõa Licuala robinsoniana Becc. va 1235 Ra robison Sc, R[IUCN] L. ternata Griff. va 908

va 919 va 1133 va 1239

Ra cÆp ba Sc,

Caryota sympetala Gagnep. ob §ïng ®×nh Sc, Arenga pinnata (Wurmb.) Merr. ob §o¸t Sc, V Areca triandra Roxb. ob Cau rõng Sc Pinanga annamensis Megalon ob Sc P. duperreana Pierre ex Gagnep. va 1008 Cau chuét Sc Calamus amarus Lour. va 966

va 1246 M©y ®ang Cl

C. faberi Becc. va 1327 M©y thñ c«ng Cl C. scutellaris Becc. va 1326 M©y khiªn Cl, R[IUCN] Daemonorops geniculatus Mart. va 1005

va 1328 M©y th¬m Cl

Musaceae Hä Chuèi Musa sp. ob Chuèi rõng H, V Zingiberaceae Hä Gõng Alpinia strobiliformis T. L. Wu va 1104 H, NV A. sp. va 943 H Hedychium poilanei K. Larsen va 960 Ng¶i tiªn poilane H Marantaceae Hä L¸ Dong Phrynium dispermum Gagnep. ob L¸ Dong H Donax cannaeformis (G. Forst.) K.Schum. ob Lón Dßng H Hemodoraceae Ophiopogon regnieri Bois. va 937 B× xµ regnieri H Liliaceae Hä Hµnh Chlorophytum laxum R.Br. ob H, Or. Petrosavia stellaris Bec. va 1116

va 1323 V« ®iÖp liªn h×nh sao H, NV

Dianella nemorosa Lam. ex Schiller f. (D. ensifolia (L.) DC.)

va 1002 va 1241

H¬ng bµi H, M

Disporum trabeculatum Gagnep. va 1167 va 1265

Song bµo ®¸ H,

Aspidistra typica Baill. va 906 va 1260 va 1261

Hoa trøng nhÖn H,

Smilacaceae Hä Kim cang Smilax corbularia Kunth va 932

va 964 va 1091 va 1124 va 1105

Kim cang Cl, M

S. inversa T. Koyama va 1155 Kim cang hai t¸n Cl S. lanceifolia Roxb. va 1117 Kim cang l¸ m¸c Cl, M S. sp. va 963 Cl, cã thÓ loµi míi Amaryllidaceae Hä Lìi ®ßng Curculigo gracilis (Kurz.) Wall. ex Hook. f. va 1259 Cå nèc m¶nh H, M Cyperaceae Hä Cãi Carex cryptostachys Brongn. va 956 Cãi tói Èn b«ng H Mapania macrocephala (Gaudich.) K. Schum. va 936 Cãi l¸ døa b«ng to H M. nudispica Koyama va 905 Cãi l¸ døa trÇn H

64



Poaceae Hä Hoµ Th¶o Arundinaria aff. baviesis ob SÆt ba v× R[RDB] Bambusa balcoa Roxb. ob Lå « H, V Dendrocalamus membranaceus Munro ob Luång H, V Lophatherum gracile Brogn. va 1293 §Ønh bµn m¶nh H, M Taccaceae Hä R©u hïm Tacca integrifolia Ker Gawl. ob Ng¶i räm H, M, T[RDB] Dioscoreaceae Hä Cñ n©u Dioscorea cirrhosa Prain. et Burk ob Cñ N©u Cl D. dissimulans Prain. et Burk ob Cñ nÉng Cl, R[IUCN] D. triphylla L. ob Cñ nÉng Cl Orchidaceae Hä Lan Apostasia nuda R. Br. va 1003 Cæ lan trÇn H A. wallichii R. Br. ob H Aphyllorchis montana Reichb. f. va 1013 ¢m lan nói H Goodyera biflora (Lindl.) Hook. f. va 1040 Lan l¸ vÕt hai hoa H Zeuxine affinis (Lindl.) Benth. va 1142 Th¬ sinh gÇn H Cryptostylis arachnites (Blume) Hassk. va 1115 Èn th nhÖn H Podochilus intermedius Aver. va 1031 Tóc thiÖt trung gian H P. microphyllus Lindl. va 1273 Tóc thiÖt l¸ nhá H Appendicula reflexa Blume va 991 VÖ lan xô H Calanthe lyroglossa Reichb. f. va 907 KiÒu lan lìi h×nh ®µn H Mischobulbon cordifolium (Hook. f.) Schltr. va 1254 Phi hµnh l¸ h×nh tim H, NV Liparis mannii Reichb. f. va 1255 Nh½n diÖp rÊt nhän H L. balansae Gagnep. va 1283 Nh½n diÖp balansa H L. caespitosa (Thouars) Lindl. va 1014 Nh½n diÖp bôi H L. acutissima Reichb. f. va 1305

va 1311 Nh½n diÖp mann H

Dendrobium nobile Lindl. ob Hoµng th¶o O D. oxyphyllum Gagnep. ob H Renanthera annamensis Gagnep. ob §u«i c¸o nam H, O Eria amica Reichb. f. va 1275 Nilan b¹n H E. foetida Aver. va 1014 Nilan h«i H E. apertiflora Summerh. Va 1006 H E. paniculata Lindl. ob H Cymbidium ensifolium (L.) Sw. ob Lan KiÕm H, O Gastrochilus obliquus (Lindl.) O. Kuntz. va 1321 Tói th¬ sen H Bulbophyllum fibratum (Gagnep.) Seidenf. va 1332 CÇu hµnh sîi H B. corallinum Tix. & Guill. va 1331 CÇu ®iÖp san h« H Panisea albiflora (Ridl.) Seidenf. va 1315 H Pholidota chinensis Lindl. va 931

va 987 Tôc ®o¹n trung quèc H

Orchidaceae sp. va 1145 H, cã thÓ loµi míi Ghi chó: M (Medicine) = Lµm thuèc; O (Ornament) = Lµm c¶nh; OB (Observation) = Quan s¸t; VA = Sè hiÖu tiªu b¶n; V (Vegetables) = Rau ¨n ®îc; W (Wood) = Th©n Gç; Sc (Scrub tree) = c©y bôi; H (Herd) = C©y d¹ng th¶o; Cl (Climber) = C©y leo, bß; NV (New record for Vietnam) = Ghi nhËn míi cho ViÖt Nam; [RDB] (Red Data Book) = S¸ch ®á ViÖt Nam; [IUCN] (World Conservation Union) = S¸ch ®á theo IUCN.

65

Phô lôc 2. Danh lôc thó ghi nhËn bíc ®Çu cho khu vùc nghiªn cøu

Tªn ViÖt Nam Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc TT.1 TT.2 Nguån TL Bé NhiÒu r¨ng Treeshrews: Scandentia: Hä ®åi Treeshrews Tupaiidae §åi Northern Treeshrew Tupaia belangeri O

Bé D¬i Bats: Chiroptera: Hä d¬i qôa Old-World Fuit Bats Pteropodidae D¬i chã Ên Short-nosed Fruit Bat Cynopterus sphinx S

D¬i qu¶ Ratanaworabhan's Fruit Bat Megaerops niphanae S

D¬i qu¶ Blandford's Fruit Bat Sphaerias blandfordi S

D¬i qu¶ Hill Long-tongued Fruit Bat Macroglossus sobrinus S

Hä d¬i ma False Vampire Bats Megadermatidae D¬i ma Nam Lesser False Vampire Bat Megaderma spasma S

Hä d¬i l¸ Horseshoe Bats Rhinolophidae D¬i l¸ lín Woolly Horseshoe Bat Rhinolophus luctus S

D¬i l¸ Lesser Woolly Horseshoe Bat R. beddomei S

D¬i l¸ pecx«n Pearson's Horseshoe Bat R. pearsonii S

D¬i l¸ Blyth's Horseshoe Bat R. lepidus S

D¬i l¸ ®u«i Intermediate Horseshoe Bat R. affinis S

Hä d¬i mòi Old-World Leaf-nosed Bats Hipposideridae D¬i mòi Andersen's Leaf-nosed Bat Hipposideros pomona DD S

D¬i mòi x¸m Intermediate Leaf-nosed Bat H. larvatus S

Hä d¬i muçi Evening Bats Vespertilionidae

D¬i tai Nepalese Whiskered Bat Myotis muricola S

D¬i tai Daubenton's Bat M. daubentonii S

D¬i r« bót Greater Flat-headed Bat Tylonycteris robustula S

D¬i muçi Black Gilded Pipistrelle Pipistrellus circumdatus S

D¬i èng Little Tube-nosed Bat Murina aurata S

D¬i èng l«ng ch©n Scully's Tube-nosed Bat M. tubinaris S

D¬i èng tai trßn Round-eared Tube-nosed Bat M. cyclotis S

D¬i èng Tube-nosed Bat species M. sp. S

D¬i mòi nh½n Hardwicke's Forest Bat Kerivoula hardwickii S

D¬i mòi Forest Bat K. flora S

Bé Linh trëng Primates: Primates: Hä khØ Old-World Monkeys Cercopithecidae KhØ vµng Rhesus Macaque Macaca mulatta NT O

KhØ mÆt ®á Bear Macaque M. arctoides VU V C

Voäc ngò s¾c Douc Langur Pygathrix nemaeus ssp. EN V O

Bé ¡n thÞt Carnivores: Carnivora: Hä Chã Dog and Foxes Canidae Chã sãi Indian Wild Dog or Dhole Cuon alpinus VU E R

Hä GÊu Bears Ursidae GÊu ngùa Asiatic Black Bear Ursus thibetanus VU E T

Hä Chån Weasels, etc. Mustelidae Chån vµng Yellow-throated Marten Martes flavigula O

Löng lîn Hog-badger Arctonyx collaris R

R¸i c¸ Eurasian Otter Lutra lutra T O

Hä CÇy Civets Viverridae CÇy vßi ®èm Common Palm Civet Paradoxurus hermaphroditus C

CÇy vßi mèc Masked Palm Civet Paguma larvata C

66

Tªn ViÖt Nam Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc TT.1 TT.2 Nguån TL CÇy mùc Binturong Arctictis binturong V R

Hä Lán Tranh Mongooses Herpestidae Lán tranh Small Asian Mongoose Herpestes javanicus O

Hä MÌo Cats Felidae MÌo rõng Leopard Cat Prionailurus bengalensis C

Beo löa Golden Cat Catopuma temminckii NT V T

B¸o gÊm Clouded Leopard Neofelis nebulosa VU E T

Hæ Tiger Panthera tigris EN E I

Bé Mãng guèc ch½n Even-toed Ungulates: Artiodactyla: Hä Lîn rõng Pigs Suidae L¬n rõng Pig species Sus sp. T

Hä H¬u nai Deer Cervidae Nai Sambar Cervus unicolor T,R

Mang Trêng S¬n Truong Son Muntjac Muntiacus truongsonensis N/E R

Mang Barking Deer M. muntjak R

Hä Bß Cattle, Antelopes, etc. Bovidae S¬n d¬ng Southern Serow Naemorhedus sumatraensis VU V R

Bé GÆm nhÊm Rodents: Rodentia: Hä Sãc Non-flying Squirrels Sciuridae Sãc ®en Black Giant Squirrel Ratufa bicolor O

Sãc ch©n vµng Pallas's Squirrel Callosciurus erythraeus O

Sãc chuét löa Cambodian Striped Tree-squirrel Tamiops rodolphii O

Sãc mâm hung Red-cheeked Squirrel Dremomys rufigenis O

Hä Sãc bay Flying Squirrels Pteromyidae Sãc bay lín Red Giant Flying Squirrel Petaurista philippensis R O

Sãc bay Temminck's Flying Squirrel Petinomys setosus S

Hä Chuét Mice, Rats, etc. Muridae Chuét h¬u bÐ Chestnut Rat Niviventer fulvescens C

Danh s¸ch xÕp theo hÖ thèng ph©n lo¹i cña G. B. Corbet vµ J. E. Hill (1992) T×nh tr¹ng: EN/E = Loµi ®ang bÞ ®e do¹ nghiªm träng; VU/V = Loµi sÏ bÞ ®e do¹; R = HiÕm; T = Loµi bÞ ®e do¹; NT = loµi gÇn bÞ ®e do¹; N/E = Cha ®¸nh gi¸ Nguån tµi liÖu: S = mÉu vËt; O =Quan s¸t; T = DÊu vÕt; R = MÉu nhµ ngêi d©n ®Þa ph¬ng; C = BÉy ¶nh; I = Pháng vÊn Ghi chó: TT.1- T×nh t¹ng s¸ch ®á ViÖt Nam; TT.2-T×nh tr¹ng s¸ch ®á ThÕ Giíi

67

Phô lôc 3. Danh s¸ch chim ghi nhËn cho khu vùc Ngäc Linh Qu¶ng Nam

Tªn ViÖt Nam Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc TT.1 TT.2 G.c Bé Gµ Bé Gµ Galliformes Hä TrÜ Hä TrÜ Phasianidae Gµ so häng hung Rufous-throated Partridge Arborophila rufogularis Gµ so häng tr¾ng Bar-backed Partridge A. brunneopectus Gµ l«i tr¾ng Silver Pheasant Lophura nycthemera TrÜ sao Crested Argus Rheinardia ocellata T VU RRS Bé Gâ kiÕn Piciformes Hä Gâ kiÕn Picidae Gâ kiÐn lïn mµy tr¾ng White-browed Piculet Sasia ochracea Gâ kiÕn nhá ®Çu x¸m Grey-capped Pygmy Woodpecker Dendrocopos canicapillus Gâ kiÕn xanh bông vµng Laced Woodpecker Picus vittatus Gâ kiÕn n©u cæ ®á Bay Woodpecker Blythipicus pyrrhotis Hä Cu rèc Megalaimidae ThÇy chïa ®Ýt ®á Red-vented Barbet Megalaima lagrandieri Cu rèc ®Çu vµng Golden-throated Barbet M. franklinii Bé Hång hoµng Bucerotiformes Hä Hång hoµng Bucerotidae NiÖc n©u Brown Hornbill Anorrhinus tickelli T NT Bé Nuèc Trogoniformes Hä Nuèc Trogonidae Nuèc bông ®á Red-headed Trogon Harpactes erythrocephalus Bé S¶ Coraciiformes Hä S¶ rõng Coraciidae YÓng qu¹ Dollarbird Eurystomus orientalis Hä Bång chanh Alcedinidae Bång chanh Common Kingfisher Alcedo atthis Hä Bãi c¸ Halcyonidae S¶ v»n Banded Kingfisher Lacedo pulchella S¶ má réng Stork-billed Kingfisher Halcyon capensis S¶ ®Çu n©u White-throated Kingfisher H. smyrnensis S¶ ®Çu ®en Black-capped Kingfisher H. pileata Hä Tr¶u Meropidae Tr¶u ngùc n©u Blue-tailed Bee-eater Merops philippinus Bé Cu cu Cuculiformes Hä Cóc cu Cuculidae ChÌo chÑo nhá Hodgson's Hawk Cuckoo Hierococcyx fugax B¾t c« trãi cét Indian Cuckoo Cuculus micropterus Cu cu Eurasian Cuckoo C. canorus T×m vÞt v»n Banded Bay Cuckoo Cacomantis sonneratii T×m vÞt Plaintive Cuckoo C. merulinus T×m vÞt xanh Asian Emerald Cuckoo Chrysococcyx maculatus Cu cu ®en Drongo Cuckoo Surniculus lugubris Tu hó Asian Koel Eudynamys scolopacea Phín nhá Green-billed Malkoha Phaenicophaeus tristis Hä B×m bÞp Centropodidae B×m bÞp lín Greater Coucal Centropus sinensis Bé VÑt Psittaciformes Hä VÑt Psittacidae VÑt lïn Vernal Hanging Parrot Loriculus vernalis VÑt ngùc ®á Red-breasted Parakeet Psittacula alexandri

68

Tªn ViÖt Nam Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc TT.1 TT.2 G.c Bé YÕn Apodiformes Hä YÕn Apodidae YÕn Needletail species Hirundapus sp. Bé Có Strigiformes Hä Có lîn Tytonidae Có lîn rõng Oriental Bay Owl Phodilus badius T Hä Có mÌo Strigidae Có mÌo latus¬ Mountain Scops Owl Otus spilocephalus Có mÌo khoang cæ Collared Scops Owl O. bakkamoena Hï Brown Wood Owl Strix leptogrammica R Có vä mÆt tr¾ng Collared Owlet Glaucidium brodiei Hä Có muçi Eurostopodidae Có muçi mµo Great Eared Nightjar Eurostopodus macrotis Bé Bå c©u Columbiformes Hä Bå c©u Columbidae Cu g¸y Spotted Dove Streptopelia chinensis GÇm gh× v»n Barred Cuckoo Dove Macropygia unchall Cu xanh má quÆp Thick-billed Green Pigeon Treron curvirostra GÇm gh× lng xanh Green Imperial Pigeon Ducula aenea GÇm gh× lng n©u Mountain Imperial Pigeon D. badia Bé Cß Ciconiiformes Hä RÏ Scolopacidae Cho¾t bông x¸m Wood Sandpiper Tringa glareola Hä ¦ng Accipitridae DiÒu ¨n ong Oriental Honey-buzzard Pernis ptilorhynchus DiÒu hoa miÕn ®iÖn Crested Serpent Eagle Spilornis cheela ¦ng Ên ®é Crested Goshawk Accipiter trivirgatus DiÒu NhËt B¶n Common Buzzard Buteo buteo §¹i Bµng M∙ Lai Black Eagle Ictinaetus malayensis Hä DiÖc Ardeidae Cß tr¾ng Little Egret Egretta garzetta Ccß ngµng lín Great Egret Casmerodius albus Cß ruåi Cattle Egret Bubulcus ibis Cß bî Chinese Pond Heron Ardeola bacchus Cß xanh Little Heron Butorides striatus Bé SÎ Passeriformes Hä §u«i côt Pittidae §u«i côt ®Çu x¸m Blue-rumped Pitta Pitta soror NT Hä Má réng Eurylaimidae Má réng hung Silver-breasted Broadbill Serilophus lunatus Má réng xanh Long-tailed Broadbill Psarisomus dalhousiae T Hä Chim xanh Irenidae Chim lam Asian Fairy Bluebird Irena puella Chim xanh h«ng vµng Orange-bellied Leafbird Chloropsis hardwickii Hä Qu¹ Corvidae GiÎ cïi vµng White-winged Magpie Urocissa whiteheadi NT GiÎ cïi xanh Common Green Magpie Cissa chinensis GiÎ cïi bông vïng Indochinese Green Magpie C. hypoleuca NT Chim kh¸ch Racket-tailed Treepie Crypsirina temia Qu¹ ®en Large-billed Crow Corvus macrorhynchos Nh¹n rõng Ashy Woodswallow Artamus fuscus Tö anh Maroon Oriole Oriolus traillii

69

Tªn ViÖt Nam Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc TT.1 TT.2 G.c Phêng chÌo x¸m nhá Indochinese Cuckooshrike Corasina polioptera Phêng chÌo x¸m Black-winged Cuckooshrike C. melaschistos Phêng chÌo häng x¸m Grey-chinned Minivet Pericrocotus solaris Phêng chÌo ®á ®u«i dµi Long-tailed Minivet P. ethologus Phêng chÌo ®á lín Scarlet Minivet P. flammeus Phêng chÌo ®en Bar-winged Flycatcher-shrike Hemipus picatus ChÌo bÎo Black Drongo Dicrurus macrocercus ChÌo bÎo x¸m Ashy Drongo D. leucophaeus ChÌo bÎo má qu¹ Crow-billed Drongo D. annectans ChÌo bÎo rõng Bronzed Drongo D. aeneus ChÌo bÎo ®u«i cê b»ng Lesser Racket-tailed Drongo D. remifer ChÌo bÎo cê Greater Racket-tailed Drongo D. paradiseus §íp ruåi xanh g¸y ®en Black-naped Monarch Hypothymis azurea Thiªn ®êng ®u«i phín Asian Paradise-flycatcher Terpsiphone paradisi Hä §íp ruåi Muscicapidae HoÐt xanh Blue Whistling Thrush Myophonus caeruleus HoÐt Sibªri Siberian Thrush Zoothera sibirica S¸o ®Êt Scaly Thrush Z. dauma S¸o ®Êt n©u Dark-sided Thrush Z. marginata HoÐt ®u«i côt mµy tr¾ng Lesser Shortwing Brachypteryx leucophrys HoÐt ®u«i côt xanh White-browed Shortwing B. montana §íp ruåi ®u«i hung Ferruginous Flycatcher Muscicapa ferruginea §íp ruåi häng tr¾ng White-gorgeted Flycatcher Ficedula monileger §íp ruåi NhËt B¶n Blue-and-white Flycatcher Cyanoptila cyanomelana §íp ruåi lín Large Niltava Niltava grandis §íp ruåi tr¸n ®en Small Niltava N. macgrigoriae §íp ruåi c»m ®en Fujian Niltava N. davidi NT §íp ruåi tr¾ng White-tailed Flycatcher Cyornis concretus §íp ruåi xanh nh¹t Pale Blue Flycatcher C. unicolor §íp ruåi c»m xanh Blue-throated Flycatcher C. rubeculoides §íp ruåi ®Çu x¸m Grey-headed Canary Flycatcher Culicicapa ceylonensis Oanh lng xanh Siberian Blue Robin Luscinia cyane ChÝch choÌ Oriental Magpie Robin Copsychus saularis ChÝch choÌ löa White-rumped Shama Copsychus malabaricus ChÝch choÌ níc tr¸n tr¾ng Slaty-backed Forktail Enicurus schistaceus ChÝch chße níc ®Çu tr¾ng White-crowned Forktail E. leschenaulti C« c« xanh Green Cochoa Cochoa viridis NT SÎ bôi ®Çu ®en V©n Nam Common Stonechat Saxicola torquata Hä S¸o Sturnidae S¸o sËu Black-collared Starling Sturnus nigricollis YÓng Hill Myna Gracula religiosa Hä trÌo c©y Sittidae TrÌo c©y má vµng Yellow-billed Nuthatch Sitta solangiae T VU RRS Hä B¹c m¸ Paridae B¹c m¸ mµo Yellow-cheeked Tit Parus spilonotus B¹c m¸ rõng Yellow-browed Tit Sylviparus modestus Chim mµo vµng Sultan Tit Melanochlora sultanea Hä B¹c m¸ ®u«i dµi Aegithalidae B¹c m¸ ®u«i dµi Black-throated Tit Aegithalos concinnus Hä Nh¹n Hirundinidae Nh¹n bông hung Barn Swallow Hirundo rustica Nh¹n ®Çu hung Wire-tailed Swallow H. smithii

70

Tªn ViÖt Nam Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc TT.1 TT.2 G.c Nh¹n bung x¸m Red-rumped Swallow H. daurica Nh¹n h«ng tr¾ng ¸ ch©u Asian House Martin Delichon dasypus Hä Chµo mµo Pycnonotidae Chµo mµo vµng Black-crested Bulbul Pycnonotus melanicterus Chµo mµo Red-whiskered Bulbul P. jocosus Cµnh c¹ch lín Puff-throated Bulbul Alophoixus pallidus Cµnh c¹ch nói Mountain Bulbul Hypsipetes mcclellandii Hä Vµnh khuyªn Cisticolidae ChiÒn chiÖn ®ång hung Zitting Cisticola Cisticola juncidis ChiÒn chiÖn bông vµng Yellow-bellied Prinia Prinia flaviventris Hä Chim chÝch Sylviidae ChÝch ch©u ¸ Asian Stubtail Urosphena squameiceps ChÝch ®u«i dµi Common Tailorbird Orthotomus sutorius ChÝch b«ng çnh vµng Dark-necked Tailorbird O. atrogularis ChÝch mµy lín Yellow-browed Warbler Phylloscopus inornatus ChÝch xanh lôc Greenish Warbler P. trochiloides ChÝch ®u«i tr¾ng White-tailed Leaf Warbler P. davisoni ChÝch ®íp ruåi mµy ®en Golden-spectacled Warbler Seicercus burkii ChÝch ®íp ruåi mµy ®en White-spectacled Warbler S. affinis ChÝch ®íp ruåi m¸ x¸m Grey-cheeked Warbler S. poliogenys ChÝch ®íp ruåi ®Çu hung Chestnut-crowned Warbler S. castaniceps Khíu ®Çu tr¾ng White-crested Laughingthrush Garrulax leucolophus Khíu Ngäc Linh Golden-winged Laughingthrush G. ngoclinhensis NE RRS Kh¬u ®Çu ®en Black-hooded Laughingthrush G. milleti R VU RRS Khíu b¹ch m¸ Black-throated Laughingthrush G. chinensis Khíu ®u«i ®á Red-tailed Laughingthrush G. milnei NT Chuèi tiªu ®Êt Buff-breasted Babbler Pellorneum tickelli Ho¹ mi ®Êt má dµi Large Scimitar Babbler Pomatorhinus hypoleucos Ho¹ mi ®Êt ngùc hung Coral-billed Scimitar Babbler P. ferruginosus Khíu ®¸ ®u«i ng¾n Streaked Wren Babbler Napothera brevicaudata Khíu bôi tr¸n hung Rufous-fronted Babbler Stachyris rufifrons Khíu bôi vµng Golden Babbler S. chrysaea Khíu bôi ®Çu ®en Grey-throated Babbler S. nigriceps ChÝch ch¹ch m¸ vµng Striped Tit Babbler Macronous gularis Khíu h«ng ®á Cutia Cutia nipalensis Khíu má cÆp mµy tr¾ng White-browed Shrike Babbler Pteruthius flaviscapis Khíu má cÆp çnh vµng Chestnut-fronted Shrike Babbler P. aenobarbus Khíu lïn çnh xanh Blue-winged Minla Minla cyanouroptera Khíu lïn ®u«i ®á Red-tailed Minla M. ignotincta L¸ch t¸ch ngùc vµng Golden-breasted Fulvetta Alcippe chrysotis L¸ch t¸ch ®Çu ®Çu ®èm Rufous-winged Fulvetta A. castaneceps L¸ch t¸ch häng v¹ch Streaked-throated Fulvetta A. cinereiceps L¸ch t¸ch häng hung Rufous-throated Fulvetta A. rufogularis NT L¸ch t¸ch vµnh m¾t Mountain Fulvetta A. peracensis grotei L¸ch t¸ch vµnh m¾t Mountain Fulvetta A. p. annamensis Khíu má dÑt häng ®en Black-headed Sibia Heterophasia melanoleuca Khíu mµo häng ®èm Stripe-throated Yuhina Yuhina gularis Khíu mµo ®Çu ®en Black-chinned Yuhina Y. nigrimenta Khíu bôi bông tr¾ng White-bellied Yuhina Y. zantholeuca Khíu má dÑt ®Çu x¸m Grey-headed Parrotbill Paradoxornis gularis Khíu má dÑt häng ®en Black-throated Parrotbill P. nipalensis

71

Tªn ViÖt Nam Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc TT.1 TT.2 G.c Hä Hót mËt Nectariniidae Chim s©u vµng lôc Plain Flowerpecker Dicaeum concolor Chim s©u ngùc ®á Fire-breasted Flowerpecker D. ignipectus Hót mËt häng hung Ruby-cheeked Sunbird Anthreptes singalensis Hót mËt häng tÝm Olive-backed Sunbird Nectarinia jugularis Hót mËt häng vµng Mrs Gould's Sunbird Aethopyga gouldiae Hót mËt Nª Pan Green-tailed Sunbird A. nipalensis Hót mËt ®u«i nhän Fork-tailed Sunbird A. christinae Hót mËt ngùc ®á Black-throated Sunbird A. saturata Hót mËt ®á Crimson Sunbird A. siparaja B¾p chuèi má dµi Little Spiderhunter Arachnothera longirostra B¾p chuèi ®èm ®en Streaked Spiderhunter A. magna Hä SÎ Passeridae Di cam White-rumped Munia Lonchura striata

Theo hÖ thèng ph©n lo¹i cña Inskipp et al. (1996) T×nh tr¹ng: TT.1: T×nh tr¹ng s¸ch ®á ViÖt Nam; TT.2: T×nh tr¹ng s¸ch ®á thÕ giíi Ghi chó: VU: Loµi sÏ bÞ ®e do¹

NT: Loµi gÇn bÞ ®e do¹ RRS: Loµi cã vïng ph©n bè hÑp toµn cÇu ná h¬n 50.000 km2

NE: Loµi míi ph¸t hiÖn cho khoa häc cha dîc ®¸nh gi¸

72

Phô lôc 4. Danh s¸ch bå s¸t, Õch nh¸i ghi nhËn khu vùc nghiªn cøu TT Tªn khoa häc Tªn ViÖt Nam Ngu«n tµi liÖu Loµi ®Æc h÷u

Reptilia Líp Bß s¸t Squamata: Bé Cã v¶y Gekkonidae Hä T¾c kÌ

1 Cyrtodactylus irregularis Th¹ch sïng ngãn v»n lng S 2 Gekko gecko T¾c kÌ O

Agamidae Hä Nh«ng 3 Acanthosaura capra ¤ r« cap ra S 4 A. crucigera ¤ r« gai S 5 Draco maculatus Th»n l»n bay ®èm O

Scincidae Hä Th»n l»n bãng 6 Mabuya longicaudata Th»n l»n bãng ®u«i dµi S 7 Scincella sp. Th»n l»n S

Lacertidae Hä Th»n l»n 8 Takydromus sp. Liu ®iu S

Anguidae Hä Th»n l»n r¾n 9 Ophisaurus sokolovi Th»n l»n r¾n s¬c«lèp S

Colubridae Hä R¾n níc 10 Amphiesma sp. R¾n s∙i 11 Calamaria septentrionalis R¾n mai gÇm b¾c S 12 Dendrelaphis pictus R¾n leo c©y S 13 Pareas hamptoni R¾n S 14 Sinonatrix trianguligea R¾n níc S

Viperidae Hä R¾n lôc 15 Trimeresurus stejnegeri R¾n lôc xanh S

Amphibia Líp Õch nh¸i Anura: Bé Kh«ng ®u«i Megophryidae Hä Cãc bïn

16 Leptobrachium (Leptobrachium) sp. Cãc mµy S 17 Leptobrachium (Leptolalax) pelodytoides Cãc mµy bïn S 18 L. (Leptolalax) sp. Cãc mµy S 19 Megophrys lateralis Cãc m¾t S

Bufonidae Hä Cãc 19 Bufo galeatus Cãc rõng S 20 B. melanostictus Cãc nhµ S 21 Ophryophryne microstoma Cãc nói miÖng nhá S 22 O. poilani Cãc nói poa loan S

Ranidae Hä Õch nh¸i 23 Occidozyga lima Cãc níc sÇn S 24 Rana blythii Õch S 25 R. kuhlii Õch nhÏo S 26 R. limnocharis NgoÐ S 27 R. livida Õch xanh S 28 R. ricketti Õch b¸m ®¸ S 29 R. sauteri Hiu hiu S 30 R. spinosa Õch gai S 31 R. verrucospinosa Õch gai sÇn S EV 32 R. sp. Õch S Rhacophoridae Hä Õch c©y 33 Rhacophorus annamensis Õch c©y S 34 R. calcaneus Õch c©y S

73

TT Tªn khoa häc Tªn ViÖt Nam Ngu«n tµi liÖu Loµi ®Æc h÷u 35 R. leucomystax Õch c©y mÐp tr¾ng S 36 R. verucosus Õch c©y S

Microhylidae Hä Nh¸i bÇu 37 Microhyla annamensis Nh¸i bÇu Trung bé S 38 M. heymonsi Nh¸i bÇu h©y m«n S 39 M. ornata Nh¸i bÇu hoa S 40 M. pulchra Nh¸i bÇu v©n S

Theo NguyÔn V¨n S¸ng vµ Hå Thu Cóc (1996) Ghi chó: S = MÉu; EV = §Æc h÷u cho ViÖt Nam

Dự án Nghiên cứu khả thi ảo tồn thiên nhiên ọc Linh, tỉnh...

Documents

Transcript of Dự án Nghiên cứu khả thi ảo tồn thiên nhiên ọc Linh, tỉnh...