Żydzii ich zagłada

Kim są Żydzi?

Naród semicki zamieszkujący w starożytności Palestynę, posługujący się wtedy językiem hebrajskim, a w średniowieczu i czasach nowożytnych mieszkający w diasporze na całym świecie i posługujący się wieloma różnymi językami. Żydzi nie stanowią jednolitej grupy religijnej i etnicznej.

Skąd pochodzą…?Podstawowym źródłem pisanym dla wczesnej historii Żydów jest Biblia, która określa ich jako naród wybrany przez Boga Jahwe. Żydzi mieli pochodzić od Abrahama, który około 1800 r. p.n.e. przywędrował z Ur w Mezopotamii do ziemi Kanaan. W późniejszym okresie Żydzi przebywali w Egipcie do 1200 p.n.e., gdy pod wodzą Mojżesza powrócili podzieleni na 12 plemion do ziemi Kanaan jako Ziemi Obiecanej przez Boga.

Jerozolima

…i skąd pochodzi ich nazwa?

Określenie Żyd, Żydzi pochodzi

od słów Juda, Judejczyk -

imienia jednego z 12 synów

biblijnego patriarchy Jakuba

oraz późniejszej nazwy jednego

z 12 pokoleń Izraela. Plemiona

Judy oraz Symeona zamieszkały

w południowej części Palestyny,

gdzie też znajdowała

się Jerozolima, późniejsza

stolica całego Izraela, a

następnie, po podziale

państwa Salomona, Królestwa

Judy.

Menora

Menora jest siedmioramiennym kandelabrem i symbolem Izraela. Ten ozdobny świecznik był używany przez Żydów w Przybytku i Świątyni Jerozolimskiej. Menora jest jednym z symboli narodu żydowskiego. Według tradycji symbolizuje on krzew gorejący, który zobaczył Mojżesz na górze Synaj.

Niepokojące sygnały

Przed wojną sygnały płynące z Niemiec nie wróżyły nic

dobrego dla ludności żydowskiej. Adolf Hitler w swojej

książce ,,Mein Kampf”

zadeklarował ostateczną rozprawę z Żydami. Palono i

eliminowano z bibliotek publicznych książki żydowskich

autorów. Z sal muzealnych zdejmowano obrazy

żydowskich malarzy. Żydów odsuwano od nauczania na

państwowych uczelniach, wywłaszczano ich

przedsiębiorstwa

i pod byle pretekstem osadzano w obozach

koncentracyjnych.

Noc kryształowa

W nocy z 9 na 10 listopada 1938 r. w czasie tzw. „nocy kryształowej” spalono niemal wszystkie synagogi w Niemczech, a przy okazji urządzono wielki pogrom, w czasie którego doszło do wielu aktów przemocy. W następnych dniach zdecydowano o wyłączeniu Żydów z niemieckiego życia gospodarczego, o zamknięciu żydowskich sklepów i zakładów rzemieślniczych, zabroniono Żydom chodzenia do teatrów, usunięto dzieci żydowskie ze szkół publicznych. Zabroniono Żydom wykonywania wielu zawodów i zamieszkiwania w niektórych dzielnicach.

Spalone wnętrze Nowej Synagogi 1940 r.

Cel ostateczny

Po wybuchu wojny

zdecydowano

o przesiedlaniu

i koncentrowaniu ich

w specjalnych miejscach

odosobnienia oraz

o ukrytym za

maskującym terminem

„cel ostateczny”

zamiarze całkowitego ich

wymordowania.

Obóz koncentracyjny

Zajęcie Częstochowy Niemcy zajęli Częstochowę

wczesnym rankiem w niedzielę 3 września 1939 roku. W południe następnego dnia przeprowadzili brutalną akcję pacyfikacyjną, zabijając na ulicach miasta ok. 200 mieszkańców. W następnych dniach miały miejsce dalsze prześladowania mieszkańców, a część tych działań wymierzona była już specjalnie przeciwko ludności żydowskiej.

Róg Nowego Rynku i ul. Warszawskiej

Utworzenie getta

Utworzone zostało 9 kwietnia 1941 roku. Obejmowało obszar: od północy ulice Kawia, Kiedrzyńska i Jaskrowska, od południa ulice Fabryczna (obecnie Mielczarskiego), Narutowicza (obecnie Krakowska) i Strażacka, od wschodu rzeka Warta, a od zachodu tory kolejowe. Obejmowało więc wschodni obszar centrum miasta w dużej części pokrywający się z terytorium przedwojennej dzielnicy żydowskiej. Ul. Kawia

Ulica Krakowska

Stary Rynek (w miejscu widocznych domów dzisiaj stoi Dom Handlowy „Puchatek”)

Żydzi w dzielnicy żydowskiej

Żydzi częstochowianie podczas zakupów na targu

Grunt to się nie poddać

Już we wrześniu 1939 r. gestapo

aresztowało

i wysłało do obozu

koncentracyjnego

w Buchenwaldzie wielu

żydowskich działaczy politycznych.

Społeczność żydowska nie

pozostawała bierna wobec działań

okupanta. Skupiono się na opiece

zdrowotnej, dożywianiu dzieci

i młodzieży oraz starano się

zapewnić im możliwość nauki.

Sprzedawcy w getcie częstochowskim 1942 r.

Mieszkańcy…

Mieszkańcami getta byli Żydzi z Częstochowy, z pobliskich miejscowości: Krzepice, Olsztyn, Mstów, Janów, Przyrów, których deportacje na teren getta nasiliły się od maja 1942, oraz wysiedleńcy z terenów wcielonych do Rzeszy, głównie z Płocka i Łodzi. W początkowym okresie jego istnienia liczba mieszkańców wynosiła blisko 40 tys., w okresie szczytowym 48 tys.

Policja żydowska w getcie częstochowskim

… ich likwidacja

Likwidacja getta rozpoczęła się 22 września 1942, zakończyła się w nocy z 7 na 8 października. Akcję prowadzili Niemcy wraz z Ukraińcami i Łotyszami pod dowództwem kapitana Paula Degenhardta. Miejscem koncentracji i selekcji stał się Plac Daszyńskiego.

„Małe getto”Mieszkańcy „małego getta” pracowali w fabrykach przemysłu zbrojeniowego

Hasag oraz z warsztatach rzemieślniczych. W „małym getcie” silnie widoczna była działalność podziemia. Kierowali nim dr Adam Wolberg oraz Mordechaj Zylberberg, który popełnił samobójstwo 25 czerwca 1943 r., gdy Niemcy przypuścili decydujący szturm na getto. Z końcem czerwca 1943 „małe getto” przestało istnieć.

Mieszkańcy przy ul. Garncarskiej 61

Logika Żydów…Większość Żydów w Częstochowie nie wierzyło, że może się zdarzyć to samo, co spotkało ich braci w Warszawie. Mówili „Tu jest tyle pracujących w fabrykach i innych placówkach, że tu nas nie ruszą”. Próbowali rozumować zgodnie z rozsądkiem, że pracując dla Niemców przeżyją wojnę. Niestety, ta ludzka logika nie miała jednak nic wspólnego z postępowaniem hitlerowców, dla których najważniejsze było zabijanie.

Łapanka

Sądny Dzień

Niemcy jako datę likwidacji getta

częstochowskiego wybrali

najważniejszy dzień

w kalendarzu żydowskim, święto

Jom Kippur (Sądny Dzień). W pięciu

transportach kolejowych

wywieziono do komór gazowych

Treblinki około 40 tysięcy kobiet,

dzieci i mężczyzn. Wszystkich

stawiających opór, słabych

i chorych zabijano na miejscu

a dzieci i kobiety ciężarne

prowadzono na ul. Kawią, miejsce

masowych egzekucji.

Egzekucje ludności żydowskiej podczas likwidacji getta

Wspomnienia z getta…

Dziś w rannych godzinach odszedł z Częstochowy 5-ty z kolei, kilkutysięczny transport Żydów wysiedlonych z naszego miasta. Ładowano ich na stacji towarowej Warta, tuż przy fabryce, w której pracuję i miałem możliwość patrzeć na ten istotnie smutny obraz. Biedacy, porzuciwszy cały swój dobytek, idą w nieznane z małymi tobołkami na plecach, do których jeszcze bardzo często zaglądają przedstawiciele władzy, zabierając z nich dosłownie wszystko, co im do gustu przypadnie, ściągają z nóg lepsze obuwie, zdejmują palta, koce, biżuterię…

…Idą starzy, młodzi, dzieci, te ostatnie płaczliwie opierają się na upadających ze zmęczenia barkach rodziców czy bliskich. Zamyka się ich ciasnych, wypchanych po brzegi (ponoć po 100 osób) bydlęcych wagonach. Krążą wieści, że wiele znanych w mieście rodzin żydowskich przed wysiedleniem popełniło samobójstwo. Transporty żydowskie, jak twierdzą, kierowane są gdzieś w okolice stacji kolejowej Małkinia….

…Opróżniona dzielnica żydowska czyni dziś niesamowite wrażenie, chwilami zdawać by się mogło, że właśnie tymi ulicami przeszła dżuma i zarazą swą wykosiła tu wszystkich. Otwarte okna, balkony zieją głuchą pustką swych wnętrz, wiatr targa oknami, leci szkło na chodniki i puste podwórka. I tylko od czasu do czasu widzi się żandarmów sunących wzdłuż wyludnionych ulic, względnie żołnierzy, Ukraińców, utrzymujących straż w getcie. Ciszę zamierającej dzielnicy przerywa od czasu do czasu suchy strzał karabinu zwiastujący, że znowu ktoś tam wyzionął ducha.

Plan gettaPlan getta w Częstochowie, mapa archiwalna

Plan getta – zdjęcie z lotu ptaka jest współczesne

Cmentarz…

Cmentarz żydowski

w Częstochowie

położony jest przy ulicy

Złotej w dzielnicy Dąbie.

Został założony przez gminę

żydowską pod koniec XVIII

wieku. Ostatniego

oficjalnego pochówku

dokonano na cmentarzu

w 1970, lecz potajemne

pogrzeby odbywały się

jeszcze przez trzy lata.

…żydowski Jest jednym z największych kirkutów

w Polsce. Zajmuje powierzchnię około 8,5 ha i obecnie niemal w całości porośnięty jest lasem. Znajduje się na nim około 4–5 tysięcy macew, zarówno z polskimi, jak i hebrajskimi inskrypcjami, w większości oplecionych bluszczem. Część z nich została przemieszczona, złamana lub przewrócona. Do zniszczeń przyczyniły się też przez lata zanieczyszczenia z pobliskiej huty.

Profanacja cmentarza7 sierpnia 2007 grupa chuliganów dokonała profanacji cmentarza, niszcząc liczne nagrobki, malując na nich czarną farbą antysemickie symbole oraz krzyże celtyckie. Częstochowscy licealiści podjęli się akcji sprzątania

i usuwania szkód. Niestety obecnie, cmentarz jest nie tylko zdewastowany, ale również niebezpieczny, a przez to narażony m.in. na dewastacje ze strony satanistów i antysemitów.

Po 1950 cmentarz znalazł się wewnątrz terenów rozbudowywanej Huty Częstochowa, przez co dostęp do niego był utrudniony. Przyczyniło się to do ocalenia nekropolii, ale nie sprzyjało trosce o jej wygląd. Obecnie status prawny terenu cmentarza jest przedmiotem uzgodnień pomiędzy władzami Częstochowy oraz katowicką gminą żydowską.

Podczas II wojny światowej teren cmentarza był miejscem egzekucji częstochowskich Żydów - ich szczątki złożono w zbiorowej mogile.

Getto dzisiaj…

Na terenach getta znajdują się liczne sklepy handlowe, kamienice. Jednakże wielu Polaków stara się zapoznać młodych ludzi z przedwojenną historią swojego miasta. Jednym ze sposobów promowania tego przedsięwzięcia są liczne wystawy malarskie, fotograficzne i galerie ukazujące codzienne życie częstochowskich Żydów.

Ul. Kawia

Ul. Wojska Polskiego

Pomnik upamiętniający deportację Żydów do obozów zagłady z Częstochowy

Bibliografia

• „Życie okupacyjne w Częstochowie 1939-1945” Jan Pietrzykowski

• „Historia Żydów” tygodnik „Polityka”• Internet: Wikipedia.pl, Prawica.pl, itd.

Dziękujemy za uwagę

Prezentację przygotowały:

Daria PietrzykAnna Pilarek

Gimnazjum nr 2 im. Pokolenia Kolumbów w Częstochowie.