Cuprija

Socio-ekonomska analiza opštine Ćuprija

SOCIO-EKONOMSKA ANALIZA OPŠTINE ĆUPRIJA

1


2


Osnovni geografski i istorijski podaci

Geografija i topografija

Geografsko - demografske karakteristike opštine

Opština Ćuprija se nalazi u središtu Pomoravskog okruga, okružena opštinom Jagodina na severoistoku, opštinom Paraćin na jugu, odnosno opštinom Despotovac na severozapadu.

Površina teritorije opštine Ćuprija iznosi 287 km² i, prema podacima poslednjeg zvaničnog popisa stanovništva, sprovedenog 2002. godine, na njenoj teritoriji živi 33567 stanovnika. Opština obuhvata 16 naseljenih mesta, organizovanih u 13 mesnih zajednica. Nalazi se između železničkog i auto-puta Beograd – Niš, na udaljenosti 147 km od Beograda i 98 km od Niša

Reljef

Ćuprija se nalazi na najnižoj moravskoj terasi, u centralnom delu Srbije, na obalama reke Ravanice i Velike Morave, u središnjem delu gornjeg Pomoravlja.

Smeštena je u dolini, opasana sa desne strane blagim obroncima Kučajskih planina i sa leve strane planinom Juhor. I pored toga Ćuprija se vodi kao ravničarsko nizijski grad.

Okolina Ćuprije je, takođe, nizija, koja se proteže nekoliko kilometara sa leve i sa desne strane Velike Morave u pravcu jug-sever. Na zapadu, a posebno na istoku ovu oblast postepeno smenjuju brežuljkasti tereni. Idući od severa ka jugu linijom koja prolazi kroz Dobričevo, nalaze se visinske kote 199,189 i 172 metara nadmorske visine

što predstavlja prvi pojas brežuljkastog terena koji se uzdiže iz Moravske kotline. Na krajnjim istočnim granicama opštine, visinske kote istočno od Paljanja, iznose 492 m, i 303 m istočno od Batinca, što govori da je čitav teren blago nagnut ka jugu. Na istoku preovlađuje oblast na, oko 250 m nadmorske visine, koja se nalazi u dolini reke Ravanica.

Ta blaga uzvišenja predstavljaju krajnje ogranke Kučajskih planina, odnosno karpatskog planinskog sistema. Prosečna nadmorska visina iznosi oko 150 m. Opštu karakteristiku ovog područja čini ravničarski ili blago uzvišen teren.

Planine

Teritorija opštine Ćuprija je oivičena planinama Juhor i Crni vrh, koje pripadaju nižim delovima Rodopskih planina i Beljanicom i Kučajem, koje pripadaju Karpatsko–balkanskim planinama.

Planina Juhor se nalazi između Velike Morave na istoku i Levča na zapadu, Temnića na jugu i Belice na severu i prostire se u pravcem sever - jug. Veliki vetren je njen najviši vrh sa visinom od 775 m.

Planina Crni vrh se nalazi između Kragujevca i Jagodine i spada u Rodopske planine. Planina je dobila naziv po crnom izgledu koji su joj davale prostrane šume. Reke Belica, Ždraljica, Lepenica

3


i Velika Morava, su tokovi koji je okružuju. Kategorisana je među niže planine u Šumadiji. Crni vrh poseduje veliki broj pećina i slapova, čak najveći od svih planina na teritoriji Šumadijskog okruga. Predstavlja i područje sa najviše padavina u Šumadiji i na njemu se nalazi najizdašniji izvor u Šumadiji (Vrelo u Gornjem Štiplju sa oko 50 l/s).

Beljanica spada u red najvećih krečnjačkih planina u istočnom delu Srbije. Prostire se između sliva reke Mlave i Žagubičke kotline na severu i sliva reke Resave na jugu. Od zapada ka istoku, pruža se u dužini od 24 km, sa prosečnom širinom od oko 12 km. Zahvata površinu od 309 km², od čega 246 km² otpada na izrazito kraški reljef u krečnjacima. Severni deo Beljanice je visoravan sa mnogim vrtačama, uvalama i slepim dolinama (Busovata, Rečke sa ponorom dubokim 150 m). Krečnjački greben Beljanica visine 1336 m, predstavlja južni deo planine i veoma je stenovit. On se strmim odsekom spušta u klisuru reke Čemernice, koja predstavlja desnu pritoku reke Resave. Sam greben ispunjen je mnogobrojnim pećinama, među kojima je najveća Velika Atula (560 m). U podnožju grebena su Malo i Veliko vrelo, a u podnožju severnog oboda, Vrelo Mlave koje se nalazi kod Žagubice. Planina obiluje vodom: na njoj se nalazi veći broj površinskih i podzemnih tokova. Karakteristični su, posebno, površinski tokovi koji obuhvataju veliki broj reka i potoka ponornica. Ovi tokovi obiluju čistom pijaćom vodom. Beljanica je poznata po svom velikom bogatstvu speleoloških objekata. Najpoznatija pećina je Resavska pećina, koja predstavlja svojevrsnu turističku atrakciju, poznatu na turističkoj mapi Srbije. Ona je uređena za pojedinačne i kolektivne posete i otvorena je tokom cele godine. Kako Resavska pećina, tako i veliki broj pećina, na Beljanici, obiluje svim vrstama pećinskog nakita.

Kučajske planine predstavljaju najrasprostranjeniji planinski kompleks istočne Srbije, a istovremeno i njen najznačajniji hidrografski čvor. Predstavljaju najveću planinsko krašku oblast Srbije, pored dinarskog krasa. Oblast Kučajskih planina ima karakter visoravni složene tektonske i morfološke građe, koja je izdvojena dolinama Crnog Timoka, Morave, Resave, Beljevine i Zlotske reke. Najviši vrh jeste Velika Tresta sa 1284 m nadmorske visine. Ovaj kraj je nekada nazivan Resavskom Svetom gorom, jer se tu nalazilo 12 srednjevekovnih manastira, kao i zadužbina despota Stefana Lazarevića. Međutim, danas su ostali očuvani samo manastiri Manasija, Ravanica i Sisojevac.

Vode

Hidrografsku karakteristiku ovog područja sačinjavaju tokovi već pomenutih reka Velike Morave, Ravanice, Mirosave i Grze.

Grad leži na desnoj obali Velike Morave, koja je izdignuta. Velika Morava kod Ćuprije skreće ka severozapadu i pravi veliku meandru, a njena bočna erozija je vrlo jaka. Dužina reke Velike Morave iznosi 185 km.

Reka Ravanica izvire na Kučevu pod Straom i Mirosave pod Dobrom Vodom. Ova vrela izbijaju na dodiru krečnjaka i oligocenih naslaga. Veće pritoke su joj Ivankovačka reka i Stubički potok. Za Ravanicu je karakteristično da najveći deo vode dobija od izvora koji se nalazi između manastira Ravanice i Senja, a ne od pritoka. Svojim tokom protiče kroz Ćupriju. Dužine je 26,7 km, a površina sliva iznosi 158 km².

Obe reke plave. Od poplave štite 3 nasipa:- prvi vodi od ušća Ravanice, pa do ušća Crnice,- drugi, od Moravskog parka do bolnice, i - treći je na kraju jugo - zapadne, zapadne i severo - zapadne ivice grada.

Vodostaj Velike Morave sklon je čestim oscilacijama. Veoma je bitno praćenje tih oscilacija jer oscilacije u vodostaju znaju da izazovu velike štete.

Vode opštine Ćuprija su karakteristične i po jednom broju, tzv., malih akumulacija. Među njima treba pomenuti malu akumulaciju Mućava, koja je zapremine 140.000 m³, zatim, mala akumulacija Čuburia, koja je izgrađena na Knez selačkom potoku (vezirovac) i Akumulacija 7. juli, na granici sa Paraćinom.

4


Na teritoriji opštine postoji i nekoliko lokaliteta sa stajaćim vodama poput::- Mijatovac – Virince,- Pokles – Sarance (koja presušuje); - Ćuprija – Sanićeva bara;- Jovac – Ostrikovačka bara

Klima

Ćuprija je opština u dolini sa umereno – kontinentalnom klimom, prosečno dovoljnim količinama padavina i manjim uticajem vetrova, izuzev košave.

Okružena je planinama i pri različitim temperaturama stvara se jezero toplog ili hladnog vazduha. Ono što karakteriše ovo područje, jesu izuzetno visoke temperature leti i ekstremno niske zimi.

Najviša temperatura u poslednjih sto godina na teritoriji Opštine Ćuprija, iznosila je +44,6°C, а izmerena је 27. јula 2007.godine.

Najniža temperatura u poslednjih sto godina na teritoriji opštine Ćuprija, iznosila je -27,1°C, а izmerena је 31. januara 1987. godine. Najviša visina snega, na teritoriji opštine, izmerena je 30. januara 1978. godine, i iznoslia je 58 cm.

Prvi jesenji mraz, javlja se 20. oktobra, a poslednji prolećni mraz je 20. aprila.

Vazdušni pritisak je promenljiv. Relativna vlažnost vazduha je tokom celog dana promenljiva i kreće se u intervalu od 30 - 80% U sledećoj listi priloženi su klimatski podaci opštine:- Najhladniji mesec januar – prosečna temperatura – 0,3°C- Najtopliji mesec jul prosečna temperatura 20,8°C- Prosečna godišnja temperatura 10,8°C- Najvlažniji mesec decembar – prosečna vlažnost 82 %- Najsušniji meseci su jul i avgust – prosečna vlažnost po 66%- Prosečne godišnje padavine 654,8 l/m2 - Broj dana pod snegom – 32,3 (najviše januar) - Najviše padavina – mesec jun prosek 90,1 l/m2 - Najmanje padavina – mesec oktobar prosek 38,3 l/m2 - Prosečan broj sunčanih sati – 5,70 h/dan- Najduža insolacija jul prosek 298,7 h- Najkraća insolacija decembar prosek 59 h

Geostrateški položaj

Opština Ćuprija ima odličan geostrateški položaj. Nalazi se u neposrednoj blizini Koridora 10, koji spaja istočnu sa zapadnom Evropom. Nalazi se između drumskog i železničkog puta Beograd – Niš. Kroz opštinu prolazi magistralni auto-put Begrad – Ćuprija – Niš, u dužini od 11 km. Udaljenost Ćuprije od Beograda iznosi 147 km, a od Niša, 98km. Povoljan položaj opština Ćuprija može zahvaliti i magistralnoj pruzi Subotica – Beograd – Niš, koja je i međunarodnog karaktera, i prolazi i kroz teritoriju same opštine.

Ćuprija se nalazi u jedinstvenom trograđu zajedno sa Paraćinom na jugu i Jagodinom na severu.

Putevi iz Ćuprije razilaze se u više pravaca, a pogotovo mreža lokalnih

Istorijski podaci

5


Jedan od događaja koji je svakako obeležio istoriju Srbije i ovog kraja je Boj na Ivankovcu.

Na samo nekoliko kilometara od Ćuprije, 18. avgusta 1805. godine, odigrala se čuvena Ivankovačka bitka. Boj na Ivankovcu označio je kraj borbe protiv Janičara i početak rata naroda Srbije protiv Turskog carstva u Evropi. Istorijska je činjenica da je ovo prvi otvoreni okršaj srpskih ustanika, pod opštom komandom Karađorđa Petrovića i neposrednim rukovodstvom Milenka Stojkovića i Petra Dobrnjca, sa regularnom turskom vojskom, predvođenom Hafiz-pašom. U ovom boju, Srbi su izvojevali pobedu nad brojnijom i

naoružanijom vojskom Otomanskog carstva – nateravši je na povlačenje prema Nišu.

Prirodne karakteristike

Zemljište

Geološko – morfološke karakteristike šireg gravitacionog područja Ćuprije sačinjavaju krajnji zapadni odronci karpatskog sistema i aluvijalni nanosi reke Morave. Uže područje Ćuprije karakterišu tvorevine perioda aluvijala, neogena i gornjeg glikocena.

Hidrografske i hidrološke karakteristike istraživanog područja predstavljaju važan činilac za sagledavanje preraspodele voda po slivovima. Ovo područje pripada slivu Velike Morave. Prostire se središnjim delom njene doline približno meridijanskim pravcem. Drenira zapadne i istočne obodne delove različite po svojim morfološkim i geološkim karakteristikama što je uslovilo i različitu hidrografsku mrežu istočnih i zapadnih pritoka. Velika Morava nastaje spajanjem Južne i Zapadne Morave kod Stalaća i uliva se u Dunav. Ona je po svom karakteru ravničarska reka. Formirala je široko rečno korito sa blagim stranama kao posledicu čestih izlivanja vode iz korita. Širina korita uslovljena je vodostajem koji je pri srednjim vodama 80 do 90 m sa dubinom od 1 do 4 m.

Velika Morava u ovom delu pravi velike meandre koji ispresecani, formiraju delove korita „moravišta“. Veliku Moravu odlikuju i velike količine pronosa nanosa što je tokom njene morfološke istorije dovelo do izdizanja doline.

U oblasti Velikomoravske kotline merenje proticaja vrše se na vodomernom profilu. Ta merenja obavila je vodomerna stanica Ćuprija za period razmatranja 1972 – 1991. godina.

Godišnjevrednosti

Januar Februar Mart April Maj Jun

max 360,7 648,7 800,1 770 792,4 497Min 75,2 9,8 120,7 107,4 64,6 67,1sred 207,46 288,71 348,57 338,58 309,99 233,94Sd 101,03 160,74 191,14 178,42 165,31 126,94Cv 0,0487 0,557 0,548 0,527 0,533 0,543

Jul Avgust Septembar Oktobar Novombar Decembar Ukupno

290,1 225 214,6 511,4 358,2 509 1,16 x 1011

6


49,9 36,1 39,7 39 51,7 69 4,05 x 1010

147,28 98,83 90,97 108,72 166,07 214,52 8,05 x 1010

71,28 47,66 44,35 100,9 101,13 117,900,484 0,482 0,487 0,928 0,609 0,550

Izvor :Lokalna samouprava

Ravničarski reljef obuhvata Velikomoravsku dolinu, jezerske terase i nisko pobrđe istočno od Paraćina i Ćuprije. Formiranje reljefa otpočelo je tokom neogena i traje do danas. Početak se vezuje za tektonske procese kojim je formirana depresija čija je granica od srednjeg miocena migrirala prema centralnim delovima depresije. Dominantnu ulogu tokom formiranja reljefa, kroz ceo kvartal ima fluvijalni proces koji je dao i osnovno obeležje današnjem reljefu ove morfostrukture.

Velikomoravska kotlina predstavlja tektonsku – erozionu potolinu. Formirana je spuštanjem terena najverovatnije krajem miocena. U prošlosti ovo područje je bilo izloženo intenzivnoj tektonskoj aktivnosti koja je nastavljena i danas. Karakteristične morfološke celine predstavljaju kotlinski i moravski pregib. Za vreme tercijara velikomoravski rov je prošao kroz osnovne tehtonogenetske faze koje su uslovile stvaranje posebnih morfotektonskih, poleografskih i litogenetskih celina. Te faze su prikazane u sledećoj tabeli:

Geološkastarost

Genetskitip

Naziv kompleksa Litotip

Recenta Antropoten Tehnogene naslage

Nekontrolisano nastutotolo-gline sa građevinskim žutom ciglom i šljunkom

Deponije industrijskogi komunalnog otpada

Odbrambeni nasipi –Konsolidovane gline

Kvartar

Aluvijalni

Nanos reke Ravanice

Prašinaste gline samuqevitim peskovima

Zaglinjeni peskovi išljunkovi

Nanos rekeVelike Morave

Facijaplaža isprudova

Peskovi i šljunkovi

Facijamrtvajai bara

Muljevite prašine, muljevi, glinovito-prašinasti peskovi

Facijapovodnja

Prašinasto-peskovitegline peskovi

Facija korita

Peskovi

Šljunkovi

Rečno–terasni Rečne terase

Lesoidne gline

Peskovi

šljunkovi

Deluvijalno-proluvijalniDeluvijalno-proluvijalnisedimenti

Prašinaste gline

Zaglinjeni peskovi

Zaglinjeni šljunkovi

Neogen Marinsko-brakični Laporovite gline i peskoviSmenjivanje peskovai glina

Laporovite gline

Izvor: Lokalna samouprava

Kotlinski pregib izražen je na istočnoj strani kotline, izdužen je i visok oko 200 m. Nalazi se u rasednoj zoni odnosno u zoni fleksurnog izvijanja koje je dovelo do spuštanja kotline i podizanja planina.

7


Moravski pregib je tipičan fluvijalni (obalski) pregib izražen skoro po celoj dužini istočne strane kotline. Udaljen je od reke i po desetak kilometara, a predstavlja istočnu granicu donjeg dela Velikomoravske kotline.

Karakteristični morfoločki oblici Velikomoravske kotline su: epigenija, sekundarna fluvijalno – denundaciona proširenja, pojačana usecanja Moravinih pritoka, presedline kao i višestruka asimetrija delinskih strana.

Šume

Pregled strukture šumskog zemljišta opštine

SvegaŠume i šumsko zemljište Ostalo zemljište

Svega ŠumeŠum.

KulturaŠumsko

zem.Svega Neplodno

Za ost. Svrhe

Zauzeća

ha ha ha ha ha ha ha ha ha

Državno 1615,77 1589,65 1469,67 18,65 101,33 26,12 16,73 2,61 6,78

Privatno 3898,04 3898,04 3898,04 0 0 0 0 0 0

Ukupno 5513,81 5487,69 5367,71 18,65 101,33 26,12 16,73 2,61 6,78

Izvor: „Srbijašume“

Ukupna površina opštine iznosi 28.700 ha. Od toga, na teritoriji opštine Ćuprija, ukupna površina pod šumama iznosi 5.514ha (19,2%):- u vlasništvu državnog sektora, nalazi se 1.617 ha (29,3%),- u vlasništvu privatnog sektora, nalazi se 3.897 ha (70,7%).

Pregled zapreminskog prirasta šuma u državnom sektoru

Vrsta drveća Zapremina (m³) Tekući zapreminski prirast

Bukva 37.165.0 33%

Hrast 8.627.0 7,7%

Cer 32.353.0 28,8%

Bagrem 3.911.0 3,5%

Ostali tvrdi lišćari (bagrem)

5.464.0 4,9%

Ostali meki lišćari (topola,vrba)

818.0 0,7%

Cetinari 24.031.0 21,4%

Ukupno: 112.369.0 100%


Pregled zapreminskog prirasta šuma u privatnom sektoru

Vrsta drveća Zapremina (m³) Tekući zapreminski prirast

Bukva 99.989.0 28,6٪

8


Hrast 85.980.0 24,6٪

Cer 105.541.0 30,20٪

Bagrem 22,596.0 6,5٪

Ostali tvrdi lišćari (bagrem)

18.387.0 5,3٪

Ostali meki lišćari (topola,vrba)

16.663.0 4,8٪

Cetinari 349.156.0 100٪

Ukupno: 99.989.0 28,6٪


Pored pomenutih, najzastupljenijih vrsta šuma, na teritoriji opštine Ćuprija, javljaju se i više ostalih različitih vrsta drveća kao što su: gorski javor, javor mleč, klen, beli grab, grabić, jasika, breza, iva, divlja kruška, divlja trešnja, divlja jabuka, brest, sitnolisna lipa, krupnolisna lipa, beli jasen, crni jasen, brdski brest, smrča, crni bor, beli bor, ariš, borovac.

Rude

Čitav reon obiluje naslagama uglja, prvenstveno mrkog. Ne postoje zvanično obavljena ispitivanja rudnih nalazišta, osim što se zna da kroz teritoriju opštine prolazi rudna žila, koja nije ispitana.

Na samom području Ćuprije, osim nadaleko poznatih naslaga peska na Moravi i tragova feldspata i liskuna, ne postoje indicije za prisustvo ostalih ruda i metala.

Minerali, mineralne, geotermalne vode i drugi potencijalni resursi

Postoje nalazišta oligomineralne vode, slabo mineralizovana, klase B, odlične za flaširanje. Zbog toga, „Svilineta”, preduzeće za proizvodnju plastičnih i metalnih žica, planira da izgradi pogon za zahvatanje i flaširanje slabomineralizovane vode za flaširanje, istog kvaliteta kao i „Prolom“ voda, na lokaciji ADA. Količina vode sa izvorišta je 1,5 l/s. Bunar je dubine oko 100 m, a zahvatali bi se vodonosni slojevi posle 60 m dubine. Po završenoj izgradnji objekta, koja je započeta u 2008. godini, pogon treba da dobije i republičku dozvolu za pokretanje proizvodje.

Životna sredina

Stanje vazduha

Na teritoriji opštine Ćuprija vrši se analiza vrednosti četiri parametra u vazduhu: - azotni oksid (NOx), - sumporni oksid (SO2), - čađ - ukupne taložne materije.

Srednje godišnje vrednosti u Ćupriji su u toku zimskog perioda ispod graničnih vrednosti, pri čemu se krajem jeseni i tokom zime registruje povećana koncentracija čađi i produkata sagorevanja CO2 zbog grejne sezone.

Praktikuje se praćenje parametara u užem centru gradskog naselja i oko pijace zbog pojačanog inteziteta saobraćaja. Vrši se i mikrozoniranje naselja i užeg gradskog jezgra sa praćenjem prisustva suspendovanih čestica, ugljovodonika kao i produkata sagorevanja.

Najveći zagađivač na teritoriji opštine Ćuprija jeste fabrika animalnih belančevina i masti. Za fabriku je izrađen projekat gorionog sistema u kome produkti masti ulaze u sastav supstrata koji se koristi kao gorivo u peći. Pošto ovaj sistem nije adekvatno primenjen, a uz to i ne postoje filteri

9


koji bi zadržavali štetne produkte nepotpunog sagorevanja masti, kao posledica javljaju se neprijatni mirisi na širokom području oko fabrike.

Stanje vode

Hemijski parametri vode su vrlo često na granici Pravilnika o higijenskoj ispravnosti vode, a naročito, kada se govori o gvožđu, manganu, nitratima i nitritima. Kvalitet vode kontroliše Zavod za javno zdravlje „Pomoravlje“ – Ćuprija. Voda se hloriše i ona je bakteriološki ispravna.

U zavisnosti od količine vode sa ovog izvorišta, zbog kratkog vremena, dešava se da se hlor ne razgradi u vodi tako da građani povremeno piju hlornu vodu. Potrebno je završiti crpnu stanicu u kojoj će se vršiti predtretman pitkih voda. U budućnosti akcenat će biti na kompenzaciji deficita pitke vode u količini od 50 kilolitara u sekundi, kako bi u razvodnoj mreži postojao kontinualni pritisak i da bi građani imali dovoljne količine vode. Pored ovog dodatne količine voda u celom sistemu aktiviraće i rad rezervoara za dnevno izravnanje u Dobričevu koji u ovom trenutku nema svoju funkciju i služi kao protočni rezervoar.

Kroz opštinu Ćuprija prolaze tri reke Velika Morava, Ravanica i reka Mirosava. Reka Velika Morava od Stalaća do ušća u Dunav je reka II-a klase. Ravanica je u gornjem toku I-a klase, a po prolazu kroz selo Senje i Ćupriju je II-b klase. Reka Mirosava u gornjem toku je I-a klase da bi prolazom kroz selo Ivankovac i Paljane do sastava sa Ravanicom bila i I-b klase.

Stanje zemljišta

Na teritoriji opštine Ćuprija ne postoji poljoprivredna stanica koja bi se bavila analizama zemljišta, već takve vrste poslova obavlja najbliža poljoprivredna stanica, koja se nalazi u Jagodini. Međutim, ne sprovodi se analiza celokupnog zemljišta opštine, već na zahtev poljoprivrednika, pojedinačno, po potrebi, a sa ciljem da se utvrdi plodnost i hemijski sastav zemljišta. Pozivi se upućuju poljoprivrednoj stanici iz Jagodine, za određenu parcelu.

Zavod za javno zdravlje je započeo analize zemljišta u smislu analize količine naftnih produkata, zastupljenih u samom zemljištu, a ne čitavu biohemijsku analizu. Te aktivnosti su u povoju, i ne postoji još, značajnija baza podataka o tome.

Takođe, Uredbom o utvrđivanju programa izvođenja radova na zaštiti, uređenju i korišćenju poljoprivrednog zemljišta Vlade Republike Srbije, 2008. godine je predviđena i sprovedena agrohemijska analiza zemljišta, koja se vršila besplatno. Registrovani poljoprivredni proizvođači su imali mogućnost samoinicijativno da donesu uzorak svog zemljišta na agrohemijsku analizu i samim tim da ustanove njegovu plodnost. Putem ove analize se konstatuje plodnost zemljišta. Analiza je veoma bitna jer neinformisanim poljoprivrednim proizvođačima, na ovaj način, brani da prekiseljavaju zemljište zbog prekomerne upotrebe ureje, jer je ona jeftinija. Ukazuje i na neophodnost tretiranja zemljišta osnovnim đubrivom, koje je skupo, ali potrebno, zbog balansiranja prisutnosti potrebnih materija od kojih zavisi poboljšanje plodnosti i bogatstvo fosforom i kalijumom.

Sve o govori o potrebi primene agrotehničke analize i o nedovoljnoj edukovanosti poljoprivrednika.

Upravljanje otpadom

Do sada su, na teritoriji opštine Ćuprija, bile prisutne brojne divlje deponije, naročito u seoskim sredinama i duž saobraćajnica. Izradom Plana upravljanja otpadom, predviđeno je rešavanje ovih problemi.

Pregled najvećih zagađivača životne sredine

Naziv Delatnost Postojanje mera zaštite

10


Fabrika animalnih belančevina i masti

Prerada životinjskih leševa-

„Komponenta”Pravljenje koncentrata i hrane za životinje

-

Opšta bolnica Zdravstvo -

4 klanice Prerada mesa -

Mehaničarske radionice (servisi, limari, vulkanizeri)

-


Aktivne mere u cilju očuvanja životne sredine

Opština Ćuprija je krenula sa aktivnim merama u cilju zaštite životne sredine. Te mere su izražene kroz edukaciju, sa kojom se započelo 2008. godine, pri čemu su ciljna grupa deca predškolskog i školskog uzrasta.

Edukacija je vršena po etapama i to prvo sa svom decom predškolskog uzrasta, a zatim i sa decom školskog uzrasta od prvog do osmog razreda. Incijativa se nastavlja i putem planirane edukacije stanovništva u smislu tribina na temu zaštite životne sredine kao i podela pamfleta na istu temu.

U toku 2008. godine, započelo se sa čišćenjem postojećih divljih deponija, zajedno sa uporednom edukacijom stanovništva preko medija o pravilnom odlaganju otpada. Doneta je i odluka o pristupanju izradi plana upravljanja čvrstim komunalnim otpadom.

Opština Ćuprija, kao jedna od četiri opštine u Srbiji, pristupila je programu izrade Lokalnog ekološkog akcionog plana, 2008. godine. Osnovna delatnost ovog procesa je zaštita i unapređenje životne sredine na njenoj teritoriji. Ovaj program je finansiran od Švedske agencije za razvoj i rekonstrukciju (SIDA), a proces sprovodi Regionalni centar za životnu sredinu za centralnu i istočnu Evropu (REC).

Stanovništvo

11


Na osnovu podataka koji se odnose na poslednja tri zvanična popisa stanovništva može se konstatovati neprekidan pad broja stanovnika opštine Ćuprija. Ovo umanjenje stanovništva posebno je izraženo u poslednjem popisnom intervalu. Naime, po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva sprovedenom 2002. godine opština Ćuprija je imala 33567 stanovnika što je 13,6% manje u odnosu na popis sproveden 1981. godine i 13,4% manje u odnosu na popis 1991. godine.

Izvor: Republički zavod za statistiku

Po ovim podacima opština Ćuprija se ne izdvaja od ostalih opština regiona Šumadije i Pomoravlja koji je u poslednjem popisnom intervalu zabeležio umanjenje u ukupnoj populaciji od 50055 lica. Međutim, ono što treba posebno naglasiti jeste činjenica da su na popisu 2002. godine bila uključena i izbegla lica, a isključena lica sa stalnim boravkom u inostranstvu, pa je umenjenje broja autohtonog stanovništva znatno veći.

Struktura stanovnika prema poluU priloženoj strukturi stanovništva prema polu, uočljivo je neznatno veće učešće ženske populacije tokom posmatranog perioda, pri čemu je trenutni odnos 51,8 : 48,2% u korist ženske populacije


1794

8

1858

1

1905

2

1978

9

1890

9

1983

8

1616

3

1740

4

0

5000

10000

15000

20000

25000

m ž m ž m ž m ž

Popis 1971. Popis 1981. Popis 1991. Popis 2002.

Starosna struktura stanovništva

Na strukturu stanovništva prema starosti uticali su smrtnost u manjoj meri, odnosno migracije mlađeg stanovništva u znatno većoj meri. Starosna struktura stanovništva opštine Ćuprija pokazuje da se tokom posmatranog perioda najbrojnija grupacije stanovništva pomeraju od omladine ka stanovništvu srednjih godina. Popis stanovništva iz 1971. godine pokazuje najveće učešće populacije između 15 i 19 godina i to sa 9,3% u ukupnoj populacijiu, dok je po popisu iz 2002. godine najviše stanovnika starosti između 45 i 49 godine i to 8,3 %.

Pri tome, prirodni priraštaj odlikuju negativne vrednosti, pa se može konstatovati, da populaciju opštine, pored procesa umanjenja karakteriše i proces starenja.


Popis 1971. 1981. 1991. 2002.

0 - 4 2229 2577 2258 1409

5 - 9 2244 2518 2346 1688

10 - 14 2613 2314 2544 1908

15 - 19 3387 2351 2494 2147

20 - 24 3080 2802 2358 2201

25 - 29 2134 3451 2295 2043

30 - 34 2663 3166 2763 1916

35 - 39 3201 2164 3332 1968

40 - 44 3332 2702 2975 2334

45 - 49 2872 3121 2002 2804

50 - 54 1539 3168 2480 2528

55 - 59 1757 2652 2842 1738

60 - 64 1835 1385 2805 2047

65 - 69 1522 1495 2152 2336

70 - 74 985 1382 1046 2096

75 i više 1020 1459 1780 2131

nepoznato 116 134 275 273

Odnos urbanog i ruralnog stanovništva

12

36529

38841 38747

33567

30000

32000

34000

36000

38000

40000

Popis 1971. Popis 1981. Popis 1991. Popis 2002.


10,0%

90,0%

Urbanostanovništvo

Ruralnostanovništvo


Odnos urbanog i ruralnog stanovništva jasno oslikava i privrednu strukturu opštine. Naime, u tipični industrijskim centrima migratorna kretanja stanovništva ka gradskim sredinama su bila izraženija, tako da danas učešće ruralnog stanovništva u ukupnom kontigentu maksimalno doseže do 10%.

Stanovništvo po naseljima

Viri

ne

Big

reni

ca

Sta

ro s

elo

Kru

šar

Sup

ska

Vla

ška

Bat

inac

Sen

je

Mija

tova

c

Kov

anic

a

Pal

jane

-iv

anko

vac

Ost

rikov

ac

Dvo

rica

Jova

c

ukupno stanovn.

1287 947 222 1840 1784 850 1289 1460 1980 280 1050 694 277 1331

radno sposobni

728 650 152 1040 934 585 900 895 1600 110 400 400 190 950

65 - 70 92 72 25 130 99 15 40 109 62 25 55 34 14 65

70 - 75 83 55 15 85 134 52 25 121 94 12 63 47 18 94

preko 75 48 0 0 70 146 55 35 106 148 15 28 71 38 130

Izvor: Lokalna samoupravaOpština Ćuprija broji ukupno 16 naselja. U priloženoj tabeli data je demografska struktura 14 naselja. Prema priloženim podacima, broj stanovnika u posmatranim naseljima varira od 222 do 1980. Ukupno 3 naselja broje manje od 300 lica. Treba takođe napomenuti, da naselja Dvorica, Ostrikovac i Jovac imaju nešto viši udeo stanovništva starijeg od 75 godine, redom: 13,7%, 10,2% i 9,8%. Gustina naseljenosti, posmatrano na teritoriji cele opštine, je 117 stanovnika/km².

Osnovni kontigenti stanovništva

Broj stan.

Ispod 7 god.

7 – 14 15–2760 i više

Radno sposobnoŽensko (15-49)

Radno sposobno

(%)svegamuško (15-

64)

žensko (15-59)

1991. 3212 3936 6203 7783 21574 11190 10384 9078 55,7

2002. 2042 2963 5589 8610 20600 10692 9908 7730 61,4

Izvor: Repubički zavod za statistiku

Statistićki podaci ukazuju da posmatrane grupacije stanovništva, izuzimajući grupaciju stariju od 60 godina, pokazuju tendciju opadanja brojnosti u poslednjem popisnom intervalu. Ovo se posebno odnosi na maloletno stanovništvo uzrasta do 15 godina čija je brojnost umanjena u poslednjem popisnom intervalu za čitavih 30%. Međutim, iako populacija radno sposobnog stanovništava opada po apsolutnoj vrednosti, usled umanjenja brojnosti celokupnog stanovništva sâmo učešće ove populacije u ukupnoj populaciji raste.

Stanovništvo starije 15 i više godina prema polu i školskoj spremi, po popisu 2002. godine

13


UkupnoBez

školske spreme

1-3 razr. osnovne

škole

4-7 razr. osnovne

škole

Osnovno obraz.

Srednje obraz.

Više obraz.

Visoko obraz.

Nepozn.

Ukupno 28562 2302 679 5043 7328 10601 1068 1231 310

Muško 13556 430 187 2278 3334 5896 546 708 177

Žensko 15006 1872 492 2765 3994 4705 522 523 133


2,4%1,1%3,7%

4,3% 8,1%

17,7%

25,7%37,1%

Bez školske spreme

1-3 razr. osn škole

4-7 razr. osn škole

Osnovno obraz.

Srednje obraz.

Više obraz.

Visoko obraz.

Nepoznato

Obrazovna struktura stanovništva koje je starije od 15 godina, ukazuje da je najbrojnija grupacija stanovništva sa srednjim obrazovanjem na koju se odnosi 37,1% posmatrane populacije. Samo osnovno obrazovanje ima 25,7%, dok je 28,1% posmatrane populacije bez osnovnog obrazovanja. Na osnovu podataka o obrazovnoj stukturi stanovništva, može se uočiti da je ženska populacija dominantna u niže obrazovnim grupacijama. Ovo se posebno odnosi na grupacije stanovništva bez osnovnog obrazovanja, gde ženska populacija čini 63,9% posmatrane populacije.

Domaćinstva prema broju članova

Broj domaćinstava

Prosečan broj članova domaćinstva

Indeks broja domaćinstava

2002/1991

Broj stanova

Indeks broja stanova

2002/1991

10892 3,1 103,1 12716 100,5


Domaćinstva u opštini (%)

Sa 1 članom Sa 2 člana Sa 3 člana Sa 4 članaSa 5

članovaSa više od 5

članova

19,1 25,3 17,2 20,0 9,3 9,1


Po poslednjem zvaničnom popisu opština Ćuprija je imala 10892 domaćinstava sa prosečno 3,1 članom. Najveći domaćinstava je sa 2 člana – 25,3%. U odnosu na predhodni popis broj domaćinstava je veći za 3,1%, dok je broj stanova veći za svega 0,5%.

Stanovništvo prema aktivnosti

14


Aktivno stanovništvo Lica sa ličnim

prihodom

Izdržavano stanovništvo

Na radu-boravku u inost. do 1 god.Ukupno obavlja zanim.

14536 11037 7370 11547 114


Aktivno stanovništvo čini 43,3% celokupne populacije opštine Ćuprija. Od ukupnog aktivnog stanovništva opštine 75,9% jeste stanovništvo koje obavlja neko od zanimanja. Sa druge strane, izdržavano stanovništvo čini 34,4% ukupnog stanovništva opštine Ćuprija.

Vitalni događaji

God.

Živorođeni Umrli Prirodni priraštaj Brakovi

brojna 1000

stanovnika

brojna 1000

stanovnika

brojna 1000

stanovnika

zaključeni razvedeni

2000. 399 10,5 550 14,5 -151 -4,0 246 83

2001. 375 9,9 528 13,9 -153 -4,0 242 79

2002. 364 10,9 534 15,9 -170 -5,0 223 43

2003. 395 11,8 558 16,7 -163 -4,9 210 53

2004. 372 11,2 555 16,8 -183 -5,5 209 45

2005. 279 8,5 559 17 -280 -8,5 170 41

2006. 286 8,8 549 16,9 -263 -8,1 181 16


Prirodni priraštaj opštine Ćuprija prema podacima tzv. vitalne statistike tokom posmatranog perioda pokazuje negativnu stopu u intervalu od -4 do -8,5‰. Stopa smrtnosti se ustalila na ok 17‰, dok je stopa novorođenih varira oko 10‰.

Etnička pripadnost stanovništva

Nac

ion

aln

ost

Srb

i

Crn

og

orc

i

Jug

osl

ove

ni

Mak

edo

nci

Ro

mi

Vla

si

Neo

pre

del

jen

i

Nep

ozn

ato

Ost

ali

Broj 30549 83 94 64 277 1356 176 605 183


U strukturi stanovništva prema nacionalnosti, u opštini Ćuprija najbrojniji su Srbi sa 91%, dok među nacionalnim manjinama po broju prednjače Vlasi sa 4% i Romi sa 1%. Brojnost ostalih grupacija, po ovoj striukturi, je neznatna

15


Lokalna samouprava

Struktura Opštinske uprave Ćuprija


Struktura lokalne samouprave opštine Ćuprija obuhvata određenu hijerarhiju, prikazanu na prethodnom organogramu. Pre svega, Skupština opštine predstavlja najviši organ u lokalnoj samoupravi, i ona sama postavlja predsednika opštine.

16


Opštinska uprava podeljena je na ukupno šest odeljenja, dve službe, zajedno sa glavnim arhitektom. Pojedina odeljenja se, dalje, granaju na više podslužbi, zaduženih za različita pitanja koja su u ingerencijama odeljenja kao celine.

Lokalna samouprava opštine Ćuprija je organizovana u skladu sa Zakonom o lokalnoj samoupravi i to Statutom opštine Ćuprija i drugim zakonskim aktima i odlukama Skupštine opštine Ćuprija. Organi lokalne samouprave opštine Ćuprija su Skupština opštine, predsednik opštine i Opštinsko veće. Opštinska uprava, kao jedinstvena služba, obrazuje se za neposredno sprovođenje i izvršavanje zakona, opštinskih i drugih propisa, kao i omogućavanje ostvarivanja prava građana. Skupština opštine je predstavnički organ kojeg čine odbornici. Njih biraju građani na neposrednim izborima, tajnim glasanjem, u skladu sa zakonom i Statutom opštine Ćuprija. Skupština opštine, na svojim sednicama, donosi pravne akte i odluke koji su neophodni za funkcionisanje lokalne samouprave. Između ostalih, najvažniji poslovi koji spadaju u domen Skupštine opštine, vezani su za donošenje Statuta opštine, upravljanje budžetom, osnivanje i nadzor komunalnih i drugih javnih preduzeća, kao i postavljanje rukovodećih kadrova u opštinskim službama. Predsednik opštine ima izvršnu funckiju u opštini. U okviru svoje funkcije i nadležnosti, predsednik opštine obavlja niz poslova, od kojih treba spomenuti najvažnije: predstavljanje i zastupanje opštine, organizovanje i usklađivanje rada opštinskih uprava kao i predsedavanje sednicama Opštinskog veća. Opštinsko veće, u okviru svoje nadležnosti između ostalih funkcija, ima za cilj da uskladi rad predsednika opštine i Skupštine opštine, izvrši kontrolno-nadzornu funkciju nad radom opštinske uprave, kao i da utvrdi zakonitost donesenih akata opštinske uprave. Opštinska uprava, kao organ lokalne samouprave, nadležna je za pripremu nacrta propisa i drugih akata, za izvršavanje odluke Skupštine opštine i predsednika opštine, za vršenje nadzora nad realizacijom propisa i drugih opštih akata Skupštine opštine, za obavljanje stručnih i drugih poslova koje utvrdi Skupština opštine i predsednik opštine. Opštinska uprava ima obavezu da kooperira sa građanima, da im omogući nesmetano ostvarivanje njihovih prava i obaveza, da daje potrebne podatke i obaveštenja i da pruži odgovarajuću pravnu pomoć.

Opštinska uprava opštine Ćuprija organizovana je kao jedinstvena služba sa 7 odeljenja i to:- Odeljenje za finansije- Odeljenje za urbanizam i imovinsko pravne poslove - Odeljenje za opšte i zajedničke poslove- Odeljenje za društvene delatnosti i privredu- Odeljenje za inspecijski nadzor- Odeljenje za poljoprivredu i turizam- Odeljenje za utvrđivanje i naplatu

Odeljenje za finansije ima četiri službe i to su: služba za trezor, budžet, računovodstvo, budžetska inspekcija i revizija. Odeljenje za opšte i zajedničke poslove uređeno je kroz službe sa sledećim aktivnostima: - Služba za pravne i upravno pravne poslove- Služba za skupštinske poslove, informisanje i protokol- Služba za Opštinsko veće i predsednika opštine- Služba za opšte i poslove mk i mesne zajednice- Služba za zajedničke poslove

Odeljenje za urbanizam i imovinsko pravne poslove obuhvata dve službe i to službu za urbanizam i imovinsko pravne poslove. Odeljenje za društvene delatnosti i privredu takođe obuhvata dve službe i to Sužbu za društvene delatnosti i javne nabavke i Službu za privredu. U sastvu lokalne samouprave opštine Ćuprija postoje još dve službe i to Služba opštinskog javnog pravobranioca i Služba pravne pomoći.

U opštini Ćuprija postoji ustanovljena funkcija glavnog arhitekte čiji su osnovni poslovi da pokreće inicijativu za izradu urbanističkih planskih akata i da daje uputstva pri izradi arhitektonskih

17


projekata u cilju zaštite arhitektonskih vrednosti. Takođe, ova funkcija, podrazumeva saradnju sa ustanovama zaštite nepokretnih kulturnih dobara, kao i prirodnih dobara posebnih vrednosti. U opisu joj je i davanje mišljenja za arhitektonske projekte, koji su od velikog značaja za opštinu; funkcija glavnog arhitekte daje i saglasnost na Akt o urbanističkim uslovima, daje mišljenje i učestvuje u izradi urbanističkog projekta, stara se o primeni Zakona o planiranju i izgradnji i ostalih zakona koji regulišu ovu materiju.

Uslužni centar za građane, još uvek nije osnovan u opštini Ćuprija. U opštini postoji Kancelarija za lokalni ekonomski razvoj (LER) sa tri zaposlena. Ne postoji ustanovljena funkcija gradskog menažera.

U samoj opštinskoj upravi opštine Ćuprija, ukupno je zaposleno 159 radnika, od čega je osamnaestoro postavljeno, 141 regularno zaposleno lice. Kvalifikaciona struktura zaposlenih u opštinskoj upravi je sledeća:- SSS - 70 radnika- VŠS - 24 radnika- VSS - 36 radnika- Ostali - 29 radnika

Izrada Internet prezentacije opštine Ćuprija je u toku i biće dostupna na adresi www.cuprija.rs. Što se tiče računarske opremljenosti opštinske uprave, potrebno je napomenuti da poseduje 60 računara i bežični Internet.

Opština ima 6 javnih preduzeća sa ukupno 344 zaposlenih radnika i to:- JP SC Ada – zapošljava 28 radnika- Centar za kulturu – zapošljava 25 radnika- JP RTV Ćuprija - zapošljava 42 radnika- JP Direkcija za izgradnju i uređenje opštine Ćuprija - zapošljava 28 radnika - KJP Usluga - zapošljava 129 radnika- JP Vodovod i kanalizacija - zapošljava 92 radnika.

18


Ljudski resursi i tržište rada

ZaposlenostOpština Ćuprija je, kao i većina lokalnih samouprava u Srbiji, bila pogođena ekonom-skom krizom devedesetih godina prošlog veka. Stagnacijom velikih društvenih sistema, nosilaca privrednog razvoja, dolazi do pada boja zaposlenih, pa se problem uvećanja broja nezaposlenih lica javio kao jedan od ključnih problema opštine.

Trend umanjenja broja zaposlenih lica nastavio se i nakon društvenih promena 2000. godine, ali ovoga puta kao posledica rekonstrukcije i privatizacije društvenih sistema, tako da je opština Čuprija 2003. godine imala 17,4%

72886508

71578330

7147

60216885

0100020003000400050006000700080009000

2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.


manje zaposlenih nego li 2000. godine. Period nakon 2003. godine karakteriše uvećanje broja zaposlenih, pa je 2006. godine zabeležen porast ovog broja od 38,3% u odnosu na 2003. godinu.

Učešće ženske populacije je tokom posmatranaog perioda osciliral o oko 50%.

Zaposlenost - struktura

GodinaBroj zaposlenih Broj zaposl. na 1000 stan.

Ukupno Žene (%)Društveni

sektorPrivatni sektor

UkupnoSvi

sektoriIndustrija i rudarstvo

2000. 7288 44,3 6617 671 192 174 61

Godina

ZaposleniZaposleni u

pred., ustan., zadrugama i

dr. organizac.

Lica koja samost.

obavljaju delatnost

Br. zaposl. na 1000 stan.

Ukupnožene (%)

Ukupno

Zaposleni u pred., ustan., zadrug. i dr. organizac.

2001. 6885 48,8 6302 583 182 1662002. 6508 49,2 6007 501 194 1792003. 6021 50 5534 487 180 1662004. 7157 47,2 6633 524 216 2002005. 7147 48 6629 518 217 2022006. 8330 51,5 6078 2252 256 187


27,0%

73,0%

Zapos. u pred,ustan, zadrug. i dr.organ.

Lica koja sam.obav. delat.

Tokom poslednjeg dela posmatranog perioda primetno je uvećanje broja zaposlenih lica u preduzetništvu. Naime, prema zvaničnim podacima broj zaposlenih lica u preduzetništvu je 2006. godine bio blizu 4 puta veći nego 2001.

Ovi podaci su posledica, pre svega, procesa apsorbovanja radne snage iz društvenih firmi koje su zapale u proces stagnacije.

19


Zaposlenost po sektorima privredne delatnosti1

Go

din

a

Uku

pn

o

Ind

ust

rija

i ru

dar

stvo

Po

ljop

rivr

eda

i rib

arst

vo

Šu

mar

stvo

Vo

do

pri

vred

a

Gra

đev

i-n

arst

vo

Sao

bra

ćaj i

ve

ze

Trg

ovi

na

Ug

ost

itel

jstv

o i

turi

zam

Zan

atst

vo

Sta

mb

eno

-ko

mu

nal

ne

d

elat

no

sti

Fin

ansi

jske

i d

r. U

slu

ge

Ob

razo

van

je

i ku

ltu

ra

Zd

ravs

tvo

i so

c. Z

ašti

ta

Dru

štv.

P

olit

. Z

ajed

nic

e i

o

rgan

izac

.

2000 7288 2336 306 37 177 256 377 274 101 133 174 40 464 1516 424

Go

din

a

Uku

pn

o

Po

ljop

rivr

eda

, šu

mar

stvo

i vo

do

pri

vred

a

Rib

arst

vo

Vađ

enje

ru

da

i kam

ena

Pre

rađ

ivač

ka

ind

ust

rija

Pro

izvo

dn

ja

elek

tr.

En

erg

ije, g

asa

Gra

đev

inar

stv

o

Trg

ovi

na

na

velik

o i

mal

o,

op

ravk

a

Ho

teli

i re

sto

ran

i

Sao

bra

ćaj,

skla

diš

ten

je i

veze

Fin

ansi

jsko

p

osr

edo

van

je

Po

slo

vi s

a

nek

retn

inam

a,

Drž

avn

a

up

rava

i so

cij.

Osi

gu

ran

je

Ob

razo

van

je

Zd

ravs

tven

i i

soci

jaln

i rad

Dru

ge

kom

un

., d

rušt

ven

e i

ličn

e u

slu

ge

2001 6302 390 - - 2146 191 245 261 82 365 90 12 347 450 1600 124

2002 6007 297 - - 2071 196 216 208 73 346 27 10 372 456 1602 134

2003 5534 269 - - 1711 198 208 212 58 313 6 8 376 468 1577 130

2004 6633 284 - 24 1893 178 300 737 78 275 34 139 393 501 1579 219

2005 6629 287 0 26 1860 172 265 738 76 358 33 121 399 529 1569 198

2006 6078 274 0 22 1685 164 224 682 71 272 22 91 406 514 1480 171


Zaposlenost po sektorima delatnosti (%) – 2000. godina Zaposlenost po sektorima delatnosti (%) – 2006. godina

35,3

4,60,6

2,7 3,9 5,7 4,11,5 2,0 2,6 0,6

7,0

22,9

6,4

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

Indu

strij

a i

ruda

rstv

o

Pol

jopr

ivre

da i

ribar

stvo

Šum

arst

vo

Vod

opriv

reda

Gra

đevi

nar

stvo

Sao

brać

aj i

veze

Trg

ovin

a

Ugo

stite

ljstv

o i

turiz

am

Zan

atst

vo

Sta

mbe

no-

kom

unal

nede

latn

osti

Fin

ansi

jske

idr

. U

slug

e

Obr

azov

anje

iku

ltura

Zdr

avst

vo i

soc.

Zaš

tita

Dru

štv.

Pol

it.

Zaj

edni

ce

i or

gani

zac.

4,5

0,4

27,7

2,7 3,7

11,2

1,24,5

0,4 1,5

6,78,5

24,4

2,8

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

Pol

jopr

ivre

da,

šum

arst

vo i

vodo

priv

reda

Vađ

enje

rud

a i

kam

ena

Pre

rađi

vačk

ain

dust

rija

Pro

izvo

dnja

elek

tr.

Ene

rgije

, ga

sa

Gra

đevi

nars

tvo

Trg

ovin

a na

velik

o i m

alo,

opra

vka

Hot

eli i

rest

oran

i

Sao

brać

aj,

skla

dišt

enje

ive

ze

Fin

ansi

jsko

posr

edov

anje

Pos

lovi

sa

nekr

etni

nam

a,iz

najm

ljiva

nje

Drž

avna

upra

va i

soci

j.O

sigu

ranj

e

Obr

azov

anje

Zdr

avst

veni

iso

cija

lni r

ad

Dru

ge k

omun

.,dr

uštv

ene

ilič

ne u

slug

e

1 Priloženi podaci za period 2001 – 2006. se odnose na zaposlene u preduzećima, zadrugama, ustanovama, organizacijama i malim preduzećima (do 50 zaposlenih)

20


Ako se posmatra struktura zaposlenih prema sektorima privredne delatnosti, može se uočiti da je najveći broj zaposlenih u sektoru prerađivačke industrije – 27,7%. Visoko učešće u ukupnom broju zaposlenih ima i sektor zdravstva i socijalne zaštite – 24,4%. Upoređujući podatke o zaposlenosti tokom posmatranog perioda uočljivo je uvećanje broja zaposlenih u sektoru trgovine. Naime, učešće ovog sektora u broju zaposlenih lica opštine Ćuprija je na početku posmatranog perioda bilo 4,1%, dok je na kraju istog perioda 11,2%. Učešće sektora poljoprivrede u broju zaposlenih nije imao značajnijih promena tokom posmatranog perioda.

Nezaposlenost

Statistički podaci pokazuju da se, nakon društvenih promena 2000. godine broj nezaposlenih lica opštine Ćuprija neprekidno uvećavao zaključno sa 2004. godinom, tako da je 2004. godine broj nezaposlenih lica bio za 48,4% veći nego 2000. godine. Period nakon 2004. godine karakterišu oscilacije broja nezaposlenih lica.

Porast broja nezaposlenih lica posledica je neaktivnosti društvenih sistema, koji su, u fazi privatizacije ili stečaja, smanjili broj zaposlenih otpuštanjem jednog dela radne snage.

3437 38

37 4142 46

10

3525

4443

3665

3106

0500

100015002000250030003500400045005000

2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007.

Izvor: Nacionalna služba za zapošljavanjeNavedene podatke treba uzeti sa rezervom, jer određeni broj nezaposlenih lica nije evidentiran na tr-žištu rada, dok je, sa druge strane, određeni broj prijavljenih lica radno aktivan, ali ne i evidentiran od strane Nacionalne službe za zapošljavanje.

Nezaposlenost – struktura

Godina Ukupno

Prvi put traže zaposlenje

Bez kvalifikacija Žene Na 1000 stanovnik

a

Stopa nezaposlenos

tiUkupno % ukupno % ukupno %

2000. 3106 1794 57,8 1255 40,4 1763 56,8 82 29,9

2001. 3437 1947 56,6 1452 42,2 1888 54,9 91 33,3

2002. 3837 2132 55,6 1629 42,5 2035 53,0 115 37,1

2003. 4142 2187 52,8 1672 40,4 2165 52,3 124 40,8

2004. 4610 1648 35,7 1150 24,9 1706 37 139 39,2

2005. 3525 1681 47,7 1348 38,2 1885 53,5 107 33,0

2006. 4443 1959 44,1 1816 40,9 2256 50,8 136 34,8

2007. 3665 1584 43,2 1481 40,4 1894 51,7

Izvor: Republički zavod za statistiku - NSZ

Struktura nezaposlenog stanovništva tokom posmatranog perioda ukazuje da je učešće ženske populacije tokom posmatranog perioda opadalo i da je poslednje posmatrane godine nivoa 51,7%. Ovde je interesantno napomenuti da i u periodima kada je rastao broj nezaposlenih lica ženskog pola, njihovo učešće u ukupnom broju nezaposlenih lica se smanjivalo. Sa druge strane učešće lica Stopa nezaposlenosti 2006. godine u opštini Čuprija je iznosila 34,8% i određena je kao učešće

21


nezaposlenih u zbiru zaposlenih i nezaposlenih lica opštine. Poređenja radi, stopa nezaposlenosti na nivou Republike Srbije je iznosila 31,1%, dok je na nivou Pomoravskog okruga bila 31,3%.

Starosna struktura nezaposlenih, na kraju 2007. godine

Starost Ukupno % Žene %

0,1% 18,5%24,1%

14,0%21,3%22,0%

Do 18 god.

19 - 25 god.

26 - 30 god.

31 - 40 god.

41 - 50 god.

50 i više god.

Do 18 god. 2 0,1 2 100,0

19 - 25 god. 679 18,5 378 55,7

26 - 30 god. 512 14,0 304 59,4

31 - 40 god. 781 21,3 463 59,3

41 - 50 god. 806 22,0 413 51,2

50 i više god. 885 24,1 334 37,7

Ukupno 3665 100 1894 51,7

Izvor: Nacionalna služba za zapošljavanje

Ako se posmatra starosna struktura nezaposlenih lica opštine Ćuprija može se uočiti da najveće učešće u posmatranoj strukturi ostvaruje grupacija stanovništva starijeg od 50 godina na koju se odnosi 24,1% svih registrovanih nezaposlenih lica opštine. Neznatno manje učešće ostvaruje i grupacija starosti između 41. i 50. godina 22%).

Kvalifikaciona struktura nezaposlenih, na kraju 2007. godine

Kvalifikaciona struktura registrovanih nezaposlenih lica opštine Ćuprija pokazuje da je najbrojnija grupacija nezaposlenog stanovništva sa srednjom stručnom spremom koja čini 51,6% svih nezaposlenih lica opštine. Visoko učešće u posmatranoj strukturi ostvaruje i grupacija nezaposlenih lica bez kvalifikacija – 40,4%.

Prema najnovijim podacima, koji se odnose na sredinu 2008. godine, broj nezaposlenih lica na teritoriji opštine Ćuprija je 3837, od čega ženska populacija čini 53%. Takođe, po istim podacima, broj lica koja prvi put traže zaposlenje je 2132.

Podaci ukazuje na neophodnost intenzivnog sprovođenja mera formalnog i neformalnog obrazovanja, kao i strateških mera podrške zapošljavanju na lokalnom i nacionalnom nivou.Takođe, određeni podsticaji usmereni ka rastu privredne aktivnosti i broja zaposlenih ogledaju se pre svega u dva pravca:- podrška međunarodnih donatorskih programa koji se ogledaju kroz podsticaje za započinjanje

sopstvenog posla i podršku postojećim biznisima- podrška lokalnih institucija kroz programe Nacionalne službe za zapošljavanje i Fonda za razvoj

22


Ekonomija

Narodni dohodak i društveni proizvod

Pregled narodnog dohotka i društvenog proizvoda

Godina

Narodni dohodakNarodni dohodak

po stanovnikuDruštveni proizvod

Društv. proizvod po stanovniku

u hiljadana dinara

Indeks (u odnosu na prethodnu

godinu)

u dinarimaNivo

(Srbija = 100)

u hiljadana dinara

Indeks (u odnosu na prethodnu

godinu)

u dinarimaNivo

(Srbija = 100)

2000 614.402 230,0 16.168 45,6 989.511 189,7 26.040 64,0

2001 1.564.933 254,7 41.291 71,6 1.968.452 198,9 51.938 72,5

2002 1.875.781 119,9 55.993 73,3 2.213.858 112,5 66.085 70,7

2003 2.178.238 116,1 65.228 73,9 2.522.314 113,9 75.532 70,4

2004 2.383.279 109,4 71.942 60,5 2.465.934 97,8 81.942 59,4

2005 2.703.328 113,4 82.231 66,6 3.091.990 125,4 94.053 65,3


Analizirajući narodni dohodak po stanovniku, za posmatrani period od 2000. do 2005. godine, uočava se da je on kontinuelno niži u odnosu na republički nivo, pri čemu je ovaj odnos bio najniži 2000. godine, kada je dostizao vrednost od svega 45,6%. Ipak, ta razlika se bitno smanjila u kasnijem periodu, tako da je 2005. godine bila nivoa 66,6%. Početak posmatranog perioda je karakterisala visoka stopa rasta narodnog dohotka koja se u kasnijem periodu ustalial na između 10 i 20%.

Slično narodnom dohotku i društveni proizvod po stanovniku je tokom čitavog posmatranog perioda bio znatno niži od republičkog proseka i na kraju posmatranog perioda je zabeležio vrednost od 65,3% republičkog proseka.

Narodni dohodak po stanovniku (u dinarima) Narodni dohodak po stanovniku u odnosu na RS

16168

4129155993

6522871942

82231

0

20000

40000

60000

80000

100000

2000 2001 2002 2003 2004 2005

45,6

71,6 73,3 73,9

60,566,6

0

20

40

60

80

2000 2001 2002 2003 2004 2005

23


Narodni dohodak po oblicima svojine u hiljadama dinara

God. UkupnoDruštvena svojina

Privatna svojina Zadružna

svojina

Mešovita

svojina

Državna

svojinaukupno Preduzećagazdinstva

i radnje

2000. 614402 -9122 551883 159369 392514 7330 54357 9954

2001. 1564933 266725 1176553 333977 842576 7345 90178 24132

2002. 1875781 330335 1154584 316215 838369 14535 215155 161172

2003. 2178238 242032 1505833 454228 1051605 15186 252669 162518

2004. 2383279 298897 1596077 599113 996964 514 310123 177668

2005. 2703328 214231 2226060 1029365 1196695 1259 74067 187711


Struktura narodnog dohotka po oblicima svojina pokazuje da najveće učešće uzima privatna svojina (82,3%), što je globalna situacija kada je republika Srbija u pitanju. Pri tome, u ukupnom učešću privatne svojine, 53,8% pripada gazdinstvima i radnjama. Ostalo značajnije učešće u ukupnom narodnom dohotku po oblicima svojine pripada društvenoj svojini (7,9%) i državnoj svojini (6,9%).

-1,5

89,8

1,28,8

1,67,9

82,3

0,0 2,7 6,9

-20,0

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

Društvenasvojina

Privatnasvojina

Zadružnasvojina

Mešovitasvojina

Državnasvojina

2000 2005

24


Narodni dohodak po sektorima privređivanjaG

od

ina

Pri

vred

a

uku

pn

o

Ind

ust

rija

i ru

dar

stvo

Po

ljop

riv.

i ri

bar

stvo

Šu

mar

stvo

Vo

do

pri

vr.

Gra

đev

i-n

arst

vo

Sao

bra

ćaj i

ve

ze

Trg

ovi

na

Ug

ost

itelj.

i tu

riza

m

Zan

atst

vo

Sta

mb

eno

-ko

mu

n.

del

atn

ost

i

Fin

ans.

i d

r.

usl

ug

e

Ob

razo

v. i

kultu

ra

Zd

ravs

tvo

i so

c. z

ašt.

Dru

št. p

ol.

zaje

dn

ice

i o

rgan

iz.

Ost

alo

2000 614402 -39053 266315 - - 94758 35351 160083 6260 - - - - - - 90688

2001 1564933 245387 538135 - - 112873 65718 448896 31924 - - - - - - 122000

Go

din

a

Uku

pn

o

Po

ljop

r.,

lov,

šu

mar

stv

o i

vod

op

rivr

eda

Rib

arst

vo

Vađ

enje

ru

da

i ka

men

a

Pre

rađ

iva

čka

ind

ust

rija

Pro

izvo

dn

ja

el. e

ner

gije

, g

asa

i vo

de

Gra

đev

i-n

arst

vo

Trg

ovi

na

na

ve

liko

i

mal

o,

op

ravk

a

Ho

teli

i re

sto

ran

i

Sao

bra

ćaj,

skla

diš

ten

je

i vez

e

Akt

ivn

. u

vezi

s

nek

retn

in.,

izn

ajm

ljiva

nj

Zd

ravs

tven

i i s

oci

jaln

i ra

d

Ost

. ko

mu

n.,

dru

štve

ne

i

2002 1875781 547297 -60 2478 429447 147552 139734 429840 30205 100976 45613 2699 -

2003 2178238 596752 9 4707 477450 150904 265399 481050 33527 111227 52627 4586 -

2004 2383279 580286 128 2691 537595 202985 251577 559385 44075 172403 28824 3330 -

2005 2703328 624717 439 350 603713 142417 374080 648305 47250 216143 43967 1613 334Izvor: Republičkisavez za statistiku

Pregled narodnog dohotka po sektorima – 2000. godina Pregled narodnog dohotka po sektorima – 2005. godina

-6,4

43,3

15,4

5,8

26,1

1,0

14,8

-10,0

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

Ind

ust

rija

iru

da

rstv

o

Po

ljop

riv.

iri

ba

rstv

o

Gra

đe

vi n

ars

tvo

Sa

ob

raća

j ive

ze

Trg

ovi

na

Ug

ost

itelj.

itu

riza

m

Ost

alo

23,1 22,3

5,3

13,8

24,0

1,7

8,0

1,6 0,10,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

Po

ljop

r., l

ov,

šum

ars

tvo

ivo

do

pri

vre

da

Pre

rađ

iva

čka

ind

ust

rija

Pro

izvo

dn

ja e

l.e

ne

rgije

, ga

sa i

vod

e

Gra

đe

vi n

ars

tvo

Trg

ovi

na

na

velik

o i

ma

lo,

op

ravk

a

Ho

teli

ire

sto

ran

i

Sa

ob

raća

j,sk

lad

ište

nje

ive

zeA

ktiv

n. u

ve

zi s

ne

kre

tnin

.,iz

na

jmlji

van

je

Zd

ravs

tve

ni i

soci

jaln

i ra

d

25


Struktura narodnog dohotka po sektorima delatnosti ukazuje da najveća učešća u narodnom dohotku ostvaruju sektori poljoprivrede – 23,1%, prerađivačke industrije – 22,3% i trgovine – 24%.

Poređenja ovih podataka sa podacima koji se odnose na 2000. godinu, ukazuju da je učešće sektora poljoprivrede i trgovine u ukupnom narodnom dohotku opštine umanjeno tokom posmatranog perioda. Naime, učešća ovih sektora u narodnom dohotku opštine su bila, redom, j43,3% i 26,1%. Sa druge strane sektor industrije je u posmatranom periodu zabeležio značajan rast, pri čemu su ga karakterisalii negativni učinci na početku posmatranog perioda, a što je bila posledica slabije aktivnosti velikih privrednih sistema.

Ekonomska razmena sa inostranstvom

Pregled uvoza/izvoza – u milionima dinara

56,99

253,57

200,54

90,45

187,30

248,99

0

50

100

150

200

250

300

2005 2006 2007

Uvoz Izvoz

Izvor: Privredna komora Kragujevac

Podaci o ukupnoj ekonomskoj razmeni sa inostranstvom pokazuju velike varijacije iz godine u godinu. U 2005. godini, zabeležena je viša vrednost izvoza od uvoza za čak 58,7%. Stanje se drastično menja, naredne godine, zbog značajnog rasta uvoza (za 4,5 puta), pa je pokrivenost uvoza izvozom 73,9%, odnosno prisutan je deficit. U 2007. godini opština ponovo beleži suficit spoljnotrgovinskoj razmeni, pri čemu je izvoz veći od uvoza za 24,2%.

Pregled ekonomske razmene sa inostranstvom po zemljama za 2007. godinuUvoz – 2007. godina Izvoz – 2007. godina

42,4%

22,9%

15,9%

12,9%

5,9%

Slovenija

Makedonija

Italija

Francuska

Ostale zemlje 21,4%20,0%

7,2%

13,0%

10,5%

28,0%

Slovenija

Bosna I Hercegovina

Crna gora

Makedonija

Italija

Ostale zemlje


Analitirajući uvoz opštine po zemljama, može se konstatovati najveće učešće uvoza iz Slovenije, koje iznosi 42,4%, za kojim slede Makedonija sa 22,9% i Italija sa 12,9%. Sa druge strane izvoz je raspoređen na Sloveniju 28%, Bosnu i Hercegovinu 21,4% i Crnu Goru 20%, kao tri zemlje u koje se najviše izvozi iz opštine Ćuprija.

Što se tiče izvoza, za godine 2005. i 2006., karakteristično je to, da učešće u uvozu, za sve posmatrane godine, imaju Slovenija, Bosna i Hercegovina i Crna gora. Iz godine u godinu,

26


procentualno su male promene u učešću, dok apsolutne vrednosti izvoza rastu za skoro dva puta u 2006. godini, u odnosu na 2005. godinu, a u 2007, prosečno za 30%, u odnosu na 2006. godinu.

Najviše se uvozi iz Slovenije, Makedonije i Italije, za sve tri posmatrane godine. Njihovo učešće, procentualno, malo varira, a nominalne vrednosti pokazuju izuzetan rast uvoza u 2006. godini u odnosu na 2005. godinu (skoro četiri i po puta), dok se u 2007. godini beleži generalan pad uvoza po svim zemljama u proseku za 20%.

Pregled ekonomske razmene sa inostranstvom prema sektorima delatnostiUvoz – 2007. godina Izvoz – 2007. godina

71,1%

21,0%

7,8% Prerađivačka industrija

Poljoprivreda, šumarstvo ivodoprivreda

Trgovina na veliko i malo,opravka

27,7%

12,5%

59,8%

Prerađivačka industrija

Poljoprivreda, šumarstvo ivodoprivreda

Trgovina na veliko i malo,opravka


Uvozne aktivnosti po sektorima delatnosti vezane su za tri sektora: prerađivačku industriju, koja čini najveći deo uvoza (71,1%), zatim poljoprivredu (21,0%) i na kraju, za trgovinu (7,8%). Izvoz se vezuje, takože, za nabrojane tri delatnosti, gde prerađivačka industrija učestvuje sa najvećim procentom od 59,8%, potom poljoprivreda sa 27,7% i na kraju sa 12,5 %, trgovina.

Situacija u ekonomskoj razmeni za 2005. i 2006. godinu je, praktično predstavljena gornjim podacima, jer procenti neznatno odstupaju, u iste tri delatnosti, koje, očigledno predstavljaju glavne sektore u ekonomsakoj razmeni opštine sa inostranstvom.

Ekonomska razmena sa inostranstvom po robnim grupamaUvoz – 2007. godina Izvoz – 2007. godina

82,8%

16,1%

1,1%

Repromaterijal

Mašine i alati

Gotovi proizvodi

58,4%

41,6% Repromaterijal

Gotovi proizvodi


Pregled ekonomske razmene po grupama proizvoda za 2007. godinu pokazuje dominantno učešće, u uvozu i izvozu, repromaterijala i mašina.

Kada se posmatra uvoz, repromaterijali čine, čak 82,8%, mašine i alati 16,1%, a sasvim je skromno učešće gotovih proizvoda u uvozu – 1,1%. Izvozne aktivnosti su vezane, samo za repromaterijale i

27


mašine i uređaje, sa tim što je sada znatnije učešće gotovih proizvoda u izvozu (58,4%) nego repromaterijala (41,6%).

Ova slika ekonomske razmene opštine Ćuprija je, prektično, i prikaz razmene za prethodne godine. Ovo je zbog toga što su procenti u učešću i promene u nominalnim vrednostima pomenutih proizvoda, sa manjim odstupanjima, veoma slični iz godine u godinu.

Privredni subjekti

Preduzeća

Prema podacima Narodne banke Srbije za 2006. godinu, na teritoriji opštine Ćuprija, poslovalo je ukupno 389 preduzeća. Od ovog broja, mala preduzeća čine 96,1% preduzeća, dok srednja i velika čine svega 3,9% (14 srednjih i 1 veliko preduzeće).

Pregled broja predeuzeća po veličini

96,1%

3,6% 0,3%

Malo preduzeće (374)

Srednje preduzeće (14)

Veliko preduzeće (1)

Izvor: Narodna banka SrbijePregled broja preduzeća po sektorima delatnosti

46,5%

14,9% 21,9%8,0%

8,7%

Prerađivačka industrija (85)

Trgovina, opravka (181)

Saobraćaj, sklad i veze (34)

Poslovi sa nekretninama,iznajmljivanje (31)Ostali sektori (58)

Izvor: Narodna banka Srbije

Na osnovu pregleda preduzeća po sektorima delatnosti, može se reću da u okviru sektora trgovine posluje 46,5% ukupnog broja preduzeća. Ovaj sektor prati sektor prerađivačke industrije – 21,9%. Znatno manje učešće u posmatranoj strukturi se odnosi na sektor saobraćaja, skladištenja i veza sa 8,7% i sektor poslovi sa nekretninama sa 8,0% svih preduzeća opštine.

28


Pregled broja preduzeća u sektoru prerađivačke industrije

27,1%

20,0%

7,1%

21,2%

9,4%

7,1%8,2%

Proizv prehramb proizvoda (17)

Proizvodnja tekstila (17)

Proizvodnja celuloze, papira,izdav. delatnost i štampanje (8)

Proizvodnja proizvoda od gume iplastičnih masa (6)

Proizv osnovnih metala (23)

Proizvodnja električnih i optičkihuređaja (7)

Ostali podsektori (18)


Kada se posmatra industrija opštine Ćuprija, mogu se uočiti glavne tačke oslonaca privrede opštine i glavne potencijale razvoja. Može se videti da, od aktivnih preduzeća u okviru prerađivačke industrije, najveći broj se odnosi na proizvodnju osnovnih metala i standardnih metalnih proizvoda i to 27,1%; zatim dolaze proizvodnja prehrambenih proizvoda sa 20,0%. Učešća ostalih podsektora prerađivačke industrije u pogledu broja preduzeća su znatno manja.

Radnje

Pregled broja radnji po sektorima delatnosti

45,3%

13,9%

8,5%

8,2% 8,7%15,4%

Prerađivačka industrija (153)

Građevinarstvo (87)

Trgovina, opravka (451)

Hoteli i restoranio (85)

Saobraćaj, sklad. i veze (82)

Ostali sektori (138)


Prema podacima Narodne banke Srbije na kraju 2006. godine u opštini Ćuprija je bilo aktivno ukupno 996 radnji. Analizom učešća radnji po sektorima delatnosti, dolazi se do zaključka da najveći broj radnji (45,3%) posluje u okviru sektora trgovine, a potom u okviru sektora prerađivačke industrije (15,4%).

29


Pregled broja radnji u sektoru prerađivačke industrije

23,5%

9,2%

10,5% 9,2%11,8%

35,9%

Proizv prehramb proizvoda (36)

Proizvodnja tekstila (14)

Prerada kože i proizvodnjapredmeta od kože (14)

Proizvodnja celuloze, papira,izdav. delatnost i štampanje (16)

Proizvodnja osnovnih metala (18)

Ostali podsektori (55)


U okviru prerađivačke industrije podsektor proizvodnje prehrambenih proizvoda obuhvata najveći broj radnji opštine. Procentualno prehrambena proizvodnja je zastupljena sa 23,5%. Prate je proizvodnja osnovnih metala i standardnih metalnih proizvoda sa 11,8%, proizvodnja celuloze, papira i proizvoda od papira, izdavačka delatnost i štampanje sa 10,5%, proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda i prerada kože i proizvodnja predmeta od kože sa po 9,2%.

Pregled velikih privrednih sistema – nosilaca nekadašnjeg privrednog razvoja

Naziv Delatnost Broj zaposlenih

Fabrika šećera i limunske kiseline

Prehrambena industrija 174

RavanicaProizvodnja ostalih konditorskih proizvoda

600

Velmortrans plusPrevoz putnika u drumskom saobraćaju

800

MIPMetaloprerađivačka industrija

1300

Izvor:Lokalna samouprava

U sistemu društvenog i socijalističnog privređivanja privredni rast i zapošljavanje su bili u najvećoj meri bazirani na velikim privrednim sistemima. Od ovakvih privrednih subjekata, na teritoriji opštine Ćuprija najznačajniji su bili sledeći: MIP, Velmotrans plus, Ravanica i Fabrika šećera i limunske kiseline. Ova četiri preduzeća su svojevremeno zapošljavala blizu 3000 radnika. Preduzeća Velmotrans plus i Ravanica su trenutno u procesu privatizacije, dok je preduzeće MIP podeljeno na nekoliko preduzeća, od kojih su pojedina privatizovana, a preostala se nalaze u procesu privatizacije ili stečajnom procesu.

30


Pregled najznačajnijih MSP

Naziv Delatnost Broj zaposlenih

Fabrika stočne hrane – Komponenta

Proizvodnja gotove hrane za životinje

83

ProingPreduzeće za inženjering, projektovanje, spoljnotrgovinske poslove i druge delatnosti

41

MIP RŠV Metaloprerađivačka industrija 78

MetalProizvodnja metalnih proizvoda toplim cinkovanjem metala

120

STZ ”Vesna” Proizvodnja obuće 80

Gile gas Proizvodno preduzeće 76

MIP Procesna oprema Metaloprerađivačka industrija 150

SZR”Aleksandar” Proizvodnja obuće 32

MIP TIMO Proizvodnja parnih kotlova 53

VP Ćuprija Građevinski radovi u vodoprivredi 160


Pregled preduzeća u procesu privatizacije

Naziv Delatnost Broj zaposlenih Model privatizacije

RavanicaProizvodnja ostalih konditorskih proizvoda

508 Aukcija

Velmortrans plusPrevoz putnika u drumskom saobraćaju

29 Aukcija

Dekon Proizvodnja radne odeće 36 Aukcija

Auto kuća Kompresor a.d. Auto kuća 23 Aukcija

Morava InternacionalPrevoz robe u drumskom saobraćaju

2 Aukcija

MIP inženjering Inženjering 1 Priprema

JS Veterinarska stanica Ćuprija

Veterinarske aktivnosti 8 Aukcija

JP RTV ĆuprijaRadio i televizijske aktivnosti

46 Aukcija

Serbia Commerce (Srbija komerc)

Ostale aktivnosti u vezi sa štampanjem

1 Aukcija

SlogaHoteli i moteli, sa restoranom

1 Aukcija

AngroprometNespecijalizovana trgovina na malo - hrana

20 Aukcija


Prema poslednjim podacima, postoji jedanaest preduzeća koja se nalaze u procesu privatizacije, i to je u glavnom putem metoda aukcije. Preduzeće MIP inženjering jedino nema definisan tačan metod privatizacije, već je u pripremi. Među ovim preduzećima, izdvaja se Ravanica, koja je, nekada,

31


predstavljala jedan od glavnih motora privrednog razvoja u opštini Ćuprija. Jedan od pokazatelja značaja privatizacije ovog preduzeća jeste i trenutni broj zaposlenih – 508. Pregled privatizovanih preduzeća

Naziv Delatnost Broj zaposlenih Model privatizacijeGodina

privatizacije

Ravno – Ćuprija Hoteli i moteli, s restoranom

43 Aukcija 2008.

MIP-TIMOProizvodnja metalnih konstrukcija

57 Aukcija 2003.

ADGP Mladost Štampanje, ostalo 180 Aukcija 2005.

Hemos d.o.o.

Društvo za proizvodnju i promet na veliko i malo, proizvoda i usluga, spoljnu i unutrašnju trgovinu

42 Aukcija 2005

MIP Procesna oprema

Metaloprerađivačka industrija

150 Po starom zakonu1992

MIP RŠVRemont šinskih vozila

78 Aukcija2004

MIP TIMOProizvodnja parnih kotlova

53 Aukcija2004

MIP ServisPopravka i proizvodnja mernih uređaja-vage

25 Aukcija 2004

DP PobedaMlinsko-pekarska industrija

400 Aukcija2003

INLES komerc Trgovina na malo 6 Aukcija 2008

VP ĆuprijaGrađevinski radovi u vodoprivredi

160 Po starom zakonu-2001

Horeum Margi Restorani 8 Aukcija 2008

KnjigovođaRačunovodstveni, poslovi kontrole i slično

3 Aukcija 2007

Fabrika stočne hrane – Komponenta

Proizvodnja gotove hrane za životinje

35 Aukcija 2005.

MIP Livnica Livenje gvožđa 76 Aukcija 2007

Ingrap IGP/Caričin grad

Grubi građevinski radovi

174 Aukcija 2003


Ovde posebno treba pomenuti preduzeće MIP, koje je bilo krupan nosilac nekadašnjeg privrednog razvoja, a koje se bavilo metaloprerađivačkom industrijom. Ono je podeljeno na nekoliko manjih privrednih subjekataod kojih je većina privatizovana.

32


Pregled preduzeća koja se nalaze u stečajnom postupku

Naziv Delatnost Bankrot/reorganizacijaDatum pokretanja stečajnog postupka

MIP-Perila

Ostale nepomenute mašine opšte namene

Bankrotstvo 26.04.2006.

MIP-GrejanjeOstali instalacioni radovi

Bankrotstvo 26.04.2006.

A.D: „Šelk 911”Proizvodnja šećera

- 20.02.2006.

Kompanija Velika Morava

Prevoz robe u drumskom saobraćaju

- 20.02.2006.

Izvor: Agencija za privatizaciju – odeljenje za stečaj

Prema poslednjim podacima na teritoriji opštine Ćuprija četiri preduzeća se nalaze u stečajnom postupku od kojih su dva nekadašnja preduzeća nastala regrupisanjem sistema MIP.

Na teritoriji opštine Ćuprija funkcioniše jedno Udruženje zanatlija i samostalnih preduzetnika. Glavne aktivnosti udruženja tiču se predstavljanja na sajmovima, besplatnih kurseva za članove, zalaganja za smanjenje različitih vrsta komunalnih taksi.

Opština Ćuprija, je u prethodnom periodu beležila i znatna ulaganja iz inostranih izvora, najvećim delom u obliku donacija organizacije USA ACDI/VOCA. Donacije su vezane za projekte koji su realizovani u okviru CRDA programa, a na predlog Saveta građana, u periodu 2001 – 2002. godina. Kroz projekte su se pokrila područja urbanih i ruralnih mesnih zajednica u opštini Ćuprija. Ukupan iznos investicija, kroz realizovane projekte je 1.188.184,00 američkih dolara.

Navedene donacije za seoske mesne zajednice su se dešavale u periodu 2001-2002. U naredne dve godine (2003-04) takođe su postojale donacije za ruralne mesne zajednice, čiji je iznos ukupno iznosio 300.236,00 američkih dolara.

33


Poljoprivreda

Opština Ćuprija se nalazi u centralnom delu Srbije, na obalama reke Ravanice i Velike Morave, u središnjem delu gornjeg Pomoravlja. Smeštena je u dolini, na najnižoj moravskoj terasi, i oivičena sa desne strane blagim obroncima Kučajskih planina i sa leve strane planinom Juhor.

Okolina opštine je smeštena u niziji koja se prostire nekoliko kilometara sa leve i desne strane Velike Morave u pravcu jug-sever. Na zapadu, a posebno na istoku ovu oblast postepeno smenjuju brežuljkasti tereni. Prosečna nadmorska visina iznosi oko 150 m. Ćuprija je opština sa umereno-kontinentalnom klimom, prosečno dovoljnim količinama padavina i manjim uticajem vetrova, izuzev košave.

Sektor poljoprivrede jeste sektor koji u ukupnom narodnom dohotku opštine, posle sektora trgovine (24%) ostvaruje najveće učešće od svih sektora delatnosti – 2005. godine 23,1% ukupnog narodnog dohotka opštine.

Poljoprivreda opštine Ćuprija je intenzivnog tipa i obavlja se, u najvećoj meri, u privatnim gazdinstvima.

Resursi

Poljoprivredna površina

Način korišćenja poljoprivredne površine, društvena i indivudalna poljoprivredna gazdinstva (u ha)

Po

ljop

rivr

edn

a

po

vrši

na

Oranice i bašte

Vo

ćnja

ci

Vin

og

rad

i

Liv

ade

Paš

nja

ci

Rib

nja

ci,

trst

ici i

bar

e

Ukupno

od toga

žitaindus

tr. bilje

povrtno bilje

stočno krmno bilje

19.908 15679 9852 382 1074 3338 748 580 1746 1069 86


2,9%5,4%8,8%

3,8%

79,1%

Oranice i bašte

Voćnjaci

Vinogradi

Livade

Pašnjaci

34


Poljoprivredna površina – Individualni poljoprivrednici

Po

ljop

rivr

edn

a

po

vrši

na

Oranice i bašte

Vo

ćnja

ci

Vin

og

rad

i

Liv

ade

Paš

nja

ci

Rib

nja

ci,

trst

ici i

bar

e

ukupno

od toga

žitaindus

tr. bilje

povrtno bilje

stočno krmno bilje

18500 14832 9694 - 1071 3167 748 399 1461 974 86

Izvor: : Repubički zavod za statistiku

5,3%

4,1%

80,5%

7,9%2,2% Oranice i bašte

Voćnjaci

Vinogradi

Livade

Pašnjaci

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, koji su se odnosili na 2006. godinu ukupna poljoprivredna površina opštine je iznosila 19908 ha, od čega je 92,9% u privatnom vlasništvu. U strukturi poljoprivrednog zemljišta opštine najdominatnije su oranice i bašte koje pokrivaju 79,1% ukupne poljoprivredne površine. Ovde posebno treba izdvojiti površine pod žitaricama na koje se odnosi 49,5% ukupne poljoprivredne površine opštine.

Pod voćnjacima i vinogradima je 6,7%, dok livade i pašnjaci pokrivaju 14% ukupne poljoprivredne površine.

Sa druge strane, prema najnovijim podacima, dobijenim od Uprave za trezor Ministarstva finansija, filijale u Jagodini, ekspoziture u Ćuprija, na dan 30.10.2008. godine, ukupna poljoprivredna obradiva površina na teritoriji opštine Ćuprija iznosi 28.738 ha, pri čemu se redovno obrađuje 19.414 ha. Sledeća tabela pokazuje površinu poljoprivrednog zemljišta po katastarskim opštinama u državnoj svojini:

Katastarske opštine Ukupno poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini (ha)

K.O. Ćuprija van grada 757,42.92K.O. Batinac 17,63,06K.O. Ivankovac 102,86.16K.O. Virine 25,11.55K.O. Paljane 40,39.70K.O. Ivankovac 6,19.05K.O. Bigrenica 171,66.38K.O. Vlaška 1,24.30K.O. Mijatovac 0,38.15K.O. Supska 211,11.38K.O. Isakovo 42,69.90K.O. Krušar 0,59.30

35


K.O. Senje 26,21.77K.O. Ćuprija van grada - Univerzal 477,06.28UKUPNO 1972,24.44

Izvor: Lokalna samouprava - Republički geodetski zavod - Služba za katastar nepokretnosti opštine Ćuprija.

Poljoprivredna gazdinstva

Prema podacima Ministartsva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede na početku 2007. godine na teritoriji opštine Ćuprija bilo je registrovano 653 aktivna poljoprivredna gazdinstava, da bi na kraju iste godine taj broj bio povećan na 903. Poslednji podaci, Uprave za trezor Ministarstva finansija, filijale u Jagodini, ekspoziture Ćuprija, sa druge strane, pokazuju da je na teritoriji opštine registrovano ukupno 1570 aktivnih poljoprivrednih gazdinstava. Više od 99% poljoprivrednih gazdinstava su u privatnom vlasništvu. Poljoprivredni proizvođači se odlučuju za registraciju svojih gazdinstava, radi ostvarivanja prava na podršku, pre svega, stočarskoj proizvodnji, uglavnom govedarstvu. Vidovi podrške ogledaju se u ostvarivanju prava na premiju za mleko, dobijanje regresa za kvalitetna priplodna grla – prvotelke, podsticajima za tovnu junad. Treba reći da je registracija poljoprivrednih gazdinstava bila izraženija počev od 2006. godine i da se javila kao posledica logističke podrške lokalne samouprave i promovisanja prednosti registracije. Jedan od razloga registracije jeste bio i mogućnost apliciranja za kreditna sredstva Ministartsva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.

Poljoprivredno stanovništvo

Poljoprivredno stanovništvo

Aktivno poljoprivredno stanovništvoIzdržavano

poljopr. stanovništvo

ukupno žensko ukupno ženskoIndividualni poljoprivr.

ukupno ženskoukupno žensko

3362 1758 2214 1057 2168 1038 1148 701

Izvor: Repubički zavod za statistikuPoljoprivredno stanovništvo čini 10% celokupne populacije opštine, od čega grupaciji aktivnog poljoprivrednog stanovništva pripada 65,9%.Individualni poljoprivrednici u ukupnom poljoprivrednom stanovništvu opštine učestvuju sa 64,5%.

34,1%

65,9%

Aktivno poljoprivrednostanovništvo

Izdržavano poljoprivrednostanovništvo

Usluge za poljoprivrednike

Pregled ustanova koje pružaju usluge poljoprivrednicima

Naziv Spisak usluga

Lokalna samouprava - Odeljenje za poljoprivredu

- Registracija poljoprivrednih gazdinstava,- Pomoć kod popunjavanja obrazaca za konkurse kod

36


Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede

Područni centar Regionalnog ruralnog centra Kragujevac u Ćupriji

- Pomoć poljoprivrednom stanovništvu u pripremi dokumentacije za dobijanje sredstava Ministarstva i drugih donatora; u pronalaženju korisnih informacija; u istraživanju potreba i problema u proizvodnji

- Organizovanje tematskih tribina za poljoprivredno stanovništvo


U sastavu lokalne samouprave postoji Odeljenje za poljoprivredu koje informiše javnost o programu koje sprovodi Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede kroz odgovarajuće uredbe i konkurse za raspodelu podsticajnih sredstava namenjenih registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima. Takođe, ovo odeljenje radi na evidenciji registrovanih poljoprivrednih domaćinstava na teritoriji opštine Ćupprija.

U dogovoru sa lokalnim medijima, redovno se održavaju emisije na temu poljoprivrede, kroz koje se informiše građanstvo o svim važnim pitanjima koja se odnose na ostvarivanje prava poljoprivrednih proizvođača, za subvenciju od strane države.

Lokalna samouprava, takođe u saradnji sa Poljoprivrednom stanicom iz Jagodine učestvuje u organizovanju predavanja i raznih tribina, kao pomoć proizvođačima u primeni novih znanja.

Pored ovog odeljenja Opštinske uprave tokom 2008. godine u sklopu projekta „Razvoj mreže za podršku ruralnom razvoju“, a u partnerstvu sa lokalnom samoupravom formiran je Regionalni ruralni centar „Kragujevac“ koji je u svom sastavu formirao i Područni centar u Ćupriji. Ovaj područni centar nudi čitav niz usluga poljoprivrednicima, a koje bi se ogledale u pomoći za prilikom konkurisanja za razna podsticajna sredstva nadležnog ministarstva i drugih donatora. Pored toga zadatak ovog centra jeste i pružanje pomoći prilikom istraživanja potreba i problema poljoprivrednika, kao i podsticanje lokalnih inicijativa za poboljšanje konkurentnosti i kvaliteta života poljoprivrednog stanovništva. Takođe, centar redovno organizuje tematske tribine iz oblasti poljoprivrede, kao i obuke za poljoprivrednike sa teritorije opštine.

Poljoprivredna proizvodnja

Ratarstvo – Proizvodnja pšenice i kukuruza

Godina

Pšenica Kukuruz

ukupan prinos, tona prosečan prinos, kg ukupan prinos, tona prosečan prinos, kg

uku

pn

o

dru

štv.

S

vojin

a

pri

vatn

a

svo

jina

dru

štv.

sv

ojin

a

pri

vatn

a

svo

jina

uku

pn

o

dru

štv.

sv

ojin

a

pri

vatn

a

svo

jina

dru

štv.

sv

ojin

a

pri

vatn

a

svo

jina

2000. 8902 454 8448 2182 2822 15294 - 15294 - 2417

2001. 13239 778 12461 2935 3833 28540 - 28540 - 4810

2002. 13076 1110 11966 3964 3884 28607 - 28607 - 4761

2003. 8672 922 7750 3479 2502 20255 - 20255 - 3289

2004. 17698 1681 16017 4100 4640 32700 - 32700 - 5753

2005. 10235 23 10212 3285 3303 33731 514 33217 4990 4575

2006. 8854 557 8297 3525 2851 25679 - 25679 - 4144


37


Proizvodnja pšenice (t) Proizvodnja kukuruza (t)

8902

13239 13076

8672

17698

102358854

0

5000

10000

15000

20000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

15294

28540 28607

20255

32700 33731

25679

0

10000

20000

30000

40000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Ranije izloženi podaci pokazuju da u strukturi poljoprivrednog zemljišta opštine Ćuprija žitarice pokrivaju čitavih 49,5%, pri čemu kukuruz, pored pšenice, predstavlja dominantnu kulturu na oraničnim površinama. Prema najnovijim podacima lokalne samouprave na ratarsku proizvodnju se odnosi blizu 16550 ha.

U posmatranom periodu, uz određene oscilacije, primetan je porast prinosa kulture kukuruza: 67,9%, (2006. godina) više u odnosu na 2000. godinu. Navedene oscilacije pre svega su posledica nepostojanja sistema za navodnjavanje i nedovoljne primene agrotehničkih mera, pa prinosi u velikoj meri zavise od klimatskih uslova.

Kukuruz se najviše gaji za zrno, ređe za silažu, a poljoprivrednici ga koriste za ishranu stoke na sopstvenom gazdinstvu.

Od ostalih ratarskih kultura najzastupljenija je kultura pšenice, čiji su prinosi značajno oscilirali u posmatranom periodu. Pored pomenutih kultura od ostalih ratarskih kultura gaje se i ječam, ovas i raž, ali na znatno manjim površinama.

Najveći problemi u proizvodnji ratarskih kultura ogledaju se u nepostojanju planske smene useva, malom broju sorti i hibrida, izostanku pune agrotehnike. Pored toga, usitnjenost poseda, gajenje isključivo za sopstvene potrebe i zastarela mehanizacija utiču, kako na slabije prinose, tako i na oscilacije i padove u ukupnoj proizvodnji. Takođe, treba ukazati i na potrebu uvođenja navodnjavanja useva jer se ratarska proizvodnja obavlja u obliku suvog ratarenja.

Prema tome, planirana tendencija u proizvodnji ratarskih kultura bi se ogledala u korišćenju visokoprinosnih sorti i hibrida, visokog genetskog potencijala, kao i u primeni smena useva radi postizanja visokih prinosa uz korišćenje pune agrotehnike. Na poboljšanje stanja u ratarskoj proizvodnji mogu uticati i postojeće mere nadležnog ministarstva u vidu regresiranja repromaterijala za proizvodnju ratarskih kultura.

38


Povrtarstvo – Proizvodnja pasulja i krompira

Godina

Pasulj 1) Krompir 1)

Prinos prinos

ukupan, u tonama

kg po hektaru

ukupan, u tonama

kg po hektaru

2000. 135 640 1578 6802

2001. 405 776 3164 11719

2002. 365 837 3789 13111

2003. 184 818 1270 5185

2004. 267 1025 3059 11124

2005. 331 1304 3687 15173

2006. 219 1000 3316 153521)Uključena je proizvodnja čistog useva i međuuseva, a prosečan prinos za čist usev

Izvor: Republički zavod za statistikuProizvodnja pasulja (t) Proizvodnja krompira (t)

135

405365

184

267331

219

0

100

200

300

400

500

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

1578

31643789

1270

3059

36873316

0

1000

2000

3000

4000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Na plodnim površinama u dolini Velike Morave postoje povoljni uslovi za razvoj povrtarstva koji su nedovoljno iskorišćeni te se ovaj oblik proizvodnje odvija na svega 5,4% poljoprivrednog zemljišta.

Najznačajnije vrste povrtarskih kultura koje se gaje na teritoriji opštine jesu krompir, pasulj i paprika. Površine pod povrtarskim kulturama uglavnom se nalaze oko kuća, u vrtovima, i relativno su malih parcela – do nekoliko ari.

Priloženi podaci ukazuju na značajne oscilacije u proizvodnji kultura krompira i pasulja, što je, pre svega, posledica gajenja ovih kultura na otvorenom prostoru i direktnog uticaja vremenskih prilika na njihove prinose.

Kako su zahtevi tržišta takvi da postoji potražnja za povrtarskim kulturama tokom čitave godine, postoji tendencija gajenja ovih kultura u zatvorenom prostoru, ali je ovakav oblik proizvodnje, iako u stalnom razvoju, još uvek slabijeg intenziteta.

39


Jedna od mogućih mera u zaštiti proizvodnje na otvorenom bi bila i osiguravanje proizvodnje, kod osiguravajućih kuća i u tom smislu nadležno ministarstvo daje podršku kroz regresiranje osiguranja i raspodelu podsticajnih sredstava za nabavku opreme i sistema za staklenike i plastenike.

Voćarstvo – Proizvodnja jabuka i šljiva

Godina

Jabuke Šljive

broj rodnih stabala

Prinosbroj rodnih

stabala

prinos

ukupan, tona

po jednom stablu, kg

ukupan, tona

po jednom stablu, kg

2000. 25740 323 12,5 67850 971 14,3

2001. 24670 339 13,7 67070 471 7,0

2002. 24670 339 13,7 67070 471 7,0

2003. 25430 518 20,4 68690 1372 20

2004. 25350 294 11,6 68300 658 9,6

2005. 25530 230 9 66750 786 11,8

2006. 24920 423 17 64550 1286 19,9


Proizvodnja jabuka (t) Proizvodnja šljiva (t)

323 339 339

518

294230

423

0

100

200

300

400

500

600

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

971

471 471

1372

658786

1286

0

500

1000

1500

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Prema ranije datim podacma može se konstatovati da u strukturi poljoprivrednog zemljišta opštine voćnjaci učestvuju sa 4,1%, a prema poslednjim podacima lokalne samouprave voćarska proizvodnja se obavlja na 830 ha. Takođe, prema tim istim podacima vinogradi zauzimaju površinu od oko 470 ha.

Od voćarskih kultura koje se gaje na teritoriji opštine kultura šljive zauzima vodeće mesto. Ova kultura se gaji, uglavnom, u uređenim šljivarima, i prema poslednjim podacima lokalne samouprave godišnja proizvodnja je nešto iznad 600 t. Ova kultura se uglavnom koristi za proizvodnju rakije, a slabije za druge vidove prerade.

Interesantno je pomenuti, da u poslednje vreme počinje da se gaji i jagodasto voće, uglavnom za potrošnju u svežem stanju. Proizvodnja jagodičastog voća je na nivou od oko 50 t godišnje.

Za unapređenje voćarske proizvodnje neophodna je obnova zasada novim, savremenim sortimentom, i intenziviranje primenom agrotehničkih mera. Moguć pravac diversifikacije i razvoja

40


voćarstva predstavlja investiranje u proizvodnju jagodastog voća u novim modernim zasadima i zaštićenom prostoru kako bi se iskoristile prednosti rane proizvodnje i visoke vrednosti na tržištu.

Stočarstvo – Pregled stočnog fonda

Godina

Goveda Svinje Ovce

Živina, ukupnoukupno

od toga: krave i steone junice

ukupno

od toga: krmače i suprasne nazimice

ukupnood toga: ovce za priplod

2000 6322 4816 11907 5483 5763 5625 67982

2001 5332 4366 9771 4896 4684 4625 67303

2002 4580 3201 16889 5280 5684 5885 59238

2003 4667 3126 21066 5960 4905 4846 61649

2004 3529 2589 16077 4156 6393 4544 94287

2005 3413 2600 15926 3589 6376 4491 99914

2006 3348 2586 15162 3811 7696 5639 93485


Broj goveda Broj svinja

6322

45803529 3348

53324667

3413

01000200030004000500060007000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

11907

16889 16077 15162

15926

21066

97710

5000

10000

15000

20000

25000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Broj ovaca Broj živine

5763 56846393

7696

637649054684

0

2000

4000

6000

8000

10000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

6798259238

94287 93485

99914

6164967303

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

41


Stočarstvo predstavlja jednu od najznačajnijih grana poljoprivredne proizvodnje opštine Ćuprija, a može se reći da predstavlja i najtraženiji deo poljoprivrede, jer njegovi proizvodi spadaju u glavne prehrambene proizvode stanovništva

Statistički podaci pokazuju značajno umanjenje broja goveda u posmatranom periodu. Naime, prema podacima Republičkog zavoda za statistiku broj goveda na teritoriji opštine 2006. godine je čitavih 47% manji nego 2000. godine. Ipak, ostale grane stočarstva su u istom periodu zabeležile porast u proizvodnji, što se može i konstatovati na osnovu priloženih grafikona.

Sa druge strane, prema najnovijim podacima Republičke veterinarske inspekcije – Uprava za veterinu, na dan 31.10.2008. godine, kretanje broja stoke je sledeće:

- Goveda – 7.892,- Svinje - 6.866 u državnom vlasništvu i oko 7.000 u privatnom vlasništvu, - Ovce - 1.944 u državnom vlasništvu i 2.000 u privatnom vlasništvu, - Živina - 18.817 u državnom vlasništvu i 20.000 u privatnom vlasništvu

U poslednje vreme primetno ukrupnjivanje stočnog fonda i to pre svega u govedarstvu. Naime, gazdinstva koja su imala mali broj grla, otuđuju ih i prodaju, jer ne postoji ekonomska računica za taj broj grla. Nasuprot tome gazdinstva koja su imala nešto veći broj grla, povećavaju broj, jer se rentabilnost stočarske proizvodnje muznih krava smatra od 10 grla na više.

Na teritoriji opštine Ćuprija postoje 12 stočnih farmi od kojih su 9 u privatnom vlasništvu. Pregled tih stočnih farmi opisom proizvodnje priložen je u tabeli.

Pregled registrovanih stočnih farmi

Naziv Lokacija Vrsta stoke Stočni fond Vlasništvo

PPD „Dobričevo” Dobričevo Svinje 8000 PPD „Dobričevo”

Farma za tov svinja

M.Markovića 20 Ćuprija

Svinje 130Tomislav Živojinović

Farma za tov junadi

Krušar Goveda 40 Nikolić Dragan

Farma za tov junadi

Supska Goveda 50 Pavlović Dragoljub

Farma za tov junadi

Supska Goveda 60 Pavlović Nebojša

Farma za tov junadi

Krušar Goveda 10 Milojević Dragan

Farma za tov junadi

Supska Goveda 40 Stanojević Dobrica

Farma ovaca Ivankovac Ovce 100 Kaljević Đorđe

PPD ”Dobričevo” Dobričevo Koze 800 PPD „Dobričevo”

PPD ”Dobričevo” Dobričevo Muzne krave 350 PPD „Dobričevo”

Farma muznih krava

Ivankovac Muzne krave 24 Konjarević Marijan

Farma muznih krava

Batinac Muzne krave 50 Aleksa Tomić

Farma koka nosilja KPZ „Ćuprija”

Fazanerija inkubatorska

L.U. ”Morava”

42


stanica


Prerađivački kapaciteti

Prerađivački kapaciteti – pravna lica

Naziv Lokacija Delatnost Kapacitet Vlasništvo

Klanica „Pavlović” ĆuprijaObjekat za preradu mesa i izradu proizvoda od mesa

- -

DOO „Centropromet” ĆuprijaPrerada mleka i proizvodnja proizvoda od mleka

- -

DOO „Pomoravlje” ĆuprijaPrerada mleka i proizvodnja proizvoda od mleka

- -

DOO „Feroplast” ĆuprijaPrerada mleka i proizvodnja proizvoda od mleka

- -

DOO „Merkur” ĆuprijaPrerada mleka i proizvodnja proizvoda od mleka

- -

DO „Ravanica” (u procesu privatizacije)

ĆuprijaProizvodnja ostalih konditorskih proizvoda

20.000 t mesečno

U procesu restruktuiranja


Što se tiče prerađivačkih kapaciteta treba reći da na teritoriji opštine Ćuprija posluje šest preduzeća koja se mogu svrstati u ovu delatnost. Pri tome je četiri preduzeća se bavi preradom i proizvodnjom mleka i mlečnih proizvoda, dok se jedno preduzeće bavi preradom mesa i proizvodiima od mesa, a jedno proizvodnjom konditorskih proizvoda.

Pored navedenih pravnih lica, u okolnim naseljima opštine Ćurpija, postoji ukupno 9 registrovanih objekata u privatnim domaćinstvima za obradu i preradu mleka i proizvodnju belog sira i kajmaka.

Lovačko udruženje

Na teritoriji opštine Ćuprija, funcioniše i lovačko udruženje „Morava”, koje gazduje lovištem „Ravanica” na osnovu Ugovora zaključenog 2005. godine između Ministarstva za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu i Lovačkog društva Srbije, a na rok od deset godina.

Lovište je površine 28.788 ha i na njoj se gaje različite autohtone vrste divljači (srna, divlja svinja, zec, fazan i poljska jarebica). Takođe se gazduje se i sa migratornim vrstama kao što su prepelica, grlica, gugutka, divlje plovke, divlje guske, šumska šljuka, golub grvnjaš i drugim vrstama.

Kapacitet sledeći obuhvata sledeće:- Srna – 920 grla u matičnom fondu;- Divlje svinje – 76 grla u matičnom fondu;

43


- Zec – 2.500 jedinki u matičnom fondu;- Fazan – 3.850 jedinki u matičnom fondu;- Poljske jarebice – 3.360 jedinki u matičnom fondu.

Brojnost ostalih vrsta, koje pripadaju migratornim vrstama, zavisi od klimatskih uslova koji vladaju na letnjem staništu (sever).

Za gajenje i zaštitu divljači, zaduženi su Uprava lova, Udruženje, Stručna služba i lovočuvarska služba. Lovačko udruženje vrši sve neophodne aktivnosti vezane za održavanje lovišta, kao što su, između ostalih kontrola biodiverziteta za korisnike lovišta, i ostalih aktivnosti.

Na kraju ovog dela dokumenta treba navesti još nekoliko napomena.

Na teritoriji opštine Ćuprija ne postoji ni jedna poljoprivredna stanica. Takve vrste usluga poljoprivrednicima, pruža poljoprivredna stanica u obližnjoj opštini Jagodina, koja ima nadležnosti i na teritoriji opštine Ćuprija. Ovoj stanici su povereni određeni poslovi Minstarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.

Na teritoriji opštine Ćuprija postoje četiri veterinarske stanice od kojih su tri u privatnom vlasništvu (Veterinarska stanica „Animal“, PVA „Megić“ i PVA „Vidanović“), a jedna u državnom – JVP „Ćuprija“. Sve veterinarske stanice locirane su u gradskom naselju. Poslovi JVP „Ćuprija“ su, pored zdravstvene zaštite životinja, njihove preventive i kurative, i matičenje, osemenjavanje i sprovođenje programa mera Vlade Republike Srbije, kao i popunjevanje dokumentacije i slanje resurnom ministarstvu u vezi regresa premije odgovarajućih subvencija.

U opštini Ćuprija postoji i jedna zemljoradnička zadruga – ZZ „Hrono“ koja je registrovana kao udruženje građana. Aktivnosti ove zadruge se sastoje u obezbeđivanju jeftinijih repro materijala, veštačkih đubriva, semenskog materijala. Zatim, učestvuje i u zajedničkom ulaganju u poljoprivrednu proizvodnju, u pružanju pravnih, stručnih i ostalih usluga koje se tiču poljoprivredne proizvodnje, kao i u zastupanju poljoprivrednih proizvođača na tržištu.

Postoji i registrovana je i fabrika stočne hrane „Komponenta” d.o.o. čija je delatnost proizvodnja stočne i hrane za kućne ljubimce, kao i preduzeće stočne hrane „Đorđević – promet” u naselju Batinac.

44


Infrastruktura

Putna i železnička infrastruktura

Pregled dužine puteva na teritoriji opštine Ćuprija

UkupnoSavremeni

kolovoz

Magistralni Regionalni Lokalni

Svega Savremeni

kolovozSvega

Savremeni kolovoz

Svega Savremeni

kolovoz

231 113 0 0 72 72 159 41


Od posebnog značaja za opštinu je magistralni auto-put Beograd – Niš, koji prolazi njenom teritorijom u dužini od 11 km. Na taj način opština je adekvatno povezana sa velikim gradskim centrima, Beogradom i Nišom. Nalazi se na 147-mom kilometru od Beograda i na 98-mom kilometru od Niša.

Kroz opštinu Ćuprija prolaze četiri regionalna putna pravca: R–103, u dužini 2 km i 92 m, R–214, u dužinini 4 km i 707 m, R–216, u dužini 2 km i 107 m i R–108, u dužini od 2 km i 70 m.

Svaki od pomenutih putnih pravaca ima asfaltirane kolovozne zastore širine 5 – 7 m u podnošljivom stanju uz česte intervencije na kolovozu.

Za seoska područja, od krucijalnog je značaja, mreža lokalnih puteva. Jedan deo je delimično ili potpuno asfaltiran, dok je ostatak sa makadamskim zastorom.

Ukupna dužina puteva na teritoriji opštine je 231 km.

Pregled lokalnih putnih pravaca u opštini Ćuprija

Redni br. Od mesta do mesta UkupnoSavremeni

kolovoz (km)Tucanik (km) Zemljani (km)

1R213 Ivankovac-Paljane-Bigrenica-Kovanica

12,20 12,20

2 R103 Batinac 5,00 5,00

3R108 Krušar-Isakovo-Virine-

8,40 6,40 2,00

4R216 Ćuprija-Bošnjane

5,95 5,95

5 R103 Manastir Ravanica-Bikovac-

10,75 10,75

45


Zubrava-Staro selo-Kovanica

6L01 Bigrenica-Jabukovac-Česmino brdo R216

5,10 0,76 4,34

7L01 Bigrenica-Selište-Venac L05

1,98 1,98

8 R108 Vinogradi R216 2,62 2,62

9L01 Bigrenica-Donje Medare-Gornje Medare R216

2,90 2,90

10 R103 Senje-groblje 0,46 0,46



11R108 Vlaška-Brest-Rakitovska bara-Bagino polje R216

7,10 7,10

12Lo4 Carina-Mrčevac-Dobričevo R103

5,05 5,05

13L10 Vezirovo brdo-Batinac L02

1,10 1,10

14 L13 Batinac-dom L02 0,65 0,65

15L01 Mesna kancelarija-Nemanja-strugara L01

3,90 3,90

16L01 Škola-voćnjak R103

4,20 4,2

17 R108 Stadion-dom 1,80 1,80

18 Milkina pećina 1,10 1,10

19R108 Supska-Vrbak-Brestovački potok-Vlaška

5,05 5,05

20L19 Brenik-benzinska pumpa

1,00 1,00

21R108 Ekonomija-Vodički potok

1,90 1,90

22R214 Gilje dom-Končarevo

4,00 4,00

23R214 Dom-Novo groblje

1,10 0,30 0,80

24R216 Dobričevo R103

1,95 0,95 1,00

25R217 Moravište-Veliki Vrbak-Ostvo-Mitrićevica

7,10 7,10

26R217 Begovkovci-Kovačica R217

3,90 3,90

27R217 Beljušak-ostrvo L25

2,70 2,70

28R214 Novine-Ada-Jovac

3,50 3,50

29 Ćuprija-Žel.stanica- 2,10 2,10

46


Selište L25

30 R108 Dražmirovac 2,63 2,63

31 R103 Senje-Stubica 4,10 1,10

32R103 Senje-Latavica 103B

6,10 6,10

33R216 Ćuprija-Despotovac V. Polje

4,15 4,15

34L33 Šuvajnac-Rakitovska bara

4,00 4,00

35R216 Rakitovska bara

4,05 4,05



36R216 Šuvajnac-Rakitovska bara

3,90 3,90

37 L42 Brest R108 3,00 1,60 1,40

38 L34 Rakitovska bara 2,90 2,90

39 L03 Grlje 1,10 1,10

40 L03 Bukovče 1,10 1,10

41 R108 Glavica R216 5,05 5,0542 L03 Peperački potok 3,00 3,00

UKUPNO 136,29 39,01 91,98 5,30


Železnički saobraćaj opštine Ćuprija karakterističan je po pruzi Subotica – Beograd – Niš. Ona je od izuzetnog značaja, samim tim što spada u magistralne pruge međunarodnog karaktera i prolazi kroz teritoriju opštine. Kompletna deonica, koja prolazi kroz opštinu, je elektrificirana.

Prostorno planiranje

Prostorni plan opštine Ćuprija trenutno ne postoji, ali je 2004. godine usvojena odluka za izradu Prostornog plana opštine, koji se odnosi na teritoriju od 287 km². Generalni plan opštine postoji, a izrađen je 2004. godine i prostor obuhvaćen planom iznosi 2.960 ha.

Površine za privredne delatnosti po GUP-u ukupno iznose 346,30 ha. Površine realizovanih radnih zona je 101,05 ha, dok površine pod planiranim radnim zonama ukupno iznose 346,50 ha.

Ortofoto snimak opštine iz 2007. godine postoji, dok digitalne podloge ne postoje i nije planirana digitalizacija istih

Energija

Grejanje, gas, toplovod

- Stepen elektrifikacije opštine – Gledano prema odnosu broja postojećih potrosača priključenih na elektroenergetsku mrežu (oko 27.000) i potencijalnog broja potrošača čiji zahtevi nisu realizovani, to je oko 98 % u gradskom konzumu. Na par udaljenijih lokacija pored grada: deo Vezirovog brda, potes Krajići pored reke Velike Morave, potes kod Železničkog mosta iza brane,

47


postoje zahtevi grupa građana za izradu električne mreže koji nisu realizovani kako zbog finansijske konstrukcije, tako i zbog nepostojanja tehničkih uslova. Neznatno manji procenat (oko 95%) je u seoskom konzumu gde postoji problem udaljenih lokacija zbog kategorizacije sela „razbijeni tip“ (primer Bigrenice).

- Pokrivenost gasovodom – Uži centar grada pokriven je gasovodom oko 98%, širi centar u nešto manjem procentu oko 90 %, dok nisu pokrivena prigradska naselja i sela.

- Broj priključaka na gasnu mrežu – Na teritoriji opštine registrovano je 750 priključaka na gasnu mrežu.

- Pokrivenost toplovodom – Aktivnih toplovoda u gradu nema već duži niz godina. Ranije su radila toplana u ulici Doktora Semaška koja je pokrivala pored okolnog kompleksa stambenih zgrada i zgradu Doma Zdravlja, kao i toplana u „vojnoj“ zgradi pored SUD – a koja je pokrivala zgrade oko Zelene pijace u ulicama Anđe Ranković i Rade Simonović. Takođe postoji i ugašeni toplovod u industrijskom delu grada koji povezuje bivšu fabriku šećera „ŠELK 911“ i fabriku belančevina, masti i proteina „FABIM – NAPREDAK“ (Kafileriju).

- Broj priključaka na topolovodnu mrežu – nema podataka

Svi navedeni podaci odnose se na 2008. godinu.

Vodosnabdevanje

Pregled vodosnabdevanja opštine u 2007. godine

Broj priključaka

Pokrivenost opštine (%)

Ukupna realizovana

dužina primarne mreže

Potrebna dužina

primarne mreže

Rekonstruisana primarna mreža

Potrebe za rekonstrukcijom primarne mreže

8000

90 – gradska sredina i sela: Senje,

Mijatovac, Jovac – Ostrikovac, Kovanica; za sela nema tačnih

podatak

76,6 km 92 km 7,5 km 71 km


Ćuprija se snabdeva iz 3 pravca vodom i to:

Prvi glavni sistem za vodosnabdevanje, regionalni sistem za vodosnabdevanje opština Paraćin i Ćuprija vodom sa izvorišta Sv. Petka u selu Izvor, je izgrađen 1963. godine. Na Karađorđevom brdu iz rezervoara za dnevno izravnanje, posebnim cevovodima odvode se vode prema Ćupriji i Paraćinu. Količine voda iz tog sistema dele se u procentu 60:40% u korist oštine Paraćin.

Voda se iz tog pravca samo bakteriološki tretira, odgovarajućim gasnim vakumskim hlorinatorom. Nakon tog tretmana ona je i hemijski i bakteriološki ispravna. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, odnosno Republička direkcija za vode stalno ulaže u rekonstrukciju i nadogradnju tog sistema.

Drugi dopunski sistem za vodosnabdevanje opštine Ćuprija je izvorište „Nemanja“ u selu Paljanu na reci Mirosavi. Tamo je kaptirano karsno vrelo „Nemanja 2“ i izvori „Klisura 1“ i „Klisura 2“. Vode iz ova tri izvorišta se slivaju u sabirni rezervoar u kome se vrši tretiranje vode natrijum–hipohloritom. Gasni vakumski hlorinatori su uništeni. Postoje dva bunara izbušena u blizini karsnog vrela pri čemu se iz jednog od njih subarterski izliva voda u reku Mirosavu i koja ne ulazi u sistem za vodosnabdevanje grada.

48


U periodu od 2002. do 2007. godine Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Republička direkcija za vode je u saradnji sa opštinom i donatorskim kućama izgradila uređaj za pripremu pitke vode u periodu kada izvorišta opalesciraju (mute se). Na žalost, uređaj nikad nije pušten u rad. Na gravitacionom cevovodu iz pravca ovog izvorišta, izgrađen je rezervoar za dnevno izravnanje u mestu Dobričevo, koji, na žalost, takođe nije u funkciji zbog nedostatka dovoljne količine vode. U samom rezervoaru ugrađena je stanica za dohlorisanje vode. Voda je hemijski i bakteriološki ispravna i vrši se redovna kontrola kvaliteta vode.

Treći je dopunski sistem za vodosnabdevanje grada sa izvorišta Strelište. Izvorište se nalazi na levoj obali reke Velike Morave u neposrednoj blizini grada. Na izvorištu su urađena 5-8 bunara od kojih su u funkciji 1 do 2. Izvorište je neuređeno i nedovršeno sa neobeleženim zonama sanitarne zaštite koje su urbanizovane, čime se smanjila mogućnost za izradu novih bunara. Sistem je tehnički nedovršen, pošto se voda iz bunara direktno bunarskim pumpama distribuira u razvodnu mrežu grada. Ovakvim načinom rada troši se skupa energija umesto da se bunarskim pumpama voda deponuje u crpnu stanicu, a odatle centrifugalnim pumpama u razvodnu mrežu grada. Crpna stanica je započeta i nezavršena. Deo opštine se snabdeva sa Grze i preko bunara kod Mijatovca.

Kanalizacija

Na teritoriji opštine Ćuprija registrovano je 8.000 priključaka na kanalizacionu mrežu. Pokrivenost opštine kanalizacionom mrežom je visoka u gradskoj sredini i iznosi 90%, dok se za seoske sredine ne zna tačan podatak. Totalna sistematska čišćenja kanalizacione mreže nisu nikada rađena. Procenat zamuljenosti iznosi 50%. Kao posledica toga javljaju se česta zagušenja na crpnoj stanici na Slaviji. Takođe, u gradu se javljaju nekoliko kritičnih tačaka zbog nižih terena ulica Lole ribara.

Kišna kanalizacija je spojena sa fekalnom kanalizacijom. Ukupna dužina primarne mreže fekalne kanalizacije iznosi 55 km (glavni kolektor mreže obuhvata cevovod prečnika fi 200; postoje i drugi cevovodi: fi 200, fi 300, fi 500), a postoji potreba za izgradnjom dodatnih 15 km. Rekonstruisano je 5 km, a postoji potreba za rekonstrukcijom ostalih 50 km.

Bitno je napomenuti da, na teritoriji opštine, ne postoji filtersko postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda. Takođe, evidentirane su potrebe za izgradnjom ovakve vrste postrojenja, za čišćenjem glavnog kolektora, za rekonstrukcijom 25 km ove mreže. Generalno, se nameće potreba za izgradnjom nove mreže, gde je smeštena industrijska zona. Takođe postoji potreba za mrežnim pokrivanjem naselja kao što su Terekovo i Minelovo naselje.

Upravljanje otpadom

Na teritoriji opštine Ćuprija, ne postoji klasična deponija, već je to prostor (smetlište) na kome se odlaže sav komunalni otpad koji se sakupi na teritoriji opštine, s tim što je samo jedno selo, Dobričevo, uključeno u plansko sakupljanje komunalnog otpada KJP „Usluga“.

Sa druge strane postoji više neuređenih, odnosno, divljih deponija u gradkskoj sredini, dok u seoskim sredinama nisu evidentirane. Ukupno je osam takvih divljih deponije u urbanom delu opštine. Ukupna površina deponija na teritoriji opštine je 5 ha, 60 ari i 52 m².

Što se tiče reciklaže, KJP „Usluga” je otpočela proces primarne selekcije komunalnog otpada, PET ambalaže i kartonskih kutija i njihovog presovanja i prodaje.

Bitno je napomenuti da ne postoji postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda.

49


Ukupna količina otpada na teritoriji opštine Ćuprija iznosi 15.680 t godišnje. Od te količine otpada, od domaćinstava potiče najveći deo koji iznosi 12.500 t, zatim od preduzeća 1.420 t, sa javnih površina 780 t i od institucija 980 t, Ovi podaci dati su na godišnjem nivou.

Telekomunikacije

Na teritoriji opštine Ćuprija, postoji ukupno sedam poštanskih ustanova sa 11.720 telefonskih pretplatnika. PTT saobraćaj je u opštini organizovan preko poslovne jedinice Jagodina. Mrežu čine tri gradske centrale u okviru pošte Ćuprija. U njoj se nalaze ugrađene centrale novijeg datuma. Nove centrale su instalirane u sledećim selima: Mijatovac, Jovac, Ostrikovac, Bigrenica, Supska, Krušar, Batinac, Virine, Isakovo, Kovanica. Centrale starog tipa instalirane su u Senju, Ivankovcu i Paljanu.

Turizam

Ćuprija je danas jedan od ekonomski srednje razvijenih opština u Srbiji i predstavlja opštinu sa veoma dugom tradicijom razvoja industrije, trgovine i zanatstva, a bila je i centar društvenog života i privrednih aktivnosti u regiona.

U periodu tranzicije opština je stagnirala, jer su vodeći privredni i industrijski subjekti posrnuli, ali zahvaljujući odličnom geo-strateškom položaju, veoma povoljnim klimatskim uslovima, saobraćajnom povezanošću sa velikim centrima u zemlji i okruženju, te preduzimljivosti i kvalifikovanosti lokalnog stanovništva, Ćuprija je na dobrom putu da doživi ekonomski procvat u kome će primat u stvaranju nacionalnog dohotka imati sektor usluga, u odnosu na industriju i poljoprivredu. Odlukom Skupštine opštine osnovana je Turistička organizacija Ćuprije 2000. godine, ali nije zaživela i trenutno je neaktivna.

Turistički lokaliteti

U opštini Ćuprija postoji veliki potencijal za razvoj kulturno–istorijskog turizma zahvaljujući njenom bogatom istorijskom nasleđu. Najznačajniji lokaliteti u tom pogledu su Manastir Ravanica, Ivankovac i arheološki lokalitet Horeum Margi.

Manastir RavanicaManastir Ravanica, zajedno sa crkvom Svetog Vaznesenja je jedan je od prvih, reprezentativnih spomenika moravske arhitekture. Podignut je nekoliko godina pre Kosovskog boja (1380 – 1389), kao zadužbina kneza Lazara. Okružena je tvrđavskim zidom sa sedam kula.

Osnova je oblika razvijenog trikonhosa, sa pet kupola. Centralna kupola je spolja desetostrana. Na krajevima krakova krsta, nalaze se male, osmostrane kupole. Zidana je naizmeničnim slaganjem kamena i opeke. Iznad glavnog ulaza je lep, trodelni prozor. Današnju pripratu je podigao učitelj Stefan 1721. godine. U unutrašnjosti je

freskoslikana ktitorska kompozicija na kojoj su prikazani knez Lazar, kneginja Milica i sinovi Stefan i Vuk.

50


Nakon što je Lazar poginuo, Ravanica postaje meta turskih, rušilačkih napada, pa je već krajem četrnaestog veka prvi put spaljena. Prvu veliku obnovu, Ravanica je doživela u osamnaestom veku, a drugu sredinom devetnaestog. Crkva je rađena u duhu moravske škole, sa brojnim ukrasima, koji su za nju karakteristični, rozete, venci i sl. Do manastira Ravanice se danas stiže asfaltnim putem iz Ćuprije (12 km), odnosno posle odvajanja od autoputa Beograd – Niš (na 149.-tom kilometru od Beograda), preko poljoprivrednog dobra „Dobričeva“(9,5 km) i Senja (0,6 km).

Horeum Margi

Ovo nalazište je višeslojni arheološki lokalitet, koji se sastoji od najstarijeg naselja i nekropole bronzanog doba, rimskog utvrđenog grada (od prvog do petog veka), koji se nalazi između reka Ravanice i Morave u centru današnje Ćuprije, većim delom na prostoru kasarne „Miodrag Novaković – Džudža”, srednjevekovnog utvrđenog grada Ravno, konstatovanog u dva horizonta od 11. do 13. veka i bastionog utvrđenja izgrađenog 1737. godine. Ovaj lokalitet je 1990. godine proglašen za kulturno dobro, kao arheološko nalazište, Odlukom Skupštine opštine Ćuprija.

Ivankovac

Godine 1805. došlo je do boja na Ivankovcu gde su učestvovali, srpski ustanici na čelu sa Karađorđem i Milenkom Stojkovićem sa jedne i Turska vojska, sa druge strane. Bio je to prvi, otvoreni okršaj Srba i Turaka i imao je snažan uticaj na dalji tok Prvog srpskog ustanka. Centralno mesto ovog kulturno-istorijskog lokaliteta, koji je sagrađen na potezu zvanom „Ludo brdo“, čini spomenik podignut u čast Milenka Stojkovića, koji se sastoji od postamenta pravougaonog oblika, na čijem vrhu je bronzana bista, rad akademskog vajara Miodraga Mitrovića. Šančevi su bili dubine oko pola metra i oni su u novije vreme rekonstrui-

sani. Ovu lokaciju obilaze uglavnom đačke ekskurzije.

Turističke manifestacije

Manifestacija „Kulturno leto“ se održava svake godine u Ćupriji u julu mesecu. U organizaciji je Centra za kulturu Ćuprije. Program je praćen nastupom kulturno – umetničkih društava, dečijih vrtića, pozorišta. Organizuje se prodajna izložba knjiga i slika kao i etno rad. Mesto dešavanja je na centralnom gradskom trgu u Ćupriji. Manifestacija je značajna za zadovoljenje kulturnih potreba građana na području opštine, kao i šireg područja. Pored svog osnovnog muzičko-zabavnog sadržaja, prisutni su i stvaraoci iz oblasti književnosti, likovne umetnosti i izdavaoci književnih dela.

Po prvi put, manifestacija „Matićevi dani“ je organizovana 1982. godine. Od tada se tradicionalno održava svake godine, sredinom septembra. Manifestacija ima za cilj da okuplja umetnike i decu na književnom, pozorišnom, muzičkom, likovnom i filmskom stvaralaštvu kao zajedničkim obeležjima svestrane stvaralačke ličnosti Dušana Matića. Organizator manifestacije je Narodna biblioteka „Dušan Matić“. Program i sadržaj manifestacije obuhvata okrugli sto, pozorišne predstave, izložbu slika.

Međunarodne ulične trke su jedna je od najpoznatijih uličnih trka u Evropi, koja se tradicionalno održava 13. oktobra svake godine. Okuplja veliki broj učesnika iz različitih kategorija.

Regata „Morava od Vidovdana do Ivanjdana“ je manifestacija koja se svake godine održava u periodu 28. jun – 7. jul. U organizaciji je Društva „Moravske tajne“ i KK „Srpski veslači“, na relaciji

51


Stalać – Kostolac. Karavan „Moravske tajne“ ima ambicija da preraste u ozbiljnu turističku, privrednu i kulturnu manifestaciju.

Proslava boja na Ivankovcu – Svake godine, 19. avgusta, kraj spomenika Milenku Stojkoviću na Ivankovačkom polju kod Ćuprije, tradicionalno se organizuje svečana ceremonija odavanja visokih državnih i vojnih počasti i polaganja lovorovih venaca povodom obeležavanja godišnjice znamenitog boja na Ivankovcu, uz prisustvo predstavnika Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike (Sektor za boračko – invalidsku zaštitu) i opštine Ćuprije.

„U susret Vidovdanu” – Svečanosti organizovane povodom proslave Vidovdana. Proslava je većim delom smeštena na prostoru manastira Ravanica. Sadržaj varira iz godine u godinu, ali je uvek direktno oslonjen na istorijsku pozadinu i sam povod proslave.

„Crevarijada” – Manifestacija se održava prve nedelje septembra. Ćuprijski proizvođači su poznati po tradicionalnoj izradi creva, a ugostitelji po načinu pripreme istih. Manifestacija je prvi put održana 2008. godine. Naredne manifestacije će biti takmičarskog karaktera i predstavljaće specifičnost ove opštine.

Smeštajni kapaciteti

Pregled smeštajnih kapaciteta

Naziv ustanove sa lokacijom

Vrsta ustanove (hotel/motel)

Kategorija

Broj soba

Broj apartmana

Broj kreveta

Jed

no

kre

vetn

ih

Dvo

krev

etn

ih

Tro

krev

etn

iihLa Luna

brod-restoran sa prenoćištem

ugostiteljski objekti na brodovima ne podležu kategorizaciji

-6

francuskih ležajeva

- - 6

Hotel Ravno hotel *Motel Autoput motel * 22 44


Na teritoriji opštine postoje 3 objekta sa koja imaju smeštajnih kapaciteta. Treba reći da se hotel Ravno, kao i motel na auto-putu trenutno nalaze u fazi rekonstrukcije

Ostvarene poseteGodina Turisti Noćenja turista

svega domaći strani svega domaći strani

2000 2552 2432 120 26302 5791 511

2001 2129 2044 85 14199 14024 175

2002 1814 1662 152 6886 6707 179

2003 1778 1540 238 4981 4625 356

2004 2643 2291 352 4916 4473 443

2005 2949 2454 495 6020 5258 762

2006 1778 1540 238 4981 4625 356


52


Podaci o broju turista i broju noćenja pokazuju nepravilne oscilacije iz godine u godinu. Što se tiče broja turista, za njega je karakteristično istaći da, u prvoj polovini posmatranog perioda, od 2000. do 2004. godine, opada iz godine u godinu, u svom ukupnom iznosu od 774, odnosno 69,7%. Porast broja se javlja, počev od 2004. godini zaključno sa 2005. godinom.

Sa druge strane, broj noćenja beleži drastične padove u periodu od 2000. godine do 2005. godine i to za 5,4 puta ili 81,3% u odnosu na prvu posmatranu godinu. Situacija se menja na bolje u 2005. godini, gde se beleži rast u broju noćenja za 14,9%, da bi u 2006. godini ponovo bio zabeležen pad i vraćanje na identičan broj iz 2003. godine.

Pregled restorana

Lokacija Lokacija Kategorija Kapaciteti

“Plava laguna” Ćuprija *** 60 mesta

“La Luna” Ćuprijabrod-restoran sa prenoćištem

bašta 50 mesta i sala 60

“Stara čaršija” Ćuprija *** 80 mesta

„Nole“ Ćuprija ekspres-restoran

“Bela lađa”kod ušća Ravanice u Veliku Moravu

*** 400 gostiju


Među ugostiteljskim objektima na teritoriji opštine treba izdvojiti pet objekata priloženih u tabeli. Navedeni objekti pripadaju kategoriji „*** “.

53


Zdravstvena i socijalna zaštita

Zdravstvena zaštita

Organizovana zdravstvena zaštita u opštini Ćuprija postoji više od 120 godina. Ukazom Milana Obrenovića iz 1879. godine na predlog vojnog lekara Vladana Đorđevića ćuprijska bolnica dobija značaj okružne bolnice. Ovakav status se održao sve do decembra 2007.godine, kada se gasi institucija Zdravstvenog centra. Za to vreme Zdravstveni centar u Ćupriji je predstavljao značajnu državnu instituciju u službi lečenja i unapređenja lečenja na širem prostoru. Nakon decembra 2007.godine zdravstvena zaštita se pruža u tri lokalne institucije i to u: - Opštoj bolnici, - Domu zdravlja i - Zavodu za javno zdravlje.

Opština Ćuprija poseduje dobru mrežu zdravstvenih ustanova. Ta mreža se sastoji iz Doma zdravlja, Opšte bolnice, Zavoda za javno zdravlje, pet savetovališta i jedanaest seoskih ambulanti. Prema podacima Doma zdravlja iz 2005. godine, na teritoriji opštine Ćuprija zdravstvenom zaštitom je obuhvaćeno 33.567 stanovnika. Na 1000 stanovnika dolazi 20 lekara zaposlenih u primarnoj zdravstvenoj zaštiti. Zabeleženo je 71.210 poseta ordinaciji lekara opšte medicine. Na teritoriji opštine Ćuprija egzistiraju savetovališta za mlade, za bolesti zavisnosti, za žene, za trudnice, za planiranje porodice i razvojno savetovalište.

Dom zdravlja Ćuprija ima 66-oro zaposlenih medicinskih radnika i njihova struktura u Domu zdravlja je sledeća:

Ukupno lekara

Lekari u pojedinim službama

Dipl farmac.

Broj stanovnika na jednog lekara

Opšte i specijal nmedicine

Za borbu protiv TBC

Za zdravstvenu zaštitu žena

Za zdravstvenu zaštitu predškolske dece

Za zdravstvenu zaštitu školske dece i omladine

Za zaštitu i lečenje zuba

66 37 - 2 5 7 15 6 50


Nova organizacija Doma zdravlja postavlja ovu instituciju u neravnopravan položaj. Nepravilna kadrovska struktura i neravnopravna raspodela opreme i drugih sredstava sa zdravstvenim centrom doprinela je dodatnim problemima u neefikasnoj organizaciji Doma zdravlja. Upravljanje Domom zdravlja je prešlo u nadležnost lokalne samouprave, a da bi to funkconisalo, potreban je nedostajući

54


medicinski kadar. Oskudna oprema, manjak prostora i višak nezdravstvenog kadra utiču na neefikasnost Doma zdravlja.

Potrebe koje treba zadovoljiti radi uspešnijeg funkcionisanja Doma zdravlja su sledeće:- Intezivirati rad Savetovališta za mlade, tudnice i rad razvojnog savetovališta- Proširiti službu kućnog lečenja i nege i na seoska područja- Obezbediti svakodnevni rad lekara u seoskim ambulantama- Obezbediti adekvatne prostorije, opremu i vozila za hitnu pomoć i kućno lečenje i negu- Pojačati vozni park- Uvesti informacioni sistem

Kadrovska stuktura zaposlenih u Domu zdravlja opštine Ćuprija:

Specijalisti LekariLekar na

specijalizacijiZdravstveni

radnik sa VSSZdravstveni

radnik sa SSSNemedicinsko

osoblje

31 26 9 21 148 84


Socijalna zaštita

Ključni akteri socijalne politike u opštini su lokalna samouprava, Nacionalna služba za zapošljavanje, Crveni krst i Centar za socijalni rad. Predstavnici ovih organizacija su članovi Opštinskog koordinacionog odbora za socijalnu politiku opštine Ćuprija koji je učestvovao u izradi Strateškog plana za socijalnu politiku opštine Ćuprija 2007-2012. godine. Strateški plan je napravljen prema aktuelnim podacima i prioritetima definisanim u vremenu njegovog donošenja. Izrađen je sa ciljem da doprinese poboljšanju uslova života socijalno ugroženih građana, kroz efikasnije i kvalitetnije pružanje raznovrsnih usluga. Ovim strateškim planom stvorene su mogućnosti da se na sistematski, organizovan i odgovoran način pristupi rešavanju socijalnih problema i zadovoljenju socijalnih potreba građana sa definisanim ciljevima i konkretnim zadacima. Strateški plan za socijalnu politiku opštine Ćuprija obuhvata pet prioriteta koji su definisani u skladu sa tekućom situacijom u opštini, kao i sa iskazanim potrebama građana. Prioriteti su:- Poboljšanje kvaliteta života Roma- Poboljšanje kvaliteta života osoba sa invaliditetom- Poboljšanje kvaliteta života starih lica- Poboljšanje položaja dece, omladine i porodice- Promovisanje zapošljavanja nezaposlenih lica

Korisnici usluga centara socijalne zaštite

Go

din

a

Maloletna lica Punoletna lica

Uku

pn

o

Ug

rože

ni

po

rod

ičn

om

si

tuac

ijom

Sa

po

rem

eća

jima

u

po

naš

anju

Men

taln

o

zao

stal

i

Om

eten

i u

fizi

čko

m r

azv

oju

Sa

kom

bin

ov.

S

met

nja

ma

Ost

ali k

ori

sn

ici

Uku

pn

o

Lic

a sa

p

ore

meć

ajim

a u

p

on

ašan

juF

izič

ki i

psi

hič

ki

om

eten

a lic

a

Mat

erija

lno

n

eob

ezb

eđe

na

lica

Nez

bri

nu

ta li

ca

Ost

arel

a li

ca

Ost

ali k

ori

sn

ici

55


2005 593 178 107 21 3 6 278 968 - 97 361 98 375 372006 395 83 190 21 3 8 90 856 - 76 385 86 202 552007 468 113 99 8 - 1 247 1110 - 42 477 111 369 101


Korisnici socijalne zaštite su u posmatranom trogodišnjem periodu više bila punoletna lica nego maloletna. I taj broj je najviši u 2007. godini kada je ukupno bilo 1110 registrovano punoletnih lica, što je više od dva puta od registrovanih maloletnih lica. Najveći broj čine materijano neobezbeđena punoletna lica i to 477 u 2007. godini. Poslednjih godina, Centar u parnterstvima sa ustanovama koje rade u oblasti socijalne politike i nevladinim organizacijama realizuje alternativne programe kojima se adekvatno pokušava izaći u susret socijalnim potrebama gradana. U sklopu Centra za socijalni rad postoji i Dom za nezbrinutu decu u kome je trenutno zbrinuto 18 dece. U ovoj instituciji je zaposleno 10 radnika, od kojih su 5 vaspitači.

Na teritoriji opštine funkcioniše Savetovalište za mlade, Savetovalište za bolesti zavisnosti, Savetovalište za žene, Savetovalište za trudnice kao i Savetovalište za planiranje porodice. U Ćupriji postoje brojna udruženja građana od čega je na programima socijalne politike bilo angažovano Udruženje multiple skleroze i Udruženje Roma „Bah“. Članova „Udruženje multiple skleroze“ ima 62, od tog broja aktivnih članova je 9 i oni svoj volonterski rad organizuju po raznim projektima.

Opštinski koordinacioni odbor za socijalnu politiku (OKOSP) je odlukom opštinske Skupštine osnovan 2006. godine. Ovo telo čini 6 članova i 6 zamenika, predstavnika lokalne samouprave, predstavnika obrazovanja, zdravstva, socijalne zaštite i zapošljavanja, kao i predstavnika civilnog društva, koji aktivno prate, identifikuju i daju predloge za rešavanje problema iz oblasti socijalne politike. Ključni zadatak OKOSP-a jeste rad na održivoj strategiji razvoja socijalne politike i planiranju novih aktivnosti u ovoj oblasti, jačajući partnerstvo između institucija i nevladinog sektora.

Osnovni zadaci i poslovi kojima se OKOSP bavi su:- izrada predloga Strateškog plana za socijalnu politiku,- osnivanje partnerskih radnih grupa na nivou opštine za razradu problemskih akcionih planova,- davanje doprinosa u razvoju opštinskih akcionih planova i partnerstava na opštinskom nivou,- promovisanje partnerskih aktivnosti,- prikupljanje relevantnih podataka koji se tiču socijalne politike i- predlaganje mera i aktivnosti koje vode ka smanjenju siromaštva i socijalne isključenosti, uz

obezbedenje učešca korisnika u čitavom procesu, u skladu sa Nacionalnom strategijom za smanjenje siromaštva u Srbiji.

Na području opštine Ćuprija Romsko stanovništvo je nastanjeno na gradskim i seoskom sredinama. U gradskom naselju postoje tri Romska naselja: Vašarište, Brana, Železnicka stanica. Sva tri naselja nisu u urbannom delu grada i uglavnom su siromašna i nehigijenska. Ona imaju sledeće karakteristike: pravno neregulisan status, nedovoljno infrastrukture, prenatrpane udžerice ispod svakog standarda, i velika udaljenost od osnovnih društvenih delatnosti. U njima je smešteno preko 95% Romskog stanovništva, dok samo mali broj (oko 5%) je nastanjeno u urbanom delu grada.

Na osnovu analize demografske strukture stanovništva na podrucju opštine Ćuprija, u 2006. je bilo 32 dece sa invaliditetom, a sa različitim stepenom mentalne ometenosti kao i fizičkim poremećajima takode 32. Broj odraslih sa invaliditetom je znaćajno porastao, od 6 osoba u 2002. godini, 23 osobe u 2004. godini, do 76 osoba u 2006. godini. Registrovana su 3 odrasla lica sa oštecenim vidom i sluhom, mentalno nedovoljno razvijenih 26, duševno obolelih 24 i teže fizicki obolelih 19.

U opštini Ćuprija postoji jedno udruženje obolelih od multiple skleroze, ali su aktivnosti ove organizacije jako oskudne i po sadržaju i po učestalosti. Na osnovu demografskih podataka u vezi sa brojem invalidnih lica poslednjih godina na području opštine Ćuprija i na osnovu obavljene analize

56


pruženih i potrebnih usluga socijalne zaštite za ovu kategoriju stanovnika, može se izvesti zaključak da sve potrebe invalidnih lica nisu zadovoljene, pri čemu bi aktivno angažovanje lokalne samouprave, udruženja invalida, Centra za socijalni rad omogućilo da invalidna lica postignu zadovoljavajući nivo životnog standarda. Centar za socijalni rad pružajući razne oblike socijalne zaštite brine o socijalnoj i porodično-pravnoj zaštiti kako pojedinaca, tako i njihovih porodica:. Ti oblici socijalne zaštite su sledeći: materijalno obezbedenje porodice kroz stalne i jednokratne novčane pomoći, zbrinjavanje dece bez roditeljskog staranja stavljanjem pod starateljstvo i smeštajem u hraniteljsku porodicu ili ustanovu socijalne zaštite, zaštita i zbrinjavanje dece sa posebnim potrebama uključivanjem u specijalnoškolovanje i radno osposobljavanje, pomoć u rešavanju porodičnih problema, zadovoljenje socijalnih potreba odraslih i starih lica.

Obrazovanje

Predškolsko obrazovanje

Pregled predškolskih ustanova

Naziv institucije Lokacija Broj vaspitača

Broj dece korisnika

do 5 časova 9-11 časovapreko 11 časova

Vrtić LeptirićGradsko naselje Ćuprija

15 50 - 164

Vrtić ŠećerkoGradsko naselje Ćuprija

10 60 124

Vrtić BambiGradsko naselje Ćuprija

10 60 112

Vrtić NevenGradsko naselje Ćuprija

8 36 98

Vrtić Petar Pan Mijatovac 2 10 19

Vrtić Poletarac Jovac 2 16 10

Vrtić Zvončica Virine 1 11

Vrtić Supska Supska 1 9

Vrtić Senje Senje 1 8

Vrtić Batinac Batinac 1 5

Vrtić Isakovo Isakovo 1 5

Vrtić Ivankovac Ivankovac 1 8

Vrtić Bigrenica Bigrenica 1 6

Vrtić Krušar Krušar 1 12

Centralna kuhinja se nalazi u vrtiću Leptirić, a služba za zajedničke poslove u vrtiću Bambi


Prostor vrtića je opremljen i stuktuiran prema pedagoškim i sanitarnim standardima, u skladu sa Opštim osnovama predškolskog programa. Svi raspoloživi prostori u vrtićima su struktuirani i opremljeni tako da su u funkciji vaspitno-obrazovnog rada. Vrtići se nalaze u okruženju koje je organizovano na adekvatan način, tako da obezbeđuje uslove za uspešno kreiranje i ostvarivanje

57


predškolskog programa. Težnja je da se deci omogući autentičan doživljaj prirodnog i kulturnog okruženja. Kapaciteti su popunjeni. Normativ za broj dece je određen prema prostornom i kadrovskom kapacitetu ustanove i nešto je veći u odnosu na standarde Ministarstva prosvete, kako bi se smanjio broj dece na čekanju. Deficit nastavnog osoblja je evidentan, ali je, zbog nedovoljnih finansijskih sredstava, nemoguće zaposliti još radnika, tako da je prioritetni problem, koji treba rešavati, nedovoljan broj vaspitno–obrazovnog kadra u odnosu na broj dece. Deficitarni su i stručni kadrovi i za njihovim pojačanjem postoji izražena potreba usled čestih bolovanja pedagoga koja se nadomešćuju postojećim kadrom i kratkoročnim planiranjem i zamenama.

U pogledu održavanja objekata najveći problem predstavljaju krovovi na zgradama vrtića, čija je zamena neophodna.. Drugi problem su dvorišta i njihovo opremanje. U predškolskim ustanovama, nameštaj je star oko 25-30 godina, tako da se kupovina novog i zamena postojećeg, nameće kao evidentna potreba, a sa druge strane, centralna kuhinja ima samo jednu mašinu za pranje sudova, tako da se posuđe pere ručno, što, s obzirom na broj dece i obroka koje kuhinja isporuči, nije adekvatno rešenje.

Osnovno obrazovanje

Pregled osnovnih škola

Naziv škole LokacijaBroj

nastavnikaBroj

učenika

Broj učenika po razredima

I II III IV V VI VII VIII

OŠ „Đura Jakšić“

Ćuprija 73 801 57 65 64 68 76 87 100 120

Jovac 9 10 11 13 13 16 12 21

Ostrikovac 2 2 2

Ivankovac 5 7 10 10

Bigrenica 5 3 4 2

Kovanica 3 1 1 2

OŠ „Vuk Karadžić“

Ćuprija 35 634 55 73 60 79 92 75 112 88

Krušar 17 110 17 12 13 8 20 15 13 12

Isakovo 2 21 10 6 2 3

Vlaška 1 9 3 2 2 2

Batinac 2 22 5 7 4 6

OŠ „13. oktobar“

Ćuprija 39 715 60 73 72 67 110 110 119 104

Supska 4 49 15 11 11 12

Mijatovac 5 77 18 21 18 20

Virine 3 26 13 6 7

Senje 14 84 10 8 13 5 13 13 11 11

Škola za osnovno muzičko obrazovanje-„Dušan Skovran“

Ćuprija 14 152 59 23 27 12 17 14


58


U opštini Ćuprija postoje četiri osnovne škole sa još 13 škola kao područnim jedinicama. Od ovih škola jedna je namenjena muzičkom obrazovanju - Škola za osnovno muzičko obrazovanje-„Dušan Skovran“. Prema priloženim podacima broj učenika u ovim školama je 2700.

Osnovna škola „Đura Jakšić” radi sa manjkom računara, jer su postojeći previše zastareli i ne daju prostora za kvalitetan rad. Postoji realna potreba za nabavkom 20-ak računara novije generacije sa jačim performansama kako ne bi zastareli u bliskom roku, i kako bi, samim, tim bili isplativiji. Isti problem je evidentiran i u drugim školama.

Što se tiče škole „Vuk Karadžić”, kod nje su evidentne sledeće potrebe:- rekonstrukcija mokrog čvora u Maloj školi i odeljenju učenika sa posebnim potrebama,- asfaltiranje školskog dvorišta i renoviranje sportskih terena,- završetak izgradnje školske zgrade u Batincu.

Sve škole u okviru OŠ „13. oktobar“ beleže manjak u đačkim stolicama, klupama, i nastavnim sredstvima i naročito u računarima. U područnim odeljenjima kapaciteti su iskorišćeni osim u matičnoj školi. Škola nema deficit nastavnog osoblja. Što se tiče stanja zgrada u matičnoj školi i područnim odeljenjima u Senju i Mijatovcu, stolarija je u lošem stanju; u Virinu je potrebno krečenje, a u Supskoj radovi su u toku (2008. godina).

Škola za osnovno muzičko obrazovanje beleži nedostatak profesora klavira, ali postojeći nastavnici postižu kvalitetne rezultate. Škola ima adekvatan prostor pošto se nalazi u prvoj zgradi koja je u Srbiji građena za potrebe muzičke škole, ali je potrebna rekonstrukcija krova i sanacija mokrih čvorova.

Jasna je potreba i za instrumentima za javne nastupe i takmičenja: bar jedna kvalitetna harmonika i po jedan klarinet, flauta i truba. Školi nedostaju i 4 računara.

Koncertna sala škole je najbolja sala, kad su u pitanju muzičke škole, i jedna je od najboljih koncertnih sala u zemlji. Ona je jedina sala u opštini i predstavlja opšte dobro koje koriste brojne institucije (škole, Visoka medicinska škola, Kulturni centar, KUD, Crveni krst, SO Ćuprija, političke stranke ...).

Kako bi ova sala i dalje ostala centar svih značajnih dešavanja u gradu, potebno je urediti je, tj. presvući sedišta, dograditi adekvatni mokri čvor, zameniti ploče na krovu, ugraditi kvalitetniji sistem za grejanje i ventilaciju, uvesti klimatizaciju i ozvučenje.

Srednje obrazovanje

Pregled srednjih škola

Naziv školeBroj

nastavnikaBroj učenika

Broj učenika po smerovima/razredima

smer I II III IV

Medicinska škola 66 522

Medicinska sestra-tehničar 66 70 67 69

Farmaceutski tehničar 34 36 / /

Zubni tehničar / / 29 31Laboratorijski

tehničar 30 31 30 29

Ukupno 130 137 126 129

Gimnazija 41 381

Opšti 95 62 51 60Društveno-jezički / 27 22 29

Prirodno-matematički / / 14 21

59


3.Tehnička škola 46 414

Automehaničar / 12 10 /Mašinski tehničar za kompjutersku

konstrukciju29 18 18 17

Vozač motornih vozila 31 20 20 /

Tehničar drumskog saobraćaja

62 57 42 48

Tehničar unutrašnjeg transporta

30 / / /

Škola za muzičke talente-

Izvor: Lokalna samouprava U opštini Ćuprija rade 4 srednje škole, od kojih je jedna gimnazija. Prema priloženim podacima ove škole zapošljavaju 153 nastavnika, i obučavaju 1317 učenika.

Iskorišćenost kapaciteta Medicinske škole je 100%, dok joj je opremljenost na nivou od 80%. Evidentan je deficit stručnjaka sa VII2 stepenom stručne spreme za predavanje uže stručnih predmeta medicinske struke. Zapažena je zainteresovanost za obrazovni profil fizioterapeutskog tehničara. Neophodna je sanacija krova fiskulturne sale, kabineta zubne tehnike i nadogradnja trećeg sprata škole.

U gimnaziji rade visokoobrazovani i stručni nastavnici. Škola ima dovoljan broj učionica, i opremljena je osnovnim nameštajem. Školi je neophodna fiskulturna sala, kabinet za strane jezike, uvođenje ADSL-a i adaptacija sportskih terena, kabineta za biologiju i toaleta za nastavnike. Najveći problem sa kojim se škola suočava je gubitak jednog odeljenja od školske 2007/08. Prema kadrovskom i prostornom kapacitetu i prema interesovanju učenika osmog razreda osnovne škole, gimnaziji bi trebalo odobriti upis još 4 odeljenja u narednoj školskoj godini.

Tehnička škola nema fiskulturnu salu, računarska oprema je zastarela i neadekvatna za nastavu. Škola je zainteresovana za uvođenje novog zanimanja u četvrtom stepenu-ekološki tehničar.

Više i visoko obrazovanje

Pregled ustanova višeg i visokoškolskog obrazovanja

Naziv školeBroj

nastavnika

Broj studenata

Broj studenata po smerovima/godinama

smer I II III IVredov vanr

Visoka medicinska škola strukovnih studija

12 profesora strukovnih studija11 profesora12 nastavnika veština

Viša medicinska sestra-tehničar

237

Viši fizioterapeut 139

Viši radiološki tehničar

39

Viša ginekološko-akušerska sestra

107

Viši medicinski tehničar-

instrumentar67

Viši tehničar-kozmetičar

28

60


Viši farmaceutski tehničar

37

Viši medicinski tehničar-

anestetičar29

Akreditovani smerovi za školsku 2008/09

Strukovni terapeut

164 65

Strukovni kozmetičar-estetičar

50 19

Izvor: Lokalna samoupravaOd visokoškolskih ustanova u opštini Ćuprija radi Visoka medicinska škola koja sprovodi program osam smerova medicinske struke.

Neformalno obrazovanje

Škola za muzičke talente

Škola za muzičke talente radi po nastavnom planu i programu koji objedinjuje osnovno i muzičko obrazovanje. U školskoj 2008/09. godini upisano je ukupno 76 đaka, u deset razreda muzičke nastave (6 razreda osnovne muzičke škole i 4 razreda srednje muzičke škole). Škola ima 4 muzička profila, koji su vezani za izvođače na gudačkim instrumentima:- violina,- viola,- violončelo,- kontrabas.

Brojno stanje učenika po razredima muzičke nastave je:

Razred I II III IV V VI VII VIII IX X ukupno

Broj učenika 9 13 6 4 8 9 6 9 8 6 77


Brojno stanje učenika po razredima opšte obrazovne nastave je:

Razred I II III IV V VI VII VIII IX X slobodnjaci ukupno

Broj učenika 4 7 5 6 5 6 7 11 8 8 9 76


U školskoj 2008/09 god. formirano je 15 klasa i to:- 8 klasa violine- 2 klase viole- 4 klase violončela- 1 klasa kontrabasa

Osnovni problemi vezuju se za nedostatak adekvatnih uslova za izvođenje nastave u školi. Pre svega, ne postoji kabinet za informatiku, multimedijalna učionica, kabinet za strane jezike, fiskulturna sala i prostorija za korektivnu gimnastiku.

61


Takođe, značajan problem tiče se nezavršetka započetog projekta izgradnje koncertne sale, koja je predviđena za treću fazu izgradnje, ali se nije dogodila. Koncertna sala bi doprinela da škola postane značajan centar kulturnih dešavanja, međunarodnih kolonija, orkestara ili majstorskih radionica.

Kultura

Istorijat kulture u opštini Ćuprija

Ćuprija je u 19. veku imala slabo razvijen društveni život. Ovaj period su obeležili povremena gostovanja po nekog putujućeg pozorišta. Egzistirali su samo crkveno pevačko društvo „Morava” i čitaonica koja je osnovana 1864. godine.

Nešto više aktivnosti u Ćupriji u ovom periodu bilo je oko češkog Sokolskog društva, jer su Česi i bili nosioci sokolskog pokreta. Imali su razvijen društveni i zabavni život, svoju školu u Ćupriji i lutkarsko pozorište.

Već početkom prošlog veka situacija u gradu se menja. Najpre je osnovano kulturno-umetničko društvo „Dušan Popović“ koje je brojalo 50 članova, nekoliko đaka i studenata i određeni broj žena. U okviru ovog društva postojali su i dramska sekcija i hor. Često su sprovođene razne aktivnosti, priredbe i igranke i skoro uvek sa određenim umetničkim programom.

U kasnijem periodu se na inicijativu Živke Damnjanović 1938. godine osniva Kulturno-prosvetni klub. Klub je, uglavnom, obuhvatao intelektualce i studente. Svoju aktivnost razvijao je preko svojih ustanova: mesne narodne čitaonice, biblioteke, orkestra i hora. Pravljene su razne pozorišne predstave, predavanja iz oblasti umetnosti, kao i čitanja samostalnih radova: književnih prikaza, eseja, satira i pesama. Posle drugog svetskog rata, kulturna ponuda grada, se konkretizuje i dobija svoju prepoznatljivu formu. Pri biblioteci, a kasnije i odvojeno, funkcioniše književni klub „Dušan Matić“. Biblioteka, takođe, poseduje i spomen sobu Dušana Matića, poznatog pesnika nadrealizma, profesora na fakultetu dramskih umetnosti. Samim tim, u znak počasti, svakog septembra održavaju se „Matićevi dani”. Održavana je i Izložba svetskog zdravstvenog plakata, koja je trajala veoma dugo. Kulturni život upotpunjuje i Muzej Horreum Margi – Ravno sa eksponatima koji pokazuju bogatu istoriju grada od doba antike.

Pregled institucija koje se bave kulturnom delatnošću

Naziv institucije Vrsta institucije Opis delatnosti Godina osnivanja

Narodna biblioteka „Dušan Matić”

Javna ustanova bibliotečka delatnost 1961. godina

Muzej „Horeum Margi”

Javna ustanova muzejsko-glerijska1954. godine osnovan1994. godine obnovljen

Centar za kulturu Javno preduzeće kulturna delatnost, organizacija pozrišnih

1946. godina

62


i filmskih predstava i likovnih izložbi.


Nosilac kulture opštine Ćuorija je, pre svega, Centar za kulturu, koji pod ovim imenom radi od 2004. godine, ali kao preduzeće koje se bavi organizacijom kulturnih događaja postoji od 1946. godine i kontinuirano radi pod raznim nazivima. Pored ove institucije od velikog značaja za kulturu opštine su i pomenuta Narodna biblioteka „Dušan Matić“, kao i muzej „Horeum Margi“ i ranije pominjana škola za muzičke talente.

U seoskim sredinama ne postoje institucije koje se bave kulturnom delatnošću. Postojeći domovi kulture nisu u funkciji godinama. Prema informacijama dobijenim od Predsednika saveta mesnih zajednica sela pojedinačno, domovi kulture po selima su zapušteni i mahom bez osnovnih uslova za rad (isključena struja npr).

Izuzetak je selo Ostrikovac gde su meštani, pri Domu kulture, osnovali Kulturno umetničko društvo (za sada neregistrovano) koje se bavi folklorom i veoma intenzivno radi sa decom i omladinom.

Još jedan pozitivan primer je selo Isakovo gde je Dom kulture renoviran, ali je neiskorišćen zbog nedostatka sadržaja.

Kulturne manifestacije

Na teritoriji opštine održava se nekoliko manifestacija kulturnog sadržaja. U tekstu koji sledi navedeni su njihovi kraći opisi.

„Matićevi dani“ – Književna manifestacija koja okuplja književnike, likovne i muzičke stvarace. Održava se jednom godišnje na dan rođenja književnika, slikara nadrealiste i profesora na Fakultetu dramskih umetnosti, Dušana Matića. Tradicionalno se dodeljuje “Maticev šal” nagrada za mlade neafirmisane pisce koji su izdali knjigu u tekućoj godini.

„Kulturno leto” – Manifestacija se održava zadnje nedelje jula i okuplja različite vidove kulture i umetnosti. Uključen je veliki broj učesnika, a zastupljeni su folklor, savremeni plesovi, priredbe dečijih vrtića, filmske projekcije, književne večeri, prodajna izložba knjiga, gostovanja renomiranih muzičara i romsko veče.

„U susret Vidovdanu” – Svečanosti organizovane povodom proslave Vidovdana. Proslava je vecim delom smeštena na prostoru manastira Ravanica. Sadržaj varira od godine do godine, ali je uvek direktno oslonjen na istorijsku pozadinu i sam povod proslave.

„Vukova nedelja” – Narodna biblioteka „Dušan Matić” Ćuprija - Vukova nedelja se obeležava prve nedelje novembra. Biblioteka prigodnimn programom dočekuje organizovane posete osnovaca, pruža im osnovne informacije o Vukovom radu i delu i vrši besplatan upis predškolske dece i prvaka.

„Dan dečje knjige” – Narodna biblioteka „Dušan Matić” Ćuprija - Drugi april je međunarodni dan dečje knjige. Obeležava se na dan rođenja Hansa Kristijana Andersena, pisca bajki. Biblioteka obeležava ovaj datum i tom prilikom osim prigodnog programa nagrađuje najaktivnije čitaoce na dečjem odeljenju.

„Dečja nedelja” – Narodna biblioteka „Dušan Matić” Ćuprija - Prve nedelje oktobra Biblioteka se aktivno uključuje u program proslave „Dečje nedelje” u saradnji sa PU “Dečja radost” i osnovnim školama u Ćupriji. Različitim aktivnostima svake godine Biblioteka nastoji da najmlađoj populaciji skrene pažnju na knjigu.

„Kolonija Likovne umetnosti” – Centar za kulturu, Ćuprija – Kolonija okuplja slikare i talentovane umetnike. Početak septembra.

63


„Crevarijada” – Centar za kulturu, Ćuprija – Manifestacija se održava prve nedelje septembra. Ćuprijski proizvođači predstavljaju tradicionalnu izradu creva, a ugostitelji način pripreme istih. Manifestacija će imati i takmičarski karakter i predstavljati specifičnost ovog grada.

“Takmičenje u oblasti likovnih i literarnih radova” – Centar za kulturu – Tradicionalno takmičenje u oblasti likovnih i literarnih radova u kategoriji viših i nižih razreda osnovnih škola sa teritorije Opština Ćuprija. Održava se u toku školske godine.

Pored navedenih manifestacija treba pomenuti i Slikarsku koloniju „Ravanica”.

Spomenici kulture

Na teritoriji opštine Ćuprija postoji više spomenika kulture od kojih pojedini, poput Manastira Ravanica imaju visok nacionalni značaj.

Od spomenika kulture treba pre svega pomenuti Manastir Ravanicu, nalazište Horeum Margi i lokalitet Ivankovac posvećen bitci iz Prvog srpskog ustanka. O ovim spomenicima kulture već je pisano u ovom dokumentu u delu koji se odnosio na turizam opštine Ćuprija. Treba reći i to da je Manastir Ravanica 1948. godine odlukom Zavoda za naučno naučno proučavanje spomenika kulture utvrđen za kulturno dobro, kao i nalazište Horeum Margi 1990. godine odlukom Skupštine opštine. Takođe, rešenjem Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS, 1950. godine ovaj lokalitet je utvrđen za kulturno dobro i znamenito mesto od velikog značaja

Pored ovih spomenika kulture, na teritoriji opštine nalaze još nekoliko koji su pomenuti u daljme tekstu.

Stara upravna zgrada poljoprivrednog dobra „Dobričevo“ – Dobričevo

Stara upravna zgrada poljoprivrednog dobra „Dobričevo“, na putu Senje – Ćuprija, sagrađena je u šestoj deceniji devetnaestog veka, za vreme druge vladavine kneza Miloša Obrenovića. To je bilo najstarije državno sedište “Stočarskog zavoda” u Srbiji, osnovano 1852. godine. Građena je od tvrdog materijala, sa malterisanim, veoma dekorativnim fasadama. Osnova je pravouganog oblika, sa jednim izbačenim aneksom sa unutrašnje strane. Zazidana je kao visokospratna zgrada, sa četvoroslivnim krovom. Po svojim stilskim odlikama zgrada pripada neoklasicizmu.

Utvrđren za kulturno dobro spomenik kulture odlukom Skupštine opštine Ćuprija od 29. decembra 1980. godine.

Spomenik palim ratnicima iz Prvog svetskog rata

Spomenik je posvećen palim ratnicima u oslobodilačkim ratovima 1913-1918. godine i nalazi se u centru Ćuprije. Izrađen je u obliku položenog paralelopipeda, a sa prednje strane se nalazi mermerna ploča sa nekolko stotina imena palih ratnika. Izrađena je od poliranog belog, venačkog mermera. Pričvršćena je na uglovima sa četiri bronzane rozete. Srednji deo ploče je sa krstom u kružnoj formi i po jednim lovorovim listom. Na vrhu obeliska je bronzani orao raširenih krila.

Ovaj spomenik kulture je 1990. godine utvrđen za kulturno dobro Odlukom Skupštine opštine Ćuprija.

Zgrada u ulici Jovana Kursule

64


Zgrada je sagrađena u trećoj deceniji dvadesetog veka, a sagradio ju je upravnik ćuprijske bolnice i narodni poslanik doktor Živojin Popović. Popović je 1961. godine, dao zgradu Elektrodistribuciji, koja je od tada koristi za svoje administrativne potrebe. Kuću je projektovao beogradski inženjer Grigorije Vukićević. Zgrada je sagrađena od betona, kamena i opeke i ima sprat. Podeljena je u tri zone, sa posebno naglašenim visokim suterenom. Stilski je mešavina neoklasicizma i naših nacionalnih obeležja – romantičarskih elemenata 19. veka.

Ovaj spomenik kulture je 2001. godine utvrđen za kulturno dobro odlukom Vlade Republike Srbije.

Nedovoljno ispitani arheološki lokaliteti

Na teritoriji opštine postoji i čitav niz arheoloških lokaliteta koji su popisani u daljem tekstu.

Stublina – Locirana u selu Supska kod Ćuprije, sa desne strane glavnog puta, delom presečen seoskim putem Supska – Ivankovac. Avgusta 1956. godine vršena su iskopavanja na ovom lokalitetu. Ovi radovi su vršeni u okviru tadašnjeg plana rada za istraživanje praistorije Pomoravlja, koji je bio postavljen u okviru Arheološkog instituta (tada Arheološkog instituta Srpske akademije nauka) u saradnji sa Narodnim muzejem u Beogradu. U Narodnom muzeju se nalazi deponovan sav materijal sa ovih iskopavanja.

Iskopavanja su pružila dovoljno podataka o velikom značaju ovog lokaliteta, kao i o njegovom značaju u okviru vinčanske evolucije. „Ova činjenica, kao i bogatstvo materijala, pokazuje da se naselje u Supskoj može smatrati jednim od najvećih, ako ne i najznačajnijim, na gornjem toku reke Morave, južno od Bagrdanskog tesnaca.“ (Stublina – praistorijsko naselje vinčanske grupe, D. Garašanin, M. Garašanin, 1979, Narodni muzej Beograd, Monografija)

Kraljevo polje – Ivankovačka reka, 5 km severoistočno od Ćuprije – U vremenu od 25. septembra 1970. do 29. septembra 1970. godine, D. Madas je, postavljanjem sonde 4x3 m, utvrdio da se radi o neolitskom naselju dubine do 1,3 m, sa dva stambena horizonta. Prvi stambeni horizont je na relativnoj dubini od oko 40 cm, a drugi, stariji, na relativnoj dubini od 1,2 m. Tom prilikom, nađeni keramički materijal ima analogiju i odgovara materijalu lokaliteta Vinča od kote 7,9 m do kote 4 m, s tim što bi granica razdvajanja ova dva stambena horizonta odgovarala koti od oko 5 m. (Madas D. Kraljevo polje Ćuprija-neolitsko naselje. Arheološki pregled 10. Beograd, 1970.g.). Nije isključeno postojanje i drugih kultura (starijih ili mlađih) na ovom lokalitetu.

Ordište – 5 km severoistočno od gradskog naselja – Neolitsko naselje Vinčanskog tipa, Manji broj eksponata je u vlasništvu muzeja. Nalazi nisu publikovani.

Sofora – 1 km levo od sedmog kilometra puta za Despotovac – Manji broj nađenog materijala ukazuje da se radi o neolitskom naselju. Nalazi su u privatnom vlasništvu i nisu publikovani.

Rimski most – Od rimskog kastruma Horeum Margi do leve obale Velike Morave – Putopisac, geolog i arheolog Feliks Konic je u svom delu „Srbija, zemlja i narod“, autentično opisao Rimski i Latinski most. Prvi je, po svoj prilici, izgradio Aurelijan 250 – 275 godine n.e., dok je za „Latinski most“, kako su ga zvali najstariji Ćupričani, Konic napisao da je nepoznato koliko su oni u pravu, jer most nikada nije bio građevinsko-tehnički ispitan. O tom mostu, Konic je zapisao izjavu generala Biničkog, komandanta ćuprijskog arsenala, koji je u vreme izrazito niskog vodostaja Morave 1890. godine, na levoj obali, video tri, a u vodi, šest kamenih stubova, obloženih drvetom. Pedeset metara nizvodno od kamenih stubova rimskog mosta, pet stubova nalazi se na desnoj obali, a pet u vodi. Prilikom njihovog snimanja 6. februara 1887. godine, utvrđeno je da su na desnoj obali prva dva najmanje oštećena, sledeća četiri u ruševinama, dalja tri u sredini napukla, a poslednji je zarastao u vrbov šibljak. Njihove prvobitne razmere teško je odrediti. Dužina stubova je mogla iznositi 7-8 m, a širina najmanje 5 m. Njihovo međusobno rastojanje bilo je u proseku 14m. Pravac kolovozne trake odstupao je 15 stepeni zapadno od pravca sever-jug.

65


Utvrđeni deo mosta na desnoj obali nosi izrazito antičko obeležje. Konic je već 1868. godine, napisao da su bar njihovi temelji rimski. On je stajao u najtešnjoj vezi sa kastrumom. Njegov severozapadni ugao zapljuskivala je, u doba Rimljana, Morava, koja je proticala uz sam kastrum, dok je istočnu i severnu stranu štitila Ravanica.

Danas se, pri niskom vodostaju Morave u vodi, vide četiri stuba do visine od oko jednog metra. Samo na prvom očuvani su ostaci drvene oplate i gusto pobodeni vertikalni drveni stubovi. Petnaestak metara od njega, na desnoj obali, uz samu Ravanicu, sporadično vire uz samu površinu zemlje ostaci još jednog kamenog stuba. Ostaci pet (po Kanicu) u pravcu kastruma ne mogu se videti, pošto se verovatno nalaze ispod sadašnje zemljane površine (Izvor podataka: Kanic Feliks: „Srbija, zemlja i stanovništvo”, Srpska književna zadruga Beograd, 1991. str. 236-237.).

Lokalitet Supska je istražen, postoje i publikacije. Ovo je nezaštićen lokalitet i moguća dalja obrada.

Lokalitet Kraljevo polje - Amaterski je ispitivan, neregistrovan i neistražen.

Trenutno stanje u kulturi opštine je zabrinjavajuće. Institucije koje se bave kulturnom delatnošću ulažu maksimalne napore da neometano obavljaju svoje funkcije. Na žalost, nedostatak finansijskih sredstava osujećuje, gotovo, svaki pokušaj ozbiljnije organizacije.

Jedno od najprečih pitanja koje, samo po sebi, zahteva hitno rešavanje, je pitanje niske materijalne osnove za razvoj kulture.

Ustanove kulture u Ćupriji rade u neadekvatnim uslovima, koji ne zadovoljavaju zahtevane standarde. Iz tog razloga su neophodne investicije u radni prostor i zgrade koje ustanove kulture koriste.

Adekvatno finansijskim mogućnostima opštine i kulturnom potencijalu, opštini Ćuprija se nameće odluka o organizaciji nekoliko kulturnih manifestacija, koje bi svojim sadržajem i kvalitetom imale republički značaj i po kojima bi Ćuprija bila prepoznatljiva na kulturnoj mapi Srbije: Obzirom na to da se u Ćupriji, kao gradu, nalazi Škola za muzičke talente, koja je poznata i van

granica same opštine, nameće se ideja da se svake godine organizuje muzička manifesacija koja bi, ukoliko je to moguće, imala i međunarodni karakter. Na primer, „Oktobarski dani muzike“, a povodom 1. oktobra Međunarodnog dana muzike.

Kulturnoj manifestaciji „Matićevi dani“, koja se održava svakog septembra, modifikovanjem, i unapređem sadržaja manifestacije, moguće je vratiti republički značaj, koji je ona i imala u ranijim periodima. Iz tog razloga, nameće se, takođe, reorganizacija „Matićevih dana“, sa neophodnim osveženjima i koncepcijskim promenema programa ove manifestacije.

Što se tiče, već pomenute Izložbe svetskog zdravstvenog plakata, moguće je pokrenuti ponovo njenu organizaciju. Ova izložba se do skoro organizovala u Ćupriji, povodom 7. aprila, Svetskog dana zdravlja.

Povodom svetskog dana zaštite životne sredine (5. jun), postoji mogućnost, da se svake godine, organizuje književni konkurs na temu ekologije.

Postoji potreba za davanjem mnogo većeg značaja obeležavanju Boja na Ivankovcu. Prvi srpski ustanak je početak osnivanja moderne srpske države, a Boj na Ivankovcu je prva pobeda srpskih ustanika protiv turske vojske. Iz tih razloga, obeležavanje Boja na Ivankovcu zaslužuje da bude prepoznatljivo na rebubličkom nivou. Samim tim, postoji i potreba da se ova kulturna manifestacija unapredi sa dodatnim, kvalitetnim, kulturnim sadržajima.

Aktivno učešće Ćuprije na turističko-kulturnoj manifestaciji „Dani evropske kulturne baštine“ (povodom Međunarodnog dana kulturne baštine, 23. septembra).

Postoji i niz drugih koraka koji se mogu preduzeti u obogaćivanju kulturnog života Ćuprije, a koji imaju lokalni karakter: obnoviti rad ćuprijskog amaterskog pozorišta i gradskog hora

66


stvoriti uslove za ponovno izlaženje „Moravskog glasnika“ poboljšati uslove za rad KUD „Železničar“ aktivirati domove kulture po seoskim mesnim zajednicama formirati ogranke biblioteke u svim seoskim mesnim zajednicama ili oformiti pokretnu biblioteku

koja bi jednom nedeljno obilazila sve seoske zajednice u opštini.

Ustanove kulture mogu da organizuju niz kulturnih priredbi i manifestacija iz različitih oblasti kulturnog i umetničkog stvaralaštva: Kulturno leto, Festival knjiga (na otvorenom), LIkovna kolonija, Deca pevaju hitove, Koncerti klasične muzike, poetska pozornica i slično.

Sport

Sport u opštini Ćuprija ima tradiciju dužu od jednog veka. O tome svedoče pojedini objekti koji su izgrađeni još u 19. veku, poput gradskog strelišta koje je izgrađeno 1870. godine. Ipak, ne može se hronološki precizno utvrditi kada je izgrađena i namenjena sportu prva sportska površina u gradu. Kao prvi tereni namenjeni sportu pominju se fudbalska igrališta koja su, urbanizacijom grada, u kasnijim periodima, pretvorena u zemljište drugih namena.

Prvi zatvoreni sportski objekat izgrađen je u krugu fabrike šećera 1923. godine. To je bila drvena baraka pod nazivom Sokolana. Bila je u funkciji do otvaranja Sokolskog doma u Ćupriji 1989. godine. Ovaj objekat su koristile sve fiskulturne organizacije u gradu za trening, sportske i druge priredbe, i vremenom je prerastao u Fiskulturni dom. Osnivanjem organizacije “Partizan”, 1952. godine, postaje dom „Partizan”, i taj naziv nosi do 2002. godine, kada se vraća prvobitni naziv. Danas predstavlja značajan objekat za trening, koji je renoviran je nekoliko puta. Otvoreni tereni u Sokolskom domu sadrže terene za rukomet, mali fudbal, košarku, i tenis sa asfaltnom podlogom. Na ovim terenima obezbeđena je i rasveta za večernje manifestacije.

Prvi fudbalski stadion, posle Drugog svetskog rata, izgrađen je krajem četrdesetih godina u naselju Slavija. Ovaj objekat je i danas je u funkciji.

Gradski stadion je izgrađen 1954. godine. Poseduje atletsku stazu i atletska borilišta. Renoviran je posle 2000. godine kada su uslovi za atletiku umanjeni, pre svega zbog nedostatka odgovarajuće podloge od sintetike.

Hala sportova „Ada” otvorena je decembra 1986. godine, a počela je sa radom marta 1987. godine. Osim u funkciji treninga i sportskih takmičenja sportista Ćuprije, značajan je njen doprinos ostalim kulturno-zabavnim zbivanjima u gradu, pa je u tom pogledu objekat višenamenski.

Već pomenuto Gradsko strelište je nekoliko puta je renovirano, a izgradnjom streljane za vazdušno oružje osposobljeno je i za najveća međunarodna takmičenja.

Bazen fabrike šećera u naselju Slavija, izgrađen 1954. godine, bio je jedan od najboljih plivačkih centara u Srbiji, sa rasvetom za večernje plivačke priredbe. Prestao je sa radom 1980. godine, a rekonstruisan i stavljen u funkciju 1998. godine. U kasnijim godinama se nije ulagalo u njegovo održavanje, pa je postao veoma zapušten, i neadekvatan za upotrebu.

Poslednjih 15 godina izgrađena su i tri teniska terena, kao i jedan bazen, koji su u vlasništvu privatnih lica.

Godine 1992. osnivan se Sportski savez opštine Ćuprija, koji danas deluje kao Asocijacija svih sportskih organizacija u gradu i u selima na teritoriji opštine Ćuprija. Ova organizacija predstavlja

67


naslednika Saveza sportova opštine Ćuprija koji je osnovan početkom pedesetih godina prošlog veka, a koji je u svom sastavu okupljao sve sportske organizacije iz gradskog naselja i seoskih sredina opštine.

Inače, prvo sportsko društvo na teritoriji opštine osnovano je 1906. godine, pod nazivom: Sokolsko društvo „Vitezi Dušana Silnog” koje se 1923. godine preimenuje u Sokolsko društvo Ćuprije. U sastavu Sokolskog društva bili su brojni odseci: skijaški, planinarski, lakoatletski, konjički, velosipedski i dr. Ogranci Sokolskog društva bila su društva po selima, koja su se zvala Seoske čete. Sokolsko drruštvo je prekinulo sa aktivnstima 1941. godine.

U okviru granskih saveza u sportu treba pomenuti: Opštinski fudbalski savez i Streljački savez Ćuprija. Unutar Opštinskog fudbalskog saveza postoji Savez fudbalskih sudija opštine Ćuprija, a jedno vreme je radio i Savez fudbalskih trenera opštine Ćuprija.

Pregled aktivnih sportskih klubova

Naziv kluba Sport Muški / ženski Broj članova MestoTeniski klub „Mijatovac”

Tenis 31 / 8 39 Mijatovac

Teniski klub „Slavija”

Tenis 31 / 11 42 Ćuprija

Teniski klub „Relaks”

Tenis 64 / 3 67 Ćuprija

Gimnastički klub „Soko”

Gimnastika 30 / 46 76 Ćuprija

Karate klub „Knez Lazar”

Karate 29 / 26 55 Ćuprija

Šah klub „Morava”

Šah 18 / 4 22 Supska

Šah klub „Radnički”

Šah 15 / 15 Ćuprija

Odbojkaški klub „Ćuprija”

Odbojka 4 / 59 63 Ćuprija

Atletski klub „Ćuprija”

Atletika 24 / 25 49 Ćuprija

Atletski klub „Morava”

Atletika 24 / 19 43 Ćuprija

Stonoteniski klub „Slavija”

Stoni tenis 17 / 3 20 Ćuprija

Košarkaški klub „Ćuprija”

Košarka 116 / 12 128 Ćuprija

Rukometni klub „Ćuprija”

Rukomet 85 / 85 Ćuprija

Streljački klub „Živka Damnjanović”

Streljaštvo 33 / 9 42 Ćuprija

Streljačka družina „VOĆ”


Gradski streljčki klub „Ćuprija 1887”


Fudbalski klub Fudbal 82 / 82 Ćuprija

68


„Morava” Fudbalski klub „Batinac”

Fudbal 55 / 55 Batinac

Fudbalski klub „Jedinstvo”

Fudbal 52 / 52 Mijatovac

Fudbalski klub „Mladost”

Fudbal 48 / 48 Jovac

Fudbalski klub „Polet”

Fudbal 27 / 27 Senje

Fudbalski klub „Obilić”

Fudbal 19 / 19 Senje

Naziv kluba Sport Muški / ženski Broj članova MestoFudbalski klub „Dobričevo”

Fudbal 22 / 22 Dobričevo

Fudbalski klub „Moravac”

Fudbal 28 / 28 Krušar

Fudbalski klub „Supska 06”

Fudbal 25 / 25 Supska

Fudbalski klub „Pomoravlje”

Fudbal 23 / 23 Ostrikovac

Fudbalski klub „Borac”

Fudbal 30 / 30 Ivankovac

Omladinski fudbalski klub „Ćuprija”

Fudbal 60 / 60 Ćuprija


Na teritoriji opštine Ćuprija je registrovano ukupno 28 sportskih klubova od kojih su 12 locirani u seoskim sredinama. U okviru ovih sportskih klubova aktivno je 1.300 sportista, od čega 1038 muškaraca, i 262 žene. Ukupan je 11 sportskih grana zastupljeno u sportu opštine Ćuprija.Pored pomenutih klubova, na teritoriji opštine egzistira i sportski ribolovački klub „Ravanica”.Među svim sportskim klubovima registrovanim na teritoriji opštine, posebno treba izdvojiti Atletski klub „Morava“ čiji su članovi bile Vera Nikolić, nekadašnja svetska rekorderka u trci na 800 m, i Snežana Pajkić, evropska šampionka u trci na 1500 m. Ovaj klub je pored pomenutih sportiskinja „iznedrio“ i više nacionalnih šampiona u različitim atletskim disciplinama.

Sportske manifestacije

Duga sportska tradicija opštine ogleda se i u organizovanju velikog broja sportskih manifestacija nacionalnog i međunarodnog karaktera u različitim sportovima, poput: atletike, plivanja, streljaštva, rukometa, šaha, konjičkog sporta ...Prva poznata sportska manifestacija na teritoriji opštine organizovana je neposredno pred prve obnovljene Olimpiske igre, 1996. godine, a odnosila se na konjička takmičenje pod nazivom ”Olimpijske svečanosti na konjima u Ćupriji”.Najmasovnije i najkvalitetnije sportske događaje, organizovao je atletski klub „Morava”. Ulične trke povodom Dana oslobođenja opštine, organizovane su svake godine i često su imale međunarodni karakter. Najčešći gosti ove manifestacije su bili reprezentativci Bugarske, a poslednjih godina i atletičari iz republika bivše SFRJ.

69


Dugo godina bila je organizovana i Međugradska atletska trka Svetozarevo (današnja Jagodina) – Ćuprija - Paraćin, sa startom iz Paraćinu. Staza je bila dužine oko 23 km, a svaki atletičar je trčao deonicu od 500 m. Održavala se svake godine u vreme prvog maja. Danas je aktuelna atletska manifestacija Ulična trka ”Memorijal Aleksandra Petrovića” koja se održava svake godine na ulicama opštine uz prisustvo velikog broja domaćih i inostranih atletičara.

Problemi sa kojima se suočava sport u opštini su brojni, a neki od njih zahtevaju rešavanje u veoma bliskoj budućnosti. U nastavku sledi spisak uočenih problema sa odgovarajućim objašnjenjima: Nedostatak sportskih objekata – Opština Ćuprija ima 3 osnovne, 3 srednje i jednu višu školu. Od

svih škola samo OŠ „Trinaesti oktobar” ima fiskulturnu salu. Ne postoji zatvoren bazen u gradu, a otvoreni bazen u privatnom vlasništvu ne ispunjava propisane norme i standarde koji se tiču higijene.

Nedostatak sportskih manifestacija – Iako je Ćuprija je oduvek važila za grad sporta, može se reći da joj ovo ime više ne pripada zahvaljujući nedovoljnoj motivaciji dece i mladih da se bave sportom. Nedostatak sredstava namenjenih sportu, sportskim društvima kao i organizaciji sportskih manifestacija prouzrokovalo je zamiranje nekih od tradicionalnih sportskih manifestacija u ovom gradu.

Nedovoljan broj sportskih rekvizita – I ovde je uglavnom u pitanju nedostatak finansijskih sredstava za nabavku opreme, kao i nedostatak i nezainteresovanost eventualnih sponzora.

Materijalana sredstva – Nedostatak istih prouzrokuje ogroman broj problema sa kojima se suočava sport.

Nedostatak sportskih stručnjaka – Postizanje rezultata u sportu zahteva angažovanje više stručnih lica nego što to omogućava trenutna situacija. U opštini postoji tenutno oko 1300 aktivnih članova (dece i omladine) koji treniraju u raznim sportskim klubovima i neophodno je imati lekara sportske medicine koji bi, po usvojenim standardima, dva puta godišnje vršio sistematske preglede.

Gubljenje interesovanja za male sportove – Nedostatak finansijskih sredstava i sponzorskih donacija prouzrokuje nedovoljno interesovanje za sportove koji nisu profitabilni. Interesovanje se sve više svodi samo na bolje plaćene sportove kao što su tenis, košarka i fudbal. Na ovaj način moguće je nestajanje određenih klubova u gradu.

70


Informisanje

Informisanje u opštini Ćuprija organizovano je kroz četiri elektronska medija lokalnog i više medija nacionalnog i regionalnog karaktera. Mediji lokalnog karaktera zastupljeni su kroz tri radio i jednu televizijsku stanicu.:

Pregled lokalnih elektronskih

Naziv medija Vrsta medija Vlasništvo Pokrivenost

Preduzeće za radio i TV „Dak“

Radio Privatno Lokalna

Preduzeće za radio,TV i marketing „Horreum Margi“


JP RTV „Ćuprija“ TVLokalna samouprava

Lokalna

Radio „Stara čaršija“


Izvor: Laokalna samouprava

Na teritoriji opštine Ćuprija jedina lokalna televizijska stanica je RTV Ćuprija, koja je osnovana od strane lokalne samouprave. Tri radio stanice su u privatnom valsništvu i imaju lokalnu pokrivenost.

Na teritoriji opštine, nalazi se dopisništvo „Večernjih novosti”, dok se dopisništva „Blica”, „RTS”-a i „Tanjug”-a nalaze u Jagodini, ali pokrivaju teritoriju opštine Ćuprija.

Gradsko jezgro je pokriveno nacionalnim medijima, dok je u ruralnom području pokrivenost osrednja.

71

Cuprija

Documents

Transcript of Cuprija