Crann a d'fhás i gcónaí ar an oileán seo - Dublin...Crann a d'fhás i gcónaí ar an oileán seo...
20
Transcript of Crann a d'fhás i gcónaí ar an oileán seo - Dublin...Crann a d'fhás i gcónaí ar an oileán seo...
Crann a d'fhás i gcónaí ar an oileán seoagainne, a d'fhás uaidh féin gan lámh ná páirtó aon duine, sin crann dúchasach. Tá na crainn dhúchasacha seo ag fás agus ag láidriú in Éirinnleis na mílte bliain. Tá siad féin agus na plandaí, na hainmhithe,na fungais agus na miocróib a bhíonn thart timpeall orthu annagus is iad go léir le chéile an t-éiceachóras - faoi mar a bhíonnan baile mór lán le muintir an bhaile bíonn an ríocht seo lán lehainmhithe, le plandaí agus le feithidí.
Le fírinne, gnáthóga tábhachtacha do na plandaí agus donfhiadhúlra atá againn is ea crainn dhúchasacha na hÉireann.Tugann siad an bia agus an scáth a theastaíonn uathu dóibhagus déanann siad ocsaigin atá riachtanach don ainmhí agusdon duine. Sna luathaoiseanna bhí na crainn dhúchasacha anndo na daoine a bhí ina gcónaí in Éirinn ag an am sin marbhreosla, mar bhia, mar scáth agus mar ábhair thógála aguscabhraíonn siad linne sa lá atá inniu ann leis an dusta agus antruailliú a scagadh agus chomh maith leis sin bainimid sásamhastu nuair a bhímid ag glacadh sosa istigh sna páirceanna.
Tá Conair na gCrann Dúchasach ann chun cabhrú linn eolas a fháil ar roinnt dechrainn dhúchasacha na hÉireann. B'fhéidir go bhfuil tú ar an eolas faoi chuid acucheana féin agus b'fhéidir go bhfuil cinn ann nach bhfuil eolas ar bith agat orthu.Tháinig siad slán ón stair agus ó ionróirí, gorta, cathanna agus stoirmeacha agusanois tuigtear dúinn gurb iad crainn bhunaidh na hÉireann iad. Tá sé níostábhachtaí anois ná bhí riamh meas a bheith againn ar ár speicis dhúchasachaagus iad a chosaint do na glúine a thiocfaidh inár ndiaidh.
Tá cúig cinn déag de chrainn dhúchasacha le fáil agat ibPáirc na dTor! Beidh ort do bhealach a dhéanamhtimpeall na páirce agus úsáid a bhaint as an LéarscáilConaire atá ar an gcéad leathanach eile chun iad aaimsiú.
Bí san airdeall ar na comharthaí do na crainndhúchasacha nuair a bheidh tú ag cuardach gach aoncheann de na crainn dhúchasacha. Tá tuilleadh eolaisar na comharthaí chun cúnamh a thabhairt duit.
Chomh luath agus a aimsíonn tú crann dúchasach, bainúsáid as crián agus déan cuimilteán den chuaille eolaischun do chonair a thaifead (mar a thaispeántar thíos).Tá páipéar garbh istigh leis an leabhrán seo lenaaghaidh seo.
11 An Coll 66 An tIúr 1111 An Crann Saileach
22 An Fhuinseog 77 An Péine Albanach 1122 An Crann Sceiche
33 An Crann Úll 88 An Crann Cuilinn 1133 An Crann Caorthainn
44 An Crann Creathach 99 An Bheith 1144 An Crann Silíní
55 An Trom 1100 An Fhearnóg 1155 An Dair
EE oo cc hh aa ii rr ee oo ll aa ii ss CC hh oo nn aa ii rr nn aa gg CC rr aa nn nn DD úú cc hh aa ss aa cc hh
Tá cáil ar an gcoll dúchasachatá in Éirinn mar go mbíonn nacnónna coill an-bhlasta! Is foinse thábhachtach bia do lucha,d'ioraí, do cholúir agus do phiasúiniad na cnónna coill.
Meastar chomh maith go mbíonnscáth agus bia le fáil ag seachtóagus a trí de chineálacha éagsúlaspeiceas ón gcoll.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
D'fhití slata coill chomh fada siar leisan mbliain 6000 RC chun ballaí a
dhéanamh ionas go mbeadh scáth agár sinsir.
…cnónna coill an-bhlasta…
…síolta héileacaptair ar roithleagán…
Crann a fhásann go han-tapa isea an fhuinseog. Bhíodh an-mheas ag na chéadGhaeil ar an fhuinseog mar chranna thagadh chuige féin arís agus aríseile de bharr go raibh sé ábalta fásgo tapa agus go raibh ar a chumasfás arís tar éis a leagain.
Fásann síolta an chrainn fuinseoigele linn an tsamhraidh go léir. Tugtar'héileacaptair' ar na síolta seo debhrí go bhfuil cuma liáin orthu.Scaipeann gaotha an fhómhair arroithleagán i bhfad amach óngcrann iad de bhrí gurb í sin anchuma atá orthu.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
Baineadh úsáid as adhmad nafuinseoige chomh fada siar agus is eol
dúinn in Éirinn chun camáin adhéanamh!
Tá an crann dúchasach fia-úllgann go leor in Éirinn. Bíonn bláthanna an chrainn úll ábpailniú ag na beacha go luath sanearrach - crann a chuireann áitchónaithe ar fáil ní amháin donbheach ach do nócha feithid saniomlán.
Baineann cineál eile fiadhúlratairbhe as an gcrann úll agus is iadsin na héin dhúchasacha atáagainn. Is breá leo a bheith ag ithena n-úll buíghlas de na crainn sanfhómhar.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
Is crann duillsilteach é an crann úll. Sinle rá go dtiteann na duilleoga den
chrann agus go bhfásann siad ar ais arísgach bliain!
… déan an cuimilteán anseo…
Is beag de leoithne gaoithe abhíonn ag teastáil ó na duilleogaciorclacha atá ar an gcranncreathach le hiad a chur arfoluain. Seo é an t-údar adtugtar 'an crann a bhíonn agsioscadh' air chomh maith. Le linn an fhómhair, titeann na duilleogabuí agus órga den chrann creathach mara bheadh múr báistí ann agus bíonn ancrann gan duilleog go dtí an t-earrach arís.
Tugtar caitíní ar na bláthanna a bhíonn aran gcrann creathnach. Is cuidd'éiceachóras na gcrann iad seo agustagann taobh le nócha speiceas d'fheithidíslán mar go bhfuil siad ann.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?'Poibleog chreathach' an chiall atá leis anainm Laidine atá ar an gcrann creathach- is tagairt í do na duilleoga a bhíonn ag
creathadh!
…an crann a bhíonn ag sioscadh…
Crann beag is ea an trom ad'fhéadfadh maireachtáil goceann céad bliainBíonn sé clúdaithe le bláthannacumhra sa samhradh agus le caoradubha san fhómhar. Is caora iad ambíonn an bia a bhíonn riachtanachagus fóinteach do go leor éan agusainmhithe iontu.
Bhain leigheas leis an trom agusbhíodh sé in úsáid chomh fada siaragus is eol dúinn in Éirinn chun gachcineál tinneas ón dó go dtí anslaghdán agus an fliú a leigheas.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
Crann diaga ab ea an trom in Éirinnagus níor ceadaíodh fiú agus craobhóg
féin a bhaint de!
…crann leighis na hÉireann…
Tá an tIúr ar cheann de nacrainn is sine de na crainndhúchasacha atá againn inÉirinn. Aithneoidh tú duilleoga an iúir asan gcuma shnáthaide a bhíonnorthu agus bíonn féith mhór láidir lefeiceáil i gcroílár na nduilleog.
Is minic a bhíonn paistí dearga lefeiceáil ar omhna an chrainn iúirnuair a bhíonn sé ag scileadh agusbíonn buaircíní agus caora air idtús an fhómhair.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
Tá Páirc na dTor suite i dTír anIúir. Tagann Terenure ón logainm
Gaeilge Tír an Iúir a chiallaíonn"Land of the Yew" .
…crann an-an-sean…
D'éag na crainn dhúchasachaseo a bhíodh in Éirinn nacéadta bliain ó shin.Ach buíochas le Dia tosaíodh á gcur aríssna 1800adaí agus thosaigh siad ag fásarís ar an bhfiántas in Éirinn; bheifí agsúil go bhfásfaidís sna háiteanna sin goceann 200 bliain nó níos faide ná sin.
Tá siad ar cheann de na crainnbhuaircíneacha (cuma na snáthaide arna duilleoga) is fearr in Éirinn donfhiadhúlra, agus chomh maith le bia achur ar fáil do na glasáin, is minic leis nahulchabháin neadú iontu agus faigheannfeithidí scáth faoin rúsc aibí.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?D'fheicfeá ciaróga, damháin alla,
míolta críona, féileacáin agusspeigeanna neanta agus iad ag
cogaint ar shnáthaidí an phéine nuaira bhíonn siad i séasúr!
bhuaircíneacha is fearr……ceann de na crainn
Is crann síorghlas é an cranncuilinn, sin le rá go mbíonnna duilleoga glas i rith nabliana go léir. Is éasca an crann cuilinn a aithintmar bíonn duilleoga gléghlasa,láidre, coilgneacha air a thuganncosaint dó ó ainmhithe agus ófhianna a bhíonn ar thóir bia.
Bíonn an-tóir ag go leor éan ar nacaora áille dearga a bhíonn ar angcrann cuilinn san fhómhar agusbaintear úsáid as na caora chomhmaith i gcomhair maisiúchán naNollag.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?Tá an crann cuilinn luaite leis an
tsíoraíocht le fada an lá, mar gheall arna duilleoga síorghlasa agus ar na
caora a mhaireann ar feadh i bhfad!
…'síorghlas' ar feadh na bliana go léir…
Fásann an bheith goflúirseach ar fud na hÉireann!Cuireann duilleoga na beithe scáthréasúnta ar fáil. Bíonn sé seo arfheabhas do phlandaí coillearnaímar go bhfásann siad go maith faoiscáth na gcrann.
D'fhéadfadh sé go dtiocfadhisteach is amach le milliún síol asan gcrann beithe in aon bhliainamháin. Tá na síolta chomhhéadrom sin is gur féidir le gaothaan fhómhair iad a iompar leo arfeadh na mílte míle.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
Bíonn an-tóir ar adhmad na beitheagus baintear úsáid as chun troscán adhéanamh. Baintear úsáid as sú na
beithe freisin i dtáirgí fiaclóireachta!
…milliún síol…
Crann an-láidir is ea anfhearnóg.Tá cumas ar leith san fhearnóg fásin ithreacha éagsúla, rud achinntigh go mairfeadh sí.
De bhrí go bhfuil an fhearnógábalta fás i ngach cineál ithreach,tá sí le fáil ó cheann ceann na tíre,ar shleasa na sléibhte, ar chladaílocha agus ar bhruachaaibhneacha.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
Cuirtear an fhearnóg feadh bhruachana n-uiscebhealaí chun stop a chur
leis an gcreimeadh!
…cumas ar leith…
Is breá leis an gcrann saileachan aimsir fhliuch a bhíonnagainn in Éirinn! Is maith leogo háirithe a bheith ag fás inaice le portaigh, le riasca nó arbhruacha aibhneacha. D'fheicfeá an caitín, an bláth a thagannar an gcrann saileach san earrach agusshamhlófá crúibín cait leis nuair ad'fheicfeá ar dtús é.
Osclaíonn an bláth amach ansin agusbíonn síolta na sailí le feiceáil - síolta abhíonn chomh héadrom sin agus gurféidir iad a iompar i bhfad i bhfad ar anngaoth nó leis an uisce.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?Baintear úsáid as gais sailí chun ciseáin,
brait, agus fálta a dhéanamh agustosaíodh á n-úsáid le gairid chun
dealbha gairdíní a dhéanamh!
saileach an aimsir fhliuch……is breá leis an gcrann
In Éirinn, luaitear an crannsceiche leis na síoga chomhmaith.Bhíodh na síoga agus na síscéalta abhain leo á lua leis an gcrann sceichei scéalta miotaseolaíochta agus ibhfinscéalta na hÉireann.
Fiú go dtí an lá atá inniu ann, táfeirmeoirí ann a threabhann i gciorcalmór leathan thart timpeall na gcrannsceiche, ar fhaitíos go gcuirfidísisteach ar na síoga atá in ainm is abheith ina gcónaí sa chrann.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?Fásann na crainn sceiche go tapa; bíonncraobhacha deilgneacha orthu a fhásann
go dlúth le chéile agus bíonn nafeirmeoirí sásta mar bíonn teorainn láidir
tiubh acu chun beithígh a bhíonn arféarach a choinneáil istigh sa pháirc.
…crann síog na hÉireann…
Is é an crann caorthainn an t-aon chrann dúchasach amháina mbíonn a dhuilleoga faoidhath le linn an earraigh, antsamhraidh agus an fhómhair. Le linn na bliana go léir bíonn nadathanna ag athrú ar na duilleoga, óoráiste, go dearg go donn. Fásanncaora glédhearga orthu san fhómharagus is maith le smólaigh agus lelonta dubha a bheith á n-ithe.
Bíonn an crann caorthainn le fáil agfás ar an bhfiántas go hard snacnoic nó ar shleasa na sléibhte margheall gur maith leis go leor gréine.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
Bhaineadh ár sinsir úsáid as caora anchaorthainn chun éadach a dhathú!
…duilleoga faoi dhath gach séasúr …
Tá an crann silíní gann in Éirinnagus is maith leis fás archiumhaiseanna coillte agus arbhruacha sruthán. Is minic a fhástar an crann silíní ingnáthfhálta fiadhúlra mar is cranntábhachtach é do go leor feithidí marshampla beacha, féileacáin agus éinéagsúla a fhaigheann cothú snacrainn, ag ithe neachtair i dtús anearraigh agus torthaí sa samhradh.
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?Nuair a tógadh cuntas den chrann beag
seo an chéad uair bhí sé ag fás i 28contae de na 32 contae atá in Éirinn ach
anois níl sé ag fás ach i 9 gcontae:
Is iad sin Corcaigh, An Mhí, RosComáin, Sligeach, Dún na nGall, ArdMhacha, Aontroim, Doire agus Fear
Manach!
…crann atá gann in Éirinn …
Is crann tábhachtach é ancrann darach sa tír seo. Cothaíonn an dair go leor cineálachafiadhúlra, mar shampla plandaí, éinagus feithidí a bhíonn á mbeathúféin nó ag neadú thart timpeall ar angcrann.
Tá an dair ar cheann de na crainn isminice a chuirtear in Éirinn agus dágcuirfí na coillearnacha darach goléir le chéile chlúdóidís breis agus5,370 páirc peile! Samhlaigh anoisan méid dearcán a thiteann gotalamh gach fómhar!
AN RAIBH AN MÉID SEO AR EOLAS AGAT?
Tá an dair is airde in Éirinn ag fás i gCoChill Mhantáin agus tá sé 37 méadar ar
airde go dtí a bharr, sin 9 mbus dhástór ar airde - dochreidte!
é an crann darach……is crann tábhachtach
88.. CCéénn ccrraannnn gguurr lleeiiss nnaa ssííoollttaa aa ddttuuggttaarr hhééiilleeaaccaappttaaiirroorrtthhuu??
99.. CCéénn ccrraannnn aa ddttuuggttaarr ccrraannnnlleeiigghhiiss nnaa hhÉÉiirreeaannnn aaiirr??
1100.. NNíí iioommpprraaííoonnnn ggaaootthhaa aannffhhóómmhhaaiirr ssííoollttaa nnaa bbeeiitthhee lleeooii bbhhffaadd?? FFííoorr nnóó BBrrééaaggaacchh
1111.. CCéénn tt--aaiinnmm aattáá aarr aann aaiinnmmhhíí aacchhuuiirreeaannnn ccnnóónnnnaa ccooiillll ii ddttaaiissccee llee ggoommbbeeaaddhh sséé aarr aa cchhuummaass mmaaiirreeaacchhttááiill lleelliinnnn aann gghheeiimmhhrriiddhh??
6. Céard a athraíonn a dhathagus a thiteann sanfhómhar?
7. Tabhair gach ceann de nacúiseanna (3 chúis) go bhfuilcrainn úsáideach d'éin,d'ainmhithe agus d'fheithidí?
1122.. CCéé mmhhééaadd bblliiaaiinn aadd''ffhhééaaddffaaddhh aann PPééiinneeAAllbbaannaacchh mmaaiirreeaacchhttááiill??
1. Céard a bhíonn ar chrainnshíorghlasa ar feadh nabliana go léir?
2. Cén t-ainm a thugtar arshíolta na Darach?
3. Cén crann a n-úsáidtear achuid adhmaid chun camáina dhéanamh?
44 AAiinnmmnniigghh cceeiitthhrreecchhrraannnn ddhhúúcchhaassaacchhaaaattáá aaggaaiinnnn iinn ÉÉiirriinnnn!!CCéénn ffáátthh gguurr ccrraaiinnnnÉÉiirreeaannnnaacchhaa iiaadd??
55AAiinnmmnniigghh ttrríí rruuddaattáá ii ddoo tthheeaacchhccóónnaaiitthhee aagguuss aattááddééaannttaa aassaaddhhmmaadd!!
Freagraí na gCeisteanna ar thráth na gceist Chonair na gCrann Dúchasach:1. Duilleoga: 2. Dearcáin; 3. An Fhuinseog; 4. An Dair, An tIúr, An Coll, An Crann Saileach. Thosaigh siad ag fás gonádúrtha in Éirinn an chéad lá riamh; 5. Do fhreagra féin; 6. Duilleoga: 7. Bia, scáth, gnáthóg; 8. An Fhuinseog; 9. An Trom; 10. Bréagach; 11. An tIora; 12 Dhá chéad bliain nó níos faide.
