COĞRAFYA ø R RNEKT · 2020. 7. 18. · Ostim (OSB) Mahallesi 1203. Cadde No: 38/1/2 Yenimahalle -...

COĞRAFYA

ÖRNEKTİR

Dizgi - Grafik

MU BA Yayıncılık Dizgi - Grafik Birimi

Baskı

Ayrıntı Basımevi • Tel: 0.312 394 55 90 - 91Matbaa Sertifika No: 13987

Öneri ve düşünceler için

[email protected] • 0.312 504 64 41

Yayın ve Dağıtım

MU BA Yayıncılık Ltd. Şti.Ostim (OSB) Mahallesi 1203. Cadde No: 38/1/2 Yenimahalle - ANKARA

Tel: 0.312 504 64 41 • Faks: 0.312 232 26 69www.mubayayinlari.com

ISBN: 978-605-7509-89-5T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını rica ederiz.

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları MU BA YAYINCILIK LTD. ŞTİ.’ne aittir.Hangi amaçla olursa olsun, yayınların tamamının veya bir bölümünün, şirketin yazılı izni olmadan kopya

edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması yasaktır.MU BA bir Murat Yayınları Ltd. Şti. markasıdır.

ÖRNEKTİR

SUNUSevgili Öğrenciler,

Murat Yayınları’nın yıllara dayanan tecrübesinin ve vizyonunun bir sonucu olarak yayın çalışmalarını sürdüren MUBA, ortaokul, lise ve üniversiteye ha-zırlık yardımcı kaynaklarını öğrencileriyle buluşturmanın kıvancını duymak-tadır.

Alanında uzman yayın kadromuz tarafından hazırlanan kitaplarımızda, uy-gulamada olan sınav dahil test teknikleri dikkate alınarak kapsamlı bir çalış-ma yürütülmüş, siz değerli öğrencilerimizin hazırlık sürecindeki yükünü hafif-letmeyi amaçlayan bir yol izlenmiştir.

MEB’in güncel eğitim programı ve kazanımlarını gözeterek oluşturduğumuz bu yayınımızda klasik çoktan seçmeli, örnek çözümlü, kısa cevaplı sorular ve et-kinlikler, amaca uygun kısa notlar, sınav odaklı özet bilgiler ve doğrudan sınavı hedefleyen mantık ve muhakeme soruları akılda kalıcı bir yöntemle verilmiştir.

Gireceğiniz tüm sınavlarda başarılar diler, yaşamınızda sağlık ve mutluluklartemenni ederiz.

MU BA YAYINLARIÖRNEKTİR

İÇİNDEKİLER

COĞRAFYA SORU BANKASI

Nüfus Politikaları 45 Türkiye’de Nüfus Politikaları 49

BÖLÜM - 1 Sayfa No

ÜNİTE - 1 / DOĞAL SİSTEMLER

ÜNİTE - 2 / BEŞERİ SİSTEMLER

Hizmet Sektörünün Ekonomideki Yeri 123


Türkiye’de Turizm 135


Türkiye’de Ekonomi – Ekonomi Politikaları – Sektörel Dağılım 69 GENEL TEKRAR TESTİ 103


Türkiye’nin İşlevsel Bölgeleri – Kalkınma Projeleri 115


Biyoçeşitlilik 9


Yerleşmelerin Özellikleri 53


Ekonomik Faaliyetler ve Doğal Kaynaklar 61


Geçmişten Geleceğe Şehir ve Ekonomi 111


Ekstrem Doğa Olayları 23 Küresel İklim Değişimi 33


ÖRNEKTİR

ÜNİTE - 3 / KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER

Kültür Bölgeleri – Türk Kültürü 143


Küreselleşen Dünya 147


Jeopolitik Konum 167


Ülkeler Arası Etkileşim 171 GENEL TEKRAR TESTİ 183


ÜNİTE - 4 / ÇEVRE VE TOPLUM

Çevre Sorunları 197


Çevre Sorunlarının Çözümüne Yönelik Yaklaşımlar 211 GENEL TEKRAR TESTİ 215


ÖRNEKTİR

ÖRNEKTİR

Ünite 1

DOĞAL SİSTEMLER

ÖRNEKTİR

• Biyoçeşitlilik

• EnerjiAkışıveMaddeDöngüleri

• SuEkosistemleri

• EkstremDoğaOlayları

• KüreselİklimDeğişimi

ÖRNEKTİR

9

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

DOĞAL SİSTEMLER / Biyoçeşitlilik

BİYOÇEŞİTLİLİKDünyamızdörttemelortamdanolu-şur.

Bunlar,atmosfer,hidrosfer,litosfervebiyosfer’dir.

Biyosfer: Atmosferin alt kesimleriilehidrosfervelitosferinüstkesim-lerindeyeralan,canlılarınyaşadığıkesimdir

Biyocoğrafya:Biyosferdekicanlıla-rındağılışıvebudağılışıetkileyencoğrafi faktörleri inceleyencoğraf-yanınaltdalıdır.

Biyoçeşitlilik:Birbölgedekigenle-rin,türlerin,ekosistemlerin,ekolojikolaylarınoluşturduğubirbütündür.

• Bitkivehayvançeşitliliğineka-darfazlaolursabiyoçeşitlilikokadarfazlaolur.

• Canlılarınyeryüzündekidağılı-şıcoğrafişartlarlayakındanil-gilidir.Canlıtürlerikendiyaşamşartlarınauygunalanlarda(ha-bitat)yaşar.

TEST • 1

1. Küresel ısınmaya bağlı olarak hissedilen sı-caklık artışı bitkilerin yetiştiği bölgelerin dışında yayılmalarına neden olacaktır. Aşa-ğıdaki haritada bitki türlerinin küresel ısınma sonucunda yayıldığı alanlardaki değişmeler oklarla gösterilmiştir.

0°

III

IV

III

V

Buna göre kaç numaralı ok ile gösterilen bitki türünün yayılacağı alan doğru gös-terilmiştir?

A) l B) ll C) lll D) lV E) V

2. Biyoçeşitlilik herhangi bir yerdeki canlıların tür ve zenginliği anlamına gelmektedir.

0°

I

IIIII

Yukarıdaki haritada numaralanmış doğ-rultularda gidildiğinde biyoçeşitliliğin na-sıl bir değişim gösterdiği aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I II III

A) Artar Azalır Artar

B) Azalır Artar Azalır

C) Artar Artar Azalır

D) Azalır Azalır Artar

E) Artar Azalır Azalır

3. Aşağıda canlıların yeryüzüne dağılışını etki-leyen coğrafi faktörler oluşum nedenleriyle eşleştirilmiştir.

I. Kıtaların kayması " Biyolojik II. Yerşekilleri " FizikiIII. İnsan " Biyolojik IV. İklim değişmeleri " FizikiV. Toprak " Paleocoğrafya

Buna göre, yukarıdaki eşleştirmelerden hangileri doğrudur?

A) l ve ll B) l ve lll C) ll ve lllD) lV ve V E) lll ve lV

4. Ekvatoral yağmur ormanlarında birim ala-na düşen bitki ve hayvan türünün diğer alanlara göre daha fazla olmasındaki te-mel neden aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yükselti ve yağışB) Basınç ve rüzgarC) Toprak ve nemD) Sıcaklık ve nemE) Eğim ve bakı

5. Yağış miktarı, yağış rejimi ve sıcaklık ortala-ması biyoçeşitliliği belirleyen temel unsurlar-dır

I

II

IIIIV

V

Buna göre, haritadaki numaralı alanlar-dan hangisinde biyoçeşitliliğin daha az olması beklenir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

ÖRNEKTİR

10



Sıcak Kuşak Çöllerindeki Adaptas-yon Örnekleri

• Çölbitkilerininsuyubulduklarıdönemdekısasüredefilizlenipmeyvevermeleri

• Çölbitkilerininsukaybınıenazaindirmekiçintoprağınüstünde-ki bölümlerinin küçük olması,yapraklarınındikenliolması

• Çöl bitkilerinin toprak altındaçokuzunköklerininbulunması

• Çöl hayvanlarının genelde tenrenklerinin açık renk olması,hızlıhareketetmeleri

Biyom:Benzerbitkivehayvantop-luluklarınıbarındıranbölgelerdir.

123456789ABCDABEBD

6. Bitki ve hayvanların yaşamlarını devam etti-rebilmek için bulundukları ortamın iklim ko-şullarına uyum sağlamalarına adaptasyon denir.

I. Orta kuşaktaki yayvan yapraklı ağaçların kışın yapraklarını dökmesi

II. Çöl hayvanlarının hızlı hareket etmesi, renklerinin açık olması

III. Ağaçların tahrip edildiği yerlerde canlı çe-şitliliğinin azalması

IV. Kutup ayılarının 6 ay kış uykusuna yatma-sı

Buna göre yukarıda verilen örneklerden hangileri adaptasyona örnek değildir?

A) Yalnız l B) Yalnız Ill C) l ve llD) II ve IIl E) l ve lV

7. Benzer bitki ve hayvanların bulunduğu bölge-lere “biyom” denir. Her biyomun kendine özgü bitki ve hayvan türleri vardır. Bitki ve hayvan türlerinin özellikleri iklimlere göre değişir.

I. Bazı biyomlarda hayvanların derilerinin al-tında kalın bir yağ tabakası bulunur.

II. Bazı bitkiler bünyelerinde suyu uzun süre tutabilme özelliğine sahiptir.

Buna göre paragrafta açıklanan biyomlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I IIA) Tundra DenizB) Yağmur Ormanı ÇölC) Dağ Yağmur OrmanıD) Çöl DenizE) Tundra Çöl

8. Bir bölgedeki biyoçeşitliliği etkileyen faktörle-rin başında sıcaklık ve nemlilik koşulları gel-mektedir.

O Ş M N M H T A E E K A

300

250

200

150

100

50

0

Yağıs mm Sıcaklık °C

10

0

350

20

30

40

50

–10

–20


300

250

200

150

100

50

0


10

0

350

20

30

40

–20

–30

–10


300

250

200

150

100

50

0


0

350

10

20

–40

–50

–30

–20

–10


300

250

200

150

100

50

0


10

0

350

20

30

40

50

–10

–20

I

III

II

IV

Buna göre, yukarıda aylık ortalama sıcak-lık ve yağış grafikleri verilen yöreler aşa-ğıdakilerin hangisinde biyoçeşitliliği en az olandan en fazla olana doğru sıralan-mıştır?

A) l – ll – lll – lV B) lV – lll – l – llC) lll – lV – ll – l D) lV – lll – ll – lE) ll – lll – l – lV

9. Dağların güneşe ya da denize dönük yamaç-larında, elverişli iklim koşulları nedeniyle bi-yoçeşitlilik zengindir.Buna göre;

I. Mersin II. RizeIII. Antalya IV. SinopYukarıdaki yörelerin hangilerinde dağla-rın kuzeye bakan yamaçlarında biyoçeşit-lilik güneye bakan yamaçlara göre daha fazladır?

A) l ve lI B) l ve lII C) Il ve llID) ll ve lV E) lII ve lV

ÖRNEKTİR

11



KARASAL BİYOMLARTropikal Yağmur Ormanları

Biyomları

• 0°–10°enlemleriarasındaek-vatoralikliminetkiliolduğuyer-lerdegörülür.

• Hermevsimyağışlıdır.• Görüldüğüyer;Amazon,Kongo

Havzaları• Bitkiörtüsü;sürekliyeşilkalan

yayvanyapraklıağaçlardanolu-şanormanlar,otsuveuzunboy-lubitkilerdir.

Savan Biyomu

• 10° – 20° enlemleri arasındaSavan ikliminin etkili olduğualanlardagörülür.

• Yazaylarıyağışlı,kışaylarıku-rakgeçer.

• Görüldüğü yer; Orta Amerika,GüneyBrezilyaveKongoHav-zasıçevresi.

• Bitkiörtüsü;yüksekboyluotlaryeryerağaçlar,çalılardanolu-şur.

TEST • 2

1. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barın-dıran bölgelere “biyom” denir. Her biyomun kendine özgü bitki ve hayvan türleri vardır. Karasal biyomlar, genelde orada hakim olan bitki türüne göre, su biyomları ise suyun özel-liğine göre sınıflandırılır.Buna göre Orta Kuşak’ta iklim ve bitki ör-tüsü özelliğine göre aşağıdaki biyomlar-dan hangisine rastlanmaz?

A) Çalılık biyomu B) Çöl biyomuC) Çayır biyomu D) Savan biyomuE) Dağ biyomu

2. Aşağıdaki enerji piramidinde her basamak bir beslenme seviyesini gösterir. Her beslenme seviyesinde farklı bir canlı türü bulunur.

Üreticiler (Bitkiler)

OtçullarII. Beslenme Seviyesi

EtçillerIII.Beslenme

Seviyesi

1000

100

10I. Beslenme Seviyesi

Buna göre lll. beslenme seviyesinde aşa-ğıdaki canlılardan hangisi yer almaz?

A) Aslan B) Kartal C) KoyunD) Yılan E) Kurt

3. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındı-ran bölgelere biyom denir.Karasal biyomların sınıflandırmasında, aşağıdakilerden hangisi en fazla etkili ol-maktadır?

A) Toprak türü B) Su kaynaklarıC) Yağış türü D) YerşekilleriE) Bitki örtüsü

4. Aşağıdakilerden hangisi canlıların yeryü-züne dağılışını etkileyen fiziki faktörler-den biri değildir?

A) Toprak özellikleri B) İklim koşullarıC) Bakı durumu D) Tarımsal faaliyetE) Yeryüzü şekilleri

5. Aşağıda bir yörenin aylık sıcaklık ve yağış grafiği verilmiştir.

Buna göre grafiği verilen yörede aşağıda-ki biyom türlerinden hangisi yer alır?

A) Tropikal yağmur ormanı biyomuB) Yaprak döken ormanlar biyomuC) Step biyomuD) Savan biyomuE) Tundra biyomu


300

250

200

150

100

50

0


10

0

350

20

30

40

50

–10

–20ÖRNEKTİR

12



Çöl Biyomu

• 30° Dinamik Yüksek Basınçalanlarında,karalarıniçkesim-lerindevesoğukokyanusakın-tılarınınetkili olduğukıyılardagörülür.

• Yıllıkyağışmiktarı200mmal-tındagünlüksıcaklıkfarkıyük-sekolançölikliminetkiliolduğuyerlerdegörülür.

• Görüldüğü yer; Kuzey Afrika,OrtaAsya,OrtaŞili, İçveBatıAvustralya,Namibya

• Bitkiörtüsü;kurakçılçalıveot-lardır.

Yaprak Döken Orman Biyomu• OrtaKuşak’taokyanusalikliminetkiliolduğuyerdegörülür.

• Hermevsimyağışlıdır.• Görüldüğüyer;BatıAvrupa,BatıKanada, Yeni Zelanda, DoğuAvustralya’dabubiyomgörülür.

• Bitki örtüsü; sonbaharda yap-rağınıdökenağaçlarileiğnevegenişyapraklıormanlardanolu-şur.

Çalı Biyomu • OrtaKuşak’taAkdeniziklimininetkiliolduğuyerlerdegörülür.

• Yazlarsıcakvekurakkışlarılıkveyağışlıgeçer.

• Görüldüğüyer;AkdenizHavza-sı,Kaliforniya,Şili,KapbölgesiveGüneybatıAvustralyaçevre-sindebubiyomgörülür.

• Bitki örtüsü; Çalılar ve bodurağaçlar.

6. Su molekülleri; güneş enerjisi ve yerçekimi-nin etkisiyle litosfer, hidrosfer, atmosfer ara-sında hareket eder. Bu hareket sonucunda su döngüsü denilen büyük bir sistem oluşur. Su döngüsünün çeşitli aşamaları vardır.

I. buharlaşma II. terlemeIII. yağışIV. yüzeysel akışgibi aşamalardan hangileri hidrosferden atmosfere doğru gerçekleşir?

A) l ve ll B) ll ve lll C) l ve lllD) ll ve lV E) l ve lV

7. Aşağıda bir biyom türünün yeryüzündeki da-ğılışı gösterilmiştir.

Buna göre, yukarıda dağılışı gösterilen biyom türü ile ilgili aşağıdakilerden han-gisi söylenemez?

A) Dönenceler arasında görülür.B) Zebra, zürafa, çita, fil gibi hayvan türlerini

barındırır.C) Bitki örtüsünü yüksek boylu otlar, yer yer

ağaçlar oluşturur.D) Tropikal kuşakta görülür.E) Yaz ayları kurak, kış ayları yağışlıdır.

8. • Çöllerde yaşayan hayvanların açık renkli ol-ması

• Kutuplarda yaşayan penguenlerin derileri-nin altında kalın yağ tabakasının bulunması

Yukarıda verilenler aşağıdakilerden han-gisine örnek olarak gösterilebilir?

A) Adaptasyon B) Habitat C) BiyomD) Flora E) Ekosistem

9. Ekvatoral Yağmur Ormanları dünyanın en zengin yaşam alanıdır.Bu durumun nedeni aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Yerleşmeye uygun olmasıB) Yıl boyunca iklim koşullarının değişmeme-

siC) Sıcaklık ve yağış koşullarının elverişli ol-

masıD) Gece-gündüz süresinin yıl boyunca aynı

olmasıE) Toprak verimliliğinin yüksek olması

10.

0°

I

III

II

IV

V

Yukarıdaki haritada, numaralandırılan bölgelerden hangisinde biyoçeşitlilik daha fazladır?


12345678910DCEDBAEACC

ÖRNEKTİR

13



İğne Yapraklı Ormanlar Biyomu• Karasal iklimbölgesindegörü-lür.

• Yazları kısa ve serin, kışla-rıuzunveçoksoğukgeçer,enfazlayağışyazmevsimindedir.

• Görüldüğü yer; Sibirya, Doğuve Kuzey Avrupa, Kanada veAlaska’dabubiyomgörülür.

• Bitkiörtüsü;Tayagaveborealormanlarıdır.

Tundra Biyomu• 60°–70° enlemleri arasında-

kitundraiklimininetkiliolduğualanlardagörülür.

• Görüldüğü yer; Kuzey Sibir-ya, Grönland kıyıları KuzeyKanada’dagörülür.

• Bitkiörtüsü;liken,ot,çalılardır.

TEST • 3

1. Canlılar tüm yaşamsal faaliyetlerini sürdü-rebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. “Eko-sistemlerdeki enerji akışı güneşten gelerek üreticiler, otçullar, etçiller ve ayrıştırıcılar ara-sında kullanılır.Bu paragrafta enerji akışının aşağıdaki hangi özelliğinden bahsedilmiştir?

A) Yaşamsal faaliyetleri sürdürdüğündenB) Çevreye ısı olarak yayıldığındanC) Canlı sayısını azalttığındanD) Gün boyunca devam ettiğindenE) Tek yönlü olduğundan

2. Aşağıda bir enerji piramidinde yer alan canlı-lar verilmiştir. Enerji piramidinin her basama-ğında bulunan canlı sayısı farklıdır.

Buna göre enerji primadinde sayısı en fazla canlı ile enerjiyi en çok kullanan canlı sırasıyla aşağıdaki hangi seçenekte bir arada verilmiştir?

A) l ve ll B) l ve V C) ll ve lllD) lll ve lV E) lV ve V

3. Aşağıdaki kavram haritasında ekosistemde gerçekleşen olay gösterilmiştir.

İkincil Tüketiciler

Üçüncül Tüketiciler

Üreticiler

Ayrıştırıcılar

Birincil Tüketiciler

Güneş

Kavram haritasında gösterilen olay aşağı-dakilerden hangisidir?

A) Madde döngüsü B) Oksijen döngüsüC) Ekolojik denge D) Enerji akışıE) Biyom

4. Besin zinciri ile ilgili aşağıda verilen yar-gılardan hangisi yanlıştır?

A) Besin zincirinde enerjinin bir gruptan di-ğerine aktarıldığı her halka beslenme se-viyesini oluşturur.

B) Bitkiler güneş enerjisi yardımıyla fotosen-tez sonucunda enerji üretir.

C) Canlıların yaşamak için enerjiye ihtiyaç-ları vardır.

D) Güneş, ekosistemlerin tek enerji kayna-ğıdır.

E) Ekosistemlerin çoğunda enerjinin önemli bir kısmı etçiller tarafından kullanılır.

I

Ot Çekirge Kurbağa

Yılan Ayrıştırıcılar

IIIII

IV VÖRNEKTİR

14



CANLILARIN YERYÜZÜNDE DAĞILIŞINI ETKİLEYEN COĞRAFİ FAKTÖRLER

l. Fiziki Faktörlera.İklimb.Yerşekilleric.Toprak

ll. Biyolojik Faktörlera.İnsanb.Diğercanlılar

lll. Paleocoğrafyaa.Kıtalarınkaymasıb.İklimdeğişiklikleri

1. Fiziki FaktörlerA.İklim: Canlı çeşitliliğini etkile-

yenenönemlifaktördür.Bitkile-rinEkvator’dankutuplaradoğrukuşakhalindesıralanışınısıcak-lıkvenemliliketkiler.

• Yağışmiktarınınfazlaveyağışrejiminin düzenli olduğu alan-lardabitkiörtüsüdahagürdür.Budurumhayvantürlerinindeçeşitlenmesinisağlar.

5. Aşağıda karbonun tüketildiği ve üretildiği du-rumlar verilmiştir.Buna göre;

I. Fosil yakıtların oluşumu II. FotosentezIII. Canlıların solunumuIV. Orman yangınlarıyukarıdakilerden hangileri karbonun tü-ketiminde etkili olur?

A) l ve ll B) ll ve lll C) lll ve lVD) l ve lll E) ll ve lV

6. Karbondioksit tüketiminin fazla olduğu bir yer ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Sanayinin geliştiği bir bölgedir.B) Canlı sayısı fazladır.C) Ormanlar geniş yer tutar.D) Yağış miktarı azdır.E) Yerşekilleri engebelidir.

7. Oksijenin açığa çıkmasını sağlayan fak-törler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Suyun fotolizi – OksidasyonB) Fotosentez – Suyun fotoliziC) Orman yangını – Canlıların çürümesiD) Canlıların solunumu – OksidasyonE) Suyun fotolizi – Canlıların solunumu

8. I. Rüzgâr II. KömürIII. PetrolIV. Nükleer santralYukarıdakilerden hangileri karbon kay-nakları arasında yer alır?

A) l ve ll B) ll ve lV C) l ve lVD) ll ve lll E) lll ve lV

9. Aşağıdakilerden hangisinin karbon dön-güsüne katkıda bulunduğu söylenemez?

A) Şiddetli volkanik patlamalarınınB) Ölen canlıların çürümesininC) Yıldırım düşmesininD) Canlıların solunum yapmasınınE) Orman yangınlarının

10. Aşağıda besin zincirinin enerji piramidi üze-rinde beslenme seviyelerine göre sıralanışı gösterilmiştir.

I.Beslenme Seviyesi

II.Beslenme Seviyesi

III.

Beslenme

Seviyesi

Buna göre beslenme seviyelerini oluş-turan canlı türlerinin, piramit üzerinde numaralandırılan bölgelerdeki yeri aşağı-dakilerden hangisidir?

I. Seviye II. Seviye III. Seviye

A) Ot Geyik Aslan

B) Leopar Ot Geyik

C) Aslan Koyun Ot

D) Geyik Leopar Ot

E) Ot Aslan Koyun

12345678910EBDEACBDCA

ÖRNEKTİR

15



B. Yerşekilleri: İklimivebiyoçeşit-liliğietkiler.

Dağların Uzanış Doğrultusu:Kıyı-ya paralel uzanan dağ sıralarındadenizedönükyamaçtabiyoçeşitlilikartar.Ayrıcakıyıileiçkesimlerara-sındaiklimkoşullarıönemlifarklılıkgösterir.

Yükselti:Birdağyamacıboyuncayükseldikçe sıcaklık azaldığı içinbitkiörtüsüdekuşaklaroluşturur,bunabağlıhayvantürleridedeğişir.

Bakı:Dağlarındenizebakanyamaç-larındaılımaniklimşartlarınabağlıolaraktürçeşitliliğifazlaykeniçkı-sımlarabakanyamaçlardatürçeşit-liliğiazdır.

Kara ve Denizlerin Dağılışı: De-nizler,karalardayaşayancanlılarınyayılmasını engellerken, karalardadenizlerdeyaşayancanlılarınyayıl-masınıengeller.

C. Toprak:Bitkilerinvehayvanlarınbazılarıbelirlitoprakyapısınıseçer-ler.Toprağınnemisıcaklığıkalınlı-ğıvemineralyapısıcanlılarıetkiler.

TEST • 4

1. I. Sanayi tesislerinin yaygınlaşmasıII. Ağaçlandırma çalışmalarıIII. Orman alanlarının tarım arazilerine dö-

nüştürülmesiIV. Enerji üretiminde fosil yakıt kullanımıYukarıdaki beşeri faaliyetlerden hangileri bulunduğu yerdeki oksijen miktarını art-tırır?

A) Yalnız I B) Yalnız ll C) Yalnız llID) Il ve III E) l ve lV

2. l. BakterilerII. Sürüngenler III. MantarlarIV. KedigillerYukarıdakilerden hangileri, ölü hayvan ve bitkileri minerallere ve humusa dönüştü-ren ayrıştırıcılar arasında gösterilebilir?

A) l ve ll B) l ve lll C) ll ve lIID) l ve lV E) Il ve lV

3. Ekosistem, birbirleriyle ilişkili canlı ve cansız unsurlardan oluşur.Buna göre, ekosistemin kendini yenileye-bilmesi,

I. Yerkabuğu hareketleri II. enerji akışıIII. madde döngüsüIV. okyanuslardaki gel-gitniceliklerinden hangilerine daha çok bağ-lıdır?

A) l ve ll B) l ve lll C) ll ve lllD) lll ve lV E) ll ve lV

4. Ekosistemin işleyişi ile ilgili aşağıdaki yo-rumlardan hangisi yapılamaz?

A) Dünya ekosistemi kara, deniz ve tatlı su ekosistemi olmak üzere üçe ayrılır.

B) Ekosistem sürekli gelişim gösteren dina-mik bir yapıdır.

C) Canlılar hidrosfer, atmosfer ve litosferle sürekli etkileşim halindedir.

D) Ekosistemlerin temel enerji kaynağı yerka-buğunun altındaki mantodur.

E) Bir ekosistem içinde, ekosistemden farklı daha küçük ekosistemler bulunur.

5. Madde döngüsü inorganik maddelerin sü-rekli olarak cansız ortamdan alınıp, canlılar arasında aktarıldıktan sonra tekrar cansız or-tama verilmesi şekilde gerçekleşir.Buna göre, aşağıdakilerden hangisi, eko-sistemin devamlılığını sağlayan madde döngüleri arasında yer almaz?

A) Azot B) Sülfür C) OksijenD) Karbon E) Su

6. Aşağıda iki farklı yörenin enerji piramidi ve-rilmiştir.

I.Beslenm

e

Seviyesi

II.Beslenm

e

Seviyesi

III.Beslenm

e

Seviyesi

Kurt,

Çakal,

Puma

Keçi,Tavşan,

Yabani Koyun

Çalılık ve bodur

ağaçlar

I.Beslenm

e

Seviyesi

II.Beslenm

e

Seviyesi

III.Beslenm

e

Seviyesi

Tilki,

Boz Ayı

Ren geyiği,

Palyaço ördek

Ağaçsız kaya yosunları,

likenler

I. II.

Buna göre, yörelerin aşağıdakilerden hangisi bakımından farklı olduğu kesin-dir?

A) Kayaç yapılarıB) İklim koşullarıC) YükseltileriD) Toprak yapısıE) Jeolojik yapıları

ÖRNEKTİR

16



Biyolojik Faktörler

İnsankaynaklıpekçokfaaliyet türkayıplarınanedenolmaktabiyoçe-şitlilikhızlaazalmaktadır.

Biyoçeşitliliğitehditedeninsankay-naklıfaktörler;

• Hızlınüfusartışı• Sulakalanlarınkurutulması• Doğalkaynaklarınaşırıkullanıl-

ması• Sanayileşme ve kentleşmeyebağlıkirliliğinyaşanması

• Çayırvemeralardaaşırıotlatmayapılması

• Tarımdaaşırıziraiilaçkullanımı• Ormanlarıntahripedilmesi• Madencilik faaliyeti iledoğaya

zararverilmesi• Anızyakma

7. Besin zincirinde enerjinin bir gruptan diğeri-ne aktarıldığı her halka bir beslenme seviye-sini oluşturur.

0°

I

IIIII

V

IV

Buna göre, yukarıda haritada numara-lanmış yerlerin hangisinde 1. beslenme seviyesini oluşturan canlı türlerinin bu-lunduğu söylenemez?


8. Atmosferde azotun oksijen ile birleşerek, nitrit ve nitratlara dönüşmesi,

I. Güneş enerjisi II. YıldırımIII. Volkanik faaliyetler IV. Depremlerkaynaklarından hangileriyle sağlanır?

A) l ve ll B) ll ve lV C) ll ve lllD) l ve lV E) lll ve lV

9. Aşağıdakilerden hangisi madde döngüle-rinin aşamalarından biri değildir?

A) Azotun yıldırım ve yağışlar ile toprağa in-mesi

B) Karbonatlı kayaçların fiziksel ve kimyasal yolla ayrışması

C) Atmosferdeki su buharının fotolize uğra-ması

D) Klorofilli bitkilerin fotosentez yapmasıE) Otçulların, yaşamlarını devam ettirebilmek

için gerek duydukları enerjiyi bitkilerden sağlaması

10. Aşağıdakilerden hangisi biyolojik çeşitli-liği tehdit eden insan kaynaklı faaliyetlere örnek olarak gösterilemez?

A) Delta ovalarının sanayi alanlarına dönüş-türülmesi

B) Enerji üretiminde fosil yakıtların kullanıl-ması

C) Anız örtüsünün yakılmasıD) Bataklıkların kurutulmasıE) Sulamalı tarımın yaygınlaşması

11. Akarsular, ekosistemlerin önemli bir parçası-dır. Akarsular birçok bitki ve hayvan türü için yaşam alanı oluşturur.Buna göre, akarsu ekosistemiyle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangi-si yanlıştır?

A) Akarsuların akış hızı ve kimyasal özellikle-ri barındırdığı canlı türü ve sayısı üzerine etkilidir.

B) Akarsuyun bulanık aktığı yerlerde canlı çeşitliliği azdır.

C) Akarsu denize ulaşıyorsa ağız kesiminde tatlı su ve tuzlu su birbirine karıştığı için canlı çeşitliliği artar.

D) Bir akarsuda çağlayanlar varsa bu alanlar-da canlı çeşitliliği azalır.

E) Akarsuyun yukarı çığrındaki biyolojik çe-şitlilik aşağı çığrına göre daha fazladır.

12. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındı-ran bölgelere biyom denir.Buna göre, su döngüsünün yıl boyunca kesintiye uğramadan devam ettiği biyom-lar aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-rak verilmiştir?

A) Yağmur ormanları – Yapraklarını döken or-manlar

B) Savan – TundraC) Çayırlar – ÇalılıkD) Yapraklarını döken orman – Muson ormanE) Çöl – Çalılık

123456789101112BBCDBBECEEEA

ÖRNEKTİR

17



PaleocoğrafyaA. Kıtaların Kayması:

• l. jeolojikzamandaPangeaadıverilen tek bir kara parçası ll.jeolojikzamandavesonrasındaparçalanarakkıtalaraayrılmış-tır.

• Kıtalarınyaklaşmasıyadauzak-laşmasıdahaöncebiraradaol-mayanbitkivehayvantürlerininkarşılaşaraketkileşimlerinene-denolmuşayrıcagöçyollarını-daetkilemiştir.

B. İklim Değişiklikleri:

Jeolojikzamanlardaiklimdeğişiklik-lerininsonuçları;

• Buzul çağlarındaki buzullarınkapladığıalanlarıngenişlemesi,karahayvanlarınınyeryüzünde-kiyayılışalanlarınıdaraltmıştır.

• İklimdeğişikliğiyledenizsevi-yesindeki meydana gelen de-ğişiklikler ilekıyılardayaşayanbazıtürlerkitleselolarakyokol-muştur.

• Kıtaları birbirinebağlayange-çitlerin sular altında kalmasıyadazamanzamankarahali-negelmesihayvanlarıngöçleri-nietkilemiştir.ÖrneğinBeringboğazınınkarahalinegelmesi,Sibirya’dan Kuzey Amerika’yacanlılarıngöçetmelerinisağla-mıştır.

• İklimdeğişmelerinebağlıolarakcanlılarınbazılarıçevreyeuyumsağlamış,göçetmişyadabazıtürleryokolmuştur.

TEST • 5

1. • Yeraltı sularının dengesini sağlar.• Sel ve taşkınları azaltır.• Bulunduğu bölgenin nem oranını arttırır.Yukarıda özellikleri verilen ekosistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Okyanus ekosistemiB) Dağ ekosistemiC) Deniz ekosistemiD) Akarsu ekosistemiE) Bataklık ekosistemi

2. l. Vadi tabanının geniş olduğu yerler II. Yatak eğiminin fazla olduğu yerler III. Akarsuyun denize ulaştığı yerlerIV. Akış hızının fazla olduğu yerlerYukarıdakilerden hangileri akarsu ekosis-teminde biyoçeşitliliğin fazla olduğu alan-lardır?

A) l ve ll B) l ve Ill C) ll ve lllD) lll ve lV E) ll ve lV

3.

Yukarıdaki şekilde bir akarsu ağı gösterilmiş-tir.Akarsu ekosistemlerinin işleyişi göz önü-ne alındığında, numaralarla gösterilen yerlerin hangisinde canlı çeşitliliğinin daha fazla olması beklenir?


4. l. Okyanuslardaki bitki ve hayvan türlerinin çoğu güneş ışınlarının erişebildiği ilk 200 m’lik derinlikte yaşar.

II. Sıcak ve soğuk su akıntıları sayesinde yeryüzündeki ısı dengesini sağlanır.

III. Mercanların yoğun olduğu bölgelerde ba-lık tür ve sayısı azalır.

IV. Dalgaların etkisiyle oluşan hava kabar-cıkları, tuz kristalleri yoğuşma olayını sağlar.

V. Yağmur damlaları yere düşerken aerosol-leri yakalayarak toprağa indirir. Toprağı gübreleyerek verimi arttırır.

Yukarıda okyanus ekosistemine ait veri-len özelliklerden hangisi yanlıştır?


5. Suyun, güneş enerjisi ve yer çekiminin etki-siyle litosfer, hidrosfer, atmosfer arasındaki hareketine su döngüsü denir.

I. Yüzeysel akış II. BuharlaşmaIII. YağışIV. YoğuşmaBuna göre, yukarıdaki su döngüsü aşa-maları aşağıdakilerin hangisinde oluşum sırasına göre doğru verilmiştir?

A) lV – lll – l – ll B) ll – lV – lll – lC) lll – ll – lV – l D) l – ll – lll – lVE) ll – lll – l – lV

6. Akarsuyun oluşturduğu şekillerden han-gisinin bulunduğu alanda biyoçeşitlilik daha fazla olur?

A) Dev kazanıB) KırgıbayırC) Delta ovasıD) Çentik vadiE) Boğaz vadi

I

II

I II

IV

V

DenizÖRNEKTİR

18



ENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜSÜ

Birbirleriyle ilişki halinde bulunancanlıvecansızunsurlardanoluşansistemeekosistemdenir.

Enerji Akışı• Ekosistemin enerji kaynağı

Güneş’tir.• KlorofillibitkilerGüneşışığıyar-dımıylainorganikmaddelerior-ganikmaddeleredönüştürerek(fotosentez)enerjiyiüretir.

• Bitkilertarafındanüretilenener-jicanlıdancanlıyabeslenmeyo-luylageçer.

• Enerjiakışıtekyönlüdür.• Enerjiherbeslenmeseviyesin-dendiğerineazalarakgeçer.

• Kullanılan enerjinin bir kısmıçevreyeısıolarakyayılır.

• Ekosistemlerinçoğundaenerji-ninönemlibirkısmıayrıştırıcı-lartarafındankullanılır.

Besinzincirindekibuenerjiaktarı-mıpiramitşeklindeşöyleifadeedilir.

• Besinzincirindeyukarıyadoğruçıkıldıkçaenerjiaktarımıazaldı-ğıiçincanlısayısıvetürüazalır.

• Besin zincirinde enerjinin birgruptandiğerineaktarıldığıherhalkabeslenmeseviyesinioluş-turur.

• Besinzinciriboyuncaaktarılanenerji sahip olunan enerjininancak %10’u kadardır. Çünküenerjininbüyük kısmıo canlı-nınyaşamgereksinmeleri içinkullanılır.

Üreticiler (Bitkiler)

OtçullarII. Beslenme Seviyesi

EtçillerIII.Beslenme

Seviyesi

1000

100

10

I. Beslenme Seviyesi

1234567891011EBACBCEBBEA

7. İnsanlar akarsular üzerinde barajlar yaparak hidroelektrik santrallerle enerji üretirler.Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de hid-roelektrik santralinin kurulmasında dik-kate alınacak özelliklerden biri değildir?

A) Akarsu havzasındaki iklim koşullarıB) Bölgenin topoğrafik özellikleriC) Suyun biriktirebileceği bir su haznesinin

bulunmasıD) Akarsu profilinde eğim kırıklığının (düşme

yüksekliği) bulunmasıE) Akarsuyun rejiminin düzenli olması

8. I. Akarsuların okyanus, deniz, göl ve yeraltı sularını beslemesi

II. Akarsuların birçok canlı türünü barındır-ması

III. Akarsuların barajlar yapılarak tarımsal sulamada ve enerji üretiminde kullanıl-ması

Yukarıda verilenlerden hangileri akarsu-ların doğal ekosistem işleyişindeki etkisi-ne örnek oluşturmaz?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IID) I ve III E) II ve III

9. Adana ilinin Karataş İlçesi sınırları içerisin-de yer alır. Türkiye’nin en büyük lagün gölü-dür. Uzunluğu 17 km, en geniş yeri 4 km’dir. 2005 yılında Yaban Hayatı Koruma ve üretme sahası olarak ilan edilmiştir. Alandaki temel problemlerden biri tarım alanlarında toplanan suyun drenaj kanallarıyla lagüne tarım ilacı, gübre ve alüvyon taşıması nedeni ile lagünün taşması, kirlenmesi ve sığlaşmasıdır.Buna göre, yukarıda özellikleri verilen Ramsar Sözleşmesi ile Türkiye’de koru-ma altına alınan sulak alan aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Manyas Gölü B) Akyatan LagünüC) Yumurtalık Lagünü D) Gediz DeltasıE) Ulubat Gölü

10. Aşağıdaki Türkiye haritasında başlıca Ram-sar sözleşmesine bağlı koruma altına alınan bazı sulak alanlar işaretlenerek gösterilmiştir.

1

2

3

4

5

Buna göre, haritada işaretli sulak alanlar-dan hangisinin yeri yanlış gösterilmiştir?

A) 1 " Meke Gölü

B) 2 " Yumurtalık Lagünü

C) 3 " Kuş Gölü

D) 4 " Burdur Gölü

E) 5 " Sultan Sazlığı

11. Dünya’nın en önemli genetik rezervuarı olan sulak alanlar dünyadaki tüm türlerin % 40’ını ve tüm hayvan türlerininse % 12’sini barındı-rır. Ayrıca ............................ gibi birçok işlevi bulunmaktadır.Buna göre yukarıdaki boş bırakılan alana aşağıdakilerden hangisi getirilemez?

A) Deniz turizmiB) İklim değişikliği kontrolüC) Yeraltı sularının beslenmesiD) Su arıtımıE) Rekreasyonel olanaklar

ÖRNEKTİR

19



Madde Döngüleri• Madde Döngüsü: İnorganikmaddelerinsürekliolarakcan-sızortamdanalınıpcanlıunsur-lararasındaaktarıldıktansoratekrarcansızortamageriveril-mesidir.

Karbon Dioksitin Tüketimi• Bitkilerinfotosentezyapması• Denizhayvanlarınınkabukolu-şumu

• Karbonatlıkayaçlarınoluşması• Petrolvekömürgibifosilyakıt-larınoluşumu

Karbon Dioksitin Açığa Çıkması• Canlılarınsolunumyapması• Ölencanlılarınçürümesiveor-

manyangınları• Karbonatlıkayaçlarınayrışması• Fosilyakıtlarınyakılması• Suyunhavaileteması

Oksijen Döngüsü:• Canlıların aldıkları besinlerienerjiyedönüştürebilmesi içingereklidir.

• Oksijendöngüsüfotosentezvesolunumyoluylameydanagelir.

• Atmosferdekioranı%21’dir.

Oksijenin Açığa Çıkması• Bitkilerinfotosentezyapması• Suyunfotolizi(suyunışıkyardı-mıylaoksijenvehidrojenedö-nüşmesi)

Oksijenin Tüketimi• Canlılarınsolunumu• Ormanyangınları,fosilyakıtla-

rınyakılması,organikmaddele-rinoksidasyonu

TEST • 6

1. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındı-ran coğrafi bölgelere “biyom” denir.

0°

I

III

II

IV

V

Yukarıdaki haritada işaretlenen bölgele-rin biyom alanlarından hangisi aşağıda yanlış verilmiştir?

A) I " Tropikal yağmur ormanları biyomuB) II " Çalılık biyomuC) III " Çöl biyomuD) IV " Dağ biyomuE) V " Savan biyomu

2. Canlı türleri coğrafi koşulların değişmesi du-rumunda ya yeni ortama uyum sağlar. Buna adaptasyon denir. Ya da uygun yaşam koşul-larının olduğu ortama göç eder. Göç edeme-yen ve yeni ortama uyum sağlamayan canlı türleri yok olurlar.Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi adaptasyona örnek değildir?

A) Akdeniz iklim bölgesinde makilerin yap-raklarının küçük, parlak, tüylü olması

B) Kaktüslerin uzun süren kurak dönem için gövdelerinde su depolaması

C) Kutup bölgelerinde yaşayan hayvanların deri altlarında kalın bir yağ tabakası olma-sı

D) Çöl bitkilerinin köklerinin çok derinlerde ol-ması

E) Yağışın az olduğu bölgelerde tahıl tarımı-nın yaygın olması

3. Karbon, canlı dokularını meydana getiren bi-leşikleri oluşturduğu için tüm yaşamın temel taşıdır.Aşağıdakilerden hangisi doğada karbon bulunan kaynaklardan birisi değildir?

A) Biyosfer B) Litosfer C) MezosferD) Atmosfer E) Hidrosfer

4. Dünyada besin üretmek için gerekli olan her türlü inorganik madde bulunur. (su, oksijen, azot vb.). Fakat bu maddelerin canlılar tara-fından kullanılabilmesi için organik besinlere (protein, yağ vb.) dönüştürülmesi gerekir.Bu dönüşümü gerçekleştirme yeteneğine sahip olan canlı türleri, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Etçiler B) HayvanlarC) Ayrıştırıcılar D) BitkilerE) Otçullar

5. Aşağıdaki ülkelerin coğrafi konumları ve iklim şartları dikkate alındığında hangisi-nin biyoçeşitlilik açısından diğerlerinden daha zengin olduğu söylenebilir?

A) Kanada B) Brezilya C) CezayirD) Rusya E) Kazakistan

ÖRNEKTİR

20



Azot Döngüsü:• Atmosferde%78oranındabulu-nur.

• Canlılarınbüyümesinisağlar.• TümcanlılarınDNA’sındavardır.• Toprağınveriminiarttırır.

Topraktaki Azot Tuzlarının Artışı• Volkanikpatlamalarlaatmosfer

geçenazot,yıldırımveyağışlar-latoprağainer.

• Havadaki azot, azot bağlayı-cı bakteriler tarafından alına-rak amonyum haline getirilir.Bakteriler azotu oksijenle bir-leştirerek nitrit ve nitrata dö-nüştürülür. Bitkiler bu sayedeazotutopraktanalır.

• Kullanılabilirazotunenönemlikaynağı,biyosferdekicanlıveyaölüorganikmaddelerdir.

6. Ekosistemlerde yaşam, enerji akışı ve mad-de döngüleri ile devamlılık kazanır. Madde döngüsü, inorganik maddelerin, sürekli ola-rak cansız ortamdan alınıp canlı unsurlar ta-rafından kullanıldıktan sonra cansız ortama tekrar dönmesiyle gerçekleşir.Buna göre;

I. Kara ve deniz bitkileri tarafından fotosen-tezde kullanılan

II. Kömür, petrol, doğalgaz gibi fosil yakıtların yanmasında tüketilen

III. Volkanik faaliyetlerle atmosfere karışıp ya-ğış ve yıldırım ile toprağa iner, bakteriler tarafından bitki köklerine bağlanır.

Yukarıda verilen madde döngülerinin sı-ralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğ-ru olarak verilmiştir?

I II III

A) Karbon Oksijen Azot

B) Oksijen Azot Karbon

C) Karbon Azot Oksijen

D) Azot Karbon Oksijen

E) Azot Oksijen Karbon

7. Canlıların yeryüzüne dağılışı ile coğrafi koşul-lar arasında paralellik bulunmaktadır. Coğrafi şartlar her yerde aynı olmadığı için canlı tür-leri de farklılık göstermektedir.Buna göre,

I. Orta Asya’dan " Musan Asya’sınaII. Denizlerin derinliklerinden " Deniz yü-

zeyineIII. Ekvator’dan " KutuplaraIV. Dağ zirvelerinden " Vadileredoğru gidildiği düşünülürse hangilerinde, canlıların tür çeşitliliği artar?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IIID) I, II ve III E) II, III ve IV

8. Aşağıdaki kavram haritasında doğadaki bir madde döngüsünün oluşumu gösterilmiştir.

Atmosferde yıldırım ve volkanik

faaliyetleri ile azot oksijenler

birleşerek nitrata dönüşür.

Nitratlar yağışlarla

toprağa girerek

bakteriler tarafından

kullanılırlar.

Ölen canlıların çürü-

mesi ile serbest hale

gelir ve atmosfere

geri gönderilir.

Bitkiler nitrat-

ları yapılarına

katar.

Besin zinciri

ile otçullara ve

etçillere geçer.

.............

Doğadaki bu dolaşım aşağıdaki madde döngülerinden hangisine aittir?

A) Oksijen döngüsü B) Mineral döngüsüC) Su döngüsü D) Azot döngüsüE) Karbon döngüsü

9. I. Suyun buharlaşmasıyla (fotoliz)II. Klorofilli canlıların fotosentezi ileIII. Fosil yakıtların yanmasıylaIV. Orman yangınlarıylaYukarıda verilen özelliklerden hangileri ile oksijen üretimi gerçekleşmektedir?

A) I ve II B) I ve III C) I ve IVD) II ve III E) III ve IV

123456789DECDBAADA

ÖRNEKTİR

21



SU EKOSİSTEMLERİNİN İŞLEYİŞİ

Okyanus Ekosistemleri:• Okyanusekosistemi içindeyer

alanbirçokcanlıtürüvardır.• Okyanusekosistemiiklimietki-ler.Yerküredekiısınınyarısıha-vayla,kalanyarısıdaokyanusakıntılarıiletaşınır.GulfStreamsıcak su akıntısı Ekvator’dakiısıyıAtlasOkyanusunugeçerekbatıAvrupakıyılarınataşır.

• Havave iklimolaylarınınoluş-masındaroloynar.Okyanuslar-dan buharlaşan su atmosferetaşınır.Atmosferdekisubuharıyoğuşarakyeryüzüneyağışola-rakdüşer.

• Okyanuslardaoluşandalgasis-temleri atmosferedeniz tuzla-rıncazenginAerosoldenensudamlacıkları fırlatır. Yağmurdamlalarıyla toprağa inen buaerosoller toprağı gübrelemişolur.

• Mercankayalarınınoluşturduğuresiflerdenizlerlecanlıçeşitliliğivemiktarınıartırırlar.

Akarsu Ekosistemleri:• Akarsularbirçokbitkivehay-

vantürüiçinyaşamalanıoluş-turur.

• Akarsuyunhızı,fizikselvekim-yasal özellikleri içindeki canlıtürüvesayısınıetkiler.

• Yüzeyselakışageçenakarsulargöl,denizveokyanuslarıbesler.

• Yeraltınasızankısmı iseakiferdenenyeraltısularınıoluşturur.

TEST • 7

1. Karbon döngüsü atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosfer arasında gerçekleşir.Buna göre;

I. Canlıların solunum yapmasıII. Petrol ve kömür gibi fosil yakıtların olu-

şumuIII. Kara ve deniz bitkilerinin fotosentez yap-

malarıIV. Deniz canlılarının kabuk oluşturmasıV. Karstik kayaçların kimyasal çözülmesi

yukarıda karbondioksit döngüsüne ait ve-rilen özelliklerden hangileri karbonun açı-ğa çıkmasına neden olmaktadır?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IVD) I ve V E) III ve V

2. Aşağıda ekosistemlerdeki enerji akışı şema-tik olarak gösterilmiştir.

ısı

ısı

ısı

ısı

ısıısıısıısı

Üreticiler

Birincil

tüketiciler

İkincil

tüketiciler

Üçüncül

tüketiciler

Ayrıştırıcılar

Şekle göre, aşağıdakilerden hangisi söy-lenemez?

A) Güneş ekosistemlerde tek enerji kaynağı-dır.

B) Güneş enerjisinin büyük bir kısmı üreticiler tarafından fotosentez ile kimyasal enerjiye dönüştürülür.

C) I. tüketiciler bitkilerden aldıkları enerjiyle yaşamsal faaliyetlerini yürütürler.

D) Etçiller de otçulların bünyelerine depo et-tikleri enerjiyi onları yiyerek almaktadır.

E) Enerjinin en az kısmı ayrıştırıcılar tarafın-dan kullanılmaktadır.

3. Aşağıdakilerden hangisi I. tüketicilere ör-nek gösterilebilir?

A) Mantar B) Aslan C) KartalD) Çekirge E) Söğüt

4. Tropikal yağmur ormanları biyomu ile il-gili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-nemez?

A) Her mevsim yağışlıdır.B) 0° – 10° enlemleri arasında görülür.C) Savan ikliminin etkili olduğu yerlerde gö-

rülür.D) Biyoçeşitliliğin en fazla olduğu karasal bi-

yomdur.E) Endonezya, Amazon ve Kongo havzala-

rında görülür.

5. Aşağıdaki tabloda, beş farklı akarsuya ait uzunluk, havza, debi ve ortalama eğim de-ğerleri verilmiştir.

Akarsu Uzunlu-ğu (km)

Havzası (km2)

Debisi (m3/sn)

Ortala-ma eğim

(%)I 5300 7.100.000 125.000 40II 6530 3.600.000 85.000 23III 6800 2.800.000 2.300 28IV 3694 459.000 11.240 15V 2775 673.000 22.200 12

Tabloya göre, hangi akarsuyun hidroe-lektrik potansiyelinin en fazla olduğu söy-lenebilir?


ÖRNEKTİR

22



Akarsularda Canlı Çeşitliliğinin Az Olduğu Yerler

Yatakeğimininfazlaolduğuyerler

Akışhızınınfazlaolduğuyerler

Sularınbulanıkolduğuyerler

Akarsularda Canlı Çeşitliliğinin Fazla Olduğu Yerler

Yatakeğimininazolduğuyerler

Vaditabanınıngenişolduğuyerler

Denizveokyanusadöküldüğüağızkesimleri

6. Aşağıdaki besin zincirinde enerji aktarımı pi-ramit şeklinde gösterilmiştir.Kilo/kalori

AYRIŞ

TIRIC

ILAR

Üst tüketiciler

3.beslenme seviyesi

(Otçularla beslenenler)

2.beslenme seviyesi

(Bitkilerle beslenenler)

1.beslenme seviyesi

(Bitkiler) Üretici

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu pi-ramitle ilgili doğru bir bilgi değildir?

A) Ekosistemde güneşten enerjiyi üreticiler alır.

B) Besin zincirinde enerji bir gruptan diğerine aktarılır.

C) Enerjiyi en çok kullananlar III. beslenme seviyesindeki canlılardır.

D) Ayrıştırıcılar her üç besin seviyesinden de enerji almaktadır.

E) Piramidin tabanından üst basamaklara çı-kıldıkça birey sayısı azalır, aktarılan enerji azalır.

7. Besin piramidinde her bir basamaktaki can-lıların toplam ağırlığı biyokütle olarak ifade edilir.

Üreticiler Otçullar Etçiller

I. II. III.

Buna göre, yukarıda verilen canlı grup-ların biyokütlelerinin büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangi-sinde verilmiştir?

A) II - III - I B) III - I - II C) I - II - IIID) I - III - II E) II - I - III

8. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındı-ran bölgelere biyom denir. Her biyomun ken-dine özgü bitki ve hayvan türü vardır.

0°

Buna göre yukarıdaki haritada taranarak gösterilen biyom, aşağıdakilerden hangi-sidir?

A) Ilıman çayırlar biyomuB) İğne yapraklı ormanlar biyomuC) Dağ biyomuD) Savan biyomuE) Ilıman, yaprak döken ormanlar biyomu

9. Aşağıdaki haritada bir biyom türünün yeryü-zündeki dağılışı gösterilmiştir.

Buna göre aşağıdaki bitki örtülerinden hangisi yukarıdaki dağılışı verilen biyom türünde yer alır?

A) StepB) TundraC) Çalılık ve bodur ağaçlarD) KaktüsE) Ilıman çayırlar

123456789DEDCACCCD

ÖRNEKTİR

23


DOĞAL SİSTEMLER / Ekstrem Doğa Olayları

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Doğaolaylarınınnormalseyrinindı-şınaçıkarakogünekadargörülme-yenyadaçokseyrekgörülenolaylarşeklindegerçekleşmesidir.

Ekstrem Doğa Olayları:

Atmosfer Kökenli

Meteordüş-mesi

Meteoroloji Hidrometeorolo-jiKökenli

Ekstremsı-caklıklar

FırtınalarveTropikalSik-lonlar

Şiddetliyağış-lar,sel,taşkın

KuraklıkJeolojive JeomorfolojiKökenli

Deprem

Tsunami

Volkanikpat-lamalar

Kütlehare-ketleri

TEST • 1

1. Alışılmışın dışında olan ve nadiren görülen doğa olayları ekstrem doğa olayları olarak tanımlanır.Buna göre aşağıda verilenlerden hangi-si ekstrem doğa olayı olarak nitelendiri-lemez?

A) Ilıman okyanusal iklim bölgesinde bir yıl hiç yağış düşmemesi

B) Sibirya’nın kuzey kesimlerinde sıcaklığın kış mevsiminde 0 °C nin altına düşmesi

C) Akdeniz kıyı kuşağındaki ülkelerde akar-suların kış aylarında donması

D) Step iklimi bölgesinde ilkbahar mevsimin-de 1500 mm yağış düşmesi

E) İskandinavya Yarımadası’nda şiddetli tektonik depremin yaşanması

2. Aşağıda 2018 yılında Dünya’nın farklı ülkele-rinde yaşanan doğal afetlerle ilgili gazete ha-berleri verilmiştir.

I. Batı Afrika ülkesi Nijerya’da ağustos ayın-da etkili olmaya başlayarak eylül ayı sonu-na kadar devam eden şiddetli yağışların yol açtığı sellerde 242 kişi öldü.

II. ABD’nin güneydoğusunu etkileyen Micha-el Kasırgası’nda 35 kişi öldü.

III. Endonezya’da eylül ayında meydana ge-len 7,5 büyüklüğündeki deprem ardından oluşan tsunamide 2556 kişi hayatını kay-betti.

Buna göre verilen gazete haberlerindeki doğal afetlerden hangileri meteorolojik doğal afet grubunda yer alır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve III E) I ve II

3. Coğrafya Öğretmeni Mehmet Bey “Bir doğal afetin sonucu diğer doğal afetin nedenidir.” demiştir.Bu açıklamaya aşağıda verilenlerden hangisini örnek göstermesi mümkün de-ğildir?

A) Sel ve taşkına bağlı toprak erozyonunun oluşması

B) Tektonik depreme bağlı tsunami oluş-ması

C) Volkanizmaya bağlı kütle hareketlerinin oluşması

D) Tsunamiye bağlı tropikal siklonun oluş-ması

E) Şiddetli kuraklığa bağlı orman yangınının oluşması

4. Jeolojik kökenli bir doğa olayı olan tektonik depremin şiddetli olması doğada çeşitli deği-şimler yaratır.Aşağıdakilerden hangisi, yıkıcı deprem-ler esnasında oluşan değişikliklerden bi-risi değildir?

A) Kaplıca sularının fiziksel ve kimyasal özel-liklerindeki değişmeler.

B) Göl ve yeraltı su seviyelerindeki değişme-ler

C) Yeryüzündeki sıcaklık artışlarıD) Heyelan, toprak kayması, çığ gibi kütle ha-

reketlerinin oluşmasıE) Deniz ve okyanus kıyılarında tsunami

oluşması

5. I. İranII. BangladeşIII. TürkiyeIV. HollandaYukarıda verilen ülkelerden hangileri, küresel ısınmanın yol açacağı deniz se-viyesi yükselmelerinden daha çok etkile-neceği söylenebilir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IVD) III ve IV E) II ve III

ÖRNEKTİR

24



Astronomik Kökenli Ekstrem Doğa Olayları

65 milyon yıl önce Meksika Kör-fezi’ndeki Yucatan Yarımadasınabüyükbirasteroitinçarpmasısonu-cundamegatsunamiler,depremlerolmuş;atmosferekarışankülvetoz-larsebebiylegüneşışınlarıyeryüzü-neulaşamamışveiklimdeğişmiştir.Bunabağlıolarakdinozorlardadahiltümyaşamformlarınınbüyükkısmıyokolmuştur.

• ABD’deArizonaeyaletindebu-lunan“BarringerCrater”1,2kmuzunluğunda,175mderinliğin-deki bu krater bir göktaşınınçarpmasıylaoluşmuştur.

• 2013yılında iseRusya’dayer-den30kmyukarıdaparçalanangöktaşı 1400 kişinin yaralan-masınanedenolmuş,30atombombasınınpatlamasınaeşde-ğeretkiyaratmıştır.

12345678910BEDCCABCDD

6. Doğal süreçler üzerinde önemli etkileri olan ve ekstrem olarak ifade edilen bu doğa olay-ları farklı karakterlerde olabilmektedir.Buna göre;

I. Jeolojik-DepremII. Hidrolojik-Şiddetli rüzgarlarIII. Meteorolojik-Aşırı sıcak ve soğukyukarıda verilen ekstrem olaylar sınıflan-dırmasında hangileri yanlış gösterilmiş-tir?

A) Yalnız II B) Yanız III C) I ve IID) II ve III E) I ve III

7. Kasırga, hortum ya da tayfun aynı meteorolo-jik olayı anlatmakta kullanılır. Bunlar tropikal alçak basınç etkisi ile oluşmaktadır. Bu fırtı-nalar sonucu çok büyük enerji açığa çıkmak-tadır.

0°

IIII

II

V

IV

Buna göre, yukarıdaki haritada numara-landırılmış yörelerden hangisinde tayfun-lar sıkça yaşanmaktadır?


8. Ekstrem olaylardan biri olan kuraklık ile il-gili olarak;

I. Etkisinin uzun süre devam etmesi II. Tahmininin zor olmasıIII. Etki alanının dar olmasıIV. Yavaş gelişen meteorolojik doğal afet ol-

masıyukarıda verilenlerden hangileri doğru değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IlID) l ve lll E) III ve IV

9. “Ekstrem olaylar doğal olduğu gibi beşeri fak-törlerin etkisiyle de oluşabilmektedir.”Buna göre, doğada meydana gelebilecek aşağıdaki ekstrem durumlardan hangisi-nin oluşmasında beşeri faaliyetlerin etki-si yoktur?

A) Asit yağmurlarının oluşmasındaB) Tatlı su kaynaklarının azalmasındaC) Orman alanlarını azalmasındaD) Tsunami’lerin oluşmasındaE) Sel ve taşkınların yaşanmasında

10. Günümüzde etkilerini büyük oranda his-settiren küresel ısınmaya bağlı iklim de-ğişmelerinin gelecekte daha kısa sürede gerçekleşeceği ve etkilerinin de çok daha fazla olacağı tahmin edilmektedir.21. yüzyılda sıcaklık ekstremlerinin so-nuçları arasındaki grafiklerden hangisi yanlış verilmiştir?

A) Sıcaklık

artışı

Okyanus suyu

sıcaklığı

B) Sıcaklık

artışı

Orman

yangınları

C) Sıcaklık

artışı

Buzul

alanları

D) Sıcaklık

artışı

Sel ve

taşkın

E) Sıcaklık

artışı

Kuraklık

ÖRNEKTİR

25



Meteorolojik Kökenli Ekstrem Doğa Olayları:

a) Ekstrem Sıcaklıklar:Tropikalku-şakveçevresindesıcaklıklaryılbo-yuncagüneşışınlarınındüşmeaçısıbüyükolduğuiçinyüksekiken,ku-tuplarçevresiyılboyuncasoğuktur.Ortakuşaktadörtmevsimyaşandı-ğıiçinsıradışıyüksekyadadüşüksıcaklıklarDünya’dadahaçokortakuşağıetkilemektedir.

• Sıcakvesoğukhavalarıncanlıyaşamı, enerji kullanımı, bitkiörtüsüvesurezervleriüzerindeolumsuzetkileriolmaktadır.

• 2003yılındaAvrupa’dabirçokinsanbunedenleyaşamınıyi-tirmiştir.

• 2012 yılında Orta ve DoğuAvrupa’dayaşananaşırısoğuk-lar vekar yağışıbir aydevametmesi nehir ve göllerin don-masına,ulaşımınaksamasına,enerji tüketiminin artmasına,ekonomik faaliyetleri sekteyeuğramasına yaklaşık 6.000’eyakın insanın ölümüne nedenolmuştur.

Bilgi NOTU:Dünya’dakienyükseksıcaklık İran’da Lut Çölü 70,7°C(2005),Libya57,8(1922),ABD’deDeathValley56,7°C(1913),Antark-tika–93,2(2010),Rusya’da250binkişininyaşadığıYakutusk’ta–64°Colmaktadır.Şehirdealtın,petrolvedoğalgazrezervleribulunmaktadır.

b) Fırtına ve Tropikal Rüzgarlar:

Rüzgarhızısaatte62,8km’yeula-şıncaTropikalrüzgarolarakadlan-dırılır.Eğerrüzgarhızı119km/saateulaşırsaAtlantik’teKasırga,Asya’daTayfun,HintOkyanusu’ndaTropikalsiklondenir.Burüzgarlar5°ile30°enlemleriarasındaetkiliolur.

Şiddetli rüzgarla beraber şimşek,yıldırım,yağmurvedolubiraradagörülür isebunada“boran”denir.Yağanyağmurunyeredüşerdüşmezdonmasıbuzfırtınasıolarakadlan-dırılır.

TEST • 2

1. Öğrenci yer değiştirme programı ile yurtdışı-na giden bir grup öğrenci haziran ayında git-tikleri şehirde gezi süresince havanın hergün kapalı ve yağışlı olması nedeniyle sıradışı bir durum yaşadılar.Bulundukları iklim koşulları göz önüne alındığında bu ekstrem yaz yağışlarının aşağıdaki şehirlerin hangisinde yaşandı-ğı söylenebilir?

A) Moskova B) Ottowa C) BerlinD) Roma E) Londra

2. Nüfus artış hızına ve sanayileşmeye bağlı olarak atmosferde biriken kloroflora karbon gazları küresel ısınmaya yol açmış bu durum doğal afetlerin sayısını ve şiddetini arttırmış-tır.Buna göre, aşağıda verilen doğal afetler-den hangisinin oluşması bu durumla açık-lanamaz?

A) Tsunami B) Tropikal siklonC) Kuraklık D) Sel ve taşkınE) Orman yangını

3. Hızı 120km/saat ve daha fazla olan tropikal siklonlara kasırga denir.

0°I

III

II

IV

V

Buna göre haritada işaretlenmiş bölgeler-den hangisinde kasırga oluşması ekstrem bir doğa olayıdır?


4. “İklimde oluşan dengesizlikler o güne kadar görülmeyen sıcaklık artışları ve sıcaklık düş-meleri, başta insan olmak üzere bütün canlı-lar üzerinde olumsuz etki meydana getirir.Buna göre, 21. yüzyılda küresel ısınma-ya bağlı olarak sıcaklık ekstremleri sonu-cunda aşağıdakilerden hangisinde artış olması beklenemez.

A) Şiddetli tropikal fırtınalardaB) Hayvan türlerindeC) Kuraklık yaşanan alanlardaD) Orman yangınlarındaE) Yağış miktarlarında.

5. Kuraklık bir bölgedeki yağışların normal sevi-yenin çok altına düşmesiyle toprak ile su kay-naklarının olumsuz bir şekilde etkilenmesine neden olan bir olaydır.Buna göre aşağıda verilen alanların han-gisinde kuraklığın yaşanması ekstrem bir durumdur?

A) Büyük Sahra B) PatogonyaC) Batı Avrupa D) Orta AsyaE) Avustralya

6. 1883 yılında Endonezya’daki Krakatua Yanardağı’nın püskürmesi sonucunda at-mosferin alt katlarında sıcaklık değerleri 0,1 ile 0,3°C düşmüştür. Bu soğumanın etkisi yaklaşık iki yıl kadar hissedilmiştir.Buna göre, bazı volkanik patlamaların hava sıcaklığını düşürmesi aşağıdakiler-den hangisiyle açıklanabilir?

A) Volkanik püskürmeler ile çıkan materyalin bölge yükseltisini artırmasıyla

B) Buzul bölgelerindeki volkanik püskürme-leren buzulları eritmesiyle

C) Lavların sıcaklığının atmosfer sıcaklığını etkilemesiyle

D) Volkan dağlarının zirvesindeki buzulların erimesiyle

E) Volkandan çıkan duman ve küllerin atmos-feri kaplayıp güneş ışınlarını engelleme-siyle

ÖRNEKTİR

26



• Burüzgarlarokyanussuyusı-caklığının27°Cveüzerindeol-duğu KYK’de haziran - ekim,GYK’dekasım-mayısayların-daoluşur.

• 2017’ninEylülayındaAtlasOk-yanusu üzerinde oluşan İrmaadındakitropikalsiklonKarayipAdaları’nı(PortoRiko,Barbuda)veABD’deFlorida’yıetkilemiş-tir.ABD’deenfazlamaddizararayolaçantropikalrüzgarolmuş-tur.

• Düşey harekette dönerek iler-leyenrüzgarlarahortumdenir.ABDenfazlaetkilenenülkedir.2017ve2019yıllarındaAntalyaçevresindeyaşananhortumse-ralarabüyükzararvermiştir.

7. Yapılan araştırmalara göre dünya ortalama deniz seviyesi geçtiğimiz yüzyılda 10 ile 20 cm arasında yükselmiştir. Bu durum canlılar için tehlikelidir.

I. AfganistanII. BangladeşIII. İsviçreIV. HollandaBuna göre, yukarıda verilen ülkelerden hangilerinde, küresel ısınmanın yol aça-cağı deniz seviyesi yükselmelerinden en az etkilenir?

A) I ve II B) II ve IV C) I ve IIID) I ve IV E) III ve IV

8. Aşağıdakilerden hangisi insanların ge-reksinimleri doğrultusunda doğal sistem-lerin işleyişi üzerine müdahale ettikleri projelere örnek gösterilemez?

A) Alp Dağları’nın engellemelerine rağmen İsviçre’nin uzun tünellerle ve viyadüklerle ulaşımın geliştirilmesi.

B) Japonya’da tektonik ve volkanik deprem-lere dayanıklı binalar yapılması.

C) Fransa ve İngiltere arasında yer alan Manş Denizi’nin altından metro ulaşımı yapma-ları.

D) Amerika’da “Central Valley” projesi ile çöl-de verimli tarım alanlarının oluşturulması.

E) Libya’da çöl bölgesi yeraltı sularının kuzey bölgesine, yapay nehir projesi ile yer altın-dan taşınması.

9. I. MadencilikII. SigortacılıkIII. SanayiIV. TurizmYukarıdaki ekonomik faaliyetlerin hangi-lerinde, insanların doğal sistemlere mü-dahalesi daha azdır?

A) II ve IV B) I ve II C) II ve IIID) III ve IV E) I ve IV

10. Günümüzde insanların doğaya müdahalesi en üst seviyeye ulaşmıştır. Bu müdahaleler doğal sistemlerin işleyişine zarar vermekte-dir.Buna göre, aşağıdaki örneklerin hangi-sinde insanların doğaya müdahalesi söz konusu değildir?

A) Hollanda’da kıyıların doldurularak polder denen tarım arazilerinin oluşturulması

B) İstanbul’da boğazın altında marmaray metro sisteminin yapılması.

C) Güneydoğu Anadolu’da barajlar ve sula-ma kanalları yapılarak tarım alanlarının sulanması.

D) Japonya’da yerleşim alanlarının sınırlı ol-masından dolayı denizin doldurularak ha-valimanları ve sanayi tesisleri kurulması.

E) Rüzgar tribünleriyle enerji elde edilmesi.

11. Aşağıdaki ekstrem olaylarından hangisi-nin nedeni yanlış eşleştirilmiştir?

A) Tsunami " Okyanus tabanlarında deprem ve volkanizma faaliyeti

B) Sel " Aniden bastıran uzun süreli yağışlarC) Tektonik deprem " Yer kabuğunda biriken

enerjinin fay hatları boyunca boşalmasıD) Kuraklık " Yeraltı su seviyesinin azalmasıE) Tropikal siklon " Ekvatoral bölgedeki

kara ve denizler arasındaki yüksek basınç farkları

1234567891011DAEBCECBAED

ÖRNEKTİR

27



c) Şiddetli Yağışlar, Sel ve Taşkın:

• Yağışınenfazlaolduğubölge-lermuson ikliminin, ekvatoralveokyanusaliklimingörüldüğüyerlerdir.Hindistan’ınkuzeydo-ğusundakiMawsynramveÇe-rapuncibölgesineyılda11.871mmyağışdüşer.

• Yağışın en az olduğu alanlartropikalçöller,kutuplarvede-nizden uzak karaların iç ke-simleridir. Bu alanlarda yağışgenellikle yılda ortalama 200mm’ninaltındadır.

• Yağışlarınmiktarı,mevsimnor-mallerinindışınaçıktığındaso-runoluşturur.Türkiye’dedoğalafetleriçindedepremdensonraenfazacanvemalkaybınıngö-rüldüğüdoğaolayıdır.

• Şiddetliyağışlarvekarerimele-riakarsularda,fırtınalarisede-nizkıyılarındataşkınlaranedenolur.

• Volkanikfaaliyetlervedeprem-ler sonucunda barajların yı-kılmasıyla da sel ve taşkınlaroluşabilir.

ç. Kuraklık:

Kuraklık, bir bölgedeki yağışlarınnormal seviyenin çok altına düş-mesiyletoprakvesukaynaklarınınolumsuzetkilenmesinevehidrolojikdengeninbozulmasınanedenolur.

Kuraklığınoluşmasındaaşırısıcak-lıklarınveinsanlarınbilinçsizsutü-ketimietkiliolmaktadır.

Meteorolojik Kuraklık: yağışlardagörülenazalma

TEST • 3

1. 2014 yılında Türkiye’de yağış azlığı ve buhar-laşmanın şiddetli olmasına bağlı olarak ku-raklık yaşanmıştır.Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu du-rumun ortaya çıkardığı sonuçlardan biri değildir?

A) Heyelan olaylarının artması

B) Orman yangınlarının artması

C) Sulak alanların daralması

D) Hidroelektrik üretimin düşmesi

E) Tarımsal üretimin azalması

2. Genç, oturmamış arazilerin faylarla parçalan-mış bölgelerinde depremler sıkça görülür.Buna göre, Türkiye’nin yer yapısı ve fay hatları düşünüldüğünde aşağıdaki iller-den hangisinde görülecek tektonik dep-rem, ekstrem olarak ifade edilebilir?

A) İstanbul B) Aydın C) MardinD) Hatay E) Erzincan

3. Süper volkanlar, yanardağ patlamalarından yüzlerce kat daha güçlü doğa olaylarıdır. Bu volkanlar küresel çapta etkili olabilirler.Jeolojik yapıları gözönüne alındığında;

I. EndonezyaII. KanadaIII. İsveçIV. ABDgibi ülkelerin hangilerinde, süper volkan-ların görülme olasılığı daha fazladır?

A) I ve II B) II ve III C) I ve IVD) III ve IV E) II ve IV

4. Doğada meydana gelebilecek aşağıdaki ekstrem durumlardan hangisinin oluşma-sında beşeri faaliyetlerin etkisi yoktur?

A) Ozon tabakasının seyrelmesinde B) Tatlı su kaynaklarının azalmasındaC) İklim değişmelerindeD) Volkanik faaliyetlerin yaşanmasındaE) Sel ve taşkınların yaşanmasında

5. Hollanda’nın Kuzey Denizi kıyılarında dünya-nın en teknolojik kıyı koruma sistemi geliş-miştir.Bu durum ile Hollanda’nın:

I. Gelgit genliğinin fazla olmasıII. Kıyı taşkınlarının fazla olmasıIII. Yükseltisi deniz seviyesinin altında olan

topraklarının bulunmasıIV. Akarsuları rejiminin düzenli olmasıV. Su erozyonu tehdidinin fazla olması

özelliklerinden hangisi arasında bir ilişki kurulamaz?


6. Kasırga, hortum gibi meteorolojik doğal afet-lerin oluşmasında okyanus sularında ani ısı artışlarının rol oynadığı, özellikle de tropikal kuşaktaki okyanus ve karalar arasındaki ba-sınç farkından oluştukları gözlemlenmiştir.Buna göre aşağıda verilen ülkelerden hangisinde tropikal siklonların görülmesi beklenemez?

A) Japonya B) Hindistan C) HollandaD) Meksika E) Avustralya

ÖRNEKTİR

28



Tarımsal Kuraklık:Bitkilerinyetiş-mesüresinceihtiyaçduyduğusuyaulaşamaması

Hidrolojik Kuraklık:Surezervlerin-deazalmadır.

• Kuraklıkçokyavaşgelişenan-cak etkisi çok geniş olan birolaydır.

Kuraklığın Sonuçları

İnsanlara etkisi; yiyecek kıtlığı,göç, salgınhastalık, kırsal kesim-deyaşamseviyesindedüşüş,yok-sulluk.

Doğaya etkisi;Bitkivehayvantür-lerindeazalma,erozyon,böcek is-tilaları,tatlıyüzeysularındaazalma

Ekonomik etkileri; Tarım ve hay-vancılıkta verimin düşmesi, enerjiüretiminde (hidroelektrik) azalma,tarımadayalıendüstridegelirkaybı.

• Afrika kıtasındaki Sahra çölü-nüngüneyiilesavanlararasındakalanbölge,kuraklığınenfazlahissedildiğiyerdir.BubölgeyeSahaldenir.

• Sahal bölgesinde Nijer, Mori-tanya, Nijerya, Mali, BurkinaFaso,SenegalveÇadgibiülke-leryeralır.

7. Küresel iklim değişikliğinin Türkiye’deki ola-sı etkilerinden biri yazın yağış alan bölgele-rin yağışlarında büyük azalmaların olması ve buharlaşmanın artmasıdır.

II

I

III

IV

V

Buna göre haritada numaralandırılan yö-relerin yağış rejimleri göz önüne alın-dığında hangilerinde bu değişikliğin olumsuz etkileri daha fazla olur?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IVD) IV ve V E) III ve IV

8. Bir bölgede yağış miktarının, kaydedilen nor-mal değerlerin çok altına düşmesi kuraklığa neden olur.Aşağıdaki grafikte beş bölgenin yıllık yağış miktarı ile buharlaşma miktarları gösterilmiş-tir.

Buna göre, grafikteki bölgelerden hangi-sinde kuraklığın en belirgin şekilde ya-şandığı söylenebilir?


9. İnsanoğlu yeryüzünü zaman içerisinde tanı-dıkça ve yeryüzü hakkında bilgisi arttıkça do-ğal sistemlere müdahalesi de artmıştır.Buna göre aşağıdakilerden hangisi, insa-nın doğaya olan etkisine örnek gösterile-mez?

A) Yağmur ormanlarının büyük bir hızla yok olması

B) Her yıl farklı sayıda kasırganın oluşmasıC) Kloroflorokarbon gazlarının artmasıyla

ozon tabakasının seyrelmesininD) Kişi başına düşen tatlı su miktarının gide-

rek azalmasıE) Sanayinin geliştiği alanlarda asit yağmur-

larının oluşması

10. Küresel iklim değişikliğine bağlı olarak de-niz seviyesindeki yükselmeler fırtınalarla aşı-rı yağış ve taşkınlar kıyı şehirleri için büyük tehlike yaratacaktır.Aşağıdaki şehirlerden hangisi bunlardan biri değildir?

A) Tokyo B) Venedik C) ŞanghayD) Rotterdam E) La Paz

11. Doğal afetlerin ortaya çıkmasında insan fak-törü oldukça önemlidir. Genellikle beşeri fa-aliyetlerin yapılması sırasında yapılan yanlış uygulamalar doğal afetlerden bir bölümünün ortaya çıkmasında rol oynarlar.Yukarıda açıklanan duruma:

I. Sel ve taşkınII. VolkanizmaIII. DepremIV. Heyelangibi doğal afetlerden hangileri örnek ola-rak verilebilir?

A) I ve II B) II ve III C) I ve IVD) III ve IV E) II ve IV

mm

200

400

600

800

1000

Yıllık yağış miktarı

Buharlaşma miktarı

I II III IV V

1234567891011ACCDDCBEBEC

ÖRNEKTİR

29



Jeoloji ve Jeomorfoloji Kökenli Ekstrem Doğa Olayları

a. Volkanik Patlamalar:

Aktifvolkanlaryerkabuğunundahaince olduğu okyanus kıyılarındakilevhasınırlarındayoğunolarakbu-lunurlar.

Volkanik patlamalar ile volkanikküller,gazlar,laharlar(volkanikça-mur), lav akıntıları ve piroklastikmaddelerortayaçıkar.

• Volkanikpatlamalaruzunsüre-ligerçekleştiğindeortayaçıkantozveküller,atmosferinüstkı-sımlarınaulaştıklarındagüneşışınlarının yer yüzüne düşme-sini engeller soğumayanedenolabilir.

• Endoznezya’da Tambora Da-ğı’ndaki patlama, Avrupa veKuzey Amerika’ya kadar etkiliolmuş1816yılıyazolmayanyılolarakadlandırılmıştır.

• Volkanik faaliyetlerindiğerbiretkisideözellikleekonomikfa-aliyetlerdenbiriolanhavayoluulaşımını aksatmasıdır. 2010yılındaİzlandadabuzulaltında-kiEyjafjallajökullyanardağınınpatlamasısonucuNisanayındahavaulaşımınındurmasınane-denolmuştur.

TEST • 4

1. Yer kabuğunun bir parçasının yer çekiminin etkisiyle kütle halinde yamaçlardan aşağıya doğru hareket etmesi kütle hareketleri olarak adlandırılır.Buna göre kütle hareketlerinden biri olan heyelanın oluşmasında aşağıda verilen-lerden hangisi belirleyici bir faktör değil-dir?

A) Tabakaların eğim doğrultusunda uzan-ması

B) Nüfus yoğunluğunun fazla olması

C) Killi toprak yapısı

D) Aşırı yağış ve eğim

E) Depremler ya da beşeri faaliyetler

2. Saatteki hızları 60 – 120 km arasındaki rüz-garlara fırtına denir.

0°

I

III

II

V

IV

Yukarıdaki haritada taranarak gösterilen alanlardan hangilerinde şiddetli tropikal fırtınalara daha az rastlanır?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IVD) III ve V E) II ve V

3. Jeolojik - jeomorfolojik kökenli ekstrem doğa olaylarından birisi olan heyelanlar özellikle yağışın ve eğimin fazla olduğu alanlarda sık-lıkla görülür.Aşağıdakilerin hangisi heyelanın ortaya çıkardığı sonuçlardan biri değildir?

A) Yer altı su seviyesinde artış

B) Tarım alanlarında toprak kaybı

C) Can ve mal kayıpları

D) Ulaşımın aksaması

E) Heyelan set göllerinin oluşması

4. Yeryüzünün şekillenmesinde iç kuvvetler önemli bir rol oynar.Buna göre;

I. Denizaltı volkanizmasıII. Epirojenez III. Depremyukarıda verilen iç kuvvetlerden hangileri ekstrem doğa olaylarından tsunami oluş-masına neden olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve II E) I ve III

ÖRNEKTİR

30



b. Depremler:

Tektonik deprem yer kabuğunda-kikırılmalarnedeniyleoluşansar-sıntılardır.Depreminşiddetinilevhasınırınayakınlık,odakderinliği,dışmerkeze olan uzaklık, bina yapımtekniği ve kalitesi ile zemin yapısıetkiliolmaktadır.

• 1960yılındaŞili’de9,5büyük-lüğündekidepremsonucu6000kişiyaşamınıyitirmiş,tsunami,Şili, Havai, Japonya, Filipin-lerveYeniZelandadoğusu ileAvustralya’nıngüneyinietkile-miştir.

c. Tsunami:

Okyanus ve deniz tabanlarındaoluşan deprem, gök taşı düşme-si,volkanikpatlamayabağlı tabançökmesigibitektonikolaylarsonu-cuoluşandevdalgalaradenir.

Karayavardıklarındadevboyutlaraulaşmalarınarağmenaçıkokyanus-tadalgayüksekliği1metrekadar-dır.Dalgalarınhızısaatte800km’yeulaşabilir.

Eğerkıyılardakisularanidençeki-lirsetsunamibelirtisiolduğudüşü-nülebilir.

Aralık2004tarihindeEndonezya’nınSumatraAdasıaçıklarında9.1bü-yüklüğündeki deprem sonrası ellimetreyibulandalgalarsonrası230binkişiyaşamınıyitirdi.

Mart2011yılındaJaponyaHonshuAdası’nın kuzeydoğusunda okya-nusta9.0şiddetindedepremson-rası 30metreyi bulan dalgalar ile15.000insanölürkenFukuşima’da-ki nükleer santralin soğutma bö-lümününarızalanması ve yaşananpatlamaradyoaktifsızıntımeydanagelmişvebuyerleşketamamenbo-şaltılmıştır.

5. Aşağıda bazı ekstrem olayların özellikler ve-rilmiştir.• Tropikal alçak basıncın etkili olduğu alanlar-

da oluşan güçlü ve yıkıcı rüzgarlardır.• Yağışların normal değerlerin altına düşme-

si sonucunda hidrolojik döngünün bozulma-sıdır.

• Deprem, volkanik faaliyetler, kütle hareket-leri gibi olayların okyanus sularında oluştur-duğu dev dalgalardır.

• Yağış ve eğimin fazla olduğu yamaçlarda anakaya ve toprağın düşey doğrultuda ha-reket etmesidir.

Aşağıdaki doğa olaylarından hangisine ait bir özellikten bahsedilmemiştir?

A) Tsunami B) HeyelanC) Deprem D) KuraklıkE) Kasırga

6. Kuraklık, bir bölgedeki yağışların normal se-viyenin çok altına düşmesiyle toprak ve su kaynaklarının olumsuz etkilenmesine ve hid-rolojik dengenin bozulmasına neden olur.Aşağıdakilerden hangisi bir bölgede uzun süreli kuraklığın görülmesinin sonuçla-rından biri değildir?

A) Orman yangınlarında artış

B) Salgın hastalık

C) Yeraltı ve yerüstü su seviyesinde azalma

D) Bitki ve hayvan türlerinde azalma

E) Nadas alanlarına azalma

7. Tropikal kuşaktaki okyanuslarda oluşan, sa-atte 118 km veya daha fazla hızla kendi etra-fında dönerek esen rüzgarlara tropikal siklon denir.Aşağıda verilen ülkelerin hangisinde tro-pikal rüzgarların görülme olasılığı en az-dır?

A) İsviçre B) ABD C) FilipinlerD) Japonya E) Avustralya

8.

0°

Yukarıdaki haritada koyu renkle göste-rilen alanda aşağıdakilerden hangisinin görülmesi beklenen ekstrem olaylardan biri değildir?

A) Depremler sonucu oluşan tsunamilerde can ve mal kayıplarının yaşanması

B) Aşırı yağışlara bağlı oluşan sel ve taşkın-lara bağlı heyelanların oluşması

C) Volkanik patlamalar sonucunda bir çok insanın göç etmek zorunda kalması

D) Aşırı düşük sıcaklıkların insan ekonomik faaliyetlerini aksatması

E) Şiddetli kasırgalar sonucu her yıl can ve mal kayıplarının yaşanması

12345678BDAECEAD

ÖRNEKTİR

COĞRAFYA ø R RNEKT · 2020. 7. 18. · Ostim (OSB) Mahallesi 1203. Cadde No: 38/1/2 Yenimahalle -...

Documents

Transcript of COĞRAFYA ø R RNEKT · 2020. 7. 18. · Ostim (OSB) Mahallesi 1203. Cadde No: 38/1/2 Yenimahalle -...