Copyright i Uarda Hoti 2015 · 2019. 12. 19. · 3.5.1 Faktorët makro, ndikimi i tyre në...

Copyright

i

Uarda Hoti

2015

ii

Udhёheqёsi i Uarda HOTI vёrteton se ky ёshtё njё version i miratuar i disertacionit tё

mёposhtёm:

KREDIA TREGTARE,

RËNDËSIA E PËRDORIMIT TË SAJ NGA SME-të

(RASTI I SHQIPËRISË)

Prof. Dr. Shkëlqim Cani

iii

KREDIA TREGTARE,

RËNDËSIA E PËRDORIMIT TË SAJ NGA SME-të

(RASTI I SHQIPËRISË)

Përgatitur nga Uarda HOTI, MSc

Disertacion i paraqitur në

Fakultetin e Biznesit

Universiteti “Aleksandër Moisiu”, Durrës

Në përputhje të plotë

me kërkesat

për Gradën “Doktor”

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës

Nëntor,

2015

iv

Dedikim

Uelit...

Ti je forca dhe motivimi im për kapërcimin e çdo sfide!

v

Mirënjohje

Mirënjohje të thellë udhëheqësit të disertacionit Prof.Dr.Shkëlqim Cani, familjes sime si

dhe të gjithë profesionistëve, akademikëve e bashkëpuntorëve të shumtë, të cilët kanë

dhënë kontributin e tyre në përgatitjen e këtij punimi.

Faleminderit për mbështetjen, mendimet e rekomandimet që më keni dhënë e

dashamirësinë që keni treguar, si dhe besimin që keni patur tek unë në përmbylljen me

sukses të një pune me një peshë të madhe përgjegjësie dhe profesionalizmi.

Faleminderit!

vi

Deklaratë mbi origjinalitetin

Uarda HOTI

Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të tjera,

përveç atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.

Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej ndonjë

burimi tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyrë eksplicite si të tilla.

Jam i vetëdijshëm se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-së është i

ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën e kësaj teze, në

përputhje me “Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të tretë (Doktoratë) të UAMD-

së”, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-së me Vendimin nr.____, datë

______ .

Durrës, më . Nëntor. 2015 Firma

vii

Abstrakt

Kredia tregtare, si një nga format e financimit afatshkurtër e përdorur nga sipërmarrjet tregtare, luan rol të

rëndësishëm në plotësimin e nevojave financiare, në mbështetje të zhvillimit të aktivitetit të tyre të biznesit.

Qëllimi kryesor i këtij punimi doktoral është të sjellë të dhëna dhe fakte mbi arsyet e përdorimit të kredisë

tregtare, rolin që faktorët makroekonomikë dhe specifikë luajnë në “nxitjen” apo “frenimin” e përdorimit të

kredisë tregtare, si dhe rëndësinë që ka përdorimi i saj në performancën dhe në realizimin e objektivave që

sipërmarrjet tregtare kanë.

Në fokus të këtij studimi është analiza e sektorit të tregtisë, analizë e cila i përket një harku kohor pesë

vjeçar, respektivisht vitet 2009-2013. Për realizimin e objektivave të studimit është përdorur analiza

përshkruese dhe statistikore, si teknika të domosdoshme dhe të rëndësishme për të provuar ose jo hipotezat,

në bazë të pyetjeve kërkimore që punimi ngre.

Fjalët kyçe; Kredi Tregtare, Sipërmarrje Tregtare, Faktorët makroekonomikë dhe specifikë, Performancë, Strategji

Shitjeje.

viii

Abstract

Trade credit as a form of short-term financing used by commercial enterprises, plays an important role in

meeting their financial needs, in supporting the development of their business activity. The main purpose of

this doctoral research is to bring data and facts about the reasons of using trade credit, the role of

macroeconomic and other specific factors in “promoting” or “inhibiting” the use of trade credit, and its

importance on the performance and objectives achievement of commercial enterprises.

The focus of this study is to analyze the trade sector, an analysis that belongs to a time-frame of five years,

respectively 2009 - 2013. To realize the objectives of the doctoral study it has been used the descriptive

analysis and some statistical techniques necessarily and important to test the hypothesis, based on the

research questions of the study.

Key words;

Trade Credit, Commercial Enterprise, Macroeconomic and Specific factors, Performance, Sales Strategy.

ix

PASQYRA E LËNDËS

Kredia tregtare, rëndësia e përdorimit të saj nga SME-të

(Rasti i Shqipërisë)

Mirënjohje

Abstrakt

Pasqyra e lëndës

Lista e figurave, grafikëve dhe tabelave

KAPITULLI I

Hyrje

1.1 Ç’është kredia tregtare?........................................................................................................2

1.2 Pse sektori i tregtisë?....................................................................................................2

1.3 Qëllimi i studimit ...................................................................................................................4

1.4 Metodologjia dhe kufizimet e punimit................................................................................4

1.5 Pyetjet kërkimore...................................................................................................................5

KAPITULLI II

Rishikim Literature

2.1 Një vështrim i përgjithshëm mbi kredinë tregtare........................................................8

2.2 Motivet kryesore të përdorimit të kredisë tregtare.......................................................9

x

2.2.1 Motivi financiar.....................................................................................................10

2.1.1.a Avantazhet financiare, furnitori kundrejt institucionet financiare.............11

2.2.2 Motivi operacional.................................................................................................13

2.2.3 Motivi tregtar..........................................................................................................14

2.3 Mjedisi në të cilin operon kredia tregtare.....................................................................16

2.3.1 Mjedisi makroekonomik.......................................................................................16

2.3.2 Mjedisi mikroekonomik........................................................................................18

2.4 Standartet e kontabilitetit dhe mbrojtja e kreditorit..................................................21

2.4.1 Standartet e kontabilitetit......................................................................................22

2.4.2 Mbrojtja e kreditorit..............................................................................................22

2.5 Pabarazia e informacionit ndërmjet kreditorit dhe debitorit...................................24

2.5.1 Pasiguria e klientit.................................................................................................24

2.5.2 Pasiguria e furnitorit..............................................................................................25

2.6 Kriza financiare dhe kredia tregtare..............................................................................26

2.7 Aspekte juridike të kredisë tregtare................................................................................28

2.7.1 Kredia tregtare dhe detyrimet..............................................................................28

2.7.2 Lufta kundër pagesave në vonesë dhe ligji nr.48/2014.......................................29

2.7.2.a Fusha e zbatimit të ligjit nr. 48/2014…...........................................................30

2.7.2.b Lindja e menjëhershme e kamatëvonesës.......................................................31

2.7.2.c Pavlefshmëria dhe kushtet kontraktore në pagesat e vonuara.....................32

2.7.3 Autoritetit publik dhe Sipërmarrja tregtare........................................................32

2.7.4 Ekzekutimi i detyrimit kontraktor si titull ekzekutiv........................................33

KAPITULLI III

Metodologjia

3.1 Burimet e të dhënave..........................................................................................................37

xi

3.2 Popullimi dhe kompioni.....................................................................................................37

3.3 Mbledhja e të dhënave........................................................................................................37

3.4 Teknikat statistikore të përdorura..................................................................................39

3.5 Ndërtimi i hipotezave për vërtetimin e pyetjeve kërkimore.....................................39

3.5.1 Faktorët makro, ndikimi i tyre në përdorimin e kredisë tregtare....................40

3.5.2 Faktorët specifikë, ndikimi i tyre në përdorimin e kredisë tregtare................41

3.5.3 Rëndësia e përdorimit të kredisë tregtare...........................................................42

3.6 Metoda e përdorur për ndërtimin e modeleve..............................................................43

3.6.1 Modelet e ndërtuara nëpërmjet metodës OLS...................................................44

3.6.1.a Modelet e ndërtuara me faktorët makroekonomikë.......................................44

3.6.1.b Modelet e ndërtuara me faktorët specifikë.....................................................45

3.6.1.c Ekuacionet e regresionit të thjeshtë linear.....................................................46

KAPITULLI IV

Analiza e Rezultateve

4.1 Kredia tregtare, arsyet e përdorimit të saj....................................................................49

4.1.1 Kërkesa dhe oferta për kredi tregtare..................................................................50

4.1.1.a Pse kerkohet kredia tregtare.............................................................................50

4.1.1.b Pse ofrohet kredia tregtare...............................................................................52

4.1.1.c Tendenca e përdorimit të kredisë tregtare nga sektori i tregtisë.................54

4.1.2 Administrimi i kredisë tregtare, problematikat lidhur me të...........................55

4.1.2.a Trajtimi i kërkesave të klientëve për kredi tregare........................................55

4.1.2.b Politikat diferencuese të çmimeve....................................................................57

4.1.2.c Masat e marra nga sipërmarrjet tregtare në rastet e mosshlyerjes së

kredisë tregtare nga klientët e tyre……………………………………………...................58

4.1.2.d Administrimi i brendshëm dhe bashkëpunimi me istitucionet e tjera .........61

xii

4.2 Faktorët që “nxisin” dhe “frenojnë” përdorimin e kredisë tregtare......................63

4.2.1 Faktorët makro, dhe ndikimi i tyre në përdorimin e kredisë tregtare.............63

4.2.1.1 Analiza e faktorëve makroekonomikë............................................................64

4.2.1.1.a Analiza e parametrave të modelit (faktorët makroekonomikë)..................65

4.2.1.2 Bashkëveprimi ndërmjet faktorëve makroekonomikë...................................70

4.2.1.2.a Analiza e parametrave të modelit (bashkëveprimit reciprok)....................71

4.2.2 Faktorët specifikë, ndikimi i tyre në përdorimin e kredisë tregtare..............75

4.2.2 Analiza e faktorëve specifikë...............................................................................76

4.2.2.a Analiza e parametrave të modelit (faktorët specifikë)...................................77

4. 3 Rëndësia e përdorimit të kredisë tregtare.................................................................85

4.3.1 Kredia tregtare, ndikimi i saj në performancën e sipërmarrjeve tregtare.......85

4.3.2 Kredia tregtare, strategji shitjeje për sipërmarrjet tregtare..............................87

4.3.3 Kriza financiare dhe përdorimi i kredisë tregtare..............................................89

4.3.3.a Kredia tregtare vs kredia bankare gjatë 2009-2013….................................89

4.3.3.b Sjellja e llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme para, gjatë

dhe pas krizës financiare................................................................................................92

KAPITULLI V

Përfundime dhe rekomandime

Përfundime....................................................................................................................................96

Rekomandime.............................................................................................................................101

ANEKSE 103

BIBLIOGRAFI 185

xiii

LISTA E FIGURAVE, GRAFIKËVE DHE TABELAVE

LISTA E FIGURAVE

Figurë 1.1

Pyetjet kërkimore dhe trajtimi i punimit nëpërmjet tyre...........................................................6

Figurë 2.1

Mjedisi financiar në të cilin operojnë sipërmarrjet tregtare.....................................................9

Figurë 4.1

Marrëdhënia financiare furnitor-klient.....................................................................................49

Figurë 4.2

Llogaritë e arkëtueshme, llogaritë e pagueshme, kreditë bankare.........................................91

LISTA E GRAFIKËVE

Grafik 4.1

Arsyet e përdorimit të kredisë tregtare nga klientët.................................................................51

Grafik 4.2

Arsyet e ofrimit të kredisë tregtare nga furnitorët...................................................................53

Grafik 4.3

Vlerësimi i klientëve gjatë proçesit të kreditimit.....................................................................59

Grafik 4.4

Politika e çmimeve të diferencuara dhe kriteret që klientët duhet të plotësojnë.................58

Grafik 4.5

Masat e marra nga furnitorët në rastet kur klientët nuk i shlyejnë detyrimet në kohë........60

Grafik 4.6

Informacioni i dhënë nga klientët dhe cilësia e tij...................................................................61

xiv

LISTA E TABELAVE

Tabelë 1.1

Aktiviteti tregtar i sipërmarrjeve tregtare, sipas llojit të pronësisë..........................................3

Tabelë 1.2

Grupimi i sipërmarrjeve tregtare sipas numrit të të punësuarve..............................................4

Tabelë 4.1

Tendenca e ofertës dhe kërkesës për kredi tregtare gjatë (2009-2013).................................54

Tabelë 4.2

Ndërtimi i modelit me faktorët makroekonomikë...................................................................64

Tabelë 4.3

Ndërtimi i modelit me bashkëveprimin ndërmjet faktorëve makroekonomikë...................70

Tabelë 4.4

Ndërtimi i modelit me faktorët specifikë..................................................................................77

Tabelë 4.5

Ndërtimi i modelit me faktorët specifikë (llogari të pagueshme dhe detyrime bankare)..81

Tabelë 4.6

Kredia tregtare dhe performanca e sipërmarrjeve tregtare.....................................................86

Tabelë 4.7

Kredia tregtare dhe shitjet e realizuar nga sipërmarrjet tregtare............................................87

Tabelë 4.8

Lidhja ndërmjet “llogarive të pagueshme” dhe “llogarive të arkëtueshme”.......................92


Rasti i Shqipërisë

U.Hoti

1

KAPITULLI

I

HYRJA

Sfida më e madhe për sipërmarrjet tregtare sot në vendin tonë është gjetja e

alternativave të mundshme për të financuar aktivitetin e biznesit të tyre. Financimi

është i kushtueshëm dhe kërkon kohë, ndaj sfida e tyre është ta sigurojnë atë në

momentin e duhur dhe me kosto sa më të ulët, në mënyrë që ky borxh të sjellë të mira

dhe përfitime për sipërmarrjet tregtare që e përdorin atë.

Vitet e fundit ekonomia e vendit tonë është përballur me problematika të shumta si

rezultat edhe i krizës financiare dhe efekteve të saj, duke bërë që sipërmarrjet tregtare

të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë sonë të përballen me probleme financiare.

Përballë kësaj situate, edhe përpjekjet për të siguruar likuiditetet e nevojshme kanë

ardhur në rritje nga sipërmarrjet tregtare. Kredia tregtare, si një nga format e financimit

afatshkurtër ka luajtur dhe luan një rol të rëndësishëm në mbështetje të zhvillimit të

aktivitetit të tyre të biznesit. Ndaj, studimi rreth analizës së arsyeve të përdorimit,

ndryshimeve që mjedisi makroekonomik dhe specifik sjell si dhe rëndësisë që ka

përdorimi i këtij instrumenti financiar nga sipërmarrjet tregtare është pjesë e

rëndësishme e këtij punimi doktorature.



U.Hoti

2

1.1 Ç’është kredia tregtare?

Kredia tregtare është një nga format më të vjetra të financimit afatshkurtër ndërmjet

sipërmarrjeve tregtare dhe vazhdon të jetë shumë e rëndësishme edhe në të tashmen.

Ky financim vlerësohet dhe matet nga dy llogari, të cilat paraqiten në bilancin e

sipërmarrjeve tregtare si; llogaria “Të arkëtueshme” dhe llogaria “Të pagueshme”.

Gjithashtu, kredia tregtare njihet si një ndër burimet financiare më të rëndësishme për

sipërmarrjet e vogla dhe të mesme sidomos në vendet me ekonomi jo të qëndrueshme.

Shumë autorë e kanë konsideruar këtë formë financimi si produkt i tregjeve jo perfekte.

Përdorimi i kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare është studiuar nga studiues të

shumtë në vende dhe periudha të ndryshme. Welsch dhe White (1981), Van Auken dhe

Neeley (1996), Coleman (2000) kanë studiuar rëndësinë e përdorimit të këtij burimi

financimi nga sipërmarrjet tregtare.

Këta studiues kanë dokumentuar pamjaftueshmërinë e burimeve financiare si shkakun

kryesor për dështimin e sipërmarrjeve tregtare në ushtrimin e aktivitetit të tyre.

Gjithsesi, në vendin tonë nuk ka patur një studim të mirëfilltë për këtë formë financimi,

gjë e cila zgjoi interesin nga ana ime për të sjellë gjetje të reja mbi arsyet e nivelin e

përdorimit, faktorët që nxisin dhe frenojnë përdorimin e kredisë tregtare, por edhe

rëndësinë që kjo formë financimi ka për sipërmarrjet tregtare që e përdorin atë.

Sipas Brennan (1988) përveç përkrahjes financiare që marrin sipërmarrjet tregtare nga

institucionet financiare, shitja me arkëtim të mëvonshëm nga furnitori dhe blerja me

pagesë të mëvonshme nga klienti, mund të konsiderohet gjithashtu si një mënyrë e

mbështetjes financiare. Boyery dhe Gobert (2007) kanë pohuar se kredia tregtare është

konsideruar si një burim i jashtëm financimi afatshkurtër, i rëndësishëm sidomos për

sipërmarrjet tregtare të vogla dhe të mesme.

Guariglia dhe Mateut (2006) por edhe Petersen dhe Rajan (1997) theksojnë se kredia

tregtare është zgjeruar nga sipërmarrjet tregtare, sidomos gjatë periudhave ku

ekonomitë e vendeve të ndryshme përballen me mungesë likuiditeti. Qasje të ndryshme,

analiza dhe këndvështrime të ndryshme nga autorë të ndryshëm kanë qenë një frymëzim

për punën time.

1.2 Pse sektori i tregtisë?

Në këtë punim doktorature sektori i tregtisë (tregtia me shumicë dhe tregtia me pakicë),

në qarkun e Tiranës ka qenë në fokus të analizës. Arsyeja kryesore përse ky punim është

fokusuar vetëm në sektorin e tregtisë lidhet më faktin se përqindjen më të lartë të

sipërmarrjeve tregtare aktive e zënë pikërisht sipërmarrjet që i përkasin këtij sektori.

Njëkohësisht, edhe numri më i madh i këtyre sipërmarrjeve tregtare ndodhet në qarkun

e Tiranës, krahasuar me të gjitha qarqet e tjera të Shqipërisë.



U.Hoti

3

Po t’i referohemi vitit 2013, vit i cili është përfshirë në analizë, krahasuar me vitin 2012,

numri i sipërmarrjeve tregtare që ushtrojnë aktivitet në Shqipëri është rritur me 4.4

përqind. Referuar “Regjistrit të Ndërmarrjeve Ekonomike”, rritja më e madhe është

shënuar në qarkun e Tiranës për vitin 2013, me një rritje prej 4 182 sipërmarrje tregtare.

Më shumë se 50 përqind e tyre janë përqëndruar në qarkun e Tiranës dhe të Durrësit.

Nga 118 083 sipërmarrje tregtare, të cilat ushtrojnë aktivitetin e tyre ekonomik gjatë

vitit 2013, rreth 44 878 sipërmarrje i përkasin tregtisë me shumicë dhe pakicë, ose 38

përqind e sipërmarrjeve tregtare aktive nga të cilat 18 244 prej tyre janë në qarkun e

Tiranës. Referuar këtij regjistri, numri i sipërmarrjeve tregtare të reja për vitin 2013

është 12 131 sipërmarrje, ku shkallën më të lartë të lindshmërisë së këtyre sipërmarrjeve

e ka qarku i Tiranës me 12.9 përqind, nga ku 36.9 përqind e tyre kanë aktivitet ekonomik

“Tregti”.

Në grupin e tregtisë mbizotërues me 72.5 përqind është “Tregtia me pakicë ” dhe vetëm

27.5 përqind në këtë sektor e zë “Tregtia me shumicë”. Aktiviteti tregtar vazhdon të

jetë më i preferuari në vendimmarrjen e sipërmarrësve për një aktivitet të ri. Më poshtë

do të paraqesim për këto sipërmarrje aktive në fushën e tregtisë llojin e pronësisë së

tyre.

Tabelë nr. 1.1 Aktiviteti tregtar i sipërmarrjeve tregtare në sektorin e tregtisë,

sipas llojit të pronësisë

Sipërmarrjet Tregtare sipas llojit të pronësisë

Numri i Sipërmarrjeve Tregtare

Pronësia

43 468 Pronësi shqiptare

1 410 Join Venture

892 Pronësi të huaj

Burimi: Të dhëna nga INSTAT

Referuar numrit të të punësuarve, Tirana zë vendin me numrin më të madh të të

punësuarve në këto sipërmarrje tregtare, duke dhënë një kontribut të rëndësishëm në

zhvillimin ekonomik të vendit tonë. Më poshtë do të paraqesim sipërmarrjet tregtare të

grupuara sipas numrit të të punësuarve.



U.Hoti

4

Tabelë nr. 1.2 Grupimi i sipërmarrjeve tregtare në sektorin e tregtisë, qarku

Tiranë sipas numrit të të punësuarve (Viti 2013)

Sipërmarrjet Tregtare sipas numrit të të punësuarve

Numri i Sipërmarrjeve Tregtare

Numri i të punësuarve në Sipërmarrjet Tregtare

41 701 1 - 4 të punësuar



752 mbi 50 të punësuar

Burimi: Të dhëna nga INSTAT

1.3 Qëllimi i studimit

Shqyrtimi i literaturës nëpërmjet së cilës identifikohet qasja e sipërmarrjeve tregtare

ndaj përdorimit të kredisë tregtare, problematikat e financimit me të cilat përballet sot

sektori privat në vendin tonë si dhe mungesa e studimeve në këtë fushë, kanë qenë

shtysë dhe nxitje për të hedhur dritë mbi mënyrën e funksionimit të kredisë tregtare dhe

përdorimin e këtij instrumenti financiar nga sipërmarrjet tregtare në sektorin e tregtisë.

Qëllimi kryesor i punimit është njohja me konceptin e kredisë tregtare, identifikimin e

arsyeve që sipërmarrjet tregtare nxiten të kërkojnë dhe të ofrojnë kredi tregtare, njohjen

me mjedisin në të cilin zhvillohet tregu i kredisë tregtare si dhe rëndësinë e përdorimit

të saj. Gjithashtu, analiza e faktorëve makroekonomikë, specifikë dhe ndikimi i tyre në

sjelljen e kredisë tregtare ka marrë një rëndësi të veçantë në këtë punim.

1.4 Metodologjia dhe kufizimet e punimit

Për realizimin e këtij punimi janë përdorur të dhëna parësore dhe dytësore. Të dhënat

parësore janë mbledhur nëpërmjet plotësimit të pyetësorëve drejtuar menaxherëve të

sektorit të shitjes në 251 sipërmarrje tregtare në sektorin e tregtisë (tregti me shumicë),

qarku i Tiranës. Gjithashtu për këto sipërmarrje tregtare janë analizuar edhe pasqyrat

financiare të tyre për një hark kohor 5 vjeçar, respektivisht për vitet 2009-2013.

Burime të tjera të dhënash janë Institucionet shtetërore si; Instituti i Statistikave dhe

Banka e Shqipërisë. Të dhënat e siguruara nga këto institucione janë përdorur për të

bërë analizën e faktorëve makroekonomikë dhe ndikimin që ato kanë në përdorimin e

kredisë tregtare. Për përpunimin e të dhënave janë përdorur analiza përshkruese dhe

analiza statistikore. Nëpërmjet analizës përshkruese identifikohen arsyet e përdorimit

të kredisë tregtare dhe problemet që lidhen më proçesin para, gjatë dhe pas kreditimit.



U.Hoti

5

Ndërkohë që, për të kuptuar se si faktorët makroekonomikë dhe specifikë ndikojnë në

përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare është përdorur ndërtimi i

regresioneve lineare të logaritmit dhe logaritmit natyror në të dy anët e ekuacionit

nëpërmjet metodës së zakonshme të katrorëve më të vegjël (OLS). Me të njëjtën metodë

është analizuar edhe rëndësia që ka përdorimi i kredisë tregtare për sipërmarrjet

tregtare.

Disa kufizime të studimit:

Ky studim është fokusuar vetëm në kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranë (kufizim

gjeografik).

Fokusi i studimit vetëm në sektorin e tregtisë mbetet gjithashtu një kufizim i

punimit. Industri të ndryshme kanë qasje dhe sjellje të ndryshme ndaj përdorimit

të kredisë tregtare.

Ky studim ka trajtuar pjesën më të madhe të faktorëve që kanë lidhje ose ndikojnë

në nivelin e përdorimit të kredisë tregtare, megjithatë, ka edhe faktorë të cilët nuk

janë marrë në konsideratë.

Periudha e studimit i referohet një harku kohor 5 vjeçar (2009-2013), duke

përjashtuar kështu disa nga etapat në të cilën është zhvilluar tregu i kredisë

tregtare.

Mbetet për t’u theksuar se vështirësitë në sigurimin e të dhënave kanë qenë të mëdha.

Sigurimi i informacionit të nevojshëm për të sjellë një produkt cilësor mbetet një sfidë

për çdo akademik dhe studiues që kërkon të studiojë dhe t’i vijë në ndihmë shkencës në

disiplina të ndryshme.

1.5 Pyetjet kërkimore

Në këtë punim doktorate synohet t’i jepet përgjigje tri pyetjeve kërkimore. Për të krijuar

një panoramë sa më të qartë mbi trajtimin e këtij punimi paraqesim më poshtë skemën

konceptuale (figura nr. 1.1) në të cilën janë ngritur edhe pyetjet kryesore kërkimore.

Skema konceptuale e paraqitur strukturon më së miri kapitullin e analizës, duke dhënë

përgjigje për pyetjet kërkimore si më poshtë;

Cilat janë arsyet e përdorimit të kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare dhe

problematikat e administrimit?

Si ndikojnë faktorët makroekonomikë dhe specifikë në përdorimin e kredisë

tregtare?

Pse është i rëndësishëm përdorimi i kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare?



U.Hoti

6

Figurë 1.1 Pyetjet kërkimore dhe trajtimi i punimit nëpërmjet tyre

Për t’i dhënë përgjigje pyetjes së parë kërkimore i referohemi përgjigjeve të siguruara

nga pyetësori për 251 sipërmarrje tregtare. Nga analiza e tyre identifikohen arsyet e

përdorimit të kredisë tregtare si dhe problematikat lidhur me administrimin e proçesit

të kredidhënies.

Referuar analizës së mjedisit dhe ndikimit të tij në përdorimin e kredisë tregtare si dhe

për t’i dhënë përgjigje pyetjes së dytë kërkimore janë parë dhe vlerësuar dy

këndvështrime; së pari ndikimi i mjedisit makroekonomik si rezultat i faktorëve

makroekonomikë, duke përfshirë objektivat e ndërmjetëm të politikës monetare dhe

komponentët e prodhimit të brendshëm bruto, dhe së dyti mjedisi mikroekonomik si

rezultat i faktorëve specifikë, ku në analizë janë përfshirë të dhëna nga pasqyrat

financiare të sipërmarrjeve tregtare. Për të identifikuar nëse mjedisi makroekonomik

apo mikroekonomik kanë apo jo ndikim në përdorimin e kredisë tregtare janë ndërtuar

modele ekonometrike nëpërmjet metodës së zakonshme të katrorëve më të vegjël.

Në përgjigje të pyetjes së tretë kërkimore janë ndërtuar regresione të thjeshta lineare,

duke ju referuar të dhënave të pasqyrave financiare për 251 sipërmarrje tregtare të marra

në analizë.

Rëndësia e përdorimit të kredisë tregtare

a) Performancë

b) Strategji për realizimin e shitjeve

c) Alternativë financimi/plotësuese e kredisë bankare

Faktorët që ndikojnë në përdorimin e kredisë tregtare

a) Faktorët makroekonomikë

b) Faktorët specifikë

Arsyet e përdorimit të kredisë tregtare dhe administrimi i saj

a) Pse kërkohet/ofrohet kredia tregtare?

b) Administrimi i KT, problematikat lidhur me të



U.Hoti

7

KAPITULLI

II

RISHIKIM LITERATURE

Në këtë pjesë të punimit doktoral në fokus është paraqitja e disa prej gjetjeve të autorëve

të ndryshëm, të cilët e kanë studiuar fenomenin e kredisë tregtare në vende dhe në kohë

të ndryshme. Arsyet e përdorimit të kredisë tregtare, mjedisi në të cilën operon kredia

tregtare si dhe sjellja e saj gjatë krizave financiare do të jenë disa nga prurjet në këtë

pjesë të punimit.



U.Hoti

8

2.1 Një vështrim i përgjithshëm mbi kredinë tregtare

Studiues të shumtë kanë hulumtuar mbi kredinë tregtare, përdorimin e saj nga

sipërmarrjet tregtare si një burim financimi afatshkurtër mjaft i rëndësishëm në

plotësimin e nevojave të tyre. Duke iu referuar rolit dhe rëndësisë që ka përdorimi i

kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare, autorë të ndryshëm kanë patur qasje dhe

këndvështrime të ndryshme ndaj kësaj forme financimi.

Kredia tregtare sipas Mian dhe Smith (1992) është një marrëveshje mes klientit dhe

furnitorit (blerësit dhe shitësit), me anë të së cilës furnitori lejon kryerjen e pagesës së

vonuar në vend të pagesës së menjëhershme (cash) për mallrat dhe shërbimet e tij. Lee

dhe Stowe (1993) argumentojnë së kredia tregtare luan një rol të rëndësishëm në

politikën e financimit të sipërmarrjeve tregtare.

Autorë dhe studiues të ndryshëm, në vende dhe në periudha të ndryshme si; (Deloof

dhe Jegers (1996, 1999), Elliehausen dhe Wolken (1993), Long, Malitz, dhe Ravid

(1993), Petersen dhe Rajan (1997), Ng, Smith, dhe Smith (1999), Hernandez dhe

Hernando (1999), Wilson dhe Summers (2002), Cheng dhe Pike (2003), Niskanen dhe

Niskanen (2006), Garcia-Teruel dhe Martinez-Solano (2010), janë përqëndruar

kryesisht për të përcaktuar, vlerësuar dhe analizuar rolin e kredisë tregtare, duke u

fokusuar në sipërmarrjet e mëdha tregtare. Megjithatë, nga rezultatet e studimeve të

tyre, përdorimi i kredisë tregtare si një ndër format e financimit afatshkurtër mund të

konsiderohet veçanërisht i rëndësishëm për sipërmarrjet tregtare të vogla dhe të mesme,

duke qenë se debitorët tregtarë në shumicën e bilanceve të tyre zënë një përqindje të

konsiderueshme ndaj totalit të aktiveve.

Giannetti (2003) ka qenë një ndër studiuesit që ka ofruar detaje mbi bilancet e

sipërmarrjeve tregtare në tetë vende Evropiane. Sipas studimit të tij, nga të dhënat e

grumbulluara nga sipërmarrjet tregtare që përdorin kredinë tregtare në Itali ka rezultuar

se investimi në llogaritë e arkëtueshme (llogaria e arkëtueshme / totalit të aktiveve) zë

rreth 42 përqind.

Ndërkohë që në Spanjë investimi në kredinë tregtare nga sipërmarrjet tregtare përbën

35 përqind të totalit të aktiveve të tyre. Sipas Giannetti (2003) më pak përdorim kredia

tregtare zë në Britaninë e Madhe me 20.47 përqind si dhe në Holandë me vetëm 13,28

përqind. Kreditë tregtare janë një burim shumë i rëndësishëm financimi për sipërmarrjet

tregtare. Edhe pse kjo është një praktikë e vjetër, ajo ende nuk është kuptuar plotësisht.

Sa i përket kredisë tregtare, ka dy fillesa, të cilat janë:

Fillesa e parë fokusohet në studimin e kërkesës për kredi tregtare referuar studimeve të

Petersen dhe Rajan, (1994), Deloof dhe Jegers (1999), (Danielson dhe Scott (2004),

Alphonse et al (2004), Niskanen dhe Niskanen(2006), e cila është e lidhur ngushtë me

marrëdhëniet dhe linjat e kreditimit. Dokumentet në këtë fillesë janë bazuar kryesisht

në argumentin se sipërmarrjet tregtare do të rrisin nivelin e kredisë tregtare të përdorur

kur burimet e tyre alternative për t’u financuar janë të kufizuara.



U.Hoti

9

Fillesa e dytë fokusohet në studimin e ofertës së kredisë tregtare referuar studimeve të

bëra nga Long et al (1993), Deloof dhe Jegers (1996), Wei dhe Zee (1997), Ng et al

(1990) Pike et al (2005). Ndërkohë që autorë të tjerë si Petersen dhe Rajan (1997) dhe

Marotta (2005) e kanë studiuar kredinë tregtare nga të dy këndvështrimet, si nga

kërkesa ashtu edhe nga oferta.

Siç ilustrohet në Figurën 2.1, përdorimi i kredisë tregtare nga ana e sipërmarrjeve

tregtare është i dyfishtë dhe i ndërlidhur me nevojën për financimin e tyre. Një

sipërmarrje tregtare mund të shihet si furnitor por edhe si klient.

Figurë 2.1: Mjedisi financiar në të cilin operojnë sipërmarrjet tregtare

Petersen and Rajan (1997)

Referuar figurës së paraqitur më lart, sipërmarrja tregtare “A” është në të njëjtën kohë

klient dhe furnitor. Llogaritë e saj të pagueshme janë detyrimet që ajo ka ndaj

furnizuesve të saj, ndërsa llogaritë e arkëtueshme janë të drejtat për të arkëtuar nga

klientët e saj, nga shitja me arkëtim të mëvonshëm e mallrave dhe shërbimeve që

sipërmarrja ofron. Për më tepër, shpesh është provuar se sipërmarrjet tregtare që marrin

kredi tregtare nga furnitorët e tyre kanë më shumë gjasa për të dhënë kredi tregtare për

klientët e tyre.

2.2 Motivet kryesore të përdorimit të kredisë tregtare

Përdorimi i kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare vjen si rezultat i realizimit të

strategjive, pritshmërive dhe objektivave që sipërmarrjet kanë. Nisur nga objektivat dhe

strategjitë e tyre, lind edhe diskutimi mbi motivet që i shtyjnë ato për të përdorur kredinë

tregtare si një instrument i rëndësishëm financimi. Disa nga motivet të cilat studiues të

ndryshëm kanë konkluduar nga studimet e tyre janë, financiare, operacionale, dhe

tregtare (komerciale).

Ndërmjetësimi Financiar Shkëmbimi i mallrave

Shkëmbimi financiar

Furnitori i

sipërmarrjes

tregtare

A

Sipërmarrja

Tregtare

A

Klienti i

sipërmarrjes

tregtare

A

Mallra

Të pagueshme

Mallra

Të

arkëtueshme

Konsumatorët

familjar



U.Hoti

10

2.2.1 Motivi financiar

Motivi financiar që shtyn sipërmarrjet tregtare për të përdorur kredinë tregtare si një

nga alternativat e financimit afatshkurtër për përmbushjen e nevojave për zhvillimin e

aktivitetit të biznesit të tyre është studiuar nga shumë autorë.

Sipërmarrjet tregtare, të cilat ofrojnë kredi tregtare për klientët veprojnë si ndërmjetës

financiarë. Ky ndërmjetësim ofrohet për klientë me mundësi të kufizuara për të marrë

hua në tregjet e kapitalit. Duke përdorur këtë mënyrë financimi, furnitorët, pësojnë rritje

të numrit të klientëve të tyre me të cilët kryejnë veprimtari tregtare si dhe zgjerimin e

llogarive të arkëtueshme. Petersen dhe Rajan (1997) gjejnë prova empirike se

sipërmarrjet tregtare me qasje më të mirë në tregjet e kapitalit zakonisht ofrojnë më

shumë kredi tregtare.

Edhe sipas Faulkender dhe Wang (2006) sipërmarrjet e mëdha tregtare mendohet të

jenë më shumë të njohura dhe të kenë qasje më të mirë në tregjet e kapitalit se sa

sipërmarrjet e vogla tregtare. Për këtë arsye përballen me më pak kufizime në tregjet

financiare kur kërkojnë kapital për të financuar investimet e tyre.

Studiues si, Emery (1984), Mian dhe Smith (1992), Schwartz (1974) kanë argumentuar

se motivi financiar gjithashtu parashikon një lidhje pozitive midis rritjes së kredisë

tregtare dhe madhësisë së sipërmarrjeve tregtare, sipas tyre, sipërmarrjet tregtare me

nivel të lartë besueshmërie në tregun e kredisë, kanë prirje të ofrojnë kredi tregtare për

sipërmarrjet tregtare të cilat janë më pak të besueshme në këtë treg.

Sipas Keynes J. (1936) kur tregu financiar është një treg i papërsosur (jo-perfekt),

sipërmarrjet tregtare duhet të mbajnë rezerva likuiditetesh për të përmbushur kërkesat

e tyre për mjete monetare. Kjo rezervë likuiditeti ndihmon sipërmarrjet tregtare të

shmangin transaksionet, shpenzimet e tepërta të huamarrjes, dhe kostot e paaftësisë

paguese që karakterizojnë një treg financiar të papërsosur.

Po sipas Keynes J.(1936) arsyeja për rritjen e nivelit të përdorimit të kredisë tregtare

zakonisht thuhet se ndodh për shkak të motivit të pastër të ndërmjetësimit financiar.

Vërehet se ky motiv nuk ekziston kur tregu financiar është perfekt. Mungesa e kostove

të likuiditetit në këtë situatë dhe mundësia për të fituar një shtesë në normën e kthimit

në përqindje në një treg të papërsosur të aktiveve të paluajtshme do të thotë se të gjitha

burimet financiare të sipërmarrjeve tregtare do të investohen në aktive reale. Sipas këtij

autori, sipërmarrjet tregtare nuk do të kenë arsye të mbajnë likuiditete të pa investuara

në bilance. Ato mund të investojnë në tregun financiar apo të kreditojnë klientët e tyre

për të siguruar në të ardhmen të ardhura shtesë.

Studiues si Emery (1984), Mian dhe Smith (1992), Schwartz (1974) argumentojnë se

sipërmarrjet tregtare që kanë mundësi të huamarrin fonde me kosto të ulët priren të

ofrojnë kredi tregtare për klientët e tyre, sidomos në rastet kur këta të fundit përballen

me kosto të larta financimi. Ndërsa Emery (1984) e sheh kredinë tregtare si një investim

më fitimprurës sesa letrat me vlerë të tregtueshme, ndërkohë që tre vite më vonë Emery



U.Hoti

11

(1987) thekson rolin e kredisë tregtare në zbutjen e kërkesës dhe reduktimin e pasigurisë

së të hollave (cash-it) në pagesa.

Petersen dhe Rajan (1997) shpjegojnë se furnitorët janë më të aftë për të kontrolluar

kapacitetin huamarrës të klientëve të tyre. Përveç kësaj sipas Delannay dhe Weill

(2004), furnitorët kanë një interes të madh në mbijetesën e klientëve të tyre dhe për

këtë arsye bëjnë investime të mëdha në ndërtimin e marrëdhënieve afatgjata.

Varësia financiare lind nga ndërtimi i marrëdhënieve tregtare me partnerët. Kjo është

një tjetër arsye financimi me kredi tregtare. Sipas Gopinath (1995) klientët e mëdhenj

ushtrojnë kontroll duke kërkuar kredi tregtare për plotësimin e nevojave të tyre

financiare mbi pjesën më të varur, të cilët janë furnizuesit e tyre. Në të vërtetë, Mottner

dhe Smith (2009) pohojnë se kur një furnitor bëhet financiarisht i varur nga një klient i

fuqishëm, ai i jep koncesione financiare këtij të fundit.

Petersen dhe Rajan (1994) dhe Atanasova (2007) arrijnë në konkluzionin se kthimet e

fituara nga kreditë tregtare janë zakonisht të mëdha, në krahasim me kostot e mundshme

oportune. Emery (1984) sugjeron se sipërmarrjet tregtare me nivel të lartë likuiditetesh

do të ofrojnë më shumë kredi tregtare për klientët e tyre.

Gjithashtu, Ng et al. (1999) argumentojnë se kredia tregtare ofrohet nga sipërmarrjet

tregtare me likuiditet të lartë tek sipërmarrjet tregtare me likuiditet të ulët. Motivi

financiar për kreditë tregtare argumenton se sipërmarrjet e mëdha tregtare, të cilat janë

të sigurt financiarisht ofrojnë kredi tregtare për klientët e tyre më të vegjël. Sipërmarrjet

e mëdha i kreditojnë klientët e tyre për të siguruar shitje të përsëritura dhe për të

ndërtuar marrëdhënie afatgjata.

2.2.1.a Avantazhet financiare, furnitori kundrejt institucioneve

financiare

Motivet financiare që shtyjnë sipërmarrjet tregtare për të përdorur kredinë tregtare si

një nga alternativat e financimit afatshkurtër për përmbushjen e nevojave financiare në

mbështetje të aktivitetit të biznesit të tyre janë studiuar nga shumë autorë. Kjo është një

teori që sipas Schwarts (1974) hamendëson që furnitorët mund të kenë avantazh kostoje

kundrejt huadhënësve tradicionalë, të tillë si institucionet bankare dhe financiare

(banka, mikrofinanca, etj). Ky avantazh ndihet sidomos në kontrollin real të situatës

financiare që furnitori zotëron kundrejt klientëve të tyre.

Furnitorët gjithashtu kanë aftësi më të mira për të monitoruar klientët gjatë gjithë

proçesit të kredidhënies. Monitorimi i vazhdueshëm i tyre ndikon shumë në cilësinë e

pagesës së kredisë nga ana e klientëve. Por edhe në rastet kur klientët nuk e shlyejnë

detyrimin e tyre, furnitorët kanë mundësi ta rikuperojnë vlerën e kredisë me kosto më

të ulët se institucionet financiare, falë kjo, mundësive që sipërmarrjet kanë në rishitjen

e mallrave të sekuestruara nga klientët. Të gjitha këto epërsi mund t’i japin furnitorit

një avantazh kundrejt institucioneve bankare dhe financiare në tre drejtime;



U.Hoti

12

Zotërimin e informacionit mbi klientët (blerësit).

Kontrollin e klientit (blerësit).

Vlerën e rikuperueshme nga aktivet ekzistuese me kosto më të ulët.

Avantazhi i kostos në rastin e parë (zotërimin e informacionit mbi klientët/blerësit)

mund të shpjegohet nga fakti që furnitori mund të marrë informacion mbi klientët më

shpejt dhe me një kosto më të ulët se institucionet financiare, duke qenë se janë

informacione që merren në rrjedhën normale të zhvillimit të aktivitetit të biznesit. Sasia

si dhe denduria (frekuenca) e porosisë që klienti bën për të përfituar financim

afatshkurtër, i ofron furnitorit një panoramë të qartë mbi situatën financiare dhe aftësitë

huamarrëse të klientit. Gjithashtu kontakti i shpeshtë furnitor – klient, është një tjetër

avantazh për furnitorët. Nëpërmjet kontaktit të shpeshtë, furnitorët ushtrojnë një

administrim dhe monitorim më të suksesshëm të kredisë së ofruar klientëve të tyre,

avantazh të cilin nuk e gëzojnë institucionet financiare.

Në modelin e tij, Smith (1987) nxjerr si përfundim se në terma kreditimi dy palëshe me

përqindje të lartë interesi, ata klientë të cilët nuk do të zgjidhnin avantazhin e kostos

mund të identifikohen si me rrezik të lartë, si pasojë e përballjes me vështirësi financiare

në likuidimin e detyrimeve. Kohët e fundit, autorë të tjerë argumentojnë se avantazhi i

monitorimit nga ana e furnitorëve aplikohet ekskluzivisht për transaksionet hyrëse. Ato

parashtrojnë se burimi i avantazhit të furnitorëve janë vetë transaksionet hyrëse.

Burimi i dytë i avantazhit të kostos vjen nga fuqia e furnitorit për të paralajmëruar

klientin kur ky i fundit paraqet probleme me shlyerjet e detyrimit. Me fjalë të tjera, në

disa raste ka vetëm pak furnitorë nga ku klientët sigurojnë mallrat dhe shërbimet për të

cilat ato kanë nevojë. Në një situatë të tillë klientët përballen me mundësi të pakta dhe

zgjedhje të kufizuar për të plotësuar nevojat e tyre. Ndaj, furnitorët mund të

paralajmërojnë në formë “kërcënimi” për të ndërprerë furnizimet e ardhshme, nëse ato

vërejnë që shanset e mospagimit nuk janë reduktuar dhe që klientët nuk kanë tendencë

të kthehen në normalitet.

Krahasuar me furnitorët, sipas Kandori (1992) institucionet financiare nuk e kanë të

njëjtën fuqi paralajmërimi ose kërcënimi. Ky avantazh mund të bëhet më i fortë kur

klienti përfaqëson vetëm një pjesë të vogël të shitjeve të furnitorit. Një tjetër gjetje

interesante në këtë linjë është mundësuar nga Petersen dhe Rajan (1997), sipas të cilëve

debitorët (huamarrësit e kredisë tregtare/klientët) janë më pak të prirur për të paguar

një kreditor (huadhënës i kredisë tregtare/furnitor) nëse ai ndodhet në gjendje të

vështirë financiare. Argumenti i tyre se kërcënimi për ndërprerjen e furnizimeve për

klientët në të ardhmen (furnizimet e ardhshme) nuk është shumë i besueshëm.

Aftësia e furnitorit për të rikuperuar vlerën nga aktivet ekzistuese është një tjetër burim

i rëndësishëm i avantazhit të kostos në marrëdhëniet kontraktuake furnitor-klient. Në

rastin kur klientët vonojnë shlyerjen e detyrimeve ndaj furnitorëve të tyre, këta të fundit

mund të tërheqin mallrat në ambientet e ushtrimit të aktivitetit të klientit. Kjo është një

ndër masat që furnitorët ndërmarrin në rastet e mosarkëtimit të detyrimit që klientët



U.Hoti

13

kanë ndaj tyre. Një masë e tillë, ndërmerret edhe nga institucionet financiare siç është

konfiskimi i kolateralit të lënë peng nga klientët kur ata nuk e shlyejnë kredinë.

Dallimi midis tyre është se sipërmarrjet tregtare janë shpesh nga e njëjta industri. Pra,

furnitori ka një rrjet të caktuar për të shitur mallrat dhe shërbimet dhe për pasojë

riposedimi i tyre (tërheqja e mallrave nga ambjenetet e ushtrimit të aktivitetit të klientit

në rast kur ky i fundit nuk i shlyen detyrimet ndaj furnitorit) si dhe kostot e rishitjes do

të jenë më të ulëta se në rastin e konfiskimit të kolateralit të lënë peng nga huamarrësit

në institucionet financiare.

Mian dhe Smith (1992) si dhe Petersen dhe Rajan (1997) mundësojnë dy qasje

interesante lidhur me avantazhin e kostos. Evidencat e mëparshme mbështesin idenë se,

sa më të qëndrueshme të jenë mallrat që ata tregtojnë, aq më i sigurt është kolaterali që

ato përfaqësojnë. Cilësia dhe siguria e kolateralit që vjen nga qëndrueshmëria e

mallrave, bën që furnitorët të ofrojnë më shumë kredi tregtare për klientët e tyre. Kjo

e fundit vë në dukje dhe shkallën në të cilën klientët transformojnë mallin, gjë e cila

është tepër e rëndësishme. Sa më pak të transformuara të jenë mallrat që ata tregtojnë,

aq më e lehtë është për furnitorin riposedimi dhe shitja në të njëjtin rrjet.

Edhe vlera e mallrave sipas Ng et al. (1999) luan një rol të rëndësishëm në avantazhin

e kostos për furnitorët. Sipas tyre vlera e mallrave ndryshon midis sipërmarrjeve

tregtare dhe institucioneve financiare. Në qoftë se një mall ka më shumë vlerë si

kolateral tek një furnitor se sa tek një institucion financiar, atëherë sipërmarrja tregtare

që ka ofruar kredinë tregtare mund të ketë një avantazh kostoje në rikuperimin e mallit

dhe në rishitjen e tij.

2.2.2. Motivi operacional

Përdorimi i kredisë tregtare dhe rritja e përdorimit të saj si rezultat i motiveve

operacionale ka marrë vëmendjen e shumë studiuesve ndër vite. Kur kërkesa për mallra

dhe shërbime është e parregullt, për shkak të pasigurisë apo sezonalitetit, furnitori duhet

të jetë i përgatitur për t'iu përgjigjur këtyre devijimeve nga kërkesa e pritshme që vjen

nga klienti. Kjo përgjigje mund të marrë formën e modifikimit të përkohshëm të

operacioneve të ndryshme si; ndryshime në çmimet e mallrave dhe shërbimeve të

ofruara, ndryshime në normën e prodhimit, krijimin e radhëve të gjata të klientëve për

të bërë furnizimet e nevojshme, etj.

Emery (1987) fokusohet në kredinë tregtare si një mjet operacional, duke trajtuar si të

rëndësishme mospërputhjen ndërmjet ofertës dhe kërkesës për mallra dhe shërbime, si

dhe duke konsideruar rolin e kërkesës së pasigurtë nga klientët si vendimtar, në

vendimet operacionale të sipërmarrjeve tregtare. Sipas tij, duke qenë se kërkesa luhatet,

furnitorët përballen me dy alternativa; së pari ata ose mund të lejojnë që të luhatet

çmimi i shitjes në mënyrë që tregu gjithmonë të ekuilibrohet, së dyti mund të ndryshojnë

vëllimin e prodhimin për plotësimin e kërkesës.

Të dyja këto alternativa janë mjaft të kushtueshme. Nëse çmimi ndryshon, klientët

potencialë përballen me kosto të larta të kërkimit të informacionit për të marrë vendimin



U.Hoti

14

e duhur. Nëse prodhimi ndryshon, furnitori përballet me kosto të larta të prodhimit.

Emery (1984, 1988) dhe Nadiri (1969) argumentojnë se kredia tregtare mund të

ndihmojë në zbutjen e kërkesës së parregullt përmes stimulimit të shitjes nga zbutja e

termave të kredisë tregtare, në periudhat kur kërkesa për mallra dhe shërbime është e

ulët. Motivi operacional parashikon që sipërmarrjet tregtare me kërkesë të

ndryshueshme të ofrojnë më shumë kredi tregtare për klientët e tyre se sa sipërmarrjet

tregtare me kërkesë të qëndrueshme.

Edhe Alchian A.” (1970) arrin në përfundimin se ndryshimet që vijnë si pasojë e

operacioneve të ndërmarra nga sipërmarrjet tregtare, janë të kushtueshme për të dy

palët; si për klientët ashtu dhe për furnitorët. Ato nuk mund të jenë mjete të preferuara

si përgjigje të luhatjeve tranzitore si rezultat i kërkesës që vjen nga klientët për mallra

apo shërbime. Kështu që, një sipërmarrje tregtare mund të ballafaqohet me një

defiçit/sufiçit të përkohshëm të kërkesës për mallra dhe shërbime, e cila do të shoqërohet

me një lehtësim/shtrëngim të përkohshëm të kushteve të kredisë tregtare.

Long et al. (1993) gjejnë prova empirike, të cilat tregojnë se sipërmarrjet tregtare me

kërkesë të ndryshueshme e zgjasin më shumë kredinë tregtare se sa sipërmarrjet tregtare

me kërkesë të qëndrueshme. Gjithashtu është testuar efekti i kredisë tregtare në kushtet

e pasigurisë së kërkesës për mallrat dhe shërbimet. Gjithsesi, nga analiza e bërë deri më

tani referuar motiveve financiare dhe operacionale të përdorimit të kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare ka dallime të qarta konceptuale ndërmjet tyre.

Së pari, ka një dallim në objektivat e tyre themelore;

minimizimi i kostove si përgjigje ndaj luhatjeve në kërkesë, që vjen nga klientët

për blerje të mallrave dhe shërbimeve.

maksimizimi i normës së kthimit në rezervat e likuiditeteve nga përdorimi i

kredisë tregtare.

Së dyti, ka një ndryshim në kushtet e nevojshme për ekzistencën e këtyre motiveve;

kërkesa jokonstante (për motivin e fleksibilitetit operacional).

ekzistenca e tregut financiar jo-perfekt (për motivin e ndërmjetësimit

financiar).

2.2.3 Motivi tregtar

Strategjia që përdorin sipërmarrjet tregtare për realizimin e objektivave të shitjeve për

mallrat dhe shërbimet që ata ofrojnë, është pikërisht përdorimi i kredisë tregtare e

konsideruar kjo një arsye tregtare (komerciale). Studiues të shumtë kanë hulumtuar dhe

kanë nxjerrë konkluzione mbi përdorimin e kredisë tregtare që vjen si rezultat i motivit

tregtar. Një shpjegim alternativ i kushteve të kredisë tregtare dhe praktikave të saj ka të

bëjë me çmimet diskriminuese.



U.Hoti

15

Çmimet diskriminuese mund të shfaqen dhe në tregje konkurruese, ndërkohë Gernster

(1994) provoi evidencën e praktikave të çmimeve diskriminuese nga sipërmarrje

tregtare, të cilat shesin si tek tregtaret e pakicës, ashtu dhe tek konsumatori i fundit.

Levinë (2002) pohoi se strategjitë e çmimeve diskriminuese shpesh janë adoptuar më

shumë në industri ku konkurrenca është e lartë. Kushtet e kredisë tregtare mund të

shihen si një element i rëndësishëm për sipërmarrjet tregtare që ofrojnë kredi tregtare.

Peterson dhe Rajan (1997) argumentojnë se sipërmarrjet tregtare me marzh të lartë

fitimi për mallrat që ata tregtojnë kanë një nxitje më të lartë për të bërë shitje shtesë

pa reduktuar kostot për klientët ekzistues. Mian dhe Smith (1992) arritën në

përfundimin se sa më i madh kthimi nga shfrytëzimi i fuqisë tregtare nëpërmjet

çmimeve diskriminuese aq më shumë gjasa ka që të rritet/zgjerohet kredia tregtare.

Zbritjet në rastin e pagesave të shpejta, sipas Ng et al. (1991) mund të shihen si politikë

e vendosjes së çmimit nga sipërmarrjet tregtare për të ofruar klientëve të synuar një

reduktim çmimi efektiv. Motivet që çojnë furnitorin për të ofruar kushte lehtësuese

për klientët, në rast kur këta të fundit kryejnë pagesa të hershme, janë të shumta dhe

komplekse. Sipas Nadiri (1969) përdorimi i kredisë tregtare përmirëson dhe lehtëson

tregtueshmërinë e mallrave dhe shërbimeve për sipërmarrjet tregtare.

Brennan et al. (1988) argumentojnë se sipërmarrjet tregtare të cilat karakterizohen me

fuqi të madhe tregu ofrojnë më shumë kredi tregtare për klientët e tyre. Këto sipërmarrje

tregtare operojnë me marzh të lartë fitimi, duke realizuar shitje të mëdha pa e ulur

çmimin e mallrave që ata ofrojnë, ndaj, kushtet e kreditimit të ofruara prej tyre janë të

njëjta për të gjithë klientët.

Gjithashtu Zambaldi, Aranha, Lopesand Politi (2010) argumentojnë se sipërmarrjet e

mëdha tregtare kanë më shumë “pushtet tregu” kundrejt furnitorëve të tyre. Ky pushtet

i tregut i lejon këto sipërmarrje të kërkojnë kushte më të mira pagese, pasi ky pushtet

mund të përdoret si “kërcënim” nga ana e tyre për të ndryshuar furnitor. Në këtë rast,

sipas Horen (2005) çdo rritje e përdorimit të kredisë tregtare nuk është rezultat i një

vendimi të furnitorit (shitësit), por pasojë e klientit (blerësit) dhe fuqisë së tij të tregut.

Nadiri (1969) argumenton se disponueshmëria e termave alternativ të pagesës mund të

zgjerohet në treg duke rritur kërkesën për mallra dhe shërbime. Pra, për sipërmarrjet

tregtare me pjesë më të vogël tregu (fuqi më të vogël tregu) kredia tregtare duhet të jetë

më e dobishme, pasi këto sipërmarrje kanë më shumë stimuj për të rritur shitjet (Hill et

al., 2010). Sipas Hill et al. (2010) rentabiliteti i llogarive të arkëtueshme është një

funksion zbritës i pjesës së tregut.

Long et al.(1993) pohojnë se nga pikëpamja e motivit tregtar, sipërmarrjet e vogla

tregtare që kanë reputacion të keq duhet të përdorin më shumë kredi tregtare, në mënyrë

që të garantojnë shitjen e mallrave dhe shërbimeve që ata ofrojnë, edhe pse, kjo

iniciative është në kundërshtim me parashikimet e motivit financiar për kredinë tregtare.



U.Hoti

16

2.3 Mjedisi në të cilin operon kredia tregtare

Mjedisi në të cilin zhvillohet veprimtaria ekonomike e sektorit privat (makroekonomik

dhe specifik) luan rol të rëndësishëm në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet

tregtare. Studiues të shumtë kanë hulumtuar mbi faktorët që ndikojnë sjelljen e kredisë

tregtare dhe kanë arritur në konkluzione të cilat do t’i paraqesim më poshtë.

2.3.1 Mjedisi makroekonomik

Studime të mëparshme kanë treguar se ka shumë faktorë të lidhur me kredinë tregtare.

Disa prej këtyre faktorëve, të cilët janë të lidhur me zhvillimin ekonomik të një vendi,

të tillë si prodhimi i brendshëm bruto (GDP), normat e interesit të tregut (NI), politika

monetare (PM), sistemi financiar dhe infrastruktura ligjore janë konsideruar si shumë

të rëndësishëm, sa i takon ndikimit të tyre në kredinë tregtare. Këta faktorë njihen si

faktorë makroekonomikë, të cilët nuk varen dhe nuk mund të kontrollohen nga

sipërmarrjet tregtare. Gjithsesi, studiues të ndryshëm kanë arritur në përfundime të

ndryshme, përsa i përket analizës së faktorëve makroekonomikë dhe ndikimit që këta

faktorë kanë në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare.

Një qasje makroekonomike më të detajuar ka dhënë Koskela’s (1979) ku sipas tij

paraqitet një lidhje ndërmjet literaturës për kredinë tregtare dhe ekonomisë monetare.

Kredia tregtare dhe politika monetare është trajtuar vetëm brenda sektorit financiar.

Politika monetare ka një efekt të drejtpërdrejtë mbi sektorin bankar, dhe jashtë këtij

sektori ka një treg të kredisë tregtare, i cili ndikohet vetëm në mënyrë indirekte nga

politika monetare. Koskela’s (1979) ka studiuar lidhjen ndërmjet dy tregjeve në kushtet

e politikave të ndryshme monetare dhe ka dalë në përfundimin se kredia tregtare mund

të neutralizojë efektet e politikës monetare, por tregjet e kredisë tregtare nuk veprojnë

gjithmonë si zbutës.

Në një ekonomi të hapur dhe me kredi të transferueshme, kredia tregtare është një

zëvendësues direkt i mjeteve monetare. Në rastin e një ekonomie të mbyllur, pa kredi

të transferueshme, efektet e kredisë tregtare përmblidhen vetëm në impaktin e tyre mbi

shpejtësinë e qarkullimit të parasë. Në një studim empirik Zahn dhe Hosek (1973)

arritën në përfundimin se shpejtësia e qarkullimit të parasë parashikohej më mirë kur

kredia tregtare përfshihej në funksionin e parasë, se sa kur nuk përfshihej.

Laffer (1970) duke punuar mbi të dhënat e ekonomisë Amerikane, arriti në

konkluzionin se raporti [llogari e arkëtueshme / (llogari e pagueshme + ofertën

monetare)], rritet kur norma e interesit afatshkurtër rritet. Brechling dhe Lipsey (1963),

në një studim të bërë për sipërmarrjet tregtare britanike në vitet ’50, dolën në

përfundimin se si llogaritë e pagueshme ashtu edhe llogaritë e arkëtueshme rriten gjatë

periudhave me politikë monetare të shtërnguar.

Megjithatë, nga ana tjetër Eliasson (1967) edhe pse përdori afërsisht të njëjtën metodë

për të analizuar industrinë prodhuese Spanjolle, nuk doli në të njëjtin përfundim. Në

një studim të bërë për sipërmarrjet tregtare Britanike nga Davis-Yeomans (1974) arritën



U.Hoti

17

në përfundimin se si llogaritë e arkëtueshme ashtu edhe llogaritë e pagueshme rriten

gjatë periudhave me një politikë monetare të shtrënguar. Fakti që llogaritë e

arkëtueshme dhe llogaritë e pagueshme lëvizin në të njëjtin drejtim, nuk është e

pakuptimtë, përderisa, llogaritë e arkëtueshme të njërës sipërmarrje tregtare paraqesin

llogaritë e pagueshme të sipërmarrjes tjetër tregtare.

Schwartz (1974) thekson se gjatë periudhave të shtrënguara monetare, norma e interesit

dhe kufizimi i kreditit rriten. Efekti i parë i një politike të shtrënguar monetare është

shpërndarja drejt sipërmarrjeve të vogla tregtare të cilat marrin fonde me kosto të larta

nga tregjet kapitale. Nga njëra anë kjo i shpie sipërmarrjet e vogla tregtare drejt kredisë

tregtare në vend të kredisë bankare, dhe nga ana tjetër sipërmarrjet e mëdha tregtare

përdorin aftësitë e tyre huamarrëse për të mbështetur klientët e tyre duke i kredituar ata

me kredi tregtare.

Ndërkohë që Nilsen (2002) në studimet e tij thekson se, sipërmarrjet e vogla dhe të

mesme mbështeten tek kredia tregtare më shumë gjatë politikave monetare shtrënguese,

sepse gjatë kësaj periudhe ato mund të përballen me probleme financiare. Ai

argumenton se gjatë periudhave kur politika monetare është e shtrënguar, kosto e huasë

bankare mund të jetë më e lartë se kosto e kredisë tregtare, dhe për këtë arsye niveli i

kredisë tregtare mund të rritet.

Niskanen (2006) konstatoi se ka një lidhje pozitive midis normës së interesit të tregut

dhe llogarive të arkëtueshme. Si rezultat i normave të larta të interesit të tregut, rritet

mundësia për të përdorur më shumë kredi tregtare si alternativë financiare nga

sipërmarrjet tregtare.

Ndërkohë Demirguc-Kunt dhe Maksimovic (2001) konstatojnë se në një vend me treg

financiar të zhvilluar, ndërmjetësit financiarë mund të monitorojnë më mirë huamarrësit

dhe është më e leverdishme për sipërmarrjet tregtare që të marrin fonde nga

ndërmjetësit financiarë. Megjithatë, në vendet me sistem financiar jo shumë të

zhvilluar, sipërmarrjet tregtare mund të përballen mjaft lehtë me kufizimin financiar.

Përveç politikës monetare, edhe rritja apo rënia ekonomike e një vendi luan një rol mjaft

të rëndësishëm në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Shumë autorë

kanë studiuar sjelljen e kredisë tregtare si rezultat i ndryshimeve të zhvillimit ekonomik.

Huyghebaert (2006), Garcia-Teruel dhe Martinez-Solano (2010) kanë treguar se rënia

ekonomike bën që sipërmarrjet tregtare të rrisin llogaritë e pagueshme, ndërkohë që

mundësia e tyre për të marrë kredi bankare zvogëlohet. Ndaj kreditimi i tyre nga

furnitorët mbetet një alternativë e rëndësishme financimi.

Në kundërshtim me këtë teori Niskanen dhe Niskanen (2006) argumentojnë se llogaritë

e pagueshme rriten edhe gjatë situatave me zhvillim ekonomik të lartë. Shpjegimi sipas

tyre lidhet me faktin se gjatë këtyre periudhave rriten më shumë mundësitë për

investime dhe si rezultat sipërmarrjet drejtohen më shumë nga kredia tregtare për të

mbështetur zhvillimin e tyre.



U.Hoti

18

Fisman dhe Love (2003) kanë treguar se përdorimi i kredisë tregtare ndryshon midis

industrive, dhe shumë pak brenda të njëjtës industri. Kjo sepse industritë pa inventarë

të prekshëm nuk e përdorin aq shumë kredinë tregtare. Por ka patur edhe qasje ndryshe

nga studiuesit e lartpërmendur kur analizohen faktorët makroekonomikë dhe rolin që

ata luajnë në përdorimin e kredisë tregtare. Ndërkohë sipas Demirguc-Kunt dhe

Maksimovic (2001) është jashtë kontrollit të sipërmarrjeve tregtare të përmirësojnë

faktorët makroekonomikë dhe efektet e tyre në përdorimin e kredisë tregtare dhe si

rezultat ato nuk merren parasysh.

2.3.2 Mjedisi mikroekonomik

Kredia tregtare është pjesë e integruar e transaksioneve midis sipërmarrjeve tregtare.

Wilson dhe Summers (2002) konstatojnë natyrën e dyanshme të kredisë tregtare, duke

treguar se sipërmarrjet tregtare e përdorin kredinë tregtare edhe si përfitues edhe si

ofrues.

Petersen dhe Rajan (1997), Garcia-Teruel dhe Martinez-Solano (2010) dhe Wilson dhe

Summers (2002) argumentojnë se janë disa faktorë që lidhen me karakteristikat e

sipërmarrjeve tregtare ato të cilat përcaktojnë kredinë tregtare të tilla si, kapaciteti i

sipërmarrjeve tregtare për të përdorur kredi tregtare, reputacioni, jetëgjatësia e

veprimtarisë së tyre, mundësitë e sipërmarrjeve tregtare për të siguruar financime

alternative, si dhe rritja e shitjeve. Ndikimi i këtyre faktorëve në përdorimin e kredisë

tregtare nga sipërmarrjet tregtare kanë qenë në vëmendje të vazhdueshme të studiuesve.

2.3.2.a Jetëgjatësia, madhësia, reputacioni i sipërmarrjeve tregtare dhe

kredia tregtare

Aftësia huamarrëse e sipërmarrjeve tregtare ka të bëjë gjithashtu edhe me reputacionin

dhe kapacitetin e tyre për të përfituar nga financimi i jashtëm. Jetëgjatësia dhe madhësia

e tyre konsiderohen si matës të aftësive huamarrëse në pjesën më të madhe të literaturës.

Petersen dhe Rajan (1997) argumentojnë se sipërmarrjet e mëdha tregtare që kanë

jetëgjatësi të konsiderueshme në ushtrimin e aktivitetit të tyre të biznesit kanë më shumë

mundësi që të kreditojnë klientët e tyre me kredi tregtare. Kjo sipas tyre vjen nga aksesi

që këto sipërmarrje tregtare kanë në përfitimin e kredisë bankare, krahasuar me

sipërmarrjet tregtare të reja dhe të vogla, të cilat edhe pse mund të kenë akses në fondet

financiare, ato nuk kanë mundësi të ofrojnë më shumë kredi tregtare për shkak të

ekonomive të shkallës.

Schwartz (1974) tregon që sa më jetëgjatë dhe më e madhe të jetë sipërmarrja tregtare,

aq më shumë reputacion të mirë ka ajo për të paguar detyrimet, si shkak i historisë së

gjatë që ka në treg dhe i ekonomive të shkallës që ajo ka krijuar. Në përgjithësi,

sipërmarrjet e mëdha tregtare kanë akses më shumë në borxhin financiar, aftësi më të

mira huamarrëse dhe më shumë fuqi për të negociuar, krahasuar me sipërmarrjet e vogla

tregtare. Prandaj, ato kanë mundësi për t’i financuar klientët e tyre kur përballen me

kushte jo të mira financiare.



U.Hoti

19

Gjithashtu Rodriguez-Rodrigues (2006) argumentojnë se sipërmarrjet tregtare (të

vjetra) me një jetëgjatësi të madhe në treg mund t’ia dalin të mbijetojnë në kushtet e

një tregu jo-perfekt. Sipas tyre, ndërmjet sipërmarrjeve tregtare të vjetra dhe llogarive

të pagueshme rezulton një lidhje negative.

Gjithsesi, studiues të tjerë kanë gjetur lidhje pozitive midis jetëgjatësisë së

sipërmarrjeve tregtare dhe llogarive të pagueshme. Petersen dhe Rajan (1994) tregojnë

se niveli i kredisë tregtare varet nga besueshmëria midis furnitorëve dhe klientëve.

Sipas tyre furnitorët kreditojnë më shumë me kredi tregtare klientët të cilët vlerësohen

me aftësi të mira huamarrëse dhe atyre të cilëve ju besojnë gjatë të bërit biznes.

2.3.2.b Mundësia për të gjeneruar financim të brendshëm dhe kredia

tregtare

Përpjekjet që sipërmarrjet tregtare bëjnë për të gjeneruar financim të brendshëm janë të

mëdha dhe gjithashtu sfidë me të cilën përballen çdo ditë në ushtrimin e aktivitetit të

tyre. Rodrigues-Rodriguez (2006) dhe Alphonse et al (2003) e vënë theksin tek

financimi i brendshëm si metoda e parë e financimit gjatë vështirësive financiare. Sa

më e madhe mundësia e sipërmarrjeve tregtare për të gjeneruar para (cash), aq më e

vogël nevoja për financim të jashtëm. Këto sipërmarrje tregtare njëkohësisht zotërojnë

edhe më shumë llogari të arkëtueshme.

Garcia-Teruel dhe Martinez-Solano (2010) tregojnë gjithashtu se sipërmarrjet tregtare

me mundësi të mëdha për të rritur marzhin e fitimit marrin më pak hua nga furnitorët e

tyre. Ndaj zakonisht pritet të ketë një lidhje negative midis aftësisë për të siguruar

likuiditete nga vetë sipërmarrja tregtare dhe llogarive të pagueshme, dhe një lidhje

pozitive me llogaritë e arkëtueshme. Kjo vjen për shkak se sipërmarrjet tregtare me

mundësi të mëdha për të siguruar cash kanë më pak nevojë për financime të jashtme

dhe si rezultat më pak shpenzime.

2.3.2.c Mundësia për të marrë borxh financiar dhe kredia tregtare

Duke ju referuar kapacitetit të sipërmarrjeve tregtare për të përthithur financime nga

jashtë, mund të themi se një sipërmarrje tregtare me akses në borxhin financiar

(sigurimi i financimit nga institucionet financiare dhe bankare) i drejtohet më pak

përdorimit të kredisë tregtare. Mundësia që ato kanë për të rritur financimin e jashtëm,

duke përfshirë si borxhin afatshkurtër ashtu edhe atë afatgjatë, luan rol në nivelin e

përdorimit të kredisë tregtare. Nga pikëpamja e llogarive të arkëtueshme, Petersen dhe

Rajan (1997) konstatuan se sipërmarrjet tregtare me borxh të lartë financiar u ofrojnë

më shumë kredi tregtare klientëve të tyre.

Në aspektin e llogarive të pagueshme, Garcia-Teruel dhe Martinez-Solano (2010)

shpjegojnë se sipërmarrjet tregtare, të cilat kanë akses në kredinë bankare, drejtohen më

pak drejt kredisë tregtare. Kjo është provuar edhe nga kërkimet e Rodriguez-Rodrigues

(2006) i cili shpjegon për më tepër se, sipërmarrjet tregtare të cilat mbështeten në



U.Hoti

20

financimin institucional janë në përgjithësi më të mëdha dhe më fitimprurëse, krahasuar

me sipërmarrjet tregtare që financohen nga kredia tregtare.

Kosto e lartë e borxhit i çon sipërmarrjet tregtare drejt formave alternative të financimit

duke përfshirë edhe kredinë tregtare nga furnitorët e tyre. Rodriguez-Rodrigues (2006),

Garcia-Teruel dhe Martinez-Solano (2010) argumentojnë se sipërmarrjet tregtare kanë

nxitje për të reduktuar nivelin e llogarive të arkëtueshme kur kosto e huamarrjes nga

bankat është e lartë. Për më tepër, në këto raste sipërmarrjet tregtare tentojnë që të

zgjerojnë më shumë llogaritë e pagueshme.

2.3.2.d Shitjet dhe kredia tregtare

Petersen dhe Rajan (1997) sugjerojnë se sipërmarrjet tregtare, të cilat duan që të arrijnë

shitje të mëdha, pranojnë që të rritin kreditimin për klientët e tyre (ofrojnë kredi tregtare

për klientët e tyre), duke treguar në këtë mënyrë një lidhje pozitive ndërmjet rritjes së

shitjeve dhe llogarive të arkëtueshme. Gjithashtu ata sugjerojnë se, kredia tregtare mund

të konsiderohet si një sinjal i situatës financiare të sipërmarrjeve tregtare dhe si një

instrument marketingu i cili ndihmon sipërmarrjet në realizimin e objektivave të

shitjeve.

Emery (1984) argumenton se një sipërmarrje tregtare me shitje të ulëta, mund të pranojë

të ofroje më shumë kredi tregtare për klientët e saj duke e përdorur këtë të fundit si një

instrument marketingu për të rritur nivelin e shitjeve. Wilson dhe Summer (2002)

argumentojnë se kredia tregtare përdoret veçanërisht nga sipërmarrjet tregtare të cilat

kanë një ritëm rritje të shpejtë në aktivitetin e biznesit të tyre. Sipërmarrjet tregtare të cilat synojnë të arrijnë shitje të larta ofrojnë më shumë kredi

tregtare me qëllim për t’i bërë ata më konkurrues dhe atraktive për klientët. Nga

perspektiva e llogarive të pagueshme sipas rezultateve të studimeve të Garcia-Teruel

dhe Martinez-Solano (2010) sipërmarrjet tregtare me shanse të mëdha për t’u rritur do

të dëshironin të merrnin më shumë financim nga furnitorët e tyre, pra, do të zgjeronin

llogaritë e pagueshme.

Meltzer (1960) dhe Nadiri (1969) theksojnë se funksioni parësor i kredisë tregtare është

që të zbusë fërkimet financiare me klientët, duke lehtësuar kështu rritjen e shitjeve dhe

rritjen e pjesës së tregut. Nëpërmjet kredisë tregtare, sipërmarrjet tregtare mund të rrisin

shitjet me anë të zbutjes së pabarazisë së informacionit (asimetrisë së informacionit)

midis palëve (furnitor-klient), në drejtim të cilësisë së ofruar (Long et al., 1993, Smith,

1987). Si rezultat, investimi i furnitorit në kredinë tregtare lehtëson shkëmbimin duke

reduktuar pasigurinë në lidhje me cilësinë e mallrave dhe shërbimeve të ofruara prej tij.

Gjithashtu, sipas Brennan et al (1998) kredia tregtare mundëson diskriminim të

çmimeve, duke ndryshuar afatin e kredisë, ose duke ofruar zbritje për pagesë të

menjëhershme. Kjo ju mundëson sipërmarrjeve tregtare shitjen e mallrave dhe

shërbimeve me çmime të ndryshme në varësi të elasticitetit të kërkesës së klientëve të

tyre.



U.Hoti

21

2.3.2.e Rritja e të ardhurave dhe kredia tregtare

Përveç rritjes së shitjeve sipas Emery (1984) kredia tregtare mund të rrisë të ardhurat,

nëpërmjet të ardhurave shtesë nga interesi, ose të rrisë të ardhurat përmes reduktimit në

kostot e transaksionit referuar studimeve të Ferris (1981) dhe Emery (1987).

Megjithatë, ofrimi i kredisë tregtare nga furnitorët sjell edhe efekte negative. Këto

efekte negative mund të vijnë nga rreziku i mospagesës apo pagesës me vonesë të

detyrimit që klientët kanë ndaj furnitorëve, duke dëmtuar në këtë mënyrë

përfitueshmërinë e sipërmarrjeve tregtare.

Për më tepër, Emery (1984) shpjegon se një sipërmarrje tregtare me fitim marxhinal

bruto të lartë, tenton të arrijë shitje të larta duke pranuar kredi tregtare. Sipas, Ng et al

(1999) dhe Wilner (2000) në një perspektivë afatgjatë kredia tregtare mund të japë

fitime të ardhshme me krijimin dhe mbajtjen e marrëdhënieve të qëndrueshme tregtare

ndërmjet furnitorit dhe klientit.

2.4 Standartet e kontabilitetit dhe mbrojtja e kreditorit

Në shumë kërkime shkencore, studiuesit zakonisht kanë qenë të shqetësuar vetëm rreth

përcaktuesve apo faktorëve specifikë, dhe rrallë janë përpjekur për të gjetur dhe

identifikuar variacionet në politikat e kredisë tregtare të përdorura nga sipërmarrjet

tregtare në shtete të ndryshme si dhe midis shteteve gjithashtu.

Autorë të ndryshëm, në disa punime, kohët e fundit kanë studiuar kredinë tregtare, duke

përdorur shembuj të marrë nga sipërmarrjet tregtare në shtete të ndryshme. Përveç

kësaj, cilësia e standardeve të kontabilitetit të një vendi si një karakteristikë që zvogëlon

pabarazinë e informacionit ndërmjet furnitorëve dhe klientëve nuk ka qenë përparësi e

studimeve të tyre. Ndaj, referuar studimeve të Demirgüç-Kunt dhe Maksimoviç (2001)

të cilët morën në analize një model të gjerë të sipërmarrjeve tregtare, në 39 shtete të

ndryshme, rezultoi se zhvillimi i sistemit bankar dhe infrastruktura ligjore e secilit shtet,

ndikon në përdorimin e kredisë tregtare.

Fisman dhe Love (2003) i fokusojnë studimet e tyre kryesisht në marrëdhënien që

ekziston midis rritjes së industrisë, zhvillimit të ndërmjetësve financiar dhe kredisë

tregtare. Megjithatë, puna e tyre fokusohet më shumë në rritjen e industrisë dhe

ndikimin që kjo rritje ka në përdorimin e kredisë tregtare, sesa në politikat e kreditit të

ndërmarra nga sipërmarrjet tregtare. Delannay dhe Weill (2004) studiojnë përcaktuesit

e kredisë tregtare dhe borxhit tregtar nga një model i gjerë i sipërmarrjeve tregtare të

nëntë shteteve të Evropës Qendrore dhe Lindore. Rezultati i tyre nuk paraqiti ndonjë

përcaktues të përgjithshëm të përdorimi të kredisë tregtare për të gjitha vendet në

tranzicion.

Kohët e fundit, Pike et al. (2005) analizoi për sipërmarrjet tregtare në Shtetet e

Bashkuara të Amerikës, Britaninë e Madhe dhe Australinë, nëse objektivat dypalëshe

si reduktimi i pabarazisë së informacionit (informacionit asimetrik) dhe çmimi



U.Hoti

22

diskriminues për mallrat dhe shërbimet që sipërmarrjet tregtare ofrojnë, janë të

përshtatshme për të përkufizuar termat e kredisë tregtare.

Galindo and Micco (2007) shprehen se niveli i mbrojtjes ligjore për furnitorin është

vendimtar për madhësinë e tregjeve të kredisë tregtare, pasi rreziku i kredisë tregtare

rritet në vendet ku mbrojtja kreditore është e ulët. Sipas rezultateve të studimeve të tyre,

niveli i mbrojtjes ligjore për furnitorët luan një rol të rëndësishëm në ofrimin e kredisë

tregtare si dhe ndikon në nivelin e rrezikut që ky financim mbart.

Siç ndodh në rastin e të drejtave të furnitorëve, edhe cilësia e standardeve të

kontabilitetit ndryshon ndjeshëm mes shteteve. Sipas La Porta et al. (1998) shtetet me

modelin jurisprudencial të së drejtës skandinavo-civile kanë sistemin më të fortë përsa

i përket cilësisë së kontabilitetit, të ndjekur nga shtetet me modelin jurisprudencial

common-law dhe gjermano-civil. Cilësia më e dobët e kontabilitetit është gjetur në ato

vende me model jurisprudencial francezo-civil.

2.4.1 Standardet e Kontabilitetit

Pabarazia e informacionit midis furnitorit (huadhënësit) dhe klientit (huamarrësit)

padyshim ndikon në performancën, koston dhe madhësinë e përdorimit të kredisë

tregtare. Mungesa e informacionit në lidhje me situatën financiare të një huamarrësi ose

ekzistenca e informacionit të pasigurt (informacioni i pasaktë rreth tyre) mund të çojë

ndërmjetësit financiarë të mos pranojnë kërkesën për kredi, ose të rritin koston e

kreditimit, në mënyrë që të kompensohet rreziku i kredisë tregtare.

Fisman dhe Love (2003) gjejnë një lidhje negative midis standardeve të kontabilitetit të

një vendi dhe financimit të kredisë, duke treguar se sa më i dobët të jetë informacioni

kontabël aq më i lartë rrisku i huadhënies për ndërmjetësit financiarë. Në raste të tilla

rrisku i huadhënies rritet edhe për furnitorët të cilët ofrojnë kredi tregtare. Por, siç është

sugjeruar nga Petersen dhe Rajan (1997) furnitorët do të kenë avantazh informacioni

kundrejt institucioneve financiare për klientët e tyre. Ndaj, informacioni kontabël që

sigurohet për huamarrësit gjatë proçesit të kreditimit është më i rëndësishëm për

institucionet financiare dhe bankare se sa për furnitorët.

Për këtë arsye, në rastin e mbrojtjes së kreditorit, cilësia e ulët e sistemit të kontabilitetit

do të ndikojë me intensitet të ndryshëm, në ndërmjetësit financiarë dhe në sipërmarrjet

tregtare që ofrojnë kredi. Kjo do të thotë se, sa më shumë informacion disponohet nga

huadhënësit për situatën financiare të huamarrësve të tyre (blerësit/klientit), aq më e

lirë do të jetë kredia e ofruar.

2.4.2 Mbrojtja e kreditorit

Evidencat e gjetura nga La Porta et al. (1997), Galindo dhe MICCO (2007) dhe

Djankov et al. (2007) mbështesin shpjegimin e rëndësisë së të drejtave të kreditorëve

(furnitorëve) në përdorimin e kredisë tregtare. Ato zbulojnë se vëllimi i tregjeve

kredituese në vendet me nivel të lartë të mbrojtjes së të drejtave të kreditorëve është më



U.Hoti

23

i madh se sa në vendet ku mbrojtja e të drejtave të kreditorëve është në nivele më të

ulëta. Sipas studimeve të Levine (2002) vendet të cilat kanë sisteme ligjore që mbrojnë

të drejtat e kreditorëve dhe rregullat e kontratës, kanë sistem financiar dhe bankar më

të zhvilluar.

Vendet me mbrojtje të ulët të kreditorit paraqesin një rrezik të lartë të kredisë për

huadhënësit. Sa më i lartë të jetë rrisku i kreditit, aq më e lartë kostoja e huamarrjes për

sipërmarrjet tregtare. Megjithatë, kjo kosto do të jetë më e ulët në kreditë tregtare, sesa

në kreditë bankare, referuar teorisë së kostove të transaksioneve, ku sipas kësaj teorie

furnitorët kanë avantazh kostoje kundrejt ndërmjetësve financiarë në disponimin e

informacionit mbi huamarrësit e tyre.

Edhe Fisman dhe Love (2003) vunë në dukje se mbrojtja e dobët e kreditorit dhe

informacioni jo i plotë do të ndikojë të dy ndërmjetësit formal (furnitorët dhe bankat).

Gjithsesi, sipërmarrjet tregtare (furnitorët) mund të zbusin këto probleme më lehtë sesa

bankat. Në këtë rast, referuar avantazheve të përmendura më sipër sipërmarrjet tregtare

(furnitorët) janë huadhënës më të lirë se bankat.

Pindado et al. (2008) nga rezultatet e studimit ata pohuan se kodet e paaftësisë paguese

luajnë një rol përcaktues në vendimet për investime. Rritja e aplikimi të kredisë tregtare

nga furnitorët është një praktikë e cila, në njërën anë, është një investim afatshkurtër në

llogaritë e arkëtueshme e cila stimulon kërkesën, dhe në anën tjetër, është një investim

afatgjatë në marrëdhënien me klientin. Kredia tregtare e përdorur do të jetë më e madhe

në rastin e sipërmarrjeve tregtare të vendeve ku mbrojtja e kreditorit është e lartë.

2.5 Pabarazia e informacionit (ndërmjet furnitorit dhe klientit)

Pabarazia e informacionit ndërmjet furnitorit dhe klientit bën të mundur marrjen e

vendimeve, të cilat mbartin rrezik në të ardhmen, vendime të cilat vijnë si rezultat i

mungesës së informacionit të plotë që palët disponojnë në momentin e nënshkrimit të

marrëveshjes. Prania e pabarazisë së informacionit vendos furnitorin përballë

vështirësive reale për vlerësimin e aftësive huamarrëse të klientëve të tyre. Ashtu siç

kemi cituar edhe më lart, furnitorët kanë avantazh kundrejt institucioneve të tjera

financiare për të siguruar informacion mbi situatën financiare të klientëve të tyre.

Në tregun e kredisë tregtare mbetet problem për furnitorin nëse klientët nuk kanë

informacion të mjaftueshëm dhe të saktë për cilësinë dhe karakteristikat e mallrave dhe

shërbimeve që ato blejnë. Ndaj, në rastet kur klientët disponojnë informacion jo të plotë,

furnitorët kanë prirje t’i lejojnë klientët të testojnë mallrat që ata ofrojnë përpara se të

bëhet pagesa. Shumë autorë si; Smith (1987), Long, Malitz dhe Ravid (1993), Lee dhe

Stowe (1993), Emery dhe Nayar (1998), Wei dhe Zee (1997), dhe Pike et al. (2005),

Deloof dhe Jegers (1996) kanë studiuar fenomenin e pabarazisë së informacionit që

disponohet nga palët.

Studimet e tyre kanë treguar se sipërmarrjet e vogla tregtare kanë tendencë të ofrojnë

më shumë kredi tregtare për klientët e tyre në krahasim me sipërmarrjet e mëdha

tregtare, duke rritur në këtë mënyrë reputacionin e tyre në treg për cilësinë e mallrave



U.Hoti

24

dhe shërbimeve që ata ofrojnë. “Në kontekstin e pabarazisë së informacionit, ofrohet

më shumë kredi tregtare që klientët e tyre të kenë mundësi të testojnë cilësinë e mallrave

përpara se ata të bëjnë pagesën”.

Referuar studimeve të Jensen dhe Meckling (1976) marrëdhënia e ndërtuar ndërmjet

furnitorit dhe klientit është një marrëdhënie e cila karakterizohet nga dy probleme, të

cilat janë përzgjedhja reciproke dhe rreziku moral. Sipas Dahlstrom dhe Ingram (2003)

përzgjedhja reciproke (e papërshtatshme) vjen nga ekzistenca e pabarazisë së

informacionit midis furnitorit dhe klientit (shitësit dhe blerësit) sidomos, kur

karakteristikat e mallrave nuk janë të njohura nga ky i fundit. Ky është një problem që

sipas studimeve të Pike et al.(2005) dhe Smith (1987) i referohet teorisë së cilësisë së

mallrave.

Referuar politikës së kredisë tregtare që sipërmarrjet tregtare ndërmarrin,

fenomeni i përzgjedhjes reciproke ka rëndësi kur klientët nuk e dinë paraprakisht

cilësinë e mallrave, që do të blejnë. Në këtë rast, furnitorët zgjerojnë kredinë tregtare

(rrisin volumin ofruar klientëve të tyre) që t’i garantojnë klientët për cilësinë e

mallrave që ata blejnë. Ky këndvështrim sugjeron se sipërmarrjet tregtare që shesin

mallra të teknologjisë të lartë, por që reputacioni i tyre nuk është konsoliduar akoma

në treg, do të zgjerojnë kredinë tregtare në mënyrë që të lejojë klientët të

kontrollojnë cilësinë e mallrave përpara kryerjes së pagesës.

Megjithatë, kur kredia tregtare është rritur/zgjeruar, rreziku që klientët të mos

paguajnë brenda afatit të përcaktuar rritet, duke u përballur kështu me fenomenin e

rrezikut moral. Problemi i rrezikut moral ka të bëj me sjelljet oportuniste të palëve,

ku njëra palë e dëmton heshturazi palën tjetër, fenomen i cili nuk është trajtuar

plotësisht.

Informacioni jo i plotë që palët disponojnë krijon pasiguri në marrëdhëniet tregtare

ndërmjet tyre, potencial për oportunizëm dhe probleme të rrezikut moral, që në kthim,

imponojnë rritje të kostove të transaksionit nga të dyja palët.

2.5.1 Pasiguria e klientit (blerësit)

Klientët të cilët paguajnë paradhënie ose i shlyejnë detyrimet e tyre pas dorëzimit të

mallit nuk mund të jenë të sigurt se cilësia e mallit të dorëzuar do të përmbush standartet

e pritura. Kjo pasiguri ulet në qoftëse furnitori ofron garanci ose gëzon një reputacion

të mirë për cilësinë e mallrave të ofruara në treg.

Rritja e ofertës së kredisë tregtare nga furnitorët sipas Smith (1987) ofron mundësi të

ulin pasigurinë që klientët e tyre kanë kundrejt mallrave dhe shërbimeve që ata

tregtojnë. Kjo pasiguri e klientëve ulet nëse furnitorët i lejojnë këta të fundit të testojnë

cilësinë e mallrave përpara bërjes së pagesës. Kjo veçanërisht është e rëndësishme për

mallrat që zgjasin shumë për t’u verifikuar, si për shembull, kur mallrat kanë

komponentë të teknologjisë së lartë ose pësojnë ndryshime të shpejta në zhvillimin e

tyre.



U.Hoti

25

Smith (1987) gjithashtu sugjeron se periudha e kreditimit mund të shihet si një periudhë

e verifikimit të mallit me anë të së cilës furnitori vendos kushtet e pagesës dhe kohën e

mjaftueshme që lejon verifikimin e mallit. Kështu që, kredia tregtare mund të shihet si

garanci e nënkuptuar për mallin e ofruar. Ata, më tej argumentojnë se sipërmarrjet e

vogla tregtare, me më pak reputacion në treg, të cilat prodhojnë produkte që kërkojnë

një periudhë më të gjatë kohe për verifikimin e cilësisë, kanë më shumë gjasa të rrisin

kredinë tregtare për klientët e tyre. Autorë të ndryshëm kanë zbuluar se sa më e gjerë

baza e klientëve, aq më shumë janë gjasat që sipërmarrjet tregtare të ofrojnë kredi

tregtare.

Lee and Stowe (1993) sugjerojnë se gatishmëria e furnitorëve për të ofruar zbritje

çmimi për sasinë e mallrave të kërkuar nga klientët e tyre, ka të bëjë pikërisht me

përcjelljen e informacionit në lidhje me cilësinë e tyre. Prodhuesit të cilët prodhojnë

dhe ofrojnë produkte me cilësi të lartë kanë më shumë gjasa të bëjnë zbritje në çmimin

e produkteve të shitura për klientët në mënyrë që të nxisin këta të fundit për të paguar

pas verifikimit të cilësisë së produkteve, duke transferuar kështu rriskun tek këta të

fundit.

Edhe pse jo specifikisht i lidhur me verifikimin e mallrave ose pasigurinë e blerësit, Ng

et al. (1999) pohojnë se, sipërmarrjet tregtare, të cilat eksportojnë në nivele të larta

kërkojnë një periudhë më të gjatë kreditimi për shkak të marrëveshjeve shtesë të

transportit dhe eksportit. Sipas tyre, furnitorët të cilët operojnë në tregje shumë sezonale

(që kanë të bëjnë me ofrimin e mallrave me sjellje sezonale) e zgjerojnë më shumë

periudhën e kreditimit për klientët e tyre.

2.5.2 Pasiguria e furnitorit (shitësit)

Smith (1987) pohon se informacioni në lidhje me rrezikun është i mbajtur në mënyrë

asimetrike. Ofrimi i kushteve të mira të kredisë tregtare ekspozon furnitorin drejt

rrezikut moral, sepse kjo gjë, tërheq klientë me kushte të dobëta kredimarrëse. Kur

porosia është dhënë nga klientët, furnitori përballet me friken se ky i fundit nuk do të

arkëtojë detyrimet nga klientët brenda afatit të përcaktuar në marrëveshjen tregtare, që

do të thotë se, klienti nuk ka ndërmend të paguaj deri në datën e rënë dakord, ose

ndoshta nuk ka ndërmend të paguaj fare.

Kërkesa e cash-it përpara dërgesës ose gjatë dërgesës së mallit zgjidh problemet e

informacionit lidhur me qëllimet e klientit për të paguar, por, në raste të tilla furnitori

mund të përballet edhe me humbje të mundësive për të shitur. Qëndrueshmëria

financiare e sipërmarrjeve të vogla tregtare ka më shumë gjasa të jetë e rrezikuar nga

vonesa e klientëve për të paguar, duke sugjeruar se sipërmarrjet e tilla mbështeten më

shumë në kushtet e pagesës para dërgesës ose gjatë dërgesës për klientët me rrezik të

lartë. E njëjta gjë mund të thuhet kur furnitori i ofron mallra direkt hallkës së fundit të

zinxhirit të furnizimit.

Sipas Ng et al. (1999) në rastin e marrëdhënieve me furnitorët ndërkombëtarë,

problemet e pabarazisë së informacionit rriten dhe marrëdhënia ndërmjet furnitorit dhe

klientit bëhet më e vështirë. Problematikat në lidhje me cilësinë e kredisë dhe shlyerjen



U.Hoti

26

e detyrimeve shtohen, dhe në këtë mënyrë, rritet kërkesa e furnitorëve për të shitur me

arkëtim të menjëhershëm (pagesë cash). Gjithsesi, siç pohuam më parë, tek klientët e

kredisë së eksportit, periudha e kredisë pritet të jetë më e gjatë, sepse inspektimet e

kombinuara dhe periudhat e transportit të mallrave zgjasin më shumë për blerësit

vendas.

Kur sipërmarrjet tregtare forcojnë kriteret e kreditimit për klientët e tyre, proporcioni

i shitjeve totale pëson rënie dhe llogaritë e arkëtueshme pësojnë tkurrje. Një tjetër

mënyrë e trajtimit të konkurrencës së pabarazisë së informacionit është të ofrojë kushte

pagese me dy pjesë, duke siguruar një nxitje financiare për klientin që të kryej pagesën

më shpejt dhe të përfshihet në shpërndarjen e rrezikut të marrë përsipër nga furnitori.

2.6 Kriza financiare dhe kredia tregtare

Karakteristikë e krizave financiare është pikërisht shpejtësia e përhapjes së efekteve të

saj, nga një ekonomi tek një tjetër (nga një vend tek një tjetër). Përhapja e efekteve sjell

problematika të mëdha dhe ndonjëherë dhe të vështira për t’u rikuperuar sidomos për

ekonomitë e vendeve në zhvillim dhe ato të pazhvilluara.

Sipas Chote and Daniel (1998) shpejtësia e përhapjes dhe shtrirja e saj është zakonisht

më e fortë në kohë kur tregu është i paqëndrueshëm, se sa, në periudha të qeta. Nëse

gjatë turbulencave të tregut ndodh efekti i përhapjes midis ekonomive të lidhura,

atëherë ky efekt do të ndodhë edhe midis sipërmarrjeve tregtare, sepse ato përbëhen nga

partnerë tregtarë me investime të ndërlidhura. Kjo përhapje ka pasoja specifike në

zinxhirin e furnitorëve të kredisë tregtare, sepse furnitorët shpesh investojnë në

marrëdhënie tregtare duke zgjeruar kredinë tregtare e cila mund të ngushtohet pasi

kreditë bankare bëhen më të kufizuara.

Lidhur me krizën e fundit botërore të vitit 2008, Kazmin, Lamont, dhe Leahy (2008)

argumentojnë se hezitimi i bankave tregtare për të dhënë hua vjen si pasojë e bllokimit

të likuiditetit në çdo nivel të sistemit. Kjo goditje e likuiditetit shkaktoi një ndryshim

në nivelet e përdorimit të kredive tregtare, sepse nga njëra anë, kredia tregtare mund të

veprojë si një burim zëvendësues i fondeve dhe në këtë mënyrë të rritet, por nga ana

tjetër, kredia tregtare mund të plotësojë kredinë bankare dhe të ketë ulje. Edhe pse

ekzistojnë ndryshime të konsiderueshme në përdorimin e kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare përreth botës, kredia tregtare është një nga burimet më të

rëndësishme financiare afatshkurtër.

Në përgjithësi, teoritë të cilat shpjegojnë kreditë tregtare përqafojnë arsyet tregtare

(komerciale), motivimin e kostove të transaksioneve (operacionale), dhe stimuj

financiarë (p.sh., Brick dhe Fung, 1984; Ferris, 1981; Smith, 1987; Petersen dhe

Rajan, 1997; Wei dhe Zee, 1997; Deloof dhe Jegers, 1999; Marotta, 2005, Bastos dhe

Pindado 2007, Rodriguez-Rodriguez, 2008; Deloof dhe Overfelt, 2010). Kohët e

fundit, disa studime shpjegojnë përdorimin e kredisë tregtare në vende të ndryshme dhe

me nivele të ndryshme të zhvillimit ekonomik dhe sistemit ligjor (p.sh., Demirgüç-Kunt

dhe Maksimoviç, 2001; Fisman dhe Love, 2003; Horen, 2005; Bastos dhe Pindado,

2009).



U.Hoti

27

Vetëm pak studime empirike ekzistojnë gjatë krizës ekonomike, si Fukuda, Kasuya &

Akashi (2006) dhe Tsuruta (2007) të cilët kanë studiuar krizën Aziatike. Gjithsesi,

impakti gjatë një krize ekonomike në financimin me kredi tregtare është me rëndësi të

madhe, sepse kriza i shkakton kredisë tregtare përhapje si pasojë e ndërlidhjes

financiare midis institucioneve financiare. Blasio (2005) shpjegon se përcaktuesit e

kredisë tregtare përmbajnë njëkohësisht komponentë që ndryshojnë me kohën dhe

komponentë të cilët nuk ndryshojnë me kohën.

Prandaj shumë studiues gjatë krizës Braziliane të vitit 1999, kolapsit Turk të vitit 2001

dhe krizës së Argjentinës të vitit 2001-2002, shqyrtojnë kërkesën për kredi tregtare duke

konsideruar motivet financiare, operacionale dhe tregtare. Zhvlerësimi i shpejtë i

monedhës vendase shënoi krizën Braziliane të vitit 1999, shoqëruar me rritje në

përqindjet e interesave dhe ulje në rezervat e dollarit. Kriza Argjentinase e vitit 2001-

2002 kishte kohë që ishte parashikuar duke ndjekur reçensionin e vitit 1997 (Kriza

Aziatike e ndjekur nga Kriza Financiare Ruse).

Shumica e studimeve gjatë periudhave të krizave financiare sugjerojnë se sipërmarrjet

tregtare me mundësi të kufizuar për të huamarrë në tregjet financiare kërkojnë më

shumë të përdorin kredi tregtare. Megjithatë, oferta e kredisë tregtare gjatë periudhave

së krizave financiare mund të ndjekë një model të ndryshëm për shkak të një sërë

faktorësh, të tillë si specifikat e caktuara të klientëve që mund të rrisin rrezikun e

huamarrjes dhe të shkaktojnë kredi të vazhdueshme.

Sipas Kaufman (1994) vazhdueshmëria konsiston në përhapjen e pasojave të goditjeve

nga një ose më shumë sipërmarrje tregtare tek të tjerat. Giesecke dhe Weber (2006) e

përkufizojnë vazhdueshmërinë e kredisë tregtare, si përhapjen e fatkeqësisë ekonomike

nga një sipërmarrje tregtare në tjetrën. Gjatë dekadës së fundit dhe fillimit të kësaj

dekade, një numër i madh vendesh kaluan kriza financiare dhe studiues të ndryshëm

investiguan lidhjen e tyre me infektimin financiar.

Gjatë periudhave të pasigurisë financiare, depozituesit e shqetësuar tërheqin depozitat

e tyre bankare. Sipas Friedman dhe Schwartz (1963) këto tërheqje janë mekanizmi

kryesor përmes të cilit shqetësimet bankare ndikojnë në ekonominë reale. Në një

studim të kohëve të fundit, Love, Preve, dhe Sarria - Allende (2007) zbulojnë se oferta

e kredive tregtare rritet pas një krize financiare, por ulet në muajt dhe vitet në vijim.

Ata parashtrojnë se ky efekt ndodh për shkak se në fillim kreditë tregtare luajnë rolin e

zëvendësuesit për kreditë bankare. Megjithatë, më vonë, rënia e kredisë bankare

shkakton një efekt mungese krediti për furnitorët të cilët detyrohen të shtrëngojnë

kushtet e kredidhënies për klientët e tyre.

Sipas Tsuruta (2007) në qoftë se furnizuesit veprojnë si ndërmjetës financiarë, ata

gjithashtu vuajnë nga kreditë e vazhdueshme, ashtu siç bëjnë bankat. Ai propozon një

model për vazhdueshmërinë e kredisë tregtare gjatë krizës Japoneze të vitit 1997, dhe

sugjeron se në atë periudhë, furnitorët kanë pakësuar sasinë e kredive të dhëna për të

gjitha sipërmarrjet tregtare, qofshin ato me rrezik të lartë apo të ulët.

Argumenti për këtë raport është se në rastin e një infektimi serioz krediti mundësia e

parazgjedhur është më e lartë për të dy llojet e sipërmarrjeve tregtare, si për ato me



U.Hoti

28

rrezik të lartë ashtu dhe për ato me rrezik të ulët, dhe veçanërisht për ata me arkëtime

të larta tregtare. Jorion dhe Zhang (2009) parashtrojnë efektet ngjitëse të përhapjes.

Sipas tyre këto efekte janë më të forta për sipërmarrjet tregtare se sa për institucionet

financiare në rastet tipike të huamarrjes.

2.7 Aspekte juridike të kredisë tregtare

2.7.1 Kredia tregtare dhe detyrimet

Termi kredi tregtare tregon marrëdhëniet financiare që ekzistojnë midis sipërmarrjeve

tregtare, si rezultat i furnizimit me produkte apo shërbime specifike me pagesë të shtyrë

në kohë. Shpesh furnitori bie dakort për të praktikuar vonesa të gjata për t’i lejuar

klientit një pagesë më të lehtë, duke përfshirë në çmimin e shitjes kostot financiare që

rezultojnë nga kushtet e pagesës jo të menjëhershme.

Furnizimi me produkte apo shërbime dhe regjistrimi i tyre si një detyrim që do të

paguhet më vonë ndaj furnitorëve krijon kredinë tregtare. Sipërmarrjet tregtare të cilat

pothuajse sistematikisht kreditojnë klientët e tyre me kredi tregtare e shohin përdorimin

e këtij instrumenti si ndihmesë në arritjen e objektivave të tyre.

Kredia tregtare është pjesë përbërëse jo vetëm e politikave tregtare për sipërmarrjet

tregtare, por e tërë politikave që një subjekt zhvillon dhe prodhon, si dhe është

gjithashtu një pjesë e rëndësishme në vlerësimin e pasqyrave financiare. Në kredinë

tregtare objekti i detyrimit ose ajo për çka i detyrohet debitori (klienti) kreditorit

(furnitorit), ka karakter pasuror, dhe konsiston në pagimin e një shume parash duke

arritur kështu shuarjen e detyrimit dhe lirimin i debitorit.1

Mund të themi se në strukturën e vet elementare detyrimi është një marrëdhënie

juridike më anën e së cilës një person, subjekt pasiv i detyrimit i quajtur debitor,

detyrohet të japë diçka ose të kryejë apo të mos kryejë një veprim të caktuar në dobi të

një personi tjetër, subjekt aktiv i detyrimit i quajtur kreditor, i cili ka, gjithashtu, të

drejtë të kërkojë t’i jepet diçka, ose të kryhet apo të mos kryhet veprimi2.

Kodi civil formulon që debitori dhe kreditori duhet të tregojnë kujdesin e duhur e të

jenë të përpiktë në përmbushjen e detyrimit sipas përmbajtjes së tij3. Kujdesi i duhur

është kujdesi i zakonshëm në kryerjen e detyrimeve të tij.4 Kriteri i kujdesit në

përmbushjen e detyrimit është formuluar nga kodi civil si një kriter i përgjithshëm

gjithashtu, detyrimi për dorëzimin e një sendi të caktuar përmban edhe kujdesin që

duhet të tregohet për ruajtjen e tij në dorëzim5. Dorëzimi i të cilit bëhet sipas mënyrës

së caktuar në kontratë ose sipas nenit 458 të Kodit Civil.6

1 F. Galgano, Diritto Privato, Cedam, 2013, f. 227. 2 Neni 419 i Kodit Civil 3 Neni 455 i Kodit Civil 4 Për më shumë: F. Galgano, Diritto Privato, Cedam, 2013, f. 239. 5 Neni 456 i Kodit Civil 6 “Dorëzimi i sendeve bëhet sipas mënyrës së caktuar në kontratë dhe kur kjo nuk është caktuar bëhet: a)

më dhënien e tyre në dorë personit që ka fituar pronësinë e tyre ose personit që heq të drejta prej tij; b)



U.Hoti

29

Debitori lirohet nga detyrimi vetëm në qoftë se ekzekuton detyrimin e duhur dhe nuk

lirohet nga detyrimi në qoftë se ekzekuton një detyrim të ndryshëm nga ai i duhuri7 ose

pjesë-pjesë edhe sikur ai të jetë i pjesëtueshëm, pa pëlqimin e kreditorit8. Kushtet e

pagesës janë një element themelor në menaxhimin e kreditit dhe duhet të jenë të qarta

në secilin dokument kontraktor të një shitjeje (oferta, urdhri, kontrata), për të mos

krijuar keqkuptime apo mosmarrëveshje për kohën e pagesës. Lidhur më datën e faturës

për shitjen e produkteve/shërbimeve në përgjithësi çdo shoqëri ka të drejtë të nxjerrë

faturën në një periudhë midis ditës së shitjes ose performancës dhe ditës së fundit të

muajit të shitjes9. Një tjetër formë e pagesës të shtyrë në kohë është ajo e pagesës të

fraksionuar.

2.7.2 Lufta kundër pagesave në vonesë dhe ligji nr. 48/2014

Bazuar në parimet e së drejtës private, në tregun e brendshëm evropian shumica e

mallrave dhe e shërbimeve qarkullohet me një sistem të bazuar mbi shtyrjen e pagesave

përmes së cilës furnitori i jep klientit një periudhë kohe për të paguar faturën, siç është

rënë dakord mes palëve, ose është përcaktuar me ligj.

Në transaksionet tregtare midis ndërmarrjeve tregtare ose ndërmarrjeve të tjera tregtare

dhe autoriteteve publike shumë pagesa janë bërë më vonë se sa është rënë dakord edhe

pse mallrat janë dorëzuar ose shërbimet janë kryer, shumë nga faturat përkatëse janë

paguar shumë më vonë pas afatit. Një pagesë e tillë me vonesë ndikon negativisht në

likuiditetin dhe komplikon menaxhimin financiar të ndërmarrjeve. Ajo gjithashtu

ndikon konkurrencën e tyre dhe është e qartë së rreziku i këtyre efekteve anësore rritet

në mënyrë të konsiderueshme gjatë periudhave të rënies ekonomike kur qasja në

financim është më e vështirë.

Pagesa me vonesë10 përbën një shkelje të kontratës që është bërë financiarisht tërheqëse

për debitorët në shumicën e shteteve evropianë si pasojë e normave të ulëta të interesit

të llogaritura për pagesat me vonesë ose të mungesës të tyre dhe/ose procedurave të

ngadalta për zhdëmtim. Direktiva 2011/7/EU, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit të

datës 16 shkurt 2011, ka sjellë disa ndryshime në fushën e pagesave të vonuara, të cilat

janë përfshirë në sistemin tonë juridik pjesërisht me Ligjin nr. 48/2014 “Për pagesat e

vonuara në detyrimet kontraktore e tregtare”. Nga ana kronologjike ligjet referuese për

të rregulluar pagesat e vonuara në transaksionet tregtare, janë në Kodin Civil dhe Ligji

48/2014.

më dhënien transportuesit ose postës për t’ia dorëzuar fituesit, në vendin e treguar prej tij; c) më dhënien

fituesit në dorë ose më dërgim nëpër mjet postës të dokumenteve (fletë ngarkese, dëshmi depozitimi) që

i japin atij të drejtën e disponimit të mallit.” Neni 458 i Kodit Civil 7 F. Galgano, Diritto Privato, Cedam, 2013, p. 242. 8 Neni 459 i Kodit Civil 9 Kjo për shkak të TVSH që duhet paguar brenda një kohe të caktuar 10 Pagesa me vonesë është pagesa që nuk kryhet brenda afatit të përcaktuar me kontratë a me ligj, nga

ana e sipërmarrjes tregtare dhe e autoritetit publik, kur janë përmbushur kushtet e parashikuara në nenin

4 të ligjit nr 48/2014 “Për pagesat e vonuara në detyrimet kontraktore e tregtare”.



U.Hoti

30

2.7.2.a Fusha e zbatimit të ligjit nr. 48/2014

Dispozitat e reja të ligjit nr. 48/2014 dhe amendamentet pasuese zbatohen për të gjitha

pagesat e kryera si kundërpagesë për veprimet juridike tregtare11 që kanë të bëjnë me

furnizimet e kryera për mallra dhe shërbime ndërmjet sipërmarrjeve tregtare12 të lindura

mbas hyrjes në fuqi të këtij ligji ose për ato të lindura para hyrjes në fuqi të këtij ligji

që nuk janë përmbushur ende dhe që për to nuk kanë filluar procedurat për vënien në

zbatim të tyre.

Parashikimet e këtij ligji nuk do të zbatohen për detyrimet monetare që kanë të bëjnë

me furnizimet e kryera për mallra dhe shërbime ndërmjet sipërmarrjeve tregtare të

lindura para hyrjes në fuqi të këtij ligji, por që nuk janë përmbushur ende dhe që për to

nuk kanë filluar procedurat për vënien në ekzekutim të tyre. Për detyrimet e

sipërmarrjeve tregtare të parashikuara si më sipër për të cilat ka një vendim gjykate,

kreditori nuk ka të drejtë të kërkojë pagimin e kamatvonesave dhe pagesave të tjera që

lidhen me rikuperimin e pagesës, sipas parashikimeve të këtij ligji.

Prandaj, nga qershori i 2014, debitorët subjekt të së drejtës private, po ashtu dhe

administrata publike do të duhet të paguajnë kreditorët/furnizuesit e tyre zakonisht

brenda 30 ditëve, përveç nëse ajo periudhë shtyhet në 60 ditë. Kur afati i parashikuar

në 30 ditë, ka ndonjë përjashtim dhe mund të zgjatet deri në 60 ditë kalendarike po që

afatet kontraktore për kryerjen e pagesave nuk mund të jenë më të gjata se 60 ditë nga

data e marrjes prej debitorit të faturës ose të një kërkesë-pagese. Në këto raste kur me

kontratë apo në marrëveshje midis palëve është caktuar një afat tjetër, ky afat

konsiderohet i vlefshëm, me përjashtim të rasteve kur dëmton dhe vë në pozitë

diskriminuese kreditorin.

Vihet në dukje që sipas ligjit nr.48/2014 neni 13, janë të padrejta dhe nuk krijojnë efekte

juridike ato kushte kontraktore në lidhje me kushtet, afatet apo norma të tjera për

llogaritjen e kamatvonesave, si dhe për mospagimin e shpenzimeve për rikthimin e

kredisë për aq kohë sa ato sjellin një dëmtim të shpërpjestuar të interesave të kreditorit

dhe e vendosin këtë të fundit në një pozitë diskriminuese.

Afatet e parashikuara nuk zbatohen për sa i përket pagesave të vonuara për veprimet

juridike tregtare, të kryera me autoritete publike13 që ofrojnë shërbime në fushën e

kujdesit shëndetësor. Në këto raste mund të jenë të gjata deri një vit kalendarik, duke

filluar nga data kur ka lindur e drejta për të kërkuar kryerjen e pagesës për shitjen e

mallrave apo dhënien e shërbimeve.14

11 “Veprimi juridik tregtar” është kontrata apo çdo veprim tjetër juridik, i kryer ndërmjet ndërmarrjeve

tregtare ose ndërmjet ndërmarrjeve tregtare, nga njëra anë, dhe autoriteteve publike, nga ana tjetër, të

cilat çojnë në livrimin e mallrave ose realizimin e shërbimeve kundrejt një kundërpagese. 12 “Sipërmarrje tregtare” është çdo person juridik, i krijuar sipas ligjit nr. 9901, datë 14.4.2008, “Për

tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, të ndryshuar, me përjashtim të një autoriteti publik, i cili vepron në

kuadër të veprimtarisë së tij të pavarur ekonomike a profesionale. 13 “Autoritet publik” është çdo autoritet kontraktues shtetëror, si njësi e qeverisjes së përgjithshme, ku

përfshihen njësitë e qeverisjes qendrore, vendore dhe të fondeve speciale. 14 Neni 8 Ligjit nr 48/2014.



U.Hoti

31

Gjithsesi në veprimet juridike tregtare, ku debitori është një ndërmarrje tregtare apo

një autoritet publik, kreditori ka të drejtë që nga dita e nesërme, pas kalimit të afatit për

kryerjen e pagesës, të përfitojë kamatëvonesë, pa qenë nevoja për t’i dërguar njoftim

për vendosje në vonesë debitorit.15 Çdo marrëveshje që përjashton palët nga detyrimi

për pagimin e kamatave, në rastet e pagesës së vonuar, është e pavlefshme.16

Prandaj fushëveprimi i direktivës nr. 2011/7/BE dhe i ligjit nr.48/2014 është për të

gjitha pagesat e kryera si kundërpagesë për veprimet juridike tregtare duke iu

përjashtuar detyrimet apo pagesat:

Që janë objekt i procedurës së falimentimit të çelur kundër debitorit, përfshirë edhe

procedurën me objekt ristrukturimin e borxhit.

Që rrjedhin nga kontratat me konsumatorët.

Që lidhen me interesin apo pagesat e tjera të kryera për titujt.

Që lidhen me shpërblimin e dëmit jashtëkontraktor, përfshirë edhe pagesat e

dëmeve nga shoqëritë e sigurimit.

2.7.2.b Lindja e menjëhershme e kamatvonesës

Ligji nr.48/2014 thekson që në veprimet juridike tregtare ndërmjet sipërmarrjeve

tregtare dhe autoriteteve publike, ku debitori është një ndërmarrje tregtare apo një

autoritet publik, kreditori ka të drejtë që nga dita e nesërme, pas kalimit të afatit për

kryerjen e pagesës, të përfitojë kamatëvonesë, pa qenë nevoja për t’i dërguar njoftim

për vendosje në vonesë debitorit, në rastet kur kreditori i ka përmbushur detyrimet

sipas kontratës dhe ligjit dhe debitori nuk e ka kundërshtuar detyrimin ose kur kreditori

nuk e ka arkëtuar shumën për t’u paguar brenda afatit, me përjashtim të rastit kur

përgjegjës për vonesën nuk është debitori.

Në rastet kur afati i pagesës nuk është i përcaktuar në kontratë, pas mbarimit të afatit të

ekzekutimit të detyrimit nga debitori, sipas nenit 463 të Kodit Civil17, kreditori ka të

drejtë të marrë kamatvonesë, duke filluar nga përfundimi i afateve si më poshtë;

30 ditë kalendarike pas datës së marrjes prej debitorit të faturës ose të një kërkesë-

pagesë të njëvlershme.

30 ditë kalendarike pas datës së marrjes së mallrave ose shërbimeve, kur nuk është

e qartë data e marrjes së faturës ose kërkesëpagesës së njëvlershme.

15 Neni 4 Ligjit nr 48/2014. 16 Neni 13 Ligjit nr 48/2014. 17 Ekzekutimi i detyrimit duhet të bëhet në afatin e caktuar në kontratë. Kur në kontratë nuk është caktuar

afat ose ekzekutimi i detyrimit është lënë në kërkimin e kreditorit, ky mund të kërkoj ë ekzekutimin në

çdo kohë dhe debitor i duhet ta ekzekutojë atë brenda pesëmbëdhjetë ditëve nga dita

e kërkimit.



U.Hoti

32

Kur debitori e merr faturën ose kërkesëpagesën e njëvlershme përpara lëvrimit të

mallrave ose shërbimeve, 30 ditë kalendarike pas datës së marrjes së mallrave ose

shërbimeve.

Ligji parashikon se, kur ka një procedurë të marrjes në dorëzim ose të kolaudimit,

përmes së cilës vërtetohet përputhshmëria e mallrave a shërbimeve me kontratën dhe

nëse debitori e merr faturën ose kërkesëpagesën e njëvlershme përpara ose në datën kur

bëhet marrja në dorëzim apo kolaudimi në fjalë, 30 ditë kalendarike pas kësaj date.

2.7.2.c Pavlefshmëria dhe kushtet kontraktore në pagesat e vonuara

Neni 13 i Ligjit Nr. 48/2014 “Për pagesat e vonuara në detyrimet kontraktore e

tregtare”18 paraqet hipotezat e pavlefshmërisë në kontrast me një normë të prerë të ligjit.

Ligji thekson së çdo marrëveshje që përjashton palët nga detyrimi për pagimin e

kamatave, në rastet e pagesës së vonuar, është e pavlefshme dhe gjithashtu janë të

padrejta dhe nuk krijojnë efekte juridike ato kushte kontraktore që sjellin një

dëmtim të shpërpjestuar të interesave të kreditorit dhe e vendosin këtë të fundit në një

pozitë diskriminuese.

Në rast se një kusht kontraktor është i pavlefshëm, sipas nenit 13 të këtij ligji,

kreditori ka të drejtë të kërkojë shpërblim për dëmin e pësuar nga zbatimi i këtyre

kushteve dhe ka të drejtën e ngritjes së padisë pa shkak. Gjyqtari deklaron

pavlefshmërinë e klauzolës duke marrë në konsideratë të gjitha rrethanat e rastit, duke

përfshirë konstatimin e një kushti të padrejtë i cili përkeqëson gjendjen e kreditorit,

duke përfshirë çdo shmangie thelbësore nga praktika e mirë tregtare, e cila bie ndesh

me parimet e mirëbesimit dhe paanësisë, natyrën e mallit apo të shërbimit objekt i

kontratës, ekzistenca e arsyeve objektive që të sjellë për pasojë shtyrjen e afateve të

kontratës të parashikuara në nenet 6 dhe 7 të këtij ligji.

2.7.3 Dallimi midis “Autoritetit publik” dhe “Sipërmarrjes

tregtare”

Fakti që pagesat me vonesë në transaksionet tregtare vazhdojnë të jenë një problem i

përgjithshëm i Bashkimit Evropian bëri që Komisioni në vitin 2009 të fillonte proçesin

e hartimit të rregullave për forcimin e disiplinës, me miratimin e një direktive të re.

Objektivi kryesor i direktivës së re, e cila ruan sistemin e mëparshëm është që të

zvogëlojë numrin e pagesave me vonesë në transaksionet tregtare, për të shkurtuar

periudhat e pagesës për administratën publike dhe për të përforcuar ndjeshëm stimujt

për administratën publike për të paguar.

Ndërhyrja e autoriteteve mbikqyrëse administrative dhe evolucioni i së drejtës

administrative kanë çuar në miratim dhe në aplikim të plotë dhe të qëndrueshme të

Direktivës 2011/7/EU. Direktivën 2011/7/EU, të Parlamentit Evropian dhe Këshillit,

18 Ky ligj është përafruar pjesërisht me direktivën 2011/7/EU, të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, të

datës 16 shkurt 2011,“Për luftën kundër pagesës me vonesë në transaksionet tregtare”.



U.Hoti

33

të datës 16 shkurt 2011, “Për luftën kundër pagesës me vonesë në transaksionet

tregtare”, është përafruar pjesërisht me Ligjit Nr. 48/2014 “Për pagesat e vonuara në

detyrimet kontraktore e tregtare” ndër të cilat kjo e fundit thekson dallimin midis

“Autoritetit publik”, që është çdo autoritet kontraktues shtetëror, si njësi e qeverisjes

së përgjithshme, ku përfshihen njësitë e qeverisjes qendrore, vendore dhe të fondeve

speciale dhe “Sipërmarrjes tregtare”, që është çdo person juridik, i krijuar sipas ligjit

nr. 9901, datë 14.4.2008, “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, të ndryshuar, me

përjashtim të një autoriteti publik, i cili vepron në kuadër të veprimtarisë së tij të pavarur

ekonomike a profesionale.

Në veprimet juridike tregtare, ku debitori është një ndërmarrje tregtare apo një autoritet

publik, kreditori ka të drejtë që nga dita e nesërme, pas kalimit të afatit për kryerjen e

pagesës, të përfitojë kamatvonesë, pa qenë nevoja për t’i dërguar njoftim për vendosje

në vonesë debitorit. Kjo mund të ndodhë vetëm në rastet kur kreditori nuk e ka arkëtuar

shumën për t’u paguar brenda afatit dhe përgjegjës për vonesën nuk është debitori.19

Por nga ana tjetër kreditori duhet të ketë përmbushur detyrimet e veta sipas kontratës e

ligjit dhe detyrimi i kërkuar nga kreditori nuk duhet të jetë i kundërshtuar zyrtarisht.

Ky dallim midis “Autoritetit publik” dhe “Sipërmarrjes tregtare” është më i theksuar

kur ka të bëjë me afatet për kryerjen e pagesës, duke u parashikuar që për veprimet

juridike tregtare të kryera nga autoritete publike që ofrojnë shërbime në fushën e

kujdesit shëndetësor zgjatja e afateve nuk mund të jetë më shumë së një vit kalendarik,

duke filluar nga data kur ka lindur e drejta për të kërkuar kryerjen e pagesës për shitjen

e mallrave apo dhënien e shërbimeve.

Në llogaritjen e kamatëvonesës për “Sipërmarrje tregtare” përfshihen si kamatëvonesa

ligjore si dhe kamatëvonesat e rëna dakord ndërmjet kompanive (për sa kohë gjendemi

përballë një norme jo të padrejtë). Ndërsa për “Autoritetet publike” do të zbatohen

vetëm kamatëvonesat e miratuar me vendimin e Këshillit Mbikqyrës të Bankës së

Shqipërisë në mbledhjen e fundit të vitit paraardhës, duke i shtuar tetë pikë përqindjeje

dhe për gjashtëmujorin e dytë, sipas normës së miratuar me vendimin e Këshillit

Mbikqyrës të Bankës së Shqipërisë në mbledhjen e fundit përpara datës 1 korrik të vitit

korrent, duke i shtuar tetë pikë përqindjeje.

2.7.4 Ekzekutimi i detyrimit kontraktor si titull ekzekutiv

Titulli ekzekutiv është akti, ekzistenca e të cilit bën të mundur vënien në jetë të procesit

përmbarimor për përmbushjen në mënyrë të detyrueshme të detyrimeve të subjekteve

të ndryshme.20

Neni 510 i Kodit të procedurës Civile, i ndryshuar, përcakton që janë tituj ekzekutivë;

19 Neni 4 Ligjit nr. 48/2014. 20 F. Tafaj, A. Vokshi, Procedurë Civile, Pjesa II, Ilar, 2014, p.381.



U.Hoti

34

Vendimet civile të formës së prerë të gjykatës, që përmban një detyrim, vendimet e

dhëna prej saj për sigurimin e padisë, si dhe për ekzekutimin e përkohshëm.

Vendimet penale të formës së prerë në pjesën që kanë të bëjnë me të drejta pasurore.

Vendimet e gjykatave e të arbitrazheve të shteteve të huaja që u është dhënë fuqi

sipas dispozitave përkatëse të këtij Kodi.

Vendimet e një gjykatë arbitrazhi në Republikën e Shqipërisë.

Aktet noteriale që përmbajnë detyrim në të holla, si dhe aktet për dhënien e kredive

bankare ose aktet për dhënien e kredive nga institucionet financiare jobankare.

Kambialet, çeqet e letrat me urdhër që barazohen me ato.

Aktet e tjera që sipas ligjeve të veçanta quhen tituj ekzekutivë dhe ngarkohet zyra e

përmbarimit për ekzekutimin e tyre.

Kjo e fundit, ka një përcaktim të përgjithshëm dhe nga ligjvënësi në këtë prizëm janë

miratuar shumë ligje të veçanta, me anën e të cilave ka përcaktuar se janë tituj

ekzekutivë fatura e energjisë elektrike dhe ajo e ujit të pijshëm.

Për më tepër mund të citohen, neni 31 i ligjit nr. 8537, datë 18.10.1999, "Për barrët

siguruese"21 dhe neni 15 i Ligjit nr.7703, datë: 11.5.1993, "Për sigurimet shoqërore në

Republikën e Shqipërisë"22

Ligji nr. 48/2014 “Për pagesat e vonuara në detyrimet kontraktore e tregtare” me nenin

16 përcakton së detyrimet monetare, të lindura nga veprimet juridike tregtare, të cilat

nuk janë shlyer brenda afatit të pagesës përkatëse, sipas këtij ligji, me përjashtim të

rasteve të parashikuara nga neni 485 i Kodit Civil23, përbëjnë titull ekzekutiv dhe vihen

në ekzekutim nga përmbaruesi gjyqësor, pavarësisht vlerës, kur kreditori ka lëvruar

mallrat apo kryer shërbimet sipas kontratës, dhe debitori nuk e ka kundërshtuar

detyrimin.

Detyrimi vihet në ekzekutim të detyrueshëm në përputhje me parashikimet e Kodit të

Procedurës Civile dhe debitorit i kërkohet së bashku me kamatvonesat për moskryerjen

e pagesës në afat por edhe me pagimin e të gjitha shpenzimeve të kryera prej tij për

rikthimin e kredisë, shpenzime këto të kryera për shkak të pagesës me vonesë, përveç

21 "Marrëveshja siguruese është titull ekzekutiv dhe, në rast mos përmbushjeje, ekzekutohet nga

përmbaruesi gjyqësor me urdhër të gjykatës kompetente. Urdhri i ekzekutimit urdhëron përmbaruesin

gjyqësor të sekuestrojë kolateralin e përshkruar në marrëveshjen siguruese dhe t'ia japë atë barrëmarrësit

ose personit të autorizuar prej tij. Zyra e përmbarimit nuk ka detyrim të njoftojë paraprakisht personin që

posedon kolateralin për sekuestrimin. Palët detyrohen të paguajnë shpenzimet dhe taksat në lidhje me

zbatimin e këtij urdhri, të cilat parashikohen në rregulloren e barrëve siguruese. Zyra e përmbarimit mund

të refuzojë të fillojë ose të vazhdojë procedurat e sekuestrimit të kolateralit deri sa t ë paguhen taksat dhe

shpenzimet përkatëse." 22 "Akti, që përmban detyrimin për pagesën e kontributeve, përbën titull ekzekutiv dhe ekzekutohet nga

zyra e përmbarimit." 23 “Debitori që ka një kredi të kërkueshme ndaj kreditorit të tij, mund të pezullojë zbatimin e detyrimit

deri në pagesën e kredisë, me kusht që ndërmjet kredisë dhe detyrimit të ketë lidhje të mjaftueshme, siç

mund të jetë ndër të tjera, qenia e një raporti të vetëm juridik ose të marrëdhënieve që palët kanë patur

rregullisht.” Neni 485 i Kodit Civil.



U.Hoti

35

rasteve kur debitori nuk është në faj për vonesën. Këto shpenzime të fundit klasifikohen

si kosto shtesë ndaj shumës që ka lindur për shkak të pagesës së vonuar dhe përfshijnë

çdo shpenzim të provuar të kreditorit, që ai ka kryer kundrejt avokatëve, shpenzime të

tjera ligjore të kryera për të bërë të mundur arkëtimin e pagesës, si dhe çdo shpenzim të

paguar prej tij për të vënë në ekzekutim pagimin e shumës së detyrimit.24

Përveç shpenzimeve të parashikuara, si më sipër, debitori ka detyrimin për të paguar në

favor të kreditorit edhe një dëmshpërblim në shumën prej 5,000 (pesë mijë) lekësh.

Parashikimi i ri i nenit 16 të ligjit nr. 48/2014 e bën të panevojshëm përdorimin e ligjit

nr. 8662, datë 18.9.2000, “Për trajtimin si titull ekzekutiv të faturës së konsumit të

energjisë elektrike”, të ndryshuar, pasi sipas parashikimeve të sipërpërmendura çdo

faturë tregtare e maturuar përbën titull ekzekutiv së bashku me kamatvonesat përkatëse.

Fryma e Direktivës 2011/7/EU, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit është që

kompanitë duhet të jenë në gjendje të kryejnë aktivitetet e tyre në të gjithë tregun e

brendshëm dhe në kushte që siguria e shitjeve ndërkufitare nuk është më ulët së ajo e

shitjeve të brendshme duke ruajtur në këtë mënyrë një konkurrencë të shëndetshme. Si

Direktiva 2011/7/EU po ashtu dhe Ligji nr. 48/2014 “Për pagesat e vonuara në

detyrimet kontraktore e tregtare” përcaktojnë vetëm termin "titullin ekzekutiv", por nuk

rregullojnë procedurat për zbatimin e një titulli të tillë e cila procedurë trajtohet

gjerësisht në Shqipëri me Kodin e Procedurës Civile dhe me ligje të posaçme.

24 Neni 11 Ligjit nr. 48/2014



U.Hoti

36

KAPITULLI

III

METODOLOGJIA

Ky kapitull do të japë informacion mbi burimet e të dhënave, zgjedhjen e kampionit

(mostrës), mbledhjen e të dhënave empirike, pyetjet kërkimore dhe hipotezat e ngritura

për vërtetimin e tyre, modelet e ndërtuara si dhe teknikat statistikore të përdorura.



U.Hoti

37

3.1 Burimet e të dhënave

Mbledhja e të dhënave përbën fazën e parë kërkimore të studimit, një fazë e cila kërkon

një vëmendje dhe përkushtim serioz nga studiuesit për mënyrën e mbledhjes dhe

administrimit të tyre. Ekzistojnë dy burime kryesore për mbledhjen e të dhënave,

burimet parësore dhe ato dytësore. Në këtë punim doktorate janë përdorur të dy llojet

e të dhënave.

Të dhënat parësore janë ato të dhëna që nevojiten për studim, por që nuk

disponohen nga sektori privat apo ai publik. Ndaj, të dhënat parësore mblidhen

posaçërisht për studimin në funksion të pyetjeve që ngre kërkimi. Të dhënat

parësore mblidhen me anë të vëzhgimit, intervistimit, anketimit, etj. Në këtë

punim është përdorur pyetësori si mjet për mbledhjen e të dhënave parësore.

Hartimi, përmbajtja dhe administrimi i pyetësorit analizohet në një seksion më

poshtë.

Të dhënat dytësore apo burimet ekzistuese të të dhënave janë ato të dhëna që

janë mbledhur më parë për qëllime të tjera studimore nga institucione apo

studiues të tjerë. Ato janë burime ekzistuese që i vijnë në ndihmë qëllimit të

studimit doktoral, por nuk janë mbledhur enkas për të. Të dhënat dytësore të

përdoruara në këtë studim janë siguruar nga studime të mëparshme në vende të

huaja rreth kësaj çështjeje, të dhëna dhe statistika të nxjerra nga institucione

shtetërore si Banka e Shqipërisë (BSH), Instituti i Statistikave (INSTAT), burime

nga revista ekonomike, si dhe informacion i mbledhur pranë sipërmarrjeve

tregtare (pasqyrat financiare).

3.2 Popullimi dhe kampioni

Një hap tjetër në implementimin e kërkimit shkencor është edhe identifikimi i

popullimit të synuar dhe zgjedhja e një kampioni prej tij. Në këtë fazë përcaktohet se

sa do të jetë vëllimi i sipërmarrjeve tregtare (individëve) të intervistuar, cilët do të jenë

ata, si do përzgjidhen dhe arrihen (kontaktohen) ata.

Popullimi i një studimi është një grup elementësh rreth të cilëve studiuesi është i

interesuar të mbledhë informacion dhe të nxjerrë përfundime. Në pamundësi për të

anketuar të gjithë popullimin, përzgjidhet një kampion prej tij. Në këtë studim doktoral

është përfshirë një zgjedhje prej 377 sipërmarrjesh tegtare, të cilët operojnë në sektorin

e tregtisë me shumicë në qarkun e Tiranës.

3.3 Mbledhja e të dhënave

Qëllimi kryesor i këtij punimi është njohja me konceptin e kredisë tregtare, me

madhësinë e përdorimit të saj nga sipërmarrjet tregtare që i përkasin sektorit të tregtisë

me shumicë, me arsyet e përdorimit të kredisë tregtare (pse ofrohet nga furnitorët dhe

pse kërkohet nga klientët e tyre), administrimin e marrëdhënieve furnitor-klient dhe



U.Hoti

38

problematikat lidhur me to, si dhe, me faktorët makroekonomikë dhe specifikë, të cilët

ndikojnë në ofrimin e kredisë tregtare, etj. Gjithashtu, pjesë e rëndësishme në këtë

studim është edhe roli që ka përdorimi i kredisë tregtare në performancën e

sipërmarrjeve tregtare, por, edhe studimi i krizës financiare dhe ndikimi i saj në

përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrje tregtare si një alternative financiare e

rëndësishme afatshkurtër.

Grumbullimi i të dhënave për të përmbushur më së miri kërkesat e këtij punimi janë

realizuar nëpërmjet tri mënyrave të mëposhtme:

Marrja e informacionit nëpërmjet pyetjeve të drejtpërdrejta zhvilluar me

menaxherët e lartë të sektorit të shitjeve (drejtuesit e sektorit të shitjes) të

sipërmarrjeve tregtare. Për këtë arsye u hartua një pyetsor i strukturuar për të

mbledhur të dhënat parësore nga sipërmarrjet tregtare që përdorin financimin

afatshkurtër kredi tregtare.

Pyetësori ka në fokus marrjen e informacionit për të kuptuar arsyet e përdorimit të

kredisë tregtare si dhe problematikat lidhur me administrimin e proçesit të

kreditimit. Gjithashtu në bashkëpunim me sektorin e shitjes (drejtuesit e sektorit

të shitjes) është punuar në nxjerrjen e të dhënave të kredisë tregtare (llogarive të

arkëtueshme për të cilat është marrë në konsideratë zhvlerësimi i tyre) për çdo tre

muaj për një hark kohor 5-vjeçar (nga viti 2009-2013).

Marrja e informacionit nëpërmjet shfletimit të dokumenteve. Në rastin konkret

për të hedhur dritë mbi faktorët specifikë që ndikojnë në ofrimin e kredisë tregtare

nga sipërmarrjet tregtare nevojitet shfletimi i pasqyrave financiare të përgatitura

prej tyre, çdo vit, për llogari të institucioneve përkatëse në zbatim dhe të

standardeve kombëtare të kontabilitetit.

Një suport i madh kanë qenë edhe të dhënat e dokumenteve zyrtare të siguruara

nga Banka e Shqipërisë (BSH) si dhe Instituti i Statistikave (INSTAT), të dhëna, të

cilat janë përdorur për të analizuar rolin e faktorëve makroekonomikë në

përdorimin e kredisë tregtare. Gjithashtu, shfletimi i punimeve shkencore nga

profesionistë të fushës kanë luajtur një rol të rëndësishëm në këtë punim.

Marrja e informacionit përmes deklarimit. Diskutimet dhe shkëmbimet e

njohurive dhe ideve me profesionistë të fushës kanë qenë një ndihmë e

jashtëzakonshme, duke i dhënë një vlerë të shtuar punimit.

Pyetësorët janë shpërndarë në mënyrë rastësore, duke përdorur formën ballë për ballë

si teknikë kryesore dhe web-in për plotësimin e tij (metoda e fundit nuk ka qenë e

suksesshme në mbledhjen e informacionit). Nuk ka karakteristika specifike për të qenë

pjesëmarrës në këtë anketim, përveç se të qënit sipërmarrje tregtare, përdorues i kredisë

tregtare, i cili operon në sektorin e tregtisë me shumicë. Kjo testohet me anë të një

pyetjeje në fillimet e pyetësorit dhe shërben si filtrim për konsiderimin dhe

vlefshmërinë e përgjigjeve të mëposhtme.



U.Hoti

39

Kampioni supozon, se përfaqëson ose i përafrohet tërë popullatës së përdoruesve të

kredisë tregtare në Shqipëri. Nga 377 sipërmarrje tregtare të kontaktuara, vetëm nga

251 prej tyre është siguruar informacioni parësor për pesë vite (plotësimi i pyetësorit)

dhe dytësor (pasqyrave financiare për organet tatimore) për vitin 2013 të dhëna të cilat

janë përdorur për analizën e faktorëve specifikë dhe ndikimin që ato kanë në përdorimin

e kredisë tregtare. Ndërsa të dhënat tre mujore, të cilat janë përdorur në analizën e

faktorëve makroekonomikë janë siguruar nga 191 sipërmarrje tregtare. Këto

sipërmarrje rezultonin të kishin një jetëgjatësi më të madhe se sa 7 vjet, të ushtrimit të

aktivitetit të tyre.

3.4 Teknikat statistikore të përdorura

Një rëndësi të madhe në këtë punim zë edhe analiza e të dhënave të grumbulluara, si

dhe metodologjia e përdorur në përpunimin e tyre. Analiza do të bëhet nëpërmjet

metodave të mëposhtme;

Statistika përshkruese

Statistika analitike

Statistika përshkruese do të përdoret për të përpunuar informacionin e

grumbulluar nga pyetësori. Nëpërmjet kësaj metode do të paraqitet informacion

sa më efektiv mbi arsyet e kërkesës dhe ofertës për përdorimin e kredisë tregtare

që vjen nga klientët dhe furnitorët, si dhe problematika të tjera të lidhura me to,

duke i dhënë në këtë mënyrë përgjigje pyetjes së parë kërkimore të paraqitur në

kapitullin e parë “Cilat janë arsyet e përdorimit të kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare dhe problematikat e administrimit?”. Ky informacion do

të paraqitet nëpërmjet tabelave, grafikëve dhe treguesve përmbledhës numerikë.

Metoda e analizës së regresionit linear, si rrjedhojë e natyrës komplekse të

dukurive në fushën e ekonomisë dhe të menaxhimit, ashtu si dhe në rastin e

dukurive shoqërore të tjera, si rregull nuk ndeshemi me lidhje funksionale, por

me forma të tjera lidhjesh që quhen “lidhje statistikore” ose ndryshe “lidhje të

regresionit”. Ndaj në këtë punim doktoral, rëndësia dhe ndikimi i faktorëve

makroekonomikë dhe specifikë në përdorimin e kredisë tregtare, si dhe

vleresimi i rëndësisë së përdorimit të kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare

vlerësohet nëpërmjet ndërtimit të ekuacioneve të regresionit.

3.5 Ndërtimi i hipotezave për vërtetimin e pyetjeve kërkimore

Për të vlerësuar ndikimin e faktorëve makroekonomikë dhe specifikë në përdorimin e

kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare janë ngritur dy nënpyetje kërkimore (për

analizën e faktorëve makroekonomikë dhe specifikë) si dhe disa hipoteza në funksion të

dhënies së përgjigjes pyetjes kryesore kërkimore “Si ndikojnë faktorët makroekonomikë

dhe specifikë në përdorimin e kredisë tregtare?”.



U.Hoti

40

Në këtë punim i është kushtuar një vëmendje e veçantë përfshirjes së faktorëve më të

rëndësishëm për t’a bërë sa më të plotë analizën dhe për të siguruar një panoramë të

qartë të faktorëve që ndikojnë në përdorimin e kredisë tregtare.

3.5.1 Faktorët makroekonomikë, ndikimi i tyre në përdorimin e

kredisë tregtare

Për të vlerësuar ndikimin e faktorëve makroekonomikë në ofrimin e kredisë tregtare

nga sipërmarrjet tregtare është përdorur regresioni linear logaritmik me shumë

variabla, ku si variabël i varur është marrë kredia tregtare e përfaqësuar nga llogaritë

e arkëtueshme. Ashtu siç është cituar edhe më sipër të dhënat janë siguruar nga 191

sipërmarrje tregtare, kryesisht sipërmarrje tregtare me jetëgjatësi më të madhe se 7

vjet.

Si variabla të pavarur janë marrë treguesit makroekonomikë si norma e interesit për

kreditë bankare në lekë, baza monetare si dhe komponentët përbërës të prodhimit të

brendshëm bruto. Të dhënat e siguruara si nga sipërmarrjet tregtare ashtu dhe nga

BSH dhe INSTAT, janë të dhëna me bazë tre mujore për një hark kohor 5 (pesë)

vjeçar, respektivisht përfshirë në analizë vitet 2009-2013.

3.5.1.a Hipotezat e ngritura për vërtetimin e pyetjes kërkimore

Hipotezat e ngritura lidhen me vlerësimin e faktorëve makroekonomikë dhe ndikimin

që ato kanë në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Analiza

makroekonomike është ndarë në dy pjesë; në pjesën e parë vlerësohet ndikimi që

faktorët makroekonomikë kanë në mënyrë individuale në përdorimin e kredisë tregtare,

ndërsa në pjesën e dytë është analizuar bashkëveprimi ndërmjet faktorëve

makroekonomikë dhe ndikimi i tyre (i këtij bashkëveprimi) në përdorimin e kredisë

tregtare nga sipërmarrjet tregtare.

Bazuar në pyetjen kërkimore, "A ndikojnë faktorët makroekonomikë në ofrimin e

kredisë tregtare?", janë ngritur këto hipoteza;

Hipoteza e parë:

H0: Norma e interesit për kreditë bankare në lekë ndikon në përdorimin e kredisë

tregtare.

Hipoteza e dytë:

H0: Baza monetare ndikon në përdorimin e kredisë tregtare.

Hipoteza e tretë:

H0: Investimet ndikojnë në përdorimin e kredisë tregtare.



U.Hoti

41

Hipoteza e katërt:

H0: Importet ndikojnë në përdorimin e kredisë tregtare.

Hipoteza e pestë:

H0: Bashkëveprimi ndërmjet bazës monetare dhe normës së interesit për kreditë

bankare në lekë ndikon në përdorimin e kredisë tregtare.

Hipoteza e gjashtë:

H0: Defiçiti tregtar ndikon në përdorimin e kredisë tregtare.

Hipoteza e shtatë:

Ho: Bashkëveprimi ndërmjet konsumit, investimeve dhe shpenzimeve qeveritare

ndikon në përdorimin e kredisë tregtare.

3.5.2 Faktorët specifikë, ndikimi i tyre në përdorimin e kredisë

tregtare

Për të vlerësuar ndikimin e faktorëve specifikë në ofrimin e kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare është përdorur regresioni linear i logaritmit natyror me shumë

variabla. Në këtë pjesë të punimit janë marrë në analizë të dhënat nga pasqyrat

financiare të 251 sipërmarrjeve tregtare për vitin 2013.

Gjithashtu në këtë analizë janë përdorur edhe dy variabla dummy. Variabli i parë

dummy me të cilën është vlerësuar rreziku i kredisë tregtare (rreziku që furnitorët kanë

në mos arkëtimin e llogarive të arkëtueshme), e vlerësuar kjo nëpërmjet të dhënave të

siguruara nga pasqyrat financiare për vitin 2013. Ndërsa, variabli i dytë dummy i

analizuar i referohet jetëgjatësisë që sipërmarrjet tregtare kanë në ushtrimin e aktivitetit

të tyre, informacion i siguruar nga pyetësorët.

3.5.2.a Hipotezat e ngritura për vërtetimin e pyetjes kërkimore

Hipotezat e ngritura në këtë pjesë të punimit lidhen me vlerësimin e faktorëve specifikë

të sipërmarrjeve tregtare dhe ndikimin që ato kanë në ofrimin e kredisë tregtare për

klientët e tyre.

Bazuar në pyetjen kërkimore "A ndikojnë faktorët specifikë në ofrimin e kredisë

tregtare nga sipërmarrjet tregtare?", janë ngritur këto hipoteza;

Hipoteza e parë:

H0:Qarkullimi i llogarive të arkëtueshme ndikon në ofrimin e kredisë tregtare.



U.Hoti

42

Hipoteza e dytë:

H0:Kthimi nga aktivet ndikon në ofrimin e kredisë tregtare.

Hipoteza e tretë:

H0:Madhësia e sipërmarrjeve tregtare ndikon në ofrimin e kredisë tregtare.

Hipoteza e katërt:

H0:Raporti total i borxhit ndikon në ofrimin e kredisë tregtare.

Hipoteza e pestë:

H0:Rreziku i mosarkëtimit të llogarive të arkëtueshme ndikon në ofrimin e kredisë

tregtare.

Hipoteza e gjashtë:

H0:Jetëgjatësia e ushtrimit të aktivitetit nga sipërmarrjet tregtare ndikon në ofrimin

e kredisë tregtare.

3.5.3 Rëndësia e përdorimit të kredisë tregtare

(Përdorimi i kredisë tregtare dhe ndikimi i saj në performancën e sipërmarrjeve

tregtare, strategjinë e shitjes si dhe sjellja e llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të

pagueshme gjatë periudhave të krizave financiare)

Për të vlerësuar ndikimin që ka ofrimi i kredisë tregtare (për klientët) dhe përdorimi i

saj nga sipërmarrjet tregtare në performancën e tyre si dhe rolin që luan përdorimi i

kredisë tregtare në rritjen e volumit të shitjeve është përdorur teknika e regresionit të

thjeshtë linear të logaritmimit natyror në të dy anët e ekuacioneve. Në të dy këto analiza

janë marrë në konsideratë të dhënat nga pasqyrat financiare të 251 sipërmarrjeve

tregtare për vitin 2013.

Gjithashtu, përdorimi i kredisë tregtare gjatë krizave financiare si dhe sjellja e saj gjatë

kësaj periudhe ka marrë një rëndësi të veçantë në këtë punim doktorature. Për të kuptuar

ndikimin e efektit krizë në llogaritë e arkëtueshme dhe në llogaritë e pagueshme janë

marrë në shqyrtim të dhënat e pasqyrave financiare për 251 sipërmarrje tregtare për

vitet 2009, 2010 dhe 2013. Edhe në këtë rast është përdorur teknika e regresionit të

thjeshtë linear të logaritmit natyror në të dy anët e ekuacioneve.



U.Hoti

43

3.5.3.a Hipotezat e ngritura për vërtetimin e pyetjeve kërkimore

Ashtu siç cituam edhe më lart hipotezat e ngritura në këtë pjesë të punimit lidhen me

vlerësimin dhe ndikimin që ka përdorimi i kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare në

performancë, volumin e shitjeve, si dhe në sjelljen e llogarive të arkëtueshme dhe të

pagueshme gjatë krizave financiare.

Në funksion të dhënies së përgjigjes pyetjes së tretë kërkimore të ngritur në kapitullin

e parë “Pse është i rëndësishëm përdorimi i kredisë tregtare nga sipërmarrjet

tregtare?” ngrihen tre nënpyetje kërkimore si dhe hipotezat përkatëse të paraqitura më

poshtë;

A ndikon përdorimi i kredisë tregtare në rritjen e performancës së sipërmarrjeve

tregtare?

Hipoteza e parë:

H0: Kredia tregtare e ofruar nga sipërmarrjet tregtare ndikon në rritjen e

performancës së tyre.

A përdoret kredia tregtare si instrument marketingu nga sipërmarrjet tregtare për

realizimin e objektivave të shitjeve?

Hipoteza e dytë:

H0: Kredia tregtare e ofruar nga sipërmarrjet tregtare ndikon në realizimin e

objektivave të tyre të shitjeve.

Cila është marrëdhënia ndërmjet llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të

pagueshme gjatë krizës financiare?

Hipoteza e tretë:

H0: Krizat financiare ndikojnë në forcimin e lidhjes midis llogarive të arkëtueshme

dhe llogarive të pagueshme.

3.6 Metoda e përdorur për ndërtimin e modeleve

Për vlerësimin e modeleve është përdorur metoda e zakonshme e katrorëve më të

vegjël (OLS). Carl Friedrich Gauss-i, zhvilloi "Metodën e zakonshme të katrorëve më

të vegjël", i cili vlerësoi se modeli më i përshtatshëm është ai për të cilin minimizohet

shuma e diferencës së rezultatit faktik dhe atij të vlerësuar, të quajtura ndryshe si termi

i gabimit të modelit.



U.Hoti

44

Gjithashtu me anë të metodës së zakonshme të katrorëve më të vegjël do bëhet vlerësimi

i parametrave β-ta. Për vlerësimin e tyre analiza empirike do të bazohet në supozimet

bazë të Teoremës Gauss-Markov. Për përpunimin e të dhënave dhe testimin e

hipotezave është përdorur programi statistikor E-Views 8.

3.6.1 Modelet e ndërtuara nëpërmjet metodës OLS

Modelet e ndërtuara me faktorët makroekonomikë dhe specifikë u japin përgjigje

hipotezave të ngritura në këtë punim dhe dëshmojnë se faktorët e marrë në analizë

ndikojnë në një masë të konsiderueshme në përdorimin e kredisë tregtare nga


3.6.1.a Modelet e ndërtuara me faktorët makroekonomikë

Modeli i ndërtuar duke marrë në konsideratë vlerësimin mbi baza individuale të

ndikimit të variablave të pavarur tek variabli i varur.

(1)

logAR = β0 + β1*logNI + β2 *logMB + β3*logI+ β4*logImp

ku:

Variabli i varur

LogAR

Logaritmi i llogarive të arkëtueshme.

Variablat e pavarur

logNI

Logaritmi i normës së interesit për kreditë bankare në lekë.

logMB

Logaritmi i bazës monetare.

logI

Logaritmi i investimeve.

logImp

Logaritmi i importeve.



U.Hoti

45

Modeli i ndërtuar duke marrë në konsideratë bashkëveprimin reciprok dhe ndikimin që

ky bashkëveprim ndërmjet variablave të pavarur ka tek variabli i varur.

(2)

logAR = β0 + β1*log(NI*BM) + β2 *log(DefTregtar) +

β3*log(I*C*SHQ)

ku:

Variabli i varur

logAR

Logaritmi i llogarive të arkëtueshme.

Variablat e pavarur

log(NI*BM)

Logaritmi i bashkëveprimit midis normës së interesit për kreditë bankare në lekë

dhe bazës monetare.

log(Exp-Imp)

Logaritmi i eksport minus import ,"Defiçitit Tregtar".

log(I*C*SHQ)

Logaritmi i bashkëveprimit midis investimeve, konsumit dhe shpenzimeve

qeveritare.

3.6.1.b Modelet e ndërtuara me faktorët specifikë

Modelet e ndërtuara duke marrë në konsideratë vlerësimin mbi baza individuale të

ndikimit të variablave të pavarur tek variabli i varur.

(1)

lnAR = β0 + β1* QarAR + β2* R0A + β3* lnMNJE + β4*RapBorxh+

β5*RrezikuKT + β6*Jetëgjatësia

(2)

lnAR = β0 + β1*QarAR + β2*ROA+ β3* lnMNJE + β4*lnAP +

β5*lnKB + β6*RrezikuKT + β7*Jetëgjatësia



U.Hoti

46

ku:

Variabli i varur

lnAR

Logaritmi natyror i llogarive të arkëtueshme.

Variablat e pavarur

QarAR

Qarkullimi i llogarive të arkëtueshme.

R0A

Kthimi nga aktivet.

lnMNJE

Logaritmi natyror i totalit të aktiveve (madhësisë së sipërmarrjeve tregtare).

RapBorxhit

Raporti i totalit të borxhit.

lnAP

Logaritmi natyror i llogarive të pagueshme.

lnKB

Logaritmi natyror i detyrimeve bankare.

RrezikuKT

Rreziku i kredisë tregtare. Kjo seri është ndërtuar nëpërmjet variablit dummy i cili

ka marrë vlerat 1 dhe 0, (dummy=0 sipërmarrjet tregtare që i arkëtojnë llogaritë

e arkëtueshme brenda 30 ditëve, dummy=1 sipërmarrjet tregtare që i arkëtojnë

llogaritë e arkëtueshme jashtë këtij afati, pra mbi 30 ditë).

Jetëgjatësia

Jetëgjatësia e ushtrimit të aktivitetit për sipërmarrjet tregtare të marra në analizë.

Kjo seri është ndërtuar nëpërmjet variablit dummy i cili ka marrë vlerat 1 dhe 0,

(dummy=0 sipërmarrjet tregtare që kanë më pak se 5 vite aktivitet, dummy=1

sipërmarrjet tregtare që kanë më shumë se 5 vite ushtrim të aktivitetit të tyre të

biznesit).

3.6.1.c Ekuacionet e regresionit të thjeshtë linear të logaritmit

natyror për përcaktimin e rëndësisë së përdorimit të kredisë tregtare

Për t’i dhënë përgjigje pyetjeve kërkimore nëse përdorimi i kredisë tregtare ndikon në

rritjen e performancës së sipërmarrjeve tregtare, realizimin e shitjeve si dhe për të

kuptuar nëse ndërmjet llogarive të arkëtueshme (AR) dhe llogarive të pagueshme (AP)

gjatë krizës financiare rritet apo jo fortësia e lidhjes midis tyre, janë ndërtuar ekuacionet



U.Hoti

47

e regresionit të thjeshtë linear të logaritmit natyror në të dy anët e tij të paraqitura më

poshtë:

(1)

lnFitimNeto = β0 + β1* lnAR

(2)

lnShitje = β0 + β1 * lnAR

ku:

Variablat e varur

lnFitimNeto

Logaritmi natyror i fitimit neto.

lnShitje

Logaritmi natyror i shitjeve neto.

Variabli i pavarur

lnAR

Logaritmi natyror i llogarive të arkëtueshme.

(3)

lnARt = β0 + β1* lnAPt

ku:

Variabli i varur

lnAR

Logaritmi natyror i llogarive të arkëtueshme (për vitet 2009, 2010, 2013)

Variabli i pavarur

lnAP

Logaritmi natyror i llogarive të pagueshme (për vitet 2009, 2010, 2013)



U.Hoti

48

KAPITULLI

IV

ANALIZA E REZULTATEVE

Ky kapitull përmban informacion mbi madhësinë e përdorimit të kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare, të cilat operojnë në sektorin e tregtisë, si dhe arsyet që çojnë

klientët dhe furnitorët të shohin përdorimin e kredisë tregtare si një ndër burimet e

financimit afatshkurtër më të rëndësishëm për të ndihmuar zhvillimin e aktivitetit të

tyre të biznesit.

Gjithashtu, në këtë pjesë të punimit një rëndësi të veçantë do të marrë analiza e

faktorëve makroekonomikë dhe specifikë, si dhe rolin që ata luajnë në përdorimin e

kredisë tregtare. Njohja e mjedisit në të cilën operojnë sipërmarrjet tregtare është i

rëndësishëm, pasi është përcaktues i përdorimit të këtij instrumenti financiar ndërmjet

tyre.

Ndaj, vëmendja ka qenë maksimale në identifikimin e faktorëve që nxisin dhe frenojnë

përdorimin e kredisë tregtare, duke i sjellë ato në vëmendje të politikbërësve,

sipërmarrjeve tregtare, studiuesve dhe akademikeve. Pavarësisht problematikave të

lidhura me administrimin e proçesit të kreditimit, kredia tregtare shpjegon në masë të

konsiderueshme performancën e sipërmarrjeve tregtare, por gjithashtu edhe përdorimin

e saj si strategji për realizimin e shitjeve. Një tjetër analizë në këtë pjesë të punimit ka

të bëjë me sjelljen e llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme gjatë

periudhave të krizave financiare.



U.Hoti

49

4.1 Kredia tregtare, arsyet e përdorimit të saj

Sipërmarrjet tregtare të marra në analizë i përkasin sektorit të tregtisë me shumicë, të

cilët janë përdorues të kredisë tregtare. Pra e thënë ndryshe, ato ofrojnë për klientët e

tyre shitje me arkëtim të mëvonshëm dhe në të njëjtën kohë kërkojnë të blejnë nga

furnitorët e tyre me pagesë të mëvonshme, duke luajtur kështu rolin e furnitorit kur

ofrojnë kredi tregtare dhe të klientit kur kërkojnë kredi tregtare.

Kredia tregtare është një burim i rëndësishëm financimi afatshkurtër për sipërmarrjet

tregtare, për përmbushjen e nevojave të tyre në funksion të realizimit të objektivave

që ato kanë. Në këtë studim doktoral është marrë në konsideratë (referuar figurës 4.1)

pikërisht marrëdhënia ndërmjet sipërmarrjeve tregtare (tregti me shumicë) dhe

klientëve të tyre (tregti me pakicë).

Figurë 4.1 Marrëdhënia financiare ndërmjet sipërmarrjeve tregtare (Petersen &

Rajan (1997))

Në rastin e sipërmarrjeve tregtare (tregti me shumicë) të marra në shqyrtim, nga

analiza e bërë rezultoi se kredia tregtare (llogaritë e arkëtueshme) zë rreth 37 përqind

të totalit të aktiveve në tërësinë e sipërmarrjeve të studiuara. Pra, debitorët tregtarë të

sipërmarrjeve tregtare konsiderohen si një nga pasuritë kryesore në shumicën e

bilanceve të tyre.

Duke qenë se, llogaritë e arkëtueshme zënë një përqindje të konsiderueshme në totalin

e aktiveve të tyre, kjo do të thotë se, menaxhimi i saj nga sipërmarrjet tregtare në

kushtet e një rreziku të lartë duhet të marrë një trajtim të veçantë. Ashtu siç kemi cituar

edhe në kapitujt e mëparshëm, në analizë janë marrë 251 sipërmarrje tregtare të cilat

operojnë në sektorin e tregtisë me shumicë, në qarkun e Tiranës. Kusht në përzgjedhjen

e sipërmarrjeve tregtare ka qenë përdorimi i kredisë tregtare si një ndër format e

financimit afatshkurtër midis tyre.

Furnitori

Kërkesa (KT)

Oferta (KT)

Sipërmarrja

tregtare

Kërkesa (KT)

Oferta (KT)

Klienti



U.Hoti

50

4.1.1 Kërkesa dhe oferta për kredi tregtare

Përdorimi i kredisë tregtare si burim financimi afatshkurtër kërkohet dhe ofrohet në

treg nga sipërmarrjet tregtare për përmbushjen e nevojave reciproke të tyre.

Cilat janë arsyet që 37 përqind e totalit të aktiveve të sipërmarrjeve tregtare janë

kredi tregtare (llogari të arkëtueshme)?

Nga diskutimet me drejtues të sektorit të shitjeve, menaxher shitjesh por edhe me

sipërmarrësit, përdorimi i kredisë tregtare ka filluar paralelisht me zhvillimin e

ekonomisë së lirë të tregut në vendin tonë. Sipas tyre, ajo çfarë ka ndryshuar këto vite

tranzicioni, kanë qenë arsyet e përdorimit të saj, tendenca e ofertës dhe kërkesës,

administrimi i marrëdhënieve furnitor-klient, etj.

Të intervistuarit kanë pohuar se përdorimi i kredisë tregtare vjen kryesisht për arsye

financiare, operacionale dhe tregtare. Referuar përgjigjeve të pyetësorit (aneks 1)

vëmë re se furnitorët (sipërmarrjet tregtare që tregtojnë me shumicë) tentojnë më

shumë të ofrojnë kredi tregtare nisur nga arsyet operacionale dhe tregtare, ndërsa,

klientët e tyre (tregtarët me pakicë) e kërkojnë kredinë tregtare dhe e përdorin atë nisur

nga arsyet financiare.

4.1.1.a Pse kërkohet kredia tregtare (arsyet pse klientët e përdorin)?

Bazuar në përgjigjet e dhëna nga të intervistuarit, klientët e tyre janë të orientuar më

shumë rreth arsyes financiare në momentin kur ata paraqesin kërkesën për të përfituar

kredi tregtare. Mungesa e likuiditetit zë 85.9 përqind të arsyes së kërkesës që tregtarët

me pakicë bëjnë furnitorëve të tyre për të përfituar financimin afatshkurtër (kredi

tregtare) në përmbushje të nevojave që ato kanë. Përkatësisht nga 251 sipërmarrje

tregtare të pyetura se pse klientët e tyre kërkojnë të përdorin kredi tregtare (tabela nr.

3, Aneks 1), 210 prej tyre kanë dhënë përgjigjen se kërkesa vjen si rezultat i mungesës

së likuiditetit me të cilën ato përballen.

Ndërkohë, 33 sipërmarrje tregtare përgjigjen se klientët e tyre kërkojnë kredi tregtare

pasi kjo është shndrruar tashmë në “kulturë pune” për zhvillimin e aktivitetit të biznesit

të tyre. Të intervistuarit shprehen se,“klientët dëshirojnë të blejnë me pagesë të

mëvonshme edhe në ato raste kur ato kanë mundësi ta shlyejnë detyrimin ndaj furnitorit

në momentin e blerjes së mallit. Kjo është një praktikë e vështirë për t’u eliminuar”.

Vetëm 8 sipërmarrje përgjigjen se kërkesat e klientëve për të përfituar kredi tregtare

vijnë si rezultat i testimit të mallrave të reja të cilat ato dëshirojnë të tregtojnë, si dhe

mungesa e likuiditetit me të cilën klientët përballen.

“Kjo formë financimi ofron për ta procedura të shpejta dhe pa kosto në momentin e

përfitimit të kredisë tregtare. Por pamundësia për të blerë me likuidim të menjëhershëm

vitet e fundit ka ardhur gjithnjë e në rritje. Kjo kulturë e iniciuar nga vetë sipërmarrjet

tregtare, vitet e para të tranzicionit, është bërë një kulturë punë e të bërit biznes në



U.Hoti

51

vendin tonë. Dhe pikërisht sot, sipërmarrjet tregtare kanë rënë në kurthin që ngritën

vetë”, u shprehen drejtuesit e sektorit të shitjeve si dhe sipërmarrësit e intervistuar. Referuar edhe grafikut nr.4.1, duket qartë se arsyeja kryesore e kërkesës për kredi

tregtare vjen nga mungesa e aftësisë likuiduese në masën 85.9 përqind, e ndjekur me

11.3 përqind kulturë punë dhe më pak e rëndësishme është arsyeja tregtare (testimi i

mallrave). Motivi që i detyron klientët të kërkojnë kredi është padyshim motivi

financiar.

Burimi: Të dhëna nga pyetësori

Grafik 4.1: Arsyet e përdorimit të kredisë tregtare nga klientët

(tregtia me pakicë)

Sipërmarrjet e vogla tregtare kanë mundësi të pakta për të siguruar financime të jashtme

si dhe pamundësi për të mbajtur rezerva likuiditetesh, të gjeneruara këto nga zhvillimi

i aktivitetit të tyre. Referuar edhe studiuesve si dhe përfundimeve të paraqitura nga

punimet e tyre të analizuara në kapitullin e rishikimit të literaturës, sipërmarrjet tregtare

të cilat përballen me mungesë likuiditeti por edhe me mundësi të pakta për të siguruar

likuiditet nga institucionet bankare dhe financiare shohin si zgjidhje kreditimin me

kredi tregtare tek furnitorët e tyre.

Pra, në një situatë të tillë për këto sipërmarrje, kredia tregtare është alternativa më e

mirë e financimit afatshkurtër për plotësimin e nevojave për financimin e aktivitetit të

tyre të biznesit.

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

90.00%

Nuk e njeh

produktin

dhe kërkon ta

testojë

Ka mungesë

likuiditeti

Kulturë pune

Në cilin rast klientët tuaj

kërkojnë financim me kredi

tregtare?2.74% 85.96% 11.30%



U.Hoti

52

4.1.1.b Pse ofrohet kredia tregtare?

Shumë studiues kanë pohuar se sipërmarrjet tregtare me aftësi të mira likuiditeti kanë

tendencë të ofrojnë më shumë kredi tregtare për klientët e tyre. Gjithsesi nga analiza e

bërë sektorit të tregtisë me shumicë në këtë studim doktoral vihet re se sipërmarrjet

ofrojnë kredi tregtare për klientët e tyre (për tregtarët e pakicës) edhe për arsye të tjera

siç janë;

vështirësitë që vijnë në realizimin e objektivave të shitjes si rezultat i konkurrencës

(vështirësive në gjetjen e tregjeve për realizimin e objektivave të shitjes),

besueshmëria ndaj klientëve të tyre,

për t’u zgjeruar në treg, lançimi i produkteve të reja,

qarkullimi i inventarëve

dhe së fundmi edhe përballja me kërkesat e vazhdueshme që depozitohen nga

klientët për të përfituar kredi tregtare.

Pra, në mënyrë të përmbledhur, furnitorët kryesisht i kreditojnë klientët e tyre nisur

nga arsyet operacionale, tregtare si dhe përballja me kërkesat e klientëve.

Referuar tabelës nr. 2 (aneks 1) 161 sipërmarrje tregtare kanë renditur tre arsye kryesore

të ofrimit të kredisë tregtare për klientët e tyre, të cilat janë; vështirësitë në realizimin

e objektivave të shitjes si pasojë e konkurrencës, kërkesa që vjen nga klientët si dhe

qarkullimi i inventarëve. Ndërsa 49 prej tyre, kanë pohuar se ofrojnë kredi tregtare

duke u mbështetur në besueshmërinë ndaj klientëve e cila vjen si rezultat i konsolidimit

të marrëdhënieve ndërmjet palëve, kërkesën e klientëve për t’u kredituar, si dhe

qarkullimin e inventarëve. Vështirësitë në realizimin e objektivave të shitjes si pasojë e

konkurrencës, besueshmëria ndaj klientit dhe kërkesa nga klientët janë përgjigjet e 25

sipërmarrjeve tregtare, ndërsa, 16 prej tyre kanë renditur vetëm dy arsye të ofrimit të

kredisë tregtare të cilat janë, zgjerimi në treg dhe lançimi i produkteve të reja.

Referuar grafikut nr. 4.2 të paraqitur më poshtë, përballja me kërkesa të larta të

klientëve për të blerë me likuidim të mëvonshëm është arsyeja kryesore që i detyron

furnitorët të zgjerojnë llogaritë e arkëtueshme. Kjo zë 31.89 përqind të arsyes së ofrimit

të kredisë tregtare, e pasuar nga arsyet operacionale si qarkullimi i inventarëve me 28.49

përqind. Një tjetër arsye që zë një peshë të konsiderueshme në marrjen e vendimit për

financim është edhe realizimi i objektivave të tyre të shitjes (25.24 përqind e arsyes së

kreditimit të klientëve).



U.Hoti

53


Grafik 4.2: Arsyet e ofrimit të kredisë tregtare nga furnitorët

(tregtia me shumicë)

Kërkesa për blerjen e mallrave dhe shërbimeve nuk është e njëtrajtshme. Luhatshmëritë

sipas efekteve sezonale, roli që luajnë faktorët makroekonomikë dhe specifikë në rritjen

ose rënien e fuqisë blerëse të tregut, bëjnë që sipërmarrjet tregtare të përballen me

vështirësi në cilësinë e planifikimeve, parashikimeve dhe në realizimin e objektivave.

Kujdesi që sipërmarrjet tregtare tregojnë ndaj përgjigjeve të menjëhershme për të

plotësuar nevojat e klientëve me mallra dhe shërbime, në kohën dhe vendin e duhur, ka

të bëjë me menaxhimin operacional i cili përmban rrisk për këta të fundit. Ndaj, për të

patur një fleksibilitet operacional sipërmarrjet tregtare përdorin kredinë tregtare.

Rritja e konkurrencës, si dhe mundësitë gjithnjë e më të pakta për të gjetur pjesë të reja

tregu, ngopja e tregut me mallra dhe shërbime, rritja e cilësisë së ofrimit të shërbimit

dhe kujdesit ndaj klientit, vitet e fundit kanë vënë në vështirësi sipërmarrjet tregtare në

vendin tonë, për realizimin e objektivit të tyre.

0.00% 5.00% 10.00% 15.00% 20.00% 25.00% 30.00% 35.00%

Vështirësi në realizimin e objektivave

të shitjes

Besueshmëria ndaj klientit

Për t'u zgjeruar në treg

Lançimi I produkteve të reja

Kërkesë nga klientët

Qarkullimi i inventareve

Vështirësi në

realizimin e

objektivave të

shitjes

Besueshmëria

ndaj klientit

Për t'u

zgjeruar në

treg

Lançimi I

produkteve të

reja

Kërkesë nga

klientët

Qarkullimi i

inventareve

Arsyeja e Ofertes 25.24% 10.04% 2.17% 2.17% 31.89% 28.49%



U.Hoti

54

4.1.1.c Tendenca e përdorimit të kredisë tregtare nga sektori i

tregtisë

Nevojat e sipërmarrjeve tregtare (tregtarëve të pakicës dhe tregtarëve të shumicës) për

të përdorur kredi tregtare kanë ndryshuar nga viti në vit, si nga klientët ashtu edhe nga

furnitorët. Padyshim që në këtë trend luajnë rol një sërë faktorësh, të jashtëm dhe të

brendshëm, faktorë të cilët kontrollohen nga sipërmarrjet tregtare por edhe faktorë të

cilët nuk mund të kontrollohen prej tyre.

Referuar të dhënave të pyetësorit, tabela nr. 4.1 (tabela 5, aneks 1), vihet re qartësisht

se kërkesa për kredi tregtare nga tregtarët e pakicës ka njohur një rritje gjatë pesë viteve

të marra në analizë (2009-2013). Sipas drejtuesve të sektorit të shitjes por edhe

menaxherëve të shitjes rreth 86.1 përqind e klientëve të tyre kanë tendencë të rrisin

kërkesën për të përdorur kredi tregtare (për të blerë me pagesë të mëvonshme), dhe

vetëm 13.1 përqind e tyre i kanë reduktuar kërkesat për blerje me pagesë të mëvonshme.

Kërkesat nga klientët, gjithnjë e në rritje për të përdorur kredi tregtare, tregon për një

përballje të këtyre sipërmarrjeve tregtare (tregtarët e pakicës) me mungesë likuiditeti.

Pamundësia për të siguruar inventarët me blerje me pagesë të menjëhershme, për të

plotësuar nevojat e tyre, për kryerjen e një veprimtarie normale të zhvillimit të aktivitetit

të biznesit, si dhe mundësi të pakta në sigurimin e financimit në tregjet financiare, bën

që t’a shohin përdorimin e kredisë tregtare si zgjidhje të problematikës së tyre.

Tabelë 4.1: Tendenca e ofertës dhe kërkesës për kredi tregtare gjatë (2009-2013)

Tendenca e ofertës dhe kërkesës (2009-2013)

Alternativat

Oferta për KT

Kërkesa për KT

Nr

%

Nr

%

1 Të rritet 70 27,9% 216 86,1%

2 Të ulet 181 72,1% 33 13,1%

3 E pandryshuar 0 0,0% 2 0,8%

4 Totali 251 100,0% 251 100,0%




U.Hoti

55

Ndërkohë nga tabela nr. 4.1 (tabela 4, aneks 1), shohim se tendenca për të ofruar kredi

tregtare, nga 72.1 përqind e furnitorëve është në rënie. Kjo tregon një rritje të kujdesit

të tyre ndaj minimizimit të rrezikut të të ardhurave.

4.1.2 Administrimi i kredisë tregtare, problematikat lidhur me të

Administrimi i kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare para, gjatë dhe pas kreditimit

të klientëve të tyre është mjaft i rëndësishëm për të garantuar arkëtim të sigurtë të

llogarive të arkëtueshme. Një administrim i mirë i të gjithë proçesit të kredidhënies, do

të thotë më shumë të ardhura për sipërmarrjet tregtare që e ofrojnë atë, si dhe një arsye

më shumë për të plotësuar kërkesat e ardhshme të klientëve të tyre.

4.1.2.a Trajtimi i kërkesave të klientëve për kredi tregtare

(Kriteret e përzgjedhura për miratimin e kredisë)

Ashtu siç cituam më lart, kërkesat për të përfituar kredi tregtare nga klientët vitet e

fundit kanë ardhur në rritje. Pavarësisht kësaj situate, ku klientët bëjnë përpjekje për të

plotësuar nevojat e tyre për burime financimi afatshkurtër shtesë nëpërmjet përdorimit

të kredisë tregtare, jo të gjithë klientët plotësojnë kushtet për t’a përfituar atë.

Nga rezultatet e pyetësorit referuar tabelës nr. 6 (aneks 1), 152 sipërmarrje tregtare

(rreth 60.6 përqind e sipërmarrjeve të marra në analizë) janë përgjigjur se 41 – 60

përqind e klientëve të tyre kreditohen me kredi tregtare. Vetëm 56 sipërmarrje tregtare

(22.3 përqind e të intervistuarve) kreditojnë 21– 40 përqind të klientëve, ndërsa,

sipërmarrjet tregtare të cilat kreditojnë më shumë se 61 përqind të klientëve të tyre janë

më të pakët në numër dhe përbëjnë rreth 12.8 përqind të sipërmarrjeve të marra në

analizë. Nisur nga kjo panoramë, vlerësimi i aftësive huamarrëse të klientëve, për

shlyerjen e detyrimit në afatin e përcaktuar nga furnitorët, është një proçes i cili duhet

të trajtohet me seriozitet dhe profesionalizëm nga strukturat përkatëse brenda

sipërmarrjeve tregtare.

Marrja e vendimit të drejtë dhe cilësor është tepër i rëndësishëm për të siguruar cilësi

dhe likuiditet për llogaritë e arkëtueshme, si dhe për të garantuar marrëdhënie të

shëndetshme dhe afatgjata midis palëve, duke i konsideruar klientët si partnerët kryesor

në suksesin e biznesit të tyre. Për këtë arsye kërkesat e klientëve për të përfituar kredi

tregtare duhet të trajtohen me një kujdes të veçantë nga strukturat përkatëse të

sipërmarrjeve tregtare.

Jo të gjitha kërkesat që klientët depozitojnë për të përfituar kredi tregtare, pranohen dhe

ekzekutohen nga sipërmarrjet tregtare. Sipërmarrjet tregtare vlerësojnë kërkesat e

klientëve dhe marrin vendim bazuar në disa kritere. Sipas të intervistuarve, volumi i

transaksioneve të biznesit (volumi i shitjeve), historiku i klientëve dhe vlerësimi i

aftësive huamarrëse në ambientet e biznesit, janë kriteret bazë që merren në konsideratë

gjatë shqyrtimit të kërkesës së klientëve për t’u kredituar. Referuar përgjigjeve të



U.Hoti

56

pyetësorit tabela 8 (aneks 1), 185 sipërmarrje tregtare nga 251 të mara në analizë, kanë

renditur si të rëndësishme në marrjen e vendimit të tre kriteret e përmendura më lart.

Sipas tyre, “gjendja financiare e klientëve ndryshon nga një periudhë në tjetrën, dhe si

rezultat, ndryshon edhe marrëdhënia midis klientëve dhe furnitorëve. Ndaj, është e

rëndësishme që vlerësimi i klientit të bëhet në tre dimensione për të reduktuar rrezikun

e mos arkëtimit të llogarive të arkëtueshme.” Kjo ka bërë që për çdo kërkesë të paraqitur

nga klientët analiza e volumit të shitjeve, historiku i klientëve si dhe vlerësimi i klientit

në ambientet e ushtrimit të aktivitetit, të bëhet një proçes rutinë dhe i rëndësishëm nga

strukturat e shitjes brenda sipërmarrjeve tregtare.

Gjithsesi, 41 nga 251 sipërmarrje tregtare të intervistuara kanë pohuar bazuar në

politikat e administrimit të brendshëm të kredisë tregtare dhe marrëdhënieve me

klientët, se përdorin si kriter për të marrë vendim për t’i kredituar ato, historikun e

klientëve dhe vlerësimin e tyre në ambientet e ushtrimit të aktivitetit. Ndërsa për 17

sipërmarrje tregtare, rëndësi në këtë proçes zë, volumi i shitjes dhe historiku i klientëve.

Sipas këtyre të fundit, analiza e dy elementëve të paraqitur më lart, është e mjaftueshme

për të marrë vendim për ekzekutimin ose jo të kërkesës së klientëve për të përfituar

kredi tregtare.


Grafik 4.3: Vlerësimi i klientëve gjatë proçesit të kreditimit

Referuar kësaj analize ku të dhënat e pyetësorit janë paraqitur edhe në grafikun nr. 4.3,

vëmë re se historiku i klientëve zë 36.97 përqind të rëndësisë gjatë proçesit të analizës

Pasqyrave

financiare

(shitjet)

Historik i

klientit

Vlerësim në

ambjentin e

biznesit

Tjetër

vlerësim

Gjatë procesit të kreditimit

klienëtët tuaj I vlerësoni

referuar?29.75% 36.97% 33.28% 0.00%

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

35.00%

40.00%



U.Hoti

57

të kërkesës së klientëve për kreditim dhe marrjes së vendimeve, pasuar kjo me

vlerësimin e klientëve në ambientet e ushtrimit të aktiviteteve të tyre me rreth 33.28

përqind, dhe së fundmi volumi i shitjes me 29.75 përqind.

4.1.2.b Politikat diferencuese të çmimeve

(Kriteret që duhet të përmbushin klientët për të përfituar nga zbritjet e mundshme)

Sipërmarrjet tregtare që ofrojnë kredi tregtare, nisur nga eksperienca, marrëdhëniet e

ndërtuara me klientët ndër vite, si dhe politikat e çmimeve që ato ofrojnë për klientët e

tyre, janë elementë mjaft të rëndësishëm në suksesin e administrimit të klientëve dhe

realizimin e shitjeve të planifikuara. “Trajtimi i klientëve në mënyrë të diferencuar është

pranuar nga të intervistuarit, si një strategji biznesi për të përmbushur pritshmëritë që

ato kanë si dhe për të ndërtuar marrëdhënie të konsoliduara dhe afatgjata me klientët

e tyre”.

Nga rezultatet e pyetësorit, referuar tabelës nr. 15 (aneks 1), vihet re se të gjitha

sipërmarrjet e marra në analizë (251 sipërmarrje tregtare) përdorin politika të

diferencuara çmimesh për klientët e tyre. Sipas tyre, jo të gjithë klientët përfitojnë

lehtësira dhe çmime më të mira për blerjet që ato bëjnë me pagesë të mëvonshme.

Referuar tabelës nr. 15.1 (aneks 1), 235 sipërmarrje tregtare apo rreth 93.6 përqind e

sipërmarrjeve të marra në analizë, shprehen se, përfitojnë nga politikat lehtësuese jo

më shumë se 20 përqind e klientëve të tyre. Këto politika lehtësuese për këta klientë,

bëhen, duke marrë në konsideratë tre elementë të rëndësishëm të cilët kanë të bëjnë me

vlerësimin e performancës së klientëve gjatë periudhave të mëparshme.

Zbritjet në çmime për blerjet që klientët e tyre bëjnë me pagesë të mëvonshme ofrohen

për këta të fundit bazuar në; volumin (sasinë) e porosisë së bërë për të blerë me pagesë

të mëvonshme, jetëgjatësinë në marrëdhëniet furnitor-klient, si dhe në korrektësinë e

shlyerjes së detyrimeve nga ana e klientëve. Në tabelën nr. 15.2 (aneks 1) janë paraqitur

të dhënat për përgjigjet e marra nga të intervistuarit ku sipas tyre, 209 sipërmarrje

tregtare marrin vendim për të trajtuar klientët e tyre me çmime të diferencuara bazuar

në vlerësimin e të tre faktorëve të lart përmendur.

Ndërsa 27 sipërmarrje tregtare kanë pohuar se vendimmarrjen e bazojnë në volumin

(sasinë) e blerjeve që klientët bëjnë dhe në korrektësinë e klientëve në shlyerjen e

detyrimeve të mëparshme. Vetëm 15 sipërmarrje tregtare, shprehen se korrektësia në

pagesa është element kyç dhe vendimtar për të trajtuar klientët në mënyrë të

diferencuar, duke ju ofruar zbritje në çmim për blerjet që ato bëjnë me likuidim të

mëvonshëm.



U.Hoti

58


Grafik 4.4: Politika e çmimeve të diferencuara dhe kriteret që klientët duhet të

plotësojnë

Ajo që vihet re, referuar grafikut nr. 4.4, është fakti që në tërësinë e sipërmarrjeve

tregtare korrektësia në pagesa padyshim ngelet si një ndër faktorët më të rëndësishëm

që sipërmarrjet tregtare bazohen në marrjen e vendimeve për të trajtuar klientët në

mënyrë të diferencuar. Kjo panoramë tregon për një kujdes që sipërmarrjet tregtare

tregojnë ndaj ekspozimit të rrezikut, reduktimit të tij, por edhe kujdesin që ato tregojnë

në motivimin e klientëve, duke investuar në këtë mënyrë në një marrëdhënie afatgjatë

midis tyre.

4.1.2.c Masat e marra nga sipërmarrjet tregtare në rastet e

mosshlyerjes së kredisë tregtare nga klientët e tyre

Ashtu siç e kemi ilustruar edhe në kapitujt e mëparshëm, kredia tregtare është një ndër

format e financimit afatshkurtër e cilësuar si llogari me rrisk të lartë. Referuar ligjit në

fuqi por edhe Direktivës Evropiane, kredia tregtare duhet të shlyhet brenda 30 ditëve

nga përfitimi i saj, dhe vetëm në raste të veçanta kur ka një marrëveshje ndërmjet palëve

ajo mund të zgjatet deri në 60 ditë.

Gjithsesi kjo mbetet një politikë e administrimit të brendshëm për sipërmarrjet tregtare.

Politikë e cila ndryshon midis klientëve të së njëjtës sipërmarrje por edhe nga një

sipërmarrje tregtare në një tjetër. Referuar tabelës nr. 11 (aneks 1) vihet re se në të

shumtën e rasteve klientët kërkojnë kredi tregtare duke premtuar se shlyerjen e

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

35.00%

40.00%

Volumi i

blerjeve

Jetëgjatë

sia në

marrëdh

ënie me

klientin

Korrektë

sia në

pagesa

Tjetër

kriter

Cilat janë kriteret që përdorni

për përzgjedhjen e klientëve,

kur ndërmerrni politikën e

çmimeve të diferencuara?

33.91% 30.03% 36.06% 0.00%



U.Hoti

59

detyrimeve ndaj tyre do ta kryejnë brenda 30 ditëve. Kjo është pohuar nga 214

sipërmarrje tregtare të marra në analizë. Premtimi për të shlyer pagesat brenda 60 ditëve

nga klientët e kanë dhënë vetëm 37 sipërmarrje tregtare.

Gjithsesi, pavarësisht premtimeve të klientëve për të qenë korrekt në pagesat e tyre,

referuar analizës së raporteve të aktivitetit për vitin 2013 tabela nr. 2 (aneks 2) për 251

sipërmarrjet tregtare, rezulton se koha mesatare e arkëtimit të llogarive të arkëtueshme

në tërësinë e sipërmarrjeve tregtare është rreth 125.5 ditë. Ky tregues na informon se

në pjesën dërrmuese të klientëve nuk është mbajtur dhe respektuar premtimi për

shlyerje të detyrimeve brenda afateve të rëna dakord paraprakisht (30 dhe 60 ditë) midis

palëve, duke i ekspozuar këta të fundit (furnitorët e tyre) ndaj rrezikut të të ardhurave.

Arkëtimi mesatar 125.5 ditë do të thotë se klientët shfaqin probleme likuiditeti, dhe

ndërkohë reflektohet një administrim jo i mirë i bërë proçesit të kreditimit nga strukturat

përgjegjëse brenda sipërmarrjeve tregtare. Këto shifra lajmërojnë sipërmarrjet tregtare

se kujdesi që ata duhet të tregojnë gjatë gjithë proçesit të kreditimit të klientëve duhet

të jetë maksimal, për të siguruar në këtë mënyrë një kthim sa më të lartë dhe një

qarkullim sa më të shpejtë të llogarive të arkëtueshme.

Gjithashtu, cilësia e stafit (profesionalizmi për trajtimin e kërkesave të klientëve) për

administrimin e proçesit të kreditimit luan një rol mjaft të rëndësishëm në minimizimin

e rrezikut të llogarive të arkëtueshme.

Po cilat janë masat që sipërmarrjet tregtare ndërmarrin në rastet kur klientët e tyre

nuk i shlyejnë detyrimet brenda afatit të rënë dakort ndërmjet palëve?

Referuar tabelës nr.13 (aneks 1), 171 sipërmarrje tregtare kanë pohuar se në rast mos

shlyerje detyrimi brenda afatit nga klientët, shtyrja e afatit për shlyerjen e detyrimeve

për hir të ruajtjes së marrëdhënies furnitor-klient, sidomos kur gjendja e tyre financiare

është e vështirë është një praktikë normale që ndërmerret nga sipërmarrjet tregtare.

Ndërkohë që 67 sipërmarrje tregtare përveç shtyrjes së afatit i penalizojnë klientët në

furnizimet e ardhshme, duke i ndërprerë ato deri në momentin e shlyerjes së pagesave

të prapambetura.

Vetëm 9 prej tyre kanë pohuar se ndërmarrin masa drastike duke ndërprerë

marrëdhëniet me klientët si dhe duke tërhequr mallin nga magazinat dhe ambientet e

ushtrimit të aktivitetit të klientëve. Masë, më pak e aplikueshme nga sipërmarrjet

tregtare, por e përdorur në rastet kur mundësia për të arkëtuar llogaritë e arkëtueshme

ka qenë e pamundur, janë hapja e proçeseve gjyqësore. Pra vetëm 4 prej sipërmarrjeve

tregtare të marra në analizë kanë pohuar se në rastet kur klientët nuk kanë qenë korrekt

me shlyerjen e detyrimeve të tyre janë hapur proçese gjyqësore.

Pavarësisht përpjekjeve të bëra dhe masave të marra nga sipërmarrjet tregtare referuar

tabelës nr.14 (aneks 1), ka patur raste kur sipërmarrjet nuk kanë arritur të arkëtojnë të

gjitha llogaritë e arkëtueshme, duke e konsideruar kështu kredi të humbur dhe pa asnjë

shpresë rikuperimi të dëmit. Sipas tyre, në disa raste kjo humbje është shkaktuar edhe

si rezultat i falimentimit të aktivitetit të klientëve por edhe pamundësive reale që ata

kanë për të shlyer detyrimet edhe pse, ky detyrim nuk mohohet nga ana e tyre.



U.Hoti

60


Grafik 4.5: Masat e marra nga sipërmarrjet tregtare në rastet kur klientët nuk i

shlyejnë detyrimet në kohë

Përballë mungesës së korrektësisë së klientëve siç vihet re edhe nga të dhënat referuar

grafikut nr. 4.5, rreth 72.78 përqind e tyre preferojnë të ofrojnë lehtësira për klientët e

tyre, duke shtyrë afatin e shlyerjes së detyrimit.

Ndërsa 20.49 përqind ndërmarrin masa për ndërprerjen e furnizimit deri në momentin

e shlyerjes së detyrimit. Ndërprerja e marrëdhënieve me klientin, tërheqja e mallit nga

klientët dhe hapja e proçeseve gjyqësore janë masa më pak të aplikueshme nga

sipërmarrjet tregtare. Shihet qartë se tendenca e sipërmarrjeve tregtare është dhënia e

mundësive klientëve për shlyerjen e detyrimeve të tyre si dhe ruajtjen e një marrëdhënie

afatgjatë midis tyre.

0.00% 10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%70.00%80.00%

Shtyni afatin e shlyerjes së

detyrimit

Aplikoni penalitete

Ndërpret furnizimin

Ndërprisni marrendheniet me

klientin

Proces gjyqsor

Tërhiqni mallin nga klienti

Shtyni

afatin e

shlyerjes

së

detyrimit

Aplikoni

penalitete

Ndërpret

furnizimin

Ndërprisn

i

marrendh

eniet me

klientin

Proces

gjyqsor

Tërhiqni

mallin

nga

klienti

Cilat janë masat që ju merrni

në rastet kur klientet nuk i

shlyejnë detyrmet në kohë?72.78% 0.00% 20.49% 2.75% 1.22% 2.75%



U.Hoti

61

4.1.2.d Administrimi i brendshëm dhe bashkëpunimi me institucionet

e tjera (Cilësia e informacionit të dhënë nga klientët, administrimi i brendshëm dhe

bashkëpunimi me institucionet e tjera financiare)

Problematikat e lidhura me pamundësinë për të shlyer detyrimet me të cilat përballen

klientët, nuk janë vetëm si pasojë e ndryshimeve të gjendjes së tyre financiare, të

konkurrencës apo të ciklit të biznesit në të cilën ato ndodhen. Problem që dëmton

seriozisht marrëdhënien ndërmjet klientit dhe furnitorit është pikërisht pabarazia e

informacionit (asimetria e informacionit) që palët disponojnë në momentin e kreditimit,

duke e përdorur qëllimisht këtë avantazh për të përfituar dhe dëmtuar palën tjetër.

Cilësia e informacionit të marrë nga klientët dhe cilësia e administrimit nga strukturat

përgjegjëse të sipërmarrjeve tregtare që ofrojnë kredi tregtare, luajnë një rol mjaft të

rëndësishëm në shëndetin e marrëdhënies mes palëve si dhe në cilësinë e llogarive të

arkëtueshme.

Referuar tabelës nr. 9 (aneks 1), 112 sipërmarrje tregtare kanë pranuar se klientët e tyre

ju kanë dhënë informacion të pasaktë në momentin që ata kanë paraqitur kërkesën për

të përfituar kredi tregtare. Sipas tyre, cilësia e informacionit të dhënë nga klientët por

edhe aftësia e forcës së shitjes për të verifikuar informacionin e marrë prej tyre që në

momentin e kreditimit, kanë sjellë problematika jo vetëm në administrimin e kredisë

tregtare por edhe në marrëdhëniet me klientët.


Grafik 4.6 : Informacioni i dhënë nga klientët dhe cilësia e tij

0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

80.0%

Shumë rrallë Rrallë Shpesh Shumë shpesh

% 23.5% 70.1% 6.4% 0.0%



U.Hoti

62

Këto raste edhe pse jo të shpeshta sipas grafikut nr. 4.6, kanë dhënë efekt negativ në

cilësinë e llogarive të arkëtueshme, duke rritur rrezikun e të ardhurave dhe duke

dëmtuar edhe vazhdimësinë e marrëdhënieve të biznesit ndërmjet palëve. Vihet re se

rreth 69.6 përqind e të intervistuarve të cilët kanë pranuar se janë gënjyer nga klientët

janë shprehur se ky është një fenomen që ndodh rrallë, 24.1 përqind kanë pohuar se

është një fenomen që ndodh shumë rrallë, ndërsa, për një pjesë të vogël të tyre që përbën

rreth 6.3 përqind ky fenomen ndodh shpesh.

Administrimi i brendshëm me të cilin operon ky sektor referuar tabelës nr. 17 (aneks

1), si dhe mungesa e bashkëpunimit me institucionet e tjera financiare dhe bankare

referuar tabelës nr. 10 (aneks 1), për të zgjeruar dhe saktësuar informacionin mbi

shëndetin financiar të klientëve, korrektësinë dhe aftësinë huamarrëse të tyre, ka bërë

që krahas përfitimeve që këto sipërmarrje kanë nga përdorimi i kredisë tregtare të

mbartin dhe një sërë shpenzimesh administrative dhe rrezik në arkëtimin e të ardhurave.



U.Hoti

63

4.2 Faktorët që “nxisin” dhe “frenojnë” përdorimin e kredisë

tregtare

Studime të mëparshme kanë treguar se ka shumë faktorë të lidhur me kredinë tregtare.

Disa prej këtyre faktorëve, të cilët janë të lidhur me zhvillimin ekonomik të një vendi,

të tillë si prodhimi i brendshëm bruto (komponentët përbërës të prodhimit të brendshëm

bruto) dhe politika monetare (objektivat e ndërmjetëm si; normat e interesit të tregut

dhe baza monetare) janë pjesë përbërëse e këtij punimi.

Përveç studimeve që analizojnë rolin e faktorëve makroekonomikë, një sërë studimesh

nga autorë të ndryshëm janë bërë referuar faktorëve specifikë dhe rolit që ato kanë në

përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Përdorimi i kredisë tregtare

gjithashtu varet nga një sërë faktorësh të cilat janë marrë në analizë të tillë si; cilësia e

administrimit të brendshëm të klientëve, aftësitë paguese të klientëve, madhësia e

sipërmarrjeve tregtare, jetëgjatësia e ushtrimit të aktivitetit të sipërmarrjeve tregtare,

efiçenca e përdorimit të aktiveve, ekspozimi ndaj rrezikut të arkëtimit të llogarive të

arkëtueshme, shitjet, etj.

Faktorët makroekonomikë dhe specifikë do të analizohen nëpërmjet ndërtimit të

modeleve ekonometrike. Nëpërmjet modeleve do të kuptojmë rolin, ndikimin dhe

masën me të cilën këta faktorë influencojnë përdorimin e kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare të marra në analizë.

4.2.1 Faktorët makroekonomikë dhe ndikimi i tyre në përdorimin e

kredisë tregtare

Mjedisi makroekonomik dhe stabiliteti i tij luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e

veprimtarisë ekonomike të sipërmarrjeve tregtare, sidomos në vendet me një ekonomi

në zhvillim si Shqipëria, ku mundësitë për t’u zhvilluar dhe rritur janë të kufizuara.

Duke e cilësuar kredinë tregtare si një ndër format e financimit afatshkurtër, me një

nivel të lartë përdorimi ndërmjet sipërmarrjeve tregtare, studimi i faktorëve

makroekonomikë për të parë nëse luajnë ose jo rol në përdorimin e kredisë tregtare ka

marrë një rëndësi të veçantë.

Duke qenë se tregu i kredisë tregtare ndodh jashtë tregut financiar (një treg potencial

për sistemin bankar dhe financiar), janë marrë në analizë komponentët e prodhimit të

brendshëm bruto si dhe objektivat e ndërmjetëm që Banka Qëndrore përdor për

realizimin e qëllimeve të saj, si, “norma e interesit për kredinë në lekë që bankat

ofrojnë” dhe “baza monetare”. Në funksion të dhënies së përgjigjes për pyetjen

kërkimore të ngritur “A ndikojnë faktorët makroekonomikë në ofrimin e kredisë

tregtare?” janë ndërtuar dy modele ekonometrike.

Në modelin e parë (modeli 1, aneks 3), i japim përgjigje pyetjes kërkimore, duke

analizuar sjelljen e faktorëve makroekonomikë dhe ndikimin që këta faktorë kanë

individualisht në përdorimin e kredisë tregtare. Ndërsa modeli i dytë (modeli 2, aneks

3), ka në fokus analizën ndërmjet bashkëveprimit të faktorëve makroekonomikë si dhe



U.Hoti

64

ndikimin që ky bashkëveprim ka në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet

tregtare. Për të ndërtuar dhe testuar modelet 1 dhe 2 (aneks 3), janë marrë në konsideratë

vetëm sipërmarrjet tregtare të cilat kanë një jetëgjatësi më të madhe se 7 vite të ushtrimit

të aktivitetit të tyre. Kjo për faktin se 191 sipërmarrjet tregtare të marra në analizë

rezultuan të kishin databazë të plotë të dhënash mbi llogaritë e arkëtueshme për çdo tre

muaj, të vlefshme për t’u marrë në analizë.

4.2.1.1 Analiza e faktorëve makroekonomikë

(Ndikimi i faktorëve makroekonomikë në përdorimin e kredisë tregtare në mënyrë

individuale)

Në modelin e ndërtuar me faktorët makroekonomikë me qëllimin për të kuptuar nëse

ato ndikojnë sjelljen e kredisë tregtare, janë marrë në analizë faktorët normë interesi

për kreditë bankare në lekë, bazë monetare, investime, importe si variabla të pavarur

dhe kredia tregtare e përfaqësuar me llogaritë e arkëtueshme si variabël i varur. Modeli

është ndërtuar nëpërmjet metodës së zakonshme të katrorëve më të vegjël (OLS). Mbas

testimit të stacionaritetit të serive kohore, testimit të supozimeve për të përfituar

modelin më të mirë (referuar testeve të paraqitura në modelin 1, aneks 3) ndërtohet

modeli i paraqitur në tabelën nr. 4.2.

Tabelë 4.2: Ndërtimi i modelit me faktorët makroekonomikë

Variabli i varur: log(AR)

Metoda: OLS

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -5.654522 4.061947 -1.392072 0.1842

log(NI) 0.466857 0.477615 0.977476 0.3438

log(BM) -1.548948 0.819867 -1.889266 0.0783

log(I) -1.850375 0.504062 -3.670924 0.0023

log(IMP) 5.012897 0.596466 8.404332 0.0000

R-squared 0.941201 Mean dependent var 8.060070

Adjusted R-squared 0.925521 S.D. dependent var 0.138018

S.E. of regression 0.037666 Akaike info criterion -3.507785

Sum squared resid 0.021281 Schwarz criterion -3.258852

Log likelihood 40.07785 Hannan-Quinn criter. -3.459191

F-statistic 60.02635 Durbin-Watson stat 1.984940

Prob(F-statistic) 0.000000

Burimi: Nga përpunimi i të dhënave Niveli i rëndësisë 1%, 5% dhe 10%

Sikurse vihet re nga tabela, probabiliteti për treguesin F-statistic është p(F) = 0.000000,

një vlerë shumë më e vogël se niveli i rëndësisë 1 përqind (0.01). Pra, modeli ynë është

i rëndësishëm duke konfirmuar lidhjen lineare midis variablave. Ky model konfirmon



U.Hoti

65

se të gjithë variablat e pavarur (normë interesi për kreditë në lekë që bankat ofrojnë

(NI), bazë monetare (BM), investime (I) dhe importe (IPM)) influencojnë njëkohësisht

dhe bashkarisht variablin e varur (llogari e arkëtueshme (AR)). Referuar edhe koeficientit të testit Durbin-Watson, DW=1.984940, i cili është më i

madh se koefiçienti i përcaktueshmërisë 0.941201, mund të themi se ky model është i

suksesshëm dhe i vërtetë. Gjithashtu referuar tabelës nr.7 (model 1, aneks 3), nga testimi

i stacionaritetit të mbetjeve të modelit rezultoi që vërtetohet lidhja afatgjatë midis

variablave. Referuar testit ADF, t-Statistic = - 4.884417 në vlerë absolute, është më i

madh se testi i EG = - 3.34 për nivelin e rëndësisë 0.05 (5%). Pra, midis variablave të

përfshirë në model, ekziston kointegrimi në periudhë afatgjatë.

Të njëjtin përfundim na konfirmon edhe rezultati i paraqitur nga tabela nr. 8 (model 1,

aneks 3). Koefiçienti i termit të gabimit në diferencialin e parë mbart vlerë negative dhe

njëkohësisht probabiliteti i termit të gabimit është 0.0006 më i vogël se niveli i rëndësisë

0.05 (5%). Edhe nëpërmjet këtij testi tregohet se ekziston kointegrimi në periudhë

afatgjatë, duke vërtetuar kështu lidhjen afatgjatë midis variablave të modelit,

qëndrueshmërinë dhe vërtetësinë e tij.

Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë të përllogaritur (�̅�2 =92.5 %) në tabelën nr. 4.2, mund të themi se 92.5 përqind e ndryshimit të kredisë

tregtare të përdorur nga sipërmarrjet tregtare në sektorin e tregtisë shpjegohet nga

variablat e marrë në analizë. Kjo do të thotë se në model janë marrë në konsideratë

variablat më të rëndësishëm makroekonomikë të cilët luajnë një rol thelbësor në

përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare.

4.2.1.1.a Analiza e parametrave të modelit (Faktorët makroekonomikë)

Pasi siguruam se në model janë përfshirë variablat më të rëndësishëm dhe se modeli i

përftuar plotëson të gjitha testet për të qenë statistikisht i rëndësishëm, paraqitja dhe

analiza e koefiçientëve të pjesshëm β-ta, nëpërmjet të cilëve shpjegohet ndikimi i secilit

faktor makroekonomik në përdorimin e kredisë tregtare është paraqitur si më poshtë

nëpërmjet ndërtimit të ekuacionit linear logaritmik në të dy anët e barazimit;

(Modeli 1)

logAR = -5.6545 + 0.4668 * logNI - 1.5489 * logBM - 1.8503 * logI +

5.0128 * logImp



U.Hoti

66

Lidhja midis “Normës së Interest” (logNI) të ofruar nga sistemi bankar

për kreditë bankare në lekë dhe “Kredisë Tregtare” (llogarive të

arkëtueshme)

Referuar modelit të përftuar, kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur,

ekziston një lidhje pozitive midis normës së interesit (logNI) për kreditë bankare në

lekë dhe kredisë tregtare (logAR - llogaritë e arkëtueshme). Pra, rritja e normës së

interesit në lekë për kreditë bankare gjatë periudhës tremujore 2009-2013, ka çuar në

një rritje apo zgjerim të kredisë tregtare për të njëjtën periudhë nga sipërmarrjet tregtare

të marra në analizë.

Koefiçienti i pjesshëm β1= 0.4668 tregon se rritja e normës së interesit për kreditë në

lekë me 1 përqind ka sjellë 0.4668 përqind rritje në përdorimin e kredisë tregtare, duke

i supozuar të gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Ashtu siç cituam edhe në kapitullin e rishikimit të literaturës,”Niskanen (2006)

konstatoi se ka një lidhje pozitive midis normës së interesit të tregut dhe llogarive të

arkëtueshme. Kjo sepse, si rezultat i normave të larta të interesit të tregut, sipërmarrjet

tregtare të cilat kanë më pak mundësi të marrin hua në tregjet financiare, kanë tendencë

të rrisin huamarrjen tek furnitorët e tyre. Pra, kosto e lartë e borxhit të ofruar nga sistemi

bankar dhe ai financiar, i çon sipërmarrjet tregtare drejt formave alternative të

financimit duke përfshirë edhe kredinë tregtare nga furnitorët.

Lidhja pozitive që ekziston midis normës së interesit për kreditë bankare dhe kredisë

tregtare në rastin e analizës së bërë sipërmarrjeve tregtare në sektorin e tregtisë me

shumicë në vendin tonë, rezulton e tillë, dhe në përputhje me gjetjet e siguruara nga

studiues të tjerë.

Në kushtet kur kemi rritje të kostos së financimit, pra rritje të normës mesatare të

interesit për kreditë e ofruara nga sistemi bankar si dhe politika shtrënguese kreditimi,

sipërmarrjet e vogla me më pak akses në këto tregje për të plotësuar nevojat e tyre për

financim janë drejtuar sipërmarrjeve tregtare me aftësi më të mira likuiduese,

(reputacion më të mirë dhe mundësi me të mëdha për të financuar aktivitetin e tyre të

biznesit), që të merrnin kredi tregtare.

Në të njëjtën kohë sipërmarrjet tregtare nën presionin e kërkesave të shumta nga klientët

e tyre për të përfituar kredi tregtare, por edhe dëshirës për të realizuar objektivat e tyre

të shitjes, janë ekspozuar ndaj rrezikut të të ardhurave duke i rritur kështu llogaritë e

arkëtueshme.

Gjithsesi ky variabël i pavarur nuk është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e

rëndësisë 1 përqind, 5 përqind ose 10 përqind, që do të thotë se nuk ka ndikim i vetëm

në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Nga analiza e bërë rezulton

se hipoteza bazë H0 (Norma e interesit për kreditë bankare në lekë ndikon në

përdorimin e kredisë tregtare) hidhet poshtë, dhe pranohet hipoteza alternative.



U.Hoti

67

Lidhja midis “Bazës Monetare” (logBM) dhe “Kredisë Tregtare”

(llogarive të arkëtueshme)

Referuar modelit (1), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, lidhja midis

bazës monetare (logBM) dhe kredisë tregtare (logAR - llogarive të arkëtueshme) është

negative. Kjo do të thotë se rritja e bazës monetare gjatë periudhës tremujore 2009-

2013, ka çuar në rënien e kredisë tregtare për të njëjtën periudhë.

Koefiçienti i pjesshëm β2 = -1.5489 tregon se rritja e bazës monetare me 1 përqind ka

sjellë 1.5489 përqind rënie në ofrimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare për

klientët e tyre, duke i supozuar të gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Shumë kërkime shkencore kanë shpjeguar sjelljen e kredisë tregtare gjatë periudhave

kur politikat monetare të vendeve të ndryshme të marra në analizë kanë qenë politika

“lehtësuese” apo “kufizuese”. Disa prej tyre, si Nilsen (2002) dhe Baum, Caglayan,

dhe Ozkan (2003) përqendrohen në rëndësinë që ka përdorimi i kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare, gjatë periudhave të politikave monetare kufizuese.

Rezultatet nga kërkimet e tyre tregojnë se përgjatë periudhave të tkurrjes monetare,

sipërmarrjet e vogla tregtare kanë më pak akses të huamarrin në sistemin bankar dhe

financiar, dhe në këtë mënyrë, rritet interesi dhe nevoja e tyre për t’iu kërkuar

furnitorëve të tyre të kreditohen me kredi tregtare. Këto gjetje mbështesin argumentin

se gjatë pasigurive makroekonomike sipërmarrjet tregtare e shohin furnitorin si burimin

më të rëndësishëm financiar.

Konkretisht, në kapitullin e dytë referuar studimit të bërë nga Nilsen (2002),

sipërmarrjet e vogla dhe të mesme mbështeten tek kredia tregtare më shumë gjatë

politikave monetare kufizuese, për shkak se gjatë kësaj periudhe ato mund të përballen

me probleme financiare. Por, një lehtësim i politikave monetare do të çonte në rënie të

përdorimit të kredisë tregtare nga ana e tyre.

Nga të dhënat e siguruara nga BSH dhe të përdorura në model rezulton të kemi patur

nga viti 2009-2013 një rritje konstante të bazës monetare. Kjo rritje ka qenë e tillë duke

ju referuar nivelit të rritjes së prodhimit të mallrave dhe shërbimeve. Rritja e bazës

monetare gjithashtu është shoqëruar gjatë kësaj periudhe me një ulje të lehtë të normës

së interesit, që si rezultat duhet të sillte uljen e kostos së financimit për sipërmarrjet

tregtare dhe rritjen e kreditimit nga sektori bankar.

Megjithatë, realiteti vitet e fundit ka treguar se bankat e nivelit të dytë edhe pse kanë

ulur normën e interesit për kreditë bankare, kanë shtrënguar politikat e kreditimit si

pasojë e rritjes së kredive me probleme. Nga viti në vit, kredia bankare për sektorin e

tregtisë ka patur trend rënës, dhe mundësitë e sipërmarrjeve tregtare për t’u financuar

nga ky sistem kanë qenë gjithnjë e më të pakta.

Mund të themi nga rezultatet e modelit se variabli i pavarur, bazë monetare është

statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 10 përqind (0.1), që do të thotë se ka

ndikim i vetëm në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Nisur nga ky

fakt, hipoteza bazë H0 (Baza monetare ndikon në përdorimin e kredisë tregtare)

pranohet dhe hidhet poshtë hipoteza alternative.



U.Hoti

68

Lidhja midis “Investimeve” (logI) dhe “Kredisë Tregtare” (llogarive të

arkëtueshme)

Referuar analizës së rezultateve të modelit (1), kur bashkohen të gjithë variablat e

lartpërmendur, midis investimeve (logI- sasinë e mallrave të fundme të blerë nga

sektori privat) dhe kredisë tregtare (logAR - llogarive të arkëtueshme) ekziston një

lidhje negative.

Koefiçienti i pjesshëm β3 = - 1.8503 tregon se rritja e investimeve me 1 përqind ka sjellë

1.8503 përqind rënie në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare të marra

në analizë, duke i supozuar të gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Ajo që vihet re në modelin tonë është fakti se rritja e investimeve tremujore gjatë

periudhës 2009-2013, ka sjellë rënien e përdorimit të kredisë tregtare, për të njëjtën

periudhë. Referuar studimeve të Huyghebaert (2006) dhe Garcia-Teruel & Martinez-

Solano (2010) të cituar edhe në kapitullin e dytë, kanë treguar se një rënie ekonomike

bën që sipërmarrjet tregtare të rrisin përdorimin e kredisë tregtare.

Gjithsesi në rastin e modelit tonë kjo lidhje negative shpjegohet me faktin se rritja e

investimeve përfaqëson shpenzimet që sipërmarrjet tregtare kanë bërë për blerjen e

mallrave kapitale. Kjo rritje e shpenzimeve është shoqëruar me rënien e aftësisë

likuiduese. Ndaj, investimet në kapitale afatgjata që sipërmarrjet kanë bërë, kanë çuar

në nevojën për të siguruar likuiditete të shpejta duke u fokusuar në shitjet me arkëtim

të menjëhershëm, si dhe, në të njëjtën kohë angazhimin e strukturave të shitjes për të

mbledhur/arkëtuar sa më parë llogaritë e arkëtueshme.

Mund të themi nga rezultatet e modelit se variabli i pavarur, investime është statistikisht

i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01), që do të thotë se ka ndikim i

vetëm në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Për këtë arsye hipoteza

bazë H0 (Investimet ndikojnë në përdorimin e kredisë tregtare) pranohet dhe hidhet

poshtë hipoteza alternative.

Lidhja midis “Importeve” (logImp) dhe “Kredisë Tregtare” (llogarive të

arkëtueshme)

Referuar modelit (1), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, midis sasisë

së mallrave që importohen (logImp) dhe përdorimit të kredisë tregtare (logAR -

llogarive të arkëtueshme) ekziston një lidhje pozitive.

Koefiçienti i pjesshëm β3 = 5.0128 tregon se rritja e importeve me 1 përqind ka sjellë

5.0128 përqind rritje në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare, duke i

supozuar të gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Përkeqësimi i bilancit tregtar, nënkupton rritje të konsumit në ekonominë e vendit tonë.

Kjo sasi mallrash e importuar duhet të gjejë treg për t’u shitur nga sipërmarrjet tregtare.

Pikërisht industria të cilën kemi marrë në analizë siç është “tregtia me shumicë” është

në mënyrë të drejtpërdrejtë e përfshirë në këtë proçes. Sipërmarrjet tregtare luajnë rolin



U.Hoti

69

e ndërmjetësit të tregut për shpërndarjen e mallrave të importuara deri tek konsumatori

i fundit. Nisur nga kategoria e mallrave, sezonalitetit të tyre, rreziqet e inventareve,

kostot e magazinimi etj, zgjerimi i kredisë tregtare (llogarive të arkëtueshme) nga këto

sipërmarrje është një masë e rëndësishme për t’u ndërmarrë.

Ky instrument i përdorur ndihmon sipërmarrjet tregtare në realizimin e shitjeve duke

tentuar drejt rritjes së të ardhurave në të ardhmen si dhe në një administrim më të mirë

të operacioneve (inventarëve). Referuar të dhënave të modelit variabli i pavarur,

importe është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01), që do

të thotë se ka ndikim i vetëm në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare.

Për këtë arsye, hipoteza bazë H0 (Importet ndikojnë në përdorimin e kredisë tregtare)




U.Hoti

70

4.2.1.2 Bashkëveprimi ndërmjet faktorëve makroekonomikë

(Ndikimi i tyre në përdorimin e kredisë tregtare)

Bashkëveprimi reciprok ndërmjet variablave të pavarur (faktorëve makroekonomikë)

dhe ndikimi i tyre në përdorimin e kredisë tregtare, është një tjetër këndvështrim i

analizës bërë në këtë punim doktoral. Edhe në këtë model është zbatuar metoda e

zakonshme e katrorëve më të vegjël (OLS).

Mbas testimit të stacionaritetit të serive kohore, testimit të supozimeve për të përftuar

modelin më të mirë (referuar testeve të paraqitura në modelin 2, aneks 3) ndërtohet

modeli i cili paraqitet në tabelën nr. 4.3. Edhe në rastin kur ne marrim në analizë për

të kuptuar se si ndikon bashkëveprimi ndërmjet faktorëve makroekonomikë në

përdorimin e kredisë tregtare, mbasi është ndërtuar modeli, lind nevoja për të testuar

rëndësinë e tij.

Tabelë 4.3: Ndërtimi i modelit me faktorët makroekonomikë (bashkëveprimi

ndërmjet faktorëve makro)

Variabli i varur: log(AR)

Metoda: OLS


C -24.01717 7.597398 -3.161237 0.0061

log(NIBM) -0.086127 0.637463 -0.135110 0.8942

log(DefTregt) 0.030659 0.177038 0.173177 0.8647

log(ICQ) 2.158481 0.385692 5.596379 0.0000








Burimi: Nga përpunimi i të dhënave Niveli i rëndësisë 1%

Për testimin e rëndësisë së modelit të përftuar edhe në rastin në fjalë i referohemi

probabilitetit për treguesin F-statistic i cili është p(F) = 0.000000, një vlerë shumë më

e vogël se niveli i rëndësisë 1 përqind (0.01). Ky tregues na konfirmon kështu lidhjen

lineare midis variablave si dhe faktin se bashkëveprimi midis variablave të pavarur si;

objektivat e ndërmjetëm të politikës monetare (normë interesi për kreditë në lekë që

bankat ofrojnë (NI) dhe bazë monetare (BM)), defiçiti tregtar (DefTregt) si dhe sasia e

mallrave dhe shërbimeve të fundme të blera në një vend në një periudhe kohe të caktuar



U.Hoti

71

(investime (I), konsum (I), dhe shpenzime qeveritare (Q)), influencojnë njëkohësisht

variablin e varur kredi tregtare (log AR-llogaritë e arkëtueshme).

Referuar edhe koefiçientit të testit Durbin-Watson, DW=1.306705, i cili është më i

madh se koefiçienti i përcaktueshmërisë 0.881106, mund të themi se ky model është i

suksesshëm dhe i vërtetë.

Sipas rezultateve të paraqitura në tabelën 6.1 (model 2, aneks 3), nga testimi

stacionaritetit të mbetjeve të modelit rezultoi që të vërtetohet gjithashtu lidhja afatgjatë

midis variablave të modelit, duke konfirmuar kështu qëndrueshmërinë e modelit të

ndërtuar. Lidhjen afatgjatë midis variablave e konfirmojmë nëpërmjet testit ADF, i bërë

për serinë e mbetjeve të modelit.Sipas këtij testi t-Statistic = - 3.326057 në vlerë

absolute është më e madhe se testi i EG = -3.04 për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01).

Të njëjtin rezultat na konfirmon edhe koefiçienti i termit të gabimit në diferencialin e

parë referuar tabelës 8 (model 1, aneks 3). Ky koefiçient mbart vlerë negative dhe

njëkohësisht probabiliteti i termit të gabimit është 0.0069, më i vogël se niveli i

rëndësisë 5 përqind (0.05). Edhe nëpërmjet këtij testi vërtetohet lidhja afatgjatë midis

variablave të modelit, qëndrueshmëria dhe vërtetësia e tij.

Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë të përllogaritur (R̅2 =85.8 %), në tabelën nr. 4.3, mund të themi se 85.8 përqind e ndryshimit të kredisë

tregtare të përdorur nga sipërmarrjet tregtare në sektorin e tregtisë shpjegohet nga

variablat e marrë në analizë, duke treguar se në model janë marrë në konsideratë

variablat më të rëndësishëm makroekonomikë.

4.2.1.2.a Analiza e parametrave të modelit (Bashkëveprimit reciprok)

Pasi u siguruam se modeli është i qëndrueshëm dhe se janë përfshirë në model variablat

më të rëndësishëm, paraqitja dhe analiza e koefiçientëve të pjesshëm β-ta, nëpërmjet të

cilëve shpjegohet ndikimi që ka bashkëveprimi ndërmjet faktorëve makroekonomikë

në përdorimin e kredisë tregtare, është një tjetër hap i rëndësishëm. Për të analizuar

koefiçientët e pjesshëm β-ta paraqesim ekuacionin linear logaritmik si më poshtë;

(Modeli 2)

logAR = - 24.0171 - 0.0861 * log(NI*BM) + 0.0306 * log(DefTregtar)

+ 2.1584 * log (I*C*SHQ)



U.Hoti

72

Lidhja midis bashkëveprimit të objektivave të ndërmjetëm “Bazë

Monetare dhe Normë Interesi ” (log(NIBM)) dhe “Kredisë Tregtare”


Referuar modelit (2), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, midis

bashkëveprimit ndërmjet objektivave të ndërmjetëm të politikës monetare (log(NIBM))

- normës së interesit për kreditë në lekë që bankat ofrojnë dhe bazës monetare) dhe

përdorimit të kredisë tregtare (logAR - llogarive të arkëtueshme) ekziston një lidhje

negative.

Koefiçienti i pjesshëm β3 = - 0.0861 tregon se rritja e bashkëveprimit reciprok ndërmjet

normës së interesit dhe bazës monetare me 1 përqind ka sjellë 0.0861 përqind rënie në

përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare, duke i supozuar të gjithë

faktorët e tjerë konstantë.

Sipas studimeve të Davis-Yeomans (1974), Schwartz (1974), Nilsen (2002), Niskanen

(2006), të paraqitura edhe në kapitullin e rishikimit të literaturës, gjatë politikave

monetare shtrënguese përdorimi i kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare dhe

kryesisht ato të vogla dhe të mesme, rritet.

Në modelin tonë lidhja negative ndërmjet variablit të pavarur dhe variablit të varur, do

të thotë se, lehtësimi i politikave monetare ka sjellë më shumë alternativa financimi për

sipërmarrjet tregtare. Pra, sipërmarrjet tregtare (furnitorët dhe klientët) kanë qenë në

gjendje të realizojnë objektivat e tyre dhe të zhvillojnë aktivitetin e biznesit pa u

sforcuar dhe pa krijuar aktive afatshkurtra me rrisk të lartë.

Gjithsesi ky bashkëveprim reciprok nuk e influencon i vetëm përdorimin e kredisë

tregtare, pasi variabli (normë interesi për kreditë në lekë që bankat ofrojnë * bazë

monetare) rezultoi statistikisht i parëndësishëm. Kjo do të thotë se hipoteza bazë H0

(Bashkëveprimi ndërmjet bazës monetare dhe normës së interesit për kreditë bankare

në lekë ndikon në përdorimin e kredisë tregtare) hidhet poshtë dhe pranohet hipoteza

alternative.

Lidhja midis “Defiçitit Tregtar” (log(DefTregt)) dhe Kredisë Tregtar”


Referuar modelit (2), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, midis defiçitit

tregtar (log(DefTregt)) dhe përdorimit të kredisë tregtare (logAR - llogarive të

arkëtueshme) ekziston një lidhje pozitive.

Koefiçienti i pjesshëm β3 = 0.0306 tregon se rritja e defiçitit tregtar me 1 përqind ka

sjellë 0.0306 përqind rritje në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare,

duke i supozuar të gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Rritja e defiçitit tregtar vjen si rezultat i rritjes së kërkesës për konsum duke u shoqëruar

nga rritja e mungesës së likuiditetit në vend si dhe rritje e sasisë së mallrave për t’u



U.Hoti

73

shitur nga sipërmarrjet tregtare. Për realizimin e shitjeve sipërmarrjet tregtare, në

kushtet kur edhe ekonomia shoqërohet me mungesë likuiditeti, tentojnë të zgjerojnë

kredinë tregtare (llogaritë e arkëtueshme).

Nëse do të ndodhte e kundërta, ku një ekonomi prodhon dhe eksporton më shumë se sa

importon mallra dhe shërbime, atëherë sipërmarrjet tregtare do të përballeshin me

tkurrjen e përdorimit të kredisë tregtare.

Referuar të dhënave të modelit, variabli i pavarur defiçiti tregtar nuk e influencon i

vetëm përdorimin e kredisë tregtare, pasi ky variabël rezultoi statistikisht i

parëndësishëm. Kjo do të thotë se hipoteza bazë H0 (Defiçiti tregtar ndikon në

përdorimin e kredisë tregtare) hidhet poshtë dhe pranohet hipoteza alternative.

Lidhja midis bashkëveprimit “Investim, Konsum dhe Shpenzime

Qeveritare” (log(ICQ)) dhe “Kredisë Tregtare” (llogarive të arkëtueshme)

Referuar modelit (2), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, midis

bashkëveprimit ndërmjet tre elementeve shumë të rëndësishëm të cilët janë përcaktues

për zhvillimin ekonomik të një vendi si; investimet, konsumi dhe shpenzimet qeveritare

(log(ICQ)) dhe përdorimit të kredisë tregtare (logAR - llogarive të arkëtueshme)

ekziston një lidhje pozitive.

Koefiçienti i pjesshëm β3 = 2.1584 tregon se rritja e bashkëveprimit reciprok ndërmjet

investimeve, konsumit dhe shpenzimeve qeveritare me 1 përqind ka sjellë 2.1584

përqind rritje në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare, duke i supozuar

të gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Kjo shpjegohet me faktin se njësitë ekonomike familjare, sipërmarrjet tregtare dhe

entet publike nuk kanë disponuar mjaftueshëm likuiditete për të plotësuar nevojat e tyre,

me blerje me pagesë të menjëhershme. Rritja e shpenzimeve qeveritare gjatë këtyre

viteve dhe mos shlyerja e detyrimeve kundrejt sektorit privat ka bërë që ky i fundit të

përballet me vështirësi të mëdha financiare. Këto vështirësi janë pasuar me masa

shtrënguese nga ana e sektorit privat në reduktimin e kostove financiare dhe

operacionale si dhe në reduktimin e investimeve të tyre.

Ndaj, sipërmarrjet tregtare përballë mungesës së aftësive likuiduese si dhe mundësive

të pakta për të siguruar financime me kosto të ulët, përdorimin e kredisë tregtare e kanë

vlerësuar si alternativen më të mirë për të mbështetur zhvillimin e aktivitetit të tyre të

biznesit. Kjo situatë ka sjellë edhe rritjen e përdorimit të kredisë tregtare nga sektori i

tregtisë.

Gjithashtu niveli i lartë i papunësisë, rritja e varfërisë si dhe pakësimi i remitancave

gjatë viteve 2009-2013 ka bërë që të ardhurat familjare të ulen ndjeshëm, duke krijuar

rënie të fuqisë blerëse. Kjo situatë ka krijuar gjithashtu problematika në realizimin e

objektivave të shitjes për tregtaret e pakicës, mungesë likuiditeti dhe vonesa në

shlyerjen e detyrimeve ndaj furnitorëve të tyre, e për pasojë kanë krijuar probleme

likuiditeti për të gjithë zinxhirin. Përballë kësaj situate, zgjerimi i kredisë tregtare nga



U.Hoti

74

sipërmarrjet tregtare ka qenë një instrument i nevojshëm për të ndihmuar aktivitetin e

biznesit të tyre.

Referuar modelit të ndërtuar variabël i pavarur (konsum, investim dhe shpenzime

qeveritare) është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01).

Bashkëveprimi ndërmjet konsumit, investimeve dhe shpenzimeve qeveritare ka ndikim

i vetëm në përdorimin e kredisë tregtare duke pranuar në këtë mënyrë hipotezën bazë

Ho (Bashkëveprimi ndërmjet konsumit, investimeve dhe shpenzimeve qeveritare ndikon

në përdorimin e kredisë tregtare) dhe duke hedhur poshtë hipotezën alternative.



U.Hoti

75

4.2.2 Faktorët specifikë, ndikimi i tyre në përdorimin e kredisë

tregtare

Zgjerimi dhe pakësimi i kredisë tregtare (llogarive të arkëtueshme) mund të jetë produkt

i shumë faktorëve specifikë, të cilët duhet të njihen dhe të kontrollohen nga

administrimi i brendshëm i sipërmarrjeve tregtare. Disa nga këto arsye që ndikojnë

sjelljen e llogarive të arkëtueshme paraqiten si më poshtë;

Rritja e volumit të sasisë së kredituar për klientë

Rritja e nivelit të kreditimit për klient, vjen si rezultat i kërkesës së klientëve për t’u

financuar me kredi tregtare. Referuar edhe të dhënave të pyetësorit (aneks 1) tendenca

e klientëve vitet e fundit për të përfituar kredi tregtare, ka qenë në rritje. Kjo situatë ka

bërë që sipërmarrjet tregtare të marra në analizë të zgjerojnë kredinë tregtare (llogaritë

e arkëtueshme) në përmbushje të kërkesave të klientëve.

Rritja e numrit të klientëve që kreditohen me kredi tregtare

Duke ju referuar arsyes tregtare, zgjerimi i aktivitetit nëpërmjet sigurimit të tregjeve të

reja dhe krijimit të marrëdhënieve të biznesit me klientë të rinj, është strategji e

përdorur nga sipërmarrjet tregtare. Ndaj, në funksion të realizimit të objektivave të tyre

zgjerimi i kredisë tregtare është një ndër masat që sipërmarrjet ndërmarrin.

Zgjerimi i kredisë tregtare si produkt i administrimit të operacioneve

Zgjerimi i kredisë tregtare për një administrim sa më të mirë të operacioneve

(inventarëve) është një praktikë që përdoret nga sipërmarrjet tregtare për të minimizuar

rrezikun e inventarëve. Në rastet kur sipërmarrjet tregtare përballen me skadencën e

mallrave të magazinuar, daljen e tyre jashtë mode, luhatjet e kërkesës dhe ofertës nga

arsyet sezonale apo me rritjen e kostove të magazinimit, zgjerimi i kredisë tregtare është

zgjidhja më e mirë për administrimin e inventarëve.

Rritja e kohës mesatare të arkëtimit të detyrimeve të klientëve

Përballja e klientëve me mungesë likuiditeti si dhe administrim jo i mirë i kredisë

tregtare nga strukturat përkatëse, sjell vonesa në shlyerjen e detyrimeve nga klientët,

duke reflektuar kështu zgjerimin e llogarive të arkëtueshme (zgjerim i llogarive të

arkëtueshme si rezultat i pamundësisë për të vjelur detyrimet e klientëve në afatin e

përcaktuar) për sipërmarrjet tregtare.

Për të kuptuar rolin që kanë ditë-vonesat në zgjerimin e llogarisë së arkëtueshme i

referohemi modelit 6 (aneks 4). Vihet re nga ky model se rritja e ditë-vonesave me 1

njësi, ka sjellë zgjerimin e llogarive të arkëtueshme me 0.001743 përqind. Në tërësinë

e faktorëve të marrë në analizë, ky variabël shpjegon 1.8 përqind të ndryshimit në

llogaritë e arkëtueshme. Edhe pse ky variabël na rezulton i rëndësishëm statistikisht,

përfshirja e tij në model bën që të përfitojmë një model që nuk i plotëson supozimet e



U.Hoti

76

Gauss-it, për të na ofruar një model të qëndrueshëm dhe të suksesshëm (analiza e

modelit paraqitet në aneks 4).

Administrimi i kredisë tregtare nga strukturat e shitjes (vjelja e detyrimit brenda

afatit)

Tkurrja e kredisë tregtare (llogarive të arkëtueshme) vjen edhe si rezultat i cilësisë dhe

aftësisë likuiduese që kjo llogari ka. Aftësia e sipërmarrjeve tregtare për të mbledhur të

drejtat ndaj klientëve brenda afatit, sjell pakësim të llogarive të arkëtueshme.

Për këtë arsye, faktorët e lartpërmendur si dhe faktorë të tjerë përcaktues në përdorimin

e kredisë tregtare të tillë si; madhësia e sipërmarrjeve tregtare, jetëgjatësia e ushtrimit

të aktivitetit, kthimi nga aktivet, qarkullimi i llogarisë së arkëtueshme, përdorimi i

borxhit si dhe ekspozimi ndaj rrezikut të mosarkëtimit të llogarive të arkëtueshme, janë

disa nga faktorët specifikë që do të trajtohen në këtë pjesë të punimit. Të dhënat e

përdorura për të vlerësuar faktorët specifikë janë siguruar nga të dhënat e pasqyrave

financiare të 251 sipërmarrjeve tregtare të cilat i përkasin sektorit të tregtisë (tregti me

shumicë) për vitin 2013 si dhe përgjigjeve të pyetjeve të pyetësorit.

Ndikimin e faktorëve specifikë në përdorimin e kredisë tregtare, (ofrimin e kredisë

tregtare për klientët) do ta paraqesim nëpërmjet regresioneve lineare të shumëfishta

nëpërmjet transformimit të pjesshëm me anë të logaritmit natyror, në të dy anët e

ekuacionit. Në funksion të dhënies së përgjigjes pyetjes kërkimore të ngritur “A

ndikojnë faktorët specifikë në ofrimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare?”,

janë ndërtuar disa modele ekonometrike, të cilat janë paraqitur në aneks 4 (Modeli 1,

modeli 2, modeli 3, modeli 4, modeli 5).

4.2.2.a Analiza e faktorëve specifikë

Për të vlerësuar se si ndikojnë faktorët specifikë (mikroekonomikë) në përdorimin e

kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare, dhe për t’i dhënë përgjigje pyetjes kërkimore,

analiza është mbështetur në modelin 1 dhe 2 (aneks 4). Ndërtimi i modeleve është

bazuar në metodën e zakonshme të katrorëve më të vegjël (OLS).

Duke ju referuar modelit 1, 2, 3, 4 dhe 5 si dhe testeve të bëra për secilin prej tyre (të

paraqitura në aneks 4), na tregojnë se modelet janë statistikisht të rëndësishëm.

Referuar tabelës nr. 4.4, të paraqitur më poshtë, modeli i ndërtuar informon se

probabiliteti për treguesin F-statistic është p(F) = 0.000000, një vlerë shumë më e vogël

se niveli i rëndësisë 1 përqind (0.01), duke konfirmuar kështu lidhjen lineare midis

variablave të përfshira në model.

Gjithashtu ky tregues na informon se variablat e pavarur si; qarkullimi i llogarive të

arkëtueshme (QarAR), kthimi nga aktivet (ROA), totali i aktiveve (logaritmi natyror i

madhësisë së sipërmarrjeve tregtare – (ln MST)), raporti total i borxhit (RapBorxh),

rreziku i llogarive të arkëtueshme (RrezikuKT) si dhe jetëgjatësia e ushtrimit të

aktivitetit nga sipërmarrjet tregtare (Jetëgjatësia), influencojnë njëkohësisht variablin

e varur kredi tregtare (logaritmi natyror i llogarive të arkëtueshme (lnAR)).



U.Hoti

77

Tabelë 4.4: Ndërtimi i modelit me faktorët specifikë

Variabli i varur: ln(AR)

Metoda: OLS


C 0.102062 0.758315 0.134591 0.8930

QarAR -0.064396 0.007661 -8.406060 0.0000

ROA 3.519377 0.656855 5.357925 0.0000

ln(MST) 0.924404 0.036948 25.01909 0.0000

RapBorxh 0.266852 0.110769 2.409077 0.0167

RrezikuKT -0.157107 0.146531 -1.072173 0.2847

Jetëgjatësia 0.378339 0.078672 4.809084 0.0000



S.E. of regression 0.280432 Akaike info criterion 0.322525

Sum squared resid 19.18874 Schwarz criterion 0.420844

Log likelihood -33.47683 Hannan-Quinn criter. 0.362091



Burimi: Nga përpunimi i të dhënave Niveli i rëndësisë 1% dhe 5%

Koefiçienti i testit Durbin-Watson, DW=1.998403, i cili është më i madh se koefiçienti

i përcaktueshmërisë 0.859191, na tregon se ky model është i suksesshëm dhe i vërtetë.

Referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë (R̅2 = 85.57 %), tregon se,

afërsisht 85.57 përqind e ndryshimit të kredisë tregtare shpjegohet nga faktorët

specifikë të përfshirë në model. Kjo tregon se në model janë marrë në konsideratë

variablat më të rëndësishëm që përcaktojnë sjelljen e kredisë tregtare.

4.2.2.b Analiza e parametrave të modelit (faktorët specifikë)

Pasi u siguruam se modeli është i rëndësishëm, paraqitja dhe analiza e koefiçientëve të

pjesshëm β-ta, nëpërmjet të cilëve shpjegohet ndikimi i secilit faktor specifik në

përdorimin e kredisë tregtare është paraqitur si më poshtë;

( Modeli 1 )

lnAR = 0.102 - 0.064*QarAR + 3.519*ROA + 0.924*lnMST +

0.266*RapBorxh – 0.157*RrezikuKT + 0.378*Jetëgjatësia



U.Hoti

78

Lidhja ndërmjet “Qarkullimit të Llogarive të Arkëtueshme” (QarAR) dhe

“Kredisë Tregtare” (llogarive të arkëtueshme)

Referuar modelit (1) kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, midis treguesit

të qarkullimit të llogarive të arkëtueshme (QarAR) dhe kredisë tregtare (lnAR - llogarive

të arkëtueshme) ekziston një lidhje negative.

Koefiçienti i pjesshëm, β2 = -0.064396 tregon se rritja e treguesit të qarkullimit të

llogarive të arkëtueshme me 1 njësi ka sjellë 0.064396 përqind rënie (pakësim) në

kredinë tregtare (llogaritë e arkëtueshme), duke i supozuar të gjithë faktorët e tjerë

konstantë.

Rritja e raportit të qarkullimit të llogarive të arkëtueshme do të thotë se kredia tregtare

po administrohet në mënyrë cilësore (pra rritet probabiliteti i arkëtimit të llogarive të

arkëtueshme pa pësuar humbje) nga sipërmarrjet tregtare, si dhe, rritet shpejtësia e

konvertimit të llogarive të arkëtueshme në para. Sa më shumë të rritet ky raport aq më

pak probleme kanë sipërmarrjet tregtare me klientët e tyre, cilësinë e llogarive të

arkëtueshme ashtu edhe me aftësinë likuiduese të saj.

Ndaj, një administrim i mirë i të gjithë proçesit të kreditimit (para, gjatë dhe pas

kreditimit) nga strukturat e brendshme të sipërmarrjeve tregtare (sektori i shitjes),

ndërtimi i marrëdhënieve korrekte si dhe kontaktet e vazhdueshme midis furnitorëve

dhe klientëve, do të çonte në rritjen e mundësive për të arkëtuar të drejtat brenda afateve

të përcaktuara, duke rritur në këtë mënyrë raportin e qarkullimit të llogarive të

arkëtueshme. Kjo do t’i jepte më shumë mundësi dhe fleksibilitet sipërmarrjeve tregtare

që në të ardhmen t’i zgjerojnë llogaritë e arkëtueshme duke përmbushur në këtë mënyrë

edhe kërkesat e klientëve për financim të aktivitetit të tyre të biznesit në të ardhmen.

Mund të themi nga rezultatet e modelit të paraqitur më lart se, variabli i pavarur

(qarkullimi i llogarive të arkëtueshme (QarAR)) është statistikisht i rëndësishëm për

nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01), që do të thotë se ka ndikim i vetëm në përdorimin

e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Nisur nga rezultatet që modeli ofron,

pranohet hipoteza bazë H0 (Qarkullimi i llogarive të arkëtueshme ndikon në ofrimin e

kredisë tregtare) dhe hidhet poshtë hipoteza alternative.

Lidhja ndërmjet “Kthimit të Aktiveve” (ROA) dhe “Kredisë Tregtare”


Nga modeli (1) vihet re se midis kthimit mbi aktivet totale (ROA) dhe kredisë tregtare

(lnAR - llogarive të arkëtueshme), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur,

modeli tregon për një lidhje pozitive midis tyre. Pra, rritja e kthimit mbi aktivet për

sipërmarrjet tregtare të marra në analizë për vitin 2013, ka ndikuar në rritjen e kredisë

tregtare për të njëjtën periudhë.

Koefiçienti i pjesshëm, β3 = 3.519377 tregon se rritja e ROA-s me 1 njësi ka sjellë

3.519377 përqind rritje në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare, duke

i supozuar të gjithë faktorët e tjerë konstantë.



U.Hoti

79

Rritja e ROA-s mund të vijë si rritje e marzhit të fitimit për njësitë e shitura si dhe nga

rritja e raportit të qarkullimit të totalit të aktiveve të sipërmarrjeve tregtare. Kthimi mbi

totalin e aktiveve është një matës i efiçencës operative. Për përcaktimin e trendit (rritës

apo rënës) si dhe madhësinë e kthimit duhet të marrim në konsideratë disa faktorë si;

shkallën e levës operative, sezonalitetin e shitjeve, si dhe ciklin e jetës së produktit.

Përdorimi me efektivitet dhe efiçencë i mjeteve dhe burimeve që sipërmarrjet tregtare

kanë në dispozicion është një sfide me të cilën ato përballen në çdo moment.

Sipërmarrjet tregtare, të cilave ju referohemi i përkasin sektorit të tregtisë (shitjet me

shumicë). Këto sipërmarrje e mbështesin aktivitetin e tyre kryesisht në kostot variabël.

Kjo do të thotë se këto sipërmarrje tregtare me shkallë të ulët të levës operative

përballen me më pak rrezik, ndaj rritja e llogarisë së arkëtueshme si llogari nëpërmjet

të cilës sipërmarrjet realizojnë objektivat e shitjes, rritet. Operimi me një strukturë ku

dominojnë kostot variabël bëhet edhe për të reduktuar rrezikun që mbart sezonaliteti i

shitjeve (mallra të cilat kryesisht ndikohen nga kushtet ekonomike, rritja apo rënia

ekonomike).

Kjo strategji do të ndihmonte sipërmarrjet tregtare për të ruajtur marzhin e fitimit në

nivele pak a shumë konstante, pasi kostot variabël ndryshojnë në mënyrë proporcionale

me shitjet. Gjithashtu, kur kthimi mbi aktivet rritet, do të thotë se produkti i tregtuar

është në fazën e rritjes ose të pjekurisë. Në këtë fazë sipërmarrjet tregtare tentojnë të

rrisin shitjet gjë e cila do të shoqërohej me rritjen e llogarive të arkëtueshme.

Ashtu siç cituam edhe në kapitullin e rishikimit të literaturës, bazuar edhe në teorinë e

likuiditetit sipas Emery (1984), sipërmarrjet tregtare me nivel të lartë likuiditetesh

ofrojnë kredi tregtare për klientët e tyre. Rodrigues-Rodriguez (2006) dhe Alphons

(2003), e vënë theksin tek financimi i brendshëm si metoda e parë e financimit gjatë

vështirësive financiare. Sipas tyre, sa më e madhe mundësia për të gjeneruar cash nga

sipërmarrjet tregtare, aq më e vogël nevoja për financim të jashtëm. Këto firma

njëkohësisht posedojnë edhe më shumë llogari të arkëtueshme.

Referuar të dhënave të modelit (1), variabli i pavarur kthimi nga aktivet është


ndikim i vetëm në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Nga kjo

analizë e bërë, hipoteza bazë H0 (Kthimi nga aktivet ndikon në ofrimin e kredisë

tregtare) pranohet dhe hidhet poshtë hipoteza alternative.

Lidhja ndërmjet “Madhësisë së Aktivitetit të Sipërmarrjeve Tregtare”

(totalit të aktiveve, ln(MST)) dhe “Kredisë Tregtare” (llogarive të

arkëtueshme)

Bazuar në rezultatet e modelit (1), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur,

midis madhësisë së aktivitetit të sipërmarrjeve tregtare (lnMST) dhe kredisë tregtare

(lnAR - llogarive të arkëtueshme) ekziston një lidhje pozitive.



U.Hoti

80

Koefiçienti i pjesshëm β4 = 0.924404 tregon se rritja e madhësisë së sipërmarrjeve

tregtare me 1 përqind ka sjellë 0.924404 përqind rritje në kredinë tregtare (llogaritë e

arkëtueshme), duke i supozuar faktorët e tjerë konstantë.

Rritja e madhësisë (e totalit të aktiveve) vjen si rezultat kryesisht i zgjerimit të aktiveve

afatshkurtra (rritje në llogarinë mjete monetare apo investime në inventarë). Në të dyja

rastet rritet mundësia e sipërmarrjeve tregtare për të zgjeruar kredinë tregtare për

klientët e tyre. Rritja e gjendjeve monetare, do të thotë se, sipërmarrjet tregtare nuk

kanë nevojë për likuiditete të shpejta ndaj zgjerojnë llogaritë e arkëtueshme, duke

tentuar të rrisin të ardhurat në të ardhmen si dhe të investojnë në marrëdhëniet klient-

furnitor.

Gjithashtu mbajtja e inventarëve në një sasi të madhe, do të sillte për sipërmarrjet

tregtare ngurtësimin e mjeteve monetare, uljen e mundësive për fitime, si dhe mund të

shoqërohen me rrezikun e sezonalitetit, daljen jashtë mode, firot (vjetërsimi, humbjet,

zhvlerësimi, etj), si dhe rritjen e kostove të magazinimit. Ndaj, për një administrim sa

më të mirë të operacioneve, zgjerimi i kredisë tregtare (rritja e llogarive të

arkëtueshme) është një strategji e mirë për sipërmarrjet tregtare për të siguruar të

ardhura nga realizimi i shitjeve duke minimizuar rrezikun e inventarëve.

Mund të themi nga rezultatet e modelit (1) se variabli i pavarur, madhësia e

sipërmarrjeve tregtare (totali i aktiveve) është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e

rëndësisë 1 përqind (0.01), që do të thotë se ka ndikim i vetëm në përdorimin e kredisë

tregtare. Si rezultat, pranohet hipoteza bazë H0 (Madhësia e sipërmarrjeve tregtare

ndikon në ofrimin e kredisë tregtare) dhe hidhet poshtë hipoteza alternative.

Lidhja ndërmjet “Raportit të Borxhit Total” (RapBorxh) dhe “Kredisë

Tregtare” (llogarive të arkëtueshme)

Edhe në rastin e variablit të pavarur raportit të borxhit total, referuar modelit (1), kur

bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, midis këtij variabli (RapBorxh) dhe

kredisë tregtare (lnAR - llogarive të arkëtueshme) ekziston një lidhje pozitive.

Koefiçienti i pjesshëm β5 = 0.266852 tregon se rritja e raportit të borxhit për sipërmarrjet

tregtare me 1 njësi ka sjellë 0.266852 përqind rritje në përdorimin e kredisë tregtare,

duke i supozuar të gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Referuar studimeve të Petersen dhe Rajan (1997), arritën në përfundimin se

sipërmarrjet tregtare me borxh të lartë financiar ofrojnë më shumë kredi tregtare për

klientët e tyre. Nga të dhënat e analizës së raportit total të borxhit për 251 sipërmarrjet

tregtare të marrë në studim për vitin 2013, referuar tabelës nr. 4 (aneks 2), raporti i

borxhit rezulton të jetë 0.73 (73%). Kjo do të thotë se niveli i përdorimit të borxhit

(borxhi afatshkurtër + borxhi afatgjatë) si burim financimi nga sipërmarrjet tregtare

është në nivel të lartë.

Rritja e këtij raporti tregon për një rritje të borxhit që sipërmarrjet tregtare kanë

huamarrë tek furnitorët e tyre apo në tregjet financiare dhe bankare. Rezultatet e modelit



U.Hoti

81

tregojnë se variabli i pavarur, raporti total i borxhit është statistikisht i rëndësishëm

për nivelin e rëndësisë 5 përqind (0.05), që do të thotë se, ka ndikim i vetëm në

përdorimin e kredisë tregtare. Si rezultat, pranohet hipoteza bazë H0 (Raporti total i

borxhit ndikon në ofrimin e kredisë tregtare) dhe hidhet poshtë hipoteza alternative.

Për të kuptuar se cilat nga format e huamarrjes “nxisin” apo “frenojnë” përdorimin e

kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare, është marrë në analizë modeli (2). Në këtë

model analizohet ndikimi që kanë në përdorimin e kredisë tregtare variablat e pavarur

si; “llogaritë e pagueshme” dhe“detyrimet bankare”.

Lidhja ndërmjet “Detyrimeve Bankare” (lnKB), “Llogarive të Pagueshme”

(lnAP) dhe “Kredisë Tregtare” (llogarive të arkëtueshme)

Bazuar në rezultatet që na ofron modeli ekonometrik (2) i paraqitur më poshtë në

tabelën nr. 4.5, llogaritë e arkëtueshme kanë lidhje negative me detyrimet bankare dhe

lidhje pozitive me llogaritë e pagueshme. Gjithashtu, probabiliteti për treguesin F-

statistic për modelin e ndërtuar është p(F) = 0.000000, një vlerë shumë më e vogël se

niveli i rëndësisë 5 përqind (0.05), duke konfirmuar kështu lidhjen lineare midis

variablave.

Tabelë 4.5: Ndërtimi i modelit me faktorët specifikë (llogari të pagueshme dhe

detyrime bankare)

Variabli i varur: ln(AR)

Metoda: OLS


C 0.580066 0.746788 0.776748 0.4381

QarAR -0.062115 0.007597 -8.176426 0.0000

ROA 3.240910 0.641256 5.054004 0.0000

ln(MST) 0.855558 0.065164 13.12921 0.0000

ln(AP) 0.078804 0.024585 3.205405 0.0015

ln(KB) -0.016053 0.038342 -0.418685 0.6758

RrezikuKT -0.173964 0.144130 -1.206993 0.2286

Jetëgjatësia 0.340158 0.078079 4.356614 0.0000








Burimi: Nga përpunimi i të dhënave Niveli i rëndësisë 1%, 5%



U.Hoti

82

Gjithashtu mund të themi se, të gjithë variablat e pavarur të përfshirë në model si;

qarkullimi i llogarive të arkëtueshme (QarAR), kthimi nga aktivet (ROA), totali i

aktiveve (logaritmi natyror i madhësisë së sipërmarrjeve tregtare – (ln MST)), llogaritë

e pagueshme (logaritmi natyrore i llogarisë së pagueshme ln(AP)), detyrimet bankare

(logaritmi natyror i detyrimeve bankare ln(KB)), rreziku i llogarive të arkëtueshme

(RrezikuKT) si dhe jetëgjatësia e ushtrimit të aktivitetit nga sipërmarrjet tregtare

(Jetëgjatësia), influencojnë njëkohësisht variablin e varur kredi tregtare (llogari të

arkëtueshme).

Sipas koefiçientit të testit Durbin-Watson, DW=2.022043, i cili është më i madh se

koefiçient i përcaktueshmërisë 0.863665, mund të themi se ky model është i suksesshëm

dhe i vërtetë.

Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë (R̅2 = 85.97 %),

tregon se, afërsisht 85.97 përqind e ndryshimit të kredisë tregtare shpjegohet nga

faktorët specifikë të përfshirë në model, duke treguar se në model janë marrë në

konsideratë variablat më të rëndësishëm specifikë.

Referuar modelit të paraqitur në tabelën nr. 4.5, ndërtojmë ekuacionin e regresionit të

shumëfishtë linear të paraqitur si më poshtë;

(Modeli 2)

lnAR = 0.58 - 0.062*QarAR + 3.24*ROA + 0.85*lnMST+ 0.078*lnAP

- 0.016*lnKB - 0.17*RrezikuKT + 0.34*Jetëgjatësia

Koefiçienti i pjesshëm β5 = 0.078804, në ekuacionin e regresionit të paraqitur

më lart, tregon se, rritja e llogarive të pagueshme për sipërmarrjet tregtare me

1 përqind, ka sjellë 0.078804 përqind rritje në përdorimin e kredisë tregtare

(llogaritë e arkëtueshme), duke i supozuar të gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Gjithashtu, koefiçienti i pjesshëm β6 = - 0.016053 tregon se, rritja e detyrimeve

bankare me 1 përqind ka sjellë 0.016053 përqind rënie në përdorimin e kredisë

tregtare (llogaritë e arkëtueshme) nga sipërmarrjet tregtare, duke i supozuar të

gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Pra, referuar modelit (1), rritja e raportit të borxhit ka sjellë rritje të përdorimit të

kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Nga analiza e bërë modelit (2), mund të themi

se kjo rritje ka ardhur si rezultat i rritjes së investimit në blerjen e inventarëve me pagesë

të mëvonshme që këto sipërmarrje kanë bërë tek furnitorët e tyre. Ndërsa rritja e

detyrimeve bankare i ka vënë sipërmarrjet tregtare nën presionin e likuiditetit

(shlyerjeve të detyrimeve në periudha afatshkurtër).



U.Hoti

83

Kjo do të thotë se kur sipërmarrjet tregtare rrisin huamarrjen në tregjet bankare, ato do

të përballen me rritjen e rrezikut të mungesës së likuiditetit dhe rritjen e paaftësisë së

tyre në shlyerjen e detyrimeve ndaj institucioneve financiare. Ndaj, tendenca për të

shitur me arkëtim të menjëhershëm rritet duke reduktuar kështu shitjet me arkëtim të

mëvonshëm për të siguruar likuiditetet e nevojshme.

Rodriguez-Rodrigues (2006), Garcia-Teruel & Martinez-Solano (2010) kanë pohuar

se sipërmarrjet tregtare kanë nxitje për të reduktuar nivelin e llogarive të arkëtueshme

kur kostoja e huamarrjes nga bankat është e lartë. Për më tepër, në këto raste

sipërmarrjet tregtare tentojnë që të zgjerojnë më shumë llogaritë e pagueshme.

Gjithsesi nga rezultatet dhe analiza e modelit vihet re se variabli i pavarur, llogaritë e

pagueshme është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 5 përqind (0.05), që

do të thotë se ka ndikim i vetëm në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet

tregtare. Ndërsa variabli i pavarur detyrimet bankare nuk është statistikisht i

rëndësishëm, dhe nuk mund të influencojë i vetëm përdorimin e kredisë tregtare nga


Lidhja midis “Rrezikut të Llogarive të Arkëtueshme” (RrezikuKT) dhe

“Kredisë Tregtare” (llogarive të arkëtueshme)

Nga rezultatet e modelit (1) të paraqitur më lart, midis variablit dummy (RrezikuKT) që

vlerëson rrezikun e mos arkëtimit të llogarive të arkëtueshme dhe kredisë tregtare (lnAR

- llogarive të arkëtueshme), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, ekziston

një lidhje negative midis tyre. Pra, rritja e rrezikut të mos arkëtimit të llogarive të

arkëtueshme për sipërmarrjet tregtare të marra në analizë për vitin 2013, ka sjellë rënie

apo pakësim të kredisë tregtare për të njëjtën periudhë.

Koefiçienti i pjesshëm, β6 = - 0.157107 tregon se rritja e rrezikut të mos arkëtimit të

llogarive të arkëtueshme me 1 njësi është shoqëruar me 0.157107 përqind rënie në

përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare, duke i supozuar të gjithë faktorët

e tjerë konstantë.

Pavarësisht tendencës që rritja e rrezikut të mos arkëtimit çon në rënien e përdorimit të

kredisë tregtare, referuar rezultatit të modelit (1) variabli i pavarur dummy, RrezikuKT

nuk është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01), 5 përqind

(0.05) dhe 10 përqind (0.1).

Fakti se vetëm 3.58 përqind (9 sipërmarrje tregtare) i arkëtojnë llogaritë e arkëtueshme

brenda 30 ditëve, ndërsa 96.4 përqind (242 sipërmarrje tregtare) përqind e

sipërmarrjeve tregtare janë ekspozuar ndaj rrezikut të mosarkëtimit dhe vazhdojnë të

kreditojnë klientët e tyre, ka bërë që ky variabël të rezultojë statistikisht i parëndësishëm

në model. Ndaj, hipoteza bazë H0 (Rreziku i mosarkëtimit të llogarive të arkëtueshme

ndikon në ofrimin e kredisë tregtare) hidhet poshtë dhe pranohet hipoteza alternative.



U.Hoti

84

Lidhja midis “Jetëgjatësisë” së ushtrimit të aktivitetit të biznesit të

sipërmarrjeve tregtare dhe “Kredisë Tregtare” (llogarive të arkëtueshme)

Referuar modelit (1), kur bashkohen të gjithë variablat e lartpërmendur, midis variablit

të pavarur dummy “Jetëgjatësia” së sipërmarrjeve tregtare dhe kredisë tregtare (lnAR

- llogarive të arkëtueshme) ekziston një lidhje pozitive.

Koefiçienti i pjesshëm, β7 = 0.378339, tregon se rritja e jetëgjatësisë së ushtrimit të

aktivitetit të biznesit për sipërmarrjet tregtare me 1 njësi ka sjellë rritjen e përdorimit të

kredisë tregtare (llogarive të arkëtueshme) me 0.378339 përqind, duke i supozuar të

gjithë faktorët e tjerë konstantë.

Pjesa më e madhe e sipërmarrjeve tregtare të marra në analizë, pra, referuar edhe tabelës

1 (aneks 1), respektivisht 223 sipërmarrje tregtare apo 88.84 përqind e tyre, rezultojnë

të kenë një jetëgjatësi të ushtrimit të aktivitetit mbi 5 vite. Kjo do të thotë se këto

sipërmarrje janë konsoliduar në zhvillimin e aktivitetit, ndaj falë eksperiencës që ato

kanë ndër vite, e kanë patur më të lehtë të gjejnë akses për t’u kredituar si në tregjet

financiare por edhe tek furnitorët e tyre.

Ndaj mund të themi se këto sipërmarrje kanë patur mundësi të kreditojnë klientët, duke

rritur reputacionin në treg dhe mbi të gjitha duke investuar në një marrëdhënie afatgjatë

klient-furnitor. Petersen & Rajan (1997) kanë pohuar se sipërmarrjet tregtare më

jetëgjata kanë më shumë mundësi që t’i japin klientëve të tyre kredi tregtare.

Mund të themi nga rezultatet e modelit se variabli i pavarur dummy, Jetëgjatësia është


ndikim i vetëm në përdorimin e kredisë tregtare. Për këto arsye, pranohet hipoteza bazë

H0 (Jetëgjatësia e ushtrimit të aktivitetit nga sipërmarrjet tregtare ndikon në ofrimin e

kredisë tregtare) dhe hidhet poshtë hipoteza alternative.



U.Hoti

85

4. 3 Rëndësia e përdorimit të kredisë tregtare

Përveç argumenteve të paraqitura nga studiues të shumtë në kohë dhe vende të

ndryshme, përdorimi i kredisë tregtare në sektorin e tregtisë në vendin tonë, referuar të

dhënave të pyetësorëve dhe modeleve të paraqitura më lart, luan një rol të rëndësishëm

në mirëqënien financiare të sipërmarrjeve tregtare.

Megjithatë, përdorimi i kësaj forme financimi për sipërmarrjet tregtare merr një rëndësi

të veçantë në tre drejtime; performancë, realizim i objektivave të shitjes dhe së fundmi

plotësues i rëndësishëm i kredisë bankare. Nga kjo analizë do të kuptojmë se kredia

tregtare nëse administrohet me profesionalizëm nga strukturat përgjegjëse të

sipërmarrjeve tregtare është një pasuri dhe investim mjaft i rëndësishëm për

perspektivën afatgjatë në marrëdhëniet klient-furnitor.

4.3.1 Kredia tregtare, ndikimi i saj në performancën e sipërmarrjeve

tregtare

Përdorimi i kredisë tregtare luan një rol të rëndësishëm në performancën e

sipërmarrjeve tregtare që e ofrojnë atë. Për të vërtetuar atë çfarë cituam më lart kemi

marrë në analizë vetëm dy faktorë, fitimin neto dhe kredinë tregtare. Nëpërmjet

variablit të pavarur kredi tregtare, variabël i cili vlerësohet nëpërmjet llogarive të

arkëtueshme, do të vlerësojmë dhe analizojmë ndikimin që kjo formë financimi ka në

performancën e sipërmarrjeve tregtare.

Kjo analizë do t’i referohet të dhënave të siguruara nga pasqyrat financiare për vitin

2013 për 251 sipërmarrje tregtare. Ndaj për t’i dhënë përgjigje pyetjes kërkimore “A

ndikon përdorimi i kredisë tregtare në rritjen e performancës së sipërmarrjeve

tregtare?”, më poshtë paraqesim modelin e regresionit të thjeshtë linear të logaritmit

natyror në të dy anët e ekuacionit, i ndërtuar nëpërmjet metodës së zakonshme të

katrorëve më të vegjël (OLS).

Për testimin e rëndësisë së modelit të përftuar edhe në rastin në fjalë i referohemi

probabilitetit për treguesin F-statistic i cili është p(F) = 0.000000, pra një vlerë shumë

më e vogël se niveli i rëndësisë 1 përqind (0.01), duke konfirmuar kështu lidhjen lineare

midis variablit të varur dhe atij të pavarur. Sipas koefiçientit të testit Durbin-Watson,

DW=1.584392, i cili është më i madh se koefiçienti i përcaktueshmërisë 0.212865,

mund të themi se ky model është i suksesshëm dhe i vërtetë.

Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë (R̅2 = 20.9 %)

tregon se, afërsisht 20.9 përqind e ndryshimit të fitimit neto shpjegohet nga përdorimi i

kredisë tregtare, duke treguar se përdorimi i kredisë tregtare luan një rol të rëndësishëm

në performancën e sipërmarrjeve tregtare.



U.Hoti

86

Tabelë 4.6: Kredia tregtare dhe performanca e sipërmarrjeve tregtare

Variabli i varur: ln(Fitim Neto)

Metoda: OLS


C 6.048560 1.253183 4.826556 0.0000

lnAR 0.550466 0.067082 8.205925 0.0000









Pasi siguruam se modeli është i rëndësishëm, analiza e koefiçientit të pjesshëm β-ta,

nëpërmjet të cilit shpjegohet ndikimi që ka përdorimi i kredisë tregtare në

performancën e sipërmarrjeve tregtare (fitimin neto), paraqesim më poshtë ekuacionin

e regresionit të thjeshtë linear;

LnFitimNeto = 6.0485 + 0.5504 * LnAR

Lidhja midis “Fitimit Neto” (lnFitimNeto) dhe “Kredisë Kregtare”


Nga ekuacioni i regresionit linear tregohet qartë se ndërmjet kredisë tregtare (lnAR -

llogarive të arkëtueshme) dhe fitimit neto (lnFitimNeto) ka lidhje pozitive. Referuar

koefiçientit të pjesshëm β1= 0.5504, do të thotë se rritja e kredisë tregtare (llogarive të

arkëtueshme) me 1 përqind ka sjellë 0.5504 përqind rritje në fitimin neto të realizuar

nga sipërmarrjet tregtare.

Kjo konfirmon faktin se përdorimi i kredisë tregtare është një instrument i rëndësishëm

për të rritur performancën e sipërmarrjeve, të cilat e ofrojnë atë për klientët e tyre. Për

këtë arsye administrimi i proçesit të kreditimit të klientëve duhet të jetë një proçes serioz

dhe profesional në mënyrë që të minimizohet maksimalisht rreziku i llogarive të

arkëtueshme, duke maksimizuar në këtë mënyrë fitimin e realizuar nga përdorimi i këtij

instrumenti financiar. Sipas tabelës nr. 4.6 variabli i pavarur, kredi tregtare është statistikisht i rëndësishëm

për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01), që do të thotë se ka ndikim i vetëm në



U.Hoti

87

performancën e sipërmarrjeve tregtare. Si rezultat i analizës, hipoteza H0 ( Kredia

tregtare e ofruar nga sipërmarrjet tregtare ndikon në rritjen e performancës së tyre)


4.3.2 Kredia tregtare, strategji shitjeje për sipërmarrjet tregtare

Kredia tregtare është padyshim një instrument marketingu i përdorur nga sipërmarrjet

tregtare jo vetëm për të qenë mbështetje për klientët për krijimin e lehtësirave në

përmbushjen e nevojave për financim, por edhe për të realizuar objektivat e tyre të

shitjeve. Llogaritë e arkëtueshme janë të lidhura ngushtë me shitjet dhe në fakt përdoret

nga strukturat e shitjes si strategji për zgjerimin e rrjetit të klientëve si dhe për të rritur

volumin e shitjeve. Në këtë mënyrë sipërmarrjet tregtare rrisin mundësitë për të siguruar

të ardhurat shtesë në të ardhmen.

Në model janë përfshirë dy variabla, shitjet e realizuara nga sipërmarrjet tregtare si

variabël i varur dhe kredia tregtare (llogaritë e arkëtueshme) si variabël i pavarur. Edhe

në këtë pjesë të analizës do t’i referohemi të dhënave të siguruara nga pasqyrat

financiare për vitin 2013, për 251 sipërmarrje tregtare.

Për të analizuar marrëdhënien që ekziston ndërmjet llogarive të arkëtueshme dhe

shitjeve të realizuara, për t’i dhënë përgjigje pyetjes kërkimore “A përdoret kredia

tregtare si instrument marketingu nga sipërmarrjet tregtare për realizimin e

objektivave të shitjeve?”, është ndërtuar modeli i regresionit të thjeshtë linear të

logaritmit natyrore në të dy anët e ekuacionit, nëpërmjet metodës OLS i paraqitur më

poshtë;

Tabelë 4.7: Kredia tregtare dhe shitjet e realizuara nga sipërmarrjet tregtare

Variabli i varur: ln(Shitje)

Metoda: OLS


C 12.55853 0.648789 19.35686 0.0000

lnAR 0.390409 0.034729 11.24161 0.0000











U.Hoti

88

Referuar modelit të ndërtuar të paraqitur në tabelën nr. 4.7 shohim se probabiliteti për

treguesin F-statistic është p(F) = 0.000000, një vlerë shumë më e vogël se niveli i

rëndësisë 1 përqind (0.01), duke na konfirmuar lidhjen lineare midis variablave të

përfshira në model. Sipas koefiçientit të testit Durbin-Watson, DW=1.625906, i cili

është më i madh se koefiçienti i përcaktueshmërisë 0.336661, mund të themi se ky

model është i suksesshëm dhe i vërtetë.

Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë (R̅2 = 33.4 %)

tregon se, afërsisht 33.4 përqind e ndryshimit të shitjeve të realizuara shpjegohet nga

përdorimi i kredisë tregtare. Ndaj, mund të themi se variabli i pavarur luan një rol të

rëndësishëm në realizimin e objektivave të shitjeve.

Pasi u siguruam së modeli është i rëndësishëm, analiza e koefiçientit të pjesshëm β-ta,

nëpërmjet të cilit shpjegohet ndikimi i përdorimit të kredisë tregtare në realizimin e

objektivave të shitjes, paraqesim më poshtë ekuacionin e regresionit të thjeshtë linear:

LnShitje = 12.5585 + 0.3904 * LnAR

Lidhja midis “Shitjeve” (lnShitje) dhe “Kredisë Tregtare” (llogarive të

arkëtueshme)

Nisur nga ekuacioni i regresionit linear tregohet qartë se kemi lidhje pozitive ndërmjet

kredisë tregtare (lnAR - llogarive të arkëtueshme) dhe shitjeve (lnShitje) të realizuara

nga sipërmarrjet tregtare. Koefiçienti i pjesshëm β1= 0.3904 tregon se rritja e llogarive

të arkëtueshme me 1 përqind ka sjellë 0.3904 përqind rritje në realizimin e objektivave

të shitjeve nga sipërmarrjet tregtare.

Sipas Petersen & Rajan (1997) sipërmarrjet tregtare të cilat duan që të arrijnë shitje

të mëdha, pranojnë të zgjerojnë kredinë tregtare për klientët e tyre, duke treguar në

këtë mënyrë një lidhje pozitive ndërmjet rritjes së shitjeve dhe llogarive të arkëtueshme.

Në rastin e sipërmarrjeve tregtare të marra në analizë, rezulton se kredia tregtare është

një instrument që përdoret si strategji për rritjen e volumit të shitjeve në funksion të

realizimit të objektivave që ato kanë. Nga rezultatet e modelit, referuar tabelës nr. 4.7

variabli i pavarur, kredi tregtare është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë

1 përqind (0.01).

Kjo do të thotë se ky variabël ka ndikim i vetëm në realizimin e objektivave të shitjeve

për sipërmarrjet tregtare. Si rezultat i analizës, hipoteza H0 (Kredia tregtare e ofruar

nga sipërmarrjet tregare ndikon në realizimin e objektivave të shitjeve.) pranohet dhe

hidhet poshtë hipoteza alternative.



U.Hoti

89

4.3.3 Kriza financiare dhe përdorimi i kredisë tregtare

Kriza financiare e vitit 2008 – 2010 u përhap me një shpejtësi marramendëse në të gjithë

globin duke gjunjëzuar njëherësh, për herë të parë në histori, ekonomitë më të fuqishme.

Ajo ishte jashtë çdo parashikimi të bërë nga ekspertët më të mirë ndërkombëtarë, me

pasoja të rënda, jo vetëm për vendet që u prekën në mënyrë të drejtpërdrejtë, por për të

gjithë ekonomitë botërore, sidomos të vendeve me një ekonomi jo të qëndrueshme.

Kësaj krize padyshim që nuk i shpëtoi dot as vendi ynë, pasi ekonomia e Shqipërisë

është një ekonomi e vogël e hapur, ku sipërmarrjet tregtare janë pjesë e tregut global si

pranuese të kushteve botërore, por jo përcaktues të tyre. Gjatë periudhave të krizave

financiare, përballja e sipërmarrjeve tregtare me mungesë likuiditeti dhe me mundësi të

pakta në sigurimin e financimeve për plotësimin e nevojave të tyre janë tejet

shqetësuese.

Kredia tregtare është një mundësi e mirë financimi, por sidomos në rastin e atyre

sipërmarrjeve tregtare që kanë pamundësi për të përfituar kredi nga institucionet

bankare dhe financiare. Në këtë pjesë të punimit analiza do të fokusohet në përdorimin

e kredisë tregtare (llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme) dhe kredisë

bankare gjatë periudhës 2009-2013 nga sipërmarrjet tregtare në sektorin e tregtisë.

Është mjaft e rëndësishme për të kuptuar nëse këto dy forma financimi që përdorin

sipërmarrjet tregtare janë plotësuese apo zevendësuese të njëra-tjetrës. Studiues të

ndryshëm kanë arritur në përfundime të ndryshme në studimet e tyre, referuar rolit që

kredia tregtare dhe kredia bankare kanë në financimin e sipërmarrjeve tregtare.

4.3.3.a Kredia tregtare kundrejt kredisë bankare gjatë 2009-2013 në

sektorin e tregtisë

Një sipërmarrje tregtare mund të jetë e kufizuar në kredimarrje për shkak të

karakteristikave të veta financiare, të tilla si mungesa e kolateralit, fitimi i ulët dhe

rreziku i lartë i likuiditetit. Këto specifika të lartpërmendura nuk janë aspekte që

variojnë me kohën. Nga ana tjetër ato mund të përballen me kufizime në kredimarrje

nga një situatë e përkohshme që vjen nga tkurrja e kreditimit nga institucionet financiare

dhe bankare, i cili është një efekt i variueshëm në kohë.

Gjatë periudhave të krizave sipërmarrjet tregtare “të shqetësuara” mund të zvogëlojnë

investimet e tyre në marrëdhëniet me klientët, duke reduktuar kredinë tregtare ose duke

shtrënguar kushtet e kreditimit. Por nga ana tjetër, përpjekjet e bëra nga sipërmarrjet

tregtare për të mbledhur sa më parë llogaritë e arkëtueshme mund të mos jetë e

mjaftueshme për shkak të infektimit që ndodh në periudhat e krizave si pasoje e panikut.

Kjo problematikë mund të ndodhë për shkak se sipërmarrjet tregtare me nivele të larta

të llogarive të arkëtueshme nuk kanë sukses në mbledhjen e tyre në kohë dhe duhet të

shtyjnë pagesat për furnitorët e tyre, të cilët çojnë në ngjitjen e zinxhirit të kredisë,

sepse, furnitorët e tyre mund të veprojnë në të njëjtën mënyrë me furnitorët përkatës.



U.Hoti

90

Duke qenë se disa sipërmarrje tregtare me probleme likuiditeti kanë tendencë që të

vuajnë kufizimet e kredisë kur bankat tkurrin kredidhënien, këto sipërmarrje të cilat

përballen me një situatë të tillë, tentojnë të plotësojnë nevojat e tyre financiare

nëpërmjet përdorimit të kredisë tregtare. Megjithatë, mungesa e likuiditetit, duke shtuar

edhe rrethanat ekonomike, mund të zvogëlojë probabilitetin e bërjes së pagesave në

kohën e duhur.

Referuar ekonomisë së Eurozonës, gjatë krizës së fundit financiare (referuar figurës nr.

1; aneks 5) ka pasur një rritje në përdorimin e kredisë tregtare, në mënyrë të veçantë

nga mesi i vitit 2009. Me shumë gjasa kjo qasje ndaj kredisë tregtare nga sipërmarrjet

ka ardhur për të kompensuar rënien e madhe të nivelit të kredive bankare afatshkurtra.

Interesant është fakti se, rënia e rritjes vjetore të kredisë tregtare, llogarive të

pagueshme dhe të arkëtueshme mes sipërmarrjeve tregtare ka qenë më pak e theksuar

se sa ajo e rritjes së GDP-së nominale, gjë e cila mund të tregojë se kredia tregtare mes

kompanive ka luajtur një rol zbutës gjatë krizës së fundit.

Pra, nga rezultatet e figurës nr.1 (referuar figurës nr. 1; aneks 5) mund të themi se gjatë

viteve të fundit, kredia tregtare në formën e llogarive të pagueshme dhe të llogarive të

arkëtueshme të sipërmarrjeve të Eurozonës përgjithësisht ka lëvizur në një linjë me

ciklin e biznesit. Kjo konfirmon modelin pro-ciklik të llogarive të pagueshme dhe të

arkëtueshme, pasi ato janë të lidhura ngushtë me shkëmbimin e mallrave dhe

shërbimeve, dhe gjithashtu të aktivitetit ekonomik.

Autorë të ndryshëm argumentojnë se kjo çështje nuk ka të bëjë vetëm me llogaritë e

pagueshme, apo vetëm me llogaritë e arkëtueshme, por me shumën e të dyjave, e cila

funksionon si një kanal i kredisë tregtare. Kur kemi të bëjmë me mungesën e

perfeksionimit të tregut financiar, është e rëndësishme për sipërmarrjet tregtare të

marrin kredi tregtare nga furnitorët e tyre. Në këtë mënyrë ato mund të financojnë

prodhimin, por gjithashtu është e rëndësishme që të japin kredi tregtare në mënyrë që

të shesin mallra tek klientët e tyre të cilët kanë akses të limituar në tregjet financiare

dhe bankare.

Sipas Meltzer (1960), kredia tregtare dhe kredia bankare janë dy forma financimi

zëvendësuese të njëra tjetrës, ndërsa Burkart dhe Ellingsen (2004) argumentuan se këto

dy forma financimi janë plotësues të njëra tjetrës për sipërmarrjet tregtare. Ndaj në

punimin tonë është bërë një analizë e përdorimit të kredisë tregtare dhe kredisë bankare

në sektorin e tregtisë në vendin tonë, gjatë periudhës 2010-2013. Referuar figurës nr.

4.2, vëmë re se kreditimi i sektorit të tregtisë nga sistemi bankar vitet e fundit ka ardhur

në rënie. Edhe përdorimi i kredisë tregtare (si për llogaritë e arkëtueshme ashtu edhe

për llogaritë e pagueshme) nga ky sektor ka patur trend rënës.

Gjithsesi interesant është fakti që referuar vitit 2012-2013, aty ku norma e rritjes për

kreditë bankare shënon vlera negative, pikërisht në këtë moment shohim një kthesë apo

rritje të kreditimit të sektorit nëpërmjet kredive tregtare. Pra, plotësimi i nevojave

financiare nga sipërmarrjet tregtare në momentin kur sistemi bankar ka tkurrur

kredidhënien duke ofruar politika tejet shtrënguese për të përfituar kredi bankare,

përdorimi i kredisë tregtare nga ana e tyre është zgjidhja më e mirë. Ndaj, mund të themi



U.Hoti

91

se kjo formë financimi është për sipërmarrjet tregtare një plotësues i nevojave financiare

të tyre dhe kryesisht gjatë vështirësive për të huamarrë në sistemin bankar.

.12

.16

.20

.24

.28

2010 2011 2012 2013

Norma e rritjes se AP

.12

.16

.20

.24

.28

.32

.36

2010 2011 2012 2013

Norma e rritjes se AR

-.05

.00

.05

.10

.15

.20

2010 2011 2012 2013

Norma e rritjes se KB

2,009

2,010

2,011

2,012

2,013

2,014

2010 2011 2012 2013

VITET

Figurë 4.2: Llogaritë e arkëtueshme, llogaritë e pagueshme, kreditë bankare

(ndryshimi vjetor në % , 2010-2013)

AP- llogaritë e pagueshme; AR-llogaritë e arkëtueshme; KB-kredi bankare në lekë (sektori i tregtisë)

Burimi: Nga përpunimi i të dhënave



U.Hoti

92

4.3.3.b Sjellja e llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme

para, gjatë dhe pas krizës financiare

Për të kuptuar lidhjen dhe sjelljen e llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të

pagueshme gjatë periudhave të krizave financiare janë marrë në analizë këto llogari

për 251 sipërmarrje tregtare dhe respektivisht referuar pasqyrave financiare për vitet

2009, 2010, 2013.

Për t’i dhënë përgjigje pyetjes kërkimore se “Cila është marrëdhënia ndërmjet

llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme gjatë krizës financiare?”

nëpërmjet metodës OLS janë ndërtuar modelet e regresionit të thjeshtë linear të

logaritmit natyror në të dy anët e ekuacionit të paraqitura në mënyrë të përmbledhur në

tabelën nr. 4.8.

Në të tre modelet (vitet 2009, 2010, 2013) ka rezultuar se probabiliteti për treguesin F-

statistic të jetë p(F) = 0.000000, një vlerë shumë më e vogël se niveli i rëndësisë 1

përqind (0.01), duke konfirmuar kështu lidhjen lineare midis variablit të varur llogarive

të arkëtueshme dhe variablit të pavarur llogarive të pagueshme. Sipas koefiçientëve të

testit Durbin-Watson, respektivisht DW2009 = 1.941.099, DW2010 = 1.959.533, DW2013

= 2.007.706, të cilët rezultojnë se këto koefiçientë të jenë më të mëdhenj se koefiçientët

respektiv të përcaktueshmërisë R-sq2009 = 0.411004, R-sq2010 = 0.387734, R-sq2013 =

0.458669, mund të themi se modelet janë të suksesshëm dhe të vërtetë.

Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë (�̅�2 = 40.8 %) në

vitin 2009, tregon se, afërsisht 40.8 përqind e ndryshimit të llogarive të arkëtueshme të

realizuar nga sipërmarrjet tregtare shpjegohet nga përdorimi i llogarive të pagueshme.

Në vitin 2010 rreth 38.5 përqind e ndryshimit të kreditimit të klientëve nëpërmjet

llogarive të arkëtueshme (�̅�2 = 38.5 %) shpjegohet nga llogaritë e pagueshme dhe

gjatë vitit 2013 llogaritë e pagueshme shpjegojnë në masën 45.6 përqind (�̅�2 =45.6 %) e ndryshimit të llogarive të pagueshme përdorur nga sipërmarrjet tregtare.

Tabelë 4.8: Lidhja ndërmjet “llogarive të pagueshme” dhe “llogarive të

arkëtueshme” për vitet 2009, 2010, 2013

Variabli i varur: lnAR2009


C 1.121.874 0.510225 2.198.782 0.0000

lnAP2009 0.386956 0.029356 1.318.154 0.0000

R-squared 0.411004 Mean dependent var 1.793.153


F-statistic 1.737.530 Durbin-Watson stat 1.941.099




U.Hoti

93



C 1.178.077 0.514020 2.291.891 0.0000

lnAP2010 0.366040 0.029150 1.255.732 0.0000







C 1.015.635 0.586932 1.730.413 0.0000

lnAP2013 0.467758 0.032203 1.452.506 0.0000






Pasi siguruam se modelet janë të rëndësishëm, analiza e koefiçienteve të pjesshëm β-

ta, nëpërmjet të cilëve shpjegohet përdorimi i llogarisë së arkëtueshme si rezultat i

llogarive të pagueshme nga sipërmarrjet tregtare të marra në analizë, e paraqesim

nëpërmjet ekuacioneve të regresionit të thjeshtë linear respektivisht për vitin 2009,

2010 dhe 2013;

Modeli (1) LnAR2009 = 11.2187 + 0.3869 * LnAP2009

Modeli (2) LnAR2010 = 11.7807 + 0.3660 * LnAP2010

Modeli (3) LnAR2013 = 10.1563 + 0.4677 * LnAP2013

Lidhja midis “Llogarive të Arkëtueshme” (lnAR) dhe “Llogarive të

Pagueshme” (lnAP), viti 2009

Lidhja midis llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme për periudhë krize

siç është viti 2009, është pozitive. Ndërkohë që koefiçienti i pjesshëm β1= 0.3869



U.Hoti

94

tregon se rritja e llogarive të pagueshme me 1 përqind (0.01) ka sjellë 0.3869 përqind

rritje në llogaritë e arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare.



Lidhja midis llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme për periudhe krize

siç është viti 2010, është pozitive. Koefiçienti i pjesshëm β1= 0.3660 tregon se rritja e

llogarive të pagueshme me 1 përqind (0.01) ka sjellë 0.3660 përqind rritje në llogaritë

e arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare.



Lidhja midis llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme për periudhë jo krizë

siç është viti 2013, është pozitive. Koefiçienti i pjesshëm β1= 0.4677 tregon se rritja e

llogarive të pagueshme me 1 përqind (0.01) ka sjellë 0.4677 përqind rritje në llogaritë

e arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare.

Për të tre vitet respektivisht (2009, 2010, 2013) vihet re se lidhja ndërmjet llogarive të

arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme është pozitive. Nisur edhe nga korrelacionet

(aneks 5) ndërmjet llogarive të arkëtueshme e atyre të pagueshme në kohë jo krize-

2013 dhe në kohë me pak krizë 2009, e në kohë krize 2010 duket që në të tri rastet

efekti i llogarive të pagueshme tek llogaritë e arkëtueshme është pozitiv.

Gjithsesi ky efekt nga kohë krize referuar vitit 2010 (0.622) vjen duke u rritur në kohë

me pak krize siç është viti 2009 (0.64) dhe bëhet më i madh në kohë jo krize gjatë vitit

2013 ( 0.67). D.m.th. fenomeni krizë, e ka dobësuar efektin pozitiv të rritjes së llogarive

të arkëtueshme për shkak të llogarive të pagueshme.

Nga rezultatet e modelit (1), (2) dhe (3), variabli i pavarur llogari të pagueshme është

statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01). Kjo do të thotë se

ky variabël ka ndikim i vetëm në zgjerimin e llogarive të arkëtueshme (kredisë tregtare)

për sipërmarrjet tregtare.

Nga sa analizuam më lart arrihet në konkluzionin se krizat financiare e dobësojnë

lidhjen pozitive midis llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme. Nga

rezultatet e modelit, hipoteza H0 (Krizat financiare ndikojnë në forcimin e lidhjes midis

llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme) hidhet poshtë dhe pranohet

hipoteza alternative.



U.Hoti

95

KAPITULLI

V

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Në këtë kapitull do të paraqiten shkurtimisht gjetjet më të rëndësishme të punimit

si dhe rekomandimet, duke propozuar kështu alternativa për zgjidhjen e

problematikave të cilat shoqërojnë sipërmarrjet tregtare në administrimin e kredisë

tregtare.



U.Hoti

96

PËRFUNDIME

Referuar analizës së bërë për 251 sipërmarrje tregtare në sektorin e tregtisë

(tregti me shumicë), kredia tregtare (llogaria e arkëtueshme) zë rreth 37 përqind

të totalit të aktiveve në tërësinë e tyre, duke konsideruar kështu “debitorët

tregtarë” si një nga pasuritë kryesore në bilancet e tyre.

Referuar testit acid dhe raportit korrent (tabela 1;aneks 2), sektori i tregtisë

marrë në analizë për vitin 2013 rezulton të ketë probleme me aftësinë likuiduese.

Koha mesatare e arkëtimit të llogarive të arkëtueshme në tërësinë e

sipërmarrjeve tregtare është rreth 125.5 ditë (referuar analizës së bërë për vitin

2013, tabela nr.2 aneks 2). Ky tregues na informon se sipërmarrjet tregtare janë

ekspozuar ndaj rrezikut të të ardhurave. Nga 251 sipërmarrje tregtare vetëm 9

prej tyre i arkëtojnë llogaritë e arkëtueshme brenda 30 ditëve, ndërsa 242

sipërmarrje janë ekspozuar ndaj rrezikut të mosarkëtimit.

Nga të dhënat e analizës së raportit total të borxhit për 251 sipërmarrje tregtare

të marra në studim për vitin 2013, referuar (tabelës nr.4; aneks 2), raporti i

borxhit rezulton të jetë 0.73 (73%). Kjo do të thotë se niveli i përdorimit të

borxhit (borxhi afatshkurtër + borxhi afatgjatë) si burim financimi nga

sipërmarrjet tregtare është në nivel të lartë.

Përdorimi i kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare në sektorin e tregtisë vjen

kryesisht për arsye financiare, operacionale dhe tregtare. Referuar përgjigjeve

të pyetësorit (aneks 1) vëmë re se sipërmarrjet tregtare (tregtarët me shumicë)

tentojnë më shumë të ofrojnë kredi tregtare nisur nga arsyet operacionale dhe

tregtare, ndërsa, klientët e tyre (tregtarët me pakicë) kërkojnë ta përdorin

kredinë tregtare nisur nga arsyet financiare.

Tendenca për të kërkuar kredi tregtare nga klientët (tregtarët me pakicë) vitet e

fundit ka qënë në rritje ndërsa, tendenca për të ofruar kredi tregtare nga

furnitorët (tregtarët me shumicë) vitet e fundit ka qënë në rënie.

Nisur nga rezultatet e pyetësorit, 152 sipërmarrje tregtare nga 251 të marra në

analizë janë përgjigjur se, 41 – 60 përqind e klientëve të tyre kreditohen me

kredi tregtare. Vetëm 56 sipërmarrje tregtare kreditojnë 21 – 40 përqind të

klientëve.

Sipërmarrjet tregtare (tregtarët me shumicë) vlerësojnë kërkesat e klientëve dhe

marrin vendim për t’i kredituar ato bazuar në; volumin e transaksioneve të

biznesit, historikun e klientëve dhe vlerësimin e aftësive huamarrëse në

ambientet e biznesit. Pjesa dërrmuese e sipërmarrjeve tregtare, pra 185 prej tyre



U.Hoti

97

kanë renditur si të rëndësishme në marrjen e vendimit për të kredituar klientët

të tre kriteret e përmendura më lart.

Sipërmarrjet tregtare i trajtojnë klientët e tyre me politika çmimesh të

diferencuara. Kjo politikë ndiqet nga të gjithë sipërmarrjet e marra në analizë.

Sipas rezultateve të pyetësorit, 235 sipërmarrje tregtare, shprehen se, përfitojnë

nga politikat lehtësuese jo më shumë se 20 përqind e klientëve të tyre. Politikat

lehtësuese për klientët bëhen duke marrë në konsideratë tre elementë të

rëndësishëm të cilat janë; volumi i blerjeve (volumi i porosisë së bërë nga

klientët), jetëgjatësia në marrëdhënie me klientët si dhe korrektësia e klientëve

në shlyerjen e detyrimeve.

Problematikat më të mëdha në shlyerjen e detyrimeve e shfaqin jo më shumë se

20-60 përqind e klientëve.

Shtyrja e afatit të pagesës dhe ndërprerja e furnizimit janë dy nga masat më të

përdorshme nga sipërmarrjet tregtare në rastet kur këta të fundit përballen me

problematika në arkëtimin e të drejtave (llogarive të arkëtueshme).

Mungon bashkëpunimi ndërmjet sipërmarrjeve tregtare dhe institucioneve

financiare për të shkëmbyer informacion mbi shëndetin financiar të klientëve të

tyre.

Kredia tregtare administrohet nga struktura të brendshme të sipërmarrjeve

tregtare, përgjithësisht përgjegjës është sektori i shitjeve. Nga analiza rezulton

se ky administrim mbart problematika në cilësinë e analizës së bërë proçesit të

kreditimit, duke reflektuar kështu rrezik në arkëtimin e të drejtave (llogarive të

arkëtueshme).

Nga analiza e bërë faktorëve makroekonomikë dhe ndikimit të tyre në

përdorimin e kredisë tregtare rezulton si më poshtë;

o Rritja e normës së interesit për kreditë bankare në lekë ka sjellë rritjen e

përdorimit të kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Ky variabël rezulton

të jetë i parëndësishëm statistikisht, kjo do të thotë se nuk mund të

influencojë i vetëm sjelljen e variablit të varur “kredi tregtare”.

o Rritja e bazës monetare ka sjellë pakësimin apo rënien e përdorimit të

kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Ky variabël është i rëndësishëm

statistikisht për nivelin e rëndësisë 10 përqind (0.1) duke influencuar kështu

i vetëm sjelljen e variablit të varur “kredi tregtare”.

o Rritja e investimeve ka sjellë rënien e përdorimit të kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare. Ky variabël është statistikisht i rëndësishëm për

nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01) dhe influencon i vetëm sjelljen e

variablit të varur “kredi tregtare”.



U.Hoti

98

o Rritja e importeve ka sjellë rritjen e përdorimit të kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare. Ky variabël është statistikisht i rëndësishëm për

nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01) dhe influencon i vetëm sjelljen e


o Lehtësimi i politikës monetare, pra rritja e bashkëveprimit ndërmjet

objektivave të ndërmjetëm të Bankës Qëndrore “normës së interesit” dhe

“bazës monetare”, ka sjellë rënien e përdorimit të kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare. Ky variabël rezulton të jetë i parëndësishëm

statistikisht, ndaj nuk e influencon i vetëm sjelljen e variablit të varur “kredi

tregtare”.

o Rritja e defiçiti tregtar, ka sjellë rritjen e përdorimit të kredisë tregtare nga

sipërmarrjet tregtare. Ky variabël nuk është statistikisht i rëndësishëm, që

do të thotë se nuk mund të influencoje i vetëm sjelljen e variablit të varur

“kredi tregtare”.

o Rritja e sasisë së mallrave dhe shërbimeve të fundme të blera nga ekonomitë

familjare, sektori privat dhe ai publik, ka sjellë rritjen e përdorimit të kredisë

tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Ky variabël është statistikisht i

rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01) i cili influencon i vetëm

sjelljen e variablit të varur “kredi tregtare”.

Nga analiza e bërë faktorëve specifikë dhe ndikimit të tyre në përdorimin e

kredisë tregtare rezulton si më poshtë;

o Qarkullimi i llogarive të arkëtueshme ka lidhje të zhdrejtë me përdorimin e

kredisë tregtare. Rritja e këtij raporti ka sjellë pakësimin e llogarive të

arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare. Ky variabël është i rëndësishëm

statistikisht për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01) dhe influencon i vetëm


o Kthimi nga aktivet ka lidhje të drejtë me përdorimin e kredisë tregtare. Kjo

do të thotë se rritja e ROA-s ka sjellë rritjen apo zgjerimin e llogarive të

arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare. Ky variabël është statistikisht i

rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1 përqind (0.01) dhe influencon i vetëm


o Madhësia e sipërmarrjeve tregtare (totali i aktiveve) ka lidhje të drejtë me

përdorimin e kredisë tregtare. Kjo do të thotë se rritja e madhësisë së

sipërmarrjeve tregtare ka sjellë rritjen apo zgjerimin e llogarive të

arkëtueshme. Ky variabël është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e

rëndësisë 1 përqind (0.01) dhe influencon i vetëm sjelljen e variablit të varur


o Raporti i borxhit total ka lidhje të drejtë me përdorimin e kredisë tregtare.

Kjo do të thotë se rritja e raportit të borxhit total ka sjellë rritjen apo



U.Hoti

99

zgjerimin e llogarive të arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare. Ky variabël

është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 5 përqind (0.05) dhe

influencon i vetëm sjelljen e variablit të varur “kredi tregtare”.

Kjo rritje ka ardhur për shkak të rritjes së llogarive të

pagueshme, blerjeve me arkëtim të mëvonshëm që sipërmarrjet

tregtare kanë bërë tek furnitorët e tyre. Ndaj, mund të themi se,

rritja e llogarive të pagueshme ka ndikuar në rritjen apo

zgjerimin e llogarive të arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare.

Ky variabël është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e

rëndësisë 1 përqind (0.01) dhe influencon i vetëm sjelljen e


Detyrimet bankare kanë lidhje negative me llogaritë e

arkëtueshme. Ndaj, mund të themi se, rritja e detyrimeve bankare

ka sjellë rënien apo pakësimin e llogarive të arkëtueshme nga

sipërmarrjet tregtare. Ky variabël nuk është statistikisht i

rëndësishëm dhe nuk mund të influencojë i vetëm sjelljen e


o Rreziku i mos arkëtimit i vlerësuar nëpërmjet variablit dummy, ka lidhje të

zhdrejtë me llogaritë e arkëtueshme. Rritja e rrezikut të mos arkëtimit të

llogarive të arkëtueshme ka çuar në rënien apo pakësimin e llogarive të

arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare. Ky variabël nuk është statistikisht i

rëndësishëm dhe nuk mund të influencojë i vetëm sjelljen e variablit të varur


o Jetëgjatësia e ushtrimit të aktivitetit nga sipërmarrjet tregtare e vlerësuar

nëpërmjet variablit dummy, ka lidhje të drejtë me llogaritë e arkëtueshme.

Ndaj mund të themi se rritja e viteve të ushtrimit të aktivitetit ka sjellë rritjen

apo zgjerimin e llogarive të arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare. Ky

variabël është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1 përqind

(0.01) dhe influencon i vetëm sjelljen e variablit të varur “kredi tregtare”.

Kredia tregtare shpjegon 20 përqind të ndryshimit në fitimin neto, duke luajtur

një rol të rëndësishëm në performancën e sipërmarrjeve tregtare.

Kredia tregtare shpjegon 33.3 përqind të ndryshimit të shitjeve, duke luajtur një

rol të rëndësishëm në realizimin e objektivave të shitjes për sipërmarrjet

tregtare.

Referuar figurës nr.2 aneks 5, kreditimi i sektorit të tregtisë nga sistemi bankar

vitet e fundit ka ardhur në rënie. Edhe përdorimi i kredisë tregtare (si për

llogaritë e arkëtueshme ashtu edhe për llogaritë e pagueshme) nga ky sektor ka

patur trend rënës.



U.Hoti

100

Për plotësimin e nevojave financiare, kur sistemi bankar ka tkurrur kredidhënien

si dhe ka ndërmarrë politika tejet shtrënguese për të përfituar kredi bankare,

sipërmarrjet tregtare i plotësojnë nevojat e tyre nëpërmjet përdorimit të kredisë

tregtare. Kjo do të thotë se, financimi i sipërmarrjeve tregtare më kredi tregtare

është një alternativë plotësuese e nevojave financiare të tyre dhe kryesisht gjatë

vështirësive për të huamarrë në sistemin bankar dhe atë financiar.

Për të tre vitet respektivisht (2009, 2010, 2013) vihet re se lidhja ndërmjet

llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme është pozitive.

Gjatë periudhave të krizave (vitet 2009 dhe 2010) lidhja ndërmjet logarive të

arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme është më e dobët se gjatë (vitit 2013)

periudhave jo krizë. Pra, krizat financiare e dobësojnë lidhjen pozitive midis

llogarive të arkëtueshme dhe llogarive të pagueshme.

Ligji nr 48/2014 “Për pagesat e vonuara në detyrimet kontraktore e tregtare” ka

si qëllim nxitjen e aftësisë konkurruese të sipërmarrjeve tregtare. Gjithashtu

promovon një trasparencë të plotë mbi parandalimin e abuzimit të lirisë

kontraktore në dëm të kreditorëve.



U.Hoti

101

REKOMANDIME

Analiza e rezultateve na informon mbi shfaqjen e problematikave, të cilat

shoqërojnë të gjithë proçesin e administrimit të kredidhënies nga sipërmarrjet

tregtare. Forcimi i strukturave të brendshme, rritja e cilësisë së administrimit të

marrëdhënies klient – furnitor, si dhe krijimi i strukturave të rriskut është një

hap i rëndësishëm dhe i domosdoshëm që sipërmarrjet tregtare duhet të

ndërmarrin për të rritur cilësinë dhe aftësinë likuiduese të llogarive të

arkëtueshme.

Administrimi i jashtëm, pra përdorimi i “faktoringut”, është një tjetër

alternativë, e cila mund të përdoret nga sipërmarrjet tregtare për të administruar

llogaritë e arkëtueshme. Tregu i faktoringut duhet të vlerësohet nga sipërmarrjet

tregtare, sidomos nga sipërmarrjet të cilat përballen me nivele të larta të rrezikut

të kreditit dhe kosto të larta të administrimit.

Përballë një situate ku rreziku i kredisë tregtare (arkëtimi i llogarive të

arkëtueshme) është shqetësues për 96.4 përqind të sipërmarrjeve tregtare,

sigurimi i kredisë tregtare nga pala kreditore, pra nga sipërmarrjet tregtare që e

ofrojnë atë nëpërmjet produkteve të sigurimit të kredisë, është një masë e

domosdoshme në funksion të rritjes së performancës së përdorimit të këtij

instrumenti financiar.

o Ky bashkëpunim ndërmjet shoqërive të sigurimit dhe sipërmarrjeve

tregtare do të garantonte mirëqenien financiare të sipërmarrjeve, duke

eliminuar rrezikun e humbjeve dhe duke nxitur përdorimin e kredisë

tregtare për të rritur volumin e shitjeve nga ana e tyre, si strategji për

të rritur të ardhurat në të ardhmen. Kjo masë e marrë nga sipërmarrjet

tregtare do të sillte lehtësira në sigurimin e financimeve të nevojshme

për një zhvillim normal të aktivitetit të tyre të biznesit.

Lehtësimi i politikës monetare nga Banka Qëndrore, nëpërmjet përdorimit të

objektivave të ndërmjetëm të saj, është vendimtar për shëndetin financiar të

sipërmarrjeve tregtare që zgjerojnë llogaritë e arkëtueshme. Rritja e bazës

monetare do të sillte ulje të normave të interesit për kreditë e ofruara nga

sistemi financiar dhe bankar. Kjo do të ulte koston e huamarrjes për

sipërmarrjet tregtare. Si rezultat i politikave lehtësuese por edhe uljes së

kostove të huamarrjes, sipërmarrjet tregtare do të ulnin përdorimin e kredisë

tregtare duke u orientuar drejt shitjes më arkëtim të menjëhershëm.

Politikat makroekonomike drejt një bilanci të ekuilibruar pagesash. Përballja

e ekonomisë së vendit tonë me defiçit tregtar, sjell për sipërmarrjet tregtare

vështirësi financiare për zhvillimin e aktivitet të tyre të biznesit, si rezultat i

mungesës së likuiditetit me të cilin ato përballen. Balancimi i eksporteve me



U.Hoti

102

importet reduktojnë përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare. Kjo

si rezultat i rritjes së fuqisë blerëse me arkëtim të menjëhershëm.

Marrëdhënie korrekte ndërmjet sektorit publik dhe sektorit privat në

marrëveshjet dypalëshe. Shlyerja e detyrimeve kontraktuale dhe korrektësia e

sektorit publik në shlyerjen e tyre do të ofronte në tërësinë e zinxhirit të

ekonomisë së vendit aftësi më të mira likuiduese, duke sjellë kështu, rënien e

përdorimit të llogarive të arkëtueshme nga sipërmarrjet tregtare.

Informimi i palëve debitore dhe kreditore, pra, furnitorëve dhe klientëve për

ekzistencën e ligjit për administrimin e kredisë tregtare. Njohja me ligjin, masat

dhe pasojat e mosshlyerjes së detyrimit kontraktor, do të rrisnin

përgjegjshmërinë e huamarrësve për të qenë korrekt në shlyerjen e detyrimeve

financiare ndaj furnitorëve të tyre.

Lufta për pagesat e vonuara duhet të ketë si qëllim kryesor mbështetjen dhe

dhënien e sigurisë për qëndrueshmërinë e ekonomisë së vendit, duke patur

parasysh që për një ekonomi që kërkon rritje dhe dinamizëm, fleksibiliteti në

pagesa sipas kritereve të paracaktuara nga sipërmarrjet tregtare është i

domosdoshëm.

Është detyrim i ligjvënësit të diktojë proçedura ligjore të veçanta në ndihmë të

subjekteve tregtare të cilat nuk janë në gjëndje të shlyejnë detyrimet si shkak e

krizës së borxheve. Në mungesë të këtyre instrumenteve rrezikohet falimentimi

i një numri të konsiderueshëm subjektesh tregtare duke e shëndërruar ligjin nr.

48/2014 nga një risi mbi luftën kundër pagesave të vonuara në boomerang për

ekonominë shqiptare.

Lufta kundër informalitetit dhe zbatimi me rigorozitet i standardeve të

kontabilitetit do të rriste cilësinë e informacionit të nevojshëm për sipërmarrjet

tregtare (kreditorët) në momentin e vlerësimit të kërkesave të klientëve për t’i

kredituar ata me kredi tregtare.



U.Hoti

103

ANEKS

1

REZULTATET E PYETËSORIT

Tabelë 1: Jetëgjatësia e sipërmarrjeve tregtare (jetëgjatësia e ushtrimit të

aktivitetit të tyre)

Jetëgjatësia e biznesit tuaj është?

Nr.

%

1 Më pak se 5 vite 28 11,15%

2 5 deri në 10 vite 115 45,81%

3 Më shumë se 10 vite 108 43,02%

Totali 251 100,0%


Shënim:Sipërmarrja tregtare që ka deklaruar jetëgjatësinë më të madhe ka qenë 16 vite të ushtrimit të

aktivitetit të saj.

Tabelë 2: Arsyeja që sipërmarrjet tregtare ofrojnë kredi tregtare klientëve të

tyre

Cila është arsyeja që zgjodhët të ofroni kredi

tregtare për klientët tuaj?

Përgjigjet nga sipërmarrjet tregtare

(më shumë se një alternativë)

Alternativat e përgjigjeve

Nr. i përgjigjeve

Total

%

1 Konkurrenca (vështirësi në gjetjen e

tregjeve për shitjen e mallrave)

161 25 186 25,24%

3 Besueshmëria ndaj klientit 49 25 74 10,04%

4 Për t’u zgjeruar në treg 16 16 2,17%

5 Lançimi i produkteve të reja 16 16 2,17%

6 Kërkesë nga klientët 161 49 25 235 31,89%

7 Qarkullimi i inventarëve 161 49 210 28,49%

Tot. 251(sipërmarrje tregtare) 737 100,00%




U.Hoti

104

Tabelë 3: Arsyeja e përdorimit të kredisë tregtare nga klientët e sipërmarrjeve

tregtare


Tabelë 4: Tendenca për të ofruar kredi tregtare nga sipërmarrje tregtare

Tendenca për të ofruar kredi tregtare për klientët tuaj këto 5 vitet

e fundit ka qenë ?

Nr.

%

1 Të rritet 70 27,9%

2 Të ulet 181 72,1%

3 E pandryshuar 0 0,0%

4 Totali 251 100,0%


Tabelë 5: Tendenca për të kërkuar kredi tregtare nga klientët

Kërkesa për kredi tregtare nga klientët tuaj këto 5 vitet e fundit

ka patur tendencë ?

Nr.

%

1 Të rritet 216 86,1%

2 Të ulet 33 13,1%

3 E pandryshuar 2 0,8%

4 Totali 251 100,0%


Në cilin rast klientët tuaj kërkojnë financim me

kredi tregtare?




Përgjigjet

Total

%

1 Nuk e njeh produktin dhe kërkon ta testojë 8 8 2,74%

2 Ka mungesë likuiditeti 210 33 8 251 85,96%

3 Kulturë pune 33 33 11,30%

Tot 251(sipërmarrje tregtare) 292 100%



U.Hoti

105

Tabelë 6: Përqindja e klientëve që kreditohen me kredi tregtare nga

sipërmarrjet tregtare

Sa përqind të klientëve tuaj kreditoni aktualisht me kredi

tregtare?

Nr.

%

1 0 % - 20 % 11 4,4%

2 21 % - 40 % 56 22,3%

3 41 % - 60 % 152 60,6%

4 61 % - 80 % 28 11,2%

5 81 % - 100 % 4 1,6%

6 Totali 251 100,0%


Tabelë 7: Informacion mbi analizën e aktivitetit financiar të klientëve

Kur merrni vendimin për të financuar klientët tuaj me kredi

tregtare, a bëni ju analizën (vlerësimin) e aktivitetit financiar të

klientit?

Nr.

%

1 Po 251 100,0%

2 Jo 0 0,0%

3 Totali 251 100,0%


Tabelë 8: Vlerësimi i klientëve gjatë procesit të kreditimit

Gjatë procesit të kreditimit klientët tuaj i

vlerësoni referuar?




Nr. i përgjigjeve

Total

%

1 Pasqyrave financiare (volumi i shitjeve) 185 17 202 29,75%

2 Historik i klientit 185 41 17 8 251 36,97%

3 Vlerësim në ambientin e biznesit 185 41 226 33,28%

4 Tjetër vlerësim 0 0,00%

Tot 251(sipërmarrje tregtare) 679 100,00%




U.Hoti

106

Tabelë 9: Saktësia e informacionit të dhënë nga klientët në momentin e

kreditimit

A ka patur raste që ju keni zbuluar se klienti ju ka dhënë

informacion jo të saktë ?

Nr.

%

1 Po 112 44,6%

2 Jo 139 55,4%

3 Totali 251 100,0%


Tabelë 9.1: Saktësia e informacionit të dhënë nga klientët në momentin e

kreditimit

Dhënia e informacionit jo të saktë është një fenomen që ndodh ?

Nr.

%

1 Shumë rrallë 27 24,1%

2 Rrallë 78 69,6%

3 Shpesh 7 6,3%

4 Shumë shpesh 0 0,0%

5 Totali 112 100,0%


Tabelë 10: Informacion mbi bashkëpunim me institucionet financiare

A keni bashkëpunim me institucionet financiare për të shkëmbyer

informacion rreth shëndetit financiar të klientëve gjatë procesit

të kreditimit ?

Nr.

%

1 Po 0 0,0%

2 Jo 251 100,0%

3 Totali 251 100,0%




U.Hoti

107

Tabelë 11: Afati që klientët kërkojnë për shlyerjen e detyrimeve

Cili është afati që përgjithësisht klientët kërkojnë për shlyerjen e

detyrimit?

Nr.

%

1 Deri në 30 ditë 214 85,26%

2 Deri në 60 ditë 37 17,74%

3 Deri në 90 ditë 0 0,0%

4 më shumë se 90 ditë 0 0,0%

5 Totali 251 100,0%


Tabelë 12: Informacion mbi problematikat me afatin e shlyerjes së detyrimeve

nga klientët

A keni aktualisht klientë që e kanë kaluar afatin për shlyerjen e

detyrimit?

Nr.

%

1 Po 251 100,0%

2 Jo 0 0,0%

3 Totali 251 100,0%


Tabelë 13: Informacion mbi masat që ju merrni në rastet kur klientët nuk i

shlyejnë detyrimet

Cilat janë masat që ju merrni në rastet kur klientët

nuk i shlyejnë detyrimet në kohë?




Nr. i përgjigjeve

Total

%

1 Shtyni afatin e shlyerjes së detyrimit 171 67 238 72,78%

2 Aplikoni penalitete 0 0,00%

3 Nuk e furnizoni më klientin pa bërë pagesën

e prapambetur

67 67 20,49%

4 Ndërprisni marrëdhëniet me klientin 9 9 2,75%

5 Proçes gjyqësor 4 4 1,22%

6 Tërhiqni mallin nga klienti 9 9 2,75%

Tot 251 (sipërmarrje tregtare) 327 100,00%




U.Hoti

108

Tabelë 14: Informacion mbi problematikat e shlyerjes së detyrimeve nga klientët

A keni raste që mbas shumë përpjekjesh paratë të mos jenë shlyer

nga klientët?

Nr.

%

1 Po 251 100,0%

2 Jo 0 0,0%

3 Totali 251 100,0%


Tabelë 15: Informacion mbi politikën e çmimeve të diferencuara

A përdorni ju politikën e çmimeve të diferencuara për klientët

tuaj?

Nr.

%

1 Po 251 100,0%

2 Jo 0 0,0%

3 Totali 251 100,0%


Tabelë 15.1: Informacion mbi përqindjen e klientëve që përfitojnë nga politika e

çmimeve të diferencuara

Sa përqind të klientëve tuaj përfitojnë nga politika e çmimeve të

diferencuara ?

Nr.

%

1 0 % - 20 % 235 93,6%

2 21 % - 40 % 11 4,4%

3 41 % - 60 % 5 2,0%

4 61 % - 80 % 0 0,0%

5 81 % - 100 % 0 0,0%

6 Totali 251 100,0%




U.Hoti

109

Tabelë 15.2: Informacion mbi kriteret që përdorin sipërmarrjet tregtare në

përzgjedhjen e klientëve, kur ofrojnë politika çmimesh të diferencuara

Cilat janë kriteret që përdorni për përzgjedhjen e

klientëve, kur ndërmerrni politikën e çmimeve të

diferencuara?




Nr. i përgjigjeve

Total

%

1 Volumi i blerjeve (nga klientët) 209 27 236 33,91%

2 Jetëgjatësia e marrëdhënieve me klientin 209 209 30,03%

3 Korrektësia në pagesa 209 27 15 251 36,06%

4 Tjetër kriter 0 0,00%

Tot 251 (sipërmarrje tregtare) 696 100,00%


Tabelë 16: Informacion mbi sigurimin e kredisë tregtare

A e keni siguruar kredinë tregtare?

Nr.

%

1 Po 0 0,0%

2 Jo 251 100,0%

3 Totali 251 100,0%


Tabelë 17: Informacion mbi administrimin e kredisë me probleme

Administrimin e kredisë me probleme e bëni nëpërmjet?

Nr.

%

1 Administrimit të brendshëm (me stafin tuaj) 251 100,0%

2 Administrimit të jashtëm (faktoring) 0 0,0%

3 Totali 251 100,0%




U.Hoti

110

ANEKS

2

ANALIZA E RAPORTEVE MË TË RENDËSISHME

FINANCIARE PËR SEKTORIN E TREGTISË , VITI 2013

Tabelë 1: Raportet e likuiditetit të brendshëm

RAPORTET E LIKUIDITETIT TË

BRENDSHËM

Raporti

Rezultati

Prova acide

0.93h

Raporti korrent

1.47h

Burimi: Analiza e pasqyrave financiare, viti 2013

Tabelë 2: Raportet e aktivitetit

RAPORTET E AKTIVITETIT

Raporti

Rezultati

Qarkullimi i llogarive të arkëtueshme

2.91h

Koha mesatare e arkëtimit të llogarive të

arkëtueshme

125.5 ditë




U.Hoti

111

Tabelë 3: Raportet e përfitueshmërisë

RAPORTET E PËRFITUESHMËRISË

Raporti

Rezultati

Marzhi i fitimit neto

0.036 (3.6%)

ROE

0.134 (13.4%)

ROA

0.037 (3.7%)


Tabelë 4: Raportet e borxhit

RAPORTET E BORXHIT

Raporti

Rezultati

Raporti i borxhit total

0.73 (73%)




U.Hoti

112

ANEKS

3

NDËRTIMI I MODELIT ME FAKTORËT MAKROEKONOMIKË

Tabelë 1 : Testimi i Stacionaritetit për variablat e marrë në studim

(DF-GLS TEST)

DF-GLD Test

Variablat e modelit

Stacionare në diferencialin e parë

Investimet (I)

t-S (-2,252892) › c-V(-1,961409);

Coeffi në dif e parë* (-0.4668) ,

Prob(0.0378)

Import (Imp)

t-S (-2,436895) › c-V(-1,961409);


Prob(0.0261)

Normë interesi (NI)

t-S (-4,878219) › c-V(-1,964418);


Prob(0.0003)

Bazë Monetare (BM)

t-S (-6,108847) › c-V(-1,962813);


Prob(0.0000)

Llogari e arkëtueshme (AR)

t-S (-5,116756) › c-V(-1,962813);


Prob(0.0001)

Politika monetare (NI*BM)

t-S (-4.852606) › c-V(-1.964418);


Prob(0.0003)

Investime,konsum dhe shpenzime qeveritare

(I*C*Q)

t-S (-2.440332) › c-V(-1.961409);


Prob(0.0259)



U.Hoti

113

Deficiti tregtar, eksport –import (DEF

TREGTAR)

t-S (-2.168663) › c-V(-1.961409);


Prob(0.0446)

Për nivel rëndësie 1%, 5%

Burimi: Të dhëna nga përpunimi i modelit

Që seritë kohore të jenë stacionare duhet që vlera absolute e llogaritur e |τ|, t-stastistik të jetë më e

madhe se vlerat absolute kritike |τ|, (critical value) për nivelin e rëndësisë 1%, 5% ose 10%. Gjithashtu

probabiliteti i t-statistic duhet të rezultojë më i vogël se niveli i sigurisë 0.05 dhe koeficienti i variablit

të një periudhe të mëparshme të jetë vlerë negative. Vetëm në këtë rast hipoteza bazë hidhet poshtë që δ

= 0 (kemi rrënjë njësi), dhe pranohet hipoteza alternative δ # 0 (nuk kemi rrënjë njësi) që do të thotë se

seria është stacionare. Nga testimi i rrënjës njësi të bërë për variablat e mësipërm, ashtu siç tregohet

edhe në tabelë, të gjitha variablat e përfshirë në model rezultuan stacionar në diferencialin e parë ( i1)

të tyre. Pra, vlera e statistikës ”t” në vlerë absolute rezultoi më e madhe se vlera kritike ”t” në vlerë

absolute për nivelin e rëndësisë 5 përqind. Gjithashtu në të gjitha rastet koeficienti i tyre në diferencialin

e parë rezultoi të ketë shenjë negative dhe probabiliteti të jetë më i vogël se 0.05.

Llogari e arkëtueshme (AR)

Null Hypothesis: D(LOGAR) has a unit root

Exogenous: Constant

Lag Length: 1 (Automatic - based on SIC, maxlag=4)

t-Statistic

Elliott-Rothenberg-Stock DF-GLS test statistic -5.116746

Test critical values: 1% level -2.708094

5% level -1.962813

10% level -1.606129

*MacKinnon (1996)

Warning: Test critical values calculated for 20 observations

and may not be accurate for a sample size of 17

DF-GLS Test Equation on GLS Detrended Residuals

Dependent Variable: D(GLSRESID)

Method: Least Squares

Date: 07/06/15 Time: 12:58

Sample (adjusted): 4 20

Included observations: 17 after adjustments


GLSRESID(-1) -1.625864 0.317753 -5.116746 0.0001

D(GLSRESID(-1)) 0.486650 0.213553 2.278830 0.0377




U.Hoti

114





Durbin-Watson stat 2.382127

Normë interesi (NI)

Null Hypothesis: D(LOGNI) has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic



5% level -1.964418

10% level -1.605603

*MacKinnon (1996)






Date: 07/06/15 Time: 13:00




GLSRESID(-1) -2.896842 0.593832 -4.878219 0.0003

D(GLSRESID(-1)) 1.242612 0.421806 2.945935 0.0114

D(GLSRESID(-2)) 0.513266 0.250103 2.052221 0.0609

R-squared 0.780596 Mean dependent var -0.003211








U.Hoti

115

Bazë Monetare (BM)

Null Hypothesis: D(LOGBM) has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic



5% level -1.962813

10% level -1.606129

*MacKinnon (1996)






Date: 07/06/15 Time: 13:01




GLSRESID(-1) -2.008484 0.328783 -6.108847 0.0000

D(GLSRESID(-1)) 0.601876 0.208790 2.882684 0.0114







Investimet (I)

Null Hypothesis: D(LOGI) has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic



5% level -1.961409

10% level -1.606610



U.Hoti

116

*MacKinnon (1996)






Date: 07/06/15 Time: 13:01




GLSRESID(-1) -0.466896 0.207243 -2.252892 0.0378







Import (Imp)

Null Hypothesis: D(LOGIMP) has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic



5% level -1.961409

10% level -1.606610

*MacKinnon (1996)






Date: 07/06/15 Time: 13:03






U.Hoti

117

GLSRESID(-1) -0.508908 0.208835 -2.436895 0.0261







DEF TREGTAR

Null Hypothesis: D(LOGDEFTREGTAR) has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic



5% level -1.961409

10% level -1.606610

*MacKinnon (1996)






Date: 07/06/15 Time: 13:18




GLSRESID(-1) -0.388684 0.179227 -2.168663 0.0446









U.Hoti

118

I*C*Q

Null Hypothesis: D(LOGI_C_Q) has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic



5% level -1.961409

10% level -1.606610

*MacKinnon (1996)






Date: 07/06/15 Time: 13:17




GLSRESID(-1) -0.538111 0.220507 -2.440332 0.0259







NI*BM

Null Hypothesis: D(LOGNI_BM) has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic



5% level -1.964418

10% level -1.605603



U.Hoti

119

*MacKinnon (1996)






Date: 07/06/15 Time: 13:19




GLSRESID(-1) -2.757832 0.568320 -4.852606 0.0003

D(GLSRESID(-1)) 1.142099 0.421872 2.707218 0.0179

D(GLSRESID(-2)) 0.495767 0.251826 1.968689 0.0707









U.Hoti

120

Modeli 1

Paraqitja funksionale e modelit

Estimation Command:

=========================

LS LOGAR C LOGNI LOGBM LOGI LOGIMP

Estimation Equation:

=========================

LOGAR = C(1) + C(2)*LOGNI + C(3)*LOGBM + C(4)*LOGI + C(5)*LOGIMP

Substituted Coefficients:

=========================

LOGAR = -5.65453216242 + 0.46685970327*LOGNI - 1.54894025901*LOGBM -

1.8503793857*LOGI + 5.01289845855*LOGIMP

Tabelë 2: Ndërtimi i modelit (modeli më i përshtatshëm)

Dependent Variable: LOGAR


Date: 07/02/15 Time: 12:40

Sample: 1 20

Included observations: 20


C -5.654522 4.061947 -1.392072 0.1842

LOGNI 0.466857 0.477615 0.977476 0.3438

LOGBM -1.548948 0.819867 -1.889266

0.0783***

LOGI -1.850375 0.504062 -3.670924 0.0023**

LOGIMP 5.012897 0.596466 8.404332 0.0000*









Niveli i rëndësisë * (1%), ** ( 5%) dhe *** ( 10%).



U.Hoti

121

Nga rezultatet e modelit kemi p(F) = 0.000000, pra një vlerë shumë më të vogël se niveli i pranuar 0.05.

Si rrjedhim, hipoteza H0 hidhet poshtë dhe pranohet hipoteza Ha, pra modeli është i rëndësishëm duke

konfirmuar lidhjen lineare midis variablave si dhe faktin se të gjithë variablat e pavarur (normë interesi,

bazë monetare, investime dhe importe) influencojnë njëkohësisht variablin e varur (llogari e

arkëtueshme=kredi tregtare). Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë mund

të themi se të katër variablat shpjegojnë ndryshimin në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet

tregtare në sektorin e tregtisë me shumicë në masën �̅�2 = 92.5 % . Kjo do të thotë se në model janë

marrë në konsideratë variablat më të rëndësishëm makroekonomik të cilët luajnë një rol thelbësorë në

përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet. Fakti që koeficenti i DW=1.984940, dhe më i madh se

koefiçient i përcaktueshmërisë 0.941201, do të thotë se modeli është i suksesshëm dhe i vërtetë.

Tabelë 3: Intervali i besimit (testimi i koeficentëve të pjesshëm të modelit)

Coefficient Confidence Intervals

Date: 07/06/15 Time: 13:37

Sample: 1 20


90% CI 95% CI 99% CI

Variable Coefficient Low High Low High Low High

C -5.654532 -12.77536 1.466293 -14.31240 3.003337 -17.62397

6.31490

6

LOGNI 0.466860 -0.370427 1.304146 -0.551157 1.484876 -0.940541

1.87426

0

LOGBM -1.548940 -2.986215 -0.111666 -3.296453 0.198573 -3.964864

0.86698

3

LOGI -1.850379 -2.734030 -0.966729 -2.924767 -0.775991 -3.335713

-

0.36504

6

LOGIMP 5.012898 3.967260 6.058537 3.741557 6.284240 3.255278

6.77051

9


Tabelë 4: Testimi i modelit me trend



Date: 07/06/15 Time: 13:40

Sample: 1 20



C -2.557549 7.674138 -0.333269 0.7439

LOGNI 0.524267 0.504681 1.038808 0.3165

LOGBM -1.943713 1.175945 -1.652895 0.1206

LOGI -1.296999 1.262085 -1.027664 0.3215



U.Hoti

122

LOGIMP 4.055710 2.083127 1.946934 0.0719

@TREND 0.007398 0.015389 0.480737 0.6381








Burimi: Të dhëna

nga përpunimi i

modelit


Modeli është testuar me “trend”. Trendi rezulton statistikisht i parëndësishëm prob=0.6381. Për këtë

arsye është përjashtuar nga modeli.

Korrelograma 1: Testimi i autokorrelacionit

Date: 07/06/15 Time: 13:38

Sample: 1 20


Autocorrelation Partial Correlation AC PAC Q-Stat Prob

.**| . | .**| . | 1 -0.249 -0.249 1.4367 0.231

. | . | . *| . | 2 -0.024 -0.091 1.4504 0.484

. |* . | . |* . | 3 0.110 0.087 1.7662 0.622

. | . | . | . | 4 -0.042 0.008 1.8149 0.770

. *| . | . *| . | 5 -0.108 -0.117 2.1579 0.827

. | . | . *| . | 6 -0.009 -0.087 2.1606 0.904

. | . | . | . | 7 0.067 0.045 2.3139 0.940

. | . | . | . | 8 0.007 0.064 2.3160 0.970

. *| . | . | . | 9 -0.080 -0.064 2.5693 0.979

. | . | . *| . | 10 -0.044 -0.124 2.6536 0.988

. *| . | . *| . | 11 -0.077 -0.151 2.9403 0.991

. *| . | . *| . | 12 -0.090 -0.135 3.3827 0.992

. | . | . | . | 13 0.033 -0.009 3.4511 0.996

. | . | . | . | 14 -0.034 -0.047 3.5347 0.998

. | . | . *| . | 15 -0.022 -0.082 3.5779 0.999

. | . | . *| . | 16 0.007 -0.079 3.5826 0.999

. | . | . | . | 17 0.023 -0.013 3.6616 1.000

. | . | . | . | 18 0.010 0.029 3.6855 1.000

. | . | . | . | 19 0.019 0.027 3.8512 1.000




U.Hoti

123

Që seria e mbetjeve të modelit të mos vuaj nga prania e autokorrelacionit dhe autokorrelacionit të

pjesshëm duhet që probabiliteti të jetë më i madh se 0.05. Nga rezultatet e paraqitura vërehet se

probabiliteti është më i madh se 0.05. Pra mund të themi se nuk ka prani të autokorrelacionit dhe

autokorrelacionit të pjesshëm, ndaj hipoteza bazë H0 që seritë e mbetjeve nuk kanë prani të

autokorrelacionit pranohet dhe hipoteza alternative Ha hidhet poshtë.

0

1

2

3

4

5

6

7

-0.10 -0.05 0.00 0.05

Series: Residuals

Sample 1 20

Observations 20

Mean -3.91e-15

Median -0.001769

Maximum 0.052686

Minimum -0.086548

Std. Dev. 0.033467

Skewness -0.473954

Kurtosis 3.541906

Jarque-Bera 0.993493

Probability 0.608507


Figurë 1: Testimi i shpërndarjes normale “Jarque - Bera”

Probabiliteti i treguesit Jarque-Bera tregon nëse termat e gabimit të modelit kanë apo jo shpërndarje

normale. Që shpërndarja të jetë normale duhet që probabiliteti i Jarque-Bera të jetë më i madh se 0.05.

Në rastin e modelit tonë, probabiliteti i Jarque-Bera është 0.6085, më i madh se niveli 0.05. Si rrjedhojë

hipoteza bazë H0 që termat e gabimit kanë shpërndarje normale pranohet ndërsa hipoteza alternative Ha

hidhet poshtë.

Tabelë 5: Testimi i korrelacionit serial “Breusch-Godfrey”

Breusch-Godfrey Serial Correlation LM Test:

F-statistic 2.315729 Prob. F(2,13) 0.1380

Obs*R-squared 5.253629 Prob. Chi-Square(2) 0.0723

Test Equation:

Dependent Variable: RESID


Date: 07/06/15 Time: 13:39

Sample: 1 20



U.Hoti

124


Presample missing value lagged residuals set to zero.


C 2.164997 4.220818 0.512933 0.6166

LOGNI -0.232705 0.503965 -0.461748 0.6519

LOGBM 0.057239 0.762537 0.075064 0.9413

LOGI -0.027616 0.466333 -0.059219 0.9537

LOGIMP -0.367604 0.632488 -0.581204 0.5710

RESID(-1) -0.074442 0.274469 -0.271220 0.7905

RESID(-2) -0.543186 0.252433 -2.151806 0.0508

R-squared 0.262681 Mean dependent var -3.91E-15

Adjusted R-squared -0.077619 S.D. dependent var 0.033467







Për të testuar praninë e korrelacionit serial në modelin tonë, i referohemi testit “Breusch-Godfrey “. Që

modeli të mos vuajë nga korrelacioni serial duhet që probabiliteti “χ² “ i obs*R-squared të jetë më i

madh se 0.05. Testi i bërë për praninë ose jo të korrelacionit serial, rezulton se probabiliteti χ² = 0.0723.

Duke qenë se probabiliteti i vlerësuar nëpërmjet testit “Breusch-Godfrey” është më i madhe se niveli i

rëndësisë 0.05 mund të themi se në model korrelacioni i mbetjeve nuk është statistikisht i rëndësishëm

dhe si rezultat modeli nuk vuan nga korrelacioni serial.

Tabelë 6: Testimi i heteroskedasticitetit

Heteroskedasticity Test: Breusch-Pagan-Godfrey



Scaled explained SS 1.206047 Prob. Chi-Square(4) 0.8771

Test Equation:

Dependent Variable: RESID^2


Date: 07/06/15 Time: 13:39

Sample: 1 20



C 0.085063 0.202146 0.420799 0.6799

LOGNI 0.008834 0.023769 0.371654 0.7153

LOGBM 0.007044 0.040801 0.172635 0.8652

LOGI -0.019079 0.025085 -0.760553 0.4587



U.Hoti

125

LOGIMP -0.003137 0.029684 -0.105670 0.9172




Sum squared resid 5.27E-05 Schwarz criterion -9.259705





Për të testuar praninë e heteroskedasticitetit në modelin tonë, i referohemi testit “Breusch-Pagan-

Godfrey “. Që modeli të mos vuajë nga prania e heteroskedasticitetit duhet që probabiliteti “χ² “ i

obs*R-squared të jetë më i madh se 0.05. Referuar testit të bërë Breusch-Pagan-Godfrey probabilitetin

χ² = 0.7931 do të thotë probabiliteti është më i madh se 0.05. Sipas rezultateve të paraqitura, vërtetohet

se nuk është i pranishëm heteroskedasticiteti në modelin e marrë në shqyrtim me nivel rëndësie 0.05.

Heteroskedasticity Test: ARCH



Test Equation:



Date: 07/06/15 Time: 13:39




C 0.001406 0.000482 2.918591 0.0096

RESID^2(-1) -0.255246 0.234432 -1.088785 0.2914









Për të testuar praninë e heteroskedasticitetit në modelin tonë, i referohemi testit “ARCH “. Që modeli të

mos vuajë nga prania e heteroskedasticitetit duhet që probabiliteti “χ² “ i obs*R-squared të jetë më i

madh se 0.05. Referuar testit të bërë ARCH probabilitetin χ² = 0.2658 do të thotë probabiliteti është

më i madh se 0.05. Sipas rezultateve të paraqitura, vërtetohet se nuk është i pranishëm

heteroskedasticiteti në modelin e marrë në shqyrtim me nivel rëndësie 0.05.



U.Hoti

126


Për të testuar praninë e heteroskedasticitetit në modelin tonë, i referohemi testit “White “. Që modeli të


madh se 0.05. Referuar testit të bërë White probabilitetin χ² = 0.8853 do të thotë probabiliteti është më

i madh se 0.05. Sipas rezultateve të paraqitura, vërtetohet se nuk është i pranishëm heteroskedasticiteti

në modelin e marrë në shqyrtim me nivel rëndësie 0.05.

Heteroskedasticity Test: White




Test Equation:



Date: 07/06/15 Time: 13:39

Sample: 1 20


Collinear test regressors dropped from specification


C 0.415503 3.487289 0.119148 0.9073

LOGNI^2 0.066263 0.627652 0.105573 0.9178

LOGNI*LOGBM 0.043413 1.072941 0.040462 0.9684

LOGNI*LOGI -0.458913 0.562091 -0.816439 0.4316

LOGNI*LOGIMP 0.536520 1.046330 0.512764 0.6183

LOGNI -0.778019 6.572797 -0.118370 0.9079

LOGBM^2 0.058443 0.504433 0.115859 0.9099

LOGBM*LOGI 0.204878 0.253389 0.808553 0.4359

LOGBM*LOGIMP -0.248064 0.463741 -0.534918 0.6034










U.Hoti

127

TESTIMI I LIDHJES AFATGJATË TË VARIABLAVE TË

MODELIT, QËNDRUESHMËRIA E TIJ

Tabelë 7 : Testimi i stacionaritetit të mbetjeve të modelit

Augmented Dickey-Fuller : test

Null Hypothesis: U has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic Prob.*

Augmented Dickey-Fuller test statistic -4.884417 0.0012


5% level -3.040391

10% level -2.660551

*MacKinnon (1996) one-sided p-values.

Warning: Probabilities and critical values calculated for 20 observations


Augmented Dickey-Fuller Test Equation

Dependent Variable: D(U)


Date: 07/06/15 Time: 13:33




U(-1) -1.473872 0.301750 -4.884417 0.0002

D(U(-1)) 0.484611 0.214139 2.263067 0.0389

C -0.002113 0.007361 -0.287109 0.7780











U.Hoti

128

Pasi testuam mbetjet për stacionaritet rezultuan të jenë stacionare në nivelin fillestar. T-statistike në

vlerë absolute referuar testit ADF t-Statisic = -4.884417, është më e madhe se testi i EG = -3.34 për

nivel rëndësie 0.05, duke vërtetuar kështu lidhjen afatgjatë të variablave të modelit dhe

qëndrueshmërinë e tij.

DF-GLS: Test


Exogenous: Constant


t-Statistic



5% level -1.961409

10% level -1.606610

*MacKinnon (1996)






Date: 07/06/15 Time: 13:32




GLSRESID(-1) -1.475156 0.292693 -5.039950 0.0001

D(GLSRESID(-1)) 0.485258 0.207727 2.336034 0.0328









vlerë absolute referuar testit DF-GLS t-Statisic = -5.039950, është më e madhe se testi i EG = -3.34 për

nivel rëndësie 0.05, duke vërtetuar kështu lidhjen afatgjatë të variablave të modelit dhe




U.Hoti

129

KORRIGJIMI I TERMIT TË GABIMIT TË MODELIT


Estimation Command:

=========================

LS D(LOGAR) C D(LOGNI) D(LOGBM) D(LOGI) D(LOGIMP) U(-1)


=========================

D(LOGAR) = C(1) + C(2)*D(LOGNI) + C(3)*D(LOGBM) + C(4)*D(LOGI) +

C(5)*D(LOGIMP) + C(6)*U(-1)


=========================

D(LOGAR) = 0.000703 -0.212097*D(LOGNI) -2.020165*D(LOGBM) -1.697443*D(LOGI)

+ 3.960945*D(LOGIMP) -1.191350*U(-1)

Tabelë 8: Korrigjimi i termit të gabimit

Dependent Variable: D(LOGAR)


Date: 07/06/15 Time: 13:43




C 0.000703 0.027531 0.025548 0.9800

D(LOGNI) -0.212097 0.337303 -0.628803 0.5404

D(LOGBM) -2.020165 0.713530 -2.831226 0.0142

D(LOGI) -1.697443 2.559912 -0.663086 0.5189

D(LOGIMP) 3.960945 4.310133 0.918984 0.3748

U(-1) -1.191350 0.263610 -4.519362 0.0006









Ndërtohet modeli duke marrë diferencialin e parë të variablave dhe të termit të gabimit. Nga paraqitja

më poshtë shohim se koefiçienti i termit të gabimit në diferencialin e parë është negativ dhe njëkohësisht



U.Hoti

130

probabiliteti i termit të gabimit është 0.0006 më i vogël se niveli i rëndësisë 5% (0.05). Gjithashtu

Durbin-Watson test është 1.0571026 dhe përkatësisht më i madh se koefiçienti i përcaktueshmërisë. Kjo

do të thotë se modeli i ndërtuar i kalon të gjitha testet për të vërtetuar qëndrueshmërinë dhe vërtetësinë

e tij.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

-0.05 0.00 0.05

Series: ResidualsSample 2 20Observations 19

Mean -1.46e-18Median -0.000706Maximum 0.061775Minimum -0.053029Std. Dev. 0.029687Skewness 0.163192Kurtosis 2.438307

Jarque-Bera 0.334104Probability 0.846156


Figurë 2: Shpërndarja normale e termit të gabimit të korrigjuar



Në rastin e modelit tonë, probabiliteti i Jarque-Bera është 0.846 , më i madh se niveli 0.05. Kjo tregon

se edhe mbas korrigjimit të termit të gabimit modeli ka shpërndarje normale.



U.Hoti

131

Modeli 2

(BASHËKVEPRIMI NDËRMJET FAKTORËVE MAKROEKONOMIKË)


Estimation Command:

=========================

LS LOGAR C LOGNI_BM LOGDEFTREGTAR LOGI_C_Q


=========================

LOGAR = C(1) + C(2)*LOGNI_BM + C(3)*LOGDEFTREGTAR + C(4)*LOGI_C_Q


=========================

LOGAR = -24.0171738566 - 0.0861274219357*LOGNI_BM +

0.0306589491697*LOGDEFTREGTAR + 2.15848097541*LOGI_C_Q

Tabelë 1.1 : Ndërtimi i modelit (modeli më i përshtatshëm)



Date: 07/06/15 Time: 13:46

Sample: 1 20



C -24.01717 7.597398 -3.161237 0.0061

LOGNI_BM -0.086127 0.637463 -0.135110 0.8942

LOGDEFTREGTAR 0.030659 0.177038 0.173177 0.8647

LOGI_C_Q 2.158481 0.385692 5.596379 0.0000*








Burimi: Të dhëna nga përpunimi i modelit Niveli i rëndësisë * (1%)



U.Hoti

132



konfirmuar lidhjen lineare midis variablave si dhe faktin se të gjithë variablat e pavarur (bashkëveprimi

midis normës së interesit dhe bazës monetare, sasia e mallrave të fundme të blera në një vit nga

ekonomitë familjare, sipërmarrjet tregtare dhe institucionet publike, si dhe defiçiti tregtarë (eksport

minus import)) influencojnë njëkohësisht variablin e varur (llogari e arkëtueshme=kredi tregtare).

Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë mund të themi se të tre variablat

shpjegojnë ndryshimin në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare në sektorin e tregtisë

me shumicë në masën �̅�2 = 85.5 % . Kjo do të thotë se në model janë marrë në konsideratë variablat

më të rëndësishëm makroekonomik të cilët luajnë një rol thelbësorë në përdorimin e kredisë tregtare nga

sipërmarrjet. Fakti që koeficenti i DW=1.306705, dhe më i madh se koefiçient i përcaktueshmërisë

0.881106, do të thotë se modeli është i suksesshëm dhe i vërtetë.

Tabelë 2.1 : Intervali i besimit (testimi i koefiçientëve të pjesshëm të modelit)


Date: 07/06/15 Time: 13:50

Sample: 1 20


90% CI 95% CI 99% CI


C -24.01717 -37.28135 -10.75300 -40.12294 -7.911409 -46.20751 -1.826833

LOGNI_BM -0.086127 -1.199064 1.026809 -1.437489 1.265234 -1.948018 1.775763

LOGDEFTREGT

AR 0.030659 -0.278429 0.339747 -0.344645 0.405963 -0.486430 0.547748

LOGI_C_Q 2.158481 1.485107 2.831855 1.340849 2.976112 1.031958 3.285004


Tabelë 3.1: Testimi i modelit me trend



Date: 07/06/15 Time: 13:47

Sample: 1 20



C -15.88989 10.42867 -1.523673 0.1484

LOGNI_BM 0.077937 0.648688 0.120145 0.9060

LOGDEFTREGTAR 0.115626 0.191062 0.605177 0.5541

LOGI_C_Q 1.513108 0.688589 2.197402 0.0441

@TREND 0.007650 0.006787 1.127096 0.2774





U.Hoti

133







Modeli është testuar me “trend”. Trendi rezulton statistikisht i parëndësishëm prob=0.2774. Për këtë

arsye është përjashtuar nga modeli.

Korrelograma 2 : Testimi i autokorrelacionit

Date: 07/06/15 Time: 13:50

Sample: 1 20



. | . | . | . | 1 -0.047 -0.047 0.0520 0.820

.**| . | .**| . | 2 -0.303 -0.306 2.2901 0.318

. *| . | .**| . | 3 -0.153 -0.206 2.8997 0.407

. *| . | .**| . | 4 -0.129 -0.294 3.3600 0.499

. | . | . *| . | 5 0.070 -0.132 3.5044 0.623

. | . | . *| . | 6 0.043 -0.189 3.5634 0.736

. |* . | . | . | 7 0.096 -0.037 3.8729 0.794

. | . | . *| . | 8 -0.044 -0.156 3.9451 0.862

. | . | . *| . | 9 -0.057 -0.098 4.0763 0.906

. | . | . *| . | 10 0.008 -0.095 4.0793 0.944

. | . | . | . | 11 0.013 -0.064 4.0876 0.967

. |* . | . |* . | 12 0.191 0.165 6.0979 0.911

.**| . | .**| . | 13 -0.215 -0.222 8.9907 0.774

. *| . | . *| . | 14 -0.145 -0.131 10.523 0.723

. |* . | . | . | 15 0.105 -0.064 11.492 0.717

. |* . | . | . | 16 0.112 0.012 12.878 0.682

. | . | . | . | 17 0.066 -0.032 13.518 0.701

. | . | . | . | 18 -0.047 -0.019 13.999 0.729

. | . | . | . | 19 -0.065 -0.059 15.833 0.668


Që seria e mbetjeve të modelit të mos vuajë nga prania e autokorrelacionit dhe autokorrelacionit të


probabiliteti është më i madh se 0.05. Pra, mund të themi se nuk ka prani të autokorrelacionit dhe





U.Hoti

134

0

1

2

3

4

5

-0.10 -0.05 0.00 0.05

Series: Residuals

Sample 1 20

Observations 20

Mean -1.60e-15

Median 0.007202

Maximum 0.072631

Minimum -0.090596

Std. Dev. 0.047590

Skewness -0.204327

Kurtosis 1.965951









hidhet poshtë.

Tabela 4.1 : Testimi i korrelacionit serial “Breusch-Godfrey”




Test Equation:



Date: 07/06/15 Time: 13:51

Sample: 1 20



U.Hoti

135




C -1.707453 7.619631 -0.224086 0.8259

LOGNI_BM 0.108117 0.666833 0.162135 0.8735

LOGDEFTREGTAR -0.003099 0.164073 -0.018890 0.9852

LOGI_C_Q 0.091256 0.376168 0.242594 0.8118

RESID(-1) 0.447220 0.275711 1.622060 0.1271

RESID(-2) -0.444759 0.276888 -1.606275 0.1305















Tabelë 5.1: Testimi i heteroskedasticitetit

Heteroskedasticity Test: Breusch-Pagan-Godfrey




Test Equation:



Date: 07/06/15 Time: 13:51

Sample: 1 20



C 0.032237 0.314590 0.102474 0.9197

LOGNI_BM 0.006673 0.026396 0.252793 0.8036

LOGDEFTREGTAR -0.013449 0.007331 -1.834659 0.0852

LOGI_C_Q 0.005072 0.015971 0.317556 0.7549



U.Hoti

136









Për të testuar praninë e heteroskedasticitetit në modelin tonë, i referohemi testit “Breusch-Pagan-

Godfrey”. Që modeli të mos vuajë nga prania e heteroskedasticitetit duhet që probabiliteti “χ² “ i obs*R-

squared të jetë më i madh se 0.05. Referuar testit të bërë Breusch-Pagan-Godfrey probabilitetin χ² =

0.3208 do të thotë probabiliteti është më i madh se 0.05. Sipas rezultateve të paraqitura, vërtetohet se

nuk është i pranishëm heteroskedasticiteti në modelin e marrë në shqyrtim me nivel rëndësie 0.05.




Test Equation:



Date: 07/06/15 Time: 13:52




C 0.002351 0.000717 3.278398 0.0044

RESID^2(-1) -0.049262 0.250760 -0.196449 0.8466











madh se 0.05. Referuar testit të bërë ARCH probabilitetin χ² = 0.8357 do të thotë probabiliteti është më





U.Hoti

137

Heteroskedasticity Test: White




Test Equation:



Date: 07/06/15 Time: 13:52

Sample: 1 20


Collinear test regressors dropped from specification


C -11.51795 29.75368 -0.387110 0.7055

LOGNI_BM^2 -0.097971 1.070673 -0.091504 0.9286

LOGNI_BM*LOGDEFTRE

GTAR -0.161846 0.389108 -0.415943 0.6848

LOGNI_BM*LOGI_C_Q -0.289253 0.667434 -0.433380 0.6724

LOGNI_BM 6.544236 16.93664 0.386395 0.7060

LOGDEFTREGTAR^2 0.030476 0.119731 0.254538 0.8034

LOGDEFTREGTAR*LOGI_

C_Q -0.001795 0.111513 -0.016098 0.9874

LOGI_C_Q^2 0.035070 0.072154 0.486039 0.6357









Për të testuar praninë e heteroskedasticitetit në modelin tonë, i referohemi testit “White “. Që modeli të


madh se 0.05. Referuar testit të bërë White probabilitetin χ² = 0.6623 do të thotë probabiliteti është më





U.Hoti

138

TESTIMI I LIDHJES AFATGJATË TË VARIABLAVE TË

MODELIT, QËNDRUESHMËRIA E TIJ

Tabelë 6.1 : Testimi i stacionaritetit te mbetjeve te modelit

Augmented Dickey-Fuller : test


Exogenous: Constant


t-Statistic Prob.*

Augmented Dickey-Fuller test statistic -3.326057 0.0289


5% level -3.040391

10% level -2.660551

*MacKinnon (1996) one-sided p-values.

Warning: Probabilities and critical values calculated for 20 observations


Augmented Dickey-Fuller Test Equation

Dependent Variable: D(U)


Date: 07/06/15 Time: 13:49




U(-1) -1.083150 0.325656 -3.326057 0.0046

D(U(-1)) 0.438386 0.256220 1.710972 0.1077

C 0.001755 0.010782 0.162777 0.8729










vlerë absolute referuar testit ADF t-Statisic = -3.326057, është më e madhe se testi i EG = -3.04 për

nivel rëndësie 0.1 , duke vërtetuar kështu lidhjen afatgjatë të variablave të modelit dhe




U.Hoti

139

KORRIGJIMI I TERMIT TË GABIMIT TË MODELIT


Estimation Command:

=========================

LS D(LOGAR) C D(LOGNI*BM) D(LOGDEFTREGTAR) D(LOGI*C*Q) U(-1)


=========================

D(LOGAR) = C(1) + C(2)*D(LOGNI*BM) + C(3)*D(LOGDEFTREGTAR) +

C(4)*D(LOGI*C*Q) + C(5)*U(-1)


=========================

D(LOGAR) = 0.029212 -0.249894*D(LOGNI*BM) + 0.625629*D(LOGDEFTREGTAR) -

0.329903D*(LOG I*C*Q) - 0.854407*U(-1)

Tabelë 7.1: Korrigjimi i termit të gabimit

Dependent Variable: D(LOGAR)


Date: 07/06/15 Time: 13:53




C 0.029212 0.019171 1.523784 0.1498

D(LOGNI*BM) -0.249894 0.424135 -0.589185 0.5651

D(LOGDEFTREGTA

R) 0.625629 0.368897 1.695947 0.1120

D(LOGI*C*Q) -0.329903 1.329351 -0.248169 0.8076

U(-1) -0.854407 0.269892 -3.165734 0.0069











U.Hoti

140

Ndërtohet modeli duke marrë diferencialin e parë të variablave dhe të termit të gabimit. Nga paraqitja

më poshtë shohim se koefiçienti i termit të gabimit në diferencialin e parë është negativ dhe njëkohësisht

probabiliteti i termit të gabimit është 0.0069 më i vogël se niveli i rëndësisë 5% (0.05). Gjithashtu

Durbin-Watson test është 1.580477 dhe përkatësisht më i madh se koefiçienti i përcaktueshmërisë. Kjo

do të thotë se modeli i ndërtuar i kalon të gjitha testet për të vërtetuar qëndrueshmërinë dhe vërtetësinë

e tij.

0

1

2

3

4

5

6

7

-0.05 0.00 0.05 0.10

Series: Residuals

Sample 2 20

Observations 19

Mean 5.84e-18

Median -0.006313

Maximum 0.083937

Minimum -0.065297

Std. Dev. 0.041445

Skewness 0.197754

Kurtosis 2.148402




Figurë 4 : Shpërndarja normale e termit të gabimit të korrigjuar



Në rastin e modelit tonë, probabiliteti i Jarque-Bera është 0.705 , më i madh se niveli 0.05. Kjo tregon

se edhe mbas korrigjimit të termit të gabimit modeli ka shpërndarje normale.



U.Hoti

141

ANEKS

4

MODELET E NDERTUARA ME FAKTORËT SPECIFIKË

Modeli 1


Estimation Command:

=========================

LS LNAR C QARAR ROA LNMNJE RAPBORXH RREZIKUKT JETEGJATESIA


=========================

LNAR = C(1) + C(2)*QARAR + C(3)*ROA + C(4)*LNMNJE + C(5)*RAPBORXH +

C(6)*RREZIKUKT + C(7)*JETEGJATESIA


=========================

LNAR = 0.102062028941 - 0.0643963346942*QARAR + 3.51937730721*ROA +

0.924404455613*LNMNJE + 0.266851516215*RAPBORXH -

0.157107055656*RREZIKUKT + 0.378339103134*JETEGJATESIA

Tabelë 1.1: Ndërtimi i modelit (modeli më i përshtatshëm)

Dependent Variable: LNAR


Date: 08/07/15 Time: 17:50

Sample: 1 251



C 0.102062 0.758315 0.134591 0.8930

QARAR -0.064396 0.007661 -8.406060 0.0000

ROA 3.519377 0.656855 5.357925 0.0000

LNMNJE 0.924404 0.036948 25.01909 0.0000

RAPBORXH 0.266852 0.110769 2.409077 0.0167



U.Hoti

142

RREZIKUKT -0.157107 0.146531 -1.072173 0.2847

JETEGJATESIA 0.378339 0.078672 4.809084 0.0000









Niveli i rëndësisë * (1%), ** ( 5%) dhe *** ( 10%)



konfirmuar lidhjen lineare midis variablave si dhe faktin se të gjithë variablat e pavarur (qarkullimi i

llogarisë së arkëtueshme, kthimi nga aktivet, madhësia e sipërmarrjeve tregtare, raporti total i borxhit,

ekspozimi ndaj rrezikut të mos arkëtimit si dhe jetëgjatësisë së ushtrimit të aktivitetit të sipërmarrjeve

tregtare) influencojnë njëkohësisht variablin e varur (llogari e arkëtueshme=kredi tregtare). Gjithashtu

referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë mund të themi se të gjashtë variablat shpjegojnë

ndryshimin në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare në sektorin e tregtisë me shumicë

në masën �̅�2 = 85.57 % . Kjo do të thotë se në model janë marrë në konsideratë variablat më të

rëndësishëm makroekonomikë, të cilët luajnë një rol thelbësor në përdorimin e kredisë tregtare nga

sipërmarrjet. Fakti që koeficienti i DW=1.998403, dhe më i madh se koefiçient i përcaktueshmërisë


Tabelë 1.2: Testimi i multikolinearitetit

Covariance Analysis: Ordinary

Date: 08/07/15 Time: 17:53

Sample: 1 251


Correlation

JETEGJATES

IA QARAR RAPBORXH ROA RREZIKUKT LNMNJE

JETEGJATESIA 1.000000

QARAR -0.691661 1.000000

RAPBORXH 0.018968 -0.042112 1.000000

ROA -0.129785 0.128505 -0.251267 1.000000

RREZIKUKT 0.544236 -0.753735 -0.039910 -0.023199 1.000000

LNMNJE 0.341349 -0.370212 0.070184 -0.225032 0.275978 1.000000


Nëse vlera absolute e korrelacionit Pearson është më i madh se 0.8, atëherë kolineariteti ka shumë gjasa

të ekzistojë. Në rastin e modelit tone nuk përballemi me një problem të tillë. Në të gjitha lidhjet ndërmjet

variablave të pavarur vlera absolute e korrelacionit Pearson është më e vogël se 0.8. Për këtë arsye

mund të themi se modeli nuk vuan nga multikolineariteti.



U.Hoti

143

Tabelë 1.3: Intervali i besimit (testimi i koefiçientëve të pjesshëm të modelit)


Date: 08/07/15 Time: 17:54

Sample: 1 251


90% CI 95% CI 99% CI

Variable

Coefficie

nt Low High Low High Low High

C 0.102062 -1.150009 1.354133 -1.391617 1.595741 -1.866621 2.070746

QARAR -0.064396 -0.077045 -0.051748 -0.079486 -0.049307 -0.084285 -0.044508

ROA 3.519377 2.434830 4.603925 2.225548 4.813206 1.814099 5.224656

LNMNJE 0.924404 0.863399 0.985410 0.851627 0.997182 0.828483 1.020326

RAPBORXH 0.266852 0.083958 0.449745 0.048666 0.485037 -0.020720 0.554423

RREZIKUKT -0.157107 -0.399048 0.084834 -0.445735 0.131521 -0.537522 0.223307

JETEGJATESI

A 0.378339 0.248442 0.508236 0.223377 0.533302 0.174097 0.582581



Date: 08/07/15 Time: 17:55

Sample: 1 251



.|. | .|. | 1 -0.000 -0.000 3.E-05 0.995

.|. | .|. | 2 0.044 0.044 0.4920 0.782

.|. | .|. | 3 0.049 0.049 1.1102 0.775

*|. | *|. | 4 -0.105 -0.107 3.9276 0.416

.|. | .|. | 5 -0.035 -0.040 4.2506 0.514

.|. | .|. | 6 0.061 0.070 5.2208 0.516

.|. | .|. | 7 -0.004 0.010 5.2261 0.632

.|. | .|. | 8 -0.029 -0.044 5.4456 0.709

.|. | .|. | 9 0.027 0.013 5.6389 0.775

.|. | .|. | 10 -0.014 0.003 5.6901 0.841

.|. | .|. | 11 -0.021 -0.014 5.8014 0.886

.|. | .|. | 12 0.014 0.000 5.8513 0.923

.|. | .|. | 13 -0.053 -0.050 6.6053 0.921

.|. | .|. | 14 -0.005 0.001 6.6120 0.949

.|. | .|. | 15 -0.062 -0.065 7.6543 0.937

.|. | .|. | 16 0.043 0.049 8.1549 0.944

.|. | .|. | 17 0.009 0.010 8.1769 0.963

.|. | .|. | 18 0.022 0.017 8.3120 0.974



U.Hoti

144

.|. | .|. | 19 -0.043 -0.059 8.8112 0.976

.|. | .|. | 20 -0.026 -0.021 8.9936 0.983

*|. | *|. | 21 -0.086 -0.075 11.032 0.962

*|. | *|. | 22 -0.098 -0.093 13.694 0.912

.|. | *|. | 23 -0.066 -0.074 14.891 0.898

*|. | *|. | 24 -0.075 -0.070 16.467 0.871

.|. | .|. | 25 0.029 0.031 16.704 0.892

.|. | .|. | 26 -0.014 -0.030 16.762 0.916

.|* | .|* | 27 0.102 0.098 19.698 0.843

.|. | .|. | 28 -0.039 -0.057 20.127 0.860

*|. | *|. | 29 -0.081 -0.085 22.023 0.819

*|. | *|. | 30 -0.104 -0.126 25.133 0.719

*|. | *|. | 31 -0.093 -0.071 27.634 0.640

.|. | .|. | 32 0.034 0.036 27.978 0.670

.|* | .|* | 33 0.085 0.077 30.092 0.613

.|. | .|. | 34 -0.025 -0.065 30.268 0.651

.|. | .|. | 35 0.013 -0.019 30.317 0.694

*|. | *|. | 36 -0.119 -0.146 34.485 0.541

*|. | *|. | 37 -0.114 -0.124 38.344 0.408

.|. | .|. | 38 0.048 0.042 39.028 0.423

.|. | .|. | 39 -0.024 -0.030 39.198 0.461

.|. | .|. | 40 0.013 0.019 39.253 0.504

.|* | .|. | 41 0.079 0.026 41.128 0.465

.|. | .|. | 42 0.044 0.053 41.725 0.483

.|* | .|. | 43 0.093 0.050 44.343 0.415

.|. | .|. | 44 0.066 0.001 45.699 0.401

.|. | .|. | 45 0.041 -0.010 46.220 0.422

.|. | .|. | 46 0.052 0.069 47.066 0.429

.|. | .|. | 47 0.003 0.006 47.069 0.470

.|. | .|* | 48 0.053 0.089 47.962 0.474

.|. | .|. | 49 0.021 0.014 48.107 0.509

.|. | .|. | 50 0.009 -0.022 48.133 0.549

.|. | .|. | 51 0.031 -0.009 48.435 0.576

.|* | .|* | 52 0.132 0.104 54.012 0.397

.|. | .|. | 53 0.046 0.072 54.684 0.410

.|. | .|. | 54 0.024 0.016 54.866 0.442

.|. | .|. | 55 -0.025 -0.028 55.064 0.472

.|. | .|. | 56 -0.059 -0.019 56.212 0.467

.|. | .|. | 57 -0.024 0.004 56.408 0.497

.|. | .|. | 58 0.058 0.026 57.499 0.494

.|. | .|. | 59 0.002 -0.035 57.499 0.531

.|* | .|. | 60 0.089 0.030 60.131 0.471

.|. | .|. | 61 -0.030 -0.019 60.428 0.497

*|. | *|. | 62 -0.156 -0.142 68.611 0.263

.|. | .|. | 63 -0.036 0.017 69.057 0.280

.|. | .|. | 64 -0.022 0.045 69.214 0.306

.|. | .|. | 65 -0.062 -0.061 70.539 0.298

.|. | .|. | 66 0.057 0.009 71.667 0.295

.|. | .|. | 67 0.029 0.049 71.964 0.317




U.Hoti

145


pjesshëm, duhet që probabiliteti të jetë më i madh se 0.05. Nga rezultatet e paraqitura vërehet se

probabiliteti është më i madh se 0.05. Pra mund të themi se, nuk ka prani të autokorrelacionit dhe



0

4

8

12

16

20

24

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6


Mean -3.93e-15Median 0.000360Maximum 0.660351Minimum -0.873844Std. Dev. 0.277047Skewness -0.139316Kurtosis 2.902083







hipoteza bazë H0 që termat e gabimit kanë shpërndarje normale pranohet, ndërsa hipoteza alternative

Ha hidhet poshtë.

Tabelë 1.4: Testimi i korrelacionit serial “Breusch-Godfrey”




Test Equation:



Date: 08/07/15 Time: 17:55

Sample: 1 251



U.Hoti

146




C -0.007327 0.765683 -0.009569 0.9924

QARAR 0.000291 0.007702 0.037790 0.9699

ROA 0.003169 0.664232 0.004770 0.9962

LNMNJE 0.000334 0.037355 0.008938 0.9929

RAPBORXH 0.004819 0.111334 0.043280 0.9655

RREZIKUKT -0.003395 0.147098 -0.023077 0.9816

JETEGJATESIA -0.000874 0.079643 -0.010973 0.9913

RESID(-1) -0.000338 0.065728 -0.005138 0.9959

RESID(-2) 0.045243 0.065177 0.694153 0.4883












Duke qenë se probabiliteti i vlerësuar nëpërmjet testit “Breusch-Godfrey” është më i madh se niveli i

rëndësisë 0.05, mund të themi se në model korrelacioni i mbetjeve nuk është statistikisht i rëndësishëm






Test Equation:



Date: 08/07/15 Time: 17:56




C 0.070024 0.008245 8.492648 0.0000

RESID^2(-1) 0.087893 0.063199 1.390730 0.1656



U.Hoti

147











madh se 0.05. Referuar testit të bërë ARCH probabilitetin χ² = 0.1643 do të thotë se probabiliteti është





U.Hoti

148

Modeli 2


Estimation Command:

=========================

LS LNAR C QARAR ROA LNMNJE LNAP LNKB RREZIKUKT JETEGJATESIA


=========================

LNAR = C(1) + C(2)*QARAR + C(3)*ROA + C(4)*LNMNJE + C(5)*LNAP + C(6)*LNKB

+ C(7)*RREZIKUKT + C(8)*JETEGJATESIA


=========================

LNAR = 0.580065551984 - 0.0621149274221*QARAR + 3.2409097986*ROA +

0.855558179046*LNMNJE + 0.0788041287064*LNAP - 0.0160531285208*LNKB -

0.173963597997*RREZIKUKT + 0.340158171249*JETEGJATESIA




Date: 08/07/15 Time: 17:56

Sample: 1 251



C 0.580066 0.746788 0.776748 0.4381

QARAR -0.062115 0.007597 -8.176426 0.0000

ROA 3.240910 0.641256 5.054004 0.0000

LNMNJE 0.855558 0.065164 13.12921 0.0000

LNAP 0.078804 0.024585 3.205405 0.0015

LNKB -0.016053 0.038342 -0.418685 0.6758

RREZIKUKT -0.173964 0.144130 -1.206993 0.2286

JETEGJATESIA 0.340158 0.078079 4.356614 0.0000







U.Hoti

149





Niveli i rëndësisë * (1%), ** ( 5%) dhe *** ( 10%).


Si rrjedhim, hipoteza H0 hidhet poshtë dhe pranohet hipoteza Ha, pra modeli është i rëndësishëm, duke


llogarisë së arkëtueshme, kthimi nga aktivet, madhësia e sipërmarrjeve tregtare, llogarive të pagueshme,

detyrimeve bankare, ekspozimi ndaj rrezikut të mos arkëtimit si dhe jetëgjatësisë së ushtrimit të aktivitetit

të sipërmarrjeve tregtare) influencojnë njëkohësisht variablin e varur (llogari e arkëtueshme=kredi

tregtare). Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë mund të themi se të shtatë

variablat shpjegojnë ndryshimin në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare në sektorin

e tregtisë me shumicë në masën �̅�2 = 85.97 % . Kjo do të thotë se në model janë marrë në konsideratë

variablat më të rëndësishëm makroekonomikë, të cilët luajnë një rol thelbësor në përdorimin e kredisë

tregtare nga sipërmarrjet. Fakti që koeficenti i DW=2.022043 dhe më i madh se koefiçienti i

përcaktueshmërisë 0.863665, do të thotë se modeli është i suksesshëm dhe i vërtetë.

Tabelë 2.2: Testimi i multikolinearitetit


Date: 08/07/15 Time: 17:58

Sample: 1 251


Correlation

JETEGJAT

ESIA QARAR ROA

RREZIKU

KT LNMNJE LNAP LNKB

JETEGJATESIA

1.000000

QARAR -0.691661 1.000000

ROA -0.129785 0.128505 1.000000

RREZIKUKT 0.544236 -0.753735 -0.023199 1.000000

LNMNJE 0.341349 -0.370212 -0.225032 0.275978 1.000000

LNAP 0.403908 -0.430236 -0.202121 0.308696 0.643388 1.000000

LNKB 0.123799 -0.145250 -0.246780 0.087809 0.689392 0.206478 1.000000


Nëse vlera absolute e korrelacionit Pearson është më e madhe se 0.8, atëherë kolineariteti ka shumë

gjasa të ekzistojë. Në rastin e modelit tone nuk përballemi me një problem të tillë. Në të gjitha lidhjet

ndërmjet variablave të pavarur vlera absolute e korrelacionit Pearson është më e vogël se 0.8. Për këtë

arsye mund të themi se modeli nuk vuan nga multikolineariteti.



U.Hoti

150

Tabelë 3.2: Intervali i besimit


Date: 08/07/15 Time: 17:59

Sample: 1 251


90% CI 95% CI 99% CI


C 0.580066 -0.652992 1.813123 -0.890937 2.051069 -1.358754 2.518885

QARAR -0.062115 -0.074658 -0.049571 -0.077079 -0.047151 -0.081838 -0.042392

ROA 3.240910 2.182101 4.299718 1.977780 4.504039 1.576073 4.905746

LNMNJE 0.855558 0.747962 0.963154 0.727199 0.983918 0.686377 1.024739

LNAP 0.078804 0.038211 0.119397 0.030378 0.127231 0.014977 0.142631

LNKB -0.016053 -0.079361 0.047255 -0.091578 0.059472 -0.115597 0.083490

RREZIKUKT -0.173964 -0.411943 0.064016 -0.457867 0.109939 -0.548155 0.200228

JETEGJATESIA 0.340158 0.211239 0.469077 0.186361 0.493955 0.137450 0.542867



Date: 08/07/15 Time: 17:59

Sample: 1 251



.|. | .|. | 1 -0.011 -0.011 0.0333 0.855

.|. | .|. | 2 0.035 0.035 0.3405 0.843

.|. | .|. | 3 0.030 0.030 0.5634 0.905

*|. | *|. | 4 -0.097 -0.098 2.9713 0.563

.|. | .|. | 5 0.003 -0.001 2.9733 0.704

.|. | .|. | 6 0.009 0.015 2.9946 0.810

.|. | .|. | 7 -0.016 -0.010 3.0632 0.879

.|. | .|. | 8 -0.014 -0.025 3.1142 0.927

.|. | .|. | 9 0.039 0.040 3.5231 0.940

.|. | .|. | 10 -0.025 -0.020 3.6827 0.961

.|. | .|. | 11 -0.024 -0.030 3.8348 0.975

.|. | .|. | 12 0.016 0.012 3.9070 0.985

*|. | *|. | 13 -0.084 -0.073 5.7956 0.953

.|. | .|. | 14 -0.016 -0.021 5.8613 0.970

.|. | .|. | 15 -0.028 -0.030 6.0716 0.979

.|. | .|. | 16 0.037 0.047 6.4391 0.983

.|. | .|. | 17 0.018 0.008 6.5311 0.989

.|. | .|. | 18 0.047 0.040 7.1308 0.989

.|. | .|. | 19 -0.008 -0.013 7.1463 0.993

.|. | .|. | 20 -0.027 -0.023 7.3397 0.995



U.Hoti

151

*|. | *|. | 21 -0.086 -0.094 9.3982 0.986

*|. | *|. | 22 -0.107 -0.098 12.589 0.944

.|. | .|. | 23 -0.009 -0.007 12.609 0.960

.|. | .|. | 24 -0.050 -0.047 13.323 0.961

.|* | .|* | 25 0.088 0.080 15.519 0.928

.|. | .|. | 26 -0.022 -0.039 15.654 0.944

.|* | .|* | 27 0.125 0.128 20.068 0.828

.|. | .|. | 28 -0.013 -0.030 20.117 0.860

*|. | *|. | 29 -0.096 -0.089 22.774 0.787

*|. | *|. | 30 -0.116 -0.143 26.660 0.641

*|. | *|. | 31 -0.097 -0.073 29.366 0.550

.|. | .|. | 32 0.029 0.027 29.604 0.588

.|* | .|* | 33 0.075 0.081 31.256 0.554

.|. | .|. | 34 -0.018 -0.044 31.351 0.598

.|. | .|. | 35 -0.011 -0.043 31.389 0.643

*|. | *|. | 36 -0.089 -0.114 33.754 0.576

*|. | *|. | 37 -0.114 -0.138 37.625 0.440

.|. | .|. | 38 0.026 0.043 37.830 0.477

.|. | .|. | 39 -0.024 -0.017 37.998 0.515

.|. | .|. | 40 -0.011 0.025 38.034 0.559

.|* | .|. | 41 0.086 0.061 40.280 0.502

.|. | .|. | 42 0.064 0.072 41.516 0.492

.|* | .|. | 43 0.077 0.017 43.328 0.457

.|. | .|. | 44 0.032 -0.034 43.649 0.487

.|. | .|. | 45 0.039 0.006 44.128 0.509

.|. | .|. | 46 0.019 0.049 44.234 0.546

.|. | .|. | 47 0.012 0.048 44.276 0.586

.|. | .|* | 48 0.055 0.102 45.215 0.588

.|. | .|* | 49 0.029 0.080 45.475 0.617

.|. | .|. | 50 0.024 -0.037 45.663 0.648

.|. | .|. | 51 0.028 -0.023 45.907 0.676

.|* | .|* | 52 0.158 0.109 53.830 0.404

.|. | .|. | 53 0.025 0.060 54.032 0.435

.|. | .|. | 54 0.012 0.040 54.081 0.471

.|. | .|. | 55 -0.045 -0.002 54.750 0.484

*|. | .|. | 56 -0.083 -0.032 57.010 0.437

.|. | .|. | 57 -0.002 -0.001 57.011 0.475

.|. | .|. | 58 0.017 -0.023 57.102 0.509

.|. | .|. | 59 0.002 -0.042 57.102 0.546

.|. | .|. | 60 0.063 0.013 58.438 0.533

.|. | .|. | 61 -0.048 -0.050 59.202 0.541

*|. | *|. | 62 -0.120 -0.070 64.059 0.404

.|. | .|. | 63 -0.053 -0.013 65.005 0.407

.|. | .|. | 64 -0.003 0.054 65.007 0.441

.|. | *|. | 65 -0.049 -0.077 65.840 0.448







U.Hoti

152



0

4

8

12

16

20

24

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6









hipoteza bazë H0 që termat e gabimit kanë shpërndarje normale pranohet, ndërsa hipoteza alternative

Ha hidhet poshtë.





Test Equation:



Date: 08/07/15 Time: 18:00

Sample: 1 251






U.Hoti

153

C 0.016611 0.755897 0.021976 0.9825

QARAR 8.45E-05 0.007625 0.011080 0.9912

ROA -0.011812 0.645657 -0.018294 0.9854

LNMNJE -0.000339 0.065526 -0.005177 0.9959

LNAP -0.001010 0.024739 -0.040836 0.9675

LNKB 0.000800 0.038501 0.020792 0.9834

RREZIKUKT -0.008543 0.145377 -0.058767 0.9532

JETEGJATESIA 0.001906 0.078959 0.024144 0.9808

RESID(-1) -0.011751 0.065658 -0.178965 0.8581

RESID(-2) 0.036204 0.065795 0.550250 0.5827



















Test Equation:



Date: 08/07/15 Time: 18:00




C 0.066503 0.008031 8.281186 0.0000

RESID^2(-1) 0.104957 0.063138 1.662333 0.0977






U.Hoti

154













U.Hoti

155

Modeli 3


Estimation Command:

=========================

LS LNAR C QARAR ROA LNMNJE RAPBORXH


=========================

LNAR = C(1) + C(2)*QARAR + C(3)*ROA + C(4)*LNMNJE + C(5)*RAPBORXH


=========================

LNAR = -0.0514716658361 - 0.0777565802775*QARAR + 3.32933516915*ROA +

0.944844684864*LNMNJE + 0.260517655928*RAPBORXH




Date: 08/06/15 Time: 20:28

Sample: 1 251



C -0.051472 0.775057 -0.066410 0.9471

QARAR -0.077757 0.004775 -16.28538 0.0000

ROA 3.329335 0.681832 4.882923 0.0000

LNMNJE 0.944845 0.038275 24.68580 0.0000

RAPBORXH 0.260518 0.115123 2.262959 0.0245











U.Hoti

156

Niveli i rëndësisë * (1%), ** ( 5%) dhe *** ( 10%). Nga rezultatet e modelit kemi p(F) = 0.000000, pra një vlerë shumë më të vogël se niveli i pranuar 0.05.

Si rrjedhim, hipoteza H0 hidhet poshtë dhe pranohet hipoteza Ha, pra modeli është i rëndësishëm, duke


llogarisë së arkëtueshme, kthimi nga aktivet, madhësia e sipërmarrjeve tregtare, si dhe raporti total i

borxhit) influencojnë njëkohësisht variablin e varur (llogari e arkëtueshme=kredi tregtare). Gjithashtu

referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë mund të themi se të katër variablat shpjegojnë

ndryshimin në përdorimin e kredisë tregtare nga sipërmarrjet tregtare në sektorin e tregtisë me shumicë

në masën �̅�2 = 84.29 % . Kjo do të thotë se në model janë marrë në konsideratë variablat më të

rëndësishëm makroekonomik të cilët luajnë një rol thelbësorë në përdorimin e kredisë tregtare nga

sipërmarrjet. Fakti që koeficenti i DW=1.854923, dhe më i madh se koefiçienti i përcaktueshmërisë




Date: 08/06/15 Time: 20:30

Sample: 1 251


90% CI 95% CI 99% CI


C -0.051472 -1.331146 1.228202 -1.578065 1.475122 -2.063489 1.960546

QARAR -0.077757 -0.085640 -0.069873 -0.087161 -0.068352 -0.090151 -0.065362

ROA 3.329335 2.203581 4.455089 1.986361 4.672309 1.559324 5.099346

LNMNJE 0.944845 0.881650 1.008039 0.869457 1.020233 0.845485 1.044205

RAPBORXH 0.260518 0.070442 0.450593 0.033766 0.487269 -0.038336 0.559372


Tabelë 3.3: Testi i multikolinearitetit


Date: 08/06/15 Time: 20:30

Sample: 1 251


Correlation LNMNJE QARAR ROA RAPBORXH

LNMNJE 1.000000

QARAR -0.370212 1.000000

ROA -0.225032 0.128505 1.000000

RAPBORXH 0.070184 -0.042112 -0.251267 1.000000






U.Hoti

157




Date: 08/06/15 Time: 20:31

Sample: 1 251



.|. | .|. | 1 0.072 0.072 1.2999 0.254

.|. | .|. | 2 0.044 0.039 1.8016 0.406

.|. | .|. | 3 0.037 0.032 2.1602 0.540

*|. | *|. | 4 -0.121 -0.128 5.9159 0.206

.|. | .|. | 5 -0.000 0.015 5.9159 0.314

.|. | .|* | 6 0.065 0.075 7.0008 0.321

.|. | .|. | 7 -0.012 -0.013 7.0387 0.425

.|. | .|. | 8 0.005 -0.017 7.0447 0.532

.|. | .|. | 9 0.002 0.001 7.0462 0.632

.|. | .|. | 10 -0.012 0.008 7.0821 0.718

.|. | .|. | 11 -0.016 -0.020 7.1496 0.787

.|. | .|. | 12 0.027 0.024 7.3459 0.834

.|. | .|. | 13 -0.044 -0.045 7.8591 0.853

.|. | .|. | 14 -0.000 0.005 7.8591 0.897

*|. | *|. | 15 -0.081 -0.086 9.6236 0.843

.|. | .|. | 16 0.043 0.069 10.122 0.860

.|. | .|. | 17 -0.023 -0.034 10.269 0.892

.|. | .|. | 18 0.017 0.020 10.345 0.920

.|. | .|. | 19 -0.013 -0.035 10.395 0.943

.|. | .|. | 20 -0.061 -0.043 11.401 0.935

*|. | *|. | 21 -0.075 -0.066 12.934 0.911

*|. | *|. | 22 -0.102 -0.093 15.814 0.825

*|. | .|. | 23 -0.079 -0.058 17.552 0.781

*|. | *|. | 24 -0.084 -0.085 19.535 0.723

.|. | .|. | 25 0.023 0.039 19.686 0.763

.|. | .|. | 26 0.000 -0.018 19.686 0.806

.|. | .|* | 27 0.069 0.080 21.037 0.785

.|. | .|. | 28 0.011 -0.028 21.069 0.822

*|. | *|. | 29 -0.104 -0.090 24.144 0.722

*|. | *|. | 30 -0.104 -0.115 27.266 0.609

*|. | .|. | 31 -0.096 -0.061 29.925 0.521

.|. | .|* | 32 0.066 0.086 31.181 0.508

.|. | .|. | 33 0.049 0.023 31.872 0.523

.|. | *|. | 34 -0.028 -0.068 32.103 0.561

.|. | .|. | 35 -0.000 -0.029 32.103 0.609

*|. | *|. | 36 -0.106 -0.089 35.420 0.496

*|. | *|. | 37 -0.097 -0.103 38.197 0.415

.|. | .|. | 38 0.065 0.068 39.455 0.405

.|. | .|. | 39 -0.005 -0.027 39.461 0.449



U.Hoti

158

.|. | .|. | 40 0.028 0.030 39.698 0.484

.|* | .|. | 41 0.081 0.033 41.703 0.440

.|* | .|* | 42 0.088 0.118 44.070 0.384

.|. | .|. | 43 0.052 0.003 44.889 0.393

.|* | .|. | 44 0.095 0.025 47.664 0.326

.|* | .|. | 45 0.089 0.063 50.113 0.278

.|. | .|. | 46 0.064 0.060 51.385 0.271

.|. | .|. | 47 0.003 0.004 51.389 0.306

.|. | .|. | 48 0.030 0.034 51.674 0.332

.|. | .|. | 49 -0.006 0.015 51.684 0.369

.|. | .|. | 50 0.000 -0.029 51.684 0.408

.|. | .|. | 51 0.012 -0.027 51.729 0.445

.|* | .|* | 52 0.099 0.077 54.835 0.368

.|. | .|* | 53 0.072 0.079 56.497 0.346

.|. | .|. | 54 0.014 -0.029 56.557 0.380

.|. | .|. | 55 -0.037 -0.031 56.990 0.401

.|. | .|. | 56 -0.028 0.006 57.243 0.429

.|. | .|. | 57 -0.032 -0.003 57.586 0.453

.|. | .|. | 58 0.037 0.007 58.042 0.474

.|. | .|. | 59 0.035 -0.000 58.444 0.496

.|* | .|. | 60 0.087 0.062 60.975 0.441

.|. | .|. | 61 -0.008 -0.003 60.996 0.476

*|. | *|. | 62 -0.127 -0.096 66.410 0.328

.|. | .|. | 63 -0.035 0.031 66.822 0.347

.|. | .|. | 64 -0.040 0.022 67.363 0.363

.|. | .|. | 65 -0.039 -0.041 67.888 0.379

.|. | .|. | 66 0.063 0.054 69.265 0.368

.|. | .|* | 67 0.030 0.078 69.575 0.391

.|. | .|. | 68 -0.032 0.007 69.933 0.412

*|. | *|. | 69 -0.089 -0.108 72.715 0.357

.|. | .|. | 70 0.016 0.039 72.810 0.386



pjesshëm duhet që probabiliteti të jetë më i madh se 0.05. Nga rezultatet e paraqitura vërehet se,






U.Hoti

159

0

4

8

12

16

20

24

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0


Mean -7.32e-15Median -0.001285Maximum 1.021657Minimum -0.811849Std. Dev. 0.290251Skewness -0.061009Kurtosis 3.264091








hidhet poshtë.





Test Equation:



Date: 08/06/15 Time: 20:31

Sample: 1 251






U.Hoti

160

C -0.100854 0.779530 -0.129378 0.8972

QARAR 0.000659 0.004832 0.136389 0.8916

ROA 0.104635 0.688085 0.152067 0.8793

LNMNJE 0.004603 0.038474 0.119634 0.9049

RAPBORXH 0.003993 0.115517 0.034567 0.9725

RESID(-1) 0.070584 0.064784 1.089527 0.2770

RESID(-2) 0.040777 0.064904 0.628258 0.5304









Për të testuar praninë e korrelacionit serial në modelin tonë, i referohemi testit “Breusch-Godfre”. Që



Duke qenë se, probabiliteti i vlerësuar nëpërmjet testit “Breusch-Godfrey” është më i madhe se niveli i







Test Equation:



Date: 08/06/15 Time: 20:32




C 0.078723 0.009617 8.185749 0.0000

RESID^2(-1) 0.065683 0.063321 1.037300 0.3006









U.Hoti

161










U.Hoti

162

Modeli 4


Estimation Command:

=========================

LS LNAR C QARAR ROA LNMNJE LNAP LNKB


=========================

LNAR = C(1) + C(2)*QARAR + C(3)*ROA + C(4)*LNMNJE + C(5)*LNAP + C(6)*LNKB


=========================

LNAR = 0.43950203874 - 0.0723487652553*QARAR + 3.06710447612*ROA +

0.867756182246*LNMNJE + 0.0886451189706*LNAP - 0.0211724849678*LNK




Date: 08/06/15 Time: 20:32

Sample: 1 251



C 0.439502 0.759838 0.578416 0.5635

QARAR -0.072349 0.004860 -14.88701 0.0000

ROA 3.067104 0.660191 4.645781 0.0000

LNMNJE 0.867756 0.067339 12.88630 0.0000

LNAP 0.088645 0.025362 3.495175 0.0006

LNKB -0.021172 0.039660 -0.533850 0.5939











U.Hoti

163





llogarisë së arkëtueshme, kthimi nga aktivet, madhësia e sipërmarrjeve tregtare, llogarive të pagueshme

si dhe detyrimeve bankare) influencojnë njëkohësisht variablin e varur (llogari e arkëtueshme=kredi

tregtare). Gjithashtu referuar koefiçientit të rregulluar të përcaktueshmërisë mund të themi se të pestë




tregtare nga sipërmarrjet. Fakti që koefiçienti i DW=1.925197, dhe më i madh se koefiçienti i




Date: 08/06/15 Time: 20:33

Sample: 1 251


90% CI 95% CI 99% CI


C 0.439502 -0.815063 1.694067 -1.057145 1.936149 -1.533070 2.412074

QARAR -0.072349 -0.080373 -0.064325 -0.081921 -0.062776 -0.084965 -0.059732

ROA 3.067104 1.977065 4.157144 1.766730 4.367479 1.353218 4.780991

LNMNJE 0.867756 0.756572 0.978940 0.735118 1.000394 0.692940 1.042572

LNAP 0.088645 0.046770 0.130520 0.038689 0.138601 0.022804 0.154486

LNKB -0.021172 -0.086655 0.044310 -0.099291 0.056946 -0.124132 0.081787




Date: 08/06/15 Time: 20:33

Sample: 1 251


Correlation LNMNJE QARAR ROA LNKB LNAP

LNMNJE 1.000000

QARAR -0.370212 1.000000

ROA -0.225032 0.128505 1.000000

LNKB 0.689392 -0.145250 -0.246780 1.000000

LNAP 0.643388 -0.430236 -0.202121 0.206478 1.000000




U.Hoti

164






Date: 08/06/15 Time: 20:34

Sample: 1 251



.|. | .|. | 1 0.037 0.037 0.3501 0.554

.|. | .|. | 2 0.021 0.019 0.4604 0.794

.|. | .|. | 3 0.017 0.016 0.5357 0.911

*|. | *|. | 4 -0.112 -0.114 3.7607 0.439

.|. | .|. | 5 0.031 0.039 4.0032 0.549

.|. | .|. | 6 0.007 0.008 4.0145 0.675

.|. | .|. | 7 -0.039 -0.037 4.4041 0.732

.|. | .|. | 8 0.022 0.011 4.5300 0.806

.|. | .|. | 9 0.015 0.023 4.5864 0.869

.|. | .|. | 10 -0.024 -0.025 4.7416 0.908

.|. | .|. | 11 -0.016 -0.025 4.8132 0.940

.|. | .|. | 12 0.016 0.025 4.8824 0.962

*|. | *|. | 13 -0.078 -0.076 6.4926 0.926

.|. | .|. | 14 -0.017 -0.020 6.5668 0.950

.|. | .|. | 15 -0.047 -0.045 7.1549 0.953

.|. | .|. | 16 0.038 0.055 7.5543 0.961

.|. | .|. | 17 -0.002 -0.026 7.5557 0.975

.|. | .|. | 18 0.044 0.046 8.0794 0.977

.|. | .|. | 19 0.026 0.017 8.2605 0.984

.|. | .|. | 20 -0.047 -0.044 8.8579 0.984

*|. | *|. | 21 -0.076 -0.083 10.433 0.973

*|. | *|. | 22 -0.115 -0.100 14.118 0.897

.|. | .|. | 23 -0.009 0.009 14.140 0.923

.|. | .|. | 24 -0.049 -0.064 14.800 0.926

.|* | .|* | 25 0.079 0.081 16.540 0.898

.|. | .|. | 26 0.000 -0.027 16.540 0.922

.|* | .|* | 27 0.099 0.113 19.297 0.859

.|. | .|. | 28 0.032 -0.007 19.581 0.879

*|. | *|. | 29 -0.116 -0.099 23.402 0.758

*|. | *|. | 30 -0.116 -0.134 27.253 0.610

*|. | *|. | 31 -0.109 -0.084 30.660 0.483

.|. | .|* | 32 0.054 0.074 31.507 0.491

.|. | .|. | 33 0.056 0.035 32.436 0.495

.|. | .|. | 34 -0.018 -0.032 32.535 0.539

.|. | .|. | 35 -0.023 -0.065 32.687 0.580

*|. | *|. | 36 -0.073 -0.067 34.267 0.551

*|. | *|. | 37 -0.091 -0.123 36.701 0.483



U.Hoti

165

.|. | .|. | 38 0.038 0.065 37.131 0.509

.|. | .|. | 39 -0.012 -0.019 37.176 0.553

.|. | .|. | 40 0.005 0.041 37.185 0.598

.|* | .|* | 41 0.097 0.077 40.027 0.514

.|* | .|* | 42 0.112 0.136 43.851 0.393

.|. | .|. | 43 0.036 -0.030 44.249 0.419

.|. | .|. | 44 0.061 -0.015 45.398 0.414

.|* | .|* | 45 0.081 0.089 47.445 0.373

.|. | .|. | 46 0.026 0.027 47.662 0.405

.|. | .|. | 47 0.018 0.054 47.763 0.442

.|. | .|. | 48 0.036 0.071 48.162 0.466

.|. | .|* | 49 0.004 0.082 48.168 0.507

.|. | .|. | 50 0.013 -0.062 48.225 0.545

.|. | .|. | 51 0.011 -0.029 48.264 0.583

.|* | .|* | 52 0.129 0.106 53.597 0.413

.|. | .|. | 53 0.050 0.059 54.401 0.421

.|. | .|. | 54 0.005 0.022 54.410 0.459

.|. | .|. | 55 -0.059 -0.012 55.554 0.454

.|. | .|. | 56 -0.059 0.008 56.689 0.449

.|. | .|. | 57 0.003 -0.011 56.693 0.487

.|. | .|. | 58 -0.006 -0.016 56.705 0.524

.|. | .|. | 59 0.035 -0.002 57.113 0.545

.|. | .|. | 60 0.064 0.035 58.495 0.531

.|. | .|. | 61 -0.019 -0.027 58.613 0.563

*|. | .|. | 62 -0.094 -0.019 61.606 0.490

.|. | .|. | 63 -0.044 0.012 62.261 0.503

.|. | .|. | 64 -0.010 0.032 62.296 0.537

.|. | .|. | 65 -0.020 -0.056 62.430 0.567

.|. | .|. | 66 0.052 0.026 63.348 0.570

.|. | .|. | 67 0.000 0.019 63.348 0.604

.|. | .|. | 68 -0.018 -0.022 63.455 0.634

.|. | .|. | 69 -0.045 -0.056 64.163 0.642

.|. | .|. | 70 -0.025 -0.022 64.390 0.667









U.Hoti

166

0

4

8

12

16

20

24

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8





Figurë 4: Testimi i shpërndarjes normale “Jarque – Bera” Probabiliteti i treguesit Jarque-Bera tregon nëse termat e gabimit të modelit kanë apo jo shpërndarje




hidhet poshtë.





Test Equation:



Date: 08/06/15 Time: 20:34

Sample: 1 251






U.Hoti

167

C -0.063637 0.768522 -0.082804 0.9341

QARAR 0.000304 0.004916 0.061814 0.9508

ROA 0.028483 0.664525 0.042862 0.9658

LNMNJE 0.003369 0.067760 0.049724 0.9604

LNAP -0.000779 0.025503 -0.030531 0.9757

LNKB 0.000459 0.039828 0.011535 0.9908

RESID(-1) 0.037172 0.064734 0.574216 0.5664

RESID(-2) 0.020349 0.065324 0.311503 0.7557



















Test Equation:



Date: 08/06/15 Time: 20:34




C 0.074657 0.009097 8.206346 0.0000

RESID^2(-1) 0.071390 0.063332 1.127233 0.2607








U.Hoti

168











U.Hoti

169

Modeli 5


Estimation Command:

=========================

LS LNAR C QARAR ROA LNMNJE RAPBORXH RREZIKUKT


=========================


C(6)*RREZIKUKT


=========================

LNAR = 0.0746196229603 - 0.0818574779761*QARAR + 3.37878294163*ROA +

0.945397977772*LNMNJE + 0.252779586621*RAPBORXH -

0.121088376111*RREZIKUKT




Date: 08/09/15 Time: 19:30

Sample: 1 251



C 0.074620 0.791796 0.094241 0.9250

QARAR -0.081857 0.007044 -11.62148 0.0000

ROA 3.378783 0.685196 4.931120 0.0000

LNMNJE 0.945398 0.038310 24.67747 0.0000

RAPBORXH 0.252780 0.115623 2.186243 0.0297

RREZIKUKT -0.121088 0.152805 -0.792435 0.4289








U.Hoti

170




















Date: 08/09/15 Time: 19:32

Sample: 1 251


Correlation ROA RREZIKUKT RAPBORXH LNMNJE QARAR

ROA 1.000000

RREZIKUKT -0.023199 1.000000

RAPBORXH -0.251267 -0.039910 1.000000

LNMNJE -0.225032 0.275978 0.070184 1.000000

QARAR 0.128505 -0.753735 -0.042112 -0.370212 1.000000


Date: 08/09/15 Time: 19:32

Sample: 1 251


90% CI 95% CI 99% CI


C 0.074620 -1.232713 1.381952 -1.484977 1.634216 -1.980919 2.130159

QARAR -0.081857 -0.093487 -0.070228 -0.095731 -0.067984 -0.100143 -0.063572

ROA 3.378783 2.247458 4.510108 2.029157 4.728409 1.599984 5.157582

LNMNJE 0.945398 0.882144 1.008652 0.869939 1.020857 0.845943 1.044853

RAPBORXH 0.252780 0.061875 0.443684 0.025038 0.480521 -0.047382 0.552942

RREZIKUKT -0.121088 -0.373385 0.131208 -0.422068 0.179892 -0.517778 0.275601



U.Hoti

171







Date: 08/09/15 Time: 19:33

Sample: 1 251



.|. | .|. | 1 0.072 0.072 1.3110 0.252

.|. | .|. | 2 0.047 0.042 1.8796 0.391

.|. | .|. | 3 0.039 0.033 2.2640 0.519

*|. | *|. | 4 -0.119 -0.127 5.9297 0.204

.|. | .|. | 5 -0.001 0.014 5.9299 0.313

.|. | .|. | 6 0.061 0.072 6.9019 0.330

.|. | .|. | 7 -0.015 -0.015 6.9568 0.433

.|. | .|. | 8 0.000 -0.021 6.9568 0.541

.|. | .|. | 9 0.002 0.001 6.9578 0.642

.|. | .|. | 10 -0.011 0.009 6.9875 0.727

.|. | .|. | 11 -0.017 -0.021 7.0645 0.794

.|. | .|. | 12 0.032 0.028 7.3286 0.835

.|. | .|. | 13 -0.043 -0.044 7.8194 0.855

.|. | .|. | 14 0.000 0.006 7.8194 0.899

*|. | *|. | 15 -0.071 -0.077 9.1827 0.868

.|. | .|. | 16 0.038 0.062 9.5711 0.888

.|. | .|. | 17 -0.025 -0.036 9.7454 0.914

.|. | .|. | 18 0.023 0.026 9.8926 0.935

.|. | .|. | 19 -0.020 -0.039 9.9981 0.953

*|. | .|. | 20 -0.066 -0.051 11.206 0.941

*|. | .|. | 21 -0.068 -0.060 12.475 0.926

*|. | *|. | 22 -0.100 -0.088 15.256 0.851

*|. | .|. | 23 -0.080 -0.060 17.023 0.808

*|. | *|. | 24 -0.088 -0.092 19.206 0.741

.|. | .|. | 25 0.027 0.047 19.413 0.777

.|. | .|. | 26 0.004 -0.013 19.417 0.818

.|* | .|* | 27 0.075 0.083 21.009 0.786

.|. | .|. | 28 0.009 -0.033 21.034 0.824

*|. | *|. | 29 -0.097 -0.083 23.741 0.742

*|. | *|. | 30 -0.100 -0.111 26.643 0.642

*|. | .|. | 31 -0.090 -0.056 29.004 0.569

.|. | .|* | 32 0.057 0.076 29.960 0.570

.|. | .|. | 33 0.044 0.021 30.532 0.591

.|. | *|. | 34 -0.031 -0.068 30.821 0.624

.|. | .|. | 35 -0.003 -0.029 30.824 0.670

*|. | *|. | 36 -0.106 -0.088 34.142 0.557



U.Hoti

172

*|. | *|. | 37 -0.098 -0.105 36.972 0.470

.|. | .|* | 38 0.069 0.076 38.407 0.451

.|. | .|. | 39 -0.005 -0.029 38.414 0.496

.|. | .|. | 40 0.029 0.033 38.663 0.530

.|* | .|. | 41 0.082 0.032 40.686 0.484

.|* | .|* | 42 0.085 0.116 42.863 0.434

.|. | .|. | 43 0.051 -0.001 43.657 0.443

.|* | .|. | 44 0.086 0.020 45.931 0.392

.|* | .|. | 45 0.088 0.063 48.303 0.341

.|. | .|. | 46 0.063 0.060 49.539 0.334

.|. | .|. | 47 0.010 0.010 49.571 0.371

.|. | .|. | 48 0.030 0.033 49.857 0.399

.|. | .|. | 49 0.005 0.030 49.863 0.439

.|. | .|. | 50 0.002 -0.030 49.865 0.479

.|. | .|. | 51 0.014 -0.015 49.932 0.516

.|* | .|* | 52 0.103 0.082 53.314 0.423

.|. | .|* | 53 0.072 0.078 54.975 0.400

.|. | .|. | 54 0.017 -0.031 55.063 0.434

.|. | .|. | 55 -0.039 -0.031 55.551 0.454

.|. | .|. | 56 -0.030 0.002 55.840 0.481

.|. | .|. | 57 -0.025 0.004 56.046 0.511

.|. | .|. | 58 0.036 0.009 56.478 0.532

.|. | .|. | 59 0.037 0.001 56.929 0.552

.|* | .|. | 60 0.086 0.063 59.406 0.497

.|. | .|. | 61 -0.009 -0.003 59.434 0.533

*|. | *|. | 62 -0.127 -0.090 64.877 0.377

.|. | .|. | 63 -0.031 0.026 65.206 0.400

.|. | .|. | 64 -0.041 0.024 65.787 0.415

.|. | .|. | 65 -0.039 -0.041 66.310 0.432

.|. | .|. | 66 0.065 0.059 67.743 0.417

.|. | .|. | 67 0.026 0.068 67.977 0.444

.|. | .|. | 68 -0.035 0.001 68.414 0.463

*|. | *|. | 69 -0.088 -0.104 71.116 0.407

.|. | .|. | 70 0.019 0.042 71.243 0.436









U.Hoti

173

0

5

10

15

20

25

30

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0


Mean -5.76e-15Median -0.002693Maximum 1.071658Minimum -0.800380Std. Dev. 0.289879Skewness -0.056612Kurtosis 3.426670



Figurë 5: Testimi i shpërndarjes normale “Jarque – Bera”





hidhet poshtë.





Test Equation:



Date: 08/09/15 Time: 19:33

Sample: 1 251




C -0.109562 0.796841 -0.137495 0.8908



U.Hoti

174

QARAR 0.000884 0.007087 0.124796 0.9008

ROA 0.101932 0.690930 0.147528 0.8828

LNMNJE 0.004698 0.038512 0.121996 0.9030

RAPBORXH 0.004669 0.115956 0.040267 0.9679

RREZIKUKT 0.005726 0.153013 0.037421 0.9702

RESID(-1) 0.070783 0.064957 1.089677 0.2769

RESID(-2) 0.043631 0.064997 0.671273 0.5027



















Test Equation:



Date: 08/09/15 Time: 19:34




C 0.076988 0.009816 7.843390 0.0000

RESID^2(-1) 0.083970 0.063237 1.327861 0.1854









U.Hoti

175










U.Hoti

176

Modeli 6


Estimation Command:

=========================

LS LNAR C QARAR ROA LNMNJE RAPBORXH DITE_VONESAT


=========================


C(6)*DITE_VONESAT


=========================

LNAR = 0.781608834619 - 0.0638732403632*QARAR + 4.19837343351*ROA +

0.888672772015*LNMNJE + 0.275118817481*RAPBORXH +

0.00174324346951*DITE_VONESAT




Date: 08/09/15 Time: 19:37

Sample: 1 251



C 0.781609 0.743618 1.051089 0.2943

QARAR -0.063873 0.005104 -12.51451 0.0000

ROA 4.198373 0.659230 6.368601 0.0000

LNMNJE 0.888673 0.037324 23.80996 0.0000

RAPBORXH 0.275119 0.108353 2.539107 0.0117

DITE_VONESAT 0.001743 0.000304 5.731902 0.0000










U.Hoti

177


















Date: 08/09/15 Time: 19:38

Sample: 1 251


Correlation

DITE_VONE

SAT LNMNJE QARAR RAPBORXH ROA

DITE_VONESAT 1.000000

LNMNJE 0.437889 1.000000

QARAR -0.556926 -0.370212 1.000000

RAPBORXH 0.064733 0.070184 -0.042112 1.000000


Date: 08/09/15 Time: 19:47

Sample: 1 251


90% CI 95% CI 99% CI


C 0.781609 -0.446177 2.009395 -0.683091 2.246309 -1.148857 2.712075

QARAR -0.063873 -0.072300 -0.055446 -0.073926 -0.053820 -0.077123 -0.050623

ROA 4.198373 3.109921 5.286826 2.899892 5.496855 2.486982 5.909764

LNMNJE 0.888673 0.827048 0.950298 0.815157 0.962189 0.791779 0.985566

RAPBORXH 0.275119 0.096218 0.454019 0.061697 0.488540 -0.006169 0.556407

DITE_VONESAT 0.001743 0.001241 0.002245 0.001144 0.002342 0.000954 0.002533



U.Hoti

178

ROA -0.297446 -0.225032 0.128505 -0.251267 1.000000







Date: 08/09/15 Time: 19:47

Sample: 1 251



.|* | .|* | 1 0.131 0.131 4.3412 0.037

.|* | .|* | 2 0.098 0.082 6.7944 0.033

.|* | .|. | 3 0.094 0.073 9.0331 0.029

.|. | *|. | 4 -0.055 -0.085 9.8162 0.044

.|. | .|. | 5 -0.027 -0.026 10.003 0.075

.|. | .|. | 6 0.024 0.037 10.152 0.118

.|. | .|. | 7 0.025 0.037 10.318 0.171

.|. | .|. | 8 -0.012 -0.025 10.355 0.241

.|. | .|. | 9 0.017 0.006 10.429 0.317

.|. | .|. | 10 0.009 0.007 10.449 0.402

.|. | .|. | 11 -0.012 -0.007 10.490 0.487

.|. | .|. | 12 0.028 0.026 10.694 0.555

*|. | *|. | 13 -0.096 -0.107 13.158 0.436

.|. | .|. | 14 -0.006 0.018 13.168 0.513

.|. | .|. | 15 -0.047 -0.037 13.754 0.544

.|. | .|. | 16 0.031 0.064 14.022 0.597

.|. | .|. | 17 0.018 0.000 14.114 0.659

.|. | .|. | 18 0.030 0.022 14.364 0.705

.|. | .|. | 19 0.010 -0.010 14.393 0.760

*|. | *|. | 20 -0.099 -0.100 17.109 0.646

.|. | .|. | 21 0.010 0.035 17.140 0.703

*|. | .|. | 22 -0.074 -0.061 18.663 0.666

.|. | .|. | 23 -0.035 -0.003 19.007 0.701

.|. | .|. | 24 -0.011 -0.019 19.040 0.750

.|. | .|. | 25 0.003 0.028 19.043 0.795

.|. | .|. | 26 0.071 0.064 20.474 0.769

.|. | .|. | 27 0.058 0.047 21.426 0.766

.|. | .|. | 28 0.016 -0.029 21.500 0.804

*|. | *|. | 29 -0.088 -0.101 23.713 0.743

*|. | *|. | 30 -0.117 -0.102 27.637 0.590

*|. | .|. | 31 -0.110 -0.056 31.136 0.459

.|. | .|* | 32 0.011 0.084 31.173 0.508



U.Hoti

179

.|. | .|. | 33 0.033 0.023 31.490 0.542

*|. | *|. | 34 -0.090 -0.108 33.860 0.474

.|. | .|. | 35 -0.023 -0.056 34.019 0.515

*|. | *|. | 36 -0.107 -0.079 37.427 0.403



pjesshëm duhet që probabiliteti të jetë më i madh se 0.05. Nga rezultatet e paraqitura vërehet se jo në të

gjitha rastet probabiliteti është më i madh se 0.05. Pra mund të themi se, ky test nuk plotësohet dhe mund

të ketë prani të autokorrelacionit dhe autokorrelacionit të pjesshëm, ndaj hipoteza bazë H0 hidhet poshtë.

0

5

10

15

20

25

-1.0 -0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6





Figurë 6: Testimi i shpërndarjes normale “Jarque – Bera”



Në rastin e modelit tonë, probabiliteti i Jarque-Bera është 0.0014, më i vogël se niveli 0.05. Si rrjedhojë

hipoteza bazë H0 hidhet poshtë duke treguar se termat e gabimit të modelit nuk kanë shpërndarje

normale.







U.Hoti

180

Test Equation:



Date: 08/09/15 Time: 19:48

Sample: 1 251




C -0.068369 0.738120 -0.092626 0.9263

QARAR 0.001402 0.005101 0.274805 0.7837

ROA 0.263292 0.664288 0.396353 0.6922

LNMNJE 0.002288 0.037038 0.061768 0.9508

RAPBORXH 0.005241 0.107664 0.048676 0.9612

DITE_VONESAT 3.04E-05 0.000302 0.100841 0.9198

RESID(-1) 0.125447 0.065163 1.925128 0.0554

RESID(-2) 0.085166 0.064707 1.316184 0.1894













rëndësisë 0.05 mund të themi se në model korrelacioni i mbetjeve është statistikisht i rëndësishëm dhe si

rezultat modeli vuan nga korrelacioni serial.





Test Equation:



Date: 08/09/15 Time: 19:49





U.Hoti

181


C 0.057621 0.008791 6.554385 0.0000

RESID^2(-1) 0.224175 0.061861 3.623852 0.0004












më i vogël se 0.05. Sipas rezultateve të paraqitura, vërtetohet se është i pranishëm heteroskedasticiteti




U.Hoti

182

Aneks

5

Figurë 1. Kredia tregtare, kreditë afatshkurtra GDP e Eurozonës (ndryshimi

vjetor në %)25

Korrelacionet midis llogarive të pagueshme dhe llogarive të arkëtueshme për vitet

2009, 2010, 2013.

Tabelë nr.1 AP dhe AR për 2009


Date: 09/07/15 Time: 11:31

Sample: 1 251


Correlation LNAP2009 LNAR2009

LNAP2009 1.000000

LNAR2009 0.641096 1.000000

Observations LNAP2009 LNAR2009

25 ECB and Eurostat, euro area integrated accounts.



U.Hoti

183

LNAP2009 251

LNAR2009 251 251


Tabelë nr. 2 AP dhe AR për 2010


Date: 09/07/15 Time: 11:33

Sample: 1 251



LNAP2010 1.000000

LNAR2010 0.622683 1.000000


LNAP2010 251

LNAR2010 251 251


Tabelë nr. 3 AP dhe AR për 2013


Date: 09/07/15 Time: 11:33

Sample: 1 251



LNAP2013 1.000000

LNAR2013 0.677251 1.000000


LNAP2013 251

LNAR2013 251 251




U.Hoti

184

Norma e rritjes për llogaritë e arkëtueshme, llogaritë e pagueshme, dhe kredinë

bankare në lekë për sektorin e tregtisë gjatë 2010, 2011, 2012 dhe 2013

.12

.16

.20

.24

.28

2010 2011 2012 2013

Norma e rritjes se AP

.12

.16

.20

.24

.28

.32

.36

2010 2011 2012 2013

Norma e rritjes se AR

-.05

.00

.05

.10

.15

.20

2010 2011 2012 2013

Norma e rritjes se KB

2,009

2,010

2,011

2,012

2,013

2,014

2010 2011 2012 2013

VITET

Burimi: Të dhëna nga BSH (sektori i tregtisë) dhe pasqyrat financiare të sipërmarrjeve

tregtare



U.Hoti

185

BIBLIOGRAFI

Adams J., Khan H., Raeside R., White D. – Research methods for graduate business and social

science students, New Delhi, 2007.

Alphonse P, Ducret J & Severin E, 2003. When trade credit facilitates access to bank finance:

evidence from US small business data. Preliminary paper, 1-29. ESA, University of Lille2 and IAE,

University of Valenciennes.

Alphonse, P., Ducret, J. and Eric, S. (2004) When trade credit facilitates access to bank finance:

evidence from US small business data, EFMA 2004 Basel Meetings Paper.

Bernsstein.L, Wild.J, Analysis of Financial Statements, Fifth edition, 2000.

Bailey S. – Academic Writing, a handbook for international students, Second edition, Great Britain,

2003.

Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar, vitet 2009-2013.

Banka e Shqipërisë, Raporti Statistikor, vitet 2009-2013.

Banka e Shqipërisë, Raporti Vjetor, vitet 2009-2013.

Bastos, R. and Pindado, J. (2007) An agency model to explain trade credit policy and empirical

evidence, Applied Economics, 39, 2631-2642.

Bastos, R. and Pindado, J. (2009) Trade credit, creditor protection and accounting standards:

evidence from an international sample, Revista de Economía Financiera, 17, 46-69.

Blasio, G. de. (2005), Does trade credit substitute bank credit? Evidence from firm-level data,

Economic Notes, 34, 85-112.

Boyery MM & Gobert K, 2007. The impact of switching costs on vendor financing. Finance

Research Letters 6 (4), 236-241.

Brechling, F.P.R., Lipsey, R.G. (1963) “Trade Credit and Monetary Policy” Economic Journal Vol.

LXXIII, No. 292, Dec. 1963.

Burkart, M. and T. Ellingsen. 2004. “In-Kind Finance: A Theory of Trade Credit.” American

Economic Review 94(3): 569–90.

Brennan MJ, Miksimovic V & Zechner J, 1988. Vendor financing. The Journal of Finance 43 (5),

1127-1141.

Brennan, M.J., 1998, Stripping the S&P 500, Financial Analysts Journal, 54, 12-22.

Brennan, M.J., and Subrahmanyam, A., 1998, The Determinants of Average Trade Size, Journal of

Business, 71, 1-26.

Brick, I. E. and Fung, W. K. H. (1984) Taxes and the theory of trade debt, Journal of Finance, 39,

1169-1176.



U.Hoti

186

Cheng N. S. and Pike, R., ‘The Trade Credit Decision: Evidence of UK Firms’, Managerial and

Decision Economics, Vol. 24, 2003.

Chote, R. and Daniel, D. (1998) Asia’s ripple effect: In the second of two articles on the anniversary

of the financial crisis, Robert Chote and Daniel Dombey look at how its influence has spread to other

emerging markets, Financial Times, 2 (July), London (UK).

Coleman, S. (2000). Access to capital and terms of credit: A comparison of men- and women owned

small businesses. Journal of Small Business Management, 20, 37-52

Christopher F. Baum & Mustafa Caglayan & Neslihan Ozkan, 2003. "The role of uncertainty in the

transmission of monetary policy effects on bank lending," Boston College Working Papers in

Economics 561, Boston College Department of Economics, revised 28 Apr 2008.

Damodar N. Gujarati, “Basic Econometrics”, 4th Edition Paperback – 2004

Danielson M. G. and Scott, J. A. (2004) Bank loan availability and trade credit demand, Financial

Review, 39, 579-600.

David R. Anderson, Dennis J. Sweeney, Thomas A. Williams; “Statistics for Business and

Economics.

Davis, E W; Yeomans, K A (1974), Company Finance and the Capital Market: A study of the effects

of firm size, University of Cambridge Department of Applied Economics Occasional Paper 39

Delannay, A. and Weill, L. (2004) The determinants of trade credit in transition countries,

Economics of Planning, 37, 173-193.

Deloof, M. and Jegers, M. (1996) Trade credit, product quality, and intragroup trade: some European

evidence, Financial Management, 25, 33-43.

Deloof, M. and Jegers, M. (1999) Trade credit, corporate groups, and the financing of Belgian firms,

Journal of Business Finance & Accounting, 26, 945-967.

Deloof, M. and Overfelt, W. V. (2010) Trade credit and bank relationships: evidence from Pre-

World War I Belgium, Applied Economics, Forthcoming.

Demirgüç-Kunt, A. and Maksimovic, V. (2001) Firms as financial intermediaries: evidence from

trade credit data, World Bank Working Paper, nº. 2696.

Direktiva nr. 2000/35/EU, të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, të datës 29 qershor 2000, “Për

luftën kundër pagesës me vonesë në transaksionet tregtare”.

Direktiva nr. 2011/7/EU, të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, të datës 16 shkurt 2011, “Për luftën

kundër pagesës me vonesë në transaksionet tregtare”.

Djankov, S., McLiesh C. and Shleifer, A. (2007) Private credit in 129 countries, Journal of Financial

Economics, 84, 229-329.

Eliasson, Gunnar, 1976, Business Economic Planning - Theory, Practice and Comparison. London,

etc.: John Wiley & Sons.

Elliehausen, G., Wolken, J. 1990. Banking markets and the use of financial services by small and

medium-sized businesses. Federal Reserve Bulletin 76 (10).

https://ideas.repec.org/p/boc/bocoec/561.html

https://ideas.repec.org/p/boc/bocoec/561.html

https://ideas.repec.org/s/boc/bocoec.html

https://ideas.repec.org/s/boc/bocoec.html

http://www.amazon.com/s/ref=dp_byline_sr_book_1?ie=UTF8&text=Damodar+N.+Gujarati&search-alias=books&field-author=Damodar+N.+Gujarati&sort=relevancerank



U.Hoti

187

Elliehausen, Gregory E.; Wolken John D. (1993) The Demand for Trade Credit: An Investigation of

Motives of Trade Credit Use by Small Businesses Board of Governors of the Federal Reserve

System.

Emery GW, 1988. Positive Theories of Trade Credit. Advances in Working Capital Management 1,

115-130.

Emery GW, Nayar N, 1998. Product quality and payment policy. Review of Quantitative Finance

and Accounting 10, 269-284

Emery, G. W. (1984) A pure financial explanation for trade credit, Journal of Financial and

Quantitative Analysis, 19, 271-285.

Emery, G. W. (1987) An optimal financial response to variable demand, Journal of Financial and

Quantitative Analysis, 22, 209-225.

Emery, G. W. and Nayar, N. (1998) Product quality and payment policy, Review of Quantitative

Finance and Accounting, 10, 269-284.

Galgano.F, Diritto Privato, Cedam, 2013.

Tafaj, F dhe Vokshi, A: Procedurë Civile, Pjesa II, Ilar, 2014.

Faulkender and Wang, 2006. Corporate Financial Policy and the Value of Cash. Journal of Finance

61, 1957-1990.

Ferris, J. Stephen (1981) A Transactions Theory of Trade Credit Use Quarterly Journal of

Economics; 96(2), May.

Fisman, R. and Love, I. 2003 Trade credit, financial intermediation and industry growth. Journal of

Finance 58.

Friedman, M. and Schwartz, A. J. (1963) A monetary history of the United States, 1867 – 1960,

Princeton, NJ: Princeton University Press.

Fukuda, S., Kasuya, M. and Akashi, K.(2006) The role of trade credit for small firms: an implication

from Japan’s banking crisis, The University of Tokyo: CIRJE Discussion Papers Series nº F-440.

Galindo, A. and Micco, A. (2007) Creditor protection and credit response to shocks, World Bank

Economic Review, 21, 413-438.

Garcia-Teruel P., P Martinez Sonano, (2007) Effects of Working Capital Management on SME

Profitability, International Journal of Managerial Finance, Vol. 3, pp. 164-177.

García-Teruel, P. J. and Martínez-Solano, P. (2010), A dynamic approach to accounts receivable: A

study for Spanish SMEs, European Financial Management, 16 (3), 400-421.

García-Teruel, P. J. and Martínez-Solano, P. (2010), A dynamic perspective on the determinants of

accounts payable, Review of Quantitative Finance and Accounting, 34 (4), 439-457

García-Teruel, P. J. and Martínez-Solano, P. (2010), Determinants of Trade Credit: A Comparative

Study of European SMEs, International Small Business Journal, 28 (3), 215-233.

García-Teruel, P. J. and Martínez-Solano, P. (2010), Ownership structure and debt maturity: New

evidence from Spain, Review of Quantitative Finance and Accounting, 35 (4), 473-491.



U.Hoti

188

García-Teruel, P. J., Martínez-Solano, P., and Sánchez-Ballesta J. P. (2010), Accruals quality and

debt maturity structure, Abacus, 46 (2), 188-210.

Giannetti, M. 2003. Do Better Institutions Mitigate Agency Problems? Evidence from Corporate

Finance Choices. Journal of Financial and Quantitative Analysis 38:185–212

Giesecke, K. and Weber, S. (1979) Credit contagion and aggregate losses, Journal of Economics,

Dynamics & Control, 30, 741-767.

Gopinath, C. and R. C. Hoffman. 1995. The relevance of strategy research: Academic and

practitioner viewpoints, Journal of Management Studies, 32(5): 575-594.

Gopinath, C. and R. C. Hoffman. 1995. A comment on the relevance of strategy research. In P.

Shrivastava and C. Stubbart, (Eds.) Advances in Strategic Management, 12B, Greenwich,

Connecticut: JAI Press, pp. 93-110.

Guariglia, A. and Mateut, S., 2006. Credit channel, trade credit channel, and inventory investment:

evidence from a panel of UK Örms. Journal of Banking and Finance, 30 (10), 2835-2856

Herbert B. Mayo, Bazat e Financës : Hyrje në institucionet financiare, investime dhe drejtim, UET

Press Tiranë, 2012.

Hernández de Cos, P. and Hernando, I., ‘El crédito comercial en las empresas manufactureras

españolas’, Moneda y Crédito, Vol. 209, 1999, pp. 231-267.

Hill, N.C. and Riener, K.D. (1979) Determining the cash discount in the firm’s credit policy,

Financial Management, 8, 68-73.

Horen, V. H. (2005) Trade credit as a competitiveness tool; evidence from developing countries,

SSRN Working Paper, nº 562410.

Huyghebaert, N., Van de Gucht, L. and Van Hulle, C. 2007. The choice between bank debt and trade

credit in business start-ups. Small Business Economics 29.

Shuli.I, Perri.R, “Analiza e Pasqyrave Financiare”, Tetor,2008

Jensen, M. C. and Meckling, W.H. (1976) Theory of the firm: managerial behavior agency costs and

ownership structure, Journal of Financial Economics, 3, 305-360.

John Maynard Keynes, The General Theory of Employment, Interest, and Money, 1936

Jorion, P. and Zhang, G. (1976) Credit contagion from counterparty risk, Journal of Finance, 64,

2053-2087.

Kandori, M. (1992) Social norms and community enforcement, Review of Economic Studies, 59,

63-80

Kaufman, G. (1994) Bank Contagion: A review of the theory an evidence, Journal of Financial

Services Research, 8, 123-150.

Kazmin, A., Lamont, J., and Leahy, J. (2008) India in emergency step to unblock trade credit,

Financial Times, 17 (Nov), pg. 3, London (UK).

Këshilli Kombëtarë i Kontabilitetit, “Standardet Kombëtare të Kontabilitetit”- ISBN-99943-47-00-

4

http://www.cgopinath.com/media/4ae6546c83bd4bbcffff82b2a00140f.pdf

http://www.cgopinath.com/media/4ae6546c83bd4bbcffff82b2a00140f.pdf



U.Hoti

189

Kodi Civil i Republikës Së Shqipërisë i miratuar me Ligjin nr. 7850, datë 29.7.1994, i ndyshuar

Koskela, E. (1976) A study of bank behavior and credit rationing. Helsinki: Academiae Scientarum

Fennicae.

Koskela, E. (1979) 'On the theory of rationing equilibrium with special reference to credit markets:

A survey', Zeitschrift fur Nationalokonomie, 39: 63-82.

L.Bernstein, J.Wild, “Analysis of Financial Statements”, Fifth edition, 2000.

La Porta, R., Lopez-de-Silanes, F., Shleifer A. and Vishny, R. W. (1998) Law and finance, Journal

of Political Economy, 106, 1113-1155.

La Porta, R., Lopez-de-Silanes, F., Shleifer A. and Vishny, R. W. (1997) Legal determinants of

external finance, Journal of Finance, 52, 1131-1150.

Laffer, A. B., (1970), “Trade Credit and the Money Market”, Journal of Political Economy,

Vol.78(2), March/April 1970, pp.239–267.

Lee, Y. W. and Stowe, J. D. (1993) Product risk, asymmetric information, and trade credit, Journal

of Financial and Quantitative Analysis, 28, 285-300.

Levine, R. (1998) The legal environment, banks, and long-run economic growth, Journal of Money,

Credit and Banking, 30, 596-613.

Levine, R. (2002) Bank-based or Market-based financial systems: which is better?”, Journal of

Financial Intermediation, 11, 398-428.

Ligji nr. 48/2014 “Për pagesat e vonuara në detyrimet kontraktore e tregtare”.

Ligji nr. 92/2014 “Për Tatimin mbi vlerën e shtuar” në Republikën E Shqipërisë, i ndryshuar

Ligji nr. 9901 “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, i ndryshuar.

Long, M. S., Malitz, I. B. and Ravid, S. A. (1993) Trade credit, quality guarantees, and product

marketability’, Financial Management, 22, 117-127.

Love, I., Preve, A. P and Sarria-Allende, V. (2007) Trade credit and bank credit: evidence from

recent financial crises, Journal of Financial Economics, 83, 453-469.

Marotta, G. (1997) Does trade credit redistribution thwart monetary policy? Evidence from Italy,

Applied Economics, 29, 1619-1629.

Meltzer, A. 1960. Mercantile credit, monetary policy and the size of firms. Review of Economics

and Statistics 42 (4).

Mian, Shehzad L.; Smith, Clifford W., Jr. (1992) Accounts Receivable Management Policy: Theory

and Evidence Journal of Finance; 47(1), March.

Michael C. Ehrhardt dhe Eugene F. Brigham, Drejtimi financiar : teori dhe praktikë, Mediaprint,

Tiranë, 2013.

Mottner, S. and Smith, S. (2009) Wal-Mart: Supplier performance and market power, Journal of

Business Research, 62, 535-541.



U.Hoti

190

Nadiri NI, 1969. The determinants of trade credit terms in the U.S. total manufacturing sector.

Econometrica 37, 408-423.

Ng, C. K., Smith J. K. and Smith, R. L., ‘Evidence on the Determinants of Credit Terms Used in

Interfirm Trade’, Journal of Finance, Vol. 54, 1999.

Nilsen, J. 2002. Trade credit and the bank lending channel. Journal of Money, Credit and Banking

34 (1).

Nilsen, Jeffrey H. (1994) The Impact of Credit Markets on Monetary Policy Princeton University,

PhD.

Nilsen, Jeffrey H. (1999) Trade Credit and the Bank Lending Channel. Studienzentrum Gerzensee

discussion paper 99.04

Niskanen, J. and Niskanen, M. (2006) The determinants of corporate trade credit policies in a bank-

dominated financial environment. The case of Finnish small firms, European Financial Management,

12, 81-102.

Petersen, M., Rajan, R. 1994. The benefits of lending relationships: Evidence from small business

data. Journal of Finance, 46 (1).

Petersen, Mitchell A.; Rajan, Raghuram G. (1997) Trade Credit: Theories and Evidence Review of

Financial Studies; 10(3).

Peterson, M., Ekici, A. and Hunt, D. M. (2010) How the poor in a developing country view business’

contribution to quality-of-life 5 years after a national economic crisis, Journal of Business Research,

Forthcoming.

Pike, R., Cheng, N. S., Cravens, K. and Lamminmaki, D. (2005) Trade credit terms: asymmetric

information and price discrimination evidence from three continents, Journal of Business Finance &

Accounting, 32, 1197-1236.

Pindado J., Rodrigues L. and De La Torre C. (2008) Estimating financial distress likelihood, Journal

of Business Research, 61, 995-1003.

Pindado, J., Rodrigues, L. and De la Torre, C. (2006) How does financial distress affect small firms

financial structure?, Small Business Economics, 26, 377-391.

Pindado, J., Rodrigues, L. and De La Torre, C. (2008) How do insolvency codes affect a firm’s

investment? International Review of Law and Economics, 28, 227-238.

Rajan, R., Zingales, L. 1998. Financial dependence and growth. American Economic Review 88.

Regjistrit të Ndërmarrjeve Ekonomike Instat statistics, http://www.instat.gov.al

Robert Dahlstroma,*, Rhea Ingramb, 2003, Social networks and the adverse selection problem in

agency relationships, Journal of Business Research 56 (2003) 767 – 775

Rodríguez-Rodríguez, O.“Trade Credit in Small and Medium Size Firms: An Application of the

System Estimator With Panel Data, Small Business Economics, Vol. 27, Numbers 2-3.

Ruane J. – Essentials of research methods, A guide to social science research, India, 2005.

Rittenberg L, and Tregarthen T. Principles of Macroeconomics, v.1.0, ISBN:978-1-4533-2692-3.

http://www.instat.gov.al/



U.Hoti

191

Schumpeter, J. 1934. The Theory of Economic Development. Translated by Redvers Opie. Harvard

University Press, Cambridge, MA.

Schwartz, Robert A. (1974) An Economic Model of Trade Credit Journal of Financial and

Quantitative Analysis. 9(4) September.

Singh Y. – Fundamentals of research methodology and statistics, New Delhi, 2006.

Smith, J. K., ‘Trade Credit and Informational Asymmetry’, Journal of Finance, Vol. 42, 1987, pp.

863-872.

Smith, Janet Kiholm (1987)Trade Credit and Informational Asymmetry Journal of Finance; 42(4),

September.

Smith, Jennifer Inter Enterprise Debt and Monetary Policy in the UK Mimeo, Bank of England;

April 1995.

Standardet Kombëtare të Kontabilitetit të Përmirësuara, SKK 3 INSTRUMENTET FINANCIARE,

www.kkk.gov.al

Tsuruta, D. (2007) Credit contagion and trade credit supply: evidence from small business data in

Japan, RIETI Discussion Paper Series, nº 07-E-043.

Van Auken, H. and L. Neeley, “Evidence of Bootstrap Financing Among Small Start-up Firms,” Journal

of Entrepreneurial and Small Business Finance, 5, (Fall, 1998), 235-250.

Wei, P. and Zee, S. M. L. (1997) Trade credit as quality signal: an international comparison,

Managerial Finance, 23, 63-72.

Welsh JA and White JF (1981) A small business is not a little big business. Harvard Business

Review. 59, No. 4, 18-32.

White, Eugene Nelson. 1983. The Regulation and Reform of the American Banking System, 1900-

1929. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Wilner, B. S. (2000) The exploitation of relationships in financial distress: the case of trade credit,

Journal of Finance, 55, 153-178.

Wilner, Benjamin S (1995) The Use of Trade Credit by American Corporations PhD thesis

Northwestern University.

Wilson N, Summers B, 2002. Trade credit terms offered by small firms: survey evidence and

empirical analysis. Journal of Business Finance and Accounting 29, 317-351.

William J. Dennis, Jr. Senior Research Fellow NFIB Research Foundation; Small Business Credit

in a Deep Recession.

Woodside A. – Case Study Research, theory, methods, practice, UK, 2010.

Zahn, F., Hosek, W. R., (1973), “Impact of Trade Credit on the Velocity of Money and the Market

Rate of Interest”, Southern Economic Journal, October 1993, pp. 202–209.

Zambaldi, F., Aranha, F., Lopes, H. and Politi R. (2010) Credit grant to small firms: a brazilian case,

Journal of Business Research; Forthcoming.

Zinsser W. – On writing well, the classic guide to writing nonfiction, Sixth edition, New York, 2001.

http://www.kkk.gov.al/



U.Hoti

192

Zurawicki, L. and Braidot, N. (2005) Consumers during crisis: responses from the middle class in

Argentina, Journal.

www.worldbank.org

http://www.bankofalbania.org

http://www.instat.gov.al

www.financa.gov.al

http://www.worldbank.org/

http://www.instat.gov.al/

Copyright i Uarda Hoti 2015 · 2019. 12. 19. · 3.5.1 Faktorët makro, ndikimi i tyre në...

Documents

Transcript of Copyright i Uarda Hoti 2015 · 2019. 12. 19. · 3.5.1 Faktorët makro, ndikimi i tyre në...