1 2013

colo

fon

/ in

hou

dInhoudSteltkluut

In de schijnwerper 2

Familiedag / Najaarsvergadering 3

Veldwaarnemingen 4-6

Zwartenhoekse zeesluis 6

Vergeten groenten 7

5 jaar telpost / Euro Birdwatch 8-9

Excursie Brenne 10- 11

Invloed maanlicht 12 -13

Vissenatlas - tussenstand 14-15

t Stekkertje

Recordvangst Stekkertjes 1

Bladval in de herfst 2

De lariks 3

Spinnen 4 -5

Slakkenliefde 6

Lekker op kamp! 7

ColofonDe SteltkluutUitgave van Natuurbeschermingsvereni-ging “De Steltkluut” verschijnt 4x per jaar. Overname is toegestaan, mits bronvermel-ding. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikelen.

Contributie 2013De contributie bedraagt € 20,00.Betalingen op rekeningnummer Iban: NL81 RABO 0136605540EURBic: RABONL2Ut.n.v. Natuurbechermingsvereniging De Steltkluut

Adresgegevens:Postbus 319, 4530 AH Terneuzenwww.steltkluut.nlinfo@steltkluut.nl

Contactadressen Werkgroepen

Planologie A. Paauwe G.v.d. Nissestraat 48, 4532 AE Zaamslag

Vogels A. Wieland Liniestraat 13, 4561 ZS Hulst 0114-317026

Landschapsbeheer / Bomen L. Calle Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen 0115-617416

Planten P. Maas Rembrandtlaan 11, 4532 HP Terneuzen 0115-617004

Insecten J. de Bakker Past. Willemsstraat 5, 4586 AJ Lamswaarde 0114-690482

Jeugd M. Spruyt Notendijksepad 2, 4583 SZ Terhole 0114-314280jeugdgroep@steltkluut.nl

Bestuur:A. Paauwe, voorzittervoorzitter@steltkluut.nlL. Calle, secretarissecretaris@steltkluut.nlW. Wisse, penningmeesterpenningmeester@steltkluut.nlLedenK. Rijk, R. Kregting,P. Calle

Redactie: redactie@steltkluut.nl

Website: webmaster@steltkluut.nl B. de Maat

Excursies: excursies@steltkluut.nl

Verenigingsruimte:Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen0115-61 74 16openingstijden: woensdag 10:30-17:00 uur zaterdag 10:30-16:00 uur

ISSN 1875-1385

Ont

wer

p &

Lay

out:

Elis

abet

h H

oek-

2D

Dig

ital D

esig

n

Uiterste inleverdatum voor de kopij: 01-11-2013

De

Ste

ltk

luu

tk

om j

e oo

k ?

3

schijn

werper

Ook Steltkluutlid Pepijn Calle woont op een heel bijzondere plaats. In De Val, een piepklein buurtschapje. Toeval?Pepijn (Terneuzen, 1982) raakte al jong in de ban van de natuur. “Als jongetje ging ik mee knotten met mijn vader. Eerst was ik een Stekkertje. Met een aantal anderen richtte ik later een afdeling van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie op. Toen wij allemaal gingen studeren ging dat ten gronde. Maar later kwamen de Gaaien. Eigen-lijk zijn bijna al die mensen van toen in de natuursector terechtgekomen.” Na zijn middelbare school in Terneuzen ging hij Bos- en Natuurbeheer studeren in Velp. “Ik had geen zin om daar ook nog drie jaar vervolgstudie aan vast te plakken. Ik wilde echt de natuur in. Daar kreeg ik meteen een kans voor: ik kon aan de slag in het Rivieren-gebied de Gelderse Poort. Daar heb ik een analyse gemaakt van de succes- en faalfactoren van vijftien jaar natuurontwikkeling. De belang-rijkste conclusie was dat natuurlijke begrazing en het terugbrengen van natuurlijke processen fundamenteel zijn voor de terugkeer van biodiversiteit.”“Ik heb als freelancer gewerkt, en daarna een eigen adviesbureau gehad. In 2009 heb ik een “sabbatical year” gehad. Ik ben eerst een paar maanden in Australië geweest. Daar heb ik onderzoek gedaan naar de bedreiging

Over (toe)Valvan oerbossen en bedreigde diersoorten door houtkap. Daar heb ik enkele rapporten over gemaakt. Daarna ben ik naar Bulgarije gegaan. Eigenlijk een hotspot in biodiversiteit. Azië en Europa komen daar samen, er zijn extreem veel diersoorten. Terug in Nederland ben ik eerst weer voor mezelf begonnen. En vervolgens bij een ecologisch adviesbureau in Culemborg. ‘t Is ook leuk om met collega’s te kunnen werken. Waarom ik nu in Zeeuws-Vlaanderen woon? Vanwege Katarzyna, mijn vrouw. Zij is van origine Poolse, maar woonde in Terneuzen. En bij toeval kon ik aan de slag bij Het Zeeuwse Landschap. Daar ben ik eco-loog. Ik maak beheersplannen, coördineer de Visatlas Zeeland. Daarnaast werk ik als PR-medewerker in het bezoekerscentrum Saeftinghe. En doe de monitoring van broed-vogels, planten en insecten in alle gebieden van Het Zeeuwse Landschap.”“Zeeuws-Vlaanderen bevalt me erg goed om te wonen. Ook omdat we nogal op België gericht zijn. We komen bijvoorbeeld graag in Gent. Die stad spreekt me aan vanwege zijn multiculturele karakter. Tevens hou ik er van de chaos, ik noem het wel eens een enclave van Oost-Europa in het westen. Ik ben mijn hele leven al vegetariër, en Gent heeft de grootste dichtheid vegetarische restaurants van Europa. Het is politiek gezien een sociale stad, anders dan bijvoorbeeld Antwerpen. Daar heersen Vlaams Belang en N-VA be-hoorlijk.”“Politiek heeft me altijd geïnteresseerd. Ik probeer zoveel mogelijk naar mijn idealen te leven. Verder vind ik de Balkan erg interessant. De cultuur, de muziek, het eten, de gastvrijheid. Ik probeer er met vakanties zoveel mogelijk heen te gaan.”“Toen ik terug in Zeeuws-Vlaanderen kwam ben ik gevraagd voor het bestuur van De Steltkluut. Ik zit ook in de planologiewerkgroep. En ons zoontje Diego is natuurlijk Stekkertje geworden. Ik vind het belangrijk dat mensen zich blijven inzetten voor de natuur. Ook in de directe omgeving. In het kleinschalige groen ligt een belangrijke taak voor vrijwil-ligersgroepen.”Voor de foto staat Pepijn bij zijn biologische groenten- en kruidentuin. Vanuit De Val is de horizon weids. En ver. Toeval.

Rob Kregting De

Ste

ltk

luu

t

2013

De S

teltklu

ut

2

Foto

: Pep

ijn b

ij zi

jn g

roen

tetu

in -

Rob

Kre

gtin

g

Ledendag 28 sept. in St. Jansteen

‘De Natuur is een Feest!’

De in het vorige nummer van de Steltkluut aangekondigde ledendag is op zaterdag 28 september a.s. Deze dag is speciaal voor onze leden, niet-leden zijn ook van harte welkom! Wij verwachten u allemaal in het waterwingebied van St. Jansteen aan het einde van de Hogendorplaan, waar u ook kunt parkeren. Er is een uitgebreid programma van 12.00 tot 19.00 uur met voor ieder wat wils. U kunt kiezen uit verschillende excursies, op de akkers wordt op nostalgische wijze met paarden geploegd en u kunt daar zelf een stukje inzaaien,u kunt helpen bij snoeiwerk in het bos of op het prachtig in bloei staande hei-develdje. Kijk vooral ook naar de vlinders die daar feest vieren!

Voor de jeugd vanaf 6 jaar is er vanaf 15.00 uur een speurtocht en voor de allerkleinsten en hun (groot)ouders wordt er rondom de feesttent een kabouterpad uitgezet. Vanaf 17u kunnen de kinderen helpen pannen-koeken bakken en daarna helpen met ze op te eten!In de tent staan kraampjes met informatie (o.a. ook over Het Steenpad) en is er koffie of fris.Voor geïnteresseerden is er na afloop om 20.00 uur nog een vleermuizenexcursie.

We vinden het prettig als u laat weten dat u komt. Mail naar info@steltkluut.nl. Voor meer informatie over de route, parkeren en het programma www.steltkluut.nl.

Vooraankondiging Najaarsverga-dering dinsdag 17 december

Agenda:• Welkom• Mededelingen• Begroting2014• Verslagenwerkgroepenover2013• Rondvraag• Pauze• Presentatiesvandeledenovereigenprojecten

Presentaties kunnen bijvoorbeeld een on-derzoek zijn wat een werkgroep uitvoert, een speciale klus of bijzonder natuur be-leefmoment ed. Wil je een presentatie hou-den dan graag even aanmelden bij Lucien Calle. Bij meerdere aanmeldingen graag even overleggen over de lengte daarvan.

De ledenvergadering wordt gehouden op dinsdag 17 december om 19.30 uur in De Halle te Axel.

De S

teltklu

ut D

e S

telt

klu

ut

54

veld

waa

rnem

ingveldw

aarnem

ing

2013

In onderstaand overzicht zijn alleen bijzondere waarnemingen van vogels vermeld. Regio: Midden en Oost Zeeuws-Vlaanderen (vanaf grofweg het Paulinaschor tot en met Saeftinghe).Nieuwe meldingen: Nieuwe meldingen kunt u sturen naar bertusbvb@gmail.com. De voorkeur gaat uit naar registratie via www.waarneming.nl. Bij de waarnemingen vermelden: datum, aantal, leeftijd, geslacht, ter plaatse of overtrekkend en dergelijke. Gebruikte afkortingen: Diverse waarnemers = Div.wrns, Braakman-Noord BN, Braak-man-Zuid BZ, Telpost Margarethapolder TELM, Telpost ’t Hellegat TELH, Autriche Polder AP, Verdronken Land van Saeftinghe VLVS, Groot Eiland GE, Paulinaschor PS.

Futen tot en met eenden: Op 11-4 werd bij PS een man Eider gezien door TM. Van 24-4 tot 18-5 was er bij GE een Kleine Rietgans aanwezig (div.wrns). 2 meldingen van Kuif-duikers, op 11-4 (1) bij PS (TM) en op 29-4 (1) BN (PM). Nonnetjes tot maximaal 5 waren tussen 1-4 en 6-4 nog aanwezig bij GE (LB). 1 Roodkeelduiker werd bij BN gezien op 15-4 en 16-4 (HC). Een 2e melding is van TELM waar op 5-5 2 overvliegende exemplaren werden gezien (HM,BvB). Bij Ossenisse waren op 13-4 Rotganzen (6) aanwezig (MvB). Een Zwarte Zee-eend is op 19-4 door HC gezien op de Spraakbekken bij de Braakman.

Roofvogels: 5 meldingen van de Grauwe Kiekendief, een vogel die we hier niet veel zien. Op 22-4 (1) bij Sluiskil (LB), op 9-5 (1) bij Kloosterzande (HH), op 18-5 (1) bij AP (LB), op 22-6 (1) bij Ossenisse (AW) en op 30-6 (1) bij BN (FV). Het aantal meldingen van de Havik neemt gestaag toe. Van 1-4 tot 25-6 max 2 in BN (div wrns). Op 7-4 (10 bij GE (LB), op 17-4 (1) bij Terneuzen (MC), op 24-4,28-4, 30-4, en 2-6 (1) bij Axel (HC, PMei), er werd daar ook een nest met eieren

gevonden, op 28-4 (1) bij GE (MC), op 1-5 (1) bij Hengstdijk (LB), Op 29-6 en 30-6 (1) bij Terneuzen (LB,MC). De Rode Wouw is op de volgende plaatsen gezien: op 28-4 (1) bij Koewacht (AW), op 5-5 (2) bij Terneuzen (JK), op 11-5 (1) bij Hulst (C,JK) en de laatste op 24-5 92) bij Heikant (RR). Slechts 1 waarneming van de Ruigpootbuizerd die werd gezien op 17-5 bij Vogelwaarde (TdlR). Velduilen worden steeds schaarser, de waarnemingen zijn: op 2-4 (2) bij AP (JK), op 8-4 (1) bij Zandberg (HB), van 10-4 tot 2-6 (1) bij MP (BvB,HM), van 15-5 tot 17-6 (1) bij GE (HN,LB,HB), op 28-5 (1) bij Kloosterzande (LB,MvB) en op 25-6 (1) bij VLRS (PvD,MvD). Enkele meldingen van de Visarend, op 9-4 (1) bij TELM (BvB), op 13-4 (1) bij Terneuzen (BvB,HM) en op 14-4 (1) bij TELH (HB). De voor onze regio zeldzame Wespendief is 2 keer gezien. Op 17-6 (1) bij BZ (JK) en op 18-6 (1) bij Nieuwemolen (HC). Tussen 11-5 en 9-6 zijn (1-3) Zwarten Wouwen gezien in BN (JdB, PM, HC,BvB).

Hoenders t\m Sterns: Een roepende Draai-hals werd op 29-4 gehoord in BZ (PMei). 2 meldingen van het Bokje. Op 9-4 (1) in BZ (MB) en op 13-4 (1) bij Zandberg (HN). Op 4-4 en 12-4 werd bij TELM een Dwergstern gezien (BvB). In VLVS was op 24-5 een Hop aanwezig (LL,GJV,JK,EP). De enige locatie met Kleine Bonte Specht was BN, deze is gezien op 9-4 (1) en op 7-5 (1) (MB,PM). Van 5-6 tot 30-6 was in de buurt van Zaamslag en Axel langdurig een Kraanvogel te be-wonderen. Vele hebben deze vogel gezien en gefotografeerd. Overige meldingen van Kraanvogel: op 1-4 (1) bij AP (LB), op 6-4 (15) bij VLVS (LC), Op 11-4 (1) bij PS (TM), op 2-6 (10) bij GE (LB). Slecht 1 melding van de Krombekstrandloper op 22-5 (1) bij TELH (LB). 5 keer werd de kenmerkende roep van de Kwartel gehoord, op 10-5 (1) bij Hengstdijk (HB), op 24-5 (1) bij BN (MB), op

Waarnemingen 1-4-2013 t/m 30-6-2013 8-5 en 9-5 waren bij AP 1-3 Stelkluten aan-wezig (LB,HH). En van 13-6 tot 30-6 was 1 Steltkluut aanwezig in de Braakmanpolder (HC,PM,LB,YP). Een laatste losse melding op 5-5 (2) bij Axel (AD,CH). De meldingen van de Strandplevier die gelukkig in onze regio nog tot broeden kwam. Er zijn enkele jongen gezien. Tussen 24-4 en 3-6 (1-5) bij Terneuzen. Tussen 25-4 en 30-6 (1-5) bij Ossenisse, tussen 25-4 en 18-6 (1-6) bij het Hellegatschor. Verder nog enkele meldingen uit VLVS nl: op 24-6 (1) (AW), op 7-5 (3) (AW), op 11-5 (4) (AW), op 24-5 (1) (AW) en op 3-6 (1) (KM). De Temmincks Strandloper werd gezien tussen 1-5 en 14-5 (1-3) (LB, MB,YP,JB,CB,JK,) bij AP. Verder werden ze gezien op 1-5 (2) en op 18-5 (2) bij de Putting (MC,KK,HN). Witvleugelsterns werden allen bij Ossenisse gezien van 10-5 tot 15-5 (2) (AW,JK,HC,LB,CB,BdR,HH,PW,HN). De Wit-wangstern, ook geen alledaagse verschij-ning in onze regio, werd ook op 1 locatie gezien nl bij BN op 13-5 en 14-5 (2 (HD, PM, PdK, PW, JK, HC, YB, LB, TL). 1 melding van de Zwarte Ooievaar van RR op 14-4 bij Heikant.

Duiven tot en met gorzen: De Appelvink werd op 2 locaties gezien en wel op 3-4 (1) en 7-6 (1) bij Hulst (HB), en op 24-5 (1) en 7-6 (3) bij BZ (MB). Baardmannen weer op de gebruikelijke locaties: bij VLVS tussen 7-4 en 26-6 (1-8) (AdW, KK,FS,GT,HB), tussen 20-4 en 24-6 bij Zandberg (1-3) (HB) en op 9-5 bij Axel (2) (AdS). Enkele meldingen van over-vliegende Barmsijzen, op 14-4 (1) en 21-4 (1) bij Kloosterzande (HB), op 23-4 (1) en op 24-4 (1) bij BN (MB). Tussen 10-4 en 2-5 werden redelijk wat doortrekkende Beflijsters waar-genomen. Op 10-4 (1) bij BN (MB), op 13-4 (1) bij VLVS (KM), op 14-4 (1) bij Hoek (ES), op 15-4 (5) bij St Jansteen (AW), op 16-4 (1)

2-6 (1) bij Vogelwaarde (AvdW), op 7-6 (1) bij Sint Jansteen (AW) en op 22-6 (1) VLVS (HC). Slechts 2 meldingen van de Middelste Bonte Specht die in het najaar van 2012 een nieuwe soort voor Zeeuws Vlaanderen betekende. Op 6-4 (1) roepend in Clinge (AW, BdM) en op 2-5 (1) waarschijnlijk hetzelfde exemplaar bij Clinge (SL). Meldingen van de Ooievaar: op 4-4 (14-19) bij Hulst (HN, AW), op 6-4 (1) bij Kloosterzande, op 9-4 (2) bij TELM (MvB,BvB), op 9-4 (1) bij BN (MB), op 12-4 (1) bij Terneuzen (HM), op 14-4 (10) bij Hulst (RdH), op 15-4 (1) bij Hoek en (2) bij Vogelwaarde (ED,PM), op 17-4 (3) bij Zaamslag (AvdW), op 18-4 (1) bij TELM (BvB), op 27-4 (1) bij AP (HN, LB,HH), op 27-4 (4) bij Axel (GJ), op 2-6 (1) bij Mauritsfort (KS), op 3-6 (1) bij Koewacht (LP), op 14-6 (1) bij Hoe (BdM), op 16-6 (1) bij Axel (RR). 1 Melding van het Porseleinhoen die door TM bij PS werd waargenomen. Opvallend veel meldingen van Purperreigers dit voorjaar. Op 8-4 (1) bij GE (RR), op 12-4 (1) bij TELM (BvB), op 13-4 (1) bij BN (PM, op 14-4 (1) bij Hengstdijk (HN,HM), op 18-4 (2) bij TELM (BvB), op 20-4 (1) bij Zandberg (HB), op 21-4 (1) bij TELM (HM,LC,BvB,BV,BdM), op 1-5 (1) bij Axel (LB), op 8-5 (1) bij Kloosterzande (HB), op 9-5 (1) bij Zandberg (HB) op 9-5 (1) bij Axel (AdS), op 15-5 (1) bij AP (LB), op 18-5 (1) bij BN (HN,HH), op 5-6 bij Canisvliet (TS, LB), op 10-6 (1) bij Zandberg (HB), op 14-6 (1) bij BN (KVV), op 19-6 (1) en 25-6 (1) bij Zandberg (HB). Bijzonder is de melding van de Ralreiger die op 17-5 door FT werd waargenomen bij Canisvliet. Deze zeldzame reigersoort wordt hier zelden gezien. LC zag op 1-4 een Roerdomp bij Axel. Vanaf 27-4 tot 30-6 was langdurig een vrouwtje Steltkluut aanwezig bij Ossenisse die zich goed liet bekijken en fotograferen (Div.wrns). Op

Foto

: Opv

liege

nde

Bont

bekp

levi

eren

en

Bont

e St

rand

lope

rs -

Bert

van

Bro

ekho

ven

De

Ste

ltk

luu

t

1

De S

teltklu

ut

1

smu

llen

maa

r!veldw

aarnem

ing

76 2013

bij Sluiskil (HC), op 17-4 (1) bij Koewacht (EM), op 17-4 (4) bij BN (MC), op 18-4 (1) bij Axel (LB), op 19-4 (1) bij BZ (HC), op 20-4 (4) bij Terneuzen (BvB), op 22-4 (1) bij Axel (LB), op 23-4 (1) bij Terneuzen (BvB), op 23-4 (1) bij Koewacht (LP), op 24-4 (3) bij BN (MB), op 24-4 (2) bij Hulst (AW), op 24-4 (1) bij Sluiskil (AW), op 27-4 (2) bij Axel (PM), op 1-5 (1) bij BZ (KK), op 2-5 (1) bij Koewacht (LP). Zes meldingen van de Bonte Vliegenvanger, op 14-4 (1) bij Terneuzen (LC), op 15-4 (1) bij Nieuw Namen (WvS), op 1-5 (1) bij BZ (KK), op 12-5 (1) bij Hoek (ED), op 12-5 (1) bij Zuiddorpe (HH) en op 26-5 (1) bij Zaamslag (BV). Meldingen van de Cettis Zanger: op 7-4 en 18-5 (1) bij GE (LB,RR,MC), op 9-4 (1) bij BN (MB), tussen 27-4 en 30-6 (1) bij Spui (BvB, KK,EN,JK,BW,LB,HN,HM), en op 27-4 (1) bij Axel (PM). De Europese Kanarie is op geluid gevonden door HB op 21-4 (1) bij Kloosterzande en op 2-6 (1) bij Terneuzen door AW. De Goudvink werd gezien op 8-4 (3) bij Hengstdijk (MK) en op 9-4 (1) bij BZ (MB). De Graszanger is alleen vanuit VLVS gemeld. Tussen 18-6 en 25-6 werden 1-4 exemplaren gehoord (PB,HC,PD,MD). De Grauwe Vliegenvanger is 4 x gemeld, op 24-5 (1) bij BZ (MB), op 1-6 (1) bij Vogelwaarde (MC), op 7-6 (1) bij BZ (MB) en op 25-6 (1) bij Hulst (HC). In Terneuzen zag MC op 12-4 1 Grote Barmsijs. Enkele meldingen van de IJsvogel, op 13-4 (1) bij VLVS (MC), op 11-5 (1) bij Philippine (LB), op 16-5 (1) bij Hulst (RR), tussen 17-5 en 24-6 (1) bij Canisvliet

(HH,LB,AvH, en op 10-6 (1) bij Koewacht (LP). 1 opvliegende Kleine Barmsijs op 28-4 bij AP werd gemeld door LB. Opvallend is de melding van een zingende Nachtegaal op 12-5 (1) bij BZ (HD). De zeldzame Draaihals is op 15-5 door LB gezien nabij Zuiddorpe. Ook dit jaar werd in BN op exact dezelfde locatie als vorig jaar de Roodmus zingend aangetroffen. Hij werd tussen 2-6 en 25-6 enkele keren gehoord. (LB,AW,MB,HN,JK).

Hieronder volgen de namen van de men-sen, van wie ik gegevens heb verwerkt in bovenstaande. De afkortingen zijn in de tekst verwerkt.

C Beeke (CB), P Beeke (PB), L Bekaert (LB), A d Bliek (AdB), J Boot (JB), B v Broekhoven (BvB), Bun (HB), M v Bunderen (MvB), M Bunskoek (MB), J du Burck (JdB), L Calle (LC), M Capello (MCa), H Castelijns (HC), ), L Cie-ters (LCi), A Delzenne (AD), H Derks (HD), E Dieleman (ED), R v Dijk (RvD), P Doorm (PD), M Doorm (MD), W Ducheine (WD), A v Herrewege (AvH), H Hiel (HH), C Hiensch (CH), RdHondt (RD),G Jager (GJ), M Janse (MJ), R Joos (RJ), P d Keuning (PdK), M Kievit (MK), J Kolijn (JK), K Kuiper (KK), M Lieman (ML), S Lilipaly (SL), T Luiten (TL), P Maas (PM), B d Maat (BdM), E Matthijs (EM), P Meininger (PMe), K Minnaar (KM), T Moens (TM), H Molenaar (HM), E Neve (EN), H Nijskens (HN),A Nijssen (AN), L Persijn (LP), Y Pieters (YP), E Pomp (EP), R Remmerts (RR), ), K d Rouck (KdR), Tdl Ruelle (TdlR), B d Ruiter (BdR), K Samyn (KS), A d Smet (AdS), M Sponselee (MS), F Schoeters (FS), J Schwiebbe (JS), W vd Sompele (WvdS), T Spuessens (TS), G Tanis (GT), F Tombeur (FT), B Vastenhouw (BVa), GJ Versteeg (GJV), K Vliet Vlietland (KVV), B Vroegindeweij (BV), F Verbe-len (FV), B Wetsteyn (BW), A vd Wiel (AvdW), A Wiel-and (AW), P Wolf (PW)

Bert van Broekhoven

Elke week krijgen wij ons biologische groen-tepakket en ik vind dat altijd weer een feestje. Wat zou er nu weer in zitten? Onze oudste kan dit niet zo waarderen en hij vindt die groenten zoals pastinaak, aardperen, schorseneren maar niets.Ik vertel dat die “vergeten groenten” juist hartstikke hip zijn want Sergio gebruikt ze en ook heb ik gelezen dat bij de Kromme Watergang een biologische kruiden- en moestuin is aangelegd waarbij ook de verge-ten groenten weer in de schijnwerper staan.Nee, zegt hij die groenten zijn juist “vergeten” en volgens hem verdwijnt er niets zonder reden. Ze waren gewoon helemaal niet lekker en daarom wilden de mensen ze juist vergeten. Alleen heb je weer van die “oude” mensen die weer naar vroeger verlangen en denken dat vroeger alles beter was. Laat ik eens rondvragen wat mensen denken bij vergeten groenten. Een buurvrouw denkt dat het de groente is die je vergeet uit je groentelade te halen en er niet zo fris meer uitziet, vergeten dus! Maar gelukkig zijn er ook veel mensen die de groenten wel kennen en ook gebruiken!Enige tijd geleden had ik wel erg veel pas-tinaken, op zoek naar een recept dus. Ik kwam een recept tegen van pastinaakfriet. Dat klinkt erg goed! De kinderen kwamen thuis en vroegen wat we gingen eten, nou frietjes dus! Het viel niet bij iedereen even goed maar ik vond de frietjes heerlijk! Ik wil het recept graag delen.

Het recept voor pastinaakfriet:

Pastinaakfrietjes

Ingrediënten voor ongeveer 4 personen:500 g pastinaakFrituurolieZeezout

Bereidingswijze:Schil de pastinaak, verwijder indien nodig de harde kern en snijd de pastinaak in frietjes. Breng in een pan de pastinaak met water aan de kook en kook deze in ca. 3 minuten beetgaar. Giet de pastinaak af en laat ze uitdampen.

Verhit de frituurolie in een pan op 180°C en bak hierin de pastinaakfriet in 2 porties goud-geel en knapperig.

Schep de pastinaakfriet uit de frituurpan en laat ze op keukenpapier uitlekken. Bestrooi de pastinaakfriet licht met zeezout.

Om het gerecht gezonder te maken, kunt u er ook voor kiezen om de frietjes in de oven af te bakken in plaats van in de frituurpan.

Smullen maar!

Silvia Murre

Vergeten groenten

Bij Westdorpe ligt een nieuw natuurgebied, de “Groene Knoop”. Dat gebied is onlangs aangelegd als compensatie voor verloren gegane natuur als gevolg van de kassenbouw aldaar. Er zijn drinkputten gegraven, heggen aangelegd, knotwilgen zijn verplaatst, een zwaluwwand aangelegd evenals een collec-tieboomgaard waarin we oude fruitrassen vinden. Centraal in deze natuur ligt een cultuurhisto-risch monument, de Zwartenhoekse Zeesluis. Deze zeesluis kwam gereed in 1789 en maakte eens deel uit van een waterlinie die zich uit-strekte van Saeftinghe (de sluis met stenen beer bij Zandberg) tot aan de stad Sluis in West-Zeeuws-Vlaanderen. De sluis telt drie doorlaatkokers en het is een fraai staaltje van zowel waterstaatkundig als militair bouw-manschap. Onlangs is de het voormalige ‘zoute’ front van de sluis, uitgevoerd in hard-

steen, geheel gerestaureerd. De rest van de sluis is geconsolideerd, dat wil zeggen dat al het metselwerk is gepreserveerd in de huidige toestand. Vanwege het militaire belang werd kort na de aanleg van de sluis ook een verdedigingswerk aangelegd om het te beschermen, dat heette de batterij. Het noordelijke gedeelte van deze batterij is in het kader van de “Groene Knoop’ ook gerestaureerd en wordt sinds afgelopen

winter bekroond met een kanon. Zowel de sluis als de batterij zijn voorzien van de nodige informatieborden en maken deel uit van een wandelroute in de ‘Groene Knoop’. Momenteel wordt de hand gelegd aan een lees- en kijkboek over de sluis en zijn omgeving.

Naar verwachting zal het omstreeks 1 november uitkomen. Het is mogelijk om te reserveren bij M. Kindt 0115-452043 / makindt@zee-landnet.nl. De prijs zal naar verwachting tussen de 13 en 16 euro komen te liggen.

Marc Buise

Zwartenhoekse Zeesluis

De

Ste

ltk

luu

t

vogelsoorten dat op de telpost is gezien, is 205. Inclusief het aantal ter plaatse soorten (niet trekkend) is dat aantal 220;- Er wordt geteld door enkele enthousiaste vaste tellers: Hans, Bram, Alex en Bert.

Bijzondere waarnemingen:Enkele bijzonder soorten die we hebben waargenomen zijn: Papegaaiduiker (2009), Bijeneter (2008), Roerdomp (2010), Klapekster (2008, 2011), Kraanvogels (2009, 2011), Zwarte Ibis (2012), Zwarte Ooievaar (2012), Kuifduiker

De S

teltklu

ut

Mar

gare

thap

olde

r

98

5 jaar telpost

2013

Enkele conclusies/bevindingen:- Jaarlijks worden 147-157 verschillende soorten trekvogels waargenomen;- Op 15-4-2009 werden 61 verschillende soorten geteld op 1 dag;- Op 19-10-2012 werden 36444 vogels geteld, een absoluut record, het betrof vooral Spreeuwen en Vinken. Dit aantal was 30% van het jaartotaal van 2012;- In voorjaar 2013 hebben we de grens van 500.000 vogels gepasseerd;- Het totaal aantal verschillende trekkende

De Telpost voorziet in een behoefteWat gaat de tijd snel, ongekend! In het voorjaar van 2008 werden de voorbereidingen getroffen om op de Scheldedijk bij de Margaretha-polder een telpost voor vogels te realiseren. Begin oktober 2008 werd de post officieel geopend door de gedeputeerde Hamelink. Dat alles is nu al weer vijf jaar geleden. Dat betekent het eerste lustrum voor de telpost. We kunnen concluderen dat de telpost aan de verwachtingen heeft voldaan. Het is een mooie plek die naast de trouwe tellers ook frequent gebruikt wordt door passerende recreanten, jongeren die er af en toe komen chillen en iemand die hier in de nachtelijke uren sterren komt bekijken. De tellers hebben veel plezier van het houten bouwwerk doordat ze zelfs onder de meest ongunstige omstan-digheden kunnen blijven tellen. De prul-

lenbak waarin tijdens de bouw in is voor-zien wordt goed gebruikt. De hoeveelheid rommel die rond de telpost slingert, blijft daardoor beperkt. In de afgelopen vijf jaar hebben we één keer met vandalisme te ma-ken gehad. En sinds kort is de telpost voor-zien van hedendaagse kunst, kom het maar eens bekijken.

De cijfertjesOmdat we tellen om informatie over de vo-geltrek te verzamelen kunnen we er niet om-heen u ook wat getallen voor te schotelen. Vijf jaar is een mooie periode om de balans op te maken. Omdat alle tellingen worden geregistreerd op www.trektellen.nl kunnen we eenvoudig zelf getallen over aantallen en soorten produceren. De cijfers in de ta-bel hieronder spreken voor zich.

Foto

: Tel

post

Mp

bij z

onso

nder

gang

- Be

rt v

an B

roek

hove

n 5 jaar telpost Margarethapolder

Foto

: Vro

ege

star

t - B

ert v

an B

roek

hove

n

Jaartal 2008 2009 2010 2011 2012 Totaal

Aantal teldagen 127 169 145 116 113 670

Aantal teluren 309 460 456 331 320 1876

Aantal soorten 152 157 153 147 157 205

Aantal vogels 64083 86149 109511 89578 121082 470403

(2010) en Witvleugelstern (2012). Een soort die we nog steeds niet hebben waargenomen is de Zeearend, maar dat is slechts een kwestie van tijd, dat weet ik zeker.

Mocht ik met bovenstaande uw interesse hebben gewekt dan bent u elke zondag-ochtend welkom op de telpost om eens mee te komen tellen. U hoeft zich daar niet voor aan te melden. We starten meestal rond zonsopkomst. Ook een mooi moment om eens langs te komen, is tijdens de Birdwatch. Dit jaar vindt dat op zaterdag 5 oktober plaats. Zie de uitnodiging hieronder.

Bert van Broekhoven

Foto

: Tw

ee v

aste

telle

rs -

Mar

gare

thap

olde

r - B

ert v

an B

roek

hove

n

Uitnodiging voor de Euro Birdwatch zaterdag 5 oktober 2013

Op zaterdag 5 oktober wordt de traditionele Euro Birdwatch gehouden. In heel Neder-land en daarbuiten worden dan gelijktijdig vogels geteld. Ook de Vogelwerkgroep van de Steltkluut doet weer mee. Iedereen, jong en oud, is van harte welkom. Kennis van vogels is niet noodzakelijk. Op elke post zullen één of meerdere ervaren vogelaars aanwezig zijn. We tellen van 7.30 tot minimaal 10.00 uur. Mocht het een goede teldag zijn dan gaan we nog wat langer door. Als u komt, is het verstandig wat eten en drinken mee te nemen, evenals een kijker en warme kleding. Op de dijk kan het frisjes zijn.

We tellen op 3 locaties:Kijkhut Land van Saeftinghe Contactpersoon Walter van Kerkhoven / email: walter.vankerkhoven@telenet.be

‘t Hellegat (bij gemaal Kampen) Contactpersoon Huub Bun / email: huubbun@kpnplanet.nl

Telpost Margarethapolder (tussen Terneuzen en Griete) Contactpersoon Bert van Broekhoven / email: bertusb@zeelandnet.nl

Wilt u meer informatie dan kunt u een van de contactpersonen benaderen voor meer inlichtingen. De tellingen kunt u raadplegen via www.trektellen.nl of viahttp://telpostmargarethapolder.jouwweb.nl

De

Ste

ltk

luu

tDe S

teltklu

ut

20131110

prac

hti

ge n

atu

urprach

tige natu

ur

We zijn 3 volle dagen op pad geweest, waar-van we 2 dagen van de begeleiding van Geert konden genieten, want Geert kent dit gebied als zijn broekzak en wist ons steeds op plaatsen te brengen waarvan hij wist dat de kans op het waarnemen van …..(vul maar in) heel groot was. Ook zijn in dat gebied veel mooie kijkhutten waarvan we er diverse hebben bezocht. Ondanks het feit dat de weergoden ons niet zo goed gezind waren, we hebben maar 1 bui gehad maar die duurde wel 2 dagen en waren we dus niet beter af dan u op dat moment in Nederland, hebben we toch 115 soorten vogels mogen waarnemen en daarnaast nog Haas, Beverrat, Muskusrat, Wild zwijn, Ree, Europese Moerasschildpad, Rugstreeppad, Boomkikker, Groene Kikker, Citroenvinder en Koningspage. Ook veel bloe-men en planten waaronder veel soorten orchideeën, o.a. de Tongorchis. Natuurlijk kunnen we niet alle 115 soorten vogels gaan opnoemen, maar de bij ons toch minder voorkomende soorten wil ik u niet onthouden, al was het alleen maar om u een beetje een indruk te geven van wat we zoal hebben gezien; Kwak, Ralreiger, Koereiger, Purper-reiger, Wespendief, Zwarte Wouw, Slan-genarend, Grauwe Kiekendief, Havik, Rode Patrijs, Kwartel, Steltkluut, Griel, Geelpoot-meeuw, Witwangstern, Zwarte Stern, Bijeneter, Hop, Cetti´s Zanger, Orpheusspotvogel, Bergfluiter, Grauwe Vliegenvanger, Grauwe Klauwier, Krooneend en Grote Karekiet. Gelukkig zijn de wegen in het gebied niet erg druk bereden, want als je met 16 personen in 4 auto’s op pad bent en er wordt wat “waar-genomen”, wordt er direct gestopt, vliegen de deuren open, worden de kijkers gericht en wordt de omgeving en het overige verkeer even vergeten, maar gelukkig is alles goed verlopen. De waarneming van de Bijeneter had nogal wat voeten in de aarde, want op hun “gebruikelijke broedplaats”, waar ik ze zelf ook al eerder had gezien waren ze niet te bekennen. We waren wel tot ons kruis nat omdat we toch op de bekende plaats zijn gaan kijken. Daarvoor moesten we een aardig stuk door hoog nat gras ploeteren. Gelukkig zagen we ze even later, bij het kasteel een km verderop, in vrij grote aantallen. De reden waarom ze daar nu zaten had hoogst waar-schijnlijk te maken met hun voedsel situatie, want de weersomstandigheden lokte hun voedsel, voornamelijk bijen, nu ook niet direct uit om eens op pad te gaan. Hans en Ber-nadette hebben ze enkele dagen later toch weer op hun “gebruikelijke broedplaats” waargenomen. Verder was er nog een IJs-

Zelf waren Suus en ik al enkele malen in de Brenne geweest, we stonden daar op een mooie camping en maakten regelmatig een tocht door de Brenne waarbij de vogelkijk-hutten bij ons nogal favoriet waren, vooral door de mooie ligging en de grote variaties aan vogels die je daar kan waarnemen. Toen we vorig jaar weer op de camping in de Brenne stonden, was er op een avond een lezing door een Nederlander, Geert Engels, die daar woont. De lezing was bijzonder in-teressant, zeker als je van de natuur houdt. Hij vertelde dat je ook met hem mee op pad kon gaan waarbij hij onderweg van alles vertelde en zou laten zien. Wij zijn dan ook, met nog 2 andere camping gasten, een dag met hem op pad geweest, waarbij bleek dat hij geen woord had overdreven. Het was heel interessant en we hebben er erg van genoten, temeer daar we veel meer zagen en meemaakten dan wanneer we er zelf heen gingen, want naast de vogels kwamen ook de bloemen en planten, vlinders en in-secten ruimschoots aan bod. Bij mij kwam toen de gedachte op dat dit een prachtige uitstap zou kunnen zijn voor leden van de Vogelwerkgroep, omdat we dat in het ver-leden wel vaker deden naar o.a. Tsjechië, Slowakije, Hongarije en Polen. Ik vroeg aan Geert of dat mogelijk zou zijn, waarop hij positief reageerde. In een vergadering van de Vogelwerkgroep heb ik dat naar voren gebracht, waar nogal enthousiast op werd gereageerd, zodat we begonnen met e.e.a. verder uit te werken.

In de vorige Steltkluut heeft u kunnen lezen over de Brenne en de presentatie die Geert Engels hierover zou geven, dit alles in het kader van de plannen van een deel van de vogel-werkgroep om een excursie te organiseren naar dit prachtige gebied met zijn 3000 meren en meertjes. Zondag 19 mei vertrokken er 2 cam-pers en 2 auto’s vanuit Zeeuws-Vlaanderen, en nog 1 auto vanuit Antwerpen naar de Brenne in Frankrijk, allemaal met enthousiaste leden van de Vogelwerkgroep, sommigen vergezeld van echtgenote, en 2 leden van de vogel-werkgroep van “het Duumpje”. De dag ervoor was er ook al een stel daarheen vertrokken met de caravan. De totale groep bestond zodoende uit 15 personen, en we logeerden in de Chambres d’Hotes die Geert en zijn vrouw Annette daar exploiteren.

Foto: Het gezelschap voor het huis van Geert - Geert Engels

vogel die zo vriendelijk was om vanaf het dak van de hut, waarin we op dat moment zaten, zijn visjes te vangen en die dan op een boomstronk binnen ons blikveld te gaan zitten oppeuzelen, dit is voor ons toch ook geen dagelijkse waarneming. Donderdag 23 mei zijn we tevreden weer huiswaarts gegaan, alleen Hans en Bernadette, die met de caravan waren gingen nog niet naar huis, die zetten hun vakantie in Frankrijk nog even voort. Voor de volledige lijst met waarnemingen kunt u op de site van de Steltkluut kijken. Er zijn tijdens de excursie veel foto´s gemaakt, het is mij momenteel niet bekend of hier nog een presentatie van wordt gegeven, wel wordt er een film gemaakt die komende winter zal worden gepresenteerd. We hebben het gezellig gehad, zeker toen de “ouderen” gingen zingen ;-))

Namens de hele excursiegroep, Cor Sol

Excursie naar de Brenne, mei 2013

Foto

: Bije

nete

r vlie

gend

- ©

Wim

H

Foto: Tongorchis - Bert van Broekhoven

Foto: Pas op overstekende schildpadden - B. van Broekhoven

Foto: Zwarte Wouw in beeld - Bert van Broekhoven

De

Ste

ltk

luu

tDe S

teltklu

ut

1312

onde

rzoe

kon

derzoek

2013

De aanleiding voor het onderzoek was de deelname van onze vlinderwerkgroep aan de Nacht van de Nacht, waarbij aandacht wordt gevraagd voor de lichtvervuiling en lichthinder in Nederland.

Last van licht Lichtvervuiling is de verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door overmatig gebruik van kunstlicht.Lichthinder is de overlast die mensen en dieren van lichtvervuiling ondervinden zoals slaapstoornissen, desoriëntatie, uitputting, grotere kans op predatie, ontregeling van de biologische klok en verstoring van de biologische kalender, versnippering van leefgebieden en mortaliteit (verkeerslachtoffers).In welke mate lichtvervuiling bijdraagt aan de negatieve ontwikkeling van onze nachtvlinders is onbekend. Maar het gaat niet goed met onze nachtvlinders.

AantalsontwikkelingDe laatste decennia komen er steeds meer gegevens over nachtvlinders beschikbaar. Kort samengevat:• 33% afname van het aantal nachtvlinders in de periode 1980-2010 • 70% van de soorten heeft een negatieve trend• 50% van de soorten zou op “Rode Lijst” komen

OnderzoeksvraagWe stelden ons de vraag of er ook een relatie bestaat tussen natuurlijke lichtbronnen en de invloed daarvan op het nachtvlinderleven.

Invloed natuurlijke lichtbronnen

De belangrijkste natuurlijke lichtbronnen zijn de zon, de maan en de sterren. Het maanlicht is in feite zonlicht dat weerkaatst op het maanoppervlak. Op het schemerdiagram

geven de verticale lichtgrijze banen de invloed van het maanlicht op de aarde weer.

De maan draait in een elliptische baan in 29,53 dagen rond de aarde.Vanaf nieuwe maan tot volle maan is sprake van een wassende maan (WM). Vervolgens neemt de maan weer af en dit wordt krimpen-de maan (KM) genoemd. Bij Eerste Kwartier (EK) is de rechter helft van de maan zichtbaar en heeft de maan een kwart van de baan om de aarde afgelegd. Bij Laatste Kwartier (LK) is de linker helft van de maan zichtbaar en heeft de maan driekwart van de baan om de aarde afgelegd.

VerlichtingssterkteKenmerkend voor de verlichtingssterkte is dat deze niet verdubbeld, maar vertienvoudigd.

Bij volle maan is deze 10 keer zo sterk als bij kwartiermaan en 100 keer zo sterk als bij nieuwe maan.

Tijdsduur maanlichtVan nieuwe maan tot volle maan neemt het aantal uren maneschijn toe en na volle maan neemt het aantal uren weer af. Bij wassende maan schijnt de maan 8 dagen alleen voor middernacht en bij krimpende maan 7 dagen alleen na middernacht.

OnderzoekersHet onderzoek werd verricht door leden van de Insectenwerkgroep van de Steltkluut t.w.;Eddy Taelman, Joop de Bakker en Joop Rijnders.

OnderzoeksgebiedHet onderzoek werd gehouden in de periode 2008-2011. Met behulp van een nachtvlinder-val werden nachtvlinders gevangen in het waterwingebied van Evides te Clinge en St. Jansteen.In beide gebieden is de invloed van kunst-matige lichtbronnen minimaal.

Biotoop onderzoek St Jansteen

Resultaten

Tijdens de 163 vangstnachten verspreid over de maanden en jaren werden 14.513 macro-nachtvlinders gevangen en op naam gebracht.Totaal werden er 306 verschillende nacht-vlindersoorten vastgesteld.Het aantal gevangen vlinders is afgezet tegen het verlichte maanoppervlak bij wassende of krimpende maanfase.

Extreme vangstpieken werden nader bekeken;• Bij 21nachten is sprake vanEXTREME VANGSTEN (hoger dan 2x het gemiddelde dus meer dan 178 vlinders).• Bij 14 EXTREME vangsten is sprake van EXTREME VANGSTEN VAN één SOORT (meer dan 25% van het totaal aantal vlinders) • Desoortisdangecorrigeerdtothetaantal van max. 25%

Bij alle maanfasen worden er nachtvlinders gevangen. Iets hoger zijn de aantallen bij wassende maan. Opvallend is de piek tus-sen Nieuwe Maan en Eerste Kwartier.

INVLOED MAANLICHT OP NACHT-VLINDERVANGSTEN(ONDERZOEK IN OOST ZEEUWS VLAANDEREN IN 2008-2011)

Maancyclus duurt 29,530Maancyclus duurt 29,530 588 dagen588 dagen

cycluscyclus

krimpende maankrimpende maanwassende maanwassende maan

nieuwenieuwemaanmaan

laatste laatste kwartierkwartier

volle volle maanmaan

eerste eerste kwartierkwartier

nieuwenieuwemaanmaan

VerlichtingssterkteVerlichtingssterkte

Volle maan: 0,1 Volle maan: 0,1 -- 0,25 lux0,25 lux Kwartier maan: 0,01 Kwartier maan: 0,01 --0,02 lux0,02 lux Nieuwe maan: 0,001 Nieuwe maan: 0,001 -- 0,002 lux0,002 lux Sterrenhemel zonder maan: 0,0001 luxSterrenhemel zonder maan: 0,0001 lux

Grens kleuren zienGrens kleuren zien (mens) 0,1 lux (mens) 0,1 lux Leesdrempel 0,3 luxLeesdrempel 0,3 lux

Schematische weergave verloop maanlicht november 2011

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1-11-2

011

3-11-2

011

5-11-2

011

7-11-2

011

9-11-2

011

11-11

-2011

13-11

-2011

15-11

-2011

17-11

-2011

19-11

-2011

21-11

-2011

23-11

-2011

25-11

-2011

27-11

-2011

29-11

-2011

datum

% v

an h

et e

tmaa

l geen maanmaanlicht ochtendmaanlicht avondavond schemerdagochtend schemer

LICHTVAL CLINGE + ST. LICHTVAL CLINGE + ST. JANSTEENJANSTEEN

1631633737333360603333VangstnachtenVangstnachten

145131451341344134342634265163516317901790Aantal vlindersAantal vlinders

898911211210410486865454GemidGemid. aantal per nacht. aantal per nacht

181844447373171171Nieuwe soortenNieuwe soorten

306306306306288288244244171171Soorten cumulatiefSoorten cumulatief

223223223223223223171171Aantal soortenAantal soorten

TotaalTotaal20112011201020102009200920082008OnderzoeksjaarOnderzoeksjaar

NACHTVLINDERS PER MAANFASE

WATERWINGEBIED CLINGE EN ST JANSTEEN 2008 T/M 2011

72

155

86 85

68

82 86

52

86

161

10493

77

9888

60

y = -6,0699x + 113,12R2 = 0,2402

y = -6,8812x + 126,97R2 = 0,3244

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

NM NM-EK EK EK-VM VM VM-LK LK LK-NM

% VERLICHT MAANOPPERVLAK GECOR. AANTAL NACHTVLINDERSAANTAL NACHTVLINDERS Lineair (GECOR. AANTAL NACHTVLINDERS)Lineair (AANTAL NACHTVLINDERS)

In onderstaande grafiek is te zien dat de extremen nauwelijks van invloed zijn op de uitkomst, omdat ze bij alle maanfasen voorkomen.

De

Ste

ltk

luu

t

1

De S

teltklu

ut

1

tussen

stand tu

ssen

stan

d

1514 2013

Lever een bijdrage aan de visatlas!Momenteel zijn de verspreidingskaarten die weergegeven zijn op de digitale atlas nog van veel soorten incompleet. We verwachten dat we voor het einde van dit atlasproject nog een grote inhaalslag kunnen slaan. De inzet van leden van de Steltkluut is hierbij van groot belang, omdat vrijwel al het veld-werk voor de visatlas door vrijwilligers en stagiaires word gedaan. Uiteraard zijn ook oude waarnemingen meer dan welkom. Via de website kan je je aanmelden voor excursies, of om samen met andere vrijwilligers aan de slag te gaan. Veldwerk kan je eenvoudig plannen m.b.v. de witte gebiedenkaart op de website. Hierin is overzichtelijk te zien welke gebieden zijn onderzocht en welke soorten hier zijn aangetroffen. Naast de slecht onderzochte gebieden heeft onderzoek naar Rode lijst, beschermde soorten en exoten prioriteit. Het determineren van de meeste vissen is vrij eenvoudig en mogelijk met goedkope boekjes of m.b.v. de website (of gratis apps) van Sportvisserij Nederland. Maak bij twijfel aan de determinatie een goede foto met hierop duidelijk de vinnen afgebeeld. Waarnemingen kunnen worden ingevoerd op Waarneming.nl of Telmee.nl, e-mailen kan uiteraard ook (naar p.calle@hetzeeuwselandschap.nl).

De tiendoornige stekelbaars behoort binnen-dijks (samen met driedoornige stekelbaars) tot de talrijkste soorten. De weergegeven verspreidingskaart is nog verre van compleet, eenvoudig uit te voeren veldwerk kan voor vele nieuwe waarnemingen zorgen.

Op de digitale atlas is een witte gebieden-kaart in te zien. Door op een uurhok (5 x 5 km2) te klikken is te zien welke soorten hier zijn aangetroffen, en welke gebieden goed of slecht onderzocht zijn.

Pepijn Calle(coördinator van de Vissenwerkgroep Zeeland)

In het kader van de Zeeuwse vissenatlas wordt sinds eind 2012 de verspreiding van de Zeeuwse vissen in kaart gebracht. De voorlopig verzamelde gegevens + activi-teiten zijn in te zien via de website: www.vissenatlas.zeeland.nl. Uiteindelijk zullen de resultaten van dit project in de vorm van een boek in de Fauna Zeelandica reeks worden gepresenteerd. Het project is een initiatief van: Het Zeeuwse Landschap, RAVON & Zeeschelp. Daarnaast leveren tal van organisaties, waaronder de Steltkluut, hieraan een bijdrage. Dit artikel gaat kort in op de verrichte activiteiten, de visfauna en het vervolg van het atlasproject in het deelgebied van de Steltkluut.

Het eerste jaar zit er opSinds de start van het project zijn er diverse excursies/inventarisaties door de Vissen-werkgroep Zeeland i.s.m. de Steltkluut gedaan. Zo was er een excursie in het krekengebied rondom Axel en waren er vier inventarisa-tiedagen in Het Verdronken Land van Saef-tinghe. Stagiaires en leden van de Steltkluut hebben daarnaast zelfstandig nog veel water-gangen bevist. De locaties die bemonsterd zijn, waren veelal slecht of al lang niet meer onderzocht. Daarnaast zijn er diverse actieve sportvissers (waaronder Steltkluut leden) geïnterviewd om zo extra waarnemingen te verzamelen. Het Waterschap Scheldestromen en Sportvisserij Nederland stelden daarnaast hun data beschikbaar. Uiteraard wordt alle data eerst kritisch gevalideerd voordat deze op de digitale atlas wordt weergegeven. In Oost Zeeuws-Vlaanderen beschikken we nu al over enkele duizenden viswaarnemingen.

Westerschelde van groot belang voor vissenUniek voor Zeeland en zelfs bijzonder voor

Het vissen atlas-project in Oost Zeeuws-Vlaanderen, een tussenstand

Europa is de zeer geleidelijke en nog vrijwel intacte zout/zoet overgang in de Westerschelde. Het is de enige zeetak in de Delta waar nu nog sprake is van een estuarium met open verbin-ding naar zee. Hier mengt het zoete Schel-dewater zich met het zoute Noordzeewater. Qua natuurwaarden is de Westerschelde vooral bekend van haar waarde voor vogels en de aanwezigheid van bijzondere habitattypes, maar haar belang voor vissen (foerageer-, trekgebied en kraamkamer) is eveneens groot. Deze is ook vanuit Europa erkend, zo zijn er vanuit Natura2000 voor drie vissoorten (zeeprik, rivierprik en fint) instandhoudings-doestellingen geformuleerd.

Voor diverse zeevissen, waaronder tong, zee-baars, schol en sprot, vervult de Westerschelde de functie van kraamkamer. Enkele vissen brengen het grootste deel van hun levens-cyclus in het estuarium door, zoals de kleine zeenaald, bot, driedoornige stekelbaars en brakwatergrondel. Van speciaal belang is het estuarium voor anadrome trekvissen, die de rivier opgaan om te paaien. Op de Schelde gaat het dan om zeeprik, rivierprik en fint (allen Natura2000 doelsoorten). De fint (rode lijst status; verdwenen) werd hier in de 16e en 17e eeuw nog intensief bevist. Door verlies aan paaigebieden en verslechterde waterkwaliteit verdween de soort in het begin van de 20ste eeuw, maar sinds 1996 worden in de Westerschelde weer stijgende aantallen van de soort aangetroffen. Bovenstrooms in de Zeeschelde (nabij Bornem) werden in 2012 voor het eerst (21) jonge fintjes gevangen. De zandbanken bij de monding van de Rupel in de Schelde waren vroeger bekend als dé paaiplaats van de Scheldepopulatie (bron: website Gazet van Antwerpen 18-07-12).

Conclusie

Is er een hypothese of verklaring voor dit fenomeen?Zien nachtvlinders, op zoek naar nectarplanten, waardplanten of paringspartner, beter bij gering maanlicht?

Trekken nachtvlinders, op zoek naar nieuw habitat of bij migratie, bij voorkeur meer bij gering maanlicht?Trekt de vlinderlamp meer vlinders aan bij gering maanlicht? Is het een ingebouwde overlevingsstrategie tussen zien en gezien worden?Komen er meer vlinders uit de pop na nieu-we maan?WIJ TASTEN NOG IN HET DUISTER!

Joop de Bakker

Foto

: Bas

de

Maa

t

Dunlipharders zijn in Nederland vrij zeldzaam maar in de Westerschelde relatief talrijk.

Brakwater ook binnendijks nog redelijk veel aanwezigBrakwater is een landelijk en Europees zeld-zaam biotoop maar is hier nog op vrij grote schaal aanwezig. Met name de kreken en sloten nabij de Westerschelde zijn brak van karakter. Mits deze voor vissen enigszins goed met de Westerschelde verbonden zijn, kunnen deze een vrij rijke visfauna bevatten. De wate-ren bevatten vaak een mix van soorten die voornamelijk in zoutwater leven (o.a. bot & brakwatergrondel), zoetwatervissen (karper, rietvoorn & snoekbaars) en soorten die zowel in zout als zoet water kunnen leven (paling & driedoornige stekelbaars).

Rijke zoetwater visgemeenschappenBinnen Zeeland bevat vooral Oost Zeeuws-Vlaanderen rijke zoetwater visgemeenschap-pen. Deze wateren zijn hier uiteraard vooral aan de zuidrand te vinden. Een wettelijk beschermde soort die hier lokaal nog vrij veel voorkomt is de kleine modderkruiper. Voorheen kwam ook de tevens beschermde bittervoorn hier voor, maar recente waarne-mingen van deze soort ontbreken. Geschikte wateren met rijke waterplantenvegetaties en zwanenmossels (gastheer) zijn nog wel aanwezig, dus het is goed mogelijk dat deze soort op korte termijn wordt herontdekt. In dit soort wateren komen ook andere pro-vinciale zeldzaamheden als kroeskarper (rode lijst; kwetsbaar), alver en zeelt voor.

De kleine modderkruiper is een wettelijk be-schermde soort, die in Zeeland vooralsnog alleen bekend is uit Oost Zeeuws-Vlaanderen. Soorten van de Flora- en faunawet worden op uurhok-niveau (5 km2) afgebeeld i.p.v. per kilometerhok.

Kaartje: Verspreiding tiendoornige stekelbaars

De A

genda D

e A

gen

daD

e Steltk

luu

t ‘t S

tek

ker

tje

1716

Excu

rsie

s, w

ande

linge

n, fi

etst

ocht

en

09Stelt-kluutZ

ater

dag

28 s

epte

mbe

r: fa

mili

edag

Ste

ltkl

uut

Plaa

ts: w

ater

win

gebi

ed S

int J

anst

een

A

lle le

den

zijn

van

har

te w

elko

m m

et h

un fa

mili

e om

mee

te d

oen

aan

de fa

mili

edag

van

de

Stel

tklu

ut. Z

ie a

anko

n-di

ging

op

pagi

na 2

in d

eze

Stel

tklu

ut. Z

ie v

oor a

ctue

le in

form

atie

ww

w.s

telt

kluu

t.nl,

aanm

elde

n a.

u.b.

op

info

@st

eltk

luut

.nl.

oktoberStelt-kluut

Zate

rdag

5 o

ktob

er: e

xcur

sie

Gro

ot E

iland

Tijd

: 13.

00 u

ur to

t 16.

00 u

ur

Pla

ats:

park

eerp

laat

s 8e

Ver

kort

ing

te H

ulst

C

onta

ct: A

dri P

aauw

e: A

3Paa

uwe@

hetn

et.n

l V

oora

f aan

mel

den

is v

erpl

icht

.

Vogelwerkgroep

Zate

rdag

5 o

ktob

er: E

uro

Bird

wat

chTi

jd: 7

.30

uur t

ot 1

0.00

uur

Plaa

ts e

n co

ntac

t: –

Kijk

hut L

and

van

Saef

tingh

e, W

alte

r van

Ker

khov

en, e

mai

l: w

alte

r.van

kerk

hove

n@te

lene

t.be

–

‘t H

elle

gat (

bij g

emaa

l Kam

pen)

, Huu

b Bu

n, e

mai

l: hu

ubbu

n@kp

npla

net.n

l

– T

elpo

st M

arga

reth

apol

der B

ert v

an B

roek

hove

n, e

mai

l: be

rtus

b@ze

elan

dnet

.nl

In h

eel N

eder

land

maa

r ook

daa

rbui

ten

wor

den

gelij

ktijd

ig v

ogel

s ge

teld

. Ook

de

Voge

lwer

kgro

ep v

an d

e St

eltk

luut

doe

t wee

r mee

. Ied

eree

n is

van

har

te

wel

kom

. Ken

nis v

an v

ogel

s is n

iet n

oodz

akel

ijk. O

p el

ke p

ost z

ulle

n éé

n of

mee

rder

e er

vare

n vo

gela

ars a

anw

ezig

zijn

. Als

u k

omt,

is h

et v

erst

andi

g w

at e

ten

en d

rinke

n m

ee te

nem

en, e

vena

ls e

en k

ijker

en

war

me

kled

ing.

Op

de d

ijk k

an h

et fr

isje

s zi

jn.

De

telli

ngen

kun

t u ra

adpl

egen

via

ww

w.tr

ekte

llen.

nl o

f htt

p://

telp

ostm

arga

reth

apol

der.j

ouw

web

.nl

‘t Stek-kertje

Zate

rdag

12

okto

ber:

bos

excu

rsie

Tijd

: 14.

00 u

ur to

t 16.

00 u

ur

Pla

ats:

oude

Axe

lse

boss

en

Con

tact

: Han

neke

Sm

ulde

rs, h

s@kp

nmai

l.nl

Met

micr

osco

pen

en lo

epen

gaa

n w

e een

s goe

d ki

jken

naa

r de p

adde

stoe

len

en m

osse

n, d

ie w

ij tijd

ens d

e wan

delin

g te

genk

omen

. Nee

m je

vrie

ndje

en/o

f vrie

ndin

netje

mee

.

Steltkluut

Zond

ag 1

3 ok

tobe

r: K

lings

poor

wan

delin

g m

et a

ls th

ema

Nat

uur

Plaa

ts: B

uite

nstr

aat i

n 91

70 D

e Kl

inge

(Bel

gië)

C

onta

ct: F

ien

Buss

ens,

fbus

sens

@ze

elan

dnet

.nl

Voor

mee

r inf

orm

atie

kun

je te

rech

t op

de w

ebsit

e w

ww

.klin

gspo

or.b

e.Je

kun

t van

hie

ruit

ook

wan

delin

gen

mak

en d

oor d

e bo

ssen

van

het

Wat

erw

inge

bied

aan

de

Ned

erla

ndse

kan

t of v

an d

e St

rope

r aan

de

Belg

ische

kan

t. H

et g

ebie

d va

n de

Stro

per i

s de

moe

ite w

aard

. Dit

300

hect

are

grot

e bo

s is

enke

le ja

ren

gele

den

herin

geric

ht w

aarb

ij oo

k de

elze

nbro

ekbo

ssen

wee

r in

de o

ude

staa

t zijn

teru

g-ge

brac

ht. V

ersc

hille

nde

rout

es lo

pen

over

moo

ie w

ande

lpad

en w

aarb

ij nog

rest

ante

n va

n de

oud

e St

aats

-Spa

anse

linie

s zic

htba

ar zi

jn.

Bij h

et v

ertre

kpun

t sta

at e

en o

ud tr

eins

tel, b

esta

ande

uit

een

loco

mot

ief e

n ee

n w

agon

. Dit

trein

stel

is a

fges

taan

doo

r Mal

dege

m, w

aar h

et o

ok h

elem

aal is

opg

ekna

pt.

Als d

e w

agon

ope

n is,

kun

je n

aar e

en fi

lm k

ijken

. Voo

r kin

dere

n is

het z

eker

leuk

om

in d

e lo

kom

otie

f te

krui

pen.

Bij

het s

tatio

n st

aat i

nfor

mat

iebo

rden

met

wet

ens-

waa

rdig

hede

n en

inte

ress

ante

“Wist

je d

at”-j

es o

ver d

e vo

or d

eze

stre

ek b

elan

grijk

e th

ema’s

: nat

uur,

klom

pen,

gre

ns e

n sp

oor.

De

bord

en zi

jn v

oorz

ien

van

QR-

code

s vo

or n

og m

eer i

nfor

mat

ie. O

ok st

aat d

e gr

ote

wat

erpo

mp

er n

og w

aarm

ee d

e ta

nk in

de

loco

mot

ief g

evul

d w

erd.

Na

een

moo

ie w

ande

ling

en te

rwijl

de

kind

eren

zich

no

g w

at v

erm

aken

in h

et tr

eins

tel e

n zi

ch v

erba

zen

over

de

vree

mde

klo

mpe

n ku

nnen

de

volw

asse

nen

geni

eten

van

een

lekk

ere

pint

in “H

et o

ude

Stat

ion”

.

Vogelwerkgr.

Don

derd

ag 1

7 ok

tobe

r: l

ezin

g ov

er S

aeft

ingh

e en

Hel

gola

ndTi

jd: 1

9.30

uur

P

laat

s: be

zoek

ersc

entr

um S

aeft

ingh

e te

Em

mad

orp

C

onta

ct:

Bram

Vro

egin

dew

eij,

vroe

gtol

@ze

elan

dnet

.nl o

f 011

5 61

2493

Huu

b Bu

n ve

rtel

t ove

r Sae

ftin

ghe

en F

rank

van

Wat

ersc

hoot

ver

telt

over

Hel

gola

nd.

november‘t Stekkertje

Zate

rdag

2 n

ovem

ber:

nat

uurw

erkd

agTij

d: 10

.00

uur t

ot 1

5.00

uur

P

laat

s: H

oek a

an d

e H

oeks

e Kr

eek,

lang

s de

Love

npol

derw

eg (t

e he

rken

nen

aan

vlag

gen)

C

onta

ct: A

nja v

an d

er G

iess

en, v

inke

gies

sen@

tele

2.nl

We

kunn

en z

agen

, kno

tten

, sno

eien

en

er z

ijn v

ast w

eer l

euke

ext

ra a

ctiv

iteite

n ve

rzon

nen

voor

julli

e. V

oor e

ten

en d

rinke

n w

ordt

gez

orgd

. Nee

m w

el e

en

rege

npak

, laa

rzen

en

wer

khan

dsch

oene

n (a

ls je

die

heb

t) m

ee. W

il/m

oet j

e ee

rst n

og s

port

en, m

oet j

e ’s

mid

dags

mee

op

visi

te o

f iet

s an

ders

? G

een

pro-

blee

m: k

om je

de

tijd

die

wel

kun

t! La

at h

et m

ij (=

Anj

a) a

.u.b

. wel

wet

en. N

eem

je v

riend

je e

n/of

vrie

ndin

netje

mee

.

Knotwerkgroep

Zate

rdag

2 n

ovem

ber:

nat

uurw

erkd

agTi

jd: 1

0.00

uur

P

laat

s: H

oek

Toor

enbo

s, H

ulst

Het

Jage

rtje

en

Clin

ge T

rage

l

Cont

act:

Luc

ien

Calle

06-

2279

2100

Er z

ijn v

eel

en d

iver

se k

luss

en. I

eder

een

die

mee

wer

kt, k

rijgt

een

ver

snap

erin

g en

we

prob

eren

op

alle

pla

atst

en v

oor k

offie

of c

hoco

mel

te z

orge

n. L

iefs

t ru

im v

an te

vore

n op

geve

n op

ww

w.n

atuu

rwer

kdag

.nl.

Knotwerkgr.

Zate

rdag

16

nove

mbe

r: te

rug

naar

de

Stee

nove

nsTi

jd: 9

.30

uur

Pl

aats

: De

Stee

nove

ns, t

usse

n Za

amsl

ag e

n A

xel

Co

ntac

t: Lu

cien

Cal

le 0

6-22

7921

00 (g

raag

van

tevo

ren

opge

ven)

In d

it sc

hitt

eren

de w

eila

nd m

et ”‘

eeuw

enou

de” t

ronk

en, b

egon

zo’

n 40

Jaar

gel

eden

De

Knot

wer

kgro

ep m

et h

aar e

erst

e w

erkd

agen

!!! E

igen

aar A

lex

zorg

t vo

or k

offie

en w

at le

kker

s. Ie

dere

en is

wel

kom

om

te h

elpe

n kn

otte

n.

Vogelwerk-

Don

derd

ag 2

1 no

vem

ber:

ver

gade

ring

vog

elw

erkg

roep

Tijd

: 19.

30 u

ur

Pla

ats:

loka

al sc

haak

club

Tern

euze

n, E

dvar

d G

riegh

of 1

13, T

erne

uzen

C

onta

ct: B

ram

Vro

egin

dew

eij,

vroe

gtol

@ze

elan

dnet

.nl o

f 011

5 61

2493

Plano-logie

Don

derd

ag 2

1 no

vem

ber:

ver

gade

ring

pla

nolo

giew

erkg

roep

Tijd

: 19.

30 u

ur

Pla

ats:

Wal

stra

at 7

, Ter

neuz

en

Con

tact

: Luc

ien

Calle

06-

2279

2100

Knot-werk-

Zate

rdag

30

nove

mbe

r: k

nott

en in

het

land

van

Koe

wac

ht, T

wee

de V

erko

rtin

gTi

jd: 9

.30

uur

Pla

ats:

rond

om d

e Tw

eede

ver

kort

ing

bij A

xel, a

an d

e zu

idzi

jde

van

de L

ange

weg

C

onta

ct: L

ucie

n Ca

lle 0

6-22

7921

00 (g

raag

van

tevo

ren

opge

ven)

Iede

reen

is w

elko

m o

m m

ee te

hel

pen

knot

ten.

decemberKnotwerk-

groep

Zate

rdag

14

dece

mbe

r: b

osw

erk

bij f

amili

e Ke

rste

n/H

eijn

en o

p Zu

iddo

rpe

Tijd

: 9.3

0 uu

r P

laat

s: Kr

uisd

reef

1, Z

uidd

orpe

C

onta

ct:

Luci

en C

alle

06-

2279

2100

(gra

ag v

ante

vore

n op

geve

n)Er

is h

ier e

en p

lan

gem

aakt

om

het

bos

nat

uurv

riend

elijk

er te

beh

eren

. Al e

nkel

e ja

ren

wer

ken

we

’s w

inte

rs e

en w

erkd

ag in

dit

bos.

Er w

ordt

voo

ral g

edun

d,

in h

et s

parr

enbo

s en

in h

et b

erke

nbos

. Er w

orde

n ho

utril

len

gem

aakt

. Uit

de s

parr

en k

unne

n w

e m

ooie

ker

stbo

ompj

es z

agen

. Alle

vrij

will

iger

s ku

nnen

er

een

mee

nem

en! O

ok a

ls v

rijw

illig

ers

eens

wat

kac

helh

out w

illen

mee

nem

en is

dat

mog

elijk

.

Stelt-kluut

Din

sdag

17

dece

mbe

r: n

ajaa

rsve

rgad

erin

gTi

jd: 1

9.30

uur

P

laat

s: D

e H

alle

Axe

l

Cont

act:

Luci

en C

alle

06-

2279

2100

Voor

het

nap

auze

pro

gram

ma

vrag

en w

e aa

n de

lede

n om

pro

ject

en w

aara

an g

ewer

kt is

te p

rese

nter

en. Z

ie o

ok e

lder

s in

dit

blad

.

‘t Stekkertje

Zate

rdag

28

dece

mbe

r: h

et o

udej

aars

knot

ten

Tijd

: 13.

00 u

ur to

t 15.

00 u

ur

Pla

ats:

Wes

tdor

pe, G

raaf

Jans

dijk

B17

5

Con

tact

: Anj

a va

n de

r Gie

ssen

, vin

kegi

esse

n@te

le2.

nlW

e ga

an w

eer k

nott

en e

n ju

llie

kenn

en o

ns a

l: w

e ve

rzin

nen

nog

wel

een

leuk

spel

of i

ets a

nder

s leu

ks o

m te

doe

n. N

eem

je re

genp

ak, l

aarz

en e

n w

erkh

and-

scho

enen

wee

r mee

, dan

nem

en w

ij ie

ts te

drin

ken

en o

liebo

llen

mee

.

1

Zaterdagmiddag 24 augustus, de vakantie zit er weer op en acht Stekkertjes verzamelen zich samen met de drie experts van de in-sectenwerkgroep in Kapellebrug. De nacht ervoor zijn met een lichtval al bijna 200 nachtvlinders gevangen en gedetermi-neerd. De Stekkertjes kijken vol bewondering naar de slapende Huismoeder, de Muntspanners, de Lieveling, de Windeverdermot (bijna niet als vlinder te herkennen) en de vele andere soorten. Iedereen bewondert de vele variaties in kleur en tekening van de vleugels. Het blinken van de Koperuil vinden de kinderen heel bijzonder. Als de vlinders goed zijn be-keken, laten de kinderen ze weer vliegen.

Dan gaan we het bos in op jacht naar dag-vlinders, sprinkhanen en krekels. Zowel Eddy Taelman als de Stekkertjes vinden allerlei soorten, waaronder enkele bijzondere: een Muntvlindertje, een Bruin blauwtje, een Bont Zandoogje, Geaderde Witjes.... eigenlijk te veel om op te noemen. Waar de kinderen ook mee kwamen, Joop de Bakker wist te vertellen welke soort ze hadden gevangen. Ontelbare sprinkhanen in alle soorten en maten, tot een hele grote groene aan toe, met een legboor van wel 4 cm lang. Iedereen

Stek

kert

jes

op s

tap

deze pagina is leeg vanwege het layout, omdat het Stek-kertje met een rechte pagina begint- is alleen bij de op-maak niet in het boekje

Recordvangst Stekkertjes

raakte opgetogen van de vondst van het mooie Rozenblaadje, een zeldzame nachtvlinder. Intussen vertelde Joop Rijnders allerlei leuke weetjes over de bloemen en liet hij ons zien waarom het Leeuwenbekje zo genoemd is.

Verderop in het bos bij het krekelveldje stond de Zuring en de Heide volop in bloei. Eddy wist wel drie Zuringspanners te vangen, mooi van kleur; deze komt in Zeeland alleen in de Clingse bossen voor. En de Stekkertjes wisten twee Veldkrekels uit hun holletjes te lokken. Knap! Als klap op de vuurpijl vonden

we in een heidestruik de zeldzame Wespenspin of tijgerspin. Nat maar voldaan gingen de Stekkertjes, als volleerde vlinder- en krekel-lokkers weer naar huis.

Hanneke Smulders 2013

Foto

: Edd

y Ta

elm

anFo

to: E

ddy

Tael

man

Foto

: Edd

y Ta

elm

anFo

to: E

ddy

Tael

man

onde

r de

loe

p

32

waarom

?

Bladval in de herfst

Planten beschermen zich tegen de kou door bijvoorbeeld gedeeltelijk dood te gaan. Van sommige planten sterven de bovengrondse delen af. In de grond wachten de wortels, bollen of knollen op beter weer. Andere planten gaan zelfs echt dood, maar ze hebben eerst hun zaden in het rond gestrooid. Bomen laten hun bladeren vallen, omdat ze verdrogen als ze door de vorst geen water kunnen opnemen.

Laten alle bomen hun bladen vallen?Het zijn voornamelijk de loofbomen die hun blad verliezen.Bomen verdampen water via hun bladeren en nemen water op met hun wortels. Loof-bomen stoppen met water opnemen als de temperatuur onder de grond lager als 4°C daalt. Dan moeten ze hun bladeren kwijt zijn om te voorkomen dat ze uitdrogen. Daarom laten ze hun bladeren vallen zodra het kouder wordt.

RustperiodeOmdat de zon minder schijnt en de dagen koeler worden gaan bomen in de herfst bijna geen water meer verdampen. Ook de wortels kunnen bijna geen water meer op-nemen en de sapstroom in de boom staat in de winter bijna stil. De sapstroom vervoert voedingsstoffen en planthormonen die er-voor zorgen dat de boom groeit. Deze komen in de winter niet voldoende aan waar ze nodig zijn. De boom heeft tijdens het koude seizoen dus een rustperiode waarin hij bijna niet groeit.

Het Voorjaar voor zijnTijdens de rustperiode bereidt de boom zich voor op het nieuwe voorjaar. Voordat de bomen hun bladeren laten vallen, zorgen ze ervoor dat ze het meeste bladgroen uit

de oude bladeren in de takken opslaan. Dit bladgroen wordt in het voorjaar gebruikt voor de nieuwe bladeren.Bijna alle bomen beginnen met de aanleg van knoppen voordat de winter begint. Sommige bomen hebben op dat moment zelfs al volgroeide knoppen, zodat ze in het voorjaar zo snel mogelijk nieuwe bladeren hebben.

Opwarming en versnellingZodra de zon de grond en de boom verwarmt, komt de verdamping weer op gang. De sap-stroom versnelt en er komen meer voedings-stoffen en planthormonen bij de knoppen. Hierdoor lopen de knoppen uit en krijgt de boom bladeren. Omdat er via de bladeren meer water kan verdampen, versnelt de sapstroom nog meer en groeit de boom weer harder.

Regels en uitzonderingenSommige loofbomen zoals de hulst hebben verdikte bladeren die minder water verdampen. Zij laten hun bladeren niet vallen maar blijven de hele winter groen. Hetzelfde geldt voor de winterharde palmen in de tuin.Het uitdrogen van de meeste naaldbomen wordt voorkomen doordat de naalden voor-zien zijn van een waslaag die de verdam-ping sterk verhindert. Bladval in de herfst is hierdoor meestal niet nodig. Naaldbomen verliezen elk jaar ongeveer een kwart van hun naalden. Ze doen er 4 jaar over om een volledig nieuw bladerdak te krijgen. Een uitzondering is de lariks die elk jaar al zijn naalden verliest. Ook de ginkgobomen ver-liezen elk jaar hun bladeren. Hoewel hun bladeren niet opgerold zijn, zijn ze nauw verwant aan naaldbomen.

Elisabeth Hoek

2013

Foto

: Lar

iks i

n de

win

ter -

Luc

ien

Cal

le

Lariks is een naaldboom. Naaldbomen hebben kegels. In de kegels groeien zaden. Uit de zaden kunnen weer nieuwe planten groeien. De lariks lijkt veel op de spar en de den. Je kunt deze drie soorten uit elkaar houden door de manier waarop hun naalden uit de takken groeien.

Hoe houd je de naaldbomen uit elkaar?

Hier heb je een trucje voor:Lariksen hebben naalden die allemaal in groepjes van grotere aantallen dan twee uit de takken groeien. Lariks begint met de L van legio, wat ontelbaar betekent, dus in ieder geval meer dan twee! Spar, de naalden van de spa staan los op de stam, ze staan solo. Solo begint met een S.

Den, de D van Den staat voor duo. De naal-den staan twee aan twee aan de tak, ze staan duo.

Het is geen groenblijverNaaldbomen zoals de spar zijn groenblijvers. Hun naalden blijven dus groen in de winter en blijven ook aan de takken vast zitten. Sparren laten wel naalden vallen, maar nooit allemaal tegelijk. De naalden verliezen door hun vorm en vetlaagje nauwelijks water. Daarom kan de boom ze gewoon vasthouden, zonder risico op uitdroging.

De lariks vormt daarop een uitzondering. Als je in de herfst een naaldboom helemaal

bruin ziet worden en zijn naalden ziet verlie-zen, weet je bijna zeker dat het een lariks is.

Nog andere kenmerkenDe bomen worden zo’n 15-30 m hoog, hebben een open kroon en knobbelige takken. De kleine naaldachtige bladeren zijn in de lente eerst heldergroen, worden dan zachtgroen, en in de herfst kleuren ze fel oranje-geel.De twijgen kennen twee vormen: de lange loten van 10-50 cm, en de dwergloten van 2-5 mm. Aan de lange loten staan de naalden solitair, aan de dwergloten staan ze in dichte kransjes van tien tot twintig stuks.

De mannelijke bloemen verschijnen net even eerder dan de naalden en bestaan uit dichte bundeltjes gelige meeldraden. De vrouwelijke bloemen zijn schubbige rozetjes die verticaal aan de lange loten groeien. Eerst zijn ze groen of rood of paars van kleur; na bevruchting rijpen ze in ongeveer een halfjaar tot grauwbruine frommelige kegeltjes van 1-5 cm groot.

Waar kan je ze vinden?De Europese lariks komt van nature voor-namelijk voor in de Alpen en de Karpaten, nabij de boomgrens, maar wordt in sommige tuinen en parken ook aangeplant als sier-boom. De in de Nederlandse bossen voor-komende lariks is meestal een kruising van deze Europese lariks met de Japanse lariks. Deze groeit bijzonder snel en is dus geschikt voor de bosbouw en als houtleverancier.

Wat wordt eruit gemaakt?Larikshout of dikwijls ook Lorkenhout genoemd, is duurzaam, watervast en sterk. Het is de meest duurzame Europese naaldhoutsoort. Het wordt onder andere gebruikt voor om-heiningen, als bouwhout (zowel binnen als buiten) en voor scheepsrompen. Het kernhout is donker-roodbruin en tekent zich scherp af tegen het bleekbruine spinthout.

Elisabeth Hoek

De LariksFoto: Herfstkleuren: beuk kleurt rood, esdoorn geel, naaldboom blijft groen - Lucien Calle

54

beesten m

et ...

Het is herfst. De tijd dat iedereen aan spin-nen moet denken. Vieze spinnenwebben en enge beesten met acht poten. Weg ermee! Maar als je er eens goed naar kijkt, zul je ontdekken dat spinnen heel mooi zijn en interessant. Ze kunnen allerlei kleuren hebben en verschillen in grootte. De ene soort kijkt je met vier ogen aan, de andere met wel acht! Ga eens op spinnentocht in je eigen huis of tuin en je zult versteld staan.

In het donkerJe kunt het beste ’s nachts op zoek gaan naar spinnen. Pak een zaklantaarn en kijk maar eens tussen de planten, in hoeken of in gaatjes in de muur. Schijn je met je zaklamp in de ogen van de spin, dan zie je ze opgloeien. Dat komt door een reflecterende laag achter in het oog. Deze laag zorgt er voor dat het licht wordt terug gekaatst en nog een keer door het oog gaat. Daardoor kan het oog in het donker heel goed zien. Veel nachtdieren hebben dat.

Man of vrouwIedereen weet dat spinnen acht poten hebben, maar waarom tel je er dan steeds tien? Waar-schijnlijk tel je de twee pootachtige dingen mee, die aan de zijkant van de kop zitten. Dit zijn de palpen. Spinnen gebruiken ze om mee te voelen, te grijpen en om te proeven. Bij mannetjes lijken het wel bokshandschoenen. Hun palpen zijn aan het eind wat dikker, net als trommelstokjes. Met de palpen kunnen mannetjesspinnen sperma in het vrouwtje brengen. Sommige soorten wolf- en zebras-pinnen gebruiken ze als vlaggen om te dreigen of om een vrouwtje te versieren.

Vier of achtAls je door een loep naar de kop van een spin kijkt zie je kleine zware kraaloogjes. De meeste spinnenogen zijn zo eenvoudig dat ze helmaal niet zo goed kunnen zien. Ze zijn niet blind en we weten dat sommige soorten an-dere spinnen en roofdieren kunnen waarnemen doordat ze details en beweging zien. De meeste soorten spinnen hebben acht ogen in twee rijen. Er zijn er ook die zes ogen hebben, zoals de roodwitte celspin. Weer andere hebben er maar vier.

Harige voetenDankzij hun haren kunnen spinnen tegen gladde muren klimmen en over het plafond

Spinnen

lopen. Elke spinnenvoet heeft een heleboel speciale haren. Ze lijken op borsteltjes en hebben elk haartje heeft een afgeplat einde dat werkt als een soort sticker. Een spin heeft zo veel grip, omdat hij als het ware blijft pakken. Op de poten zitten haren die gebruikt worden om mee te kammen. Niet alleen om alle an-dere haren gezond te houden, maar ook om de zijde (waarmee spinnendraden worden gemaakt) de juiste vorm te geven.

Geen web maarElke spin heeft zijn eigen manier om zijn prooi te vangen. Het ronde spinnenweb kennen we allemaal wel. Als je door de tuin loopt, kun je nog veel andere soorten webben ontdekken. Wat dacht je van trechters of hangwebben? Springspinnen maken helemaal geen web. Juist ja, die springen gewoon op hun prooi als die even niet op let.

Surfen Geloof het of niet, maar spinnen worden op zee gevonden en in de lucht, zelfs op een hoogte van 3 kilometer! Ze gebruiken lucht-stromingen om de wereld rond te zwerven. In de herfst merk je het beste hoe ze dat doen. Als het gras nat is van de dauw, zie je vaak overal tussen het gras lange spinnen-draden. Wie goed zoekt, zal zien dat er piepkleine spinnetjes in het gras zitten. Ze wachten tot de wind hun draad pakt en omhoog voert. Als de wind sterk genoeg is, zweeft de spin mee.

Het vrouwtje van de tijgerspin heeft mooie strepen als een tijger. Ze is veel groter dan het mannetje. Oppassen dus!

Hoewel hij acht poten heeft, is dit toch geen spin. Hooiwagens hebben geen gifklieren, kunnen geen zijde maken en hebben een knoopvormig lijf laag tussen de poten.

Sandra Dobbelaar

... a

cht

pote

n !

2013

Kijk onder de trap of in een hoekje van je kamer en je zult hem vinden. Blaas je voor-zichtig tegen het web, dan gaat ze heftig gaan schudden. Het gaat dan zo snel dat je nog maar een vage vlek ziet. Handig als je niet opgegeten wilt worden.

De echte meester van het web, maakt het grootste wielweb van alle Nederlandse soorten. Het vrouwtje heeft een dik lijf met een tekening in de vorm van een kruis.

Het grootste deel van het jaar jagen ze tussen het gras. Ze rusten vaak op plantenstengels met uitgestrekte poten: de voorste twee paar bij elkaar.

Foto

: Roo

dwitt

e ce

lspi

n - L

ucie

n Ca

lleFo

to: H

angw

ebbe

n - L

ucie

n Ca

lle

Foto

: Tril

spin

- Lu

cien

Cal

leFo

to: K

ruis

spin

- Sa

ndra

Dob

bela

arFo

to: K

raam

web

spin

- Sa

ndra

Dob

bela

ar

Foto

: Tijg

ersp

in -

Sand

ra D

obbe

laar

Foto

: Hoo

iwag

en -

Sand

ra D

obbe

laar

6 7

op het eerste gezicht

Lekker op kamp!

was

wee

r er

g le

uk!

2013

Wat ben jij?Bij slakken bestaan er geen mannetjes of vrouwtjes. Iedere slak is allebei. Dat is gek, maar ook weer niet. Slakken komen maar langzaam vooruit. Als ze op zoek moeten naar een ander om te paren, dan gaat dat niet erg snel. Komen ze elkaar tegen, dan is het maar wat handig dat ze allebei zijn. Ze kunnen dan sowieso paren en daarna bevrucht verder kruipen. Allebei kunnen ze rustig eieren gaan leggen.

VrijpartijMaar hoe gaat dat dan? Meestal gebeurt het ’s nachts. Liefst als het vochtig, donker en warm is. Slakkenliefde begint met een achtervolging. De ene slak volgt het spoor van de ander tot hij (of zij) deze gevonden heeft. Snel (op slakkensnelheid natuurlijk) geven ze elkaar een knuffel. Daarbij wisselen ze sperma uit, via hun geslachtsopening aan de zijkant van hun lichaam. Daarna gaan ze allebei weer op weg. Bij sommige huisjesslakken gaat het er iets ingewikkelder aan toe. Wanneer bijvoorbeeld een segrijnslak een partner tegenkomt, gaan ze met de koppen tegen elkaar zitten. Dan gaan ze rechtop ‘staan’ met de monden tegen elkaar en ‘zoenen’ een tijdje. Om elkaar in de stemming te brengen steken ze een lief-despijl bij de ander in de geslachtsopening naar binnen. Zo’n pijl is van hard kalkachtig materiaal. De paring volgt. Niemand weet wat deze pijlen precies doen. Misschien helpen ze om bij de andere slak sperma vrij te maken of zorgen ze er juist voor dat er niet met ie-mand anders wordt gepaard.

Supersexy slakDe grote aardslak heeft misschien wel de meest spectaculaire sex van alle slakken. Eerst ontmoeten ze elkaar. Ze zitten elkaar achterna en maken daarbij veel slijm. Dan

Slakkenliefde

klimmen ze recht omhoog langs een stengel, tak of muur. Wanneer ze een plekje hebben gevonden dat ze allebei goed vinden, begin-nen ze elkaar met de voelsprieten te kietelen. Ze raken steeds opgewondener en blijven slijm maken. Ze krullen zich om elkaar heen en dan ineens laten ze zich langzaam naar beneden zakken aan een touw van slijm. Die slijmdraad kan wel een meter lang zijn. Als ze aan het eind van de draad zijn vrijen ze met elkaar. Als je ooit geluk hebt, kun je parende slakken

zien. Pak je zaklantaarn maar eens, en ga er op een zwoele avond maar eens op uit. Je weet nooit wat je ziet. En vergeet je fototoestel niet. Want zoiets gelooft vast niemand.

Sandra Dobbelaar

Foto

’ : D

eze

slak

ken

doen

“het

” met

elk

aar…

, San

dra

Dob

bela

ar

Foto

: Gro

te a

ards

lak

- Sa

ndra

Dob

bela

arFo

to: A

ards

lak

- Lu

cien

Cal

le

Mag ik me even voorstellen?

... nachtvlinders willen we ook zien.

Ik vind het nachtdieren-kamp zo leuk! Ja, ik ook! Wanneer gaan

we weer?

Fikkie stoken,

...en marsh-mellows bakken, lekkerrrr!!

De hoofdrolspeler: de bosmuis!

Oef, net nog ontsnapt!

... de ‘vriendelijke’ muizenval, heeft iedereen ‘m gezien?

... andere lievelingsdieren, goede bewaarplek!

Stekkertjes en Visdiefjes nemen hun intrek in het nieuwe insectenhotel.

Geluksvogels zijn wij!