Clár...fhorbairt an dara teanga de, bíonn sé casta cláir thumoideachais a chur i bhfeidhm go...
Transcript of Clár...fhorbairt an dara teanga de, bíonn sé casta cláir thumoideachais a chur i bhfeidhm go...
1
Clár
1. Réamhrá............................................................................................................. 2
2. AchoimreFheidhmeach........................................................................................... 3
3. Achoimrearbhuntáistíandátheangachais/antumoideachais............................................. 6
4. Dúshláinéagsúlaantumoideachais............................................................................. 6
5. Tréithedea-chleachtaisantumoideachais.................................................................... 7
a. Dea-chleachtaisóthaobhfairsingeantumtha.......................................................... 8
b. Dea-chleachtaisóthaobhstruchtúr,comhtháiteachtaguspleanáilanchláir...................... 9
c. Dea-chleachtaisóthaobhfreagrachta,ceannaireachtaagusluachálaagleibhéalnascoile...10
d. Dea-chleachtaisóthaobhanchuraclaimde............................................................11
e. Dea-chleachtaisóthaobhoideolaíochtade.............................................................12
f. Dea-chleachtaisóthaobhchaighdeánGaeilgenafoirne;oiliúintmhúinteoiríagusforbairtghairmiúilleanúnach........................................................................................13
g. Dea-chleachtaisóthaobhteagasccórasachagusúsáidnamórtheanga(anBéarla)..............14
h. Dea-chleachtaisóthaobhnascleisanteaghlach/pobal..............................................15
i. Dea-chleachtaisóthaobhúsáidnaGaeilgegosóisialtaachurchuncinn..........................16
j. Dea-chleachtaisóthaobhtacaíochtStáitagusacmhainní............................................17
6. Dea-chleachtaissanoideachaslán-Ghaeilge:Táscairícáilíochta.........................................18
a. Fairsingeantumtha.........................................................................................20
b. Struchtúr,comhtháiteacht&pleanáilanchláir........................................................21
c. Freagracht,ceannaireachtagusluacháil................................................................22
d. Curaclam.....................................................................................................23
e. Oideolaíocht.................................................................................................24
f. Oiliúintagusforbairtghairmiúilnamúinteoirí.........................................................25
g. Teagasccórasachagusúsáidnamórtheangasatumoideachas......................................26
h. Nasclepobal/teaghlach...................................................................................27
i. Úsáidshóisialtanasprioctheanga........................................................................28
j. Tacaíochtagusacmhainní..................................................................................29
7. Pleangníomhaíochta/pleanfeabhaisscoile................................................................30
8. Nótaí........................................................................................................... 31,32
2
Critéir aitheantais cuí um dhearbhú cáilíochta agus dea-chleachtais do bhunscoileanna agus iarbhunscoileanna lán-Ghaeilge ar bhonn uile Éireann
Réamhrá
T.J.ÓCeallaighagusAoifeNíShéaghdhaÚdairanTaighde
Is í Gaeloideachas a rinnemaoiniú ar an tuarascáil taighde seo - Critéir aitheantais cuí umdhearbhúcáilíochta agus dea-chleachtais do bhunscoileanna agus iarbhunscoileanna lán-Ghaeilge ar bhonn uileÉireann.Táantuarascáiltaighdedeiridharfáilagwww.gaeloideachas.ienóagwww.cogg.ie.Tátagairtíiomlánanabhfoinsíuilealuaitearsacháipéisseoarfáilann.
Táléargassacháipéisseoardhea-chleachtaisanoideachaislán-Ghaeilgeigcomhthéacsuile-oileándanahÉireann.Sacháipéis,cuirtearachoimrefheidhmeachantaighdearfáilagustugtarléargasarbhuntáistíagusardhúshláinarleithfaoimarabhaineannsiadleceistchastaantumoideachais.Cuirtearnadea-chleachtaisaitheantasalitríochtidirnáisiúntailáthairanléitheoraibhfoirmléaráideagusléirítearsamplaídenadea-chleachtais a bailíodhóna scoileanna a ghlacpáirt sa taighde.Ar deireadh, cuirtear uirlismheasúnaitheféinmheastóireachtaarfáil.Cégobhfuilanuirlisseofréamhaitheibhfírinnechomhthéacsúilanoideachaislán-Ghaeilge(marabhraithnarannpháirtithesataighdeí),táanuirlisailínithefreisinleisandea-chleachtasidirnáisiúntasatumoideachasteanga(maratáathbhreithnithesatuarascáilseo).Tásébeartaithegodtacóidhanuirlisféinmheastóireachtaseolescoileannalán-GhaeilgeagusGaeltachtaathbhreithniúagusmeasúnúcriticiúiladhéanamharcháilíochtghnéitheantsoláthairinascoilféin.
3
Achoimre Fheidhmeach
Inainneoinanéilimhmhéadaithearchláirtumoideachaisagusanratharéasúntaabhíonnorthuóthaobhfhorbairtandarateangade,bíonnsécastacláirthumoideachaisachuribhfeidhmgofóillagusuaireantaníéiríonnleochomhmaithisabhímidagsúilleis(Cavanagh&Cammarata,2015;Lyster&Tedick,2014;Tedick&Cammarata,2012;Tedick&Wesely,2015).
Igcomhthéacsnatíreseo,tá leid láidirannnachbhfuilancórasoideachaisGaeltachtaagfreastalgohiomlánarriachtanaisteangeolaíochtanandaltaí,goháirithecainteoirídúchaisnateanga,leisansolátharreathaoideachaissaGhaeltacht(AnRoinnOideachaisagusScileanna,2015;Lenoach,2014;Pétarváryetal.,2014);bíonndeacrachtaíagGaelcholáistíagusagIarbhunscoileannaGaeltachtateachtarmhúinteoiríábhairatácumasachnósástamúineadhtrímheánnaGaeilge(MacDonnachaetal.,2005;Máirtín,2006;ÓGrádaigh,2015);bíonnbrúrómhórarmhúinteoiríóéilimhnahoibreagusnísholáthraíteardóthainamaagustacaíochtadóibhdonphleanáil(NíDrisceoil,2015;UíAiniféin,2015);léiríonnmúinteoiríanfheasachtaranbhfreagrachtatáorthuabheithinasamhlachateangadándaltaíachléiríonnsiadbearnaísaneolasábhairagussaneolasoideolaíocharGhaeilge(ÓCeallaigh,2013,2016;ÓCualáin,2013;ÓGrádaigh,2015;UíAiniféin,2015);agusbíonndeacrachtagmúinteoiríanteangaachomhtháthúleteagascanábhairchunanfhoghlaimteangaamhéadúanoireadagusisféidiragusaganamcéanna,leibhéilardaghnóthachtálaacadúlaachinntiú(ÓCeallaigh,2013;ÓGrádaigh,2015;NíThuairisg,2014;UíShúilleabháin,2015).
IscéimeannaríthábhachtachaiadullmhúagusforbairtghairmiúilnamúinteoiríinéabhlóidantumoideachaiséifeachtaighteangainÉirinn.Marsinféin,táeasnamhmórtaighdearraonleathantopaicíabhaineannleforbairtmúinteoirísatumoideachas.Déantanafírinne,táeaspatuisceanaagainnarnádúrasaineolaisagusarnabealaí iséifeachtaíóthaobhnaforbarthagairmiúladechunariachtanaisachomhlíonadh.Áitímidgurrudbunriachtanachéantuiscintsinchunfreagairtgohoiriúnachdásainriachtanaisagus,arangcaoisin,chunfeabhasachurarcháilíochtfhoriomlánnagclártumoideachas.
Tugtar idir aitheantas agus luach don ghairm le bonn eolais a bhfuil glacadh forleathan leis agus atásonraithegopoiblí.Tríshainmhíniúathabhairtaraneolasatáriachtanachdomhúinteoirítumoideachaisagusarabhfuilaragcumas,leagtarsíoslebonneolaisnacaighdeáinlehaghaidhcáilíochtaígairmiúlaagus,gobunúsach,sainmhíniúarabhfuiligceistlebheithmarmhúinteoirtumoideachaisgairmiúil.
Tugannantaighdeseoléargasarréimsedhea-chleachtaisatáaitheantagohidirnáisiúntamarchleachtaisinmholtadoshuíomhannateagaiscarnóssuíomhannalán-GhaeilgeinÉirinn,saGhaeltachtaguslasmuighdi.Taréisiniúchadhadhéanamharnapríomhdhea-chleachtaisatáluaitesalitríochtidirnáisiúntaidtacaleisantumoideachas,d’fhéadfaíiadarangúiréimsíarleith:
• FairsingeanTumtha• Struchtúr,ComhtháiteachtagusPleanáilanChláir• Freagracht,CeannaireachtagusLuacháil• Curaclam
4
• Oideolaíocht• OiliúintagusForbairtGhairmiúilnaMúinteoirí• TeagascCórasachagusÚsáidnaMórtheangasaTumoideachas• NasclePobal/Teaghlach• ÚsáidShóisialtanaSprioctheanga• TacaíochtagusAcmhainní.
Tásémaraidhmagantaighdeseodea-chleachtaisdobhunscoileannaagusiarbhunscoileannalán-Ghaeilgearbhonnuile-oileándaaaithintarmhaithe lecritéiraitheantaisa leagadhsíosdonearnáil. Isderéirdearcadhmúinteoraeolaighagusdearcadhatáfréamhaithesaseomrarangaafhéachtararnagnéithesin.Sastaidéar,déantariarrachtpeirspictíochtaíaguscleachtaismúinteoiríiscoileannalán-Ghaeilge/Gaeltachtathuaidhagustheasindáilledea-chleachtaisantumoideachaisa‘léamh’chunteachtarthuiscintíníosfearr,arbhríonnabunriachtanachaagusarshaibhreasuathúil.Gineadhsonraíó120múinteoirtríúsáidabhaintasmodhannacáilíochtúlaéagsúla,.i.agallaimhleathstruchtúrthaagusgrúpaífócais.
Tuganntorthaíantaighdeseospléachadhdúinnarmhórándea-chleachtaisatáibhfeidhmagmúinteoiríbunscoileagusiarbhunscoileatáagteagasctríGhaeilgesaGhaeltachtaguslasmuighdi.Feicteargobhfuildea-chleachtaisáiritheibhfeidhmtrasnaanréimsecatagóirídea-chleachtaisatáaitheantasalitríochtidirnáisiúntaaguscuirteariadseoiláthairibhfoirmtáblaísaphacáisteseo.Léirítear,áfach,gobhfuildea-chleachtaisáirithedoshroichtefaoiláthairdedheascanandúshlánmóratároimhantumoideachasigcoitinne,goháiritheiréimsenahoideolaíochtateagaiscagusinoiliúintagusforbairtghairmiúilleanúintnamúinteoirí.
Tugtarletuiscintidtorthaíantaighdegombíonnnanitheseoaleanasagteastáilchunathrúachuribhfeidhmgorathúil:
• Deiseannachunathbhreithniúagusforbairtadhéanamharangcleachtasaonairnóarangcleachtasscoileuileatáailínitheleisandea-chleachtasidirnáisiúntasatumoideachas
• Eispéirisforbarthagairmiúlaardchaighdeáin• Creat reachtaíochta agus rialála agus freagrúlacht institiúideach chun aghaidh a thabhairt ar
riachtanaisthábhachtachaphráinneachaabhaineanngosainiúilleisanoideachaslán-Ghaeilge.
5
Achoimre ar bhuntáistí an dátheangachais/an tumoideachais(ÓCeallaigh,2013:33)
Buntáiste TagairtFeasacht mheititheangeolaíochBíonn daoine dátheangacha níos feasaí ar theangacha agus ar an gcaoi a n oibríonn siad.
Bialystok&Codd,1997;Bournot-Trites&Denizot,2005;Galambos&Hakuta,1988;Harley,Hart&Swain,1986;Lyster,Collins&Ballinger,2009;Lyster,Quiroga&Ballinger,2013.
Íogaireacht chumarsáideBíonn daoine dátheangacha níos íogaire i leith miondifríochtaí sa chumarsáid.
Baker,2007;Ben-Zeev,1977;Genesee,Lambert&Tucker,1975.
Solúbthacht chognaíochIs cruthaithí agus is solúbtha daoine dátheangacha ina gcuid smaointeoireachta.
Cummins,1975,1977;Lambert,Tucker&d’Anglejan,1973;Lazuruk,2007;Ricciardelli,1992.
Smaointeoireacht iltreoch, neamhspleáchas réimse, aithint patrún agus fadhbréiteach Is minic a bhíonn sé níos éasca ar dhaoine dátheangacha fios an bhealaigh a dhéanamh amach agus patrúin agus figiúirí folaithe a fheiceáil.
Baker,2001;Bialystok,2001;Bialystok&Martin2004;Cenoz&Genesee,1998;Peal&Lambert,1962.
Foirmiú coincheapa, aicmiú, cruthaitheacht, réasúnú analachúil, agus scileanna amharcspásúlaAgus eolas acu ar airíonna struchtúracha dhá theanga, bíonn daoine dátheangacha níos éifeachtaí agus iad ag díchódú.
Bialystoketal.,2008;Diaz&Klingler,1991.
Feidhmiú feidhmiúcháin níos airde agus cuimhne eipeasóideach níos fearrBíonn ar chumas daoine dátheangacha gabháil d’ionchódú agus d’aisghabháil straitéiseach agus cuimhneamh ar imeachtaí.
Bialystok,Craik&Luc,2008;Salvatierra&Rosselli,2011;Schroeder&Marian,2012;Wodnieckaetal.,2010.
Iolrachas cultúrtha, leathanaigeantacht, agus tuiscintIs mó an teagmháil le cultúir agus le teangacha eile a sholáthraítear leis an dátheangachas, agus cothaítear caidreamh eatarthu leis.
Genesee,1987;Met,1994;Rebuffot,1993.
Éascaíocht maidir leis an tríú teanga a fhoghlaimIs éasca teangacha eile a fhoghlaim nuair a bhíonn dhá theanga ag duine cheana féin.
Cenoz,2004;Cenoz&Valencia,1994;Sanz,2000.
Cothromaíocht deiseannaÉiríonn go maith sa tumoideachas le daltaí ó chúlraí éagsúla socheacnamaíocha, eitneacha agus dúchasacha.
Bruck,Tucker&Jakimik,1975;Caldas&Boudreaux,1999;Holobow,Genesee&Lambert,1991;Lindholm-Leary,2001;Slaughter,1997.
Buntáistí eacnamaíochaBíonn deiseanna fostaíochta níos fearr sa mhargadh domhanda ar fáil do dhaoine a bhfuil inniúlachtaí dátheangacha nó ilteangacha acu.
Baker,2001,2007;Cloud,Genesee&Hamayan.2000.
Gnóthachtáil acadúilBíonn gnóthachtáil acadúil daltaí tumoideachais ar aon dul le gnóthachtáil daltaí eile, nó níos fearr ná iad.
Cloud,Genesee&Hamayan,2000;Genesee,1987,2004;Hamers&Blanc,2000;Lambert&Tucker,1972;Lindholm-Leary,2001;Lindholm-Leary&Howard,2008;Gilleeceetal.,2011;Swain&Lapkin,1982;Turnbull,Lapkin&Hart,2001.
Inniúlachtaí T1Tar éis tréimhse leanúnach ama, bíonn gnóthachtáil T1 na ndaltaí lán-tumoideachais luaith ar aon dul le daltaí nach bhfuil sa tumoideachas, agus is minic fiú gurb airde a ngnóthachtáil.
Bourton-Trites&Reeder,2001;Genesee,1987,2004;Gilleeceetal.,2011;Lambertetal.,1993;ÓhAinféin,2007;Parsons&Lyddy,2009;Turnbull,Lapkin&Hart,2001.
Inniúlachtaí T2Éiríonn le daltaí tumoideachais leibhéil inniúlachta i bhfad níos airde a bhaint amach in T2 ná mar a éiríonn le daltaí nach bhfuil sa chóras tumoideachais a dhéanann staidéar ar T2 mar ábhar scoile.
Campbelletal.,1985;Genesee,1987;Genesee&Lindholm-Leary,2013;Hamers&Blanc,2000;Harris,1984;Harris&Murtagh,1987,1988;Harrisetal.,2006;Lindholm-Leary&Howard,2008;Lyster,2007;Skutnabb-Kangas,2000.
6
Dúshláin éagsúla an tumoideachais
Dúshlán TagairtEasnaimh theangeolaíocha ar oilteacht T2 na ndaltaí tumoideachaisBíonn scileanna ginchumais teanga na ndaltaí tumoideachais tearcfhorbartha i réimsí amhail cruinneas agus castacht gramadaí, sainiúlacht léacsach agus oiriúnacht shochtheangeolaíoch.
Genesee&Lindholm-Leary,2013;Harleyetal.,1990;ÓDuibhir,2009;Swain&Johnson,1997.
Úsáid na tumtheangaBíonn T1 in úsáid ag daltaí i gcomhthéacsanna inar gá T2 a úsáid. Fiú má úsáidtear an tumtheanga i suíomhanna scoile, ní gá go bhfágann sé sin go n úsáidfear an tumtheanga i suíomhanna neamh-acadúla.
Broner&Tedick,2011;Genesee&Lindholm-Leary,2013;MacDonnachaetal,2005;Péterváryetal,2014;Potowski,2004;ÓGiollagáinetal,2007.
Soláthar do chainteoirí dúchaisI gcomhthéascanna ina bhfuil cainteoirí dúchais agus foghlaimeoirí le chéile, bíonn sé fíordhúshlánach cothromaíocht teanga a chur chun cinn (i. cothromaíocht a thabhairt d’fhorbairt na chéad teanga agus múineadh an dara teanga). Bíonn tacaíocht idirdhealaitheach riachtanach.
Amrein&Pena,2000;Hickey,2001;Lewis,2007;NíShéaghdha,2010;ÓBrolcháin2015;ÓGiollagáinetal.,2007;Péterváryetal.,2014;Valdés,1997.
Measúnú ar an délitearthachtTagarmharcanna atá bunaithe le haghaidh chainteoirí aonteangacha na mórtheanga sa tsochaí a bhíonn in úsáid ag lucht an oideachais. Ní chuimsítear go hiomlán forbairt na délitearthachta ná na hil-litearthachta faoi thagarmharcanna agus faoi chuir chuige aonteangacha i leith na litearthachta agus na forbartha teanga.
Hopewell&Escamilla,2014;Moll,2001;Moll&Dworin,1996.
Riachtanais oideachais speisialtaIs minic a bhíonn imní ar lucht oideachais, ar lucht déanta beartais agus ar thuismitheoirí maidir le hoiriúnacht agus le héifeachtacht an tumoideachais do dhaltaí a bhféadfadh deacrachtaí acadúla a bheith orthu, in ainneoin go bhfuil sé léirithe go comhsheasmhach sa taighde gur féidir le daltaí atá i mbaol agus ar cainteoirí Béarla iad na leibhéil inniúlachta chéanna in T1 agus an leibhéal gnóthachtála céanna a bhaint amach i gcomparáid le daltaí i mbaol deacrachtaí atá i gclár nach bhfuil ach an teanga dhúchais in úsáid ann.
Bruck,1978,1982;Genesee&Lindholm-Leary,2013;Genesee&Fortune,2014;Myers,2009;Holobow,Genesee&Lambert,1991;Thomas,Collier&Collier,2011.
Ullmhú easnamhach múinteoirí le haghaidh an tumoideachaisTá easpa sa tsain-oiliúint tosaigh agus san fhorbairt ghairmiúil leanúnach atá ar fáil do mhúinteoirí an tumoideachais chun déileáil leis an suíomh ina bhfuil siad ag obair.
MacDonnachaetal.,2005;Máirtín,2006;NíShéaghdha,2010;NíThuairisg,2014;Mayetal,2004;ÓCeallaigh,2013;ÓDuibhir,2006,2009;ÓDuibhiretal.2015;ÓGrádaigh,2015;ÓMurchú,2003;Tedick,2008;UíShúilleabháin,2015.
Comhtháthú ábhair agus teangaBíonn deacrachtaí móra ag múinteoirí tumoideachais breith ar conas is féidir an teanga a chomhtháthú i dteagasc an ábhair ar bhealach bríoch.
Genesee&Lindholm-Leary,2013;ÓCeallaigh,2013,Tedick&Cammarata,2012;Walker&Tedick,2000.
Inniúlacht múinteoirí tumoideachaisTugann múinteoirí ar cainteoirí dúchais iad agus múinteoirí nach cainteoirí dúchais iad araon le fios go mbíonn tacaíocht leanúnach ag teastáil uathu ar mhaithe lena n inniúlacht féin sa tumtheanga.
Fortune,Tedick&Walker,2008;ÓCeallaigh,2013;ÓGrádaigh,2015.
Saineolas tumoideachais agus acmhainní ábharthaNí bhíonn na hacmhainní riachtanacha ná na speisialtóirí dátheangacha riachtanacha le fáil i líon mór clár tumoideachais chun an tacaíocht teagaisc, an measúnú agus na hidirghabhálacha a bhíonn ag teastáil a chur ar fáil.
Genesee,2007;FortuneleMenke,2010.
Freagracht agus córais tacaíochta an StáitBíonn easpa tacaíochta (beartais/treoracha) agus easpa maoinithe ar leibhéal an stáit chun tacú leis an gcóras.
Genesee&Fortune,2014;Mayetal,2004;Péterváryetal.,2014;Tedick,2015.
7
Tréithe dea-chleachtais an tumoideachais
8
Dea-chleachtais ó thaobh fairsinge an tumtha
Dúshlán Dea-ChleachtaisPolasaí scoile soiléir • Polasaíscoilean-soiléirmaidirleisanméidtumadhgurgáadhéanamhsa
Ghaeilge,.i.teagasciomlánnascoileseachasancuraclamBéarla.
Obair riaradh na scoile • Gombeadhobairiomlánnascoile,BordBainistíochta,CoisteTuismitheoirí,searmanais,ócáidí,aoichainteoirítríGhaeilge.
Ócáidí seach-churaclaim • Gombeadhócáidíseach-churaclaimnascoileáreáchtáiltríGhaeilgechomhmóragusisféidir,turaisscoile,rangannataréisscoile,imeachtaílescoileannaeile,srl.
Obair ranga • GombeadhanobairrangaarsiúltríGhaeilge.• GombeadhanobairbhailearsiúltríGhaeilge(seachasdonrangBéarlaagus
teangachaeile).• gombeadhscrúduitheándéanamhtríGhaeilgeagusobairphraiticiúilá
déanamhtríGhaeilge.
Téacsleabhair • GombeadhpolasaíaganscoiltéacsleabhairGhaeilgeaúsáidnuairatásiadoiriúnach(cinneadhfoirne).
• Ant-uasmhéidtéacsleabhair/nótaíGaeilgegurféidirachurfaoibhráidnandaltaí.
• LeasteorantaabhaintastéacsleabhairBhéarla.• AbheithnuálachaguscruthaitheachigcruthúáiseannateagaisctríGhaeilgele
múinteoiríeile.• DaltaíaúsáidchunáiseannaachruthúarlínetríGhaeilge.
Polasaí litearthachta • Polasaíluath-thumadhiomlánsaGhaeilgeanchéaddábhliainsabhunscoilchunscileannalitearthachtanaGaeilgeadhaingniúardtús.
• Scéimeanna,feachtaisaguscóraispointíchunanléitheoireachtsadátheangaaspreagadharchomhchéim.
• ComórtaisléitheoireachtaagusscríbhneoireachtachunléitheoireachtagusscríbhneoireachtnaGaeilgeafhorbairtagusaspreagadharchomhchéimleisanmBéarla.
9
Dea-chleachtais ó thaobh struchtúr, comhtháiteacht agus pleanáil an chláir
Dúshlán Dea-ChleachtaisEaspa ionchas teanga, caighdeán
• Pleanceartleagthaamachagfoireannnascoilemaidirleisanionchasteangagogachrang/bliain.
• Anteangagurcheartabheitháfoghlaimgachbliain,pleancomhtháiteóbhliaingobliaináleagansíos.
Cleachtais dhifriúla ag múinteoirí difriúla
• Comhoibriúidirmúinteoirínascoilechunleanúnachasagusstruchtúraontaitheabhaintamach–uaireantaachloigPháircanChrócaighaúsáidchuigeseo.
Easpa roinnt dea-chleachtais
• Namúinteoiríathabhairtlechéilechundea-chleachtaisaroinntagusclároideachaisnascoileaphleanáilgoceimniúiltrínaranganna.
Rannóg ábhar a chomhtháthú
• Múinteoiríábharabheithagobairgodlúthlechéileiniarbhunscoileannaagusimbuncumarsáidelemúinteoirínan-ábharsiniscoileannaeile–gréasánleictreonachcothaithechuigesinarmhionscála.
Struchtúr an chláir ag athrú le foireann nua
• Dea-ChleachtaisStruchtúr,pleanaguspolasaínascoileleagthasíosan-soiléiragleibhéalanBhordBainistíochta.Níathróidhsélepríomhoidenuanólefoireannnua.
Easpa comhtháiteachta idir na leibhéil éagsúla tumoideachais (réamhscolaíocht-bunscolaíocht-iarbhunscolaíocht)
• Ceangalachothúidiranbhunscoilagusannaíonraagusidiranbhunscoilagusaniarbhunscoil–aontúarchaighdeánidirnaleibhéil.
• Anréamhscolaíocht(naíonra)abheithlonnaithearshuíomhnabunscoileagusleanúnachasidirpolasaíteanga.
• AnstiúrthóirnaíonraabheitharBhordBainistíochtanabunscoile.• Cláraistriúscoile(béimarchumasteanga)idiranbhunscoilagusan
iarbhunscoil.• Iarbhunscoilidteagmháillebunscoileannamaidirlecaighdeánteangaaleagan
síosdoniontráilsaniarbhunscoil.• Torthaífoghlamthaceimniúilleanúnachabheithannónnaíonragodtían
bhunscolaíochtgodtíaniarbhunscolaíochtlán-Ghaeilge.
10
Dea-chleachtais ó thaobh freagrachta, ceannaireachta agus luachála ag leibhéal na scoile
Dúshlán Dea-ChleachtaisEaspa ceannaireachta agus freagrachta ag leibhéal na bainistíochta
• Polasaísoiléirachothaíonnaontachtfoirnechunnacaighdeáinisfearrashroichint.
• Ceannaireachtachothúónmbarranuasagusimeascnafoirne–ceannairírangbhlianta(bunscolaíocht)agusceannaireábhar(iarbhunscolaíocht)afhorbairtchunglacadhlefreagracht.
Easpa freagrachta don mhúineadh trí Ghaeilge
• CórasgogcaithfearmúinteoiríábharoibriúlechéilechunpleanannaábhararéiteachagusfreagrachtaghlacadhdonmhúineadhábhartríGhaeilge.
• Fochoistílaistighdenscoilchundéileáillemórcheisteannacaighdeánsnamórghnéithe–litearthacht,uimhirtheacht,teanga,riachtanasspeisialta.
Easpa ceannaireachta agus freagrachta idir scoileanna
• Gréasánabhunúidirscoileannasacheantarchundea-chleachtaisaroinntagusfreagrachtaghlacadhascaighdeánardoideachaistríGhaeilgeachurarfáilgoháitiúil.Caighdeánaleagansíosagusashroichint.
Easpa uirlisí measúnaithe cuí(tástálacha caighdeánacha gan a bheith oiriúnach don nGaeloideachas, dar le roinnt mhaith múinteoirí)
• Caighdeán/slattomhaisneamhoifigiúiláleaganamachagroinntscoileannaiadféin-cadleisabhfuilsiadagsúilagdeireadhanchórais(bunscolaíochtaagusiarbhunscolaíochta).
• CoisteLitearthachtaIarbhunscoileadhéanannmeasúnúarchaighdeánGaeilgeagusBéarlanandaltaíagusachuireannpleangnímhlechéilechundíriúarlaigíteanganandaltaí.
• MeasúnúdearthaathástálannanBéarlaagusanGhaeilgeislíchothromagusníaistriúanmeasúnúGaeilgearangceannBéarla.
11
Dea-chleachtais ó thaobh an churaclaim de
Dúshlán Dea-ChleachtaisMeasúnú teanga róshimplí agus curaclam róbhunúsach go háirithe ag an dara leibhéal
• Imeachtóngcuraclamaguscurleis.• Móránábhardílissachanúintaúsáidagustarraingóáiseanna/téacsannado
bhliantaníossine.• Sárchainteoiríónbpobalathabhairtisteachagusdaltaíachuramachgodtí
sárchainteoirí.• Ganabheithagmúineadhdonscrúdú,múindonsaol.
Gan difreálú suntasach sa churaclam d’fhoghlaimeoirí éagsúla (foghlaimeoirí, cainteoirí dúchais, riachtanais speisialta)
• Difreálúadhéanamhsarang,obairghrúpa,tascannadifriúlaagdaltaíéagsúla.
Gan dóthain béime i gcuraclam na n-ábhar ar mhúineadh na Gaeilge
• BéimaguspleandomhúineadhnaGaeilgetrídnahábhairarfadsabhunscoilagussaniar-bhunscoil.
Curaclam teanga gan a bheith nasctha le cultúr, leis an oidhreacht agus leis an tsochtheangeolaíocht
• AnGhaeilgeamhúineadhigcomhthéacsanchultúir,nahoidhreachtaagusnasochtheangeolaíochta.
• Feasachtteangaachothúimeascnandaltaí,ceardlannaareáchtáilfaoitheangachaeileagusfaoichúrsaísochtheangeolaíochta.
Nach bhfuil an curaclam ag feidhmiú ag leibhéal a spreagann smaointeoireacht ardleibhéil nó teanga ardleibhéil
• Ceachtannateangaamhúineadhaspreagannardleibhéalsmaointeoireachtaagusteanga,teangashóisialtasanáireamh.
12
Dea-chleachtais ó thaobh oideolaíochta de
Dúshlán Dea-ChleachtaisLeibhéal teanga na ndaltaí an-mheascaithe
• Difreálúadhéanamhsaseomraranga,spriocannadifriúlad’fhoghlaimeoirídifriúla,ardspriocannasaibhritheteangadochainteoirídúchais.
• Roghannadifriúlateangamarchuiddenaceachtannacéanna,obairghrúpa.• Leaganachaéagsúladenatéacsannacéannainúsáidchunceachtannaadhearadh.• Rangannaascaradhinangrúpaíderéircumaisteanga.• CórasDroichidsaniarbhunscoilchuntacúledaltaíatálagóthaobhnateanga.• Idirbhliainidiranbhunscoilagusaniarbhunscoilchundíriúarscileannateangaarleibhéil
éagsúla(anchéadbhliaindenmheánscoil).• Áiseannaán-aistriúagmúinteoiríaonairchundéileáilleisantacaíochtfoghlama/
riachtanaisspeisialtatríGhaeilge.• ComhoibriúidirmúinteoirítacaíochtafoghlamthaatáagobairtríGhaeilge–gréasánbeag
cruthaitheigceantaramháin.• IonadTacaíochtaFoghlamthamarchroíláriscoileannaáiritheinabhfuiltacaíochtden
scothácurarfáiltríGhaeilgeagustríBhéarladeréirmarisgá.
Ag teagasc ábhair trí Ghaeilge gan a bheith ag teagasc Gaeilge trí na hábhair
• Teagascanábhair(m.shStair,Tíreolas,Eolaíocht)agusdíritheartheagascnateangaant-amarfad.
• Rannógábhararscoilimbunpleanannachungnéitheáirithedenteangaamhúineadhtrídanábhar(M.sh.AimsirG.Ch–Stair,M.Ord–EacnamaíochtBhaile).
• PleanscoilearconasanGhaeilgeamhúineadhtrínahábhairgoléir.• Measúnaithe/tascannaathástálannanteangaagusantábharlechéile(aitheantasdon
teangasnamarcanna).• Feasachtteangaachothúagusfocaildhifriúlaarthéarmaíchunnachmbeidhdeacracht
agnadaltaílepáipéirscrúduitheasGaeilge.
Easpa cruinnis sa Ghaeilge ag na daltaí
• PolasaíaganscoilganglacadhledrochGhaeilge,abheithigcónaídírithearfhoirmnateanga.
• StraitéisírangaforbarthaagmúinteoiríchunnapríomhbhotúinsaGhaeilgeacheartú–díriúarbhotúnamháingachseachtain,gachmí.
• Spriocannateangaagusgramadaíaggachrangarscoil,curiláthairgachmíoscomhairnascoilearnabotúinaceartaíodh.
• CeadagdaltaíGaeilgenamúinteoiríacheartú,m.shtograathabhairtdóibh10sampladenTuisealGin.míchruinngachseachtainaaimsiú.
• Straitéisíceartaitheaathrú,féincheartú,piar-cheartú,marcannabreisedoGhaeilgechruinninaistístaire,idtionscadailEolaíochta,srl.
Gá le béim ar chumarsáid trí Ghaeilge/ aschur teanga/ úsáid na teanga sa rang
• Teagascspraíúilghníomhachadhíríonnarangcumarsáid(goháiritheagtúsanchóraisnuairatámórándaltaíganaonGhaeilge).
• Ceachtanna/rangannaachuireannbéimarghníomhachtaíaguscaint–m.shNuachtnaSeachtaineógachrangathaifeadadhagusachraoladhóidirchumnascoile/oifiganphríomhoidegachseachtain.
• Tascannaranga/nádúrnahoibreabhainistiúchunachinntiúgobhfuilmóránteangaóbhéalinúsáididirnadaltaídoghníomhaíochtaíanranga.
• Tionscadailrangaachuireannnadaltaíidteagmháillesárchainteoirí/suíomhannanádúrthanateangaarbhonnrialta–m.sh.agallaimhadhéanamhsaphobal,srl.
• Anteicneolaíochtaúsáidarmhaitheletascannacumarsáideachaóbhéalachruthú–daltaíagcruthúáiseannabeaga,i-leabhar,aipeanna,ceachtannabeagaMata,tríGhaeilge.
13
Dea-chleachtais ó thaobh chaighdeán Gaeilge na foirne; oiliúint mhúinteoirí agus forbairt ghairmiúil leanúnach
Dúshlán Dea-ChleachtaisCaighdeánteanganamúinteoirí
• Íoschaighdeánteangaleagthaamachsascoilachaithfeadhabheithagmúinteoiríchunteagascann(m.sh.leibhéalB2/C1TEG)achdeacairéseoachuribhfeidhmgohiomlángantacaíochtStáit.
• Rangannateangaatáábharbunaithearfáilarscoildomhúinteoiríaguséigeantachgondéanfadhmúinteoirífaoibhunanchaighdeáiniad.
• Tacaíochtcruthú/ceartúáiseannateagaiscarfáildomhúinteoiríarchaighdeánísealGaeilge.
• Scéimtacaíochta/sparánachtaarfáildomhúinteoiríchunfeabhasachuraragcuidGaeilge.
• Tacaíochtarfáildomhúinteoirígurcainteoirídúchaisiadchunanteangaatheagasctrídanábhar.
OiliúintmhúinteoirítríBhéarla,easpacleachtadharanábhartríGhaeilge(iarbhunscolaíocht)agusansuíomhtumoideachais(bunscolaíochtGhaeltachtaagusGhaelscoile)
• Córasmeantóireachtaacheanglaíonnmúinteoirínuacháilithelemúinteoiríletaithínamblianta.
• SpeisialtóirídonteagasctríGhaeilgearantalamhchunceisteannanamúinteoiríafhreagairtfaoinagcuidábhairtríGhaeilge.
• Córas/gréasánacheanglaíonnmúinteoirí/scoileannachundea-chleachtaisaroinntaguscomhairlefaoiábhairtríGhaeilgearoinnt.Comhdhearadháiseannaaguscomhaistriúchán.
• Nascfoirmeáltaidirscoileannaigceantaréagsúla,m.sh.GaelscoilagusGaeltacht.
• Brúleanúnachachoimeádaranbhfeachtasdonbhunoiliúintchuídontumoideachasleisnamodúilatáriachtanach.
Gandóthainfreastailarmhúinteoirítumoideachaisóthaobhforbairtghairmiúilleanúnach
• Cúrsaírialtaachurarfáildomhúinteoirínascoileingnéitheabhaineannleisantumoideachas–m.shteagascteangaagusábhar,forbairtscileannadé-litearthachtachomhionanna,múineadhtrídandarateanga,trídangcéadteanga.
• Múinteoiríamhealladhidtreocúrsaíiarchéime–m.sh.M.Oid.sanOideachaslán-Ghaeilge,MAidteagascTeangacha.
• Ceangalaguscomhoibriúlemúinteoiríeile/scoileannaeile.
14
Dea-chleachtais ó thaobh teagasc córasach agus úsáid na mórtheanga (an Béarla)
Dúshlán Dea-ChleachtaisÉiginnteacht maidir le cathain gur cheart tús a chur leis an mBéarla
• FormhórnascoileannaagcurtúsleisanmBéarlaagdeireadhnanaíonáinmhóranótúsrangahaon,agglacadhletreoirnáisiúntaagusidirnáisiúnta.
Éiginnteacht maidir le ról agus úsáid an Bhéarla sa chóras
• MúineadhcórasachéifeachtacharanmBéarla(agúsáidscéimeannaléitheoireachtagrádaithe)gachbliaininadhiaidhsin.
• Léitheoireacht,scríbhneoireachtagusscileannacuriláthairóbhéalafhorbairtsaBhéarlalelinnanchórais.Agcinntiúgombeadhnascileannacomhionannsadátheanga.
Éiginnteacht maidir le teoiricí trasteangaithe .i. ar cheart an Béarla a úsáid ar mhaithe leis an bhfoghlaim trí Ghaeilge a chur chun cinn
• GanbhéimachurarscileannatrasteangaitheróluathsachórastumoideachaisnóbheadhsédeacairanGhaeilgeachothú,darleisnamúinteoirí.
Éiginnteacht maidir le téarmaíocht na n-ábhar a thabhairt do na daltaí i mBéarla ag fágáil na bunscoile/na hiarbhunscoile
• Ganéseoadhéanamhsabhunscoil,níhéseocúramnabunscoiletumoideachaisdarleisnamúinteoirí.
• Faoidheireadhnahiarbhunscolaíochta,bíonnnatéarmaísealbhaitheagnadaltaígonádúrthaóthéacsleabhair/áiseannateagaisceile.Murabhfuil,tárólagnamúinteoiríanBéarlaathabhairtdóibh,darleformhórnamúinteoirí.
Éiginnteacht faoi conas cur chuige idirdhealaithe a chur i bhfeidhm do mhúineadh Béarla i measc chainteoirí dúchais Gaeilge
• Curchuigebeagánéagsúil.CeachtannaachuireannbéimarfhorbairtstórfhocailagusarfhíneáltachtsaBhéarlanachmbeadhagcainteoirídúchaisGaeilge.
15
Dea-chleachtais ó thaobh nasc leis an teaghlach/pobal
Dúshlán Dea-ChleachtaisDodhéanta caighdeán ard tumoideachais a bhaint amach gan tacaíocht tuismitheoirí/pobal
• Nascláidirletuismitheoirí,oícheantaoscailteagmíniúpolasaithescoileagusantacaíochtatáagteastáiluathu.
• RangannaGaeilgeobair-bhailebunaithedothuismitheoirí.• ÓcáidíGaeilge/BricfeastaGaelachdothuismitheoirí.• AnPobalagussárchainteoiríónbpobalathabhairtisteacharscoilgominicchun
dulibhfeidhmarnadaltaí.• Nadaltaíachuramachgodtíanpobalgominic,agallaimhadhéanamhle
sárchainteoirí,obairbhaileagbailiúeolaisósheantuismitheoirí.• Nascleclubannaóige/drámaíocht/spraoi/sportlasmuighdenscoil.• ÓcáidíGaelachaanphobailafhógairtarscoil,gréasánGaelachathógáil.• Múinteoiríagobairarthograíteangasaphoballasmuighd’amscoile.
16
Dea-chleachtais ó thaobh úsáid na Gaeilge go sóisialta a chur chun cinn
Dúshlán Dea-ChleachtaisEaspa Cumais na ndaltaí i dteanga Shóisialta
• Béimachurarmhúineadhteangashóisialtaagusteangaimearthadonadaltaísnaranganna.
• Straitéisíéagsúlaclóis–cluichíclóisamhúineadhdonaleanaíógatríGhaeilgeaguscúntóirí/daltaíníossineachurimbunanchlóischunimirtleo.
Úsáid an Bhéarla i dtreis go sóisialta
• IonchasláidiribpolasaínascoilegurbíanGhaeilgeabheidhinúsáidgosóisialtaagmúinteoiríagusdaltaí.
• Caidreamhmaithidirmúinteoiríagusdaltaíchunanpolasaíseoachuribhfeidhm.
• Feachtais/duaiseannaóthaobhanrangisfearr,anduineisfearrchunanGhaeilgealabhairtisachurchuncinn.
• RiailnaGaeilgeibhfeidhmaguscóraspionóismábhristearanriail.Daltaísinsearachanascoileachurigceannasaranbhfeachtas.
• Nascláidirachothúidirnadaltaíagussárchainteoiríónbpobal,iadathabhairtisteachchunamsóisialtaachaitheamhleisnadaltaí.
• Nasclegrúpaíóigesaphobalchunlabhairtshóisialtanateangaachurchuncinnidteanntaachéile.
• Imeachtaírialtaachuireannbéimarangcaintshóisialta–drámaíocht,díospóireachtaí,féilteOireachtais,s.rl.
• NasclescoilGhaeltachta/Gaelscoileilechunlabhairtnateangaachurchuncinn.
• FéinmheastóireachtscoileaúsáidchunanGhaeilgeóbhéalgosóisialtaachurchuncinn.Leabhránleteanganeamhfhoirmeálta/Gaeilgeshóisialtaachruthúarscoilagusascaipeadharnadaltaíagusarnamúinteoirí.
17
Dea-chleachtais ó thaobh tacaíocht Stáit agus acmhainní
Dúshlán Dea-ChleachtaisEaspa tuisceana agus aitheantas don earnáil ag leibhéal an Stáit
• AnPolasaídonOideachasGaeltachtaachuribhfeidhmagusbreisacmhainnídaonnachuige.
Easpa tuisceana agus treorach
• Leanúintleisantuiscintaguscleachtaisgobhfuiltearagforbairtcumasagusnósmhaireachtaúsáidedonteanga.
Maoiniú gan a bheith leordhóthanach chun áiseanna a chruthú ar bhonn leanúnach don tumoideachas
• Meithealmúinteoiríagcruthúagcuidáiseannaféin,leabhair,taifidfíseagusfuaime,áiseannaarlíne.
Easpa foirne. Cóimheas ró-ard idir múinteoirí agus daltaí nach dtugann gné bhreise múineadh na teanga san áireamh
• Cúntóirírangaagusteangaaúsáiddonchéaddábhliaindontumoideachaschundíriúarghnéitheteanga(saGhaeltachtagusidTuaisceartÉireann).SaTuaisceartbíonnbeirtmhúinteoiríceadaithedonchéad/darabliainsabhunscoil.
• AitheantasDEISafháilchuncoibhneasidirmúinteoiríagusdaltaíaísliú.
Easpa gutha ag an earnáil • AbheithgníomhachsaneagraíochtGaeloideachasnóarmeithealmúinteoiríarbhonnáitiúil.
Easpa tacaíochta áitiúil, scoileanna ag braith go bhfuil siad ag obair leo féin
• ScoileannasaGhaeltachtagsúilgombeidhanPolasaídonOideachasGaeltachtaagusanPhleanáilTeangacomhtháite,gombeadhcabhairagustacaíochtarfáildóibhchundulibhfeidhmarthuismitheoirí.
18
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí cáilíochta
Taréisduitantuarascáiltaighdearabhfuilanuirlisseobunaithealéamh,bacheartgombeadhtuiscintshoiléiragatarabhfuillefáilsataighdeidirnáisiúntamaidirleisandea-chleachtassatumoideachas.Bacheartgombeadhtuiscintshoiléiragatarfhírinníanchomhthéacs,nadúshláinagusnamoltaíinaleithsinarinnemúinteoirísanoideachaslán-Ghaeilge(faoimaratácurthainiúlagnarannpháirtithesataighde).
Is féidirTáscairí cáilíochtamaidir leis andea-chleachtas sanoideachas lán-Ghaeilge (.i. an teimpléadthall)aúsáidmaruirlisféinmheastóireachtascoileabhaineanngosonrachleisanoideachaslán-Ghaeilge.Cé go bhfuil an uirlis seo fréamhaithe i bhfírinne chomhthéacsúil an oideachais lán-Ghaeilge (mar abhraithnarannpháirtithesataighdeí),táanuirlisailínithefreisinleisandea-chleachtasidirnáisiúntasatumoideachasteanga(maratáathbhreithnithesatuarascáilseo).Tásébeartaithegodtacóidhanuirlisféinmheastóireachtaseolescoileannalán-GhaeilgeagusGaeltachtaathbhreithniúagusmeasúnúcriticiúiladhéanamharcháilíochtghnéitheantsoláthairinascoilféin.Mariarrachtchunathrúdea-phleanáilteabhfuilúdarmaithleisathabhairtchuncríche,moltaranuirlissinaúsáidigcomharleisnadoiciméidseoaleanas:
• TreoirlíntemaidirleFéinmheastóireachtScoile,2016-2020(AnRoinnOideachais&Scileanna)• AgBreathnúaranScoilAgainne,2016:Creatcáilíochta(AnRoinnOideachais&Scileanna)• TreoirlínteabhaineannleisanbPolasaídonOideachasGaeltachta2017-2022(doscoileannalonnaithe
saGhaeltachtamháin)
Bíonn feidhmeanna éagsúla ag an uirlis féinmheastóireachta scoile a bhaineann go sonrach leis antumoideachas, Táscairí cáilíochta maidir leis an dea-chleachtas san oideachas lán-Ghaeilge, nuair aúsáidtearíleisnadoiciméidthuasluaite.(Támaraidhmleisnafeidhmeannasinarfadfeabhasachurarthorthaí.)Seothíosliostadechuiddenafeidhmeannasin:
• comhráitedoimhnedúshlánachaaspreagadhaguspáirtaghlacadhiontumaidirleisangcleachtaslán-Ghaeilge
• físafhorbairtagusachuriniúl• machnamhadhéanamharambaintearamachagusarcheisteanna,agussaincheisteannamaidirleis
angcuribhfeidhmaphlé(.i.cultúircheistiúcháinachruthú)• spriocanna (tosaíochtaí comhaontaithe) inláimhsithe agus intomhaiste a leagan amach tríd an
gcinnteoireachtchomhoibríoch• monatóireachtadhéanamharathruithelehimeachtamaagusmeasúnúadhéanamharanméiddul
chuncinnatádéantairéimsísainaitheantainargáfeabhasadhéanamh.i.rath/torthaífoghlamaathomhas
• tuairisciúgorialtaarbhaintamachspriocannapleanáilte• anleanúnachasachothútrídanbpleanáilscoileuile• spriocanna,pleanannaagustáscairírathaadhéanamhtrédhearcach• prionsabailchreidimhaguspatrúinchleachtaissheanbhunaitheaathrú• pleanforbarthagairmiúladonscoiluileadhearadhchunaghaidhathabhairtarriachtanaisforbartha
gairmiúlashainaitheantanafoirne.
19
Moltar duit na táscairí sainaitheanta a úsáid chun comparáid a dhéanamh idir dearcthaí éagsúla nabpáirtithe leasmharaaran leibhéalreathacur ibhfeidhm,agus láidreachtaídochláirféinagusréimsíargáfeabhasadhéanamhorthuashainaithint.B’fhéidirgurmhaithleatdostádasreathaamheastríaghaidhathabhairtarnatáscairíarfad,nób’fhéidirgurbhfhearrleatdíriúarcheannnódhóagusmion-iniúchadhadhéanamhorthusin(.i.tríghabháildophróiseasatriallachnaféinmheastóireachtascoile–fócasashainaithint,fianaiseabhailiú,anailísagusbreithiúnasadhéanamh,tuarascáilaguspleanfeabhaisascríobhagusaroinnt,anpleanfeabhaisachuribhfeidhm,monatóireachtadhéanamharghníomharthaagusantioncharamheasúnú).
Sainaithnítearpríomhtháscairícáilíochta(táscairí)andea-chleachtaisisuíomhannatumoideachaislegachceanndenalipéidseoaleanas.Léirítearleisnatuairisceoiríinadhiaidhsinconasisfearrisféidirgachtáscairecáilíochtaarandea-chleachtasabhaintamach.
20
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Fairsinge an tumtha 1 2 3
Tuairisceoir Tácurchuigelán-tumoideachaisluaithibhfeidhmsascoilinanúsáidtearanGhaeilgegoforleathanmartheanganacumarsáidesascoil(idirmúinteoiríant-amarfad,túsáitedonGhaeilgeidirmúinteoiríagustuismitheoirí,coistetuismitheoiríagfeidhmiútríGhaeilge,BordBainistíochtaagfeidhmiútríGhaeilge,tacaíochtfhoghlamaarfáiltríGhaeilge),martheangaanteagaiscsascoil(gachábharseachasanBéarlatríGhaeilge)agusmartheangaantsóisialaithe(polasaíláidiráchuribhfeidhmsascoilmaidirlelabhairtshóisialtanaGaeilgeidirnadaltaí).
Tuairisceoir CuireannnamúinteoiríarfadeiseamláirdeGhaeilgechruinnarfáildonadaltaíagussoláthraíonnsiadionchuroptamachdíritheagusneamhdhírithechunnadaltaíanochtadhdoghnéitheéagsúladenteangaidtimpeallachtaíatásaibhiróthaobhteangade.
Tuairisceoir BaintearleasascuirchuigeatáscafláilteagusleabaithesachomhthéacsileithanteagaiscagusnafoghlamachunanGhaeilgeamhealladhagusidirghníomhaíochttríGhaeilgeaspreagadhimeascnandaltaí(marshamplascéalaíochtchoiteann,amhráin,rainnghníomhaíochta,rólghlacadh)
Tuairisceoir TríGhaeilgeachuirteartúsleteagascnalitearthachtaardtús(i.tréimhsedhábhliaindeluath-thumadh,clárfonaice/foghraíochtagrádaitheGaeilgeinúsáidagusoiliúintarnamúinteoiríchuigesin,míniúsoiléirarangcleachtasseodophobalnascoile)
Tuairisceoir DéantargnéitheteangaatádúshlánachóthaobhnacognaíochtadesaGhaeilge(marshamplasainfhoclóir,eiseamláiríábhartha,gnéithenagramadaíabhaineanngosainiúillehábhairanchuraclaim)ashainaithint,déantarpleanáillenanaghaidh,déantariadachomhtháthúigceachtannaagusdéantarmeasúnúorthuchunteangaafhorbairtabhíonnagteastáilchuneolasacadúilagusscileannasóisialtaafhoghlaim.
21
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Struchtúr, comhtháiteacht & pleanáil an chláir 1 2 3
Tuairisceoir Earcaíonnaguscoinníonnanscoilfoireannardchaighdeáin(idirfhoireannteagaisc,riaracháinagustacaíochta)agabhfuilnacáilíochtaícuíagusard-inniúlachtsaGhaeilge.
Tuairisceoir Isanndophleancomhordaithearfudnascoileuilechunspriocannagrádaitheandátheangachais,nadélitearthachtaagusnahinniúlachtacultúrthaabhaintamach,aguschuntorthaífoghlamaacadúlaiomchuídoghrúpaíblianaabhaintamachaganamcéanna.
Tuairisceoir TápleannascoilemaidirleforbairtteangaaguslitearthachtasolúbthagoleorchunfreastalarriachtanaissealbhaitheteangafhoghlaimeoiríT1agusT2naGaeilgeaguschunleasabhaintfreisinasnatairbhícognaíochabreiseabhaineannleisandátheangachas.
Tuairisceoir Cruthaíonnaguscoinníonnanscoilbonneagarlenadtacaítearledulchuncinnnandaltaíagusmeasúnúorthu,pleanáilscoileuile,curibhfeidhm,measúnachtaguscuntasacht.
Tuairisceoir Déanannanscoilsonraíabhailiúgocórasachlefáilamachanbhfuilspriocannateangaagusacadúlaágcomhlíonadh,agusdéantarnasonraímeasúnachtaachomhtháthúsaphleanáilmaidirlecleachtaisteagaiscabhaineanngosonrachleisantumoideachasarleibhéalscoileuile.
22
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Freagracht, ceannaireacht agus luacháil 1 2 3
Tuairisceoir Isceannaireláidir,éifeachtacheolachatásaphríomhoideachuireannfís,spriocanna,bunfhealsúnachtagustorthaíanoideachaislán-Ghaeilgeiniúlgosoiléirdonfhoireannagusdophobalnascoileigcoitinne.Isféidirleis/léianfhaisnéissinaúsáidarbhealachcruthaitheachchunanteolasascaipeadhardhaoineeileaguschuntacúgoréamhghníomhachleisanscoiloscomhairpobailéagsúla.
Tuairisceoir Tánaróilagusfreagrachtaímaidirlepróisisagusnósannaimeachtanascoilelán-Ghaeilgesainmhínithegosoiléiribpolasaíagusigcleachtaslecinntiúgurbiadanteagascagusanfhoghlaiméifeachtachispríomhchúramnascoilelán-Ghaeilgeigcónaí.
Tuairisceoir Tánamúinteoiríeolacharphróiseasforbarthaandátheangachais,agusarthairbhíantumoideachaisagusandátheangachais,agusbíonnsiadsástaagcuideolaisafhorbairtgoleanúnachagusant-eolassinaphléletuismitheoirí/caomhnóirí.
Tuairisceoir CreideannnamúinteoiríagusanfhoireannscoilearfadgurféidirlegachaondaltaardchaighdeánfoghlamaabhaintamachingachréimseacadúilagusinniúlachtiomlánabhaintamachsaGhaeilgeagussaBhéarlaaraon.
Tuairisceoir Ismúinteoiríteangaagusábhairaraoniadnamúinteoiríarfad,tátorthaífoghlamabeartaitheluaitegosoiléiracumaidirlehábharagusteanga,cuireannsiadionchaisshoiléireiniúlmaidirlehúsáidnatumtheanga,agusféachannsiadorthuféinmaréascaitheoirínaforbarthateangalaistighdenseomrarangaaguslasmuighdearaon.Éiríonnleoanfhoghlaim/anfhorbairtteangaathomhaisóbhliaingobliain(i.caighdeántúsagusdeireadhnabunscolaíochta/nahiarbhunscolaíochtaaleagansíos).
23
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Curaclam 1 2 3
Tuairisceoir TáardchaighdeáinshoiléireaganscoilmaidirleforbairtteangasaGhaeilgeagussaBhéarla,legnóthachanacadúilaguslecultúraraon.
Tuairisceoir CuimsítearleisangcuraclamtorthaífoghlamadonfhoghlaimteangasaGhaeilgeagussaBhéarladogachdalta,agusníhionannnatorthaísind’fhoghlaimeoiríT1agusT2.Táionchaisardaanndondághrúpa.
Tuairisceoir Táancuraclamagusanteagascoiriúnachóthaobhnaforbarthadelehaghaidhgachdalta.
Tuairisceoir Bíonnnagníomhaíochtaímeasúnaithebarántúilaguséagsúil,agusléirítearardchaighdeáinteangaagusacadúlaleo.
Tuairisceoir Déantarancuraclamabhainistiúarbhealaíatáábharthaóthaobhanchultúirde.
24
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Oideolaíocht 1 2 3
Tuairisceoir CuirtearteagascfollasachteangaarfáilgocórasachsaGhaeilgeingachréimseábhairseachasanBéarlaidtimpeallachtfoghlamaatásaibhiróthaobhT2de,agusbaineannnamúinteoiríleasasstraitéisíéagsúlalecinntiúgodtuigeannnadaltaíantábhar,marshamplaforbairtarréamheolas,leasabhaintasgnáthaimhagusstruchtúir,parafrása,cineálachaéagsúlaceisteanna,raonleathangnéithe,úsáidcomharthaíochtacoirp,srl.
Tuairisceoir Baintearleasasteicnícíteagaiscéagsúla,marshamplastraitéisífoghlamagníomhaí,comharfhoghlaim,ionaidfoghlama,grúpaísolúbtha,chunnadaltaíarfad(.i.idirfhoghlaimeoiríT1agusT2naGaeilge)aspreagadhchunleibhéilníosairdeúsáidteteangaaguscognaíochtaabhaintamach.
Tuairisceoir Cruthaíonnmúinteoirídeiseannalehaghaidhúsáidbhríochteanga,idirghníomhaíochtaagussaibhriúcháinlecurarchumasdaltaíabheithfeasacharstruchtúirtheangashainiúlaagusiadathabhairtfaoideara,aguschunforbairtteangacruinneóbhéalagusiscríbhinnaghiniúintarfudanchuraclaim.
Tuairisceoir Déantarteagascnateangaagusnalitearthachtaachomhtháthúleteagascacadúildúshlánach,agusbaineannmúinteoiríleasasteicnícíaiseolaischeartaithighéifeachtachaabhaineannleisanteangaagusleisanábhararaonarbhonncomhsheasmhach.
Tuairisceoir TáanmeasúnúdírithearriachtanaisspeisialtanandaltaíatáagfoghlaimábharacadúiltríGhaeilgemarT1nómarT2,agustádlúthbhaintidiranmeasúnúagusanteagasc.
25
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Oiliúint agus forbairt ghairmiúil na múinteoirí 1 2 3
Tuairisceoir Isanndodhian-phleanforbarthagairmiúlaatácuimsitheachagusuileghabhálach,agusatáfréamhaitheisaincheisteannatábhachtachaagusisainriachtanaisnafoirnesascoillán-Ghaeilge.
Tuairisceoir Tápleanannagníomhaíochtadonfhorbairtghairmiúilbunaithearriachtanaisagustápleanannanamballfoirnearleithagteachtlepleanforiomlánnascoile.
Tuairisceoir Bíonnnamúinteoiríarfadaggabháild’fhoghlaimleanúnachagusd’fhorbairtghairmiúil,rudachuireannaragcumasmachnamhagusforbairtadhéanamharabhforbairtteangaféinagusarasaineolasoideolaíochabhaineanngosainiúilleisantumoideachas.
Tuairisceoir Cuirteartacaíochtchuíarfáildobhaillfoirne,marshamplacruinnitherialta,amchunbreathnúarchomhghleacaitheimbunteagaiscaguslehaghaidhoiliúnaimeasccomhghleacaithe,pleanáilchomhoibríochaguscomhtheagasc,machnamhagusaiseolas.
26
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Teagasc córasach agus úsáid na mórtheanga sa tumoideachas 1 2 3
Tuairisceoir Coinnítearnateangachateagaiscscarthaamachónachéileagusforbraítearcleachtaisdélitearthachtalemódseicheamhach.
Tuairisceoir SateagascfollasachsaBhéarla,déantarforbairtarchoincheapaarfoghlaimíodhiadtríGhaeilgeagusdéantaraistriúscileannaaguscomhtháthúidirteangachaagustharstuachurchuncinn(.i.déantarforbairtníossainiúlaarnabuntáistímeititheangeolaíochaabhaineannleisandátheangachassuimitheach).
Tuairisceoir DéantaranteagascsaBhéarlaaailíniúleisnatorthaífoghlamaatáleagthasíosagusdéantarpleanáildodhifreálúdílischunfreastalarriachtanaisnandaltaí.
Tuairisceoir SoláthraíonnfíschoiteannionchaisshoiléiredonadaltaímaidirlehúsáidT1/T2aguscuirtearfeabhasarchomhsheasmhachtchleachtaisnamúinteoiríderéirmarabhaineannlehúsáidT1/T2saseomrarangalán-Ghaeilge.
Tuairisceoir Bíonnmúinteoiríagobairaslámhaachéilechunoideolaíochtaítras-teangaaoireanndonchomhthéacsashainaithintchunairdnandaltaíatharraingtgofollasacharnacosúlachtaíagusnadifríochtaíidirnateangachaatáacuaguschunstraitéisífoghlamalárnachaathreisiúarbhealachcomhordaithe.
27
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Nasc le pobal/teaghlach 1 2 3
Tuairisceoir Cuirteartorthaíoideachaislán-Ghaeilgeiniúlgopoiblíarbhealachfollasachtráthúilchunmíthuiscintíasheachaint.
Tuairisceoir Tábonneagarfreagrúilaganscoilmaidirlecaidreamhdearfach,gníomhachagusleanúnachleteaghlachnandaltaíagusleisanbpobal,marshamplaseirbhísíbríochatacaíochtaagusoideachaisdothuismitheoirí/caomhnóirí,treoirathabhairtdothuismitheoirí/caomhnóirímaidirlehacmhainnípobailaaimsiúagusaláimhseáilderéirmariscuí,toghchánionadaithenadtuismitheoiríagusdaoinedeonacha,ábhairasGaeilgeachurarfáillenanúsáidsabhaile,freagraíarábhairimníabhíonnarthuismitheoirí/caomhnóiríaullmhúagusascaipeadhibhfoirmbileogaeolais,ábhairfhoilsithemaidirletorthaísanoideachaslán-Ghaeilgeashainaithintagusachurarfáil,nameáinshóisialtaaúsáidchunnanaiscidiranbaileagusanscoilafheabhsú.
Tuairisceoir Cuimsíteargachpáirtíleasmharleisanbpróiseaspleanáladonscoiluile(marshamplatuismitheoirí/caomhnóirí,múinteoirí,anpobal,daltaí)agusléiríonnfísagusspriocannanascoileanméidachuireannnapáirtitheleasmharaarfadarfáil.
Tuairisceoir Tugannanscoilaiseolasréamhghníomhach,soiléiraguscuiditheachdotheaghlaighmaidirledulchuncinnnandaltaíagusoibríonnanscoiligcomharleochunstraitéisíashainaithintagusasholátharchuncabhrúlefoghlaimanlinbh/naleanaí(nuairnachionannanteangateagaiscagusadteangaféin).
Tuairisceoir Cuireannanscoiliniúlgocomhsheasmhachdothuismitheoirí/caomhnóirígurbéanrudistábhachtaíarfadinagcuidrannpháirtíochtanátimpeallachtshaibhirthacúilachurarfáiligcéadteangaanlinbhionasgurféidirleisnamúinteoirílán-Ghaeilgelán-tairbheabhaintasnascileannaagusasnameontaatáforbarthasachéadteangaagusnaláidreachtaísinaúsáidchuncabhrúlehinniúlachtafhorbairtsaGhaeilgenósaBhéarla.
28
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Úsáid shóisialta na sprioctheanga 1 2 3
Tuairisceoir DéantargnéithedenGhaeilgelehaghaidhgnáth-idirghníomhaíochtaísóisialtalaethúlaashainaithint,déantarpleanáillenanaghaidhagusdéantariadatheagascarbhealaíatáiomchuígosóisialtaagusgocultúrthaarbhonnscoileuile(.i.anGhaeilgeabhíonnagteastáilchuncríochadílsesaghnáthshaol).
Tuairisceoir CuirtearionchaisshoiléiremaidirlehúsáidnaGaeilgemartheangaantsóisialaitheiniúldonadaltaí.
Tuairisceoir Ibpolasaitheagusigcleachtaisnascoile,spreagtarnadaltaíchunanGhaeilgeaúsáidmartheanganacumarsáideagusantsóisialaithesaseomrarangaaguslasmuighde(marshampladreasachtaínóduaiseannaachurarfáilatáoiriúnachdonaois/leibhéal).
Tuairisceoir Déanannanfhoireannmonatóireachtagusmeasúnúcomhsheasmhacharandulchuncinnarbhealaítacúlacumasaithe,agusúsáideannsiadsonraíchunréimsífeabhaisashainaithintaguspleanáillehaghaidhsaibhriúagusforbairtteangabhreisesaGhaeilgechunfreastalarriachtanaisnandaltaíarbhonnnascoileuile.
Tuairisceoir BaineannanscoilleasasacmhainníGaeilgeanphobail,marshamplacuireadhathabhairtd’aoichainteoiríchunlabhairtleisanrang,dularthuraisallamuighinagcuimsítearúsáiddhílisnaGaeilge,leasabhaintasnameáinGhaeilgeagusascuidiúteicneolaíochta,srl.
29
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí
1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil
Táscaire Tacaíocht agus acmhainní 1 2 3
Tuairisceoir Tánapáirtitheleasmharaarfadtiomantadorathanoideachaislán-Ghaeilge/Gaeltachtaagusdíríonnsiadabprionsabailchreidimhagusamiantaarbhealachcórasachaontaitheiniarrachtaíchuntacúleteanga,cultúragusféiniúlachtnaGaeilge/naGaeltachta,aguschuniadsinathógáilagusaathbheochan.
Tuairisceoir Déantarstraitéisfaisnéise,atábunaithearantaighdeisfearratáarfáilarshaintréitheanoideachaiséifeachtaighlán-Ghaeilgeagusarbhuntáistíandátheangachais,afhorbairtdeshíoragusascaipeadharnapáirtitheleasmharaarfad.
Tuairisceoir Féachtararfhorbairtdhátheangachnandaltaíarfadmarfhreagrachtscoileuile,agusléirítearésinibpolasaithe,saphleanáil,sanfhorfheidhmiúchánagussamheasúnú.
Tuairisceoir Déantarábhairfoghlamadílseardchaighdeáinadhearadhagusaúsáidarbhealaídílseigcomhthéacsannaatáoiriúnachagusfreagrúilóthaobhanchultúirdelehaghaidhnafoghlama.
Tuairisceoir Baintearleasasuirlisímeasúnaitheatábailí,iontaofaagusoiriúnachdonchomhthéacschunanfhorbairtteangasaGhaeilgeagussaBhéarlaarianú,chunspriocannaforbarthateangaachuriniúldopháirtitheleasmharaaguschuntagarmharcannaaleagansíosmarthreoirdonfhoghlaimdhifreálachagusdonphróiseasmeasúnaithesascoiluile.
30
Tásc
aire
ai
thea
nta
Tuai
risc
eoir
ai
thea
nta
Spri
oc-
feab
hais
Gní
omha
rtha
ri
acht
anac
haFr
eagr
acht
Scál
a am
aCr
itéi
r ra
tha
Dát
a at
hbhr
eith
nith
e
Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí cáilíochtaPlean gníomhaíochta / plean feabhais scoile
31
Nótaí
32
Nótaí