8/7/2019 ingiz Hseynov

1/5

ingiz Hseynov(Baku, 20 Nisan 1929)

ingiz Hseynov, 20 Nisan 1929'da Bak'dedomutur. Babasnn ad Hasen'dir. Orta -renimini Bak'de tamamladktan sonra Azer-baycan Devlet niversitesi'nin Filoloji Fakltesi'ne

kaydolmu, ikinci snftan sonra Lomonosov adnayaplm Moskova Devlet niversitesi'ne nak-ledilmi ve buradan mezun olmutur (1952). SSRlimler Akademisi'nin erqnaslq Enstits'ndeyksek lisans yapm, nemli aratrmalarda bu-lunmutur. Sonra SSR Yazclar ttifaq'nda milliedebiyatlar zerine aratrmac (1955-1972), Sov.KP MK nezdinde timai Elmler Akademisi'ndeSosyalist Medeniyyetler Blmnn mdr yar-dmcs (1972) grevlerinde bulunmutur. 1955 y-lnda ilk eseri yaynlanmtr. Bundan sonra daedebi almalarla dzenli olarak megul olmutur.

Eski SSR llerinde ilmi-insani fikrin ve1960'h yllar nesrinin tannm yazarlarndandr.

Eserleri SSR halklar ve dier halklarn dillerinetercme edilmitir. Kendisi de iyi bir mtercimdir.Trkiye, Belika, ngiltere, Fransa ve dier l-kelerde bir ok defa bulunmutur.

1979 ylnda Filoloji limler doktoru, 1980 y-lnda profsr olmutur.Balca eserleri: Menim Bacm, Bv 1962; Eri-

yen Heykel, B., 1964; etin Yoxu, B., 1969; Nov-ruzgl, B., 1969; Adm Demedi, B., 1973; Adalar,B.,1980...

Kaynaka:1.Azerbaycan Sovet Edebiyyat Tarihi. 2 cilt

te, cilt 2, Bak, 1967.2.Azerbaycan Sovet Edebiyyat Tarihi, Bak,

1988.3.Edebi Proses -1976-80, Bak, 1978-1990.4.Sosialist realizmi masir merhelede, Bak,

1987.

ADINI DEMED(ingiz iseynov. Adm demedi. Bak, 1973, s. 97-105)

"Qz, ne qz1 Qalar kaman, gzlerqara, burun hind fnd, sine Semerqendkaz1..."

Xalq edebiyyatndan

Byrnde2 qaln qara zola3 olan avtobusa4

minib qonumuzu son mekana aparanda5 yanmdaqara saqqall, cavan6 bir kii oturdu. Men yada

olard. Deyesen, merhumun qohumuydu7. Dala-dala axan bax ile meni brd. Gzleri bulaq8

kimiqayna yrd.Avtobus telesineden10 eyri-yr dar k-

elerle11 gedib ox kimi dz, enli-gurultulu yolaxd ve sr'elini artrd.

Qonum dodaqlann qulama tutdu: "Grnece12 telesir!" dedi. - Saqqal ipek kimi yumaq

1. kad 2. barnda, ortasnda 3. kua, izgisi 4. otobs 5. gtrdmzde gen, delikanl 7. akrabasyd 8. pnar 9. gibi 10.acele etmeden, hzlanmadan 11. sokaklarla 12. nasl

8/7/2019 ingiz Hseynov

2/5

idi. Bam terpetdim1. Azca susub qonum kre-matoriden2 dedi. Qedim3 dvrlerden misallarekdi. Dedi ki, eramzdan ox-ox evvel yksekmedeniyyele malik olan yunanlar da yandrrdilar.Homerden bir-iki misal ekdi, hind larixindendedi.

- Tarixisinizmi? - sorudum.Menden azca aralanb qara gzlerini qrp-

madan zme sancd, bir mddet susub:- Yox, tarixi deyilem. - Ve szn kesdi. Ne o,

sene tini dedi, ne de men sorudum.Bize dz4 on be deqiqe vaxt verilmidi. Sa-

atlar evvelceden blnmd. Nvbe5 bizim idi.Elave iqlar yandrld, Iente6 yazlm kederli mu-siqi alnd. Saqqall qulama pldad7: "Bet-hovendir"...

Oaydanba yene yanmda oturdu ve yene

keen defeki kimi diqqelle zme8

baxb dedi:-Bir defe o zirzemiye9 enmidim. Sn'i qebre!-Ax, senetiniz10 nedir? - teeecb-maraq qa-

rmd sualmda.Hemshbetim xeyala dald, sonra diqqetle

gzlerimin dz11 iine baxib birce12 sz dedi:- Hipnozuyam.Telesik13, he zm14 de bilmirem niye:- Hipnoz mene qetiyyen te'sir etmir, - dedim.- Gzleriniz qaradr, - pldad15, - sizden

yax16 hipnozcu xar... ndi17 de gec deyil.-Hipnozulq gzel senetdir.-Adamlara lazm."Ne me'nada?"- sualimi gizletmeye al

samda duydu:- Hipnozla malice18 me'nasmda, - dedi.lenler yemek-imekle dolu masa etrafnda

oturdular. Adam ox, yer ise darsqal19 idi. Necr20 oldusa, hipnozcunun arvad yanmda oturdu.Gelenlere yer verildike daha yaxn, Sanki ya-pinud mene bu yay21 axamnda. Gah buz par-as idi, gah da yanar ocaq. Hipnozcu z-bezmde22 oturub hamn23 diqqetle szr, ipeksaqqahmn ucundan yapb bize baxrd. Birdenelini d cibine alb cib24 defteri xartd:

-"Sen xouma gelirsen", nedir? - sorudu,-Paho, siz esil yerlim kimi25 danrsnz26!-Biz azerbaycanllar sevirik.Arvad da bu fikri tesdiqleyib:- "Men", "sen", "o", - dedi. Yax ez

berlemid i.- Bu szleri size kim yredib? - deye ar-

vadndan sorudum.- ox bilersiniz, tez qocalarsnz, - dedi. Ve

elave etdi. - Dostluumuzun erefine! - Qedehiniqedehime vurmaq istedi, amma yas yeri olduunuxatrlayb dayand. Mence, knlsz.

kimiz de arvadna baxdq. Baxlarmz ar-vadnda loqqudu. Hipnozcuya baxdm ve menenedense ele27 geldi ki, zn gle saxlayr ki, bol-luca glmesin menim xeyallarma; ay paras ki-miydi yanmdaki...

Sfremize ay geldi.Hipnozcunun arvad iini telesineden28 ve ele

selae29 ile grrd ki, nelbeki-fincanlar masayaele30 ince zvqle dzrd ki, deyerdin dayan, ta-maa ele, lezzet apar31.

Yene yanmda oturmudu. Qulana irin szdemek kedi reyimden32. Herden33 e're benzermsralar dzrem yan-yana. z34 de iki dilde.Baxreraite. steseniz qfl qafiyelerle balaramlap ingilis nsralarm. Vallah te'rif deyil. Bu defede keder-sevincin qarndan qilcm yarandqelbimde, qonuma baxb ki misra dedim. Qanla

eqi qafiyelendirdim. Yaman35

xouma geldi. Ya-naqlarna qizarl kd. zne gelmemi iki misrada dedim. Gzellikle arzunu qodum qa-nadlartek36, xeyallarma. Tamam eridi.

Sohbetimizin irin anda kim ise "Qarovldngesi" dedi, zm37 sz gelen terefe dn-derdim: "Nece38, nece?". Danan3*5 merhumun qo-humlarndan40 idi.

- Qarovul dngesinde olurduq, - deye qohummene sar41 yox42, hipnozcuya sar dnd, sankisuali o vermidi.

- Bu ki bizim khne43 evimize yaxmdr, -dedim, - nyt44 dkannn yanndam?

-Khne pot

45

kesini deyirsiniz... He, orada.-ndi46 ad baqadr, - deye hipnozcu dillendive he kim, hetta men zm de buna teeccb etmedim.

-Biz, ye'ni merhum bacm, sizin qeeng47 qon-unuzun atas, - hipnozcunun arvadni gsterdi, -hammz48 orada olurduq... ndi qrx ilden49 oxdurki, xmq o evden.

-Belke50 ata51-anam da tanyrdnz?-Ola biler, - dedi ve mende yamanca maraq

oyatd52. - Gzel bir qadn yaayrd hemin53 khnepotkesinde.

-Belke anan50 devirsiniz?-Ne ad yatkndadr, ne de yaad ev deqiq

yadmdadr. Amma ox gzel idi.-Anam da...- Qardam o qadna yaman vurulmudu, hey

ondan danrd54, saatlarla tinde55 durub yohmugzlerdi.

- Men de deyirem ax, - hipnozcunun arvadmene ele isti-isti56 baxd ki, xo hissler dala-dalasineme yayld, - deyirem ax, gresen mende azer-baycanllara olan xsusi mehebbet kimdendir?Deme, atamdan keib!..

1 salladm, kprdattm 2. morgdan 5. sra, nbet 6. ssl 7. fsldad 8- yzme 9. tnele, yeraltna 10. mesleiniz 11. direk, doru 12. birtek, sadece bir 13. acele, hzlca 14. kendim 15. fsldad 6. gzel 17. imdi, u an 18. tedavi 19. dar, ok dar 20. tarz,ekil 21. yaz 22.yzme dnk, yz yze 23. herkesi 24. cep 25 gibi 26. konuuyorsunuz 27. uyle 28. acele etmeden 20. dzgn, dzenli 30. seyret, izle31. lezzet-zevk al 32. yreimden, iimden 33. arada bir, bazen 34. kendi 35. ok mthi 36. kanatlar gibi 37. yzlm 38. nasl 3'.konuan 40. akrabalarndan 41. ...e doru 42. deil 43. eski 44. nohut 45. posta sokan 46. imdi 47. biiyk48. hepiniz49. yoldan 50.belki 51. baba52. ilgi uyand53. ayn 54. konuuyordu 55. kenarda, bucakta 5b. scak-scak

8/7/2019 ingiz Hseynov

3/5

Baxm titrek oda1 benzedi. Alov dalgasgeldi de, kedi de, nki hipnozcu mene baxbsanki barnamann qrmz gzne basdl. Ay-

lan kimi2

oldm.Bilinirdim, sohbet menden gedir, yoxsa hip-nozcu arvadran atasndan3.

- Bizi xalaya salarsan, el ek ondan, - deyerdik.- Eri biler, biabr4 olarq...

Yox, mene aid deyildi bu szler, diksindirsedebe'zen.

- Qardam da cavab evezine5 nee pudluqb

daj qaldrb dne endirerdi...Szler sanki hisslerime qvvet verirdi.- Manlyor7 kimi teqdim edib zn8, he

yetlerine" girdi, ikinci mertebeye qalxd, gya ki,

teze ekilmi elektrik xettini yoxlayaraq balkonmeheccerine10 drmad, bir eli ile balkon direyinden yapb, o biri elinde kelbetin11, mef-tillerde12 qurdaland, qzm balkona xdin grbdd. "nz nece yanr?" - sorudu. O da gle-glc ban terpetdi13. Qaln hry14 dne s-rd... - Bibisi15 elel6 uzaq yollar izine dmdki, onu z beri dndermek qeyri-mmkn idi.He, qardam qiz ilk defe grende onun ad-rasiz17, ba aq gezdiyine teeccblenmidi. Qznglmsemesinden qardam reklendi: "adrayok, molodest!" - dedi qza. Qz "adra" deyib onu

ayaqlar altna atb nece tapdaladin18

gsterdi vesohbetin irin yerinde eri ixd, arvadna ne isededi, qardama da hirsli-hirsli1'1 baxd...

Danan20 susdu,- Ele bu?! - deye hipnozcunun arvad sorudu

ve birden "By..." deyib oturdu, elini elime ya-pidrd: - Tez olun, fikirlesin arzunuz yerine yetecek! nki iki adan arasnda oturmuunuz.

Heqiqeten adalar arasnda oturmudum - oda, bu da Lina; Hem hipnozcunun arvad, hem deev qonusu.

ndi21 arzum ne ola bilerdi?

Havada ehtirasl szler gezirdi.-Yox, yox teke mene devirsiniz! - taprb22

oynacj yerile metbexe23 kedi ve tez de qaydb24

qap aznda durdu ki, mene baxsn. Hipnozcu:-Grn hele neler oldu! - deyib maram ar

trd.- He, yamanca vuruma oldu hemen kii ile

atan arasnda. Qapda durma, gel otur, danm.

Oturdu da, amma azca aral ki, gzlerimi gr-sn, gzlerini grm. e'rin dad dodaqlarndan si-linmemidi.

- He, kesdi kede25

qardamn yolunu. Elinde baq parlad. Qardam da qenberden2b ya-pd. Bir-birine baxa-baxa yaxnladlar, -drdaddmlqda dayandlar, men de sesimi xarmadanke qapsnn aznda durmudum, qorxurdumki, rsam, qardam ses gelen terefe dner ve re-qibi baqla stne atlar... He, dayandlar iki-addmlqda bir mddet baxdlar bir-birine, sonragzlenilmeden o, ban, bu da qenberi kenaraalb yapldlar bir-birinin yaxasndan!..

- Eh, men de deyirem dalaacaqlar xencer-biaqla!

-Qalard

n onda atas

z

27

! - Bibisi

28

dedi.-Ya da arvadim alb qaard! - Yene Lina dedi.-Ne o, ne bu xeyrine olard. - Bunu hipnozcu

tez tapb29 dedi ki, fikrimizi cemledirsin30, ora-bura axmaa qoymasn.

-Onu da deyim ki, hemen o toqqumadan31sonra qardam bir daha o kiinin arvadna sar32

baxmad, dedi ki, "merd adamn arvadna pisgzle baxmaq merd adama yaramaz33!"

Hipnozcuya baxdm. Glmsnrd. "Aha,eyhamdr34!.." dndm, amma vurdum zm35

bilmemezliye. "Ne primtiv36 eyhamdr!.." kedi

fikrimden. Hetta inciyen kimi37

oldum. Lina bunuduydu, mene gz eledi ki, yeni incimeyim, sohbet,ax, uzaq kemiden gedir, atasndan-filan.

Bilmirem, nece oldu, amma sohbet teze38 rad:

-He, bunu he kim gzlemirdi, - deye bibi dillendi. Me'lum oldu ki, kii ile arvad er-arvaddeyil, bac-qardadrlar!..

-Atamn bexti ald ki! - Bu szler Linann,"menimkinin", azndan quolub xd ve hekayetezelendi-

Ele tezelendi ki, unutdurdu bizi bir-birimize.

Meni ellimin taeyi39

alb apard40

, onu - atasnneq sergzeti. Ve ehtiras havas ekilmedi ki, e-kilmedi bu evden, nki men vardm xeyallarmla,hipnozcunun arvad vard, hipnozcunun z, birqmlan telden on teze41 tel yaranrd42 ve bamzste, belelikle43 duygular tndleir44, rehmetliyinruhunda qarrd, toylu yasl...

1. atee 2. gibi 3. babasndan 4. edepsiz, hayasz 5. cevap olarakb. Rus arlk ls 7. manyetr gibi 8. kendini 9. bahelerine 10.

trabzan

na, korunmas

na 11. kerpeten 12- kellerle 13- sallad

, k

p

rdatt

14. sa rgs 15. halas

16. yle 17. peesiz 18. nas

linediini 19. kzgn-kzgn 20. konuan 21 simdi 22. ilave edip 23. mutfaa 24. geri dn25. sokakta 2b. kebasnda 27. babasz28. halas 29. bulup 30. toplasn, birletirsin 31. arpmadan 32. ...e doru 33. yakmaz 34. iarettir 35. kendini 36- basit, ilkel 37. gibi38. yeni 39. talihi, baht 40. gtrd 41. yeni 42. kyordu 43.bylelikle 44. younlayor

8/7/2019 ingiz Hseynov

4/5

II

"ox sehrkar idi, btn efsunlar1 bilirdi..."

Xalq edebiyyatndan

- ... Meni qucaqladi, sevine-sevine: "Bac-

qardadlar! - dedi. - Ba-c!.." Am tutdu2. Qar-domn sevinmeyi toxundu mene: refiqem3 der-dinden yamb kle dnr, bu ise... zm-zme4

dedim: sen deyen olmayacaq, men deyen olacaq!Ele5 etdim ki, mz de bulvara'1, denizde im-meye7 geldik. Denizde taxladan uzun krp8 sa-lnmdi, immek n xsusi yer ayrlmd, duda var idi ki, mazutag bulananlar yuyuna10 bil-sinler. Yolumuzu bazardan saldq, pomidor-rekaldq, qpqrmz iri pomidorlarn11 dad indi12 dedamamdadr, pomidor yeyende deniz qoxusuburnuma deyir, dodam yalayb ele bilirem ki,deniz suyundan sordur13. Btn gn krpde ke-

irdik, doyunca imdik, isti14

-qzmar taxtalar s-tnde; uzanb zmz gne verdik... Kiiler15 veqadnlar ayr imirdiler, ele etdim ki, qardamlareifiqem aq denizde grr, ikisi de ox uzaazrdler. Mence, o gn qardamda refiqememaraq oyand, belkelfe de mene ele gelirdi, nebilim... Refiqem denizden xb yanmda, taxta s-tnde uzananda xumarlanan gzleri ile meniszb uzaqlara baxr, neyise dne-dne g-lmsnr, xeyallara dalird, be'zen gzlerini y-murdu ki, baxan gizli isteklerinden xeberdar ol-masn. O yay17...

Hadiseler menden uzaqlamaa balad. Li-

naya baxd

m. Onda da maraq azalm

d

. B-mirdim, sohbet hans yaydan gedir, men z yayalemimdeydim, Lina ile. Hadiseler birden dnd.

- O yay anamla imali Qafqazda keirirdik,qardam da bir ayla biz qaldmz kende18 gelibdincelmeliydi10. Teleqram2 alib onu qaramaaxdm. Ve kimi grsem yaxdr? Refiqemi! Evvelo dd, meni gren kimi alad, qucaqlayb ya-nql-yanql qulama: "Men bedbextem!" - P-ildad21. Dnb qardam grdm: elinde ca-madan22 endi, amma mene sar23 gelmedi,camadan yere qoyub, elini vaqondan den24 ta-nmadm bir qachna uzatd, enmeyine kmek25

etdi. Qadna diqqetle baxb heyretlendim: hemen ouzun hrkl26 qz idi! Qonumuz! He ne anlayabilmirdim. Qardam onunla birge27 gelirse, bes28

refiqem niye onlarladr? Refiqem29 yalnz "sonra-sonra" deyir, qardam ne suallarm eidir, ne deteeccbm30 grrd. Bizden iki- addmlqdahemen o qzla arxamzca gelir, he neye, he kimefikir vermirdiler. Me'lum oldu ki, qardam re-fiqemi z31 ile getirmi, yolda qatarda32 hemin33 oqz grmdr, qz erq qadnlarnn mumittifaq

maviresine gedirdi.zm saxlaya bilmedim:- Qetiyyen ola bilmezbu! Nece34 ye'ni olanla

dd? Yox ve yox!

Hipnozcunun arvad da dillendi:-Gresen, aralar ne qeder yaxm idi? - ma-

raqland.-Inanmramki, bizim qz...-Eee... - Hipnozcunun arvad szm kesdi. -

Egqdir/ey, eq! Partlay! Alov! - Bunlar deye-deye durub yan mda oturdu. Sel alib apard35

meni, azm qurudu.Hipnozcu sanki daire atb36 xartd meni

sudan:- Olmu ehvalatdr. stersen, be'zileriynen seni

sonra tan elerem.

Teeccble hipnozcuya baxdm.- Unda qulaq as, dalna37! - teleb edirmi

kimi38 dedi.-Meeye3

8/7/2019 ingiz Hseynov

5/5

-Men onun haqqnda ox eitmiem... Ay senidnya. Grn ne kiikdir1 bizim bu dnyamz.Qonumuz idi, anamn refiqesi.

-Grdnm? Demedimmi sizi grdre bi-lerem?

-Kiminle? Lamiye ilemi? He? - "Aha! - dndm. _ Tutmuam seni! Ax, Lamiye oxdankmd bu dnyadan".

-Tebii ki, onunla yox. Niye bu suali verirsinizmene? Meer Lamiye sadr?.. Men mecazime'nada dedim.

-Ye'ni?..- Ye'ni deyek ki, qarda ile!.."Aha! - fikirlerdim. - ndi ki, Lamiye tanm

xd, demeli, qardan da, Dursun kiini ta~

ruyram... Zalim olu ne tez mentiqini iletdi?.."- Adn da deye bilerem! - Hipnozcu tenteneli

e'Ian etdi ve bir mddet susub, tam sakitlikle dedi:-Dursun kii.

Tamam qurudum.Amma bibi he teeccb etmedi. Birce2 yanqh3

bir "ah" - ekdi, sanki bu adla kemiin etirinidada bildi. Tekrar eledi: "Dursun kii". Sonradavam etdi:

-Hee. de bizde qald... Sonra oturduk4qizi mavireye, nki vaxt idi, biz ise qaldq. -Aleksey, refiqem... Sonras asan idi, biri od5 olsa -kifayetdir; o birisi de alovlanacaq6.. Olan yan-drmaa ne var ki, o da refiqem ola!.. Dediyimkimi7 de oldu... - Bibi8 esnedi. O ilin9 payznda10

evlendiler ve atasna11 oxar12 menim bu gzel-gyek13 qardam qz dnyaya geldi...

-Ax, nece14 ola bilerdi ki, qardanz belece15qaydblb evlensin?! Bes Lamiye?

Lina da qolmdan tutub qalxd, menimle ya-na iyin-iyine17 durdu:

- Men de, baxmayaraq ki, dnyaya gel-memidim onda, sevginin bu er18 tamamlanmasn istemezdim!

Hipnozcu meni oturtmaa aldi:

- Eq tamamlanmad!Lina ile sanki birlemidik.-Onda dann19, Lina da eitsin, men de, -

dedim ve Linann oxdan beri toxunmaq istediyimqollarndan tutub yanimdaca oturtdum.

-Yox, yox! - Bibi e'tiraz etdi. - Herey da-ndiim kimi bitdi. Ve bu haqda besdir.

-Atamn qam da, deyir, men de deyirem ki,tamamlanmad!.. - Baxn... - Hipnozcunun arvadzn20 mene tutub gzlerini yumdu. - Qanmnaxmn duyuran, ele bil ne dediyini eidirem...Qamm uuldayr, isti-isti21 bedenimde yaylr, re-yimi dyndrr, hisslerimi ire ile doldurur...Belke22 de bu, atamn deyil, ulu babamn eh~tiraslardr mende... Gresen izi-tozu itmi23 uzaqecdadm kim idi? Ondan mende neler qalb?Budur yarvehi ecdadm... ndi24 ki, men varan,demeli, milyon il bundan evvel, insan emele gelenden ta indiyedek, belke lap dnya ya-ranandan25, helelik26 menimle biten canl bir xettuzanr, bir ucu mendedir, o ucu ise itib-bahr ke-milerde... Yarvehi ecdadm, elinde da toppuz,eyninde27 mamont28 derisi, ocan qoryur, ar-vadn qoruyr, onun da qan menimkindendir,onun da qan qelbini eqle doldurtb... Ondanmene bir zerre ehtiras keib, men de onun kimiseve bilerem...

-Belke namontla nece vuruduun da grrsen? - Hipnozcu dedi.

- Yox, mamontu grmrem,.. Yalnz ecdadm... Deyir, halaldr sene qann... Bir sz dedeyir, amma tapur29 ki, yalnz uldtzlara30 deyim,- Ve ezberden misralarm dedi. Qanla mehebbetqafiyeli misralar. Dz31, yadmdan xmd. Ha-radasa32 oxunmu kimi gelirdi mene. iynine alyalanda deyesen baxd mene, sanki ne ise p-ldad33. Balkon qapsmm aldn eitdim.

Hipnozcu getmek istediyimi duydu, ucadan34:- Eq tamamlanmad! - dedi.Amma meni saxlamaq etin id.- Yox ve yox! - dedi hipnozcuya bibi. Sesinde

esebilik duydum.

1. kkdr 2. bir tek 3. yakc 4. geirdik 5. ateb. alevlenecek 7. gibi 8. hala 9. yln 10. sonbaharnda 11. babasna 12. benzer13. gzel-gzel 14. nasl 15-bylece 16. geri dnp 17. omuz-omuza 18. ekil 19. konuan" 20. yzn 21. scak-scak 22. belki 23.kaybolmu 24. imdi 25. yaratlandan 26. br-mddei 27. srtna 28.efsanevi hayvan, mamut 2. ilave eder, ekler 30. yldzlara 31.dorusu 32. neredeyse 33. fsldad 34. yksek sesle, yceden