Chuong3 - Vật liệu học
-
Upload
le-son-tung -
Category
Documents
-
view
222 -
download
0
Transcript of Chuong3 - Vật liệu học
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
1/35
Chng 3 Hp kim v gin pha
- Trong thc t khng dng thun kim loi nguyn cht,
m thng l t hp cc cht c bn trn.- Khi ha trn cc nguyn t, hp cht ha hc tng tc vi
nhau, to nn cu trc mi v c tnh cht khc ivt liu
tr nn a dng hn, thch ng hn trong s dng
- Cc nguyn l cho hp kim cng hon ton thch hp v
ng dng c cho h vt liu v c - ceramic v c th ccho h vt liu hu c - polyme.
3.1.Cu trc tinh th ca hp kim
3.1.1.Khi nim v hp kim
a.nh ngha
- /n: Hp kim l vt th ca nhiu nguyn t v mang tnh
kim loi
- Hp kim c to thnh gia hai kim loi vi nhau (latng: Cu
v Zn); c th l gia mt kim loi vi mt kim (nh thp,
gang: Fe v C); gia nguyn t chnh l kim loi vi hai hay
nhiu nguyn t khc (hp kim phc tp)
- Nguyn t kim loi chnh, cha nhiu nht (>50%) c gi
l nn. Thnh phn ca cc nguyn t trong hp kim (v
trong ceramic) phn trm khi lng, trong polyme c
biu th bng phn trm th tch.
b.u vit ca hp kim
67
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
2/35
- cc vt liu em dng th- ng l hp kim v so vi cc
kim loi nguyn cht v l do sau:
1) Hp kim c bn ( b, ch, h ) cao hn hn kim loi
nhng vn gi c do , dai cao
2) Tnh cng ngh a dng v thch hp (kh nng ch
bin VL). ( GCAL, c, gia cng ct gt, nhit luyn)
ch to sn phm c kch thc, hnh dng chnh xc,
b mt nhn bng... vi nng sut cao.
3) Trong nhiu trng hp, luyn hp kim n gin v r hn
so vi luyn kim loi nguyn cht, do khng phi chi ph
kh nhiu nguyn t ln vo.
VD: So vi luyn st nguyn cht, luyn hp kim Fe-C (thp
v gang) n gin hn do nhit chy thp hn, khng
phi hay t phi kh b cacbon trong sn phm ca l cao.
c.Mt s khi nim
Cu t l cc nguyn t (hay hp cht ha hc bn vng)
cu to nn hp kim.
VD: latng (hp kim Cu-Zn) c hai cu t l Cu v Zn.
C th phn bit cu t ha tan vi cu t dung mi
H l t dng ch mt tp hp vt th ring bit ca
hp kim trong iu kin xc nh hoc l mt lot hp kim
khc nhau vi cc cu t ging nhau.
68
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
3/35
VD: h Cu- Zn
Pha l nhng phn ng nht ca h (hp kim) c cu
trc v cc tnh cht c - l- ha xc nh, gia cc pha c
b mt phn cch.
VD: Nc 00C l h mt cu t (hp cht ha hc bn vng
H2O) v c hai pha (pha rn: nc , pha lng: nc).
Trng thi cn bng (n nh)
- H trng thi cn bng (n nh) khi cc pha ca n
u c nng lng t do nh nht trong cc iu kin v
nhit , p sut v thnh phn xc nh v khng bin
i theo thi gian.
- H vi cc pha trng thi cn bng c bn,
cng thp nht, khng c ng sut bn trong, x lch mng
tinh th t nht v c hnh thnh khi lm ngui vi tc
chm.
69
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
4/35
Hnh 3.1. S biu th cc v tr n nh (1), khng n
nh (2) v gi n nh (3).
Trng thi khng cn bng (khng n nh)
- L trng thi (t chc) lun lun c xu hng t bin i
sang trng thi cn bng, n nh, nht l khi b nung
nng nng lng t do nh hn.
- nhit thng qu trnh bin i chm, kh nhn
thy trong thc t trng thi khng cn bng ny vn
tn ti lu di (v mt l thuyt khng th tn ti vnh
vin).
- Trng thi khng cn bng c ngha quan trng trong
thc t v thng p ng c cc yu cu c tnh (bn,
cng) cao hn.
-Trng thi khng cn bng c hnh thnh vi tc
ngui nhanh v rt nhiu hp kim, c bit l thp c s
dng (lm vic) trng thi ny.
Trng thi gi n nh
- Gi n nh thc cht l khng n nh nhng thc t
li tn ti mt cch n nh ngay c khi b nung nng
trong mt phm vi no .
d.Phn loi cc tng tc
- Phng php ch to hp kim thng dng nht l ha trn
(nu chy ri lm ngui) cc cu t.- Hai trng hp xy ra: khng v c tng tc vi nhau.
70
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
5/35
* Khi hai cu t A v B khng tng tc vi nhau
cc nguyn t, ion ca tng cu t khng an xen vo
nhau, chng gi li c hai kiu mng ca cc cu t thnh
phn, di dng cc htring r ca hai pha nm cnh nhau, t chc t vi biu th
ca hn hp A + B (hnh a)
Hnh 3.2. T chc t vi ca hp kim ca hai kim loi:
a.khng tng tc vi nhau A+B, b. ha tan vi nhau thnh dung dch
rn A(B).
* Khi hai cu t A v B c tng tc vi nhau nguyn t ca
cc cu t an xen vo nhau to nn mt pha duy nht,
c th c hai trng hp xy ra:
71
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
6/35
+ ha tan thnh dung dch rn: hp kim gi li mt
trong hai kiu mng ban u lm nn, c t chc mt pha
nh kim loi nguyn cht (hnh 3.2b),
+ phn ng ha hc vi nhau thnh hp cht ha hc, vikiu mng mi khc hn cc cu t thnh phn.
Ln lt kho st hai kiu tng tc ny.
3.1.2.Dung dch rn
a. Khi nim - phn loi
- Cu t gi li c kiu mng dung mi (chim a s),
cn cc nguyn t cht ha tan (t l t) sp xp trong
mng dung mi mt cch u n v ngu nhin to
thnh pha ng nht
- Thnh phn (hay cn gi l nng ) c th thay i
trong mt phm vi m khng lm mt i s ng nht .
- K hiu: A(B) c kiu mng ca A l cu t dung mi, B lcu t ha tan ; hoc l bng cc ch ci Latinh: , , ....
- Cc nguyn t ha tan c sp xp trong mng tinh th
dung mi theo hai kiu, tng ng vi hai loi dung dch
rn: thay th v xen k(hnh 3.3) R rng y yu
t hnh hc c ngha quan trng.
72
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
7/35
Hnh 3.3. S sp xp nguyn t ha tan thay th v xen k
vo dung mi c mng lp phng tm mt, mt (100)
b. Dung dch rn thay th
- Cc nguyn t ha tan chim ch hay thay th vo ng
cc v tr nt mng ca kim loi dung mi c kiu mng
v s nguyn t trong c s ng nh ca cu t dung
mi.
- iu kin to thnh dung dch rn thay th :
Ch xy ra vi cc nguyn t c ng knh nguyn t gn
ging nhau ( sai khc khng qu 15%)
- V khng c hai nguyn t no c ng knh nguyn t
hon ton ging nhau thay th s gy ra x lch mng
- Vt qu gii hn no thay th ln nhau rt kh
mng x lch qu mnh, tr nn mt n nh cho n
nng bo ha m vt qu gii hn ny s to nn pha mi
gii hn ha tan.- Trong thc t c mt s cp kim loi c th ha tan v
hn vo nhau to nn mt dy cc dung dch rn c nng
thay i mt cch lin tc : 100%A + 0%B qua 50%A +
50 %B cho n 0%A + 100%B nh biu th hnh 3.4.
73
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
8/35
- iu kin ho tan v hn: (c 4 yu t)
Hnh 3.4. S thay th to nn dy dung dch rn lintc (ha tan v hn) gia hai kim loi A v B khi lng B tng dn Tng quan v kiu mng: nu cng kiu mng mi c
th ha tan v hn, khc kiu mng ch c th ha tan
c hn.
Tng quan v kch thc: ng knh nguyn t sai khc
nhau t (< 8%) mi c th ha tan v hn, sai khc nhau
nhiu
(8 15%) ch c th ha tan c hn, sai khc nhau rt
nhiu (>15%) c kh nng khng ha tan ln nhau.
Tng quan v nng in t (s lng in t ha tr
tnh cho mt nguyn t) c cng in t ho tr (cc
nguyn t khc nhau v ha tr ch c th ha tan c hn)
Tng quan v tnh m in. (kh nng tng tc ha
hc to thnh phn t) Cng tnh m in, d ho tan
vo nhau. Nu khc bit nhau rt nhiu d to nn hp
cht ha hc, pha trung gian
Hai tng quan sau l s gn nhau trong bng tun hon
74
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
9/35
Ch cn khng t mt trong bn yu t to
thnh dd rn ho tan c hn.
V d: Ag - Au (mng A1, r = 0,20%, cng nhm IB), Cu -
Ni (mng A1, r = 2,70%, IB v VIII), Fe - Cr (mng A2, r= 0,70%, VIB v VIII).
- Thng s phn b nguyn t ha tan trong mng dung
mi l u n, ngu nhin v c gi l dung dch rn
khng trt t.
- Trong mt s iu kin (nhit , nng ) cc nguyn
t ha tan phn b u n song li c quy lutdung
dch rn trt t c tnh cht gin hn.
c.Dung dch rn xen k
- Cc nguyn t ha tan phi c kch thc b hn hn
c th lt vo l hng trong mng ca kim dung mi
vn c kiu mng nh kim loi ch nhng s nguyn t trong
c s tng ln.
- Cc l hng u rt nh mt s kim vi bn knh
nguyn t b nh: Hyr (0,046nm), Nit (0,071nm), C
(0,077nm) v i khi c B (0,091nm) vc kh nng ha
tan xen k vo cc kim loi chuyn tip c bn knh nguyn
t ln nh Fe (0,1241nm),Cr (0,1249nm), W(0,1371nm), Mo
(0,136nm), V (0,132nm), Ti (0,145nm)...
- L hng ln nht trong cc mng tinh th kim loi l loi
tm mt ca A1 d= 0,414dngt tr H ra khng c kim no
nh n mc va kch thc ny thc t, vn c th
75
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
10/35
chen vo mt s l hng, gy ra x lch mnh mng
(hnh 3.5a) dung dch rn xen k ch c th l loi ho
tan c hn ( ha tan thng l nh v rt nh).
Hnh 3.5. S x lch mng trong dung dch rn:
a. ha tan xen k,
b. ha tan thay th khi rht > rch ,
c. ha tan thay th khi rht
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
11/35
3) Dung dch rn tuy cng c tnh dn nhit, dn in
song km hn kim loi nguyn cht, c th lm thay i
t ngt in th in cc c nh hng tt n tnh
chng n mn in ha- Trong tt c cc hp kim kt cu, dung dch rn bao gi
cng l pha c bn chim trn di 90% thm ch ch c
pha ny (100%) .
3.1.3.Pha trung gian
- Cc hp cht ha hc c trong hp kim thng c gi l phatrung gian bi v trn gin pha n c v tr gia,
trung gian gia cc dung dch rn c hn hai u mt.
- l cc pha c tnh cht gn ging cc hp cht ho hc
thng gp, nhng c mt s nt ca dung dch rn
a.Bn cht v phn loi
- c im
1) C mng tinh th phc tp v khc hn vi nguyn t
thnh phn.
2) Lun lun c t l kh chnh xc gia cc nguyn t v
biu din bng cng thc ha hc AmBn
3) Tnh cht khc hn cc nguyn t thnh phn vi c
im l gin (khc hn vi kim loi).
4) C nhit nng chy c nh v khi to thnh ta ra
mt lng nhit ng k.
77
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
12/35
- Phn ln cc hp cht ha hc trong hp kim c nhng
c im khc vi cc hp cht ha hc theo ha tr:
+ khng tun theo quy lut ha tr,
+ khng c thnh phn ha hc chnh xc (dao ng trong
mt khong quanh thnh phn chnh xc theo cng thc),
+ c lin kt kim loi.
Cc pha trung gian trong hp kim thng gp gm
c:pha xen k, pha in t v pha Laves.
Thng gp pha xen k, VD: cacbit, nitrit, hyrit (v borit).
cng thc M4X, M2X, MX hoc M3X, M7X3, M23X6.
(Cc nitrit Fe4N, Fe2N, Mo2N, Cr2N... c to thnh khi thm
Fe3C, Mn3C, Cr7C3, Cr23C6 )
3.2.Gin pha ca h hai cu t
- Gin pha chnh l gin biu th s bin i t
chc pha vo nhit v thnh phn ca h trng thi
cn bng.
Nh vy ni chung gin pha ch hon ton ng v
ph hp vi hp kim trng thi cn bng (lm ngui rt
chm hay trng thi ), cn trong trng hp lm ngui
thng thng (trong khng kh) gy ra t nhiu sai khc,
tuy nhin gin pha vn l c s xc nh cu trc ca
hp kim cho ( sai lch xut hin hon ton c th l gii
c).
78
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
13/35
V vy gin pha l cng c quan trng kho
st hp kim (v ceramic), qua c th bit iu chnh
yu nht l cu trc. 3.2.1.Gin pha v cng dng
- Gin pha c xy dng ch bngthc nghim.
- H mt cu t khng c s bin i thnh phn gin
pha ch c mt trc ( trc tung) trn nh du
nhit chy (kt tinh) v cc nhit chuyn bin th
hnh (nu c)
VD: Fe
- H hai cu t c hai trc: trc tung nhit , trc
honh thnh phn (% khi lng) vi nhng ng phn
chia cc khu vc pha theo theo cc nguyn tc sau:
* Xen gia hai khu vc mt pha l khu vc hai pha tng
ng.
* Mi im trn trc honh biu th mt thnh phn xc
nh ca h. ( Tri sang phi : t l cu t B tng ln, A
gimn, hai u mt tng ng vi hai cu t nguyn cht: A
(tri), B (phi).
VD: im C ng vi thnh phn c 30%B , 70%A),
im D: 80%B + 20%A.
79
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
14/35
Hnh 3.6. Gin
pha ca st.
Hnh 3.7. Cc trc ca gin pha h
hai cu t.
- ng thng ng bt k biu th mt thnh phn xc
nh nhng cc nhit khc nhau.
- Gin pha ca h hai cu t d dng xc nh c cc
thng s sau y cho mt thnh phn xc nh nhit
no :
Cc pha tn ti. Cn c vo im nhit - thnh phn
cho (ta ) nm trong vng no s c t chc pha t-
ng ng vi vng : nm vng mt pha, hp kim c t
chc mt pha; nm trong vng hai pha - c t chc hai pha.
Thnh phn pha.
Nu ta nm trong vng mt pha th thnh phn ca
pha cu to nn hp kim bng chnh thnh phn ca hp kim
chn.
80
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
15/35
Khi ta nm trong vng hai pha vic xc nh nh
sau: k ng nm ngang (ng nhit) qua ta ny, hai
giao im ca n vi hai ng bin gii vi hai vng mt pha
gn nht s ch r thnh phn ca tng pha tng ng. T l (v s lng) gia cc pha hoc t chc c xc
nh bng quy tc cnh tay n:
lng pha tri di on thng phi (n bn phi)
------------------ = --------------------------------------------------
lng pha phi di on thng tri (n bn tri)
ging nh s cn bng ca n by
Hnh 3.8. S cn bng ca n by.
Suy on tnh cht ca hp kim.
Theo quy tc kt hp th tnh cht ca hp kim l tng hp
tnh cht ca tng pha cu to nn HK theo t l bc nht
Nhit chy (kt tinh): thng hp kim nng chy (kttinh) trong mt khong nhit (bt u v kt thc) t-
ng ng vi hai ng chy ngang sut gin , ng chy
ngang trn c gi l ng lng ( cao hn ng ny hp
kim hon ton trng thi lng), ng ngang st di c
gi l ng rn (hay ng c) ( thp hn ng ny
hp kim hon ton trng thi rn).
81
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
16/35
Cc chuyn bin pha. S xut hin hoc bin mt
ca cc pha (khi nung v khi ngui chm) cng nh theo
nhit xy ra, tng ng vi cc ng di ng c.
D on cc t chc to thnh trng thi khng cn
bng (khi ngui nhanh).
3.2.2.Gin loi I
Hnh 3.9. Dng tng qut ca gin pha loi I (a) v gin pha
Pb - Sb (b).
- H hai cu t khng c bt k tng tc no chng to
nn hn hp ring r ca hai cu t
VD: H Pb - Sb
3.2.3.Gin loi II
82
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
17/35
Hnh 3.10. Dng tng qut ca gin pha loi II (a) v cc
gin pha h Cu - Ni (b)
- H hai cu t vi tng tc ha tan v hn vo nhau
VD: H Cu - Ni3.2.4.Gin loi III
- H hai cu t vi t-
ng tc ha tan c
hn vo nhau,
VD: H Pb - Sn
Hnh
3.12. gin pha h Pb - Sn- t chc khi kt tinh trng thi
cn bng ca hp kim 40%Sn (b).
+ AEB l ng lng
+ ACEDB - ng c
+ E im cng tinh: L(+ ) ( hp kim cng tinh)
Trc E : HK trc cng tinh
Sau E: HK sau cng tinh
83
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
18/35
+ CF; DG l ng gii hn ho tan ca dung dch rn:
ln nht nhit cng tinh, gim mnh nhit thp
+ C th chia HK ca h thnh 3 nhm:
Nhm cha rt t cu t th hai (bn tri F, bn phi G),
sau khi kt tinh xong ch c mt dung dch rn hoc ,
c c tnh nh gin loi II.
Nhm cha mt lng hn ch cu t th hai (t F n C
v D n G), ban u kt tinh ra dung dch rn, song
khi nhit h xung thp hn CF v DG chng tr nn
qu bo ha tit ra lng cu t ha tan tha di dng dung
dch rn th cp ( tha B tit ra pha II giu B, tha A
tit ra pha II giu A).
Nhm cha lng ln cu t th hai [t C (C) n D (D)],
ban u kt tinh ra dung dch rn (C hay D), pha lng
cn li bin i thnh phn theo ng lng n im E
kt tinh ca cng tinh
V d xt HK trc cng tinh 40%Sn ca h Pb - Sn
- T>245o
C hp kim hon ton trng thi lng.
- T= 245oC hp kim bt u kt tinh ra 2 vi 13,3%Sn
khi lm ngui tip tc c to thnh v pha lng t dn
VD: 200oC pha cha 18,5%Sn (a) v L cha 57%Sn
(a)
t l gia chng l : a / La = (57 - 40) / (40 - 18,5) =
17 / 21,5 vy pha a chim t l 44,2%
84
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
19/35
La - 55,8%.
- n nhit cng tinh 183oC, trc khi kt tinh cng tinh t
l gia hai pha ny l
C / LE = (61,9 - 40) / (40 - 19,2) = 21,9 / 20,8.
Cng ti nhit ny sau phn ng cng tinh LE (C +
D), hp kim c t chc C + (C + D) vi t l
C / (C + D) cng bng 21,9 /
20,8.
Nh vy trong t chc cui cng ca hp kim c hai loi dung
dch rn : loi kt tinh c lp trong vng + L ( cao
hn 183oC) v loi cng kt tinh vi nhit khng i
(183oC) v c gi l cng tinh.
Nu tnh t l gia hai pha (ch c trong cng tinh) v
(gm c loi c lp ln c loi cng tinh) th 183oC c
/ = (40 - 19,2) / (97,5 - 40) = 20,8 / 57,5,
chim t l 26,6%, chim t l 73,4%.
3.3.Gin pha Fe - C (Fe - Fe3C)
- Gin pha Fe - C c tng tc kh phc tp, rt in
hnh vic nghin cu c ngha va thc t v khoa
hc
- Thc t ch kho st mt phn (phn giu Fe) vi lng
cacbon n 6,67 % (h Fe - Fe3C) c coi l cn bng
gi n nh 3.3.1.Tng tc gia Fe v C
85
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
20/35
St: St nguyn cht k thut c c tnh nh sau:
HB 80; b 250MPa; 0,2 120MPa;
50%;
85%; aK 2500kJ/m2
c th hnh vi 2 kiu mng tinh th : lptk v lptm
a. Tng tc gia Fe v C:
- C nhiu tng tc vi nhau v rt in hnh: To ra c
dung dch rn, pha trung gian v hn hp c hc
1. Dung dch rn xen k ca C trong Fe
- Do kch thc nguyn t nh (rC = 0,077nm, rFe = 0,1241nm)
C ha tan c hn vo Fe dng dd rn xen k.
- Vi mng Fe v Fe ( mng lptk- A2) mt xp thp, c
nhiu l hng, mi l hng li c kch thc qu nh (l tmmt c r = 0,154rFe , l bn mt ln hn c r = 0,291rFe),
ch bng gn mt na kch thc nguyn t C Do vy v
nguyn l Fe v Fe khng c kh nng ha tan C hay
ha tan cacbon trong chng l khng ng k (c th coi
bng khng).- Thc t c th ho tan mt lng nh C ( 0,02% 727 0c v
vi Fe v 0,1% 14990C vi Fe do C nm cc vng sai lch
mng, ch yu trn bin gii ht
- Vi Fe - mng lptm (A1) c kch thc l hng ln hn (l
tm mt r = 0,414rFe), vn nh hn C mt cht nn ckh cha nguyn t C v gy x lch mng (ti a c th
86
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
21/35
n 2,14%C), vt qu gii hn trrne s lm mng qu x
lch v tr nn km n nh.
2. Cc bt Fe (xementit)
- Khi lng C a vo Fe vt qu gii hn ha tan ni trn, C
tha ra s kt hp vi Fe thnh Fe3C gi l xmentit.
- Fe3C l pha xen k vi kiu mng phc tp, c thnh phn
6,67%C + 93,33%Fe.
- L pha khng n nh, trong mt s iu kin li b
phan ho thnh Fe v C ( graphit)
3. Hn hp c hc:
- Hp kim Fe-C thng c cu to tinh th l hn hp c hc
ca dd rn ca Fe v Xe, nht l nhit thng
- Hai dng hn hp im hnh l cng tinh v cng tch
3.3.2.Gin pha Fe - Fe3C
a.Gin pha Fe - Fe3C
Gin pha Fe - C (Fe - Fe3C) c trnh by hnh
3.18 vi cc k hiu cc ta (nhit , oC - thnh phn
cacbon, %) c quc t ha nh sau:
A (1539 - 0); B (1499 - 0,5); C (1147 - 4,3);
D (~1250 - 6,67); E (1147 - 2,14); F (1147 - 6,67);
G (911 - 0); H (1499 - 0,10); J (1499 - 0,16);
K (727 - 6,67); L (0 - 6,67) ; N (1392 - 0);
P (727 - 0,02); Q (0 - 0,006); S (727 - 0,80).
Mt s ng c ngha thc t rt quan trng nh sau:
87
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
22/35
- ABCD l ng lng xc nh nhit chy lng
hon ton hay bt u kt tinh.
- AHJECF l ng rn xc nh nhit bt uchy hay kt thc kt tinh.
- ECF (1147oC) l ng cng tinh, xy ra phn ng cng tinh
(eutectic).
- PSK (727oC) l ng cng tch, xy ra phn ng cng tch
(eutectoid).
- ES - gii hn ha tan cacbon trong Fe.
- PQ - gii hn ha tan cacbon trong Fe.
88
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
23/35
Hnh 3.18. Gin pha Fe - C (Fe - Fe3C).
b. Cc chuyn bin khi lm ngui chm
- Chuyn bin bao tinh xy ra 1499oC trong cc hp kim
c 0,10 0,50%C (ng HJB)
H + LB H hay 0,10 + L0,50
0,16 (3.1) song t n phn ng ny v xy ra
89
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
24/35
nhit qu cao v khng c nh hng g n t
chc ca thp khi gia cng v s dng.
- Chuyn bin cng tinh xy ra 1147oC trong cc hp
kim c>2,14%C (ng ECF)LC (E + Fe3CF) hay L4,3 (2,14 + Fe3C6,67) (3.2)
- Chuyn bin cng tch xy ra 727oC hu nh vi mi hp
kim (ng PSK)
S [P + Fe3CK] hay 0,8 [0,02 + Fe3C6,67]
(3.3)
- S tit pha Fe3C d ra khi dung dch rn ca cacbon
trong cc dung dch rn: trong Fe theo ng ES v trong
Fe theo ng PQ.
c. Cc t chc mt pha
trng thi rn c th gp bn pha sau.
*Ferit (c th k hiu bng hay F hay Fe)
- l dung dch rn xen k ca cacbon trong Fe vi mng lptk
(a = 0,286 0,291nm)
- lng ha tan C qu nh (ln nht l 0,02%C 727oC - im
P, nhit thng thp nht ch cn 0,006%C - im Q)
coi
Fe nh Fe nguyn cht , c tnh st t nhng ch n
768oC.
- Trn gin n tn ti trong vng GPQ , c tnh ca ferit
chnh l ca st nguyn cht: do, dai, mm v km bn.
- Ferit c th ha tan Si, Mn, P, Cr... nn s cng v bn hnsong cng km do dai i.
90
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
25/35
- Ferit l mt trong hai pha tn ti nhit thng v
khi s dng (< 727oC), song vi t l cao nht (trn di 90%)
ng gp mt t l quan trng trong c tnh ca hp kim
Fe - C.- T chc t vi ca ferit trnh by hnh 3.19a c dng
cc ht sng, a cnh.
Hnh 3.19. T chc t vi ca ferit (a) v austenit (b) (x500).
*Austenit [ c th k hiu bng , A, Fe(C) ]- L dung dch rn xen k ca C trong Fe vi mng lptm (a
0,364nm)
- Lng ha tan ng k cacbon (cao nht ti 2,14% hay
khong 8,5% v s nguyn t 1147oC - im E, 727oC
ch cn 0,80%C - im S).
- Khng c tnh st t m c tnh thun t, n ch tn ti
nhit cao (> 727oC) trong vng NJESG (tip gip vi Fe
trn trc st)
- Rt t khi quan st thy nhit thng
91
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
26/35
- Khng tham gia quyt nh tnh cht ca hp kim
khi lm vic nhng li c vai tr quyt nh trong bin
dng nng v nhit luyn v n l trung gian t
nhn c cc t chc theo yu cu- T chc t vi ca austenit trnh by hnh 3.19b c cc
ht sng, c th vi mu m nht khc nhau i cht (do
nh hng khi tm thc) v cc ng song tinh (song song)
ct ngang ht (th hin tnh do cao).
*Xmentit (c th k hiu bng Xe, Fe3C)-L pha xen k vi kiu mng phc tp, cng thc Fe3C,
6,67%C, (ng thng ng DFKL trn gin )
- Cng ( 800HB) v gin, cng vi F n to nn cc t chc
khc nhau ca hp kim Fe - C.
- C 4 loi xmenntit:
Xmentit th nht(XeI):
- c to thnh t pha lng do gim nng C trong hp
kim lng theo DC khi h nhit
- ch c hp kim c > 4,3%C.
- do to thnh nhit cao (> 1147oC) XeI c dng
thng, th to (hnh 3.24b) i khi c th thy c bng
mt thng.
-Xmentit th hai (XeII) :
- c to thnh do gim nng C trong theo ng ESkhi h nhit
92
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
27/35
- thng thy rt r hp kim c 0,80 - 2,14%C.
- do to thnh nhit tng i cao (> 727oC) to
iu kin cho s tp trung bin gii ht khi XeII vi lng
ln to thnh li lin tc bao quanh cc ht austenit
(peclit) (hnh 3.23) to ra khung gin, lm gim mnh
tnh do v dai ca hp kim.
*Xmentit th ba (XeIII) :
- c to thnh do gim nng C trong F theo ng PQ
khi h nhit
- s lng (t l) rt nh (nhiu nht cng ch l 2o/oo) nn
rt kh pht hin trn t chc t vi v thng c b qua.
- *Xmentit cng tch c to thnh do chuyn
bin cng tch austenit peclit. Loi xmentit ny c vai
tr rt quan trng, c trnh by mc tip theo.
d. Cc t chc hai pha
*Peclit (c th k hiu bng P, [Fe + Fe3C]).
- L hn hp cng tch ca F v Xe c to thnh t
austenit (0,80%C) v 727o
C- Trong P c 88% F v 12% Xe phn b u trong nhau
peclit l t chc kh bn, cng, do, dai p ng rt
tt cc yu cu ca vt liu kt cu v cng c.
- Peclit v cc bin th ca n (xoocbit, trxtit, bainit) c
mt trong hu ht cc hp kim Fe - C.Ngi ta phn bit hai loi peclit tm v peclit ht.
93
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
28/35
+
Hnh 3.20. T chc t vi ca peclit tm (a) v peclit ht (b) (x500).
Peclit tm (hnh 3.20a) thng gp hn c, c cu trc tm(lp phin), hai pha F v Xe u dng tm nm an xen
nhau, (cc vch ti mng -vi lng t hn) l Xe, vch sng
dy (vi lng nhiu hn, gi l nn) l F
Peclit ht(hnh 3.20b) t gp hn, c cu trc ht : Xe
dng thu gn nht (b mt t nht), phn b u trnnn ferit.
- Gia hai loi ny c s khc bit nh v c tnh: so vi P
ht, P tm c bn, cng thap hn, do, dai
thp hn i cht. ng nht d to thnh P tm,
km ng nht d to thnh P ht.
94
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
29/35
P ht n nh hn Ptm nn khi nung lu nhit
tng i cao (v d 600 700oC) P tm c xu hng chuyn
thnh Pht.
*Lburit [ c th k hiu bng Le, hay ( + Xe) hay (P+ Xe) ].
Hnh 3.21. T chc t vi
ca lburit - (P+Xe)
(x500).
- L l hn hp cng tinh
ca v XeI ( vi 4,3%C 1147oC) nh phn ng cng tinh;
-Khi lm ngui tip tc li c phn ng cng tch (727 0C)
chuyn bin thnh P nn t chc t vi cui cng quan
st c l hn hp ca P tm (cc ht ti nh) trn nnXe sng.
- L cng v gin (ti 2/3, l xmentit - 600HB) v ch c
trong hp kim Fe - C dng gang trng, t gp.
3.3.3.Phn loi
a.Khi nim chung v thp, gang
95
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
30/35
- Thp v gang u l hp kim Fe - C (ngoi ra c th
c t nhiu cc nguyn t khc), trong phn bit 2,14%C l gang( bn tr i E l thp, bn
phi E l gang)
gii thch c cc c im c bn khc nhau gia
chng.
-Tt c cc thp d vi lng C, t chc v c tnh rt khc
nhau nhit thng, khi nung nng cao hn ng GSE
ch c mt pha l vi do rt cao nn rt d bindng thp c coi l vt liu do
- c cung cp di dng bn thnh phm cn nng (dy,
thanh, ng, tm, hnh...) rt tin li cho s dng.
-Tnh c ca thp ni chung l thp (do nhit chy
cao, khng c t chc cng tinh) v t c s dng ch
to vt c.
- Tt c cc gang khi nung nng, gang khng th t c
t chc mt pha m bao gi cng cn Xe (hay grafit)
khng th em bin dng ngui ln nng
- C nhit chy thp hn, trong t chc c cng tinh vi
kh nng in y khun caogang l vt liu c, ch
c cung cp di dng vt c (cc sn phm nh hnh
nh chi tit my phc tp: thn b, hp, v hay n gin
nh ng ...).
96
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
31/35
- Gang c thnh phn cng gn cng tinh tnh c cng
cao.
- Tnh do ca gang rt thp (khng bao gi c em bin
dng do).
d. Cc loi thp, gang theo gin pha Fe - C
- Cn c vo t chc khc nhau trn gin pha ta c ba
loi thp v ba loi gang khc nhau.
* Thp (tng ng vi gin pha Fe - C)
- l loi hp kim ngoi Fe vi C < 2,14% c cha lng khng
ng k cc nguyn t khc, c gi l thp cacbon hay
thp thng, gm ba loi nh sau y.
+ Thp trc cng tch ( tct) vi lng C t 0,10 - 0,70% (bn
tri im S )
c t chc F(sng) + P (ti) (hnh 3.22)
Thng dng l cc loi thp 0,20%C; 0,30 0,40%C.
Khi lng cacbon tng ln th trn t chc t vi t l phn
peclit (mu ti) cng tng ln, cn phn ferit (mu sng)
gim i. VD:
Vi 0,10%C (hnh 3.22a) phn ti (peclit tm) chim
khong 1/8,
97
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
32/35
Vi 0,40%C (hnh 3.22b) l 1/2
- Thp cng tch vi thnh phn 0,80%C (c th x
dch mt cht) tc ng vi im S c t chc ch gm
peclit.
Hnh 3.22. T chc t vi ca cc thp trc cng tch
(x500): a. 0,10%C, b. 0,40%C, c. 0,60%C
Hnh 3.23. T chc t vi ca thp sau cng tch
(1,20%C) (x500).
98
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
33/35
- Thp sau cng tch ( 0,90%C )(thng ch ti
1,50%, c bit c th ti 2.0 2,2%) - bn phi im S
c t chc P + XeII thng dng li sng bao bc ly P tm
nh hnh 3.23.* Gang tng ng vi gin pha Fe - C (Fe - Fe3C) l gang
trng, rt t c s dng do qu cng, gin, khng th gia
cng ct c . Theo s khc nhau v t chc ta gp ba
loi gang trng sau.
- Gang trng trc cng tinh (< 4,3% - bn tri im C)
c t chc P + XeII + L (hnh 3.24a).
- Gang trng cng tinh (4,3%C - im C hay ln cn)
t chc ch l L (hnh 3.21).
- Gang trng sau cng tinh ( > 4,3%C - bn phi im C)
c t chc L + XeI (hnh 3.24b).
Hnh 3.24. T chc t vi ca gang trng (x500):
99
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
34/35
trc cng tinh (a) v sau cng tinh (b)
c.Cc im ti hn ca thp
- Nh thy r t gin pha Fe - C, trong khu vc ca thp
c rt nhiu ng ng vi cc chuyn bin pha khc nhau.
- n gin ha vic gi tn cc chuyn bin pha k
hiu cc ng tng ng bng ch A
- Khi c chuyn bin pha nhit bin i chm li i
khi dng hn) gi l cc im (hay nhit ) ti hn.
- Cc im ti hn thng dng nht gm :
+ A1 - ng PSK (727oC) ng vi chuyn bin P, c trong
mi loi thp.
+A3 - ng GS (911 727o
C) ng vi bt u tit ra F khikhi lm ngui hay kt thc ha tan F vo khi nung nng,
ch c trong thp tct.
Acm - ng ES (1147 727oC) ng vi bt u tit
ra Xe khi khi lm ngui hay kt thc ha tan Xe vo khi
nung nng, ch c trong thp sct.
+ C th d dng xc nh (gn ng) gi tr ca A3 v
Acm ca theo gin pha Fe - C
+ phn bit cng mt im ti hn cho hai trng hp:
nung nng v lm ngui, ngi ta thm ch c (chauffage) khi
nung nng, thm ch r(refroidissement) khi lm ngui.
100
-
8/14/2019 Chuong3 - Vt liu hc
35/35
Vi cng mt thp bao gi cng c: Ac1 > A1 > Ar1; Ac3
> A3 > Ar3..., (trong A tnh theo gin pha cn Ac
cao hn v ph thuc vo tc nung, Ar thp hn v
ph thuc vo tc ngui, tc cng cao s sai khccng mnh)
101