Chuong 4. sinh lý nội tiết

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 1

Ch¬ng 4. Sinh lý néi tiÕt

§ §¹i c¬ng vÒ néi tiÕt & hocmon1. §N* TuyÕn néi tiÕt (Endocrine Land):

- Kh«ng èng dÉn (gland less duct)

- §æ trùc tiÕp vµo m¸u - §Æc hiÖu

- Cã TB tiÕt, cã èng dÉn- §æ vµo xoang

T’ néi tiÕt T’ ngo¹i tiÕt

Çc tuyÕn tiÕt çc chÊt h÷u c¬, ®æ trùc tiÕp vµo m¸u, l©m ba, dÞch tæ chøc, dÞch TB, cã t/d KT çc qu¸ tr×nhtrong c¬ thÓ

* Hormon+ Tríc ®©y: Hormon lµ nh÷ng chÊt cña çc t/néi tiÕt tiÕtra ®i th¼ng vµo m¸u hay b¹ch huyÕt cã t/d sinh häc cao, ®iÒuhoµ h/® chøc n¨ng c¬ quan thÝch øng+ HiÖn nay: chÊt truyÒn tin ho¸ häc tuÇn hoµn theo m¸u, tõn¬i sinh ®Õn çc c¬ quan tiÕp nhËn (®Ých) ph¸t huy t/d sinhhäc cao theo ph¬ng thøc ®iÒu hoµ ngîc.

2. Nguån gèc

-Tõ çc tuyÕn néi tiÕt

-Tõ hÖ TK (): vïng díi ®åi: oxytoxin; Vazopresin …+ N·o tiÕt Dopamin

+G/c (symphatic): Adrenalin, Noradrenalin +Phã g/c (para symphatic): Axetylcolin

- Tõ t/chøc, TB côc bé: t/d tù ®iÒu tiÕt c/n tæ chøc ®ã

+ H¹ vÞ (d¹ dµy) tiÕt GastrinàtiÕt dÞch vÞ.

+ TÕ bµo t¸ trµng tiÕt Secretin

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 2

3. B¶n chÊt cña hocmon (4 nhãm)

3.1. Nhãm peptid (3à200 a.a)

- Tæng hîp ë líi néi chÊt nguyªn sinh díi d¹ng chuçipeptid dµi h¬n (pro–hormon)

VD: pro-Insulin, pro-glucagon…

- Kh«ng vµo trong TB ®Ých mµ t/d trªn bÒ mÆt thô thÓ ®ÆchiÖu ë mµng

+ Peptid: Oxytoxin gåm 9 a. amin

+ Polypeptid: Insulin (m¹ch 1: 21 a.a; mach 2: 30 a.a.

+ Protein: STH (t/yªn) gåm 188 a.a.

3.2. DÉn xuÊt cña a.a :

Trong lîng ph©n tö thÊp, dÉn xuÊt cña tyrosin

• Tæng hîp nhanh h¬n so víi nhãm H.peptid.

H. tuû thîng thËn(adrenalin, Noradrenalin)

tan trong níc

H. tuyÕn gi¸pTyroxin

- Chñ yÕu d¹ng kÕt hîp, lîng nhá tù do

3.3. Nhãm Steroid (nh©n Cyclopentan–perhydro phenantren)

- T/h tõ cholesterol, phÇn lín d¹ng h/® trùc tiÕp

- D¹ng tiÒn h/® Ýt: testosteronàsp’ h/®dihydro-testosteron

Nguyễn Bá Mùi 6

3.4. Nhãm Eicosanoid (hîp chÊt cña a.xÝt bÐo): t¹o thµnh tõ arachidonat (axÝt Ðo 20 C, nhiÒu liªn kÕt®«i): Prostaglandin

• Hormone cña hÖ m«

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 3

- Trong m¸u ë d¹ng k/hîp 1 protein ®Æc hiÖu v/c:

+ Steroid 21C (cortisol, corticosteron, progesteron)

CBG (Cortisol - Binding Globulin)

+ Testosteron, œstradiol: SBG (Sex Hormone Binding Globulin)

- Khi t/d k/h Receptor ®Æc hiÖu cña nh©nà t/d lªn ADN nh©n TB ®Ýchà nÕu adrenalin t/d ngay (phót), steroid ph¶i sau vµi giê

NhiÒu H. lu th«ng trong m¸u b»ng 1 protein v/c ®Æc hiÖu

Mao qu¶n

H-VËt t¶i

4. §Æc tÝnh sinh häc cña hormon

- Kh«ng ®Æc trng loµi: HTNC, HCG (Human Chorionic Gonadotropin)

- Ho¹t tÝnh sinh häc cao (§V γ = 10-3g, 10-6mol, 10-12mol = pico mol): 1g insulin g©y gi¶m ®êng huyÕt 125.000 thá

- §Æc hiÖu víi c¬ quan à H. sinh dôc ¶/h c¬ quan s.dôc (tÊt nhiªn ¶/h c¸c

c¬ quan kh¸c nhng kh«ng râ). Ph¶i cã Receptor trªn mµng, trong NSC hoÆc trong nh©n TB ®Ých

- T/d qua l¹i, hiÖp ®ång hoÆc ®èi kh¸ng à H/®éng c¸c tuyÕn néi tiÕt®îc ®iÒu hoµ nhê TK – TD.

- TiÕt theo nhÞp sinh häc: ngµy ®ªm (coctizon); th¸ng (estrogen);

Mïa (tyroxin: ®«ng nhiÒu, hÌ Ýt)

Nguyễn Bá Mùi 9

5. C¬ chÕ t¸c dông cña hormon3 c¬ chÕ (H – mµng, H–Enzime vµ H-gen)

5.1. C¬ chÕ H–Mµng: (hÇu hÕt H. cã träng lîng ph©n tö lín)

• T/d lªn mµng lµm biÕn ®æi tÝnh thÊm vµ xóc t¸c chovËn chuyÓn tÝch cùc

• H. (The first messenger): mang tin TK ®Õn TB

• TiÕp theo ho¹t ho¸ Adenylcyclaza: ATP à AMPvßng

(The second messenger)

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 4

H

N

N

NH2

N

N

H

CH

CC

O

HH

OH OH

CH

C O P

O

OH

O ~ P

O

OH

O ~ P

O

OH

OH

N

N

NH2

N

N

CH

C

O

HH

CH2

OHO

H

P

OH

O

O

ATP

Adenylcyclaza

AMPvßng

a. T¸c dông cña Adrenalin vµ glucagon

ATP AMPvßng (chÊt T.T 2)

H ChÊt T.T1R

Mµng TB

ho¹t ho¸

KINAZA

Photphorylazab(v« ho¹t)

Photphorylaza a( ho¹t ®éng)

Glycogen Glucose-1 P

Glucose-6 P GlucoseG.6.photphataza

á ®êng huyÕt

Vµo m¸u

ho¹t ho¸Adenylcyclaza

b. T¸c dông H lªn trao ®æi lipit qua AMPc(lipocain, tiroxin liÒu cao ….)

H ChÊt T.T1R

Mµng TB

ho¹t ho¸

triglyxerit-lipaza

ho¹t ho¸

ATP AMPvßng (chÊt T.T 2)

Lipit

Adenylcyclaza

Glyxªrin + AxÝt bÐo

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 5

5.2. C¬ chÕ H–gen: (H. ph©n tö bÐ–steroid)

v C¬ chÕ chung:

Ø C¸c H. nµy rÊt kþ níc, dÔ tan trong m¸u, lu th«ng díid¹ng H-vËt t¶i tíi TB ®Ých

Ø T¹i TB ®Ých, H. t¸ch vËt t¶i, khuyÕch t¸n tù do qua mµng kÕthîp R trong nh©n (hoÆc trong bµo t¬ng) t¹o phøc H-R. C¸c R nµy 1 vïng liªn kÕt víi H vµ 1 vïng víi ADN nh©n TB

Ø Phøc H-R kÕt hîp ®Æc hiÖu lªn 1 vïng ADN (vïng nh¹y c¶m

víi H =HRE:Hormon Responsive Element). ChÝnh kÕt hîp nµy KT, khëi ®éng tæng hîp protein míi ®.hiÖu ë bµo t¬ng

v C¬ chÕ t¸c ®éng lªn ADN

R’R

R-G P O ADNADN

ARNm

RibxomProtein

chÊt øc chÕ

Hormon

- Gen t/h protein trªn AND chØ h/® khi gen tiÒn khëi ®éng O më (Operator - vËn hµnh) t¸ch xo¾n kÐpà ∈ sù ®ãng më gen O

- Gen O l¹i ®îc ®/khiÓn bëi R-G (Regular Gene): qua viÖcsinh chÊt øc chÕ R ( 2 ®Çu: R & R’)

+ NÕu H b¸m vµo R ’à më gen O à tæng hîp P+ NÕu b¸m vµo Rà ®ãng gen O→ kh«ng t/h P

T/h protein: ADN ARN-polymeraza më xo¾n kÐp

5.3. C¬ chÕ H–men

- T/d nh Co-enzim: t¨ng hoÆc ø/c enzyme

VD: men NADF-transhydrogenaza xóc tiÕn sù v/c hydro tõNADFH2 ®Õn NAD díi ¶/h cña Oestrogen ë m« s.dôc:

Oestrol + NADFH2 → Oestradiol + NADF

Oestradiol + NAD → Oestul + NADH2

NADF: Nicotinamit Adenosyl Dinucleotit Fotfat

- HiÖu qu¶ nµy rÊt q/träng, xóc t¸c cho q/tr×nh chuyÓn ®iÖn tövµ hydro trong h« hÊp, t¨ng chuyÓn ho¸ E, t¨ng h« hÊp m«bµo à gi¶i thÝch HF m¹nh khi ®éng dôc

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 6

Nguyễn Bá Mùi 16

5.4. Hormon do Phermon

• Hormon tiÕt ra m«i trêng qua vÞ gi¸c, khøu gi¸c ¶nhhëng ®Õn tËp tÝnh cïng loµi

• + §/khiÓn x· héi loµi: ong, kiÕn

• + §¸nh dÊu l·nh ®Þa: hæ, b¸o, s tö

• + QuyÕn rò ®éng vËt kh¸c giíi: c«n trïng, ç, dª, lîn ®ùc, chuét chï

6. Sù ®iÒu hoµ néi tiÕt vïng díi ®åi

- Trung t©m TK, cÇu nèi TK - néi tiÕt, cã c/n néi tiÕt

- TiÕt çc H. quan träng ®iÒu khiÓn h/® çc tuyÕn néi tiÕt®Æc biÖt tuyÕn yªn

- H. vïng díi ®åi gåm 2 nhãm:

Nhãm gi¶i phãng

RF: Releasing Factor t¨ng cêng h/® çc tuyÕn

Nhãm øc chÕ

IF: inhibiting Factorøc chÕ h/® çc tuyÕn

Çc Hocmon vïng díi ®åi cã t¸c dông ®iÒu hoµ néi tiÕt

§iÒu hoµ bµi tiÕt hocmon

- [H] rÊt thÊp, nÕu thay ®æi à bÖnh (u, nhîc n¨ng)àc¬ chÕ ®iÒu hoµ (TK-TD, feed-back)

- Feed-back: khi [H] tuyÕn yªn trong m¸u ↑→ sÏ ø/c tiÒn yªn tiÕt H. t/ø vµ ø/c tiÕt RF (Feed-back ©m tÝnh)

- Feed-back + lµ sù t¨ng H. tuyÕn ®Ých g©y kÝch thÝchtiÒn yªn vµ hypothalamus, kh«ng øc chÕ.

VD: tiªm oestrogen cho chuét tøc t¨ng H. sinh dôctuyÕn yªn àrông trøng: chøng tá ®· g©y t¨ng tiÕt LH tiÒn yªn.

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 7


Hypothalamus

thuú sa

uth

uú tríc

thu

úgi

÷a

RF+

IF-

(MiÒn vá TT, SD, Gi¸p tr¹ng, Gan)

Hocmon

C¬ quan ®Ých

Fee

d-ba

ck v

ßng

ng¾n

Fee

d-ba

ck v

ßng

dµi

Ngo¹i c¶nh(to, a/s, ®é Èm …)

KÝch thÝch tõbªn trong

TuyÕn ®Ých Tham kh¶o

B. SInh lý çc tuyÕn néi tiÕt

I. §Æc ®iÓm cÊu t¹o (3 thuú)-“Díi ®åi-tuyÕn yªn” t¹o 1 ®¬n vÞ c/n quan träng-TuyÕn yªn ç chÐp bæ däc

§ 1- TuyÕn yªn (Hypophyse)

II. Çc kÝch tè tuyÕn yªn

1. Hormon thuú tríc, t¬ng t¸c thÇn kinh néi tiÕt ë ç

1.1. H. sinh trëng (STH –Somato Tropin HormoneGH - Growth Hormone)

- Protein, 2 LK disulfur. Kh«ng c¬ quan ®Ých (duy nhÊt)

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 8

v Chøc n¨ng sinh lý “chuyÓn ho¸”

- KT tæng hîp protein (nhê STH v/chuyÓn a.a dÔ dµng vµo TB)

- KT t¹o sôn

- KT gan t¹o Somatomedin k/thÝch sulfat ho¸ canxi (cèt ho¸)

- G©y ↑®êng huyÕt (øc chÕ Hexokinaza) gi¶m t/h glycogen

- KT tho¸i ho¸ lipit cung cÊp E à↑axÝt bÐo tù do huyÕt t¬ng

KT ph¸t triÓn m« sôn

KT biÖt hãa TB sôn

KT tæng hîp Protein

KT ph©n gi¶i Lipit

Gi¶m s/d glucose

KT c¬ thÓ sinh trëng

KT t¹o glucoseT¨ng ®êng huyÕt

GH

v KiÓm so¸t: th«ng qua GRH & GIH (díi ®åi) (Tham kh¶o)

vRèi lo¹n

Ø ThiÕu hôt (nhîc)

Tríc dËy th× → chøng lïn, tÝ hon (bÊt thêng gen tæng hîpSTH)

Ø Thõa GH (u)

Tríc dËy th× → chøng khæng lå

Sau dËy th×→ chøng to cùc

1.2. KÝch gi¸p tè (TSH: Thyroid Stimulating H.)

glycoprotein, tuyÕn ®Ých: tuyÕn gi¸p

v Chøc n¨ng sinh lý

- Qua H. t’ gi¸p ↑ chuyÓn ho¸ c¬ b¶n (nhÞp tim, h«hÊp), ↑chuyÓn ho¸ gluxit vµ nit¬.

- KT trùc tiÕp qu¸ tr×nh tho¸i ho¸ lipit ë m« mì

- T¨ng cêng hÊp thu I2 m¸u t/h tiroxin vµ thóc ®Èyho¹t tÝnh men ph©n gi¶i tireoglobulin t¹o tiroxin

v KiÓm so¸t

- RF-TSH (díi ®åi) à tiÕt TSH

- øc chÕ b»ng feed-back tõ c¸c H. tuyÕn gi¸p (T3, T4)

3/29/2010

Nguyễn Bá Mùi 9

1.3. KÝch vá thîng thËn tè (ACTH:Adenocorticotropin H.)

- Polypeptid 39 a.a, vÞ trÝ 25à39 thay ®æi ∈ loµi

- TuyÕn ®Ých: vá thîng thËn

v T¸c dông

- §iÒu tiÕt trao ®æi ®êng qua KT tiÕt glucocorticoid

- §iÒu tiÕt trao ®æi kho¸ng qua Mineralocorticoid

- §iÒu hoµ ho¹t ®éng néi tiÕt cña vá tuyÕn trªn thËn

- §iÒu tiÕt nhãm k/tè s/dôc: Androgenic steroid

- T¨ng hÊp thu muèi vµ níc ë èng thËn

- Gióp c¬ thÓ chèng stressà thÝch nghi


• KiÓm so¸t: CRH: Corticotropin R.H (díi®åi) vµ çc H. vá thîng thËn qua feed-back

• Stress g©y t¨ng tiÕt ACTH → t¨ng tiÕt H. vá thîng thËn

• u n¨ng: héi chøng gi·n s¾c tè Cushing hay Addison

• - GÇn ®©y ph¸t hiÖn ACTH ¶/h ®Õn n·o, trÝnhí, hµnh vi

1.4. KÝch dôc tè (GSH: Gonado Stimulin Hormone)

FSH: Folliculo Stimulin H.(kÝch no·n tè)

LH: Luteino Stimulin H.(kÝch hoµng thÓ tè)

§Òu lµ glycoprotein

Çi: KT bao no·n ph¸t triÓn →tiÕt oestrogen → t/dônglªn ®êng sinh dôc

§ùc:KT èng dÉn tinh, sinh tinhph¸t triÓn → KT t¹o tinh

Çi: KT chÝn & rông trøng àthÓ vµng à tiÕtprogesteron

§ùc: KT s¶n xuÊt testosteroncña tÕ bµo kÏ (Leydig)

v KiÓm so¸t: do GnRH (Gonadotropin RH.) & H. sinh dôc çi

3/29/2010



* FSH và LH của cá thay đổi rõ rệt theo mùa sinh sản

• Ở các loại cá đẻ mùa xuân trong não thuỳ chứa nhiều hormon hướng sinh dục, nhất là trước lúc sinh sản. Sau khi đẻ trứng lượng hormon hướng sinh dục giảm rõ rệt và thường đạt mức thấp nhất

• Đối với các loài cá đẻ nhiều đợt trong năm thì sự phát triển và phân tiết cuả các tế bào não thuỳ không đồng đều với nhau về thời gian.

• Trong nước tiểu của phụ nữ có thai, chứa hormon nhau thai HCG (Human Chorionicgonadotropin Hormon) thường gọi là prolan A và đặc biệt trong huyết thanh ngựa chửa hàm lượng prolan A rất cao.

• Trong thực tiễn cho cá đẻ nhân tạo người ta thường dùng prolan A làm chất kích thích thay cho não thuỳ. Riêng đối với trắm cỏ thì dùng hormon não thuỳ có kết quả tốt hơn.

• Các hormon FSH và LH có sự khác nhau rõ rệt theo các lớp động vật có xương sống. Tuyến yên của động vật có vúkhông làm cho cá rụng trứng.

3. Hormon thuú sau (thïy tríc n·o thïy)Oxytoxin & Vazopressin

- Peptit (9 a.a), tõ TB TK nh©n trªn thÞ & nh©n c¹nh n·o thÊt

- Oxytoxin ≠ ADH ë 2 a.a (sè 8: Leu, sè 3: Isoleu)

- Tõ 1 peptit dµi c¾t thµnh 2 peptit (Neurophysin). MçiNeurophysin ®Æc hiÖu cho 1 H. (NeurophysinI cho oxytoxin, NeurophysinII cho ADH). Phøc oxytoxin-neurophysinI & vazopressin-neurophysinII theo sîi trôc vµo hËu yªn. ThùcchÊt Neurophysin lµ tiÒn H. oxytoxin & ADH

2. Hormon thuú gi÷a (thïy sau n·o thïy)- KÝch h¾c tè (MSH: Melanocyte Stimulating H.)- Õch, nh¸i, c¸ thuú gi÷a p.triÓn →thay ®æi mµu da víi m«i trêng

2.1. T¸c dông

v ADH: chèng lîi niÖu, t¨ng t¸i hÊp thu níc ë thËn. §ångthêi co m¹ch→↑Pa

- C¬ chÕ: ho¹t ho¸ hyaluronidaza ph©n gi¶i hyaluronic (dÝnh kÕtTB thîng b× èng thËn) → hÊp thu níc èng thËn

- Khi thiÕu (tæn th¬ng díi ®åi) → ®¸i th¸o nh¹t (®¸i nhiÒu, kh¸t níc→ uèng nhiÒu). Sù t¨ng tiÕt → ø níc, t¨ng Pa nhngnhanh chãng nhÊt thêi

v Oxytoxin: ↑ tói mËt & nhu ®éng ruét

- Co c¬ tr¬n tö cung → thóc ®Î

- KT co bãp c¬ tr¬n tuyÕn vó → KT tiÕt s÷a

- Lóc chöa progesteron thÓ vµng /c tiÕt oxytoxin

- ø/d: Thô tinh nh©n t¹o→ KT nhu ®éng t/c ®a nhanh tinh trïnggÆp trøng → t¨ng tû lÖ thô thai. Thóc ®Î

3/29/2010


Tuyến giáp trạng của cá bao gồm nhiều bọc nhỏ nằm giải rác, ở cá sụn nằm ở phần trước chủ động mạch bụng vàhàm dưới, ở cá xương phân bố ở động mạch bụng và cung mang thứ nhất. Ngoài ra, ở hốc mắt của một số loài cá cũng phát hiện được tế bào tuyến giáp. Quá trình tiết kích tố tuyến giáp ở cá sụn và cá xương khác nhau. Ở cá sụn chất tiết được tiết vào các xoang bạch huyết, còn ởcá xương chúng được tiết vào máu. •Hocmon của tuyến giáp là Tiroxin (T3 &T4)•Sự sinh tổng hợp hocmon tuyến giáp Tiroxin (T4)

§ 2. tuyÕn gi¸p tr¹ng (Thyroid gland)

1. Sinh tæng hîp T 3 & T4

-DÉn xuÊt cña a.a tirozin.

- T3, T4 + globulinà Tireoglobulin dù tr÷ ë xoang baotuyÕn. Díi t/d cña TSH tiÒn yªn → thyroxin

-Tæng hîp cÇn 2 yÕu tè: Iod (ngo¹i sinh, néi sinh) & protein

tuyÕn gi¸p thyroglobulin. Qua 4 bíc:

B2: Oxy ho¸ iod: 2I- peroxydaza 2e- + I2

B1: TB tuyÕn gi¸p thu nhËn, c« ®Æc Iodur

Iod (T.¨n, níc) hÊp thu ë ruét díi d¹ng Iodur (I-) ®Õn tuyÕngi¸p ®îc gi÷ l¹i

B3: G¾n Iod lªn a.a tirozin t¹o MIT vµ DIT

B4: T¹o T3 vµ T4

HO CH

COOH

CH2

NH2

IHO CH

COOH

CH2

NH2

I2 +MITTirozin

Iodinaza

COOHHO

IO CHCH2

NH2

I

I

I

IO CHCH2

NH2

I

I

COOHHO

IHO CH

COOHCH2

NH2I DIT

* MIT + DIT à T3

* DIT + DIT à T4

3/29/2010


2. T¸c dông cña ThyroxinTB ®Ých: c¸c TB c¬ thÓ, ®/b c¬, TK, gan, phæi, thËn

v T¸c dông chuyÓn ho¸

- T¨ng dÞ ho¸ (oxy ho¸) sinh nhiÖt (nhîc n¨ng→ chèng rÐtkÐm, th©n nhiÖt gi¶m)

- ↑ ph©n gi¶i gluxit, lipit, proteinà n¨ng lîng(u n¨ng → con vËt gÇy, ↓ thÓ träng)

+ Gluxit: → ↑ hÊp thu glucoze ë ruét

→ ↑ chuyÓn glycogen → glucoze ë gan

+ Protein: → ↑ dÞ ho¸, bµi xuÊt nit¬, c©n b»ng protein

+ Lipit: → ↑ huy ®éng axÝt bÐo tù do

+ Níc: ø/c t¸i hÊp thu níc èng thËn → níc tiÓu nhiÒu

v T¸c dông sinh trëng ph¸t dôc

- ¶/h dinh dìng cña da, l«ng. KT sôn liªn hîp à sinh x¬ng

-G©y biÕn th¸i nßng näc

-Tuyến giáp ảnh hưởng đến các tế bào sắc tố của cá. TN nuôi cá vàng vàcá diếc bạc trong môi trường có chế phẩm tuyến giáp, sau một thời gian cá bị nhạt màu, sắc tố màu vàng và màu đen biến mất.

- KT sinh trëng, ph¸t dôc bµo thai. KT hÖ TK, x¬ng bµo thai ( thiÕu ëthêi kú bµo thai → ®Çn ®én, kÐm ph¸t triÓn )

- KT ph¸t triÓn biÓu m« tuyÕn vó, ®ång thêi ↑tæng hîp protein, mì s÷a à ↑ s¶n lîng s÷a

- ¶/h TKTW & thùc vËt (c¾t tuyÕn gi¸p → kh«ng lËp ®îc PXC§K)

§ 4. TuyÕn tuþ (pancreas)

- Ngoµi ra, cßn cã TB F (PP) tiÕt 1 polypeptid cã t/d lªn ®êng ruét

Ngo¹i tiÕt Néi tiÕt

DÞch tuþ(tiªu ho¸)

TB α (A)(Glucagon)

Hocmon (3TB tiÓu ®¶o Langerhans)

TB β (B) (Insulin)

TB δ (D)(Somatostatin )

↑®êng huyÕt ↓®êng huyÕt

3/29/2010



• Ở cá sụn, các tế bào của đảo tuỵ cũng vùi trong tổ chức của tuỵ.

• Nhưng ở cá xương chúng lại phân tán ở túi mật, lá lách, manh tràng và ruột

• Tính theo tỷ lệ khối lượng cơ thể, thì cábiển có nhiều hormon của đảo tuỵ hơn so với động vật có vú,

• Nên người ta thường dùng cá biển làm nguyên liệu tinh chế insulin dùng trong y học.

1. C¸c hormon tuyÕn tôy1.1. Insulin

• Polypeptid

M¹ch α 21 a.a

M¹ch β 30 a.a


↑ ph©n gi¶i & sö dông glucose

↓ t¹o ®êng

↑ V/c glucose vµo

c¬, m«

↑o.x.h glucose m«

bµo

↑T/h glycogen ë gan

↑Ch.ho¸glucoseà mì

+ a.bÐo

↓T¹o glucose míi

↓ qu¸ tr×nhglycogenà glucose

= Ho¹t ho¸ photpho-diesteraza chuyÓn AMP→ATP

Hexokinaza InsulinHexokinaza*

Glucose Hexokinaza* Glycogen

• T¸c dông: ↓ ®êng huyÕt (2 híng)

3/29/2010



•↑ hÊp thu glucose ë nhiÒu TB•↑ tæng hîp glycogen ë gan• Gi¶m t¹o glucose

↑tæng hîp triglyceride

•↑ hÊp thu a.a ë nhiÒu TB•↑ tæng hîp protein

• Gi¶m glucose huyÕt

•↑ dù tr÷ glycoge ë TB

•↑ dù tr÷ triglyceride TB• ↓ [axÝt bÐo tù do] huyÕt t¬ng

↓ [a.a] huyÕt t¬ng

C¸c t¸c dông chÝnh cña Insulin

Insulin

1.2. Glucagon

- Polypeptit (29 a.a) do TB α , lu th«ng d¹ng tù do- T/d:↑ [glucose] huyÕt (cïng chiÒu Adrenalin)

↑glycogen → glucose

ø/chÕ t/h lipit ëgan nhng KT

t¹o cetomic

ChuyÓna.a→glucose

KT tuûth/thËn tiÕtAdrenalin

tho¸i ho¸protein

2. §iÒu hoµ bµi tiÕt• [glucose] huyÕt cao→ KT d©y X→ tôy→ tiÕt insulin

• STH tuyÕn yªn, [a.a]↑ m¸u à tiÕt c¶ hai

3. Rèi lo¹n

• ¦u n¨ng: (u) thõa insulinà↓®êng huyÕt ¸c tÝnhàmå h«i, ↓ Pa

• Nhîc n¨ng:↑®êng huyÕtà®¸i ®êngà ®ãi, kh¸t, sót c©nàmÊt G àc¹n dù tr÷ hydratcarbonà oxh lipit t¹o E à xªton niÖu

Lipit oxy ho¸ a.axetic→ Axetyl CoAà axªto axÝt→ axªton→ thÓ xªton

- Xªton k/hîp kiÒm dù tr÷→ ↓[kiÒm] → mÊt c©n b»ng acid-baz¬ →tróng ®éc, h«n mª, chÕt

- C¬ thÓ mÊt níc → ph¸ ho¹i tuÇn hoµn n·o, h«n mª, chÕt

3/29/2010


§ 5: TuyÕn thîng thËn (Adrenal gland)

+ Ở cá tuyến trên thận là những đám tế bào tương ứng với phấn vỏ và tuỷ của động vật bậc cao, nhưng vị trícủa chúng cách nhau khá xa+ Ở cá sụn phần tuỷ nằm giữa thân, phần vỏ là những đám tế bào nằm sát với đốt thân kinh giao cảm và mạch máu+ Ở cá xương thì tổ chức tuyến trên thận rất phức tạp, gồm có tổ chức kẽ, hậu thận và tiền thận. + Mỗi một rễ của tế bào biểu mô tuyến luồn vào trong mô liên kết, trong đó có nhiều mao mạch, lưới mao mạch này nối với tĩnh mạch. + Các tế bào biểu mô và các rễ của nó thường kéo dài ra, trong nhân có một hoặc vài hạch tiểu nhân

Tuû

Nhãm glucocoticoid(oxycocticoid)

• ChuyÓn ho¸ gluxit, protein vµ sinh ®êng míi

(Cocticosteron, Coctisol)

Nhãm minera cocticoid(Deoxycocticoid)

C©n b»ng ion, ch/ ho¸ kho¸ngDeoxycocticosteron (DOC)

Aldosteron

Nhãm H. sinh dôc

Androgen, Oestrogen, Progesteron.

I. Vá thîng thËn

®Òu lµ steroid (3 nhãm)

Chøc n¨ng c¸c nhãm (xem s¬ ®å)


O

O

Androstenedione

C17

O

OHCH3

CH3

Testosteron

O

OH

Dehydroepiandrosterone

Androgen (líp líi) Glucocorticoids (líp bã)

Pregnenolone

C

OH

O

CH2OH

CH3

CH3

Cholesteron

C

OH

CH3

CH3

CC

CCH3CH3

CH3

a b

c d1

35 6

1911

17

20

21 25

Enzyme P-450scc

Ho¹t ho¸ bëiACTH

Cortisol

C

O

O

CH2OH

OHOH

Corticosterone

C

O

O

CH2OH

OH

Tæng hîpAndrogen &

Glucocorticoidë miÒn vá

3/29/2010



T¸c dông

• Trao ®æi chÊt (glucococticoit)

• + ChuyÓn ho¸ gluxit: ↑hÊp thu ®êng -> ↑ ®êng huyÕt

• + ChuyÓn ho¸ lipit: ↑ ph©n gi¶i lipità a.bÐo tù do & cholesterontrong m¸u

• + ChuyÓn ho¸ protein: ph©n gi¶i pr à a.aminà th¶i nit¬ qua níctiÓu

• Trao ®æi ion Na, K, níc (aldosteron)

• + §iÒu tiÕt hÊp thu èng thËn: gi÷ Na, th¶i K

• + §iÒu tiÕt t¸i hÊp thu ë níc èng th©n


T¸c dông (tiÕp)

• Hormone sinh dôc (andresteron)

• + H. sinh dôc ®ùc: androgen (Testosteron): duy tr× tÝnh ®ùc,

• H. sinh dôc c¸i: estrogen, progesteron:

• u n¨ng thµnh thôc vÒ tÝnh sím

• Nhîc n¨ng chËm sinh s¶n

• ThiÕn gµ vÉn cßn tiÕng g¸y ?


T¸c dông (tiÕp)• Chèng stress (coctiron)

• + T¨ng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ

• + Chèng dÞ øng

• + Chèng viªm

• * Nhîc n¨ng: mÖt mái, sót c©n, Pa gi¶m,

• * u n¨ng: tiÕt nhiÒu aldosteron à tÝch nhiÒu nícvµ muèi; nhiÒu cocticoità ↑ ®êng huyÕt

• TiÕt nhiÒu androgen ph¸t dôc sím ë con ®ùc, ®ùcho¸ ë con c¸i

3/29/2010


II. Tuû thîng thËn

- B¶n chÊt: Catecholamin tæng hîp tõ a.a tyrosin

- Cßn cã ë tËn cïng d©y TK g/c.

- CÊu t¹o vµ c¬ chÕ t/d biÕt râà lµm m« h×nh n/c c¸c H. kh¸c

HO CH2CH

NH2

OH

OHNoradrenalin (Nor –No radical)

CH3HO CH2CH NHOH

OHAdrenalin

- Sinh t/h: Phenylalanine→ Tyrosine→ Dihydroxy phenylalanine (Dopa) → Dopamine → Noradrenalin → Adrenalin (sgk)

a. T¸c dông cña Adrenalin, Noradrenalin

• M« ®Ých: gan, c¬ tr¬n, tim, m¹ch

• T/d nh TKg/c & cã t/d ch/ho¸ (noradrenalin kh«ng râ)

• Mµng TB ®Ých cã 2 Receptor α, β (khi k/h H. t/d ngîc nhau)- Adrenalin + α ë TB da→ co m¹ch (sî h·i lµm mÆt t¸i nhît)

- Adrenalin + β → ↑nhÞp tim, ↑huyÕt ¸p

• Tim m¹ch: ↑h/®, tim (gi·n m¹ch vµnh)→ can thiÖp truþ tim m¹ch

• C¬ tr¬n: gi·n c¬ tr¬n d¹ dµy, ruét, tói mËt, bµng quang, co c¬vßng p/x¹ → gi·n ®ång tö

• ThËn: ↑ t¹o renin (cÇu thËn)→ ↑ Pa → phï nÒ (viªm thËn→tuÇn hoµn cÇu thËn trë ng¹i, TB §M cÇu thËn tiÕt renin)

• ↑trao ®æi ®êng: KT ph©n gi¶i glycogen ë gan, ø/c s/d glucose

- X¬ng: t/d ph©n gi¶i glycogen yÕm khÝ, gi¶i phãng lactat

- M« mì, c¬ v©n: kh«ng cã G-6 phosphatase → ph©n huûglucogen kh«ng dõng l¹i ë glucose mµ lµ lactat)

• TKTW: ↑ cêng HF

• Vá thîng thËn: ↑tiÕt ACTH (Adre & Nor chèng stress th«ngqua sù tiÕt c¸c H. miÒn vá →↑ ®Ò kh¸ng)

b. §iÒu hoµ bµi tiÕt: ↓®êng huyÕt, ↓h/¸p, stress lµ nh©n tèKT tiÕt H. miÒn tuû ./.

3/29/2010


$ 6: TuyÕn sinh dôc

A. TuyÕn sinh dôc ®ùc (tinh hoµn-Testiculus)

TiÕt H. s/d ®ùc (TB kÏ n»m gi÷a çc tinh sµo)

1. H. sinh dôc ®ùc (Androgen - tÝnh ®ùc)

•C/yÕu Testosteron ngoµi raAndrosteron, dehydroepiandrosteron

•Steroid 19C, cã nhãm OH ë C17

TB kÏ tiÕt 95% Vá th/thËn: 5%

C17

O

OH

CH3

CH3

Testosteron

2. T¸c dông sinh lý

• §Æc tÝnh s/d s¬ cÊp, duy tr× vµ KT ↑c¬ quan s/d & tuyÕn s/d phôà c¾t tinh sµoà teo

• §Æc tÝnh SD thø cÊp: giäng nãi, r©u, c¬ b¾p (mµo, cùa,…)

• KT T§C, ↑®ång ho¸, t¹o m¸u (H/c, Hb ♂>♀), t/h protit c¬, ↑ ph©n gi¶i lipit → c¬ ↑

• ↑ Melanin dù tr÷ → da dµy vµ ®en h¬n

• KT chøc n¨ng ngo¹i tiÕt c¬ quan s/d ♂

• KT TK g©y ph¶n x¹ s/d

• KT tuyÕn nhên, tuyÕn b· ↑tiÕt→ VK dÔ x©m nhËp → môn

• KT sinh çc feromon, kÓ c¶ ngêi → mïi hÊp dÉn

B. TuyÕn sinh dôc çi

No·n sµoProgesteron

No·n sµoOestrogen

1. Hormon NOAN SAO

a. Oestrogen:

O

OH

Oestrone

OH

OH

Oestradiol

OestriolOH

OH

OH

3/29/2010


v T¸c dông

+ §Æc tÝnh s/d s¬ cÊp: KT c¬ quan s/d ♀ ph¸t triÓn: èng dÉntrøng, à↑kÝch thíc)

+ KT x¬ng↑, ®Æc biÖt x¬ng chËu (h¶i cÈu) chuÈn bÞ sinh con

+ ↑ t/h protein nhng thÊp h¬n so víi H. s/d ♂, ↑ m¹ch m¸u díi da→ Êm h¬n, ®øt tay ch¶y m¸u nhiÒu

+ TÝch níc, muèi kho¸ng→ da c¨ng, ®Çy ®Æn

+ Quy ®Þnh ®Æc tÝnh SD thø cÊp (mµo, l«ng, tiÕng kªu…)

+ ↑ ®é nh¶y c¶m cña c¬ tr¬n tö cung víi oxytoxin khi ®Î

+ T¨ng h/thu ca, cèt ho¸ x¬ng. M·n kinh—Lo·ng x¬ng


• + T¨ng tæng hîp lipit, líp mì díida dµy

• + G©y hng phÊn vâ n·o, xuÊt hiÖn®éng dôc

• + KT hÖ thèng tuyÕn vó ph¸t triÓn• + KT tuyÕn yªn tiÕt LH vµ

prolactin

v §iÒu hoµ bµi tiÕt: theo chu kú do t/d cña GSH tiÒn yªn

b. Progesteron: (streroid 21 C)

• Trøng rông → thÓ vµng → progesteron

- Chöa → tån t¹i gÇn hÕt thêi gian chöa

- NÕu kh«ng→ 1 thêi gian → teo (bß:16-18 ngµy) → chöa gi¶?

* T¸c dông

• KT c¬ quan s/d ♀ ↑, ®Æc biÖt mÆt trong èng dÉn ↑ tiÓu mao(t¹o sãng)→ chuÈn bÞ ®ãn thai (néi m¹c t¨ng sinh, ↑tiÕt dinh dìng)

• KT tuyÕn vó ph¸t triÓn: bao tuyÕn

• §Æc tÝnh s/d thø cÊp: b¶n n¨ng lµm mÑ, ®i ®øng cÈn thËn

• ¦/c co bãp c¬ tr¬n t/cung, ®êng s/d ♀ nãi chung→ an thai(ø/c oxytoxin). Cã thai nÕu thiÕu→ sÈy thai

3/29/2010



T¸c dông (tiÕp)• + Xóc tÝªn sù lµm tæ cña hîp tö

• + KT sù h×nh thµnh nhau thai, duy tr× sù PT cña thai

• + U/c tiÕt FSH & LH cña t/yªnà cã chöakh«ng ®éng dôc.

• øng dông: chÕ thuèc tr¸nh thai

* Ở cá tác dụng của progesteron chưa được nghiên cứu kỹ

2 . Hormon nhau thai

Prostagladin: ↑ co T/c, cïng oxytoxxin à g©y ®Î

+ Progesteron: tiÕt g/® chöa cuèi (c¾t t/vµng kú chöa ®Çu → sÈy thai)+ Oestrogen: kú cuèi tiÕt nhiÒu →↑ mÉn c¶m c¬ T/C víi oxytoxin

• Prolan A, Prolan B: t¬ng tù FSH, LH

• Relaxin: cuèi kú chöa → gi·n d©y ch»ng x/chËu, më cæt/cung, g©y ®Î. Ngoµi ra, lµm t¨ng sinh truëng tuyÕn s÷a

Thµnh thôc vÒ tÝnh, H. B.trøng + t/vµng qui ®Þnh ph¸t triÓns/d çi. Chöa→ trøng ngõng, t/vµng vÉn tiÕt→ an thai. Sù ph¸t triÓn ®êng s/d çi vÉn cÇn→ nhau thai tiÕt thay thÕ. Cuèi kúchöa, T/vµng teo→ hÕt progesteron→ ph¶n x¹ ®Î

Ø KÝch dôc tè (çc H. tiÕt trong kú chöa)

• HTNC (PMS-Pregnant Mare Serum): prolan A, prolan B. Ngµy 40-45 (HT)→ ®Ønh 70-75→ gi¶m & mÊt h¼n ngµy 150

• HCG (Human Chorionic Gonadotropin) →prolan A, prolanB. Ngµy thø 8 (níc tiÓu)→ ®Ønh (50-60) → gi¶m ®Õn ngµy80 vµ duy tr× ®Õn khi ®Î

• T/d: KT ®éng dôc, rông trøng, siªu bµi no·n (nu«i cÊyph«i) (khi chöa trøng, ung th nhau→ [HCG] rÊt cao)

3/29/2010


3. øng dông H. sinh dôc

• Vç bÐo: dïng stilboestrol tæng hîp: cho ¨n, tiªm hoÆc ghÐpdíi da. (dõng tríc giÕt thÞt 3-5 ngµy)

• HTNC + HCG à ®éng dôc nh©n t¹o, kh¾c phôc chËm sinh, v« sinh, siªu bµi no·n.

• Sinh ®Î KH: s/d progesteron (/c rông trøng)à phèi ®ång lo¹t

• Sö dông FSH, LH kÝch thÝch rông trøng

• Prostaglandin → g©y tho¸i ho¸ thÓ vµng

•r cã thai

MD ®Þnh tÝnh

VSVH→Õch ®ùc (tiªm díi da ®ïi, dÞch lç huyÖt soi)

§Þnh lîng progesteron


4.CHẤT NGOẠI TIẾT VÀ VAI TRÒ ĐIỀU CHỈNH SINH HỌC

Hiệu suất nhóm sinh học trong quần thể• Hiệu suất nhóm là một yếu tố « tập tính sinh thái » cực kỳ

quan trọng, đã lâu trở thành đối tượng nghiên cứu của các nhà sinh thái. Nhiều nghien cứu đã xác nhận đối với động vật thuỷ sinh, ‘ nước đàn’ là một đặc trưng sinh học.

• Các chất ngoại tiết ức chế sinh trưởng và phát triển của ấu trùng làm tăng các pha phát triển, làm thay đổi cường độ trao đổi chất.

• Phản ứng của các loài lên các chất ngoại tiết rất khác nhau. Nếu đối với Aedes polynesionsis kích thích phát triển, thì đối với loài A. albopietus lại ức chế. Khi tăng mật độ quần thể, cá chép và cá nheo châu Mỹ giảm nhịp điệu sinh trưởng, đôi khi tập tính cũng thay đổi theo mật độ.


Phản ứng của các loài khi sống chung• Các quần thể tương tác với nhau theo những mức độ khác

nhau: quan hệ hội sinh, quan hệ cộng sinh, quan hệ cạnh tranh, quan hệ ký sinh - vật chủ, quan hệ thiên địch với nhau.

• Trong tất cả các mối quan hệ đều tồn tại cơ chế điều chỉnh hai chiều. VD: ấu trùng muỗi Aedes caspius sống chung với loài Culux piensmolatus thì kìm hãm sinh trưởng của loài này. Các tín hiệu trao đổi chất điều hoà quá trình phát triển, còn xác suất tiếp xúc của chúng ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng.

• Khi sống chung các loài điều chỉnh nhịp điệu và mức độ trao đổi chất. Đối với cá trắm cỏ và cá chép ở giải đoạn cábột (7 ngày sau nở) thì khi sống chung chúng tăng cường tích luỹ nitơ.

3/29/2010



Cơ chế điều chỉnh sinh học bằng chất ngoại tiết

• Hormon điều chỉnh các quá trỉnh trao đổi chất trong cơ thể thìPhermon và các chất ngoại tiết điều chỉnh quần thể và quần xã.

• Về mặt di truyền, nó đảm tính đa dạng của di truyền quần thể, về sinh thái, nó đảm bảo hoạt động sống cao nhất cho quần thểkhi bị khủng hoảng về số lượng. Có chế này có ý nghĩa tiến hoá rất lớn.

• Ở tảo đơn bào, thuỷ nấm, cơ chế diều hoà hoá học của quá trình sinh sản đạt đến mức hoàn hảo.

• Mới đay người ta đã tách được chất ‘dẫn dụ sinh học’ từ các giao tử cái của tảo Eectocarpus silueulosus.

• Cho đến ngày nay người ta chưa nghiên cứu được đặc trưng ảnh hưởng của vật chất tín hiệu của nhứng sinh quần phức tạp. Có tài liệu đã chứng minh là cá thể của một loài phân biệt được tín hiệu đồng loại với tín hiẹu của loài khác

• Tính đặc hiệu của chất ngoại tiết tương ứng với tính đặc hiệu của trao đổi chất bên trong do genotyp quy định.

Chuong 4. sinh lý nội tiết

Science

Transcript of Chuong 4. sinh lý nội tiết