Chuan Kien Thuc Ki Nang Mon Lich Su THCS

Chun kin thc, k nng mn Lch s bc THCS (dnh cho n thi HS Gii)

CHUN KIN THC, K NNG MN LCH S BC THCSLP 6 M u: S LC V MN LCH S 1. Lch s l g? X hi loi ngi c lch s hnh thnh v pht trin. Vy Lch s l g? - Lch s l nhng g din ra trong qu kh. - Lch s cn l mt khoa hc, c nhim v tm hiu v khi phc li qu kh ca con ngi v x hi loi ngi. 2. Mc ch hc tp Lch s l g? - Trc ht, hc lch s bit c gc tch, ci ngun ca t tin, qu hng, t nc, dn tc mnh. - T hiu bit y, chng ta phi trn trng v t ho trc cuc sng u tranh v lao ng sng to ca dn tc mnh v ca c loi ngi trong qu kh xy dng nn x hi vn minh nh ngy nay. - hiu c nhng g chng ta ang tha hng ca ng cha trong qu kh v bit mnh phi lm g cho tng lai.

KHI QUT LCH S TH GII NGUYN THY V C ICh 1. X HI NGUYN THY 1. Con ngi xut hin trn Tri t nh th no? - Cch ngy nay khong 5 - 6 triu nm, trn tri t xut hin loi Vn c c dng hnh ngi. - Khong 3 - 4 triu nm v trc, loi Vn c tin ha v xut hin Ngi ti c. Ngi ti c thot khi th gii ng vt, con ngi hon ton i bng hai chn, i tay tr nn kho lo, c th cm nm v bit s dng nhng hn , cnh cy...lm cng c. c bit, Ngi ti c bit ch to ra nhng cng c th s (bng ) v pht minh ra la. - Khong 4 vn nm v trc, Ngi ti c tin ha dn trong qu trnh lao ng tr thnh Ngi tinh khn. Ngi tinh khn c cu to c th nh con ngi ngy nay vi th tch s no ln, t duy pht trin. Nh vy l lao ng c vai tr sng to ra con ngi v x hi loi ngi. Thng qua cc di ct c tm thy khp cc chu lc: ng Phi, ng Nam , Trung Quc, chu u,...Cc nh kho c hc ti hin c lch s s xut hin v tin ha ca con ngi v x hi loi ngi trn tri t. 2. Gia Ngi ti c v Ngi tinh khn c s khc nhau nh th no? - Ngi ti c: trn thp v bt ra pha sau, u my ni cao; c c th cn ph mt lp lng ngn; dng i cn hi cng, lao v pha trc; th tch s no t 850 cm3 n 1.100 cm3. - Ngi tinh khn: mt phng, trn cao, khng cn lp lng trn ngi; dng i thng, bn tay nh, kho lo; th tch s no ln hn: 1.450 cm3. 3. V sao x hi nguyn thy tan r? - Khong 4.000 nm TCN, con ngi pht hin ra kim loi (ng v qung st) cng vi thut luyn kim gip ch to ra cc cng c lao ng. - Nh cng c bng kim loi, con ngi c th khai ph t hoang, tng din tch v nng sut trng trt...sn phm lm ra nhiu, xut hin ca ci d tha.. - Mt s ngi chim hu ca ci d tha, tr nn giu c... x hi phn ha thnh k giu, ngi ngho. X hi nguyn thy dn dn tan r. Ch 2. X HI C I 1. Cc quc gia c i xut hin v pht trin nh th no? Ni dung Thi gian phng ng phng Ty Cui thin nin k IV u thin nin k III u thin nin k I TCN. TCN. Ai Cp, khu vc lng H, n , v Trn cc bn o Ban Cng I-ta-li-a, 1 [email protected] (01689.10.1963)

Trn Quc Hng - THCS Bo p


a im

i sng kinh t

Trung Quc ngy nay, trn lu vc cc dng sng ln nh sng Nin Ai Cp, -ph-rt v Ti-g-r Lng H, sng n v sng Hng n , Hong H v Trng Giang Trung Quc. + Ngnh KT chnh l nng nghip. Bit lm thy li, p ngn l, o knh mng dn nc vo rung. Thu hoch la n nh hng nm theo ma v. Ngoi ra cn pht trin chn nui gia sc. + 3 tng lp chnh - Nng dn cng x, ng o nht v l tng lp lao ng, sn xut chnh trong x hi. - Qu tc l tng lp c nhiu ca ci v quyn th, bao gm vua, quan li v tng l. - N l l nhng ngi hu h, phc dch cho qu tc; thn phn khng khc g con vt. + T chc b my nh nc do vua ng u (vua c quyn t ra lut php, ch huy qun i, xt x nhng ngi c ti, c coi l i din ca thn thnh di trn gian). + B my hnh chnh t TW n a phng: gip vic cho vua, lo thu thu, xy dng cung in, n thp v ch huy qun i (v s ). + Bit lm lch v dng lch m (1 nm c 12 thng, mi thng c 29 hoc 30 ngy); bit lm ng h o thi gian bng bng nng mt tri. + Sng to ch vit, gi l ch tng hnh (v m phng vt tht ni ln suy ngh ca con ngi); vit trn giy Pa-pi-rt, trn mai ra, th tre v cc tm t st... + Ton hc: pht minh ra php m n 10, cc ch s t 1 n 9 v s 0, tnh c s Pi bng 3,16. + Kin trc: xy dng cc cng trnh kin trc s nh Kim t thp Ai Cp, thnh Ba-bi-lon Lng H...

c rt t ng bng, ch yu l t i, kh v cng, nhng li c nhiu hi cng tt, thun li cho bun bn ng bin. + Ngnh KT chnh l th cng nghip (luyn kim, m ngh, gm, lm ru nho, du liu) v thng nghip (xut khu cc mt hng th cng, ru nho, du liu, nhp la m v sc vt). Ngoi ra cn trng trt cy lu nin nh nho, liu, cam,... + 2 giai cp chnh - Giai cp ch n: gm cc ch xng th cng, thuyn bun, trang tri..., rt giu v c th lc v chnh tr, s hu nhiu n l. - Giai cp n l: vi s lng rt ng, l lc lng lao ng chnh trong x hi, b ch n bc lt v i x rt tn bo. + T chc b my nh nc do giai cp ch n bu ra, lm vic theo thi hn. Giai cp thng tr l ch n, nm gi mi quyn hnh (tuy c dn ch hn so vi x hi c i phng ng). + B my hnh chnh phn ra theo cc thnh bang, c s phn quyn hn so vi x hi c i phng ng. + Bit lm lch v dng lch dng, chnh xc hn: 1 nm c 365 ngy v 6 gi, chia thnh 12 thng. + Sng to ra h ch ci a, b, c...gm 26 ch, gi l h ch ci La-tinh, ang c dng ph bin hin nay. + Khoa hc pht trin cao, t nn mng cho cc ngnh khoa hc sau ny. Mt s nh khoa hc ni ting nh: Ta-lt, Pi-ta-go, -c-lt (Ton hc); c-si-mt (Vt l); Pla-tn, A-rixtt (Trit hc); H-r-t, Tu-xi-t (S hc); St-ra-bn (a l)... + Kin trc v iu khc vi nhiu cng trnh ni ting nh: n Pc-t-nng A-ten; u trng C-li- R-ma, tng Lc s nm a, thn V n Mi-l...

Cc tng lp x hi

T chc x hi

Nhng thnh tu vn ha chnh

2. Mt s thut ng, khi nim lch s. a. Th no l t liu lch s, t liu truyn ming, t liu hin vt v t liu ch vit? T liu lch s l tt c nhng du tch ca con ngi trong qu kh c lu gi, truyn li di nhiu dng khc nhau gip chng ta hiu bit v dng li c lch s. T liu truyn ming l nhng cu chuyn, nhng li m t c truyn t i ny sang i khc rt nhiu dng khc nhau. T liu hin vt l nhng di tch, vt ca ngi xa cn lu gi c trong lng t hay trn mt t. T liu ch vit l nhng bn ghi, sch v chp tay hay c in, khc bng ch vit.Trn Quc Hng - THCS Bo p 2 [email protected] (01689.10.1963)


b. X hi nguyn thy l g? Lch s x hi loi ngi bt u t x hi nguyn thy. Thi k ny chim phn ln thi gian ca lch s nhn loi, n bt buc tt c cc dn tc phi i qua v l thi th u ca h. X hi nguyn thy l ch x hi u tin ca lch s loi ngi. Trong x hi , do vic kim sng ch yu l sn bt, hi lm, ph thuc vo thin nhin; mi sn phm ca cng ng c chia u cho mi ngi, khng c s phn bit k giu, ngi ngho v khng c phn bit giai cp, p bc bc lt. T chc x hi cn ht sc s khai theo ch th tc, b lc. c. Em hiu nh th no v cc khi nim: ch th tc, th tc mu h , th tc ph hv b lc? Tri qua hng triu nm pht trin, by ngi nguyn thy tin ln mt cng ng mi cao hn: Cng x th tc hay cn gi l Ch th tc. Ch th tc: l t chc ca nhng ngi c cng quan h lu di, cng huyt thng hp thnh mt nhm ring cng sng trong mt hang ng hay mi , hoc trong mt vng nht nh no . Th tc mu h hay cn gi l Th tc mu quyn: l ch ca nhng ngi cng huyt thng, hn nhn tun theo ch ngoi tc hn, qui nh nam n trong th tc l rut tht, nn khng c kt hn vi nhau. Nhng l v hn nhn tp th (qun hn) lm cho con ci ch bit mt m nn theo h m. Tt c tn ngi m ln tui nht ln lm ch. Trong th tc mu h, kinh t hi lm vn l ch yu. Ngi nguyn thy thi k ny cho rng vn vt u c linh hn. Ch mu h l thi k hng thnh nht ca x hi nguyn thy. N ko di khong 18.000 nm trong lch s, n nay ch mu h vn cn nhiu tn d mt s dn tc trn th gii. Th tc ph h hay cn gi l Th tc ph quyn: Ham mun ca ngi nguyn thy cng nh con ngi v sau l lm th no nng cao nng sut lao ng. Khong 4.000 nm trc cng nguyn con ngi tm ra ng. Ngi nguyn thy pht minh ra cung tn m tm quan trng ca n c F. ng-ghen nh gi nh pht minh ra sng ca thi cn i. Cc ngnh ngh th cng, chn nui cng pht trin mt cch mnh m. Mt cuc phn cng lao ng v s chuyn bin v tr gia n ng v n b bt u. Th tc mu quyn nhng ch cho th tc ph quyn (trong , quyn lc ca ngi cha - n ng trong b lc c cao). T khi c s phn cng lao ng, sn xut ngy cng pht trin, cuc sng ca con ngi ngy cng n nh. cc vng ng bng ven cc con sng ln hnh thnh cc lng bn (ching, ch), cc lng bn vng cao cng nhiu hn trc. Dn dn hnh thnh cc cm ching, ch hay lng bn, c quan h cht ch vi nhau c gi l b lc. d. X hi chim hu n l l g? L x hi c hai giai cp chnh l ch n v n l, trong giai cp ch n thng tr v bc lt giai cp n l.

LCH S VIT NAM T NGUN GC N TH K XCh 1. BUI U LCH S NC TA 1. Nhng du tch ca Ngi ti c v Ngi tinh khn c tm thy Vit Nam ni ln iu g? Du tch l ci cn li ca thi xa xa, ca qu kh tng i xa c con ngi hin ti pht hin, khai qut phc v cho cc mc ch nghin cu v lch s x hi loi ngi. Cc nh kho c qua nhiu t thm d, kho st v khai qut tm thy cc du tch ca Ngi ti c v Ngi tinh khn trn khp t nc Vit Nam. iu khng nh Vit Nam cng l mt trong nhng ci ni ca nn vn minh nhn loi c con ngi xut hin t rt sm v rt pht trin. cc hang Thm Khuyn, Thm Hai (Lng Sn); Ni (Thanh Ha); Xun Lc (ng Nai) tm thy nhng chic rng ca Ngi ti c, nhng mnh c gh o nhiu c, c hnh th r rng, dng cht, p; c nin i cch y 40 - 30 vn nm. Qua nghin cu, cc nh khoa hc khng nh: Ngi ti c vn cn nhng du tch ca loi vn (trn thp v bt ra pha sau, my ni cao, xng hm nh ra pha trc, trn ngi cn mt lp lng bao ph...); hon ton i bng hai chn, hai chi trc bit cm nm, hp s pht trin, th tch s no ln, bit s dng v ch to cng c.Trn Quc Hng - THCS Bo p 3 [email protected] (01689.10.1963)


Du tch Ngi tinh khn giai on u c tm thy mi Ngm (Thi Nguyn), Sn Vi (Ph Th). l nhng chic ru bng hn cui, c gh o th s, c hnh th r rng; c nin i khong 3 - 2 vn nm cch ngy nay. Sang giai on pht trin, l nhng cng c c mi li nh ru ngn, ru c vai, mt s cng c bng xng, bng sng, gm, c tm thy Ha Bnh, Bc Sn (Lng Sn), Qunh Vn (Ngh An), H Long (Qung Ninh)..., c nin i t 12.000 n 4.000 nm cch ngy nay. Qua cc du tch khng nh Ngi tinh khn c s pht trin, tin b hn hn Ngi ti c v c im cu to c th v trnh ch to cng c sn xut, dng sinh hot. Ngi tinh khn c cu to c th ging nh con ngi ngy nay, xng c nh hn Ngi ti c, bn tay nh, kho lo, cc ngn tay linh hot, hp s v th tch no pht trin (1.450 cm3), trn cao, mt phng, c th gn v linh hot. Cng thng qua cc du tch, ta cn nhn bit c s pht trin ca Ngi tinh khn so vi Ngi ti c. V i sng vt cht: Ngi tinh khn thng xuyn ci tin v t c nhng bc tin b v ch tc cng c sn xut cng nh dng sinh hot. T thi Sn Vi, con ngi bit gh o cc hn cui thnh ru; n thi Ha Bnh - Bc Sn h bit dng cc loi khc nhau mi thnh cc loi cng c nh ru, bn, chy. H cn bit dng tre, g, xng, sng lm cng c v bit lm gm; bit trng trt (rau, u, b, bu...) v chn nui. Nh ngh nng v chn nui pht trin, h ch ng c lng thc, thc phm, dn thot khi s l thuc vo thin nhin. Hn na, cng vi cng c sn xut tin b ko theo nng sut lao ng tng, i sng ngy cng n nh v nng cao. V t chc x hi: Ngi tinh khn bit sng thnh tng nhm trong cc hang ng, nhng vng thun tin, thng nh c lu di mt s ni (Ha Bnh - Bc Sn). Cng do s tin b ca cng c sn xut, kinh t pht trin nn i sng khng ngng c nng cao, dn s ngy cng tng, dn dn hnh thnh cc mi quan h x hi v i sng tinh thn. i sng tinh thn: H bit ch tc v s dng nhng trang sc; bit v nhng hnh m t cuc sng tinh thn ca mnh. Ri hnh thnh mt s phong tc tp qun v tn ngng: th hin trong m tng c chn theo li cuc . Nh vy l trong thi k nguyn thy, con ngi bt u quan tm n i sng tinh thn th hin vic lm p bn thn v by t tnh cm vi ngi cht. l mt bc tin ng k trong s pht trin tinh thn ca loi ngi. Ch 2. THI K VN LANG - U LC I. Thi k Vn Lang - u Lc c nhng chuyn bin nh th no trong i sng kinh t, x hi? 1. Trnh sn xut, ch tc cng c ca ngi Vit c c s pht trin, tin b nh th no? Ngi nguyn thy trn t nc ta lc u sinh sng cc hang ng, sau tip tc m rng vng c tr n cc vng chn ni, thung lng ven khe sui, vng t bi ven sng. Qua cc di ch Phng Nguyn (Ph Th), Hoa Lc (Thanh Ha), Lung Leng (Kon Tum), c nin i cch y 4.000 - 3.500 nm, cc nh kho c pht hin hng lot cng c: ru , bn c mi nhn ton b, c hnh dng cn xng; nhng trang sc, nhng loi gm khc nhau nh bnh, v, vi, bt, a...Nhng mnh gm thng in hoa vn hnh ch S ni nhau, i xng, hoc in nhng con du ni lin nhau...iu chng t ngi Vit c t c trnh cao v mt ch tc cng c sn xut v trang sc, dng sinh hot... c bit, ngi Vit c Phng Nguyn (Ph Th) v Hoa Lc (Thanh Ha) cn pht minh ra thut luyn kim (kim loi c dng u tin l ng). K thut luyn kim pht trin mnh, c dn Lc Vit bit lm ra nhng cng c sn xut bng kim loi nh ru ng v quan trng nht l li cy ng v li hi bng ng nh hng mnh n sinh hot nng nghip. Li cy thi y c hnh cnh bm hoc hnh tam gic. V xut sc c bit l dn Lc Vit c nn nhng chic ng phc tp i hi mt trnh k thut vn ha cao. Nhng dng c sinh hot nh mm ng, c, kim khu, dao, li cu, chung v trang sc cng c sn xut vi s lng ng k. Ngoi ra, c ngh luyn st v ngh gm.Trn Quc Hng - THCS Bo p 4 [email protected] (01689.10.1963)


Thut luyn kim ra i nh du bc tin b vt bc trong ch tc cng c sn xut, trang sc, dng c sinh hot v c v kh ca ngi Vit c, lm cho sn xut v i sng sinh hot x hi c bc pht trin cao hn hn. 2. S ra i ngh nng trng la nc ca ngi Vit c c ngha, tm quan trng nh th no? Ngi nguyn thy trn t nc ta lc u sinh sng cc hang ng, sau tip tc m rng vng c tr n cc vng chn ni, thung lng ven khe sui, vng t bi ven sng. Trn cc vng c tr rng ln ng bng ven sng, ven bin v vng thung lng ven sui, ngi Vit c pht hin ra cy la v ngh trng la nc ra i. Thot tin l nhng ging la hoang. V sau c thun dng tr thnh ht go do thm. Qua cc di ch Phng Nguyn - Hoa Lc, cc nh khoa hc pht hin hng lot li cuc c mi nhn ton b ; tm thy go chy, du vt thc la bn cnh cc bnh, v t nung ln Chng t cy la nc dn dn tr thnh cy lng thc chnh ca con ngi. S ra i ngh nng trng la nc c ngha v tm quan trng c bit trong qu trnh tin ha ca con ngi : t y, con ngi c th nh c lu di vng ng bng ven cc con sng ln ; cuc sng tr nn n nh hn, pht trin hn c v vt cht v tinh thn. 3. Trnh by nhng biu hin v s chuyn bin x hi thi Vn Lang - u Lc ? T khi thut luyn kim c pht minh v ngh nng trng la nc ra i, con ngi phi chuyn tm lm mt cng vic nht nh. S phn cng lao ng c hnh thnh c th : Ph n lm vic nh, thng tham gia sn xut nng nghip v lm gm, dt vi v ngi Vit c khng ch c canh cy la m cn trng cc loi rau c, cy tri nh khoai, u, trng du, nui tm. Nam gii, mt phn lm nng nghip, i sn, nh c ; mt phn chuyn hn lm cng vic ch tc cng c, c ng, lm trang sc, v sau, c gi chung l ngh th cng. T khi c s phn cng lao ng, sn xut ngy cng pht trin, cuc sng con ngi ngy cng n nh ; cc vng ng bng ven cc con sng ln hnh thnh cc lng bn (ching, ch), cc lng bn vng cao cng nhiu hn trc. Dn dn hnh thnh cc cm ching, ch hay lng bn c quan h cht ch vi nhau c gi l b lc. V tr ca ngi n ng trong sn xut v gia nh, lng bn ngy cng cao hn. Ch ph h dn dn thay th cho ch mu h. II. Nc Vn Lang ra i v pht trin nh th no? 1. Trnh by nhng iu kin dn ti s ra i ca nh nc Vn Lang, nh nc u tin trong lch s Vit Nam? Vo khong cc th k VIII - VII TCN, vng ng bng ven cc con sng ln thuc Bc B v Bc Trung B ngy nay, hnh thnh nhng b lc ln. Sn xut pht trin, mu thun gia ngi giu v ngi ngho ny sinh v ngy cng tng thm. Vic m rng ngh nng trng la nc cc vng ng bng ven cc con sng ln thng xuyn phi i mt vi hn hn, l lt. V vy, cn phi c ngi ch huy ng ra tp hp nhn dn cc lng gii quyt vn thy li bo v sn xut, ma mng v i sng. Ngoi mu thun, xung t gia k giu v ngi ngho nh ni trn th cc lng bn khi giao lu vi nhau cng c xung t. l xung t gia ngi Lc Vit vi cc b tc ngi khc v c gia cc b lc Lc Vit vi nhau. c cuc sng yn n, cn phi c mt th lc sc gii quyt, chm dt cc xung t . Nh vy l p ng yu cu ca s pht trin sn xut, lm thy li v gii quyt cc vn xung t chnh l nhng iu kin dn ti s ra i ca nh nc Vn Lang - nh nc u tin trong lch s dn tc Vit Nam. 2. Trnh by nhng hiu bit ca em v nc Vn Lang ? Thi gian v a bn thnh lp : B lc Vn Lang c tr trn vng t ven sng Hng l vng c ngh c ng pht trin sm, dn c ng c. B lc Vn Lang l mt trong nhng b lc hng mnh nht thi . Vo khong th k VII TCN vng Gia Ninh (Ph Th), th lnh ca b lc Vn Lang dng ti tr khut phc c cc b lc khc v t xng l Hng Vng, ng Bch Hc (thuc Ph Th ngy nay), t tn nc l Vn Lang. T chc nh nc Vn Lang : S t chc b my Nh nc Vn langTrn Quc Hng - THCS Bo p 5 [email protected] (01689.10.1963)

Chun kin thc, k nng mn Lch s bc THCS (dnh cho n thi HS Gii) HNG VNG LC HU - LC TNG (trung ng)

LC TNG (b)

LC TNG (b)

B chnh (ching, ch)

B chnh (ching, ch)

B chnh (ching, ch)

B chnh (ching, ch)

Chnh quyn TW gm (vua, lc hu, lc tng) ; a phng (ching, ch) ; n v hnh chnh : nc - b (chia nc lm 15 b, di b l ching, ch) ; Vua nm mi quyn hnh trong nc, i i cha truyn con ni v u gi l Hng Vng. Nh nc Vn Lang tuy cha c lut php, qun i, nhng l mt t chc chnh quyn cai qun c nc. i sng vt cht : Nc Vn Lang l mt nc nng nghip, thc la tr thnh lng thc chnh, ngoi ra, c dn cn trng khoai, u, c, bu, b, chui, cam Ngh trng du, nh c, chn nui gia sc v cc ngh th cng nh lm gm, dt vi, xy nh, ng thuynu c chuyn mn ha. Ngh luyn kim t trnh k thut cao. C dn cng bt u bit rn st. Thc n chnh ca ngi Vn Lang l cm np, cm t, rau, c, tht, c,... bit lm mm v dng gng lm gia v. H nh sn mi cong hnh thuyn hay mi trn hnh mui thuyn lm bng g, tre, na, l. Lng, ch thng gm vi chc gia nh, sng ven i, ven sng, ven bin. H i li bng thuyn. V trang phc, nam ng kh mnh trn, n mc vy, o x gia, c ym che ngc, tc ct ngn hoc b xa, bi t hoc tt ui sam. Ngy l h thch eo cc trang sc nh vng tay, khuyn tai, i m cm lng chim hoc bng lau. i sng tinh thn : X hi thi Vn Lang chia thnh nhiu tng lp khc nhau: nhng ngi quyn qu, dn t do, n t. S phn bit cc tng lp cn cha su sc. Thng t chc l hi, vui chi (mt s hnh nh v l hi c ghi li trn mt trng ng nh : ua thuyn, gi go, ca ht nhy ma). C dn Vn Lang c mt s phong tc tp qun : nh hn nhn, th cng t tin (truyn Tm Cm ; Bnh chng, bnh giy). III. Nc u Lc ra i v pht trin nh th no? 1. Hon cnh ra i v t chc nh nc u Lc? Cuc khng chin chng qun xm lc Tn (hon cnh ra i nh nc u Lc) Nm 218 TCN, nh Tn nh xung phng Nam m rng b ci. Sau 4 nm chinh chin, qun Tn ko n vng Bc Vn Lang, ni ngi Lc Vit cng sng vi ngi u Vit, vn c quan h gn gi vi nhau t lu i. Cuc khng chin bng n. Th lnh u Vit b git, nhng nhn dn u Vit v Lc Vit khng chu u hng. H tn ngi kit tun tn l Thc Phn ln lm tng, ngy trong rng, m ra nh qun Tn. Nm 214 TCN, ngi Vit i ph qun Tn, git c Hiu y Th. Khng chin thng li. S ra i ca Nh nc u Lc: Sau cuc khng chin chng Tn thng li, nm 207 TCN, Thc Phn buc vua Hng nhng ngi cho mnh v sp nhp hai vng t c ca ngi u Vit v Lc Vit thnh mt nc mi, t tn nc l u Lc. Thc Phn t xng An Dng Vng, ng Phong Kh (nay l vng C Loa, huyn ng Anh - H Ni).Trn Quc Hng - THCS Bo p 6 [email protected] (01689.10.1963)


B my nh nc thi An Dng Vng khng c g thay i so vi thi Hng Vng. Tuy nhin, quyn hnh ca Nh nc cao v cht ch hn trc. Vua c quyn th hn trong vic tr nc. 2. Tnh hnh sn xut v i sng x hi thi u Lc c s thay i v tin b nh th no ? Trong nng nghip, li cy ng c ci tin v dng ph bin hn. La go, khoai, u, c, rau lm ra ngy mt nhiu. Chn nui, nh c, sn bn u pht trin. Cc ngh th cng nh lm gm, dt, lm trang sc u tin b. Cc ngnh luyn kim v xy dng c bit pht trin. Vic ch tc cng c sn xut bng ng v st t n trnh k thut cao. Gio, mc, mi tn ng, ru ng, cuc st, ru st c sn xut ngy cng nhiu. c bit v xy dng c th k n cng trnh thnh C Loa. Sau cuc khng chin chng qun Tn thng li, An Dng Vng cho xy dng Phong Kh mt khu thnh t rng hn nghn trng, c ba vng khp kn vi chu vi khong 16.000 m nh hnh trn c, sau ny gi l Loa thnh hay thnh C Loa. Cc vng thnh u c ho bao quanh v thng nhau. Bn trong thnh Ni l ni , lm vic ca An Dng Vng v cc Lc hu, Lc tng. vo thi im cch y hn 2.000 nm, khi m trnh k thut chung cn rt thp km th cng trnh thnh C Loa l mt biu tng rt ng t ho ca nn vn minh Vit c. 3. Cuc khng chin chng Triu nm 179 TCN, Nh nc u Lc tht bi ? Din bin chnh cuc khng chin : Vo nm 207 TCN, nhn lc nh Tn suy yu, Triu ct t ba qun lp thnh nc Nam Vit, ri em qun nh xung u Lc. Qun dn u Lc vi thnh cao, ho su, v kh tt v tinh thn chin u dng cm gi vng c nn c lp. Triu bit khng th nh bi c, bn v xin hng v dng mu k li gin, chia r ni b u Lc. Nm 179 TCN, Triu li sai qun sang nh chim nc ta, An Dng Vng do ch quan khng phng, li mt ht tng gii nn b tht bi nhanh chng. Nc ta ri vo ch thng tr ca nh Triu. Nguyn nhn tht bi ca u Lc : Do An Dng Vng ch quan, thiu cnh gic, ni b b chia r, li gin, mt on kt. Nh li Truyn n thn (n gin ha s thc v m mu cp nc u Lc ca Triu ). Ch 3. THI K BC THUC V CUC U TRANH GINH C LP I. Khi nim thi Bc thuc : Thi Bc thuc l mt khi nim lch s ch khong thi gian t sau tht bi ca An Dng Vng nm 179 TCN, nc ta b Triu thn tnh v sp nhp vo nc Nam Vit. T nhn dn ta lin tc b cc triu i phong kin phng Bc thng tr cho n khi Ng Quyn nh bi qun Nam Hn trn sng Bch ng nm 938 mi kt thc, tt c tng cng hn 1.000 nm. II. Chnh sch thng tr tn bo ca phong kin phng Bc i vi nc ta : Sp nhp nc ta vo lnh th ca cc triu i PK phng Bc, xa tn nc ta v chia thnh cc qun huyn ca chng. T chc b my cai tr tn bo, h khc do ngi phng Bc ng u. Ra sc bc lt dn ta bng cc th thu, nht l thu mui, thu stv bt cng np nhng sn vt qu nh ng voi, sng t gic, ngc trai Cho ngi phng Bc (ngi Hn) sang ln vi dn ta, bt dn ta phi t b nhng phong tc ca cha ng m tun theo phong tc tp qun ca h, m mu ng ha dn tc ta. y l chnh sch ht sc thm c nhm lm thay i li sng, vn ha ca mt dn tc khc theo li sng, vn ha ca dn tc mnh. III. Cc triu i PK phng Bc h nc ta v cc cuc khi ngha tiu biu thi Bc thuc : 1. Nh Triu (207 - 111 tr.CN) Sau tht bi ca An Dng Vng nm 179 TCN, Triu sp nhp t ai u Lc vo Nam Vit, chia u Lc thnh hai qun Giao Ch v Cu Chn. 2. Nh Ty Hn (cn gi l Tin Hn, 206 tr.CN - 25 s.CN) Nh Ty Hn ly c Nam Vit vo nm 111 tr.CN, i tn Nam Vit thnh Giao Ch B ri chia ra qun v huyn cai tr.Trn Quc Hng - THCS Bo p 7 [email protected] (01689.10.1963)


ng u mi qun l chc Thi Th v mt y coi vic qun s, ngoi ra cn c quan Th s gim st cc qun. Ti cc huyn, nh Ty Hn vn cho cc Lc tng tr dn v c quyn th tp nh c. Dn Vit phi np cho chnh quyn h nhng ca qu, vt l nh i mi, ngc trai, sng t, ng voi, lng chim tr, cc th thu mui, thu st. 3. Nh ng Hn (cn gi l Hu Hn, 25-220)- Cuc khi ngha ca Hai B Trng (40-43) Trc nh ng Hn cn c nh Tn, nhng triu i ny rt ngn ngi, khng li du n g r rt trn t Vit. Nh ng Hn ln thay th nh Tn vo nm 25 sau Cng Nguyn. Chnh di triu i ny n ra cuc khi ngha ca Hai B Trng (40 - 43). Hai B l con gi Lc tng huyn M Linh (vng Ba V - Tam o). Tng truyn rng b Man Thin, m ca Trng Trc v Trng Nh vn dng di Hng Vng. Hai b m ci cha sm, c m nui nng v dy cho ngh trng du nui tm cng rn luyn v ngh. Chng b Trng Trc l Thi Sch, con trai Lc tng huyn Chu Din. Lc by gi nh ng Hn ang cai tr h khc nc Vit, vin Thi th T nh l ngi bo ngc, tham lam "thy tin ging mt ln". Hai b cng Thi Sch chiu m ngha qun, chun b khi ngha, nhng Thi Sch b T nh git cht. Thng Ba nm 40 sau Cng Nguyn, Trng Trc v Trng Nh tip tc s nghip, dng c khi ngha Ht Mn, trn vng t M Linh vi li th: "Mt xin ra sch quc th, Hai xin khi phc nghip xa h Hng Ba ko oan c lng chng Bn xin vn vn s cng lnh ny" (Thin Nam ng lc) Cuc khi ngha M Linh lp tc c s hng ng khp cc qun Giao Ch, Cu Chn, Nht Nam, Hp Ph. Cc cuc khi ngha a phng c quy t v y thng nht li thnh mt phong tro rng ln t min xui n min ni. c bit trong hng ng ngha qun c rt nhiu ph n nh L Chn, Thnh Thin, Bt Nn, Nng Ta, Tc, Di... T M Linh, ngha qun nh chim li thnh C Loa ri t tin nh thnh Luy Lu. Hong s trc kh th ca ngha qun, quan li ca nh ng Hn b chy. T nh b c n kim, ct tc, co ru trn chy v nc. Ch trong mt thi gian ngn, hai B Trng thu phc 65 huyn thnh, ngha l ton b lnh th nc Vit hi . Cuc khi ngha thnh cng, t nc c hon ton c lp. Hai b ln lm vua, ng M Linh. " k ng ci M Linh Lnh Nam ring mt triu nh nc ta" (i Nam quc s din ca) Nm 42, nh Hn c Phc Ba tng qun M Vin em hai vn qun cng hai ngn thuyn, xe sang xm lc nc Vit. Hai b em qun n nh qun Hn Lng Bc nhng v lc lng yu hn nn b thua. Hai b phi lui v Cm Kh (Vnh Yn, Vnh Ph) v cm c gn mt nm. B bi trn, hai b chy v Ht Mn gieo mnh xung sng Ht t vn (43). Hng nm dn gian ly ngy 6 - 2 m lch lm ngy k nim hai B Trng. Sau khi n p thnh cng cuc khi ngha ca hai B Trng, M Vin em t Giao Ch v l thuc li nh ng Hn nh c ng ph tr ti Long Bin. n p tinh thn qut khi ca dn Vit, M Vin cho thu ht ng x Vit dng mt ct ng ch phn a gii. Trn ct ng c khc su ch: "ng tr chit, Giao Ch dit", c ngha l nu cy tr ng ny th dn Giao Ch b dit vong. C thuyt cho rng, do dn Vit c mi ln i ngang qua, u b vo chn ct mt hn , v th tr ng b lp dn i. V sau khng cn bit v tr ca chic tr ng na l v vy. Cc chc Thi th, Th s vn c duy tr nhng ch Lc tng cha truyn con ni b bi b. Chnh sch cai tr ca ngi Hn ngy cng h khc, quan cai tr tham nhng tn c. Dn Vit cc kh iu ng, ln rng kim chu bu, xung b m ngc trai cung phng cho chnh quyn h. Dn qun Hp Ph chu nng n cnh m ngc nn b x i phiu tn rt nhiu. Nh Hn ch trng ng ha dn Vit. H cho di dn Hn sang ln vi dn Vit, ly v Vit. Tuy th ngi Vit vn gi c bn sc dn tc mnh. n u th k th ba, Giao Ch c Thi th S Nhip, l ngi tn trng Nho hc, gip dn gi l ngha v gi gn c an ninh x hi. Vo nm 203, S Nhip dng s ln vua nh ng Hn, xin i Giao Ch thnh Giao Chu. T y c tn Giao Chu. 4. Nh ng Ng (thi Tam Quc, 229-280)- Cuc khi ngha ca Triu Trinh Nng (248)Trn Quc Hng - THCS Bo p 8 [email protected] (01689.10.1963)


Nh ng Hn mt ngi th nc Trung Hoa lm vo tnh trng phn lit ca thi Tam Quc, gm c ba nc l Bc Ngy, Ty Thc v ng Ng. t Giao Chu thuc v ng Ng. Chnh di ch ny xy ra cuc khi ngha ca Triu Trinh Nng (248). Hai th k sau cuc khi ngha ca hai B Trng l cuc khi ngha ca Triu Trinh Nng (cn gi l Triu Th Trinh) cng ngi anh l Triu Quc t, mt Ho trng ln min ni thuc qun Cu Chn. Triu Th Trinh l ngi c sc khe, gan d v c ch kh, B vn thng ni: "Ti mun ci cn gi mnh p ng sng d, chm c knh bin ng, qut sch b ci cu dn ra khi ni m ui, ch khng thm bt chc ngi i ci u cong lng lm t thip ngi ta". B theo anh khi ngha lc mi 19 tui, lp cn c ti vng Thanh Ha ngy nay. Nm 248, ngha qun tn cng qun Ng, B Triu em qun ra trn ci voi, mc o gip vng t xng l Nhy Kiu tng qun. Ngha qun nh ph nhiu thnh quch lm i phng phi khip s. Th s Giao Chu l Lc Dn em qun n p. nh nhau trong su thng, ngha qun mai mt dn. B Triu em tn qun n ni Tng (Thanh Ha) v t st y. Vo nm 264, nh Ng chia t Giao Chu ra, ly Nam Hi, Thng Ng v Ut Lm lm Qung Chu, ly t Hp Ph, Giao Ch, Cu Chn v Nht Nam lm Giao Chu, t tr s Long Bin. t Giao Chu ny l lnh th ca Vit Nam v sau. 5. Nh Tn (265-460) v Nam Triu (Tng, T, Lng, 420-588) cuc khi ngha L B (542 - 602). Nh Tn l mt triu i khng c n nh v nhiu thn vng ct c ti cc a phng nh nhau lin tc. Quan li sang cai tr Giao Chu phn nhiu l ngi tham lam, cng vo l s kim sot lng lo ca chnh quyn trung ng, to nn cnh tranh ginh quyn lc khng ngt. Pha Nam li c nc Lm p thng sang quy nhiu. t Giao Chu lon lc khng dt. Sau thi nh Tn, Trung Hoa li phn lit ra thnh Bc triu v Nam triu. Giao Chu ph thuc vo Nam triu tri qua cc nh Tng, T, Lng. Vo na u th k th 6, t Giao Chu nm di s thng tr ca nh Lng. Th s Giao Chu l Tiu T, ni ting tham lam, tn c. C c mt cy du cao mt thc, ngi dn cng phi ng thu. Thm ch c ngi ngho kh, phi bn v, con, nhng cng phi ng thu. L B, mt ngi qu huyn Thi Bnh (khng phi thuc tnh Thi Bnh ngy nay m l vng Bc Sn Ty, nay thuc H Ni) ng ln chiu tp dn chng. ng tng gi mt chc quan nh vi nh Lng, c gng gip nhng ai b h hip, nhng khng lm c vic g ng k, bn b quan tr v qu nh v cng ngi anh l L Thin Bo mu khi ngha. ng c nhiu ngi theo. Trong c Th lnh t Chu Din (vng an Phng-T Lim, thuc H Ty v ngoi thnh H Ni) l Triu Tc v con l Triu Quang Phc (?-571) em lc lng ca mnh theo v. Ngoi ra cn c nhng nhn vt ni ting khc cng ko n gip sc nh Tinh Thiu, Phm Tu, L Phc Man.. Ma xun nm 542, L B tin qun vy thnh Long Bin. Qun Lng u hng cn Tiu T th trn thot v c Trung Hoa. Cuc khi ngha thnh cng. Vua nh Lng vi a qun sang nhng b nh bi. Nm 544, L B ln ngi hong , xng l L Nam , t quc hiu l Vn Xun, ly nin hiu l Thin c, L Nam t kinh min ca sng T Lch, dng in Vn Xun vua quan c ni hi hp. Nh vua cn cho dng cha Khai Quc (sau ny l cha Trn Quc H Ty, H Ni). Nm 545, nh Lng sai mt tng ti l Trn B Tin em qun sang xm lc Vn Xun. L Nam cng cc tng s chng khng c, phi v vng rng ni Vnh Ph c th; ly h in Trit (x T Yn, huyn Lp Thch, tnh Vnh Ph) lm ni thao luyn qun lnh. Chng bao lu, lc lng tr nn mnh m. Trn B Tin nhiu ln em qun nh ph nhng khng c. V sau, nhn mt cn l d di trn vo vng cn c, Trn B Tin theo dng l, thc qun tin nh, L Nam phi rt v ng Khut Lo (cn gi l ng Khut Liu, l tn mt khu i hin nm bn hu ngn sng Hng, gia hai x Vn Lang v C Tit thuc huyn Tam Nng, tnh Vnh Phc). Sau nhiu nm lao lc, L Nam b bnh m mt, giao binh quyn li cho Triu Quang Phc v mt vo nm 548. Triu Quang Phc nh nhau my ln vi Trn B Tin nhng u tht bi, bn ly m D Trch (Hi Hng) lm cn c. m D Trch nm ven sng Hng, chu vi khng bit l bao nhiu dm. Gia m c mt bi t cng. Ngoi ra, bn b l bn ly, ngi nga khng th no i c, ch c th dng thuyn c mc, ly so y trn c, nc m di chuyn. Triu Quang Phc ng qun bi t ni v p dng k "tr cu", tc l nh lu di lm tiu hao lc lng ca ch qun. Cn c a cTrn Quc Hng - THCS Bo p 9 [email protected] (01689.10.1963)


gi hon ton b mt, ban ngy im hi, khng nu nng, ban m t kch ra nh ph tri ch. V th dn chng tn xng ng l D Trch Vng. Sau khi L Nam mt, Triu Quang Phc xng l Triu Vit Vng. Nm 550, nhn lc nh Lng suy yu, Triu Quang Phc ko qun v chim thnh Long Bin, lm ch c t nc. n nm 557, L Pht T, mt ngi cng h vi L Nam , em qun nh v i chia hai t nc cng Triu Vit Vng. trnh cnh chin tranh, Triu Vit Vng nh chp thun, nhng bt ng b L Pht T nh p, chy n ca bin i Nha (H Nam Ninh) gieo mnh xung bin t t. Nm 571; L Pht T chim c nc. Sau khi ly c thnh Long Bin, L Pht T xng hiu l L Nam . phn bit L Pht T vi L B, s sch gi L Pht T l Hu L Nam (571-602). Trong khi y nh Ty (589-618) thng nht v n nh c nc Trung Hoa. Vua nh Ty sai Lu Phng em qun sang nh Vn Xun. Lu Phng khng cn dng binh, cho ngi i chiu hng c L Pht T. T y Vn Xun tr thnh Giao Chu ca nh Ty. 6. Nh ng (618-907)-Cuc khi ngha ca Mai Thc Loan (722) v ca Phng Hng (trong khong 766-779) Nh Ty lm ch nc Trung Hoa ch c 28 nm th b nh ng lt vo nm 618. Nh ng cai tr Giao Chu cay nghit nht trong cc chnh quyn h. Nhng sn vt qu gi ca Giao Chu b v vt a v phng Bc. Trong s , c qu vi l li tri cy m gii quyn qu nh ng rt a chung. V mt chnh tr, nh ng sa li ton b ch hnh chnh, phn chia li chu qun, i Giao Chu thnh An Nam h ph, chia ra lm 12 chu, 59 huyn. Di i nh ng, dn Vit lin tip ni dy, hai cuc khi ngha c tnh cht rng ln nht l ca Mai Thc Loan v ca Phng Hng. Mai Thc Loan qu lng mui Mai Ph, thuc huyn Thin Lc, Chu Hoan (H Tnh ngy nay). Thu nh, nh ngho, Mai Thc Loan theo m sng lng Ngc Trng, huyn Nam n. ng l ngi mnh khe, c nc da en bng. Nm 722, nhn dp dn phu gnh vi sang cng cho nh ng, b hnh h, nhiu ngi b xc dc ng, lng on thn dng cao, Mai Thc Loan ku gi nhng ngi dn phu gnh qu vi ni ln git quan qun p ti v cng ng pht c khi ngha. Mai Thc Loan chn vng Sa Nam (Ngh An), mt vng him tr c sng Lam rng v ni n cheo leo lm cn c. Ti y ng cho xy thnh Vn An, gm nhiu n ly, di c ngn mt. ng xng , ly thnh Vn An lm Kinh . ng thng c gi l Mai Hc (vua en h Mai) v nc da en ca ng. lp thnh mt mt trn lin hon chng qun ng, Mai Hc lin kt vi cc nc Champa, Chn Lp v c Ma-lai-xi-a. Sau khi quy t c nhiu lc lng, Mai Hc cho qun tin ra ng bng Bc b, vy nh thnh Tng Bnh (H Ni). Quan h l Quang S Khch chng khng li, b thnh chy trn. Mai Hc ginh li c lp cho t nc. Nhng c t lu, nh ng sai Dng Tu Hc em 10 vn qun, theo l trnh xa ca M Vin, chp nhong tin vo t Vit, thnh lnh tn cng bn doanh ca Mai Hc . Mai Hc chng khng li, phi vo rng c th. ng b bnh v cht y. Qun ng, sau khi thng trn, em dn Vit ra git v s. Thy ngi khng kp chn, cht cao thnh g. Tuy thng c Mai Hc v vn cn ham thch qu vi ca t Vit, nhng nh ng khng cn dm bt dn Vit cng qu vi na. nh n ca Mai Hc , dn gian c cu truyn tng: "Cng vi t nay ng phi dt Dn nc i i hng phc chung". Hn 40 nm sau cuc khi ngha ca Mai Hc l cuc khi ngha ca Phng Hng. Phng Hng vn gia nh giu c x ng Lm (th x Sn Ty, tnh H Ty), thuc dng di Quan Lang. Theo truyn thuyt, Phng Hng c hai ngi em cng sinh ba l Phng Hi v Phng Dnh. C ba anh em u c sc khe hn ngi, tay khng bt c h. Vo khong nm 767, anh em h Phng pht c khi ngha. Phng Hng xng l Qun, Phng Hi xng l Bo cn Phng Dnh xng l Tng. H t i bn doanh ti ng Lm. Ho kit theo v rt ng. H lm ch c min trung du v min ni Bc B. Vi nm sau, thy lc lng mnh, Phng Hng cho qun tin vy thnh Tng Bnh. Theo k ca Anh Hn, cng ngi x ng Lm, Phng Hng cho ngi i khp ni, phao ln l sp ly c thnh Tng Bnh, ng thiTrn Quc Hng - THCS Bo p 10 [email protected] (01689.10.1963)


tin hnh vy thnh rt ngt. C n m, qun khi ngha ni la, nh ching, nh trng, reo h m uy hip tinh thn i phng. Quan h l Cao Chnh Bnh lo s bnh ri cht. Phng Hng chim c thnh, em li c lp cho t nc. Phng Hng cai tr t nc trong by nm th mt. Dn chng v cng thng tic, tn ng l danh hiu l B Ci i Vng. "B" c ngha l cha, "Ci" c ngha l m, v cng n ca Phng Hng i vi T quc nh cng n ca cha m i vi con ci. Dn chng lp n th ng ngay x ng Lm. Khng nhng c th qu nh, B Ci i Vng cn c th ti lng Triu Khc. y ng c th lm Thnh hong ti ngi nh Ln. Hng nm u c l hi tng nh n chin cng ca ng. Sau khi Phng Hng mt, ni b thn thuc ca ng khng gi c s on kt. Dn chng mun tn Phng Hi ln ni nghip, nhng c mt tng l B Ph Lc, l ngi v dng v c nhiu thuc h, khng ng , mun lp con ca Phng Hng l Phng An ln. B Ph Lc em qun chng li Phng Hi. Phng Hi trnh giao tranh, lui v vng rng ni, ri sau i u, chng ai r, Phng An ln ni nghip. Chng bao lu, nh ng sai Triu Xng em qun sang, va nh va chiu d. Thy th khng chng c, Phng An phi u hng. X Giao Chu li l thuc nh ng ln na. IV. Qu trnh pht trin kinh t, s phn ha x hi, s truyn b vn ha phng Bc v cuc u tranh gn gi vn ha dn tc thi Bc thuc din ra nh th no? V kinh t : Mc d b phong kin phng Bc h v cai tr, bc lt tn bo, tnh hnh kinh t nc ta vn c nhng bc pht trin ng k t cng nghip n nng nghip, th cng nghip v thng nghip. V cng nghip, tuy cn hn ch v k thut, nhng ngh st vn pht trin : cc cng c nh ru, mai, cuc, dao ; v kh nh kim, gio, mclm bng st vn c ch tc v s dng ph bin. V nng nghip, nhn dn ta bit p phng lt, dng sc ko tru, b, trng la hai v mt nm v tip tc ngh trng du, nui tm, chn nui cc loi gia sc ly tht v sc ko, phn bn. Cc ngh th cng truyn thng nh ngh gm, ngh dtvn c pht trin. V thng nghp, cc sn phm nng nghip v th cng khng b sung lm cng np m c mua bn, trao i cc ch lng. Chnh quyn h gi c quyn v ngoi thng. S phn ha x hi : X hi c s thay i v phn ha su sc. theo s sau: Thi Vn Lang - u Lc Vua Qu tc Nng dn cng x N t Thi k b PK phng Bc h Quan li h ngi Hn Ho trng ngi Vit, a ch ngi Hn Nng dn cng x, nng dn l thuc N t

Cc triu i PK phng Bc t chc b my cai tr do ngi Hn nm gi mi quyn hnh (t Th S, Thi Th n y, Huyn lnh). Ti cc huyn, nh Ty Hn vn cho cc Lc tng tr dn v c quyn th tp nh c. a ngi phng Bc (Hn) sang ln vi dn ta, bt dn ta phi theo phong tc tp qun ca h. Trong tng lp qu tc ngoi ho trng ngi Vit nay xut hin thm cc a ch ngi Hn. Ngoi nng dn cng x, nay c thm tng lp nng dn l thuc (l nhng nng dn b a ch cp ht rung t phi l thuc v lm thu cho chng). Tng lp n t ngy cng ng thm do chnh sch cai tr, bc lt v cp ot rung t ca bn quan li, a ch ngi Hn. S truyn b vn ha phng Bc (Hn) v cuc u tranh gn gi vn ha dn tc : Chnh quyn h m mt s trng hc dy ch Hn ti cc qun, huyn v tin hnh du nhp Nho gio, o giov nhng lut l, phong tc ca ngi Hn vo nc ta. Nhn dn ta kin tr u tranh bo v ting ni, ch vit, phong tc v np sng ca dn tc ; ng thi cng tip thu nhng tinh hoa ca nn vn ha Trung Quc v cc nc khc nhm gn gi bn sc v lm phong ph thm nn vn ha ca mnh. Ch 4. BC NGOT LCH S U TH K XTrn Quc Hng - THCS Bo p 11 [email protected] (01689.10.1963)


H Khc t nn mng t tr (906-923) Ng Quyn v chin thng Bch ng (938) n cui i nh ng, tnh hnh xo trn ca Trung Hoa to thi c cho Khc Tha D xy nn t ch (906), a t nc thot khi vng n l ko di c ngn nm. (Khc Tha D 906-907 ; Khc Ho 907-917 ; Khc Tha M 917-930 ; Dng nh Ngh 931-937). Vo u th k th 10, nh ng tr nn suy yu. Li dng thi c ny, Khc Tha D (?-907), mt ho trng c tr lu i Hng Chu (Hi Hng) ni ln, t xng l Tit s (906). Nh ng bt buc phi cng nhn s vic y v cn phong thm tc "ng binh Chng s" cho ng na. S c chp rng Khc Tha D tnh tnh khoan ha, nhn i nn c nhiu ngi theo v. Nh ng, d trn danh ngha, phong tc v cng nhn Khc Tha D, nhng thc cht l khng th kim sot c t Giao Chu na. Khc Tha D lm ch t nc, xy dng chnh quyn t ch, khi u cho nn c lp ca nc nh. Khc Tha D lm Tit s mt nm th mt, con l Khc Ho ln ni nghip cha c mi nm (907-917). Trong mi nm ny, Khc Tha Ho cho sa i cc khu vc hnh chnh, ct t ngi trng coi mi vic cho n tn n v x, nh li mc thu rung t v min b cc lao dch nng n. Trong khi y, ti Trung Hoa, mt Tit s h Lu chim ly vng Qung Chu, lp nn nc Nam Hn. Nm 917, Khc Ho mt, con l Khc Tha M ln ni chc Tit s. Khc Tha M giao ho cng nh Lng ( thay nh ng lm ch Trung Hoa). Vua Nam Hn ly c y cho qun sang nh h Khc. Khc Tha M khng chng c c, b bt a v Qung Chu (930). Qun Nam Hn chim ng thnh i La. K tc s nghip ca h Khc l Dng nh Ngh (?-937), mt ngi lm quan di i Khc Tha M. Sau khi Khc Tha M b bt, Dng nh Ngh dy binh lng Rng (Dng x, Thanh Ha), vn l qu ca ng. Cc ho trng nh Ng Quyn, inh Cng Tr em lc lng ca mnh gia nhp hng ng ca Dng nh Ngh. Nm 931, Dng nh Ngh tin qun nh thnh i La, Th s Giao Chu l L Tin chng khng li, chy v Qung Chu (Trung Hoa) th b vua Nam Hn git cht. Mt ton qun Nam Hn c c sang n p qun ca Dng nh Ngh, nhng b nh tan, phi b chy v Trung Hoa. Thng li, Dng nh Ngh t xng l Tit s. Cai qun t nc c su nm th Dng nh Ngh b mt thuc tng l Kiu Cng Tin st hi. Ng Quyn (897-944), tng ti v ng thi l con r ca Dng nh Ngh, ang cai qun Chu i, em qun i trng pht Kiu Cng Tin. Ng Quyn l ngi cng qu vi Phng Hng, x ng Lm (nay thuc th x Sn Ty, tnh H Ty), tng theo Dng nh Ngh t bui ban u v c uy tn ln vi dn chng. Trc s tin cng ca Ng Quyn, Kiu Cng Tin lo s, vi vng i cu cu nh Nam Hn. Vua Nam Hn nm c hi thc hin mng xm lng, bn phong cho con l Hong Tho lm Tnh Hi Qun Tit s, sai em thy qun i trc cn bn thn mnh s theo ng b tip ng. Nm 938, Ng Quyn chim c thnh i La, bt c Kiu Cng Tin v em bu u trn thnh. D bit tin Kiu Cng Tin b git cht v Ng Quyn lm ch thnh i La, qun Nam Hn vn tin cng. Ng Quyn bn by th trn thy chin, cho cm cc trn sng Bch ng, ch ch. Thng 12 nm y, Hong Tho em thy binh tin t vo sng Bch ng. Nhn lc triu cng, Ng Quyn cho thuyn nh ra nh, nh qun Hong Tho lt qua trn a cc ngm ng sn xung lng sng. Khi thy triu xung mnh, trn a cc ngm ni ln, Ng Quyn thc i qun ra nh. Chin thuyn ca Nam Hn nng n, khng thot c, b cc m v rt nhiu. Hong Tho b git ti trn, ton b i thy qun b tiu dit. Vua Nam Hn nghe tin bi trn v tin Hong Tho b git cht, thng khc thm thit ri rt v nc. Chin thng Bch ng nm 938 chm dt hon ton ch thng tr hn mt nghn nm ca phong kin phng Bc, khng nh nn c lp lu di ca t quc. nh ui qun Nam Hn, Ng Quyn xng vng (939), ng C Loa. Ng Vng t ra cc chc quan vn v, qui nh triu nghi, lp b my chnh quyn mang tnh cht tp quyn.

LP 7 KHI QUT LCH S TH GII TRUNG ITrn Quc Hng - THCS Bo p 12 [email protected] (01689.10.1963)


Ch 1 X HI PHONG KIN CHU U (PHNG TY) 1. Trnh by s hnh thnh x hi PK chu u ? Cui th k V, ngi Gic-man xm chim, tiu dit cc quc gia c i phng Ty, thnh lp nhiu vng quc mi : ng-gl Xc-xng, Ph-rng, Ty Gt, ng Gt... Trn lnh th R-ma, ngi Gic-man chim rung t ca ch n, em chia cho nhau; phong cho cc tng lnh, qu tc cc tc v nh: cng tc, hu tc... Nhng vic lm ca ngi Gic-man tc ng n x hi, dn ti s hnh thnh cc tng lp mi: - Lnh cha phong kin: l cc tng lnh v qu tc c nhiu rung t v tc v, c quyn th v rt giu c. - Nng n: l nhng n l c gii phng v nng dn, khng c rung t, lm thu, ph thuc vo lnh cha. T nhng bin i trn dn ti s ra i ca x hi PK chu u. 2. Em bit g v cc lnh a ca cc lnh cha phong kin? Lnh a PK l khu t rng, tr thnh vng t ring ca lnh cha PK - nh mt vng quc thu nh. Lnh a gm c t ai, dinh th vi tng cao, ho su, kho tng, ng c, m ly... ca lnh cha. Nng n nhn t canh tc ca lnh cha v np t thu, ngoi ra cn phi np nhiu th thu khc. Lnh cha bc lt nng n, h khng phi lao ng, sng sung sng, xa hoa. c trng c bn ca lnh a: l n v kinh t, chnh tr c lp mang tnh t cung, t cp, ng kn ca mt lnh cha. 3. Em bit g v cc thnh th trung i trong x hi PK chu u ? Nguyn nhn ra i ca cc thnh th trung i l do : - Vo thi k PK phn quyn: cc lnh a u ng kn, khng c trao i, bun bn, giao thng vi bn ngoi. - T cui th k XI, do sn xut th cng pht trin, th th cng em hng ha ra nhng ni ng ngi trao i, bun bn, lp xng sn xut. - T y hnh thnh cc th trn ri pht trin thnh thnh ph, gi l thnh th trung i. Hot ng v vai tr ca cc thnh th trung i : C dn ch yu ca thnh th l th th cng v thng nhn, h lp ra cc phng hi, thng hi cng nhau sn xut v bun bn. Hot ng trn ca cc thnh th trung i c vai tr thc y sn xut, lm cho x hi PK pht trin. 4. Ch ngha t bn chu u c hnh thnh nh th no ? T cui th k XV u th k XVI, do nhu cu pht trin sn xut cng nhng tin b v k thut hng hi nh: la bn, hi , k thut ng tu... thc y nhng cuc pht kin ln v a l nh: B. i-a-x n cc Nam chu Phi (1487) ; Va-xc Ga-ma n Ty Nam n (1498) ; C. C-lm-b tm ra chu M (1492) ; Ph. Ma-gien-lng i vng quanh tri t (1519 - 1522). Cc cuc pht kin a l thc y thng nghip pht trin, em li ngun li nhun khng l cho nhng qu tc, thng nhn. l qu trnh tch ly t bn nguyn thy (to ra s vn u tin v nhng ngi lao ng lm thu). Tng lp ny tr nn giu c nh cp bc ca ci, ti nguyn v bun bn, trao i cc nc thuc a. H m rng sn xut, kinh doanh, lp n in, bc lt sc lao ng ngi lm thu, giai cp t sn ra i. Cng l giai cp v sn c hnh thnh t nhng ngi nng n b tc ot rung t, buc phi vo lm thu trong cc x nghip ca t sn. T nhng tin v iu kin va nu trn, quan h sn xut t bn ch ngha c hnh thnh, ra i ngay trong lng x hi phong kin chu u. 5. Em hiu g v phong tro Vn ha Phc hng ? Vo cui th k XV u th k XVI, do s km hm, vi dp ca ch phong kin i vi cc gi tr vn ha. S ln mnh ca giai cp t sn c th lc v kinh t nhng khng c a v chnh tr, x hi nn u tranh ginh a v chnh tr, x hi, m u bng cuc u tranh trn lnh vc vn ha. Cuc u tranh pht trin thnh phong tro Vn ha Phc hng : l s phc hng nhng tinh hoa gi tr tinh thn ca nn vn ha c Hi Lp v R-ma, ng thi pht trin n tm cao hn (sng to nn vn ha mi ca giai cp t sn).Trn Quc Hng - THCS Bo p 13 [email protected] (01689.10.1963)


Phong tro din ra vi cc ni dung: ln n nghim khc Gio hi Ki-t, ph trt t x hi phong kin ; cao nhng gi tr con ngi, cao khoa hc t nhin, xy dng th gii quan duy vt. C th k tn nhng nhn vt lch s v danh nhn vn ha tiu biu nh : nh thin vn hc C-pc-nch, nh ton hc v trit hc xut sc R. -cc-t, ha s L--na Vanh-xi, nh son kch U. Sch-xpia... Phong tro Vn ha Phc hng c ngha thc tnh v pht ng qun chng u tranh chng li x hi phong kin bo th, lc hu ; ng thi m ng cho s pht trin vn ha mt tm cao mi ca chu u v nhn loi. Ch 2. X HI PHONG KIN PHNG NG 1. So snh qu trnh hnh thnh v pht trin ca x hi PK cc nc phng ng v phng Ty rt ra nhng im khc bit ? X hi PK phng ng : - Hnh thnh sm, vo thi k trc CN (nh Trung Quc), pht trin chm, mc tp quyn cao hn so vi x hi PK phng Ty. - Qu trnh khng hong, suy vong ko di v sau ny ri vo tnh trng l thuc hoc tr thnh thuc a ca CNTB phng Ty. X hi PK phng Ty : - Ra i mun (th k V), nhng pht trin nhanh. - Xut hin CNTB trong lng ch PK. - Lc u quyn lc ca nh vua b hn ch trong lnh a, mi n th k XV khi cc quc gia PK thng nht, quyn lc mi tp trung trong tay nh vua. 2. Trnh by nhng nt chnh v c s kinh t - x hi ca ch PK ? C s kinh t ch yu ca ch PK l sn xut nng nghip, kt hp vi chn nui v mt s ngh th cng. Sn xut nng nghip ng kn cc cng x nng thn (phng ng) hay cc lnh a (phng Ty). T liu sn xut, rung t nm trong tay lnh cha hay a ch, giao cho nng dn hay nng n sn xut. X hi gm hai giai cp c bn l a ch v nng dn lnh canh (phng ng), lnh cha phong kin v nng n (phng Ty). a ch, lnh cha bc lt nng dn v nng n bng a t. Ring x hi PK phng Ty, t th k XI, cng thng nghip pht trin mnh.

LCH S VIT NAM T TH K X N GIA TH K XIXCh 3. BUI U C LP THI NG - INH - TIN L (Th k X) I. Nhng nt chnh v mt chnh tr, kinh t, vn ha, x hi ca bui u c lp thi Ng - inh - Tin L ? A. V chnh tr : 1. Nh Ng (939-965) Ng Vng 938-944 ; Dng Bnh Vng 945-950 ; Hu Ng Vng 951-965 nh ui qun Nam Hn, Ng Quyn xng vng (939), ng C Loa. Ng Vng t ra cc chc quan vn v, qui nh triu nghi, lp b my chnh quyn mang tnh cht tp quyn. Ng Quyn ch ngi c su nm. Lc sp mt, Ng Quyn em con l Ng Xng Ngp y thc cho ngi em v l Dng Tam Kha. Dng Tam Kha l con ca Dng nh Ngh, em ca b Dng Hu. Nhng khi Ng Quyn mt ri. Dng Tam Kha phn bi lng tin ca Ng Quyn, cp ly ngi, t xng l Bnh Vng (945-950). Ng Xng Ngp phi chy trn vo ni. Dng Tam Kha bn bt ngi con th ca Ng Quyn l Ng Xng Vn lm con nui. Ng Xng Vn, trong mt dp i hnh qun dp lon, em qun tr ngc li bt c Dng Tam Kha, ging Kha xung bc cng. Ng Xng Vn xng vng v cho ngi i rc anh v cng lm vua. Khng bao lu Ng Xng Ngp bnh cht (954). Th lc nh Ng ngy mt suy yu, khp ni lon lc. Trong mt chuyn i dp lon (965), Xng Vn b trng tn cht. K t y, nh Ng khng cn l mt th lc trung tm ca t nc na. Con ca Xng Vn l Ng Xng X tr thnh mt trong 12 s qun.Trn Quc Hng - THCS Bo p 14 [email protected] (01689.10.1963)


T t nc tri qua mt thi k ni chin tranh quyn khc lit m s sch gi l lon 12 s qun. Sau nh inh B Lnh (924-979) nh thng tt c cc s qun, t nc mi thot cnh ni chin. 2. Nh inh (968-980) - i C Vit inh Tin Hong 968-979 ; inh Tu (inh Ton) 980 Sau khi dp tan lon 12 s qun, inh B Lnh ln ngi Hong tc l inh Tin Hong, t tn nc l i C Vit, ng Hoa L (tnh Ninh Bnh). ng thi vi gian on ny, Trung Hoa, nh Tng lm ch t nc v tiu dit nc Nam Hn (970). inh Tin Hong sai s sang thng hiu. n nm 972 nh vua sai inh Lin em qu sang cng. Vua Tng bn phong cho inh Tin Hong lm An Nam Qun vng v inh Lin lm Tnh Hi Qun Tit s. inh Tin Hong t ra nhng lut l hnh pht nng n nh b phm nhn vo du hay cho h bo x xc. Qun i di thi inh Tin Hong c t chc cht ch, phn ra lm cc n v nh sau: o = 10 qun; Qun = 10 l ; L = 10 tt; Tt = 10 ng ; Ng = 10 ngi. Nm 979, nhn lc inh Tin Hong v inh Lin say ru, nm sn in, mt tn quan hu l Thch git cht c hai. inh Tin Hong lm vua c 12 nm, th 56 tui. Sau khi inh Tin Hong b Thch git cht, nh thn tm bt c Thch v em git cht i ri tn ngi con nh l inh Tu (inh Ton), mi su tui ln lm vua. Quyn bnh c trong tay Thp o Tng qun L Hon. L Hon li c quan h cht ch vi ngi v ga ca inh Tin Hong l Dng Thi Hu nn uy th rt lng ly. Cc cng thn c ca inh B Lnh nh Nguyn Bc, inh in em qun vy nh L Hon nhng b L Hon tiu dit v git c. 3. Nh Tin L (980-1009) L i Hnh 980-1005 ; L Long Vit 1005 ; L Long nh 1005-1009 Nh Tng li dng s ri ren trong triu nh inh, chun b cho qun sang xm lc i C Vit. Thi hu Dng Vn Nga trao long cn (o bo ca vua inh Tin Hong - tng trng cho uy quyn ca nh vua) cho L Hon v cng quan li, qun lnh tn L Hon ln lm vua. L Hon ln ngi, ly hiu l L i Hnh, lp nn nh Tin L. c thi gian chun b, nh vua phi s gi qua xin ha hon cng nh Tng. ng thi nh vua gp rt by binh b trn. u nm 981, qun Tng theo hai ng thy b, vo nh i C Vit. L i Hnh mt mt cho qun chn nh ton qun b Chi Lng (Lng Sn). Tng Hu Nhn Bo, cm u ton qun b, mc mu tr hng ca L Hon, b chm cht; qun s b dit qu na, tan r. Ton qun thy b chn Bch ng, nghe tin tht bi, bn tho chy v nc. D chin thng, L i Hnh vn gi ng li ha hon, cho th cc t binh v nc, ng thi cho ngi sang nh Tng xin triu cng. Thy th khng thng c L i Hnh, vua Tng nh chp thun, phong cho ng lm Tit s. Cuc khng chin chng qun Tng ln th nht thng li biu th ch quyt tm chng gic ngoi xm ca qun dn ta; chng t bc pht trin mi ca t nc v kh nng bo v c lp dn tc ca i C Vit. Khng cn lo lng vic chng Tng na, L i Hnh sa sang mi vic trong nc. ng m mang kinh Hoa L, cng c b my chnh quyn trung ng, sp xp cc n v hnh chnh. khuyn khch hot ng nng nghip, L i Hnh lm l cy rung Tch in, m u cho tc l ny t nc. V i ngoi, nh vua tuy thn phc nh Tng v chu l cng, nhng hon ton khng l thuc g c. L Hon lm vua c 24 nm, mt nm 1005, th 65 tui. Sau khi L i Hnh mt, Thi t Long Vit ln ngi c ba ngy th b Long nh sai ngi git cht. Cc hong t nh nhau trong 8 thng tranh ngi. Cui cng L Long nh dit c cc hong t khc v ln ngi vua cai tr t nc. L Long nh l ngi hoang dm, khng thit g vic xy dng t nc, ch lo n vic n chi. Do b bnh hon, mi khi thit triu, L Long nh khng th ngi c m phi nm, nn s sch gi ng ta l L Nga Triu. L Long nh li rt tn c, t ra nhiu hnh pht d man mua vui. L Long nh ngi 4 nm (1005-1009) th cht. Triu nh a ngi dng h khc l L Cng Un ln ngi vua. B. V kinh t:Trn Quc Hng - THCS Bo p 15 [email protected] (01689.10.1963)


Thi k ny, quyn s hu rung t ni chung thuc v lng x, theo tp tc chia nhau cy cy, np thu, i lnh v lm lao dch cho nh vua. Vic o vt knh mng, khai khn t hoang... c ch trng, nn nng nghip n nh v bc u pht trin; ngh trng du tm cng c khuyn khch; nhiu nm c ma. xy dng mt s cng trng th cng: t thi inh c nhng xng c tin, ch to v kh, may m o... xy cung in, cha chin. Cc ngh th cng truyn thng cng pht trin nh dt la, lm gm. Nhiu trung tm bun bn v ch lng qu c hnh thnh. Nhn dn hai nc Vit - Tng thng qua li trao i hng ha vng bin gii. Tm li, thi Ng - inh - Tin L, nc ta bc u xy dng nn kinh t t ch trong iu kin t nc c lp, cc triu vua c mt s bin php khuyn nng nh o vt knh, vua t chc l cy Tch in; v th cng nghip, cc th lnh ngh khng cn b bt a sang Trung Quc... nn kinh t c s pht trin. C. V vn ha x hi: X hi chia thnh 3 tng lp: tng lp thng tr gm vua, quan vn v (cng mt s nh s); tng lp b tr m a s l nng dn t do, cy rung cng lng x; tng lp cui cng l n t (s lng khng nhiu). Nho hc cha to c nh hng, gio dc cha pht trin. o Pht c truyn b rng ri, cha chin c xy dng khp ni, nh s c nhn dn qu trng. Nhiu loi hnh vn ha dn gian nh ca ht, nhy ma, ua thuyn... tn ti v pht trin trong thi gian ny. II. Trnh by ngn gn cng lao ca cc v anh hng dn tc: Ng Quyn, inh B Lnh, L Hon? Ng Quyn: Ngi t chc v lnh o qun dn ta lm nn chin thng trn sng Bch ng nm 938. l mt chin thng v i ca dn tc ta, kt thc ch thng tr hn mt nghn nm ca phong kin phng Bc i vi nc ta, m ra k nguyn c lp, t ch ca t nc. Ng Quyn xng vng, t nn mng cho mt quc gia c lp, khng nh nc ta c giang sn, b ci ring, do ngi Vit lm ch v t quyt nh vn mnh ca mnh. inh B Lnh: L ngi c cng ln trong vic dp Lon 12 s qun. V trc nguy c ngoi xm mi (mu xm lc nc ta ca nh Tng) i hi phi nhanh chng thng nht lc lng i ph. cng l nguyn vng ca nhn dn ta thi by gi. inh B Lnh hon thnh s mnh lch s . Vic t tn nc (l i C Vit), chn kinh v khng dng nin hiu ca hong Trung Quc khng nh t nc ta l nc Vit ln, nh inh c thc xy dng nn c lp, t ch. L Hon: L ngi t chc v lnh o cuc khng chin chng qun Tng ln th nht nm 981 ginh thng li, c ngha to ln. Thng li y biu th ch quyt tm chng gic ngoi xm ca qun dn ta; chng t bc pht trin mi ca t nc v kh nng bo v c lp dn tc ca i C Vit. Trong giai on lch s cng c bo v nn c lp v bui u xy dng t nc, Ng Quyn, inh B Lnh, L Hon l nhng v anh hng dn tc, c nhn ta knh trng, bit n, nhiu ni lp n th. Ch 4. NC I VIT THI L (th k XI - u th k XIII) I. Nh L y mnh cng cuc xy dng t nc nh th no? 1. Trnh by s lc bi cnh ra i ca nh L, vic di ra Thng Long v t chc b my nh nc thi L? Bi cnh ra i nh L: L Cng Un ngi lng C Php (Tin Sn, H Bc) khng c cha, m h Phm. Thi nin thiu ca L Cng Un tri qua trong mi trng Pht gio. Nm ln ba, L Cng Un lm con nui cho nh s L Khnh Vn (v th ng mang h L). Sau ng li l t ca S Vn Hnh v hn trong cha Lc T (cn gi l cha C Php). Ln ln, L Cng Un c gi mt chc nh trong i cm qun ca vua L i Hnh. ng ni ting l ngi lim khit v c gii Pht gio ng h. Nm 1005, sau khi L i Hnh mt, cc hong t tranh ngi, Thi t Long Vit ln ngi ch mi ba ngy th b L Long nh git. L Cng Un khngTrn Quc Hng - THCS Bo p 16 [email protected] (01689.10.1963)


ngi ngn, m xc ngi vua mi m khc. L Long nh ln ngi, phong L Cng Un lm T thn v in tin ch huy s, thng lnh ton th qun tc v. L Long nh cht vo nm 1009 sau mt thi gian tr v tn bo. Lc by gi gii Pht gio vi cc v cao tng danh ting nh s Vn Hnh ang c uy tn trong x hi v trong triu nh ang chn ght nh L, h cng quan i thn l o Cam Mc a L Cng Un ln lm vua. L Cng Un ln ngi, ly hiu l L Thi T, lp nn nh L. Nh L truyn c tm i nn s sch thng gi l L Bt (khng k i L Chiu Hong). L Thi T vi vic di t Hoa L ra i La (i tn l thnh Thng Long): Sau khi ln lm vua, L Thi T thy t Hoa L cht hp nn cho di v i La (1010) v i tn i La thnh Thng Long (H Ni). Thng Long by gi nm vo v tr trung tm ca t nc, l ni hi t ca ng b, ng sng. Theo quan nim ca ngi xa, Thng Long c "c ci th rng cun h ngi; v tr gia bn phng ng Ty Nam Bc; tin hnh th ni sng sau trc... Xem khp nc Vit ta ch y l ni hn c, tht l ch hi hp ca bn phng, l ni thnh bc nht ca vng mun i" (Chiu di ). T chc b my nh nc thi L: Nm 1054, nh L i tn nc l i Vit v tin hnh xy dng chnh quyn qun ch bng cch t chc b my nh nc gm : Chnh quyn TW: ng u l vua, di c quan i thn v cc quan hai ban vn, v. Chnh quyn a phng: c nc c chia thnh 24 l, di l l ph, di ph l huyn, di huyn l hng, x. l chnh quyn qun ch, nhng khong cch gia chnh quyn vi nhn dn, gia vua vi dn cha phi l xa lm. Nh L lun coi dn l gc r su bn. 2. Trnh by nhng nt chnh v lut php, qun i v chnh sch i ni, i ngoi thi L: Lut php: Nm 1042, nh L ban hnh b lut thnh vn u tin ca nc ta c tn l b Lut Hnh th. Bao gm nhng quy nh cht ch vic bo v nh vua v cung in, xem trng vic bo v ca cng v ti sn ca nhn dn; nghim cm vic git m tru b, bo v sn xut nng nghip. Ngi phm ti b x pht nghim khc. Qun i: Qun i thi L bao gm c qun b v qun thy. V kh c gio mc, dao, kim, cung, n, my bn . Trong qun cn chia lm hai loi: cm qun v qun a phng. Qun i nh L c t chc c quy m. Di i L Thnh Tng, t chc qun i c chia lm bn l l t, hu, tin, hu. Tt c gm c 100 i, mi i c lnh k v lnh bn . Binh php nh L rt ni ting, nh Tng bn Trung Hoa tng bt chc, p dng binh php ny cho qun i ca mnh. n thi L Thn Tng c mt t thay i trong c ch qun i. Qun lnh c su thng mt ln i phin nhau v lm rung. Nh th, nhn lc cho nn nng nghip vn c bo m. Chnh sch i ni, i ngoi: V i ni, nh L coi trng cng c khi i on kt ton dn tc. V i ngoi, t quan h ngoi giao bnh thng vi nh Tng v Cham-pa. Kin quyt bo ton ch quyn, lnh th. 3. Trnh by nhng chuyn bin v kinh t, x hi, vn ha thi L: V kinh t: Do t nc c lp, ha bnh v thc dn tc cng nhng chnh sch qun l, iu hnh ph hp ca nh L nn kinh t c bc pht trin. Nng nghip: Nh nc c nhiu bin php quan tm sn xut nng nghip (l cy tch in, khuyn khch khai hoang, o knh mng, p phng lt, cm git hi tru b...), nhiu nm ma mng bi thu. Th cng nghip v xy dng: ngh dt, lm gm, xy dng cha chin, cung in, nh ca rt pht trin. Cc ngh lm trang sc bng vng, bc; lm giy, c ng, rn st... u c m rng. Nhiu cng trnh ni ting c cc th th cng dng nn nh chung Quy in, thp Bo Thin (H Ni), vc Ph Minh (Nam nh).Trn Quc Hng - THCS Bo p 17 [email protected] (01689.10.1963)


Thng nghip: vic mua bn trong nc v vi nc ngoi c m mang hn trc. Cng Vn n (Qung Ninh) l ni giao thng bun bn vi nc ngoi rt sm ut. V x hi: Vua quan l b phn chnh trong giai cp thng tr, mt s quan li, mt s t dn thng c nhiu rung cng tr thnh a ch. Thnh phn ch yu trong x hi l nng dn gn b vi lng, x; h phi lm cc ngha v vi nh nc v np t cho a ch; mt s i khai hoang lp nghip ni khc. Nhng ngi lm ngh th cng sng ri rc cc lng, x phi np thu v lm ngha v i vi nh vua. N t phc v trong cung in, cc nh quan. V vn ha, gio dc: Nm 1070, Vn Miu c xy dng Thng Long, nm 1076, m Quc t gim. Nh nc rt quan tm gio dc, khoa c. Vn hc ch Hn bc u pht trin. Cc vua L rt sng o Pht, khp ni u dng cha, t tng, c chung... Ca ht, nhy ma, tr chi dn gian; kin trc, iu khc... u pht trin vi phong cch ngh thut a dng, c o v linh hot; tiu biu l cha Mt Ct, tng Pht A-di-, hnh rng thi L,... Vic xy dng Vn Miu, Quc t gim nh du s ra i ca nn gio dc i Vit. Nhng thnh tu v vn ha - ngh thut nh du s ra i ca mt nn vn ha ring ca dn tc - vn ha Thng Long. II. Cuc khng chin chng qun xm lc Tng (1075 - 1077) di thi L din ra nh th no? 1. m mu xm lc i Vit ca nh Tng c th hin nh th no? T gia th k XI, tnh hnh nh Tng gp phi nhng kh khn: ni b mu thun, nng dn ni ln khi ngha, vng bin i pha Bc Tng b hai nc Liu - H quy nhiu... i vi i Vit, nh Tng quyt nh dng chin tranh gii quyt tnh trng khng hong trong nc v a nc ta tr li ch h nh trc. Nh Tng xi gic Cham-pa nh ln t pha Nam, cn bin gii pha Bc ca i Vit chng ngn cn vic bun bn, d d, mua chuc cc t trng dn tc lm phn. 2. Trc m mu xm lc ca nh Tng, nh L ch ng chun b khng chin ra sao? Nh L c L Thng Kit lm ngi ch huy, t chc cuc khng chin. Qun i c m thm ngi v tng cng canh phng, luyn tp, lm tht bi m mu d d ca nh Tng. L Thnh Tng cng L Thng Kit em qun nh Cham-pa. Thc hin ch trng tin cng trc t v, thng 10 - 1075, L Thng Kit em 10 vn qun bt ng tn cng vo chu Khm, chu Lim (Qung ng), sau khi tiu dit cc cn c, kho tng ca gic, qun ta tip tc tn cng chu Ung (Qung ty). Sau 42 ngy chin u, qun ta h thnh Ung Chu v nhanh chng rt v nc. y l mt ch trng ht sc c o, to bo v sng to, trong binh php gi l tin pht ch nhn (nh trc khng ch k th). Tin cng t v ch khng phi l xm lc. Cuc tin cng din ra rt nhanh ch nhm vo cc cn c qun s, kho tng, qun lng m qun Tng chun b tin hnh cuc xm lc. Sau khi thc hin mc ch ca mnh, qun ta nhanh chng rt v nc. 3. Trnh by din bin cuc khng chin chng Tng giai on 2 (1076 - 1077) ca qun dn i Vit? Sau khi rt qun v nc, L Thng Kit cho xy dng cc tuyn phng th cc v tr him yu, chin lc gn bin gii pha Bc (ni ta d on qun gic nht nh s phi i qua). c bit l tuyn phng th ch yu trn b Nam sng Nh Nguyt. Sng Nh Nguyt l on sng Cu chy qua huyn Yn Phong (b Bc l Bc Giang, b Nam l Bc Ninh ngy nay). y l on sng c v tr rt quan trng, v n n ng mi con ng t pha Bc chy v Thng Long. Phng tuyn di gn 100 km, c p bng t, cao, vng chc; bn ngoi cn c my lp giu tre dy c. Qun ch lc ca ta do L Thng Kit ch huy trc tip ng gi phng tuyn quan trng ny. Cui nm 1076, nh Tng c mt o qun ln theo hai ng thy, b tin hnh xm lc i Vit. Thng 1 - 1077, 10 vn qun b do Quch Qu, Triu Tit ch huy vt bin gii qua Lng Sn tin xung. Qun ta chn nh, n trc b Bc sng Nh Nguyt qun Tng b qun ta chn li. Qun thy ca chng cng b chn nh vng ven bin nn khng th tin su vo h tr cho cnh qun b.Trn Quc Hng - THCS Bo p 18 [email protected] (01689.10.1963)


Qun Tng nhiu ln tn cng vo phng tuyn sng Nh Nguyt tin xung pha Nam, nhng b qun ta y li. Qun Tng chn nn, tuyt vng, cht dn cht mn. Cui nm 1077, qun ta phn cng, qun Tng thua to. Qun ta ch ng kt thc chin tranh bng ngh ging ha, qun Tng chp nhn ngay v rt v nc. Cch kt thc cuc khng chin ca L Thng Kit rt c o: m bo mi quan h bang giao ha hiu gia hai nc sau chin tranh, khng lm tn thng danh d ca nc ln, bo m ha bnh lu di. l truyn thng nhn o ca dn tc ta. III. Nhn vt tiu biu Ngoi nhng ng vua li lc ca nh L nh L Thi T, L Thi Tng, L Thnh Tng, L Nhn Tng, nc Vit thi L cn c nhng nhn vt ni ting nh L Phng Hiu, L o Thnh, L Vn Thnh... c bit c L Thng Kit, mt nh qun s ti ba v Lan Nguyn phi, mt ngi ph n pht huy c kh nng trong vic cai tr t nc. Lan nguyn phi Lan qu lng Th Li (Thun Thnh, H Bc). Nm 1062, vua L Thnh Tng 40 tui m khng c con nn thng i cc ni cu t. Mt hm vua qua lng Th Li, trong khi mi ngi ra ng xem xa gi th b ang hi du, ch ng da cy lan m nhn. Vua thy th lm l, cho gi n hi. Thy b xinh p, i p du dng li thng minh sc so, vua a v cung v phong lm Lan phu nhn. Nm 1066 b sinh Thi t Cn c v c phong l Nguyn phi. Lc by gi gia i Vit v Cham-pa ang xy ra chin tranh bin gii. Vua L Thnh Tng phi thn chinh i nh (1069). Vua giao cho b quyn gim quc. Sau nhiu trn khng thnh cng, L Thnh Tng rt qun v nc. Trn ng v kinh , nghe bo l b Lan thay vua tr nc c yn vui, Thnh Tng ngh: "Ngi n b tr nc cn c nh th, ta i nh Chim Thnh khng thnh cng, th ra n ng hn lm ! Vua em qun tr li v ln ny chin thng. Nm 1072, L Thnh Tng mt, Thi t Cn c mi by tui ln ni ngi. B c phong lm Thi phi. C ti liu ghi rng lc by gi Thi hu h Dng bung rm lo vic triu chnh. Lan ln lm Hong Thi Hu (tc Linh Nhn Thi Hu) gip vua tr nc. Trc ha nh Tng lm le xm lng i Vit, b nghe theo li L Thng Kit cho gi L o Thnh tr li gi chc Thi ph Bnh Chng qun quc trng s lo vic triu chnh. y l lc triu nh nh L t chc thng li cuc khng chin chng qun Tng. L Thng Kit em qun nh sang tn Ung Chu, Lim Chu, nm sau chn ng qun xm lng sng Nh Nguyt buc chng phi rt v nc. Trong vic tr nc, Thi hu coi trng vic pht trin nng nghip, bo v tru b dng lm sc ko. Thng nhng ph n ngho kh phi em thn th n, khng th lp gia nh, b cho xut tin chuc h v tm ngi g chng cho. Thi hu cng ch m mang o Pht. Tng truyn b cho xy dng n 100 ngi cha mong chuc li li bc t Dng Thi Hu cng cc cung n trc kia. L Thng Kit L Thng Kit vn tn l Ng Tun, t l Thng Kit, qu lng An X, huyn Qung c (C X, Gia Lm, H Ni). T nh ng ham chung c vn ln v, thch c sch v tp luyn v ngh. Nm 20 tui, ng c b lm mt chc quan nh trong i k binh. Sau theo li khuyn ca vua L Thi Tng, ng t hon vo lm quan trong cung. ng c thng dn ln n chc tri ni th snh, trng coi mi vic trong cung vua. n nm 1069, ng c c lm i tng theo vua L Thnh Tng tin cng Cham-pa. L Thng Kit bt c Ch C trong dp ny khi tin qun n tn bin gii Chn Lp (vng Phan Rang, Phan Thit ngy nay). Chin thng tr v, ng c phong lm Ph quc Thi ph, tc Khai quc cng v c vua L nhn lm con nui, v th ng i sang h L v c tn l L Thng Kit. Nm 1072, L Thnh Tng mt, Thi t Cn c (7 tui, con ca Lan Nguyn phi) ln ni ngi, tc l L Nhn Tng, Thi hu Thng Dng cng Thi s L o Thnh l ph chnh nhng L Thng Kit gip Lan ( tr thnh Linh Nhn Thi hu) trut quyn ph chnh ca Thi hu Thng Dng, ging L o Thnh xung lm T gin ngh i phu v i i trn nhm Ngh An. Lan ln lm Ph chnh cn L Thng Kit lm T tng. Lc by gi Trung Quc, nh Tng ang gp kh khn v mi mt. T tng ca nh Tng l Vng An Thch a ra Tn php gii quyt nhng b tc ca Trung Quc. Mt trong nhng bin php ca Tn php Vng An Thch l phi to nn uy danh cho nh Tng bng cch bnh trngTrn Quc Hng - THCS Bo p 19 [email protected] (01689.10.1963)


xung pha Nam, xm lng i Vit. Do vy nh Tng cho tch tr lng tho, qun dng ti cc thnh Ung Chu (Qung Ty), Khm Chu v Lim Chu (Qung ng) chun b cho cuc xm lng. Trc tnh th L Thng Kit ch trng nh sau: "Ngi yn i gic khng bng em qun ra nh trc chn mi nhn ca gic". Trc ht cng c ni b, ng ngh cng Lan mi L o Thnh v li triu nh gi chc Thi ph trng coi vic triu chnh. Trc ha nc, L o Thnh hp lc cng L Thng Kit tch cc chun b vic i ph. Cui nm 1075, L Thng Kit em 10 vn qun tin sang t Tng nh vo Khm Chu, Lim Chu v Ung Chu. Sau 42 ngy vy hm, qun Vit chim c thnh Ung Chu. Sau khi ph hy phn ln cn c hu cn ca qun Tng, thng 4.1076, L Thng Kit cho rt qun v. Cui nm y, nh Tng c tng Quch Qu em 30 vn qun theo hai ng thy b sang xm lc i Vit. L Thng Kit cho lp phng tuyn kin c dc theo sng Nh Nguyt chn ch. ng thi ng cng cho qun n nh thy binh ch v ngn c hai cnh qun thy b ca ch phi hp vi nhau. Trn phng tuyn Nh Nguyt, chin trn din ra c lit. c v qun s, ng lm nn bi th v cho ngi m khuya vo n th Trng Ht b Nam sng Nh Nguyt gi thn nhn c vang ln: Nam quc sn h Nam c Tit nhin nh phn ti thin th Nh h nghch l lai xm phm Nh ng hnh khan th bi h. (Sng ni nc Nam vua Nam Rnh rnh nh phn sch tri C sao l gic sang xm phm Chng bay s b nh ti bi) Nh th tinh thn qun s thm hng hi. Sau hn ba thng nh khng thng, lc lng b binh khng th sang sng v thiu thy binh h tr, qun Tng b cht mt qu na li thm bnh tt e da, Quch Qu lm vo th qun bch. L Thng Kit ch ng ngh ha m li thot cho qun ch nhm sm chm dt chin tranh. n thng ba nm 1077 Quch Qu rt qun v nc. T y qun Tng t b nh xm lc i Vit. Ch 5 NC I VIT THI TRN (TH K XIII - XV) V NH H (U TH K XV) I. Nc i Vit di thi Trn: 1. Trnh by nhng nguyn nhn lm cho nh L sp v nh Trn c thnh lp? T cui th k XII u th k XIII, nh L suy yu: vua quan n chi xa hoa, bt lc, khng chm lo n i sng nhn dn; kinh t khng hong, mt ma lm nhn dn li tn, i kh, bt mn v ni dy khi ngha. Cc th lc phong kin cc a phng nh git ln nhau cng lm cho nh L thm suy yu. L Hu Tng khng c con trai, ch c hai ngi con gi. Cng cha c Thun Thin, g cho Trn Liu, con trng ca Trn Tha. Ngi con gi th hai l Chiu Thnh, rt c L Hu Tng yu mn v lp lm Thi t. Nm 1224, L Hu Tng nhng ngi cho Chiu Thnh v vo trong cha Chn Gio. Di s sp t ca Trn Th , L Chiu Hong ly con trai th ca Trn Tha l Trn Cnh lm chng v sau nhng ngi cho Trn Cnh, triu L chm dt, triu Trn thay th. Mt cuc o chnh khng mu thnh cng. Trong hon cnh , nh Trn thnh lp, thay nh L qun l t nc l vic lm cn thit n nh tnh hnh chnh tr, x hi, ci thin i sng cho nhn dn, xy dng v bo v t nc. 2. Nu v nhn xt v nhng im mi v khc trong vic xy dng b my chnh quyn, qun l, iu hnh t nc thi Trn so vi thi L? Nh Trn xy dng chnh quyn mi da theo c cu b my nh nc thi L, c t chc theo ch qun ch trung ng tp quyn, gm 3 cp: triu nh, cc n v hnh chnh trung gian t l, ph, huyn, chu v cp hnh chnh c s l x. Tuy nhin, nh nc qun ch trung ng tp quyn c t chc hon chnh v cht ch hn thi L. l:Trn Quc Hng - THCS Bo p 20 [email protected] (01689.10.1963)


- triu nh c thm chc danh Thi thng hong (vua cha) cng vi con cai qun t nc (trong thi gian u khi con mi ln ngi). - B my hnh chnh triu nh v cc a phng c t chc quy c v y hn nh: c thm nhiu c quan qun l nh nc v cc mt nh: Quc s vin, Thi y vin, H s, Khuyn nng s, n in s...; c nc c chia li thnh 12 l; cc qu tc h Trn c phong vng hu v ban thi p. iu chng t nh Trn quan tm hn n nhiu mt hot ng ca t nc v nng lc qun l c nng cao. Bn cnh l vic nh Trn rt quan tm n php lut nh ban hnh b lut mi mang tn Quc triu hnh lut (ni dung ging nh b lut Hnh th thi L nhng c b sung thm). Lut xc nhn v bo v quyn t hu ti sn. ng thi c nhng bin php tng cng v hon thin c quan php lut nh thnh lp Thm hnh vin, l c quan chuyn vic xt x kin co. Nhng vic lm trn lm cho php lut nh nc c thc hin nghim minh; gp phn tch cc, c hiu qu vo vic cng c vng triu nh Trn, n nh x hi v pht trin kinh t. 3. Nu nhng ch trng v bin php tch cc, tin b ca nh Trn trong vic xy dng qun i v cng c quc phng? Nh Trn c nhng ch trng v bin php tch cc, tin b trong vic xy dng qun i, cng c quc phng: Qun i thi Trn, gm c cm qun (o qun bo v kinh thnh, triu nh v nh vua) v qun cc l; lng x c hng binh; ngoi ra cn c qun ca cc vng hu. B tr tng gii, qun ng nhng vng him yu, nht l bin gii pha Bc. l cch t chc rt cht ch v chuyn nghip vi tinh thn ch ng v cnh gic cao, to ra sc mnh tng hp gia qun ch lc v qun a phng trong luyn tp v phng th. Qun i c tuyn v hun luyn theo chnh sch ng binh nng (gi binh trong dn), qu h tinh bt qu h a (qun lnh ct tinh nhu, khng ct ng); coi trng hc tp binh php v hun luyn v ngh. Vic binh lnh lun phin ti ng v v lm rung, va bo m vic hun luyn i qun thng trc li va bo m pht trin kinh t. Vi ch trng: ly on binh thng trng trn, ly ngn nh di, xy dng tnh on kt tng s mt lng ph t, on kt qun dn, khoan th sc dn lm k su r, bn gc... cng cch t chc, hun luyn ni trn, nh Trn xy dng c mt i qun tinh nhu, cng c vng chc sc mnh quc phng, pht huy c sc mnh tng hp trong pht trin kinh t v bo v t nc. 4. Trnh by nhng nt chnh s pht trin kinh t, vn ha thi Trn? Kinh t: + Nng nghip: cng cuc khai khn t hoang, thnh lp lng x c m rng, iu c cng c. Cc vng hu, qu tc chiu tp dn ngho i khai hoang lp in trang. Nh Trn ban thi p cho qu tc, t chc H s trng coi vic p . Nh vy nng nghip nhanh chng phc hi v pht trin. + Th cng nghip: do nh nc trc tip qun l, rt pht trin v m rng nhiu ngnh ngh: lm gm, dt vi, c ng, rn st, ch to v kh, ng thuyn i bin... + Thng nghip: ch mc ln ngy cng nhiu cc lng x. kinh thnh Thng Long, bn cnh Hong thnh, c 61 phng. Bun bn vi nc ngoi cng pht trin, nht l cng Vn n (Qung Ninh). Vn ha: + Tn ngng c truyn c duy tr v c phn pht trin hn nh tc th cng t tin v cc anh hng dn tc... + o Pht tuy vn pht trin nhng khng bng thi L. Nho gio ngy cng pht trin, c a v cao v c trng dng. + Cc hnh thc sinh hot vn ha dn gian: ca ht, nhy ma, ht cho, cc tr chi... vn c duy tr, pht trin. + Nn vn hc (bao gm c ch Hn, ch Nm) phong ph, m bn sc dn tc, cha ng su sc lng yu nc, t ho dn tc pht trin rt mnh thi Trn, lm rng r cho nn vn ha i Vit nh: Hch tng s ca Trn Quc Tun, Ph sng Bch ng ca Trng Hn Siu... Gio dc v khoa hc - k thut:Trn Quc Hng - THCS Bo p 21 [email protected] (01689.10.1963)


+ Quc t gim c m rng, cc l, ph u c trng hc, cc k thi c t chc ngy cng nhiu. + Nm 1272, tc phm i Vit s k ca L Vn Hu ra i. Y hc c Tu Tnh l thy thuc ni ting. + V khoa hc, H Nguyn Trng v cc th th cng ch to c sng thn cng v ng cc loi thuyn ln. Ngh thut: + Kin trc iu khc thi Trn khng huy hong nh thi L nhng cng c nhng cng trnh quan trng nh thp m ca vua Trn Nhn Tng trc cha Ph Minh Tc Mc (Nam nh) xy nm 1310, thnh Ty Thanh Ha (1397). + m nhc thi Trn c chu nh hng ca Cham-pa. Chic trng cm rt thnh hnh thi y nguyn l nhc kh ca Cham-pa. l loi da dn hai u bng cm nghin, c dng ha cng vi dn nhc trong cc dp l Tt. + Ht cho manh nha t thi ny v tip tc pht trin. II. Ba ln khng chin chng qun xm lc Mng - Nguyn (th k XIII). 1. Em bit g v sc mnh ca qun Mng - Nguyn v m mu, quyt tm xm lc i Vit ca chng? u th k XIII, nh nc phong kin Mng C c thnh lp. Vi mt lc lng qun s hng mnh v hiu chin, qun Mng C lin tip xm lc v thng tr nhiu nc, gieo rc ni kinh hong, s hi khp chu , chu u. Nm 1257, Mng C tin nh Nam Tng nhm xm chim ton b Trung Quc. t c mc ch, chng quyt nh xm lc i Vit ri nh thng ln pha Nam Trung Quc. Nm 1279, Nam Tng b tiu dit, Trung Quc hon ton b Mng C thng tr (nm 1271, Ht Tt Lit lp ra nh Nguyn). Nm 1283, nh Nguyn c Toa ch huy 10 vn qun tin nh Cham-pa. Sau khi chim c Cham-pa, qun Nguyn c th pha Bc, ch phi hp nh i Vit. Sau hai ln xm lc i Vit tht bi, vua Nguyn ra lnh nh ch cuc tn cng Nht Bn, tp trung mi lc lng k c nh lu di, tn cng i Vit ln th ba tr th. Cui thng 12 nm 1287, 30 vn qun thy, b tin nh i Vit. 2. Trc m mu v hnh ng ca gic Mng - Nguyn, nh Trn chun b khng chin nh th no? Cui nm 1257, khi c tin qun Mng C chun b xm lc, nh Trn ban lnh cho c nc sm sa v kh, cc i dn binh c thnh lp, ngy m luyn tp. Ht Tt Lit cho s sang bo vua Trn phi thn phc. Vua Trn Thi Tng cho giam on s gi li ri sai Trn Hng o em qun ln gi pha Bc. Nh Trn c ch trng v ng li chun b khng chin ton dn ht sc ng n, cng quyt bo v c lp, ch quyn v ton vn lnh th. 3. Trnh by nt chnh din bin ba ln khng chin chng qun Mng - Nguyn? a. Cuc khng chin ln th nht chng qun Mng C (1258). Khng thy on s gi tr v, thng 1 nm 1258, 3 vn qun Mng C do Ngt Lng Hp Thai ch huy tin vo xm lc i Vit. Qun gic theo ng sng Thao tin xung Bch Hc (Ph Th) ri tin n vng Bnh L Nguyn (Vnh Phc) th b chn li phng tuyn do vua Trn Thi Tng ch huy. bo ton lc lng, nh Trn ch trng cho qun rt khi kinh thnh Thng Long, thc hin vn khng nh trng. Gic vo kinh thnh khng mt bng ngi v lng thc. Chng in cung tn ph kinh thnh. Thiu lng thc, li b qun ta chng tr, cha y mt thng, lc lng chng b tiu hao dn. Nh Trn m cuc phn cng ln ng B u (bn sng Hng, ph Hng Than - H Ni ngy nay). Ngy 29 - 01 - 1258, qun Mng C thua trn phi rt chy v nc. Cuc khng chin chng qun xm lc Mng C kt thc thng li. b. Cuc khng chin ln th hai chng qun xm lc Nguyn (1285). Sau khi bit tin qun Nguyn nh Cham-pa, vua Trn triu tp cc vng hu, quan li hp Bnh Than (Ch Linh - Hi Dng) bn k nh gic. Trn Quc Tun c vua giao cho ch huy cuc khng chin. ng son Hch tng s ng vin tinh thn chin u.Trn Quc Hng - THCS Bo p 22 [email protected] (01689.10.1963)


u nm 1285, vua Trn mi cc v b lo hp Hi ngh Din Hng Thng Long bn k nh gic. C nc c lnh sn sng, qun i tp trn ln ng B u.Tng s c khch l, ai ny mt lng dit gic. H ly mc xm ln tay hai ch "st Tht" t lng quyt tm ca mnh. Cui thng 1 - 1285, Thot Hoan ch huy 50 vn qun tin cng i Vit. Qun ta do Trn Hng o ch huy, sau mt s trn chin u bin gii ch ng rt v Vn Kip (Ch Linh - Hi Dng). Gic n, ta rt v Thng Long thc hin vn khng nh trng, ri rt v Thin Trng (Nam nh). Qun Nguyn tuy chim c Thng Long, nhng ch dm ng qun pha Bc sng Nh (sng Hng). Toa t Cham-pa nh ra Ngh An, Thanh Ha. Thot Hoan m cuc tin cng xung pha Nam to th gng km hi vng tiu dit ch lc ta v bt sng vua Trn. Qun ta chin u dng cm, Thot Hoan phi rt qun v Thng Long. Qun Nguyn lm vo tnh th b ng, thiu lng thc trm trng. T thng 5 - 1285, qun ta bt u phn cng, nhiu trn nh ln nh: Ty Kt, Hm T (Khoi Chu - Hng Yn), Chng Dng (Thng Tn - H Ty). Qun ta tin vo Thng long, qun Nguyn tho chy. Sau hn 2 thng phn cng, qun ta nh tan hn 50 vn qun Nguyn, kt thc thng li cuc khng chin ln th hai chng qun Nguyn. c. Cuc khng chin ln th ba chng qun xm lc Nguyn (1287 - 1288). ng trc nguy c b xm lc, nh Trn khn trng chun b, tng cng qun nhng ni him yu, nht l vng bin gii v vng bin. Cui thng 12 - 1287, qun Nguyn tin vo nc ta. Cnh qun b do Thot Hoan ch huy vt bin gii nh vo Lng Sn, Bc Giang ri ko v Vn Kip. Cnh qun thy do M Nhi ch huy theo ng bin tin vo sng Bch ng ri v Vn Kip. Ti Vn n, Trn Khnh d ch huy qun mai phc, khi on thuyn lng ca Trng Vn H n, qun ta nh d di. Phn ln thuyn lng ca gic b m, s cn li b ta chim. Cui thng 1 - 1288, Thot Hoan vo thnh Thng Long trng vng. Sau trn Vn n, tnh th qun Nguyn ngy cng kh khn, nhiu ni xung yu b qun ta tn cng chim li, lng thc ngy cng cn kit, Thng Long c nguy c b c lp. Thot Hoan quyt nh rt qun v Vn Kip v t y rt v nc theo hai ng thy, b. Nh Trn m cuc phn cng c hai mt trn thy, b. Thng 4 - 1288, on thuyn ca M Nhi lt vo trn a bi cc trn sng Bch ng do ta b tr t trc, cuc chin u c lit din ra, M Nhi b bt sng. Trn b, Thot Hoan dn qun t Vn Kip theo hng Lng Sn rt v Trung Quc, b qun ta lin tc chn nh, Thot Hoan phi chui vo ng ng thot thn. Tuy thng trn, nhng trc sc mnh ca qun Nguyn, vua Trn Nhn Tng cho ngi sang xin ging ha. Vua Nguyn cng nh bng lng. Cuc khng chin ln th ba chng qun Nguyn kt thc thng li v vang. 4. Trnh by nguyn nhn thng li, ngha lch s ca ba ln khng chin chng qun xm lc Mng - Nguyn di thi Trn? Nguyn nhn thng li: Tt c cc tng lp nhn dn, cc thnh phn dn tc u tham gia nh gic, bo v qu hng t nc to thnh khi i on kt ton dn, trong cc qu tc, vng hu nh Trn l ht nhn lnh o. S chun b chu o v mi mt cho mi cuc khng chin. c bit, nh Trn rt quan tm chm lo sc dn, nng cao i sng vt cht tinh thn ca nhn dn bng nhiu bin php to nn s gn b gia triu nh v nhn dn. Tinh thn hi sinh, quyt chin quyt thng ca ton dn m nng ct l qun i. Chin lc, chin thut ng n, sng to ca vng triu Trn, c bit l ca vua Trn Nhn Tng, cc danh tng Trn Hng o, Trn Quang Khi, Trn Khnh D buc gic t th mnh chuyn dn sang th yu, t ch ng chuyn sang b ng tiu dit chng, ginh thng li. ngha lch s: p tan tham vng v ch xm lc i Vit ca ch Mng - Nguyn, bo v c c lp, ton vn lnh th v ch quyn quc gia ca dn tc. Th hin sc mnh ca dn tc, nh bi mi k th xm lc (gp phn nng cao lng t ho dn tc, cng c nim tin cho nhn dn...). Gp phn xy dng truyn thng dn tc, xy dng hc thuyt qun s, li nhiu bi hc cho i sau trong cuc u tranh chng xm lc.Trn Quc Hng - THCS Bo p 23 [email protected] (01689.10.1963)


III. Nhn vt, di tch tiu biu thi Trn: (tham kho) Nh Trn li mt du n ln trong lch s Vit Nam vi s n r ng k v s lng danh nhn. Ta c th phn bit cc danh nhn di triu Trn ra lm hai: Danh nhn thuc h Trn v danh nhn ngoi dng h Trn. Trong h Trn, l Trn Thi Tng (Trn Cnh, 1218-1277), Trn Thnh Tng (Trn Hong, 1240-1290), Trn Nhn Tng (Trn Khm, 1258-1308), Trn Hng o (12??1300), Trn Quang Khi (1241-1294), Trn Khnh D (?-1285), Trn Th (1194-1264), Trn Huyn Trn, Trn Kht Chn (?-1399), Trn Quc Ton... Nhng danh nhn ngoi dng h Trn c th k nh sau: L Vn Hu (1230-1322), Nguyn Thuyn, Chu Vn An (1292-1370), Mc nh Chi (1272-1346), Phm Ng Lo (1255-1320), Yt Kiu, D Tng, Nguyn Hin, Trng Hn Siu (?1354), Phm S Mnh, H Tng Thc... Trong s cc danh nhn y, xin gii thiu mt ngi trong dng h Trn l thiu nin anh hng Trn Quc Ton v mt nhn vt ngoi dng h Trn l L Vn Hu, s gia u tin ca t nc. Trn Quc Ton (1266-?) Hi ngh Bnh Than l mt hi ngh gia nh vua cng cc vng hu, quan li, tng soi cao cp ca nh Trn bn sch lc chng li s xm lng ca Nguyn Mng. Trong khng kh bng bng y, mt thiu nin tn tht nh Trn l Trn Quc Ton c theo n nhng v cn nh (16 tui) nn khng c d bn. Quc Ton ut c, tay ng cm qu cam bp nt ra lc no khng bit. Khi tan hi, cc vng hu ai ny ra v, lo vic sm sa binh thuyn c ch. Trn Quc Ton cng th, v nh cho may mt l c to vi su ch "Ph cng ch, bo hong n" (ph gic mnh, bo n vua). ng t hp c hn nghn ngi thn thuc, cng nhau chun b v kh chng gic. n khi xut trn, Quc Ton lun i trc, kh th dng mnh, nh ch no qun ch cng phi li. Trong hai cuc chin thng chng qun Nguyn (1284 - 1288), Trn Quc Ton u lp c cng ln. Trong trn Hm T (1284), Quc Ton c c lm ph tng cho Trn Nht Dut, thng trn, Quc Ton c hn hnh l ngi a tin v cho Trn Hng o. n trn Chng Dng, Quc Ton cng Trn Quang Khi, Phm Ng Lo c qun t Thanh Ha i vng ng b n tn cng bt ng vo qun Nguyn Chng Dng. Trong trn ui qun Thot Hoan ra khi thnh Thng Long, Quc Ton cng gp phn ng k. Khng r v dng tng thiu nin ny hy sinh trong trn no v vo nm no. Ch bit mt chi tit l khi Quc Ton cht trn, vua Trn Nhn Tng thng khc lm bi vn t c ni dung nh sau: C su ch gii hn ny Ln lc mun qun vn nh say Cng thng qun Nguyn chc trc, T khi cam nt trong tay (bn dch) L Vn Hu (1230-1322) L Vn Hu l mt hc gi xut sc ca i Trn, v c hu th xem l s gia u tin ca Vit Nam. ng qu lng Ph L (thn Ph L Nam, x Thiu Trung), huyn ng Sn, tnh Thanh Ha. ng ni ting l ngi thng minh v hc gii t nh. Nm 1247 nh Trn m khoa thi u tin ly tam khi (Trng nguyn, Bng nhn, Thm hoa), L Vn Hu u Bng nhn, lc ng mi 17 tui, ng c b lm Kim php quan (mt chc quan v hnh lut), sau li c sung chc Hn lm vin Hc s kim Quc s vin Tu gim. Thi gian ny L Vn Hu c vua Trn Thi Tng sai son b "i Vit s k" vit v lch s Vit Nam t i Triu (207 trc Cng nguyn) n i L Chiu Hong. Khng r L Vn Hu son b ny t lc no, ch bit n nm 1272 th hon tt. B s gm tt c ba mi quyn, c a ln cho vua Trn Thnh Tng xem v c nh vua khen ngi. L Vn Hu c thi gian lm n Thng Th b binh v l ph ca Thng tng Trn Quang Khi, c phong tc Nhn Uyn hu. ng mt ngy 23.3 nm Nhm Tut (1332) th 92 tui, an tng ti x M Gim, nay thuc thn Ph L Nam, x Thiu Trung, huyn ng Sn, tnh Thanh Ha. Tc phm ca L Vn Hu c bit duy nht ch c b "i Vit s k" nhng nay tht truyn. Tuy th, chnh t c s ch yu ca b s ny m Ng S Lin, mt s gia i L son c b "i Vit s k ton th" c gi tr ngi i sau hiu v ci ngun ca dn tc. IV. S suy sp ca nh Trn cui th k XIV v nhng ci cch ca H Qu Ly. 1. S suy yu ca nh Trn cui th k XIV c biu hin nh th no? Tnh hnh kinh t:Trn Quc Hng - THCS Bo p 24 [email protected] (01689.10.1963)


T na sau th k XIV, nh nc khng cn quan tm n sn xut nng nghip, iu, cc cng trnh thy li khng c chm lo, tu sa, nhiu nm xy ra mt ma. Nng dn phi bn rung, thm ch c v con cho qu tc v a ch. Qu tc, a ch ra sc cp ot rung t cng ca lng x. Triu nh bt dn ngho mi nm phi np ba quan tin thu inh. Tnh hnh x hi: Vua, quan, qu tc, a ch th sc n chi xa hoa, xy dng nhiu dinh th, cha chin... tn km tin ca. Trong triu nhiu k gian tham, nnh thn lm ri lon k cng, php nc... Chu Vn An dng s i chm 7 tn nnh thn nhng nh vua khng nghe. Khi vua Trn D Tng mt (1369), Dng Nht L ln thay, tnh hnh cng tr nn ri lon, nng dn ni dy khi ngha khp ni. u nm 1334, Ng B h ho nng dn Yn Ph (Hi Dng) ng ln khi ngha, b triu nh n p nn tht bi. u nm 1344, nh s Phm S n h ho nng dn Quc Oai (Sn Ty) ni dy. Ngha qun chim thnh Thng Long trong ba ngy. Cuc khi ngha tht bi v b triu nh tp trung lc lng n p. Nh vy, n cui th k XIII, triu Trn bc l s suy sp, yu km trong qun l, iu hnh t nc. 2. Trnh by s thnh lp nh H v nhng ci cch ca H Qu Ly? Nh H c thnh lp: Nhng cuc khi ngha ca nng dn lm cho nh Trn khng cn gi c vai tr ca mnh. L Qu Ly vn c t tin h H, ngi Chit Giang (Trung Quc) sang sinh sng Qunh Lu. n ng t bn i ca Qu Ly li di ra Thanh Ha lm con nui cho mt gia nh h L nn i ra h L. Qu Ly c hai ngi c u ly vua Trn Minh Tng, mt ngi l m ca vua Trn Ngh Tng, ngi kia l m ca Trn Du Tng. Di triu vua Trn Ngh Tng (1370-1372), L Qu Ly lm n chc Khu Mt i s v rt c Ngh Tng tin dng. Vo i Trn Du Tng (1372-1377), ngoi vic bn thn vua l con ngi c ca Qu Ly, th hong hu cng l em h ca Qu Ly. Uy quyn ca Qu Ly v th nghing tri lch t. Nm 1400, Qu Ly ph trut vua Trn v ln lm vua, ly li h H ca T tin, lp ra nh H. Quc hiu i Vit c i thnh i Ngu (v h H vn dng di nh Ngu bn Trung Hoa). Nhng ci cch ca H Qu Ly: V chnh tr: Thay th dn cc v quan cao cp do qu tc, tn tht nh Trn nm gi bng nhng ngi khng phi h Trn thn cn vi mnh. i tn mt s n v hnh chnh cp trn v quy nh cch lm vic ca b my chnh quyn cc cp. Cc quan triu nh phi v cc l nm tnh hnh. V kinh t, ti chnh, x hi: Pht hnh tin giy thay cho tin ng; ban hnh chnh sch hn in, quy nh s rung t m cc vng hu, quan li cng a ch c php c. Khng ai c quyn s hu trn 10 mu rung. Nu qu con s y th bin thnh ti sn ca nh nc. Ch hn n cng c ban hnh, quy nh mi hng ngi ch c c mt s n t nht nh; quy nh li biu thu inh, thu rung; nm i km bt nh giu phi bn lng thc cho dn... V vn ha, gio dc: Bt nh s di 50 tui phi hon tc; cho dch ch Hn ra ch Nm, yu cu mi ngi phi hc. Ngay sau khi ln ngi c 5 thng, H Qu Ly cho t chc k thi Thi hc sinh, chn c 20 ngi , trong c Nguyn Tri. Ba nm sau, nh H n nh cch thc thi c v c nhng chnh sch quan tm n vic hc hnh, thi c. Chnh sch khuyn hc ca nh H a n kt qu ng k. Nm 1405, c n 170 ngi thi v c b dng vo b my quan chc ca nh H. V qun s: Thc hin mt s bin php nhm tng cng cng c qun s v quc phng nh ch to sng thn cng, ng chin thuyn, bt tt c mi ngi t hai tui tr ln u phi ghi vo s h tch. Nh th qun s v sc mnh quc phng c tng thm. Nhng ci cch ca H Qu Ly ng chm n hu ht cc giai tng x hi, nht l tng lp qu tc vi cc php hn in, hn n. V th phn ng ca tng lp ny rt quyt lit. Nhng bin php kinh t ca H Qu Ly li cha c thi gian tr thnh hin thc nn cha li ko c qun chng nhn dn. Bn cnh , vic cp ngi nh Trn lm bt bnh gii nho s tng thm nhun tTrn Quc Hng - THCS Bo p 25 [email protected] (01689.10.1963)


tng trung qun i quc. Do nh H khng ng vin c s on kt ton dn, cuc chin chng Minh v th tht bi. Ch 6. NC I VIT U TH K XV, THI L S I. Cuc khng chin chng qun Minh xm lc u th k XV. 1. Trnh by cuc xm lc ca nh Minh v s tht bi ca nh H? Thng 11 - 1946, nh Minh huy ng 20 vn qun cng hng chc vn dn phu, do tng Trng Ph cm u, chia lm hai cnh trn vo bin gii nc ta Lng Sn, nh H chng c khng c phi lui v b Nam sng Nh (sng Hng), c th thnh a Bang (Ba V, nay thuc H Ni). Cui thng 1 - 1407, qun Minh nh chim a Bang ri trn xung chim ng (Thng Long), nh H lui v Ty (Thanh Ha). Thng 4 - 1407, qun Minh nh chim Ty , nh H chy v H Tnh, H Qu Ly b bt vo thng 6 - 1407. Cuc khng chin ca nh H tht bi. Nh H b tht bi nhanh chng l do ng li nh gic sai lm v do khng on kt c ton dn khng chin 2. ng li ca nh Trn trong khng chin chng qun xm lc Mng - Nguyn v ca nh H trong khng chin chng qun Minh c g khc nhau? Hai cuc khng chin chng ngoi xm ca nh Trn v nh H c s khc nhau cn bn, l: Cuc khng chin chng qun Mng - Nguyn ca nh Trn c tin hnh theo ng li khng chin ton dn, da vo nhn dn nh gic; vi chin lc v chin thut sng to, ly on binh thng trng trn, va nh cn gic va rt lui bo ton lc lng; on kt ton dn, phi hp, huy ng ton dn cng cc lc lng nh gic; ch ng, pht huy ch mnh ca qun dn ta, khai thc ch yu ca k th, buc chng phi nh theo cch nh ca ta... Cn khng chin chng qun Minh ca nh H li khng da vo dn, khng on kt c ton dn m chin u n c 3. Nh Minh thi hnh chnh sch cai tr tn bo i vi nc ta nh th no? Sau khi thng c nh H, nh Minh bin nc ta thnh qun, huyn ca Trung Quc nh thi Bc thuc; thit lp chnh quyn thng tr, i tn nc ta thnh qun Giao Ch v sp nhp vo Trung Quc. Chng thi hnh chnh sch ng ha trit tt c cc mt nh: bt rt nhiu ph n, tr em, thy thuc, th gii v Trung Quc; bc lt dn ta thng qua hng trm th thu rt tn bo; tn ph cc cng trnh vn ha, lch s, t sch hoc mang v Trung Quc... Trong vng 20 nm h, nh Minh lm cho x hi nc ta thm khng hong su sc, t nc b tn ph, lc hu, nhn dn lm vo cnh lm than iu ng. 4. Trnh by nhng nt chnh din bin v nhn xt v cc cuc khi ngha ca qu tc nh Trn chng qun Minh xm lc? + Cuc khi ngha ca Trn Ngi (1407 - 1409): Trn Ngi l con ca vua Trn, thng 10 - 1407, t xng l Gin nh Hong . u nm 1408, Trn Ngi ko qun vo Ngh An, c ng Tt v Nguyn Cnh Chn hng ng. Thng 12 - 1408, ngha qun tin nh thnh B C (Nam nh). Sau , Trn Ngi nghe li gim pha git hi hai tng ng Tt v Nguyn Cnh Chn. Cuc khi ngha tan r dn. + Cuc khi ngha ca Trn Qu Khong (1409 - 1414): Sau khi ng Tt v Nguyn Cnh Chn b git , con ca hai ng l ng Dung v Nguyn Cnh D cng nhiu ngha qun b vo Ngh An, a Trn Qu Khong ln ngi vua, hiu l Trng Quang . Cuc khi ngha pht trin t Thanh Ha n Ha Chu. Thng 8 - 1413, qun Minh tng cng n p, cuc khi ngha tht bi. + Nhn xt: Ch thng tr tn bo ca nh Minh khng tiu dit c tinh thn u tranh gii phng dn tc ca nhn dn ta by gi, ngc li cng lm cho cuc u tranh thm mnh m. c im ca cc cuc khi ngha ny l n ra sm, kh lin tc, mnh m nhng thiu s phi hp. Nguyn nhn tht bi l do thiu s lin kt, cha to nn mt phong tro chung, ni b nhng ngi lnh o c mu thun (khi ngha Trn Ngi).Trn Quc Hng - THCS Bo p 26 [email protected] (01689.10.1963)


II. Trnh by nhng nt chnh din bin cuc khi ngha Lam Sn? 1. L Li dng c khi ngha: L Li (1385 - 1433), l mt Ho trng c uy tn Lam Sn (Thanh Ha). Cm gin qun cp nc, ng dc ht ti sn, chiu tp ngha s khp ni chun b cho cuc khi ngha. Nghe tin L Li ang chun b dng c khi ngha, nhiu ngi yu nc t khp ni tm v Lam Sn, trong c Nguyn Tri. u nm 1418, L Li cng 18 ngi trong b ch huy cuc khi ngha tin hnh m Hi th Lng Nhai (Thanh Ha). Ngy 2 thng Ging nm Mu Tut (7 - 2 - 1418), L Li dng c khi ngha Lam Sn v t xng l Bnh nh Vng. 2. Nhng nm u hot ng ca ngha qun Lam Sn: Do lc lng cn mng v yu, qun Minh nhiu ln tn cng bao vy cn c Lam Sn, ngha qun phi ba ln rt ln ni Ch Linh, chu ng rt nhiu kh khn, gian kh, nhiu tm gng chin u hi sinh dng cm xut hin, tiu biu l L Lai. Ma h nm 1423, L Li ngh tm ha, c qun Minh chp nhn, ngha qun tr v Lam Sn v tip tc hot ng. Cui nm 1424, qun Minh tr mt tn cng Lam Sn. Cuc khi ngha chuyn sang giai on mi. 3. Gii phng Ngh An, Tn Bnh, Thun Ha v tin qun ra Bc (1424 - 1426): Gii phng Ngh An (nm 1424): Theo k hoch ca Nguyn Chch, c L Li chp thun, ngy 12 - 10 -1424, ngha qun bt ng tn cng a Cng (Th Xun - Thanh Ha), sau h thnh Tr Ln. Trn thng li, tin nh Kh Lu, phn ln Ngh An c gii phng. Gii phng Tn Bnh, Thun Ha (nm 1425): Thng 8 - 1425, Trn Nguyn Hn, L Ngn ch huy ngha qun tin vo gii phng Tn Bnh, Thun Ha, vng gii phng ca ngha qun ko di t Thanh Ha n o Hi Vn. Qun Minh ch cn my thnh ly b c lp v b ngha qun vy hm. Tin qun ra Bc, m rng phm vi hot ng (cui nm 1426): thng 9 - 1426, ngha qun chia lm ba o tin qun ra Bc: - o th nht, tin ra gii phng min Ty Bc, ngn chn vin binh t Vn Nam sang. - o th hai, gii phng vng h lu sng Nh (sng Hng) v chn ng rt lui ca gic t Ngh An v ng Quan. - o th ba, tin thng v ng Quan. Ngha qun i n u cng c nhn dn ng h v mi mt v chin thng nhiu trn ln, qun Minh phi rt vo thnh ng Quan c th. Cuc khi ngha chuyn sang giai on tng phn cng. 4. Khi ngha Lam Sn ton thng (cui nm 1427 - cui nm 1428): Trn Tt ng - Chc ng (cui nm 1426): Thng 10 - 1426, 5 vn vin binh gic do Vng Thng ch huy ko vo thnh ng Quan, nng s qun Minh y ln 10 vn. ginh th ch ng, Vng Thng tin nh qun ch lc ca ngha qun Cao B (Chng M - H Ty). Bit trc c m mu ca gic, qun ta phc binh Tt ng - Chc ng. Kt qu, 5 vn tn gic b thng tho chy v ng Quan. Ngha qun tha thng ko v vy hm thnh ng Quan v gii phng thm nhiu chu, huyn. Trn Chi Lng - Xng Giang (thng 10 - 1427): u thng 10 - 1427, 15 vn vin binh c chia thnh hai o t Trung Quc ko sang. Mt o do Liu Thng ch huy t Qung Ty ko vo Lng Sn. o th hai do Mc Thnh ch huy t Vn Nam ko vo theo hng H Giang. Ngy 8 - 10, Liu Thng b ngha qun phc kch v git i Chi Lng, Ph tng l Lng Minh ln thay tip tc tin xung Xng Giang, b ngha qun phc kch Cn Trm, Ph Ct, b tiu dit 3 vn tn. My vn tn cn li c tin xung Xng Giang co cm gia cnh ng nhng b ngha qun tn cng t nhiu hng, gn 5 vn tn b tiu dit, s cn li b bt sng. Cng lc , L Li sai em cc chin li phm Chi Lng n doanh tri Mc Thnh. Mc Thnh bit Liu Thng b git, hong s vi rt qun v nc. Nghe tin c hai o vin binh b tiu dit, Vng Thng ng Quan khip m vi xin ha v chp nhn m hi th ng Quan (10 - 12 - 1427) c an ton rt qun v nc. L li chp nhn li xin ha. Ngy 3 1 - 1428, ton qun cui cng ca Vng Thng rt khi nc ta. Cuc khi ngha chng qun Minh kt thc thng li. t nc sch bng qun th.Trn Quc Hng - THCS Bo p 27 [email protected] (01689.10.1963)


5. Nguyn nhn thng li v ngha lch s ca cuc khi ngha Lam Sn: Nguyn nhn: Nhn dn ta c lng yu nc nng nn, ch bt khut, quyt tm ginh li c lp t do cho t nc. Tt c cc tng lp nhn dn khng phn bit gi tr, nam n, cc thnh phn dn tc u on kt nh gic, hng hi tham gia cuc khi ngha, gia nhp lc lng ngha qun, t v trang nh gic, ng h, tip t lng thc cho ngha qun. Nh ng li chin lc, chin thut ng n, sng to ca b tham mu ngha qun, ng u l L Li, Nguyn Tri. ngha lch s: Cuc khi ngha Lam Sn thng li kt thc 20 nm h tn bo ca phong kin nh Minh. M ra mt thi k mi trong lch s dn tc - thi L s. III. Ch PK tp quyn thi L s: 1. Trnh by t chc b my chnh quyn thi L s? Sau khi nh ui qun Minh ra khi t nc, L Li ln ngi Hong , khi phc li quc hiu i Vit. T chc b my chnh quyn: ng u triu nh l vua. Vua trc tip nm mi quyn hnh, k c chc Tng Ch huy qun i. Gip vic cho vua c cc quan i thn. triu nh c 6 b: Li, H, L, Binh, Hnh, Cng. Ngoi ra, cn c mt s c quan chuyn mn nh Hn lm vin (son tho cng vn), Quc s vin (vit s), Ng s i (can gin vua v cc triu thn). Thi L Thi T, Thi Tng, c nc chia lm 5 o; t thi Thnh Tng, c chia li thnh 13 o tha tuyn. ng u mi o tha tuyn l ba ti ph trch ba mt hot ng khc nhau ca mi o. Di o c ph, chu, huyn v x. 2. Trnh by nhng nt chnh v t chc qun i v lut php thi L s? T chc qun i: Qun i di thi L s tip tc c t chc theo ch ng binh nng. Qun i c hai b phn chnh: qun triu nh v qun a phng; bao gm b binh, thy binh, tng binh v k binh. V kh c ao, kim, cung tn, ha ng, ha pho. Qun i c luyn tp thng xuyn v b tr canh phng khp ni, nht l nhng ni him yu. Lut php: Vua L Thnh Tng cho bin son v ban hnh mt b lut mi mang tn l Quc triu hnh lut (thng gi l lut Hng c). Ni dung chnh ca b lut l bo v quyn li ca vua, hong tc; bo v quyn li ca quan li v giai cp thng tr, a ch phong kin. c bit, b lut c nhng iu lut bo v ch quyn quc gia, khuyn khch pht trin kinh t, gn gi nhng truyn thng tt p ca dn tc, bo v mt s quyn ca ph n. 3. Tnh hnh kinh t thi L s: + Nng nghip: Hai mi nm di ch thng tr ca nh Minh, nc ta lm vo tnh trng xm lng iu tn, rung ng b hoang, i sng nhn dn cc kh, nhiu ngi phi phiu tn. Nh L cho 25 vn lnh (trong tng s 35 vn) v qu lm rung ngay sau chin tranh. Cn li 10 vn lnh, chia lm 5 phin thay nhau v qu sn xut ng thi ku gi dn phiu tn v qu lm rung. t mt s quan chuyn lo sn xut nng nghip: Khuyn nng s, H s, n in s... thi hnh chnh sch qun in, cm git tru, b v bt dn i phu trong ma gt, cy. Nh cc bin php tch cc, sn xut nng nghip nhanh chng phc hi v pht trin. + Th cng nghip, thng nghip: Nhiu lng th cng chuyn nghip ni ting ra i. Thng Long l ni tp trung nhiu ngnh ngh th cng nht; hnh thnh cc cng xng do nh nc qun l gi l Cc bch tc, chuyn sn xut dng cho vua, v kh, c tin...; khuyn khch lp ch mi v hp ch. Bun bn vi nc ngoi c pht trin, cc sn phm snh, s, vi la, lm sn qu... l nhng mt hng c thng nhn nc ngoi a chung.Trn Quc Hng - THCS Bo p 28 [email protected] (01689.10.1963)


4. Trnh by nhng nt chnh v tnh hnh cc giai cp, tng lp trong x hi thi L s? Giai cp nng dn chim tuyt i a s dn c trong x hi v sng ch yu nng thn, h c rt t h

Chuan Kien Thuc Ki Nang Mon Lich Su THCS

Documents

Transcript of Chuan Kien Thuc Ki Nang Mon Lich Su THCS