Chemistry and Life 3

Cild / Volume : 1 Buraxılış / No : 3

Aprel - 2016 / April - 2016

Kimya və HəyatChemistry

LifeAzerbaijan Chemical Society

Conjugated Polymers

Robert Boyle

Writing a Scientific Paper Chemistry News

Gas Adsorption Porosimeter

Cheap Reliable Sustainable CleanWind Energy

Interview

&

Chemistry&Life

Azerbaijan Chemical Society April 2016

Azərbaycan Kimya Cəmiyyəti Azerbaijan Chemical Society

İl : 2016 Cild : 1 Buraxılış : 3

Kimya və Həyat Chemistry & Life

Onlayn Jurnal

Baş RedaktorElvin Rüstəmli

RedaktorlarMərhəmət Əmirov

Elmir Babayev Azad Əkbərli

Jurnalda yazılan yazı və məqalələrin bütün məsuliyyəti müəllifə aiddir

Chemistry&Life


Dizayner Elvin Rüstəmli

Əziz Oxucular,

Bilik paylaşımını hədəfləyən Jurnalımız Siz oxucularımıza kimya haqqında ümumi məlumatlar çatdırmaq, məşhur kimyaçı alimlər, dünyada və Azərbaycanda kimya elmində olan yeniliklər və kəşflər, Kimyanın tətbiq sahələri və həmçinin müasir texnologiyalar haqqında biliklər vermək, bildiklərinizin inkişaf etdirilməsi, bilmədiklərinizin öyrənilməsi məqsədi ilə hazırlanmışdır.

"Chemistry and Life" onlayn Jurnalı Siz kimyaçıların da göndərəcəyi yazılar, məqalələr və şəkillərdən redaktorların etdikləri seçimlərlə hazırlanacaqdır. Məqsədimiz Azərbaycan dilində kimya elminə dair qaynaq yaratmaq, bilik paylaşımını asanlaşdırmaq, potensiallı kimyaçıları üzə çıxarmaq, həmçinin onların elmi fəaliyyətlərini əks etdirən məqalələrini dərc etməkdir. Bundan başqa Jurnalımızın buraxılışlarında Kimya elmi ilə bağlı xoş xatirələri olan kimya müəllimləri və kimya sahəsində çalışanlar ilə müsahibələr, azərbaycanlı kimyaçıların əldə etdikləri uğurlar, kimya ilə bağlı maraqlı şəkillər yer alacaqdır.

Sizlərdən gələn yazılarla Jurnalımızın daha da maraqlı olacağına və geniş oxucu kütləsinə malik olacağına ümid edirik.

UNUTMAYIN BİLİK PAYLAŞDIQCA ARTAR!!!

Xoş arzularla,

Bizimlə əlaqə:

www.facebook.com/azecs

[email protected]

Ön Söz

AzeCS Team

Chemistry&Life


Jurnalın Qaydaları

1. "Chemistry and Life" (Kimya və Həyat)Jurnalında dərc olunması üçün kimyanın bütün sahələri, eləcə də kimyanın sənayedə tətbiqi mövzusunda aparılan elmi araşdırmalar və məqalələr, həmçinin publisistik yazılar Azərbaycan, İngilis və Rus dillərində qəbul ediləcəkdir.

2. Yazı və məqalələrin mətni Ms. Word faylındaTimes New Roman 12, mövzu başlıqları isə 16 şrifti ilə yazılmalıdır.

3. Göndərilən yazılarda müəllifin ad, soyad, ata adı,təhsil aldığı və çalışdığı müəssisə və ya təşkilat qeyd olunmalıdır.

4. Xarici və yerli jurnal, kitab və digər vasitələrdənistifadə etdiyiniz zaman istinad olunan mənbə dəqiqliklə göstərilməlidir.

5. Araşdırma, elmi tədqiqat xarakterli məqalə vəyazılarınızda istifadə olunan şəkil və cümlələr üçün də mütləq mənbə qeyd edilməlidir.

6. Yazı və məqalələriniz anlaşılan cümlələrləyazdığınız dilin qrammatikasına uyğun olaraq yazıl-malıdır.

7. Jurnalda sizin də yazı və məqalələriniz olsunistəyirsinizsə, yuxarıda göstərilən qaydalara uyğun olaraq hazırladığınız yazını [email protected] elektron poçt ünvanına göndərin.

8. Mövzu seçimi ilə bağlı olaraq hər hansı birçətinliyiniz olarsa, qeyd olunan əlaqə ünvanlarına yazaraq mövzu məsləhəti ala bilərsiniz.

9. Kimya ilə bağlı bildiyiniz maraqlı və əyləncəliməlumatları, kəşfləri, kimya müəllimi, kimyaçı alim və ya kimya sahəsində çalışan diqqətə layiq nailiyyətləri olan biri ilə hazırladığınız müsahibəni də Jurnalda yazılması üçün göndərə bilərsiniz.

10. Hansı yazılar qəbul olunmayacaq?! Hər hansı birmənbədən aldığınız yazını bütövlükdə kopyalayıb göndərdiyiniz təqdirdə, əldə etdiyiniz məlumatlara və şəkillərə qaynaq göstərmədiyiniz təqdirdə yazılar qəbul olunmayacaq.

11. Redaktorlarımızın göndərdiyiniz yazı və məqa-lələri oxuyub lazımi yerlərdə düzəlişlər etmək hüquqları vardır.

12. Bütün təklif və iradlarınızı qeyd olunan əlaqəünvanlarına yazıb göndərə bilərsiniz.

13. Jurnalda çıxacaq yazılara ilk olaraq müəllifcavabdehdir.

Jurnalı bəyənəcəyinizə və hər buraxılışını sevərək oxuyacağınıza ümid edirik. Hər birinizə

uğurlar!!!

Chemistry&Life


Külək Enerjisi ...............................................................6

Synthesis and Characterization of Thiophene and Thieno[3,2-b]thiophene Containing Conjugated Polymers.......................................................................14

Elmi məqalə necə yazılır?............................................30

Qaz Adsorbsion Porozimetr.........................................33

Ayın Terminləri............................................................37

Müsahibə......................................................................38

Quiz...............................................................................42

Robert Boyl....................................................................43

Sabun............................................................................46

Bilirsinizmi?.................................................................28

Chemistry News............................................................47MÜ

NDƏ

RİC

AT

Elvin

Typewritten Text

Dünyadakı enerji rezervlərinin vəziyyəti nəzərə alındıqda külək enerjisindən yararlanmanın həm ətraf mühitə zərərsizliyi, həm də təbii mənbəyi baxımından önəmli olduğu anlaşılır. Dünyada enerji mənbələrinin tükənmə müddəti kömür üçün təxminən 200 il, qaz üçün 65, neft üçün isə 40 il olmasına baxmayaraq küləyə görə bu müddət sonsuzdur. Bu səbəblə də elektrik enerjisi istehsalını yenilənə bilən enerji mənbələrinə doğru yönləndirmək məqsədəuy-ğundur. Mövcud hidravlik enerji qaynaqları ilə yanaşı külək enerjisindən də faydalanmağımız lazımdır.

Külək enerjisi mənbəyi günəş olan, təbii, yenilənə bilən, təmiz və sonsuz bir gücdür. Günəşin dünyaya göndərdiyi enerjinin 1-2 % qədər kiçik bir miqdarı külək enerjisini meydana gətirir. Günəşin yer səthini və atmosferi homogen isitməsinin nəticəsi olaraq meydana gələn istilik və təzyiq fərqindən hava axını yaranır. Bir hava kütləsi mövcud vəziyyətindən daha çox isinərsə atmosferin yuxarısına doğru yüksəlir və bu yüksəlmədən dolayı boşalan yeri eyni həcmdə soyuq hava kütləsi alır. Bu hava kütlələrinin yerdəyişməsinə külək adı verilməkdədir.

Antik dövrdən bəri insanlar külək enerjisin-dən istifadə edirlər. E.Ə. 1700-cü ildə Babil kralı

6

Hammurapi Mesopotamiyanı suvarmaq üçün külək enerjisindən istifadə etmişdir. Əsrlər boyunca yeldəyir-manları külək gücünündən istifadə edən mexaniki qurğular olmuşlar. Yeldəyirmanları günümüzdə də suvarma və nasoslamada istifadə olunmaqdadır. Bu qurğular Orta Şərqdən Avropaya tüccarlar və xaçlılar vasitəsilə keçmişdir.

Külək Enerjisi Nədir?

Külək Enerjisi

7

Külək gücündən istifadə edərək elektrik istehsal etmə yeni texnologiyadır və mexanika, elektronika, aerodinamika və bir çox sahələrdə inkişaf etdirilməkdədir.

Küləyin kinetik enerjisini generator vasitə-silə əvvəlcə mexaniki enerjiyə daha sonra isə elektrik enerjisinə çevirən sistemlərə Külək Turbinləri deyilir. Küləkdən enerji istehsal etmək məqsədi ilə istifadə olunan turbinlər inkişaf edən texnologiya ilə bərabər müxtəlif texnoloji dəyişikliklər keçirmişdir. 1960-cı illərdə Almaniyada "Ulrich Hutter"in yaratdığı külək turbinləri ikiqanadlı və fiberglas və plastik maddələrdən hazırlanmışdı. 1980-ci illərdə fərqli turbin növləri meydana gəlmişdir və bu dövrlərdə turbinlərin qanad sayı üçə yüksəlmişdir.

Chemistry&Life


Külək Turbinlərinin Tarixi

Külək turbinləri dönmə bucağına görə 3 qrupa ayrılırlar:

1) Üfiqi oxlu külək turbinləri•Tək qanadlı külək turbinləri•İki qanadlı külək turbinləri•Üç qanadlı külək turbinləri•Çox qanadlı külək turbinləri

Külək Turbinlərinin Növləri

8

Chemistry&Life


2) Şaquli oxlu külək turbinləri•Savonious külək turbinləri•Darrieus külək turbinləri•H-Darrieus külək turbinləri

9

Chemistry&Life


Külək Turbinlərinin İşləmə Prinsipi

Bir külək turbini qüllə, generator, sürət çeviriciləri (dişli çarx), elektrik-elektronik elementlər və pərlərdən ibarətdir. Küləyin kinetik enerjisi pərdə mexaniki enerjiyə çevrilir. Pər milinin hərəkəti sürətləndirilərək gövdədəki generatora ötürülür. Generatorlardan əldə edilən elektrik enerjisi akumulyatorlar vasitəsilə toplanır və ya birbaşa istifadəçilərə ötürülür.

3) Maili oxlu külək turbinləri

Şaquli Oxlu Külək Turbinləri

Bu külək turbinləri daha çox təcrübə məqsədilə hazırlanmışdır. Ticari olaraq istifadəsi çox azdır. Generator və dişli qutusu yerə yerləşdirildiyi üçün turbini qüllə üzərinə yerləşdirməyə ehtiyac yoxdur. Beləliklə, qüllə xərcləri də minimallaşmış olur. Turbini külək istiqamətinə çevirməyə və dolayısı ilə sükan sisteminə ehtiyac yoxdur.. Turbin mili istisna olmaqla digər hissələrin baxımı və təmiri asandır. Əldə edilən güc torpaq səviyyəsində çıxdığından nəql edilməsi daha asandır.Şaquli oxlu külək turbinlərinin ticari olaraq az istifadə olunmasının səbəbləri aşağıdakılardır:

1) Yerə yaxın olduqları üçün alt nöqtələrdə küləyin sürəti zəifdir2) F.İ.Ə.-ləri aşağıdır3) İşləməyə başlaması üçün bir motor ilə ilk hərəkətin verilməsi lazımdır. Buna görə ilk hərəkət

motoruna ehtiyac vardır 4) Ayaqda dura bilməsi üçün tellərlə yerə bərkidilməlidir 5) Turbin mili yataqlarının dəyişdirilməsi lazım olduqda, turbin tam olaraq yerə yatırılmalıdır

10

Chemistry&Life


Şəkildə şaquli oxlu külək turbinlərinin hissələri verilmişdir.

Rotor Blades (Pər qanadları): Külək enerji-sini dönmə hərəkətinə çevirir.

Shaft (Val): Dönmə hərəkətini generatora ötürür.

Gear Box (Dişli çarx): Pərvanə ilə valın arasındakı sürəti artırıb generatora daha sürətli hərəkət göndərilməsinə yardım edir.

Generator (Generator): Dönmə hərəkətin-dən elektrik enerjisi istehsal edən bölmə.

Breaks (Əyləclər): Həddindən artıq yük-lənmə və ya hər hansı bir problem olduqda pəri dayandırmaq üçün istifadə olunur.

Tower (Qüllə): Pər və motor bölmələrinin yerdən güvənilir məsafədə çaləşmasını təmin edir.

Üfiqi Oxlu Külək Turbinləri

Electrical Equipment (Elektrik avadanlıq-ları): İstehsal edilən elektrik enerjisinin lazımi mərkəzlərə göndərilməsini təmin edir.

Külək Enerjisinə Təsir EdənFaktorlar

Külək enerjisinə təsir edən əsas faktorlar aşağıdakılardır:

1) Küləyin sürəti - Küləkdən elektrik enerjisiəldə edə bilmək üçün küləyin sürəti minimum 5-6 m/san olmalıdır.

2) Küləyin istiqaməti - Külək enerji sistemləriüstünlük təşkil edən külək istiqamətində qurulmalıdır.

3) Küləyin əsmə tezliyi - Ekonom bir stansiyaüçün küləyin əsmə tezliyi yüksək olmalıdır. Sıx-sıx durğun hava şəraiti xərci artırır.

11

Chemistry&Life


Külək Enerjisinin Üstünlükləri və Mənfi Cəhətləri

Alternativ enerji mənbələrindən biri olan külək enerjisinin bir sıra üstünlükləri və mənfi cəhətləri vardır.

ÜstünlükləriTəmiz enerji qaynağıdır

Yenilənə biləndirYanacaq xərcləri yoxdur

Asan qurulurKülək turbinləri partlamaz və radiasiya yaymazlar

Külək turbinlərinin qurulduğu sahələrdə kənd təsərrüfatı ilə məşğul oluna bilər

Mənfi CəhətləriKülək turbinlərinin F.İ.Ə.-ləri aşağıdır

İlkin sərmayə xərcləri digər alternativ enerji mənbələri ilə müqayisədə daha yüksəkdir

Tez-tez dəyişən küləyin sürəti elektrik enerjisi istehsalında nizamsızlıqlara səbəb olur

Radio və TV qəbuledicilərdə problemlərə səbəb olduğu üçün yaşayış yerlərinə yaxın qurulması

uyğun deyildirKülək potensialı yüksək olan yerlər adətən şəbəkə

xətlərinə uzaq olduğu üçün naqillərin çəkilməsi böyük xərc tələb edir

Pəri böyük olan külək turbinləri köçəri quşların köç yollarının dəyişməsinə səbəb olur

12

Chemistry&Life


Azərbaycanda Külək Enerjisi

Azərbaycanın bir çoх rayonları üçün külək energetikası alternativ enerji mənbələri arasında ən əlverişlisidir.

Keçmiş SSRİ Energetika Nazirliyinin sifarişi ilə 1983-cü ildə «Bakıhidrolayihə»LAİ-nun mütəхəssisləri tərəfindən Azərbaycan Respublikasının ərazisində müşahidə və tədqiqat işləri aparılmış, külək-elektrik stansiyalarının tikilməsi üçün tikinti meydançaları müəyyən edilmişdir. Abşeron yarımadasında Pirallahı adası, Güzdək və Şubanı ərazisində külək stansiyalarının ilk növbədə tikilməsi daha məqsədəuyğun sayılmışdır. Eyni zamanda bu tədqiqatlar nəticəsində külək-elektrik stansiyalarının hesabi parametrləri müəyyən olunmuş, onların sinхron və asinхron generatorlar ilə təchiz edilməsi ilə optimal gücünün 2-6 MVt olması əsaslandırılmışdır.

Azərbaycanda külək enerjisi qurğularının tətbiq edilməsi realdır və böyük perspektivə malikdir.Respublikada ilk növbədə tikilməsi nəzərdə tutulan külək-elektrik stansiyalarının göstəriciləri aşağıdakı

cədvəldə verilmişdir.

1999-cu ildə Yaponiyanın Tomen şirkəti tərəfindən Abşeronda hündürlüyü 30 və 40 metr olan iki qüllə quraşdırılmış və küləyin sürətinin orta illik qiyməti υ = 7,9 - 8,1 m/san müəyyən edilmişdir.

Tədqiqatlar əsasında Tomen şirkəti Qobustan rayonu ərazisində ümumi gücü 30 MVt olan külək elektrik stansiyasının quraşdırılmasına dair TİƏ hazırlanmışdır.

2002-ci ildə Avropa yenidənqurma və İnkişaf Bankının müqaviləsi əsasında Azərbaycanın Bərpa olunan Enerji Resurslarının Qiymətləndirilməsi həyata keçirilmişdir.

13

Chemistry&Life


Tədqiqatlar zamanı aşkar olunmuşdur ki, Abşeron yarımadası iri həcmdə külək enerji potensialına malikdir. Uzun müddətli küləyin orta sürəti 6 m/san-dən artıqdır ki, bu da külək enerjisi üçün yaхşı teхniki iqtisadi potensialın olmasını göstərir.

Tədqiqatlar zamanı külək enerjisinin teхniki potensialının 3000 MVt, iqtisadi potensialının isə 500 MVt həcmində olduğu qiymətləndirilmişdir.

1988 və 1997-ci illər Şimal DRES-in yerləşdiyi ərazidən toplanılmış külək enerjisi üzrə statistik məlumatlar bir daha təqdim olunan göstəriciləri təsdiq etmişdir.

Aparılmış bu tədqiqat zamanı Qobustan rayonu ərazisi üçün təqdim olunmuş göstəricilər külək enerjisi potensialının 4-cü sinifinə aid edilir ki, bu da öz növbəsində yüksək potensial hesab olunur.

ARDNŞ-də aparılmış tədqiqat və hesabatlar Abşeron-dəniz bölgəsində küləkli günlərin sayının ildə 245-280 gün, küləyin enerji хüsusiyyətinin isə Avropa və digər bölgələrə nisbətən 2-3 dəfə üstün göstəricilərə malik olduğunu göstərmişdir. ARDNŞ`in istehsal müəssisələrində gücü 150÷1600 kVt olan külək elektrik stansiyalarının tikintisinə başlanması məqsədəuyğun sayılır.

BMT-nin İnkişaf Proqramının iştirakı ilə neft sektorunda elektrik enerjisinin təchizatının yaхşılaşdırılması elektrik enerjisinə olan tələbatın külək elektrik stansiyalarının hesabına qismən təmin edilməsi məqsədə uyğundur. Külək enerjisindən istifadə edilməsi istiqamətində işləri təşkil etmək məqsədilə SEN bir çoх хarici şirkətlərlə əməkdaşlıq etmiş, həyata keçirilməsi Pirallahı adasında nəzərdə tutulmuş və ümumi gücü 25-30 MVt olan 2 külək elektrik qurğusunun layihələrinin birgə işlənməsinə başlamışdır [8].

QAYNAQLAR

1) Fthenakis, V.; Kim, H. C. (2009). "Land use and electricity generation: A life-cycle analysis". Rene-wable and Sustainable Energy Reviews 13 (6–7): 1465.

2) Walwyn, David Richard; Brent, Alan Colin (2015). "Renewable energy gathers steam in SouthAfrica". Renewable and Sustainable Energy Reviews 41: 390.

3) History of Wind Energy in Cutler J. Cleveland,(ed) Encyclopedia of Energy Vol.6, Elsevier, ISBN978-1-60119-433-6, 2007, pp. 421–422

4) "Wind Energy Basics". American Wind Energy Association. 2010-09-23. Retrieved 2009-09-24.

5) www.energy.gov/eere/wind/how-do-wind-turbines-work

8) Alternativ Enerji Mənbələrindən İstifadə Olunması üzrə Milli Proqram, Bakı 2004

6) "Vertical-Axis Wind Turbines". Symscape. 2008-07-07. Retrieved 2013-11-06.

7) www.eie.gov.tr

14

Herein, we report the synthesis of two different monomers containing donor and acceptor functional groups. Thiophene and thieno[3,2-b]thiophene moieties were used as the donor units. 1,4-dibromo-2,5-bis(dodecyloxy)benzene heterocylic unit which provide conjugation were used as the electron acceptor unit. Electrochemical polymerization of the 2,2'-(2,5-bis(dodecyloxy)-1,4-phenylene)dithiophene (M1) and 2,2'-(2,5-bis(dodecyloxy)-1,4-phenylene)dithieno[3,2-b]thiophene (M2) monomers were performed by cyclic voltammetry technique.

Electrochemical and spectroelectrochemical properties of the polymers were investigated. Depending on the donor groups, band gaps, optical contrasts and switching times of the polymers were changed. Polymer films exhibit fast response times, high contrast ratios upon redox stepping and excellent stability thereby proving them useful for electrochromic coatings. Poly 2,2'-(2,5-bis(dodecyloxy)-1,4-phenylene)dithieno[3,2-b]thiophene (P2) was used to construct dual-type polymer electrochromic device (ECD) against poly(3,4-ethylenedioxythiophene) (PEDOT).

Abstract

Keywords: Thiophene, Donor-Acceptor–Donor type Conjugated Polymers, Electrochromism.

Synthesis and Characterization of Thiophene and Thieno[3,2-b]thiophene Containing

Conjugated Polymers

Elvin Rustamlia, Seza Gokerb, Yasemin Arslan Uduma, Levent Toppareb,c,d,e

[email protected]

(Journal of The Electrochemical Society)

a Department of Advanced Technologies, Gazi University, 06500 Ankara, Turkeyb Department of Chemistry, Middle East Technical University, 06800 Ankara, Turkey

c Department of Biotechnology, Middle East Technical University, 06800 Ankara, Turkeyd Department of Polymer Science and Technology, Middle East Technical University, 06800 Ankara, Turkey

e The Center for Solar Energy Research and Application (GÜNAM), Middle East Technical University, 06800 Ankara, Turkey

15

Polymer materials were known as insulators. But recently, Alan J. Heeger, Alan G. MacDiarmid and Hideki Shirakawa have changed this view with their discovery that a polymer, polyacetylene, can be made conductive almost like a metal by iodine doping. Since then common research has been focused on new conjugated polymers [1].

Due to attractive properties, conjugated polymers have specific applications. These materials can be used in organic light-emitting diodes [2-5], organic solar cells [6-9], field effect transistors [10-12], sensors [13-15] and electrochromic devices [16-21]. Electrochromism is reversible change in color of the material upon applied voltage. The color changes between a transparent state and a colored state, or between the two colored states [22]. An electrochromic device consists of an electrochromic electrode and charge-balancing counter electrode separated by gel electrolyte [23]. When the potential applied, the color change occurs by charging and discharging the battery.

Minimizing the band gap is an important for maximizing the conductivity of conjugated polymers. Low band gap electrochromic polymers can be synthesized by donor-acceptor (D-A) approach. According to Donor-Acceptor theory if both of electron rich donor units and electron poor acceptor units will be in the conjugated polymer backbone, we can obtain optimum band gap and we can change the electronic and optical properties of polymers. To obtain difference in the electrochemical and optical properties of polymers, different donor groups were united into the polymer backbones. In this units delocalization of the electrons result in the decrease in highest occupied energy level (HOMO) [24]. Due to this matchless property of the thiophene and thieno[3,2-b]thiophene units can be used to combine different acceptor units to synthesize novel polymers that have covetable properties. In recent years thiophene moiety was coupled with benzoselenadiazo-le [25], benzotriazole [26], carbazole [27], benzothia-

diazole [28] and thieno[3,2-b]thiophene moiety was coupled with fluorine [29], ethylenedioxythiophene [30], diketopyrrolopyrrole [31], 3-alkylthiophene [32], benzotriazole [33], benzothiadiazole [34], quinoxali-ne [35], benzimidazole [36]. There are no examples that shows the effect of these units on the electronic and optical properties of the alkyloxybenzene containing polymers in literature.

For the polymers synthesized to electrochromic application, the important parameters are to be easily synthesizable structure, low coast, multichromic properties, fast switching time, high contrast ratio, electrochemical stability, and good open circuit memory. In this paper, we reported the synthesis and characterization of two different D-A-D type monomers that contain alkyloxybenzene as the acceptor unit, thiophene and thieno[3,2-b]thiophene moieties as the donor units. We achieved electrochemical polymerization of the 2,2'-(2,5-bis(dodecyloxy)-1,4-phenylene)dithiophene (M1) and 2,2'-(2,5-bis(dodecyloxy)-1,4-phenylene)dithieno[3,2-b]thiophene (M2). The polymer P1 and P2 which havethe above properties were synthesized by cyclic voltammetry technique. By using poly 2,2'-(2,5-bis(dodecyloxy)-1,4-phenylene)dithieno[3,2-b]thio-phene and PEDOT, an electrochromic device was constructed which is exhibited excellent matched performance. Also, the device made from them showed good electrochromic performance and stability.

Introduction

Chemistry&Life


Chemistry&Life


Synthesis

16

Figure 1: Synthetic route for the synthesis of monomers

17

Chemistry&Life


Electropolymerization for 2,2'-(2,5-bis(dode-cyloxy)-1,4-phenylene)dithiophene (M1) and 2,2'-(2,5-bis(dodecyloxy)-1,4-phenylene)dithieno[3,2-b]thiophe-ne (M2) were performed in 0.1 M LiClO4/NaClO4 supporting electrolyte. DCM/ACN (5:95, v:v ) mixture was chosen as a solvent system during electropolyme-rization reaction.

Electrochemical studies were carried out in three electrochemical cell configuration consisting of indium tin oxide (ITO) coated glass as the working electrodes, platinum wire as the counter electrode, and an Ag wire as the pseudo reference electrode (0.3 V vs Fc/Fc+).

Electrochemical PolymerizationMultiple scan voltammograms for M1 and M2 were shown in Figure 2. During the first anodic scan of the monomers a reversible oxidation peaks at about 0.95 V and 1.0 V was observed respectively (Figure 3). The irreversible oxidation peak was attributed to formation of the radical cation formation of the monomer unit. Starting from the second scan, two reversible redox couples at 0.55 V/0.37 V and 0.8 V/0.72 V were observed for P1 and P2. The current density of the redoks peaks increased with successive scanning due to the increase in the thickness of the polymer films.

Figure 2: Multiple scan voltammograms for polymerization of M1 and M2 in 0.1 M LiClO4/NaClO4 / DCM/ACN

The scan rate dependence of anodic and cathodic peak currents of polymers also was investigated. There was a linear relationship between the peak current and scan rate. The linearity of the peak currents with potential scan rate is a characteristic of mass transfer in the electroactive film immersed in the blank solution. Such observation indicates that, the electroactive polymers were well adhered and migration of the electroactive species were not diffusion controlled.

18

Chemistry&Life


Optical studies were performed in order to determine changes in optical properties of polymers by applied potential. For these studies, P1 and P2 were deposited electrochemically on ITO coated glass slides from 1x10-3 M monomer solutions in 0.1 M LiClO4/NaClO4 / DCM/ACN. To investigate the optical behaviors of P1 and P2 in a monomer free supporting electrolyte 0.1 M LiClO4/NaClO4 / DCM/ACN (5:95, v:v ) solution, the potential was applied by sweeping between 0,0 V/1,0 V and 0,0 V/1,1 V respectively. Figure 3 represents UV-Vis-NIR spectrums of polymers by applied different potentials:

Optical Studies

Figure 3: Spectral changes of P1 and P2 under different potentials.

The peak at 490 nm which corresponds to the π-π* transition of the P1 and a neutral state absorption maximum for P2 was recorded at 455 nm. The band gap of the polymers calculated from the onset of this transitions as 2.0 eV for P1 and 1.7 eV for P2. The HOMO levels of the polymers were calculated from the cyclic voltammogram belongs to the p-doped state. Due to their lack of n-doping properties of the polymers, the LUMO levels were not calculated from cyclic voltammograms. Hence, the LUMO levels were calculated using the optical band gaps and previously calculated HOMO levels.

In Table 1 electrochemical results and HOMO/LUMO energy levels of the polymers are listed. HOMO levels are given relative to the vacuum level [37], considering that the SCE is 4.7 eV vs vacuum and Fc/Fc+ is 0.35 V vs SCE [38]. Data are summarized in Table 1. Upon increase in the applied potential, a new absorption peak appeared at around 650 nm/1320 nm for P1 and 680 nm/1190 nm for P2 due to charge carrier band formations and the peak height belong to the interband transition was simultaneously increased.

Chemistry&Life

Azerbaijan Chemical Society April 2016Table 1. Electrochemical and optical results for P1 and P2

a LUMO energy levels calculated from subtracted optical band gap values from HOMO levels. The positions of the bands changed with the increase in the applied potential observed from the UV-Vis-

NIR spectrum associated with the color of the polymer films. Both of P1 and P2 exhibited multichromic properties. In order to measure and represent these colors in an accurate-quantitative manner, we performed the colorimetry analysis and provided the relevant data (L, a, b values) in Table 1 and Table 2.

Table 2. L, a, b values of P1 Table 3. L, a, b values of P2

20

Chemistry&Life


Kinetic Studies

To determine switching times and percent transmittance changes (ΔT%) of the polymers between neutral and oxidized state kinetic studies were performed. Switching times and optical contrasts are important properties for electrochromic polymers. Both polymer films were stepped between two states with 5 s time intervals. As a result, P1 revealed 44 % optical contrast with a switching time of 1.0 s. at 490 nm, 14 % optic contrast with a switching time 1.5 s at 650 nm and 67 % optical contrast with 2.0 s switching time 1190 nm. P2 revealed 24 % optical contrast with a switching time of 1.2 s. at 455 nm, 26 % with a switching time 0.2 s at 680 nm and 48 % optical contrast with 0.7 s switching time 1320 nm.

Figure 4: Percent transmittance changes as a function of time for P1 and P2

21

Chemistry&Life


Cathodically coloring poly 2,2'-(2,5-bis(dodecyloxy)-1,4-phenylene)dithieno[3,2-b]thiophene (P2) was used to construct dual-type polymer electrochromic devices (ECDs) against anodically coloring common conjugated polymer poly(3,4-ethylenedioxythiophene) (PEDOT). P2 was used as an active layer and PEDOT was used as a counter electrode.

The electrochemical polymerization of the electrodes was performed in three electrochemical cells. In these cells we used ITO coated glass slide as a working, Pt wire as a counter and Ag wire as a reference electrodes. The PEDOT and P2 films were deposited on transparent ITO electrodes. Then the gel electrolyte was spread on the polymer-coated sides of the electrodes and the electrodes were sandwiched.

Spectroelectrochemical studies were carried out to examine the optical properties of the ECD's upon doping or dedoping to obtain information on the electronic structure. When negative potential was applied to P2 layer, due to transition there was a maximum absorption at 420 nm revealing the yellow color. In that state PEDOT layer was in transparent sky blue color and device revealed yellow color. When the applied potential increased, P2 film started oxidize and a new peak at 610 nm emerged due to neutralization of PEDOT layer. Therefore, blue color became dominant and device revealed blue color.

Construction and Characterization of Electrochromic Device

Figure 5: Spectroelectrochemistry of P2/PEDOT device at applied potentials between -1.6 V and +1.6 V

Chemistry&Life


22

Kinetic studies were investigated to determine switching times and optical contrast (ΔT%) of the ECD while applying the potential in square wave form (between -1.6 V and +1.6 V) with a residence time of 5 s. The optical contrast of the device is the difference between T% in the reduced and oxidized state and switching time is the time that needed to perform switching between the redox states. The optical contrast at 440 nm was found 11 % with a 0.9 s switching time and 20 % with a 0.3 s at 610 nm.

Figure 6: Electrochromic transmittance changes during redox switching of P2/PEDOT device at 440 nm and 610 nm wavelengths between -1.6 V and +1.6 V

The optical memory of an electrochromic device is the ability of the material to retain its absorption state after the electric field is removed. By an applied pulse to ECD for 1 s and then holding at open circuit conditions for 200 s. The optical spectrum as a function of time at open circuit conditions is monitored (Figure 7). A reasonable optical memory in blue colored state was observed under open circuit conditions.

Chemistry&Life


23

Figure 7: Open circuit memory of P2/PEDOT device at 440 nm and 610 nm

Cyclic characterization was used to test the stability of the electrochromic device. This device can switch between its yellow and blue colors. Fig. 10 displays the current of the ECD responding to a cyclic potential -1.6 V and +1.6 V with the time interval set to 5 second. After 500 cycles, the current curves responding to cyclic voltage remained the same as the beginning. This was indicate that ECD have good redox stability.

Figure 8: Switching stability of P2/PEDOT device sweeping the potential between -1.6 V and +1.6 V

Chemistry&Life


24

Two different thiophene and thieno[3,2-b]thiophene containing donor-acceptor-donor type monomers have been designed, synthesized and their polymerization were performed by electrochemical methods. Their electrochemical and optical properties were characterized by cyclic voltammetry and spectroelectrochemistry.

If electrochemical and spectroscopic properties of P1 and P2 films compare, ıt is seen that the P2 film have a superior properties than P1 film. This cause of there is strong donor moiety thieno[3,2-b]thiophene in the structure of P2.

By using P2 and PEDOT, an electrochromic device capable of vivid color change and high electrochemical stability was constructed and characterized spectroelectrochemically. Optic contrasts and switching times of device were determined. The electrochromic device revealed 20 % optic contrast at 610 nm with a high-speed changing (less than one second) and good electrochromic memory in the blue color state. As a result, the device demonstrated a long lifetime which suggests that they could become widely used to manufacture electrochromic windows.

Conclusion

REFERENCES

1) Shirakawa, H., Louis, E. J., MacDiarmid, A. G., Chiang, C. K., Heeger, A. J., J. Chem. Soc.Chem. Commun., 1977; 578.

2) Burroughes, J. H, Bradley, D. D. C., Brown, A. R., Marks, R. N., Mackay, K, Friend, R. H.,Burns, P. L., Holmes, A. B., Nature, 1990; 347(6293), 539-541.

3) Tonzola, C. J., Alam, M. M., Bean, B. A., Jenekhe, S. A., Macromolecules, 2004; 37, 3554.

4) Winkler, B., Meghdadi, F., Tasch, S., Mtillner, R., Resel, R., Saf, R., Leising, G., Stelzer, F.,Optical Materials, 1998; 9, 159.

5) Kulkarni, A. P., Tonzola, C. J., Babel, A., Jenekhe, S. A., ”Electron Transport Materials forOrganic Light-Emitting Diodes”, Chem. Mater., 2004; 16: 4556-4573.

6) Udum Y.A., Denk P., Getachew A., Apaydin D.H., Nevosad A., Teichert C., White M.S., SariciftciN.S., Scharber M.C., Organic Electronics, 15 (2014) 997–1001.

7) Dong, Y., Cai, W., Hu, X., Zhong, C., Huang, F., Cao, Y., Polymer, 2012; 53(7), 1465-1472.

8) Zoombelt, A. P., Fonrodona, M., Turbiez, M. G. R., Wienkab, M. M., Janssen, R. A. J., J. Mater.Chem., 2009; 19, 5336.

9) Horie, M., Shen, I. W., Tuladhar, S. M., Leventis, H., Haque, S. A., Nelson, J., Saunders, B. R.,Turner, M. L., Polymer, 2010; 51, 1541.

Chemistry&Life


25

10) Das, S., Senanayak S. P., Bedi, A., Narayan, K. S., Zade, S. S., Polymer, 2011; 52(25), 5780-87.

11) Charrier, D. S. H., Vries, T., Mathijssen, S. G. J., Geluk, E. J., Smits, E. C. P., Kemerink, M.,Janssen, R. A. J., Org. Electron., 2009; 10, 994.

12) Beaujuge, P. M., Pisula, W., Tsao, H. N., Ellinger, S., Mullen, K., Reynolds., J. R., J. Am. Chem.Soc., 2009; 131, 7514.

13) Soylemez S., Kanik F.E., Tarkuc S., Udum Y.A., Toppare L., Colloids and Surfaces B:Biointerfaces, 111 (2013) 549– 555.

14) Bobacka, J., Anal. Chem., 1999; 71, 4932.

15) Long, Y., Chen, H., Yang, Y., Wang, H., Yang, Y., Li, N., Li, K., Pei, J., Liu, F., Macromolecules,2009; 42, 6501.

16) Unver, E.K., Tarkuc S., Udum Y.A.,Tanyeli C., Toppare L., Journal of Polymer Science, Part A:Polymer Chemistry 48(8) (2010) 1714-1720.

17) Schwendeman, I., Hickman, R., Sonmez, G., Schottland, P., Zong, K., Welsh, D. M., Reynolds, J.R., Chem. Mater., 2002; 14, 3118.

18) Gunbas, G., Toppare, L., Chem. Commun., 2012; 48(8), 1083-1101.

19) Maa, L. J., Li, Y. X., Yu, X. F., Yang, Q. B., Noh, C. H., Sol. Energy Mater. Sol. Cells, 2009 ; 93,564.

20) Tarkuc S., Unver, E.K., Udum Y.A.,Toppare L., European Polymer Journal 46 (2010) 2199.

21) Kumar, S., Jang, J., Padilla, T. F., Otero, G. A. Sotzing., Polymer, 2008; 49, 3686.

22) Rosseinsky, D. R., Mortimer, R .J., Advanced Materials, 2001; 13, 783.

23) Groenendaal, L. B., Zotti, G., Aubert, P. H., Waybright, S. M., Reynolds, J. R., Advanced Materials,2003; 15, 855.

24) Mcculloch, I, Heeney, M., Bailey, C., Genevicius, K., Macdonald, I., Shkunov, M., Sparrowe, D.,Tierney, S., Wagner, R., Zhang, W., Chanbinyc, M. L., Kline, R. J., Mcgehee, M. D., Toney, M. F.,Nature Materials, 2006; 5(4), 328-33.

25) Mikroyannidis, J. A., Suresh, P., Sharma, G. D., Organic Electronics, 2010; 11(2), 311-321.

26) Akpinar H.Z., Udum Y.A., Toppare L., Journal of Polymer Science Part A: Polymer Chemistry, 51(2013) 3901–3906.

26

Chemistry&Life


27) Singh, M., Kurchania, R., Mikroyannidis, J. A., Sharma, S. S., Sharma, G. D. J. Mater. Chem. A,2013; 1(6), 2297-2306.

28) Yu, J., Shen, T. L., Weng, W. H., Huang, Y. C., Huang, C., Su, W. F., Rwei, S. P., Ho, K. C., Wang,L. Advanced Energy Materials, 2012; 2(2), 245-252.

29) Lim, E, Jung BJ, Shim HK. Macromolecules, 2003; 36(12), 4288-4293.

30) Turbieza, M., Herguéa, N., Lerichea, P., Frèrea, P. Tetrahedron Lett., 2009; 50(51), 7148-51.

31) Bijleveld, J. C., Verstrijden, R. A. M., Wienk, M. M., Janssen, R. A. J. J. Mater. Chem., 2011; 21(25),9224-31.

32) Zhang X, Hudson SD, DeLongchamp DM, Gundlach DJ, Heeney M, McCulloch I. Adv Funct Mater2010;20(23):4098-4106.

33) Akbasoglu, N., Balan, A., Baran, D., Cirpan, A., Toppare, L., J. Polym. Sci. Part A: Polym. Chem.,2010; 48(23), 5603-10.

34) Biniek, L., Chochos, C. L., Leclerc, N., Hadziioannou, G., Kallitsis, J. K., Bechara, R., Lévêque, P.,Heiser, T., J. Mater. Chem., 2009; 19(28), 4946-51.

35) Lee, J. Y., Shin, W. S., Haw, J. R., Moon, D. K., J. Mater. Chem., 2009; 19(28), 4938-45.

36) Zaifoglu, B., Sendur, M., Akbasoglu, N., Toppare, L. Electrochimica Acta, 2012; 85, 78-83.

37) W. N. Hansen, G. J. Hansen, Phys. Rev. A 1987, 36, 1396–1402.

38) G. Zotti, G. Schiavon, S. Zecchin, Synth. Met. 1995, 72, 275–281.

CONFERENCE TOPICSBiological Interface, Bionanotechnologies, Carbon Nanostructures and Graphene

Engineered Nanosystems, Functional Materials, Inorganic Hybrid MaterialsMagnetic Materials, Metal-organic Frameworks, Microscopy

Molecular Materials, Nanofabrication and Devices, NanomedicineNanoparticles, Nanoscale Structures, Nanopore ScienceOptical Materials and Plasmonics, Organic Electronics,

Physical Phenomena, Polymers, Porous MaterialsQuantum Effects in Solids, Self-assembly

Soft Materials, Spintronics, SuperconductivityTopological Insulator

28

BİLİRSİNİZMİ

HIO3 yeganə turşudur ki, şüşə qabda saxlan-ması mümkün deyil. Səbəb isə olduqca reak-tiv olması və şüşə ilə reaksiyaya girərək onu əritməsidir.

İnsan bədənində 9 min karandaş üçün lazım olan qrafiti hazırlamağa yetəcək qədər karbon vardır.

Napoleonun otağında divar kağızı mis arseniddən ibarət Çili yaşılı ilə rənglənmişdi. 1893-cü ildə italyan biokimyaçısı Gosio aşkar etmişdir ki, zaman keçdikcə divar kağızı nəmlənərək “kif atır” və bu zaman mis arsenid zəhərli arsen buxarlarına çevrilir. Bu, Napoleonun ölüm səbəbi ola bilməzdi, amma onun sağlamlığına xeyirli olduğunu da demək olmaz!

Chemistry&Life


Gümüşü rəngli olmayan iki yeganə metal qızıl və misdir.

Araxis dinamitin tərkib hissələrindən biridir.

Su digər maddələrdən fərqli olaraq donduğu zaman həcmi genişlənir.

Oksigen qazı rəngsizdir. Amma onun maye və bərk forması mavi rəngdədir.

29

Mis Gümüş Qızıl

30

Məqalə - hipotez, verilənlər və nəticələrin oxucuya öyrədilməsi üçün nəzərdə tutulan izahlı şərhidir. Məqalələr aparılan tədqiqatların əsas hissəsi hesab olunur. Əgər sizin apardığınız tədqiqat məqalə yazmağınız üçün kifayət etmirsə, sizin tədqiqatınız tamamlanmamış hesab olunur. “Maraqlı, lakin dərc edilməyən” həmişə “mövcud olmayan” fikri ilə ekvivalent təşkil edir.

Tədqiqat apararkən məqsəd hipotezləri for-mullaşdırmaq və onları test etmək, alınan nəticələri hesablamaq və son nəticələri digərləri ilə paylaşmaq və yaxud digərlərinə öyrətməkdir. Tədqiqat aparmaqda məqsəd sadəcə nəticələr toplamaq deyil.

Məqalə heç də tədqiqat materialının saxlan-ması üçün arxiv materialı kimi hesab edilməməlidir. Məqalə həmçinin tədqiqatın gələcək planlaşdırılması üçün ilkin struktur hesab edilir. Əgər siz məqalənin məqsəd və formasını tam olaraq dərk etsəniz, bu sizin tədqiqatı təşkil etmək və həyata keçirməyiniz üçün çox faydalı olacaqdır. Məqalədən hər hansı faydalı çıxarış belə sizin tədqiqat proqramınız üçün ən yaxşı hazırlanmış plan ola bilər. Siz, bu planları (çıxarışları) bütün tədqiqat işi boyunca yazmalı və gözdən keçirməlisiniz. Başlanğıcda sizin daha çox planlarınız, sonda isə daha çox nəticələriniz (çıxarışlarınız) olmalıdır. Növbəti mərhələdə tədqiqat obyekti olan hipotezin öyrənilməsi, formullaşdırılması və alınan nəticələrin məqalə şəklində təqdim olunması sadəcə nəticələrin toplanması prosesindən daha faydalı olacaqdır.

dırılmasında rolu vacibdir. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, yeni məqalələrin yazılmasında mövcud nəticələrdən istifadənin rolu əvəzedilməzdir. Nəticələr əsaslandığı verilənlər də daxil olmaqla hər hansı yeni bir məqalənin yazılı planıdır. Hər hansı məqalədən çıxarış hazırlayarkən, daha çox mətn toplusuna deyil, hipotezlər, aparılan testlər, alınan nəticələr, diqqətlə nəzərdən keçirilməli və yaxşı təşkil edilmiş, özündə bütün prosesi cəmləşdirən nəticələrə diqqət yetirmək lazımdır.

Nəticə (Çıxarış)

Nəticə niyə lazımdır?

Məqalədə nəticələrin verilməsi əsasən semi-narların hazırlanması və gələcək tədqiqatların planlaş-

Elmi Məqalə Nədir?

Məqalədən Nəticə Necə Hazırlanmalıdır?

Klassik yanaşmaya görə hər hansı kağız parça-sına müəyyən ardıcıllıqla məqalə yazmaq üçün lazım olan ən vacib fikirlərin yazılması ilə başlayır bu proses. Hər şeyə özünüzə bu sualları verməklə başlayın: “ Mən bu işi niyə gördüm? ”, “ Bu iş hansı məna kəsb edir? ”, “ Hansı hipotezləri test etdim? ”, “ Hansı nəticələri əldə etdim? ”, “ Apardığım təcrübələr hansı yeni metod və ya birləşmə almaq üçün yararlı oldu? ”, “ Hansı ölçmələri apardım? ”, “ Hansı birləşmələr alındı? ”, “Hansı xarakteristikalara malikdirlər? ”. Daha sonra tədqiqat prosesində mümkün olan bütün tənliklər, he-sablamalar və sxemləri qeyd edin. Bunlar işin əsas məqsədini dərk etmək üçün ilkin, lakin ən vacib məlu-matlar hesab olunur. Əgər siz başlanğıcda tədqiqat işiniz üçün hər hansı bir hipotezi test etmək qərarına gəlmişdinizsə, lakin təcrübə nəticəsində aldığınız nəti-cələrə əsaslanaraq hansısa əlavə testlərin aparılması zə-rurəti meydana çıxırsa, bu sizi narahat etməsin. Apardığınız bütün təcrübələri və aldığınız bütün təcrübələri qeyd edin və hipotezlərin, təcrübələrin, nəticələrin ən yaxşı kombinasiyalarını hazırlayın. Bir çox hallarda məqalələr bitdikdən sonra məqalənin hədəfləri başlanğıcda işin görülməsi üçün səbəb olan hədəflərdən tamamilə fərqlənir. Yaxşı öyrənilmiş elm

31

Chemistry&Life

Azerbaijan Chemical Society April 2016çox vaxt yeni fürsətlərə imkan yaradır.

Edə biləcəyiniz hər şeyi qeyd etdikdən sonra başqa bir kağızda, birincidə yaranan qarmaqarışıqlığı aradan qaldırmağa cəhd edin. Bütün fikirlərinizi aşağı-dakı 3 əsas hissəyə ayırın.

1. GirişMən bu işi nə üçün gördüm? Əsas hədəflər və

hipotezlər hansılar idi?

2. Nəticələr və MüzakirələrHansı nəticələr alındı? Yeni birləşmələr necə

alındı və necə xarakterizə olundu? Hansı ölçmələr aparıl-dı?

3. Son Nəticə

Bütün bunlar hansı məna kəsb edir? Hansı hipotezlər təsdiq olundu və ya təsdiqini tapmadı? Mən nə öyrəndim? Təcrübə digərlərindən nə ilə fərqlənir?

Daha sonra, yuxarıda qeyd etdiyimiz bölmələri daha kiçik miqyaslarda təşkil edin. Verilənləri təşkil etməyə yönəlin. Verilənləri daha aydın və mümkün qədər kompakt şəkildə təqdim etmək üçün rəqəmləri qeyd edin, cədvəl və sxemlər qurun. Bu proses bir qədər ləng gedə bilər, çünki əldə olunan nəticələrin cədvəl və sxemlərlə ifadəsi üçün bəzən dəfələrlə cəhd etmək lazım gəlir.

Nəhayət ki, hər şeyi – bölmələrdən çıxarışları, cədvəlləri, fiqurların eskizlərini, tənlikləri və digər veri-lənləri ardıcıllıqla məqalədə yerləşdirin.

Çıxarış özündə hansı hissələri cəmləməlidir?

Çıxarış aşağıdakı hissələrdən ibarət olmalıdır:

1) Başlıq2) Müəlliflər3) Abstrakt4) Giriş5) Nəticə və müzakirələr6) Yekun

İlk iki paraqraf tam olaraq yazılmalıdır. Bu hissələri yazarkən açıq və aydın başa düşülən cümlələrdən istifadə edin. Əsasən bu paraqraflarda işin məqsədi və mahiyyəti oxucuya anlaşıqlı olaraq qeyd edilməlidir. Ümumən, giriş hissə özündə aşağıdakıları cəmləyir:

• İşin məqsədi• İşin həyata keçirilməsinin əhəmiyyəti• Arxa plan: Daha kimlər işi görüb? Necə?• Oxucu üçün təlimat : Oxucu məqalədə nələrə xüsusidiqqət verməlidir? Hansı strategiyalardan istifadə edil-mişdir?• Xülasə/qısa məzmunu: Oxucunun xülasədən hansıgözləntiləri var?

Nəticə və müzakirələr adətən kompleks şəkildə qeyd edilir. Bu hissə məqalənin əsas bölmələrinə uyğun olaraq tərtib edilməlidir. Bu hissədə müxtəlif bölmələr uyğun yarımbaşlıqlar altında cəmlənməlidir. Bu yarım-başlıqları mümkün qədər xüsusi və maraqlı tərtib etmək lazımdır. Məqaləni daha oxunaqlı etmək üçün mətnlər-dən çox istifadə etməkdən çəkinin. Çalışın daha çox mə-lumatı xüsusi cədvəllər və qrafiklər vasitəsilə çatdırın. Mətnlərdən yalnız bu cədvəl, qrafik, tənlik və sxemləri izah etmək üçün istifadə etsəniz məqaləniz daha oxu-naqlı olacaq.

Çıxarışda məqalənin yekunu qısa cümlələrlə ümumiləşdirilib yazılmalıdır. Çox önəmli olmadığı müddətcə nəticələr hissəsindəki cümlələr təkrar olunma-malıdır. Yekun hissədə analizlərin yeni, önəmli olması və işin elmi əhəmiyyəti xüsusilə vurğulanmalıdır.

QAYNAQLAR1) George M. Whitesides, Writing a Paper, Adv.

Maler. 2004. 16. No. 15, August 4.

SYMPOSIUM TOPICS

Waste Management, Water Pollution and Control Technologies, Air Pollution and Control, Environment Friendly Energy Production and Management, Engineering

Applications in Terms of Environment and Morals, Tawhid Religions and Environment, Environmental Perspectives in Islam's Fundamental Resources, Islamic Civilization

and Environment, Environment in Sufi Tradition, Islamic Moral Doctrine and Environmental Consciousness, Environmental Philosophy and Sociology, Migration and

Environment, Green Economy, Sustainable Development, Green Supply Chain, Urbanisation and Environment, Environmental Culture in History, Youth and Environment, Human Health and Environment, Environmental Law, War and

Environment, Miscellaneous

IMPORTANT DATES

FULL PAPER SUBMISSION DEADLINE : 03 JUNE 2016

NOTIFICATION OF ACCEPTANCE : 17 JUNE 2016

LAST DATE FOR REGISTRATION : 24 JUNE 2016

ANNOUNCEMENT OF PROGAMME : 29 JULY 2016

SYMPOSIUM DATES : 22-25 AUGUST 2016

SYMPOSIUM VENUE : International University of Sarajevo (IUS)

Registration (190 Euro/paper)

www.i-sem.info

33

Qaz adsorbsion porozimetr – statik həcmi qaz adsorbsiyası prinsipinə əsaslanaraq toz halında olan bərk maddələrin seçilmiş (təzyiq və temperatur) şəraitdə mikro quruluş xüsusiyyətlətini müəyyən edən səth analizatorudur.

Xüsusi səthin sahəsi və məsamələrin həcmi, məsamələrin paylanması haqqında məlumatları bilmək, məsaməli materialların digər maddələrlə reaksiyaya girməsi və ya onları özündə həll etməsi qabiliyyətini izah etməkdə olduqca vacibdir. Porozimetr cihazının köməyi ilə mezo-makro ölçü intervalında məsamlərin istənilən ölçüsü barədə məlumat vermək mümkündür. Bu tətbiqetmə nəinki aktivləşmiş kömür, seolit kimi adsorbentlərin, eyni zamanda daha kiçik ölçüyə sahib aluminium, qum, metal əsaslı katalizatorların, piqment-lərin, farmaseptik tozların xüsusi səthinin sahəsi (m2/qr) və məsamələrinin ölçüləri ( 0A, nm), ümumi həcm-ləri (sm3/qr) barədə məlumat verir. Bu baxımdan poro-zimetr cihazının vacibliyi dərman maddələrinin, yuyu-cu tozların istehsalında, katalizatorun sintezi və tədqiqi işlərində və s. sahələrdə özünü göstərir.

Hal-hazırda ölkəmizdə mövcud olan Thermo Scientific firmasının Surfer porozimetri elmi yeniliklər əldə etmək, katalizatorların tədqiqi sahəsində vacib ci-hazlardandır. Sadə quraşdırma və modulyarlıq kimi üstün cəhətləri ilə bu cihaz olduqca kiçik (qeyri– və makro–məsaməli) səth sahələrindən kifayət qədər bö-yük (mikro– və mezo– məsaməli nümunələrin) səth sahələrinə və məsamə həcmlərinə qədər olan geniş intervalda nəticə əldə etməyə imkan verir. Cihazın imkanlarını geniş intervalda işləyən vakuum nasosları, təzyiq tənzimləyiciləri və ölçənləri seçməklə, kranların tipini dəyişməklə və s. yollarla artırmaq mümkündür.

Qaz Adsorbsion Porozimetr

Ümumi Məlumat

Cihazın Quruluşu

Keramika materialları

Toz metal oksidlər

Aktivləşmiş kömür və

adsorbentlər

Katalizatorlar Farmaseptiklər Sement və beton

Piqmentlər

34

Chemistry&Life


Cihaz həm ayrı–ayrılıqda müstəqil, həm də birgə qoşulmuş şəkildə işləyə bilən analizator və nü-munə hazırlanan deqazatordan ibarətdir:Nümunə Deqazatoru üç mərhələdə 450 ̊C temperatu-ra qədər istilik verə bilən və vakuum yaradan qurğu-dur. Bu qurğuda istilik, vakuum hesabına nümunə səthi və məsamələri hava, su buxarı və s. kənar maddə-lərdən təmizlənir, nümunə tam deqazasiya edilir. De-qazatorda qurğunun parametrlərindən asılı olaraq para-lel halda 2–3 nümunə hazılamaq mümkündür.

Analizator – müəyyən təzyiq intervalında soyuducula-rın köməyilə nümunə səthində adsorbatların fiziki–kimyəvi adsorbsiya və desorbsiyasına əsasən nümunə səthinin və məsamələrinin xüsusiyyətlərini təyin edən qurğudur. Adsorbat kimi azot, kripton, karbon dioksid, helium, arqon, oksigen, karbon monooksid, metan ki-mi qazlar, yüngül karbohidrogenlər istifadə oluna bi-lər. Qurğunun imkanları bir nümunə analizi ilə məh-dudlaşır. Qurğu avtomatik seçilə bilən dörd qaz (adsor-bat) girişindən ibarətdir. Soyutma sistemi analizato-run əsas hissələrindən biridir. Sistem düarı avtomatik qaldırma və endirmə funksiyası yerinə yetirir və soyu-ma səviyyəsini tənzimləyir. Düar soyuducuları saxla-yan termosa deyilir. Düarın tutumu 3 litrdir. Sistemdə soyuducu kimi maye azot və maye arqondan istifadə olunur.

Ölçü intervalları:• Xüsusi səth sahəsi – 0.01 m2/qr və yuxarı

(N2/77K); 0.0005 m2/qr və yuxarı (Kr/77K) (nümunə-nin təbiətindən və avadanlığın konfiqurasiyasından asılı olaraq)

• Xüsusi məsamə həcmi – 0.0001 sm3/qr–danbaşlayaraq

• Məsamənin diametri – 0.32-500 nm (hesabla-ma modeli və avadanlığın konfiqurasiyasından asılı olaraq)

Chemistry&Life


QAYNAQLAR

1)www.thermofisher.com

2)www.directindustry.com

3) www.meritics.com

4)www.porotec.de

35

CONFERENCE TOPICSRenewable (Green) Energy Systems and Sources (RESSs) as Wind Power, Hydropower, Solar

Energy, Biomass, Biofuel, Geothermal Energy, Wave Energy, Tidal energy, Hydrogen & Fuel Cells, Energy Storage

New Trends and Technologies for RESSsPolicies and Strategies for RESSs

Energy Transformation from Renewable Energy System (RES) to GridNovel Energy Conversion Studies for RESs

Power Devices and Driving Circuits for RESsControl Techniques for RESs

Grid Interactive Systems Used in Hybrid RESsPerformance Analysis of RESs

Hybrid RESSsDecision Support Systems for RESSs

Renewable Energy Research and Applications for IndustriesRESSs for Electrical Vehicles and Components

Artificial Intelligence and Machine Learning Studies for RESs and ApplicationsComputational Methods for RESSs

Energy Savings for Vehicular Technology, Power Electronics, Electric Machinery and Control, etc.New Approaches in Lightings

Public Awareness and Education for Renewable Energy and SystemsReliability and Maintenance in RESSs

Smart grids and RESSsSafety and Security of RESSs

IMPORTANT DATES

SUBMISSION DEADLINE : 15 JUNE 2016

NOTIFICATION OF ACCEPTANCE : 31 AUGUST 2016

FİNAL SUBMİSSİONS DUE : 01 OCTOBER 2016

CONFERENCE DATES : 20-23 NOVEMBER 2016

CONFERENCE VENUE : The National Exhibition Centre, Birmingham,

UK

www.icrera.org

37

Diffuziya – Həll olan maddənin qatılığı böyük olan məhluldan qatılığı kiçik olan məhlula keçməsinə deyilir.

Bucaq gərginliyi – Rabitələrin arasındakı bucağın ideal qiymətdən kənara çıxması nəticə-sində molekulun enerjisinin artmasıdır.

Adsorbsiya – Qaz və ya həll olunmuş maddələrin maye və ya bərk səthdə ilişmə

qüvvəsinin təsirindən tutulub saxlanılmasına deyilir.

Reaksiyanın seçiciliyi – Verilmiş reaksiya ilə təyin olunan maddənin təyinatına kənar

maddələrin maneçilik təsirinə deyilir.

Emulsiya – Dispers faza və dispers mühiti bir-biri ilə qarışmayan və ya məhdud qarışan mayelərin əmələ gətirdiyi dispers sistemlərə deyilir.

Bufer məhlullar – Müəyyən miqdar qüvvətli protolit (turşu və ya əsas) əlavə etdikdə və ya durulaşdırdıqda pH-nın qiymətini sabit saxlayan məhlullara deyilir.

Ebuloskopiya – Birləşməyə başqa bir maddə qarışdıran zaman onun qaynama temperatu-runun artmasıdır.

Chemistry&Life


Ayın Terminləri

Riforminq – Yüksək oktanlı benzin və aromatik karbohidrogenlər almaq məqsədi ilə neftin benzin və liqroin fraksiyalarının yenidən emalı prosesidir.

Riforminq – Abraziv materialları – Metal, mineral, dağ süxurları, şüşə və s. bərk maddə-

lərin səthinin mexaniki emalı (cilalanması) üçün istifadə edilən toz halında maddələrdir.

38

Qeyd etdiyimiz kimi "Kimya və Həyat" jurnalında dəyərli kimyaçılarla müsahibələrə də yer verəcəyik. İlk həmsöhbətimiz hal-hazırda Kanadada yaşayan və çalışan Vüqar İsmayılov oldu. Həmin müsahibəni siz oxucularımızla bölüşürük.

Vüqar bəy, qısa olaraq özünüz və çalışdığınız sahə barəsində oxucularımıza məlumat verərdiniz

Mən İsmayılov Vüqar 1 iyun 1989-cu ildə Göyçay şəhərində ziyalı ailədə dünyaya göz açmışam. Atam inşaat mühəndisi, anam isə həkimdir. 1997-ci ildə daha yüksək təhsil almaq imkanımız olsun deyə valideynlərim Bakıya köçməyə qərar verdilər. Təbiət və dəqiq elmlərə olan marağım məni Kimya-biologiya liseyi ilə birləşdirdi. Liseyi bitirdikdən sonra Bakı Dövlət Universiteti (BDU) Kimya fakültəsinin Ekoloji Kimya ixtisasına qəbul oldum. Bakalavrı müvəffəqiyyətlə bitirdim. 2014-cü ildə xaricdə təhsil üzrə dövlət proqramına müraciət edərək Kanadada Nanokimya ixtisası üzrə magistratura oxumaq şansı qazandım. Təhsilimi başa vurub hal-hazırda həm burada yaşayır, həm də işləyirəm.

Nanokimya sahəsində işləməyə necə qərar verdiniz və bu mövqeyə gələnə qədər nələr yaşadınız?

Qeyd etdiyim kimi hələ məktəbdə oxuyan zamandan kimyaya marağım yaranmşdı. Nanokimya ilə bağlı məlumatlarla isə ilk dəfə BDU-da tələbə olanda qarşılaşdım. Yeniliyə olan marağım məni bu sahəyə daha da bağladı. Beləcə, qloballaşan və böyüyən dünyada mən hər şeyin ən kiçiyi ilə işləməyə başladım. Nanokimya ilə qarşılaşmağımı bir təsadüf də adlandırmaq olar. Belə ki, hələ ikinci kursda oxuyan zaman kurs işimi vaxtından çox tez bitirməyim müəllimimdə şübhə yaratdı, çünki mövzunu hardansa hazır tapa bilməyəcəyimi düşünürdü. Buna görə mənə heç bir yerdə tapa bilməyəcəyim bir mövzu verəcəyini dedi. Beləliklə, nanohissəciklerin hazırlanması üsulları ilə bağlı kurs işi mövzusu üzərində işləməyə başladım. Ən böyük çətinliyim bu mövzuda Azərbaycan dilində heç bir mənbənin olmaması idi. Yalnız rus və ingilis dilində olan məqalə və kitablardan istifadə etməli olurdum. Elə həmin vaxtlardan da BDU-nun nəzdində olan Nano Araşdırmalar Mərkəzində çalışmağa başladım. Həmin mərkəzdə çalşan çox hörmətli Mustafa müəllim və Qönçə xanımın sayəsində nanokimyaya dair müəyyən nəzəri və praktiki biliklərə yiyələndim. Daha sonralar isə kimya mühəndisliyi sahəsində top universitetlərdən biri olan Kanadanın Waterloo Universitetində nanokimya ixtisası üzrə magistr təhsili almaq nəsib oldu.

Elmi nailiyyətlərinizin insanlığa və ətraf mühitə faydaları nələrdir?

Tədqiqat apardığım labaratoriyalarda, əməkdaşlıq etdiyim hər bir professorla ətrafımızda olan müxtəlif problemlərin həlli yollarını axtarmışıq. Məsələn, BDU-da işlədiyim zaman suda olan ağır metalların təyini və onların mümkün təmizlənmə üsulları üzərində çalışırdım. Bu araşdırmanın aktuallığı ölkəmizdə və dünyada içməli su probleminin həlli idi.

Waterloo`da oxuduğum və işlədiyim dövrdə isə bir neçə tədqiqat mövzuları üzərində işləmişəm. Bunlardan biri istifadə etdiyimiz elektronik cihazların daha uzunmüddətli “batareya” ilə işləməsi üçün xüsusi materialların hazırlanmasıdır. Digər əhəmiyyətli mövzulardan biri isə plazmanın köməyi ilə ətraf mühitdə olan tullantıların elektrik enerjisinə çevrilməsi prosesinin işlənib hazırlanmasıdır.

Chemistry&Life


39

Vüqar bəy, vurğuladınız ki, elmi tədqiqat apardığınız müxtəlif sahələr var. Qısa zamanda uğur qazanmağınızın sirri nədədir?

Elmi tədqiqat aparmaq dibi görünməyən bir dənizdə qiymətli daş axtarmağa bənzəyir. Axtarış zamanı “soyuğa, qaranlığa, tufana” düçar olur insan. Lakin hər zaman baş verən hadisələrin səbəbi ilə maraqlanan bir insan olmuşam, ele bu da bütün çətinliklərin öhdəsindən gəlib daha da irəliyə getməyimə kömək edib.

Komandada qərib bir kimyaçı olmağın hansı çətinlikləri və üstünlükləri var?

Çətinlik çox olur; Yad ölkə, başqa mentalitet, təmamilə fərqli dünyagörüşlü insanlar və s. Üstünlük isə odur ki, sən bunların hamısını dəf edib özünə yol açır, daha güclü və dözümlü olursan. Həm tələbəlik illərində, həm də işləyərkən dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan insanlarla münasibətdə olmaq insanın həyata baxışını, dünyagörüşünü və ən əsası həyatda qarşına çıxan çətinliklərə daha fərqli bir tərəfdən yanaşmağa, çıxış yolu tapmağa şərait yaradır.

Chemistry&Life


40

Elmi fəaliyyətinizi davam etdirməkdə hansısa əngəllər oldu? Hansı səbəbdən sənayedə işləməyə qərar verdiniz?

Fikrimcə, hər hansı bir sahədə böyük uğurlara imza atmaq istəyirsənsə, o zaman gərək istifadə etdiyin ləvazimatların necə hazırlandığını və ya sənin istehsal edəcəyin məhsulun (istər bilik olsun istərsə də bir obyekt) cəmiyyətdə necə bir dəyişiklik gətirə biləcəyini biləsən. Bunun üçün gərək bu mərhələrdə şəxsən iştirak edəsən. Bu səbəbdən kimya mühəndisi olaraq “foam” istehsalı üzrə dünya lideri olan Carpenter şirkətində işləməyə başladım.

Bu sahədə çalışmaq istəyən gənc kimyaçı və kimya mühəndislərinə məsləhətləriniz necə olardı?

Çox perspektivli sahədir. Sənayenin bütün sahələrinin gələcək inkişafı kimya sənayesindən asılıdır. Bütün bunlar isə nanotexnologiyanın bizlərə verdiyi imkanlarla daha böyük əhəmiyyət qazanır. Hal-hazırda kənd təsərrüfatından kvant kompyuterlərə kimi bütün sahələrdə nanotexlogiyadan ve nanokimyadan geniş istifadə olunur və bu tətbiq sahələrinin daha da genişlənəcəyinə inanıram.

Chemistry&Life


41

Azərbaycan və Kanada kimya elmini, ümumiyyətlə gənc kimyaçıların fəaliyyətini necə müqayisə edərdiniz?

Sözsüz ki, Kanadanın kimya elmi və sənayesi çox yüksək səviyyədədir. Lakin Azərbaycan gənclərinin istedadı və potensialı həddindən artıq yüksəkdir. Mən burada buna bir daha əmin oldum. Sadəcə olaraq onların fəaliyyəti daha səmərəli təşkil olunmalı, bilik və enerjilərindən maksimum yararlanmaq lazımdır.

Fikrinizcə həyatın kimyası nədir?

Həyat kimya deyil. Elə olsaydı, nanotexnologiya vasitəsilə bütün problemləri həll edərdik. Lakin təəssüf ki, həyatın qanunları fizika ve kimya qanunlarının çox üstündədir.

Son olaraq əlavə etmək istədiyiniz hər hansı bir məqam varmı?

Bakıda ailəm, dostlarım var. Ailəmin dəstəyi olmadan mən bunlara nail ola bilməzdim. Buna görə valideyn-lərimə sonsuz minnətdaram. Uzaqda olmaq məni dostlardan da ayırmayıb. Onlarla mütəmadi olaraq əlaqə saxlayıram. Sonda hamıya can sağlığı, xoş günlər diləyirəm. Sizə də bu işinizdə uğurlar arzu edirəm.

Vüqar bəy, müsahibə üçün vaxt ayırdığınıza və maraqlı söhbətə görə sizə təşəkkür edir, bütün işləri-nizdə müvəffəqiyyətlər arzu edirik!!!

42

1. Propan və Tsiklopropan üçün ümumiolan nədir?

A. B. C. D.

Aqreqat halları (n.ş.) İzomerlərinin olmamasıC-C atomları arasındakı məsafəHidrogen atomlarının sayı

2. Aşağıdakı birləşmələrdən hansı kumulə olun-muş dien karbohidrogenlərin nümayəndəsidir?

A. B. C. D.

Heksadien 1,5Butadien 1,3Pentadien 1,2Butadien 1,2

3. Karbon atomlarının sayı "n" olan alkanlardahibridləşmiş orbitalların sayı hansına uyğundur?

A. B. C. D.

n+12(n+1) 4nn-1

4. Freonlar haqqında aşağıdakılardan hansıdoğrudur?

A. Azotlu birləşmələrdirB. Spirtlərdən alınırC. Teflonun alınmasında istifadə olunurD. Qızdırılma sistemlərində tətbiq olunur

5. Kalsium karbidin hidrolizindən alınan üzvimaddə haqqında deyilənlərdən hansı yanlışdır?

A. B. C. D.

Havadan yüngüldürSuda az həll olur Yanıcı qazdırDoymuş birləşmədir

6. Alkanlar üçün hansı tip reaksiyalar xarakterikdir?1) Əvəzetmə 2) Parçalanma 3) Birləşmə

A. 1,3B. 2,3C. Yalnız 1D. 1,2

7. Optiki izomerliyi olan alken üçün hansıifadə yanlışdır?

A. B. C. D.

Assimetrik karbon atomu varİlkin nümayəndə 3 metil penten-1Assimetrik C atomu sp2 hibrid halındadırSis-trans izomerlik mümkün deyil

8. 2 mol arenin tam yanmasından 8 mol su əmələgəlmişdirsə, molekulda neçə σ sp3-s rabitəsi var?

A. 4B. 6C. 5D. 7

9. Propanın fotokimyəvi xlorlaşması zamanı neçəmüxtəlif trihalogenli törəmələr alnar?

A. 7B. 5C. 6D. 4

10. Karbohidrogenlərin aşağıdakı ardıcıllıq üzrəfiziki xassələri necə dəyişir?Alkanlar<Alkenlər<Alkinlər<Arenlər

A. B. C. D.

Ərimə temperaturu azalır Qaynama temperaturu artırMolekul kütləsi artır Qaynama temperaturu azalır

Robert Boyl ilk modern kimyaçı olaraq bilinir. Modern kimyanın qurucularından biridir. O, əsasən məşhur Boyl Qanunu`na görə daha çox tanınır. "Skeptik Kimyaçı" əsərinin müəllifidir.

Erkən Yaşları İrlandiyalı kimyaçı, fizik və filosof Robert

Boyl 25 Yanvar 1627-ci ildə dünyaya gəlmişdir. O, İrlandiyanın Lismar şəhərində dövlət katibi Riçard Boylun ailəsində anadan olub. Bu ailənin 14 uşağından Robert Boyl yeddinci oğlu olub. 6 aylığında danışmağa başladığı, 18 aylığında isə yüksək səviyyədə oxuyub yazmağı bildiyi məlum-dur. Uşaqlıq illərindən Boyl xarici dilləri öyrənməyə başlayıb. 8 yaşında olanda yunan, fransız və latın dillərində sərbəst danışırmış. 9 yaşında atasının dostu Henri Votton`un işlədiyi Eton kollecinə göndərildi. Üç il bu kollecdə qaldıqdan sonra fransız bir müəllimi ilə xaricə getmişdir. İki il Cenevrədə qalmış daha sonra 1641-ci ildə Florensiyaya get-mişdir. O qış orda qalıb Qalileo Qalileyin paradoks-larını araşdırmışdır. Qısa müddət sonra Qaliley 1642-ci ilin əvvəlində dünyasını dəyişmiş-dir.

1645-ci ildə İngiltərəyə qayıtdığı zaman atasının xəstəxanada olduğunu və ona Dorset`dəki Stalbridge evi ilə İrlandiyadakı mülklərini miras qoyduğunu öyrəndi. O zamandan etibarən həyatını elmi tədqiqatlara sərf etdi və qısa bir müddətdə özünə bir neçə həvəskar insanın yeni bir fəlsəfə yaratmaq üçün qurduğu "Görünməz Kollec"də yer tapdı. Bu qrup tez-tez Londondakı "Qrenşam Kolleci`ndə görüşürdü. Bəzi üzvlər Oksfordda da görüşdüyü üçün Boyl 1654-cü ildə Oksforda köçdü və orada yaşamağa başladı.

Boyl olduqca sadə, intizamlı, alicənab və çox nəzakətli adam, güclü dindar olmuş və evlənmə-mişdir.

Elmi Fəaliyyəti Boyl Oksfordda yaşamış, universitetin bir

çox görkəmli professorları ilə dostluq etmiş və öz laboratoriyasını yaratmışdır. Boylun tədqiqat işləri molekulyar fizikaya, işıq və elektrik hadisələrinin öyrənilməsinə, hidrostatika, akustika, istilik və mexa-nikaya aid olmuşdur.

1657-ci ildə Otto Von Herike`nin hava nasosunu oxuduqdan sonra Robert Huk`un assistanlığı ilə bu cihazı inkişaf etdirməyə qərar vermişdir. 1659-cu ildə "Machina Boyleana" və ya "Pnevmatik Maşın" adını verdiyi cihazdan aldığı nəticələrdən sonra havaya aid bir çox təcrübə etməyə başladı. Boyl 1660-cı ildə bu cihazla etdiyi işləri "New Experiments Physico-Mechanical" (Fiziki-Mexanik Yeni Təcrübələr) adlı əsərində yazmışdır. O, təcrübələr aparıb müəyyən edir ki, qaz özünü sıxılmış yay kimi aparır. Havanın elastikliyinin Boyl tərəfindən öyrənilməsi hava nasoslarının ixtirasına səbəb oldu. Boyl öyrənir ki, havanı sorub çıxartdıqda oradakı civə sütunu aşağı enir, yəni təzyiq azalır. O, eyni zamanda təzyiqi azaltdıqda suyun tez qayna-dığını (qaynamanın təzyiqdən asılılığını) müəyyən edir.

Boylun kimya sahəsində böyük xidmətləri olmuşdur. O, kimyaya eksperimental metodu daxil edir və 1661-ci ildə "Skeptik Kimyaçı" adlı əsər yazır. Bu kitabında o, kimyəvi elementin ilk dəfə tərifini vermiş və elementləri "ilk bəsit cisimlər" kimi müəyyənləşdirmişdir. Boyl həmçinin kimyada vəsfi analizin əsasını qoymuş, eyni zamanda çoxlu sayda rəngarəng fiziki-kimyəvi təcrübələr apararaq hər iki elm sahəsində çox dəyərli kəşflər etmişdir.

43

Chemistry&Life

Azerbaijan Chemical Society April 2016 1661-ci ildə kimyəvi elementləri təyin

etməyin metodunu vermiş, havanın fiziki və kimyəvi xassəsini öyrənmişdir. 1662-ci ildə isə qaz qanununu kəşf etmişdir. Boyl sabit temperaturda havanın təzyiqinin həcmdən asılı dəyişməsini tədqiq edərkən müəyyənləşdirir ki, qaz kütləsinin həcmi ilə təzyiqi bir-biri ilə tərs mütənasibdir. Həmçinin Boyl müəyyən edir ki, maddənin sıxlığı onun mühüm xarakteristikasıdır, ona görə şkalalı areometr düzəl-dərək bir çox mayelərin sıxlığını hesablamışdır. Eksperimental fizika ilə məşğul olarkən Boyl bir sıra sadə cihazlar (termometr, barometr, areometr, hiqrometr və s.) qurmuş, su donarkən həcmini geniş-ləndirməsini müəyyən etmişdir.

Boyl nasosu təkmilləşdirərək qurduğu "Pnevmatik Maşın"la Otto Herikenin 1654-cü ildə Maqdeburqda apardığı tarixi təcrübəni böyük məharətlə təkrar etmişdir. Barometr adını elmə Boyl daxil etmişdir (1662-ci il). Robert Boyl Pnevmatik maşının köməyi ilə 25 mm. c.s. tərtibində təzyiq almağa nail olmuşdur ki, bu XVII əsr elmində ən böyük nailiyyət hesab edilir.

Robert .Boyl İngiltərənin təbii sərvətləri ilə çox maraqlanmış, mineralları və filizləri öyrənmiş, sənayedə onlardan istifadə olunması ilə məşğul olmuşdur. Boylun əsərlərinin təxminən üçdə biri teologiyaya həsr olunmuşdur. Bibliyanın türk, ərəb, malayya dillərinə tərcümə olunmasını Boyl şəxsi pulu hesabına etmişdir. O, 1663-cü ildə London Kral cəmiyyətinin üzvü seçilmişdir. 1668-ci ildə Oksford-dan Londona Pall Mall`da yaşayan bacısı Katerina Cons`un yanına köçmüşdür.

44

Boyl`un hava nasosu

Son İlləriRobert Boyl 1680-ci ildə London Kral cə-

miyyətinin prezidenti seçilmiş, lakin bu vəzifəni daşımaqdan imtina etmişdir. Sağlamlığı heç bir zaman yaxşı olmayan Boyl 1689-cu ildə daha da pisləşdi və bu, onun hətta Kral Cəmiyyəti ilə görüşməyə getmə-yini də əngəllədi. Tanışlarına çox vacibi bir iş olma-dığı müddətcə çərşənbə axşamı və cümə günləri gü-nortadan sonra, çərşənbə və şənbə günləri isə günorta vaxtı narahat edilmək istəmədiyini demişdir. Bu qa-zandığı zamanda özünü toplayıb hesabatları nizamla-mağı və davamçılarına eynilə Hermetik bir miras kimi əhəmiyyətli kimyəvi tədqiqatlar hazırlamaq istəyirdi. Onun sağlamlığı 1691-ci ildə pis olaraq qalırdı. Boyl həmin ilin 31 Dekabrında, 20 ildən artıq birlikdə yaşadığı bacısının vəfatından bir həftə sonra vəfat et-mişdir. O, iflicdən dünyasını dəyişmişdir.

Kral Cəmiyyəti onun adına "Analitik elm üzrə Robert Boyl Mükafatı" təsis etmişdir.

2014-cü il "Analitik Elm üzrə Robert Boyl Mükafatı" medalı

Chemistry&Life


45

London Kral Cəmiyyəti tərəfindən saxlanılan Robert Boylun kitabçalarından biri. Boyl`un öz-özünə axan kolbası (daimi hərəkət

maşını). Sifon yolu ilə özünü doldurur kimi görünür (hidrostatik daimi hərəkət). Bu real olaraq mümkün deyil. Çünki sifon, çıxışının

girişindən aşağıda olmasını tələb edir.

QAYNAQLAR

1) Deem, Rich (2005). "The Religious Affiliation of Robert Boyle the father of modern chemistry.From: Famous Scientists Who Believed in God"

2) Acott, Chris (1999). "The diving "Law-ers": A brief resume of their lives.". South PacificUnderwater Medicine Society journal 29 (1).

3) DiMeo, Michelle (2014-02-04). "'Such a Sister Became Such a Brother': Lady Ranelagh’sInfluence on Robert Boyle"

4) John J. O'Brien, "Samuel Hartlib's Influence on Robert Boyle's Scientific Development." Annalsof Science, Volume 21, Issue 4, 1965.

5) Fərhad Hacıyev, "Görkəmli fiziklər kitabı"

6) Brush, Stephen G. (2003). The Kinetic Theory of Gases: An Anthology of Classic Papers withHistorical Commentary. History of Modern Physical Sciences Vol 1.

7) Hunter, Michael (2003). Robert Boyle Reconsidered (Reprint ed.). Cambridge University Press. pp.xvii.

Yağ turşularının Na və K duzlarına sabun deyilir. Qədim zamanlardan indiyə qədər istifadə edilən ən önəmli təmizlik maddələridir. Na duzları qatı sabun, K duzları isə adətən gel şəklində olur.

S A B U N

C17H35COONa - Natrium Stearat C17H35COOK - Kalium Stearat

Sabunlar əsasən 2 yolla əldə olunur:1) Ənənəvi yolla

Yağ + NaOH → Sabun (qatı) + Qliserin Yağ + KOH → Sabun (gel) + Qliserin

2) Müasir üsullarla

Yağ + Su → Yağ turşusu + Qliserin Yağ turşusu + Əsas → Sabun + Su

Sabun suda həll olduğu zaman əsasi məhlul əmələ gətirir. Əmələ gələn əsas kiri yumşaldır.C17H35-COONa → C17H35-COO- + Na+

Sabun molekulları 2 hissədən ibarətdir: Suyu sevən hissə (Hidrofil) və suyu sevməyən hissə (Hidrofob). Suyu sevən hissə molekulun baş hissəsini, suyu sevməyən hissə isə molekulun quyruq hissəsini əmələ gətirir. Yəni baş hissə polyar, quyruq hissə isə qeyri polyardır. Kirlər adətən qeyri polyar quruluşda olan yağlardır. Sabun ilə su qarşılaşdığı zaman su molekulları sabunun polyar hissəsini çəkir. Sabunun qeyri polyar hissəsi isə yumşalmış qeyri polyar kirin ətrafını bürüyür.

Ağır sularda Mg+2 və Ca+2 ionları olduğu üçün sabunlardakı anion hissə bu kationlarla birləşərək çöküntü əmələ gətirir. Beləliklə sabunun önəmli hissəsi çökmüş olur. Buna görə də yumşaq sularda sabunun təmizləmək qabiliyyəti daha yüksək olur.

46

47

İnsan Dərisindən Daha Həssas Yeni Qrafen

"Monash" Universiteti tədqiqatçıları qrafen əsaslı yeni maddə kəşf ediblər. Kəşf edilən bu maddə olduqca elastik, eyni zamanda təzyiq və vibrasiyaya qarşı çox həssasdır. Bu yeni maddə ilə yaşlı insanların baxımında istifadə edilə biləcək toxunma hissinə sahib və yumşaq robotlar hazırlana bilər. Çox hissiyatlı olduğundan protez əl hazırlanmasında istifadə edilə biləcək. Hətta tədqiqatçılar tapdıqları bu maddənin insan dərisindən daha həssas olduğunu iddia edirlər.

Suyun Tullantılardan Təmizlənməsi Artıq Daha Asandır

"Purdue" Universitetində bir qrup tədqiqatçı tapdıq-ları yeni texnologiya sayəsində melamin süngəri istifadə edərək su içərisindəki yağı digər tullantılar arasından təmizləməyi bacaran və ətraf mühitin təmizliyi üçün önəmli potensiala sahib bir maddə hazırladılar. Bu maddə olduqca hidrofob və çox aşağı səth gərginliyi olan quruluşa malikdir. Bu süngərin səthi tərkibində heksan və silisiumlu kauçuk (PDMS) olan məhlula batırıldığı zaman çox nazik bir təbəqə ilə örtülür. Bunun nəticəsində süngər suyu dəf edərkən yağı içinə hopdurur.

Chemistry and Life 3

Documents

Transcript of Chemistry and Life 3