Chapter4 lecture

23
การเลือกแหล่งสารสนเทศ และกลยุทธ์การสืบค้น สุพิมล วัฒนานุกูล วท., ศศ. . รองผู ้อานวยการสานักหอสมุดฝ่ ายโครงสร้างเทคโนโลยีสารสนเทศ 5 กรกฏาคม 2554 HUM121: ห้องสมุดและทักษะการรู ้สารสนเทศ บทที4: การเลือกแหล่งสารสนเทศและกลยุทธ์การสืบค้น

Transcript of Chapter4 lecture

การเลอกแหลงสารสนเทศและกลยทธการสบคน

สพมล วฒนานกล วท.บ, ศศ. ม.

รองผอ านวยการส านกหอสมดฝายโครงสรางเทคโนโลยสารสนเทศ

5 กรกฏาคม 2554

HUM121: หองสมดและทกษะการรสารสนเทศ บทท 4: การเลอกแหลงสารสนเทศและกลยทธการสบคน

แหลงสารสนเทศ

• แหลงสารสนเทศหมายถงแหลงความรตางๆทผใชสารสนเทศสามารถศกษาคนควาเรองใดเรองหนง

• ตวอยางแหลงสารสนเทศ เชน• หองสมด

• ศนยสารสนเทศ

• แหลงสารสนเทศเชงพาณชย

• อนเทอรเนต

แหลงสารสนเทศ

• ตวอยางแหลงสารสนเทศ (เพมเตม)

• พพธภณฑและหอศลปะ

• หอจดหมายเหต

• สมาคมวชาชพ

• บคคล

• สถานท

• เหตการณ

แหลงสารสนเทศ

• การพจารณาใชแหลงสารสนเทศ• ความนาเชอถอ

• ขอบขายเนอหาสารสนเทศทม

• การเขาถง (แหลงทอย, กฏระเบยบ)

• เปนแหลงสารสนเทศทใหเรองราวและขอเทจจรงทมความเฉพาะเจาะจงอยางใดอยางหนงและเชอถอได

เชน• ความรเรองใดเรองหนง

• เหตการณใดเหตการณหนง

• บคคลใดบคคลหนง

• สถานทใดสถานหนง

• ค าใดค าหนง

แหลงสารสนเทศอางอง

• แหลงสารสนเทศอางองสามารถแบงไดเปน 2 รปแบบ1. แหลงสารสนเทศอางองทเปนสงพมพ หรอเรยกอกอยางหนงวา

“หนงสออางอง” เปนหนงสอทรวบรวมเรองราวหรอขอเทจจรงจากแหลงตางๆ

น ามาเรยบเรยงเพอใชคนควาเฉพาะเรองเทานน รวมทงเพออานประกอบ หรอ

อางองเรองราวเพยงตอนใดตอนหนงในเลม ผอานจงไมจ าเปนตองอานทงเลม

2. แหลงสารสนเทศอางองอเลกทรอนกสเปนแหลงสารสนเทศทใหเรองราวหรอขอเทจจรงส าหรบการคนควาเฉพาะเรองทตองการเชนเดยวกนกบ

“หนงสออางอง” ตางกนตรงทสารสนเทศทน าเสนออยในรปแบบอเลกทรอนกส

ทตองใชคอมพวเตอรเปนเครองมอในการอานหรอฟงสารสนเทศนน ในปจจบน

ม 2 รปแบบ คอ ซดรอม และอนเทอรเนต

แหลงสารสนเทศอางอง

• ลกษณะส าคญบางประการของหนงสออางอง มดงน 1. ผแตงหรอผรวบรวมเปนผทรงคณวฒ และเปนทยอมรบวาเปนผมความร

และประสบการณในเรองทเขยนอยางแทจรง

2. ลกษณะเนอหาเปนการรวบรวมความรพนฐาน ขอเทจจรง ตวเลข สถต

ตางๆ โดยเขยนใหอานเขาใจงายและตรงไปตรงมา มกใชเพอการคนควา วจยหรอ

ตรวจสอบขอมลบางสวนเพอใหไดค าตอบทตองการ

4. เนอหาภายในเลมมการจดเรยงล าดบอยางเปนระบบระเบยบ เชน เรยง

ตามอกษร เรยงตามอกษรเฉพาะประเภท เรยงตามล าดบเวลาหรอเหตการณ

เรยงตามหมวดหมสาขาวชา เรยงตามล าดบลกษณะภมศาสตร เปนตน

5. รปเลมมลกษณะพเศษ มกมขนาดใหญหรอมความหนากวาปกต ม

การเยบเลมอยางดใชกระดาษด มภาพประกอบ แผนทและตารางทถกตองชดเจน

แหลงสารสนเทศอางอง

แหลงสารสนเทศอางอง<แบงตามลกษณะการใหขอมลหรอขอเทจจรง>

ใหสารสนเทศโดยตรง1. พจนานกรม

2. สารานกรม

3. หนงสอรายป

4. อกขรานกรมชวประวต

5. แหลงอางองทางภมศาสตร

6. นามานกรม (directory)

7. คมอทางวชาการ

8. สงพมพรฐบาล

ใหสารสนเทศทางออม1. บรรณานกรม

2. ดรรชน

(รายละเอยดเพมเตม: http://www.youtube.com/watch?v=x8EQrFFdZP4)

• การสบคนสารสนเทศ เปนกระบวนการในการแสวงหา

ทรพยากรสารสนเทศทไดมการบนทก และเผยแพรไวในสอตางๆ ไดแก สอสงพมพ สอโสตทศน และสออเลกทรอนกส โดยใชวธคนหาในรปแบบตางๆ เพอใหไดสารสนเทศทเกยวของกบเรองทตองการ

กลยทธการสบคนสารสนเทศ

กลยทธการสบคนสารสนเทศ

• กลยทธการสบคนสารสนเทศเปนสวนหนงของกระบวนการสบคนสารสนเทศ

• กลยทธการสบคนสารสนเทศ หมายถง วธการเพอใหไดสารสนเทศตามวตถประสงคอยางรวดเรว ครบถวน และตรงตอความตองการ

กลยทธการสบคนสารสนเทศ

• โดยทวไปสามารถจ าแนกการสบคนสารสนเทศออกเปน 2

ลกษณะ คอ1. การคนแบบพนฐาน (basic search) เปนการคนทผ คนทราบและใช

รายละเอยดบางสวนของทรพยากรสารสนเทศทตองการเปนค าคน เชน

ชอผแตงหรอชอเรอง เปนตน

2. การคนแบบขนสง (advanced search) เปนการคนทผ คนตองก าหนดค าคนเปนค าหรอวลเพอใชแทนเนอหาสาระหรอประเดนหลกของเรองทตองการคนหา เพอใหการคนหามความรวดเรว

กลยทธการสบคนสารสนเทศ

• กลยทธส าคญทใชในการสบคนสารสนเทศม 2

ประการ คอ1. การก าหนดค าคน

2. เทคนคการคน

ค าศพทแบบไมควบคม

ไดแก ค า, กลมค า และวล ทพบ

ทวไปและปรากฎอยในเนอหาของ

ทรพยาการสารสนเทศและถกน ามา

ก าหนดเปนค าคน โดยการดงค าศพท

จากรายทรพยากรสารสนเทศ เชน ชอ

เรอง สาระสงเขป หรอเนอหา ค าศพท

ลกษณะนเรยกวา ค าส าคญ

(keyword) หรอค าหลก (descriptor)

กลยทธการสบคนสารสนเทศ: การก าหนดค าคน<ค าคน: ค าทผ ใชก าหนดขนแทนเนอหาสาระทตองการ เพอใชในการคนหาสารสนเทศ>

ค าศพทแบบควบคม

1) ไดแก กลมค า หรอวล ทถก

ก าหนดขนอยางมกฏเกณฑ เพอใชเปน

ค าทเกยวของกบเนอหาสาระของ

ทรพยากรสารสนเทศ การก าหนดค าศพท

ค าหนงมกจะก าหนดใหใชค านนเพยงค า

เดยวหรอค าอนทมความหมายเหมอนกน

เพอความมมาตรฐานและการคนหา

สารสนเทศทรวดเรว ค าศพทลกษณะน

ไดแก หวเรอง (subject) และอรรถาภธาน

(thesaurus)

กลยทธการสบคนขอมล: การก าหนดค าคน<ค าคน 3 ประเภท; ค าส าคญ หวเรอง และอรรถาภธาน>

1. ค าส าคญ (keyword) หรอค าหลก (descriptor) ไดแก ค าหรอวลทก าหนดจากศพทอสระในภาษาธรรมชาต อาจเปนค าทปรากฎในสวนของชอผแตง ชอเรอง ชอบทความ

สาระสงเขป เนอหา เปนตน ค าส าคญจงมชอเรยกอกอยางหนงวา ค าทอยในทกๆท (words

anywhere) หองสมดทวไปจะก าหนดหวเรองเปนค าคนทรพยากรสารสนเทศของหองสมด ซง

บางค าอาจไมตรงกบค าทผ ใชหองสมดคนเคย ท าใหคนหาเรองทตองการไมพบ ค าส าคญจง

เปนอกทางเลอกหนงของผใชในการคนหาสารสนเทศจากค าทรจกคนเคยหรอปรากฏใน

ทรพยากรสารสนเทศนน

ตวอยาง การก าหนดค าส าคญจากชอเรองหนงสอ ชอเรอง: การพฒนาบทเรยน e-learning ของมหาวทยาลยศรปทม

ค าส าคญ: การพฒนาบทเรยน e-learning บทเรยน e-learning มหาวทยาลยศรปทม

ตวอยาง หวเรองโทรทศน

โทรทศนกบเดก

โทรทศนกบวยรน

โทรทศนเพอการศกษา

ไทย

-- กวนพน

-- การคา

-- กมพชา

-- จน

2. หวเรอง (subject heading) ไดแก ค า กลมค า หรอวลทก าหนดขนใชตามความหมายทแนนอนเพอบอกเนอหาสาระส าคญของสารสนเทศทมเนอหาอยางเดยวกน ค าหรอวลทใช

เปนหวเรองมกเปนค าทสน ชดเจน และเฉพาะเจาะจง สามารถ

ครอบคลมเนอหาสาระนนได• มกเปนค านามค าเดยว เชน ขาว โรงเรยน เปนตน

• ถามค านามสองค าขนไปจะเชอมดวยสนธาน “กบ” “และ” “and”

เชน บานกบโรงเรยน ขาวกบการสงออก เปนตน

• ถาเปนกลมค าหรอวลจะเชอมดวยบพบท และอาจมการใชวงเลบ

ส าหรบกลมค าทขนตนดวยค าซ ากน เชน การสอสารทางธรกจ

การปรงอาหาร (ขาว) การปรงอาหาร (ผก) เปนตน

• หวเรองอาจประกอบดวยหวเรองยอย เพอก าหนดขอบเขตหรอ

ความหมายใหเฉพาะเจาะจงมากยงขน โดยใชเครองหมายยตภงค (--)

คนกลาง

กลยทธการสบคนขอมล: การก าหนดค าคน<ค าคน 3 ประเภท; ค าส าคญ หวเรอง และอรรถาภธาน>

2. หวเรอง (subject heading)

2.1 ตวอยางการใชหวเรองเปนค าคน

ตองการหาขอมลเกยวกบ “การปรบตวเขากบสงคมของวยรน”

หวเรองทใช ไดแก จตวทยา จตวทยาทางสงคม การปรบตวทางสงคม จตวทยา

วยรน (ขอมลทตองการคนหา 1 เรอง สามารถก าหนดหวเรองทใชไดมากกวา 1

หวเรอง แตใหระบในการสบคนทละหวเรอง)

กลยทธการสบคนขอมล: การก าหนดค าคน<ค าคน 3 ประเภท; ค าส าคญ หวเรอง และอรรถาภธาน>

ตวอยาง อรรถาภธาน

สมนไพร

ใชแทน

พชทใชเปนยา

พชทใชรกษา

กวางกวา

พฤกษศาสตร

เกยวเนอง

เครองยาจากพช

พฤกษศาสตรการแพทย

แคบกวา

ขมนชน

ฟาทลายโจร

สะเดา

3. อรรถาภธาน (thesaurus) ไดแก ศพททถกรวบรวมจากเอกสารและศพททนกวชาการใชหรอบญญตขน จดท าเปน

ดรรชนในการจดกลมเนอหาของสารสนเทศ อรรถาภธานม

ลกษณะเปนศพทควบคมเพอใหเปนมาตรฐานในการใชค าศพท

ค าเดยวกนในเรองเดยวกนและมงใหคนหาเรองทตองการได

รวดเรว มกจะใชค านามหรอวลแสดงแทนเนอหา สวนใหญจะใช

ค าเตมไมใชอกษรยอหรอค ายอ (ยกเวนค าทเปนชอยอ) ไมใชบพบท เครองหมายวรรคตอน และวงเลบ จงสะดวกในการใชเพอจดเกบ

และคนหาเอกสารในคอมพวเตอร อรรถาภธานไมไดใหค าอธบายหรอค า

แปลของศพททใช แตจะแสดงความสมพนธของค าศพททเกยวของใน

เรองใดเรองหนงทงหมด ใน 3 ระดบ คอ ระดบกวาง (Boarder Term:

BT) ระดบแคบ (Narrow Term: NT) และระดบทเกยวเนองกน(Related Term: RT)

กลยทธการสบคนขอมล: การก าหนดค าคน<ค าคน 3 ประเภท; ค าส าคญ หวเรอง และอรรถาภธาน>

ตวอยาง ตองการขอมลเกยวกบการเลนเกมสทางอนเทอรเนตของนกเรยนในกรงเทพมหานครประเดนหลก ไดแก เกมสออนไลน นกเรยนประเดนทเกยวของ ไดแก เขตกรงเทพมหานครค าคน ไดแก เกมสออนไลน นกเรยน กรงเทพมหานคร

• วเคราะหเรองทตองการคนควาวามประเดนหลก (concept) อะไรบาง และประเดน

เกยวของ (aspect) คออะไร เพอระบวาค าส าคญทใชเปนค าคนแทนประเดนหลกคออะไร

• โดยทวไปมกใชค านามแทนประเดนหลกของเรองทตองการ

• ประเดนทเกยวของ ไดแก เวลา สถานท เชอชาต มมมอง และอนๆ เปนสวนทชวยจ ากด

ขอบเขตของขอมลใหแคบหรอตรงประเดนมากทสดลง

• การก าหนดค าคนอาจมไดมากกวาหนงค าคน ทงนขนอยกบประเดนหลกและประเดนท

เกยวของของเรอง การก าหนดค าคนทใชแทนประเดนเหลานนครบจะชวยใหไดสารสนเทศ

ทครอบคลมเรองทตองการมากทสด

กลยทธการสบคนขอมล: การก าหนดค าคน<วธการก าหนดค าคน>

1. การก าหนดค าคนทมความหมายแคบกวา (narrow term) หรอค าคนทม

ความหมายกวางกวา (broader term)

2. การก าหนดค าคนทมความหมายเหมอนกน ในกรณทใชค าใดค าหนงคนหาแลวไมพบ

ควรเปลยนใชค าอนทมความหมายเหมอนกน เชน

โรคซารส หรอ โรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรง

โรคเอดส หรอ กลมอาการภมคมกนเสอม หรอ กลมอาการภมคมกนบกพรอง

อาเซยน หรอ สมาคมแหงประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอ ASEAN

กลยทธการสบคนขอมล: การก าหนดค าคน<การปรบเปลยนค าคนในรปแบบตางๆ เพอชวยใหการคนประสบความส าเรจ>

แคบมาก แคบ กวาง กวางมาก

- เฮโรอน ยาเสพตด สารกดระบบประสาทสวนกลาง

เมาส คอมพวเตอรแบบตงโตะ คอมพวเตอร เครองใชอเลกทรอนกส

ตวด าเนนตรรกะ ความหมาย ตวอยาง

AND หรอ + และ ภาษมลคาเพม AND จนภาษมลคาเพม + จน(ตองการเรองภาษมลคาเพมในประเทศจน)

OR หรอ (เวนวรรค) หรอ โลกาภวฒน โลกานวฒน OR Globalization

โลกาภวฒน โลกานวฒน Globalization

(ตองการบทความทมเรองหรอค าวา โลกาภวฒน โลกานวฒน และ Globalization

ทงหมด)

NOT หรอ - ไมตองการ ภาษ NOT ภาษมลคาเพม

ภาษ - ภาษมลคาเพม

(ตองการเรองภาษอะไรกได ทมาใชภาษมลคาเพม)

NEAR หรอ “ “ ใกลกบ communication NEAR research

“communication research”

(ตองการเรองงานวจยดานการสอสาร)

NEAR n macro NEAR 10 virus

(ตองการเรองทมค าวา macro และ virus หางกนไมเกน 10 ค า เชนa macro that contains virus)

กลยทธการสบคนสารสนเทศ: เทคนคการคน1. การใชตรรกะบลน (Boolean logic) ในการคนหา โดยใชตวด าเนนตรรกะมา

เชอมค าคน เพอชวยก าหนดขอบเขตการคน

2. การตดปลายค าและการแทนค า (truncation) เปนการใชค าคนค าเดยวแทนค าอนทกค าทมรากศพทเดยวกน เปนการรวบรวมค าทมการสะกดค าทใกลเคยง

กนหรอเหมอนกนโดยใชอกขระตวแทนซงเปนสญญลกษณ เชน * # ? ! $ เปนตน มก

ใชในการคนภาษาองกฤษ ตวอยางเชน ตองการคนเรองเกยวกบเดก ค าคนทใชคอ

child* จะไดค าทเกยวกบเดกทงหมด เชน child, children, childish ตองการคนเรอง

เกยวกบสตรค าคนทใชคอ wom#n จะไดทงค าวา woman และ women เปนตน

3. การใชเครองหมายวงเลบ (nesting) เพอครอบคลมในแตละสวนค าสงขอมลทตองการคน มกใชรวมกบตรรกะบลน เพอแบงค าสงบลนเปนสวนๆ เชน

(โทรทศน OR สอสารมวลชน) AND เดก หมายถงตองการเรองเกยวกบเดกกบ

โทรทศน และเดกกบสอสารมวลชน เปนตน

กลยทธการสบคนสารสนเทศ: เทคนคการคน

• กรณผลการสบคนมากเกนไป– ใหดวาใชค าคนเปนค าทกวางไปหรอไม– ใชค าคนเพมใหเฉพาะเจาะจงยงขน

– ไมควรใชวลในการคน

• กรณผลการสบคนนอยไป– ปรบเปลยนค าคนใหมความหมายกวางขน

• ไดผลลพธไมถกตอง– สะกดค าคนถกตองหรอไม – ตรวจสอบดวาฐานขอมลทคนนนครอบคลมเรองทเราตองการหรอไม

กลยทธการสบคนสารสนเทศ<การแกไขขอผดพลาดทเกดจากการสบคน>

บรรณานกรม

• แววตา เตชาทววรรณ. (2548). แหลงสารสนเทศและกลยทธการสบคน ใน ทกษะการรสารสนเทศ. หนา 41-50. กรงเทพฯ: คณาจารยภาควชาบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

• แววตา เตชาทววรรณ. แหลงสารสนเทศอางอง ใน ทกษะการรสารสนเทศ. หนา 115-129. กรงเทพฯ: คณาจารยภาควชาบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

• http://course.eau.ac.th/course/Download/0000713/Chapter6-1.ppt. Retrieved 1 July 2011.

• www.sut.ac.th/ist/Courses/204215/W2_Inforesource_46.ppt.Retrieved 1 July 2011.