ÇEVRESEL RİSK FAKTÖRLERİ VE

BİREYSEL FARKINDALIK

Hazırlayan: ALİ İSKENDER

ÇEVRE NEDİR?

Çevre: insanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları, fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam ve içinde yaşadığımız doğal ortamdır.

RİSK NEDİR?

Bir olayın gerçekleşme olasılığı ve olaydan etkilenme olanağı. Genellikle risk olumsuz bir durum yani tehlike olarak değerlendirilir

ÇEVRESEL RİSK

• Çevrenin korunması günümüzdeki en önemli konulardan biridir. Çevre sadece ekonomik ve politik yönleriyle değil, aynı zamanda sosyal boyutlar, çevresel faktörler ve oluşan riskler açısından da iş süreçlerini etkilemektedir.

• Çevresel Risk; insan sağlığını veya çevreyi doğrudan veya dolaylı olarak olumsuz etkileme ihtimali olarak tanımlanmaktadır

ÇEVRESEL RİSK• Risk kavramı ile tehlike kavramı birbiri ile karıştırılmamalıdır.

Tehlike, çevresel açıdan bakıldığında bir maddenin zarar verme kabiliyetidir.

• Tehlike, bir maddenin zehirliliği, hareketliliği veya kalıcılığının bir fonksiyonudur ve riskin kaynağıdır. İncelenen madde ne kadar tehlikeli olursa olsun, ortaya çıkma ihtimali (yayılma, dökülme v.b.) söz konusu olmadıkça, çevresinde yaşayanlar için bir risk oluşturmaz.

Risk değerlendirme yöntemi aşağıdaki iş ve işlemlerin yapılmasını kapsamaktadır.A. Tehlikenin tanımlanmasıB. Tehlikeye maruz kalmanın değerlendirilmesiC. Zehirlilik değerlendirmesiD. Riskin karakterizasyonu (riskin büyüklüğünün tahmini, tahmindeki belirsizlikler)

• Tehlikeli atıklarla kirlenmiş bir alanda 100 farklı kimyasalın bulunması çoğu zaman söz konusu olmamaktadır. Tehlikenin tanımlanması aşamasında böyle bir sahada bulunabilecek olan tüm kimyasalların belirlenmesi ve bunların için den risk oluşturanların tespiti gerçekleştirilir. Böyle bir tehlikeli atık sahasının risk değerlendirmesinde gerek duyulan bilgiler aşağıdaki gibi sıralanabilir

Gerekli veriler:• Alanın tarihçesi• Arazi kullanımı• Hava, yüzeysel su, yeraltı suyu ve toprak ortamındaki kirletici

düzeyleri• Kimyasalların hareketlerini ve akıbetlerini etkileyen çevresel

(jeolojik, hidrojeolojik, atmosferik, topografik özellikler)• Etkilenen potansiyel kişiler• Etkilenen potansiyel biyolojik ortam

• Bir tehlikeli atık sahasından kaynaklanacak riskin belirlenmesinde, öncelikle sahadaki tüm kimyasalların belirlenmesi gerekir. Daha sonra bu kimyasalların arasından risk oluşturan en önemli olanlar belirlenir.

• En toksik, en kalıcı ve en hareketli olanlar• Saha içinde ve çevresinde alansal dağılımı veya konsantrasyonu en

yüksek olanlar• En yüksek etki potansiyeline sahip olanların belirlenmesi gerekir

• Sayısal risk değerlendirmesinin ikinci aşaması, potansiyel risk altında olanların tehlikeye ne ölçüde ve nasıl maruz kalacaklarının değerlendirilmesi aşamasıdır. Bu aşamada yapılaması gereken ilk işlem, kirletici kaynağın ve çevresinin, içerisindeki kimyasalların konsantrasyon dağılımını gösterecek şekilde grafik halinde gösterilmesidir.

• Daha sonra kirleticilerin nasıl ortaya çıktıkları, nasıl hareket ettikleri, kimler tarafından bünyeye alınabileceklerinin değerlendirilmesi gerekir.

Kirleticilerin Çevresel HareketleriKirleticilere maruz kalmanın değerlendirilmesinde, kirleticilerin çevre içerisindeki hareketlerinin analiz edilmesi gerekir. Bu hareketler aşağıdaki bileşenlerin analizi ile ortaya çıkar. • Kaynak (e.g., tehlikeli atık dökülmüş saha)• Kimyasalın çevreye yayılış mekanizması (e.g., yeraltına sızma)• Ortamlar arası taşınım mekanizması (Transport)• Bünye içersinde taşınım mekanizması (Transfer)• Dönüşüm mekanizması (e.g., biodegradasyon)• Maruz kalınan nokta (e.g., su kuyusu)• Alıcılar (e.g., kuyu suyunu kullananlar)• Maruz kalma şekli (e.g., sindirim

Tehlikeye maruz kalma potansiyeli olan kişilerin belirlenmesiMaruz kalmanın değerlendirilmesinde bir sonraki adım, tehlike altındaki potansiyel kişilerin tespit edilmesidir. Bu kişiler• Alan yakınında yer alan mevcut kişiler• Alan yakınında gelecekte yer alabilecek kişiler• Özel olarak dikkate alınması gereken kişiler (kurşun kirlenmesine

hassas olan çocuklar)

Alıcıların alabilecekleri muhtemel dozlar• Kirleticilere maruz kalmanın belirlenmesinde son aşama maruz

kalınan noktada maruz kalınan tarafından alınan ilgili kimyasalların dozlarının tespit edilmesidir.

• İlk aşama olarak 3 farklı maruz kalma seçeneği dikkate alınır. Bunlar, solunum, sindirim ve temas yoluyla kirleticilere maruz kalma seçenekleridir. Ayrıca 3 farklı dozdan bahsedilebilir. Bunlar maruz kalınan doz (solunan, sindirilen ve deriyle temas halindeki doz) , alınan doz (vücut tarafından tutulan doz) ve hedef dozdur (hedef organa ulaşan doz).

• Riskin belirlenmesinde son aşama riskin hem kanserojen hem de kanserojen olmayan maddeler için her türlü maruz kalma senaryoları için ayrı ayrı sayısallaştırılmasıdır. Risk sayısallaştırılırken, maruz kalma noktasında tespit edilen hem ortalama hem de maksimum kirletici konsantrasyonuna göre hesaplama yapılır. Güvenli tarafta kalmak için maksimum konsantrasyona göre hesap yapılması daha doğru olacaktır

ÇEVRESEL ETKİ ve ÇED RAPORLARI• Tanım olarak çevresel etki değerlendirmesi planlanan faaliyetlerin

çevreye olabilecek olumlu ya da olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilecek yer ve teknoloji seçeneklerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve etkinliklerin uygulamada izlenmesi denetlenmesinde sürdürülecek çalışmalara denmektedir

ÇEVRESEL ETKİ ve ÇED RAPORLARI• Ülkemizde özellikle çevre hekimliği kavramının yetersiz algılanması

çevresel etki değerlendirme raporunun sadece çevreye verilebilecek kimyasallar açısından ele alınmasından ibaret olduğu düşüncesini hâkim kılmıştır

ÇEVRESEL ETKİ ve ÇED RAPORLARI• Proje, plan ve programların çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerinin

sistematik bir biçimde incelenmesini öngörmektedir. Amaçlanan bir etkinliğin çevre kalitesi üzerindeki etkilerinin hesaplanması yöntemlerini içermektedir. Ayrıca bir projenin sonucunda ortaya çıkabilecek her türlü anlamlı çevresel ve sosyal etkilerin değerlendirilmesidir. Bütün bunları içeren rapora ÇED raporu denilmektedir.

ÇED raporunun hazırlanması için en azından:• 1. Projeye uygulanacak alan ve topoğrafik özelikleri• 2. Bölgenin nüfus özellikleri• 3. Bölgenin yapılaşma ve iskan özellikleri• 4. Bölgedeki tarihi, kültürel, doğal ve estetik öğeler• 5. Jeolojik durum• 6. Meteorolojik durum• 7. Hidrolojik durum• 8. Bölgede arazi ve su kullanım durumu• 9. Ekolojik yapı

• 10.Risk altındaki türler, yok olmak üzere olan türler• 11. Bölgede zemin kirlilik düzeyi (radyasyon, kimyasal, fiziksel vb)• 11. Kuruluşla ilgili olarak• 11.a. Gürültü etkisi• 11.b. Hava kirliliği yaratma etkisi• 11.c. Toprak kirliliği yaratma etkisi• 11.d. İş yaşamına etkisi• 11.e. Kişi ve toplum sağlığı üzerindeki etkisi• 11.f. Doğal çevreye yapabileceği etkiler (Yaban hayatına, ormanlık araziye• etkileri, erozyon etkisi gibi

• Özet olarak verilen bu başlıklar bile incelemenin ne kadar kapsamlı olarak yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır.

• Bütün bu değerlendirmeler çevresel etki değerlendirmesinde sadece alt ve üst değerlerin esas alınarak değerlendirme yapılamayacağını, sağlık üzerindeki etkilerinin çok yönlü olarak sürdürülmesi gereğini, çevresel etki değerlendirme ekibinde konuyla ilgili eğitim görmüş sağlık mensuplarının mutlaka bulunması zorunluluğunu ortaya koymaktadır

TEŞEKKÜRLER