8/7/2019 Cefer Ceferov

1/6

Cefer Cef erov(Baku, 1914-Baku, 1973)

1914 ylnda, Bak'de dodu. Babasnn adHam'dir. Orta tahsilini Bak'de bitirmi, yksekreniminiyse Moskova'da, A.Bubnov AdnaYksek retmen Okulunda (1932-1937) ta-mamlamtr.

Otuzuncu yillarin balarndan itibaren, ga-zetecilik, edebi tenkid ve edebiyatlk sahalarndaateli almalar ortaya koyar. lmi-edebi a-lmalarn ayn derecede ateli sosyal faaliyetlerlebirlikte devan ettirir. 1930-50 yllan arasnda,Azerbaycan'da insancl-medeni ynelilerle ilgilihemen hemen btn sahalarda ve her seviyede et-kili grevler alr. "Edebiyyat Gazeti"nin tenkid b-lmnn mdr, Devlet Dram Teatr'nda edebiblm bakan (1937-38), Yazarlar Birlii'nin

mes'ul katibi (1939), sinemaclar idaresinin ubereisi (1938-39) olur.

kinci Dnya Sava yllarnda yazar, asker vesava muharriri olarak savaan birliklere katlr(1940-47). Savatan sonra Azerbaycan KomnistPartisi'nin Merkezi Komitesi'nin Bedii Edebiyyatve ncesenet mdr yardmcs (1951-53), KltrBakannn i. yardmcs (1953-54), Azerbaycan Ko-mnist Partisi Merkezi Komitesi'nin deoloji veKltr ileri zere katibi (1967-71), Me'marlq vencesenet Enstitt'nn tiyatro ve sinema u-besinin mdr (mrnn son gnlerine kadar)grevlerinde almtr.

1934-73 yllan arasnda, ayn zamanda bir -retmen olarak da aralksz ders vermi, bir ok nes-

lin tenkid ve edebiyat hocas olmutur.Son yarm yzyl ierisinde Azerbaycan'da ti-

yatroculuk sahasndaki byk baarlar ve at-lmlar, onun adyla yakndan ilgilidir. O, Azer-baycan Tiyatrosunun ilk ilmi tarihini yazandr.Sanat nazariyelerinin gncel problemleri, klasikdramaturglar ve sahne stadlar, Rus ve dnya ti-yatroculuu hakknda kapsaml aratrmalarn ya-zandr. All ciltlik "Sovet Dram Teatr Tarixi"nin(Moskva, 1966-71) redaksiyon heyetinin yesi veasil metin yazarlarndan biridir.

Azerbaycan'da milli tiyatro tarihi, oyunculukve rejisrlk sanat hakknda ada ilmi dncesistemi, modern sahne anlay, milli estetik ve sa-natkarlk fikri onun ilim adam, nazariyeci ve -

retici gelenei zemininde ekillenmitir.1973 ylnda Bak'de vefat etmi, "Fexri Hi-

yaban"da defnedilmitir.

Balca eserleri:Cefer Cabbarl. Bak, 1939; Azerbaycan

Dram Teatr. Bak, 1959; Vilyam ekspir. Bak,1964; Eserleri (iki ciltte, Trke ve Rusa). Bak,1968; Azerbaycan Teatr. Bak, 1974.

Kaynaka:1. Azerbaycan Sovet Edebyyat Tarihi.

Bak,1988.2.Azerbaycan Sovet Edebyyat Tarihi. I-

II ciltler. Bak, 1966-67.

8/7/2019 Cefer Ceferov

2/6

TEATRDA MASRK

("ller" tamaasi hakknda)

(Cefa- Ceferov. Eserleri. 2 cildde, c.2. Bak, 1968, s.349-361)

Masrliyin senet n, o cmleden teatrln bir qanuniyyet olduu melumdur, masirliksenetin mezmunudur ve bu me'nada yeni anlaysayla bilmez; bma baxnmyarak, bu gn m-asirlkden bu qeder ox daniihrsa2, o sebebsiz veesassz deyildir. Masirlik konkret-tarixi bir zamanolmakla beraber, cemiyyetin inkiafn exs etdirirve buna gre de deyiir, nkemmelleir, yeni birsray n zemin olur. Masirlik urunda m-barizemizin tarixi uzundur ve bugnk masirliktelebinin kk de bu tarixle baldr. Lakin son

dvr heyatmzda mhimi deyiiklikler ba ver-midir ki, masirliyin mezmununu xeyli zen-ginledirmi ve yeniledirmidir. Doqmatizmin vesubjektivizmin zererli te'siri ve neticeleri aradanqaldmldkea, praktiki3 fealiyyet elme, derinbiliye4 daha ox esaslandxea, itimai uur dadeyiir, ye-nileir. Odur ki, uur fealiyyeti olansenet de, tebii, deyimeye bilmez ve dorudan daelmin sr'etli inkiaf seelkarla heyat arasndamnasibeti de-yim, neticede senetin funksiyasda yeni key-fiyyet kesb etmidir. Cemiyyelleberaber senet z de meyyen inkiaf keirmi,nezmn ve formada meyyen yenilikler emelegelmidir. Bugnk seneti bu prosesden ayrdnmek olmaz ve biz masirlik dedikdesenetde mehz bunu nezerde tutur, her senetnvnn, hetta janrn6 tebietinde yaranan'' yenixsusiyyetleri gz qabama8 getririk..

Bugnk Azerbaycan teatrnn irili-xrdal oxksuru vardr ki, bu ksurlar onun zamandan gerikaldna delalet edir. Lakin tanamile aydndr ki,O ksurlar ancak masirleme yolu ile lev edildiyiteqdirde netice semereli ola biler. Bu ancak nezerimlahize deyil, teatrn z tecrbesinde snaqdanhm bir heqiqetdir. O da seciyyevidir ki, te-

atrmzda masirliyin te'siri en is'tedadl ve biliqlikuvvelerin yaradclnda bariz ekilde meydanaxir. Masirleme meyli, demek olar ki, 50-ci il-lerin ortalarndan balam, teatrn son te-maalarndan bir neesinde ise zn aydn gs-termekdedir. Bu tamaalarda teatrn z qvveleriile yanal0 kenardan arlm ressam ve bes-tekarlar da itirak etdiklerinden, demek olar ki, te-atrn masirlemesi baka senetlerle, mumiyyetlemilli bedii inkiaf prosesi ile baldr.

Bunu aydn tesevvr etmek n "ller" ta-maasn nezerden keirmek kifayetdir. Masirlik,elbette, masir mvzusuz dnlmr, lakin m-asir bedii tefekkr mvzulara serhed de qoymur,qlassik eserin tamaasnda da biz masir grnebilerik. Hem de bu masirliyi esere biz dahil el-mirik, onun z varlnda bu keyfiyyet vardr,nki qlassik eser ele ona gre de qlassikdir ki,onda keilmez, daimi, ebedi bir gzellik vardr,bizim masirliyimiz bu gzelliyi daha da te'sirliedir, ona daha artik11 telkin qvvesi alayir. "l-

ler" ox masir eserdir, neinki mezunum, ruhu,hetta yazl da ox masirdir; obrazlannn lerkibve harakterinde onu qlassik realizmle balayan ce-hetler olduu kimi, masirliye yaxnlas.dran iz-giler de az deyildir.

Qlassik eserleri sehneye qoymak kemie hr-met n, ynbileyleri keyd12 etmek n deyildir."ller" edibin anadan olmasnn 100 illiyine hesredilmi olsa da, yubiley xatirine koyulmu bir ta-maa olmakla qalnur. Klassik pyesi oynanaqdanmeqsed onun bu gn n kymetini nasirme'nasn amak, onu yeni gzle grmekdir. Bu he-qiqet be'zen qlassiki "masirledirmek" kimi an-lalarak, eseri deyimek, muhite uyunladrmak,"rejissor materialna" evirmek hevesi dourur,lakin bu ox yanl yoldur ve "ller"in seline ta-rixi de bunu aydn nmayi13 etdirir. "ller" birnece defe "masirledirme" tecrbesinden kenive her defe uduzmudur. Baka cr de ola bilmez,nki teatr z tamaasnn msteqi mellifi olsada, dramaturquW yazd ile hesablamaya bil-mez, en balcas ise masirliyi eserin znde ax-tanb tapmadan15 he bir "masirledirme" mm-kn deyildir. Masirlik piyesin z mayasnda,kannda olmaldr.

Teatrn, ilk nvbede16 quruluu rejissor TorikKazmovun hidmeti ondadr ki, "ller"in m-asirliyini ox yahi duymu, kemiden, bu gnlemkayise seviyyesinden ox uzak grnen bir ke-miden behs eden eserin hadiselerinde ve ob-razlarnda17 masir fikir, eyni zamanda masir senetdili n seciyyevi olan keyfiyyetler grebilmiler.

Tamaann sonunda sgenderin dilinden ei-dirik ki, tesvir olunan ehvalat xalkmzn tarihindeqanl sehifelerden biridir. Bu beledir, eser ta-

1. tiyatro 2. konuulursa 3. pratik 4. bilgiye 5. ancak 6. trn 7. meydana gelen 8. nne 9. snavdan 10. birlikte 11.fazla 12. yl dnmteri 13. gsteri 14. dram yazarnn 15. bulmadan 16. seferde 17. tasvirlerinde

8/7/2019 Cefer Ceferov

3/6

riximizin ox dehetli sehi fesini canlandrr ve bunkteyi-nezerden tamaa derin idraki esasa ma-likdir. Lakin kernii qanl sehifesni can-landrmak z-zlynde masir teatr n birmeqsed ola bilermi? Dnle bilermi ki, teatrnvezifesi bizi kemie kaytarmak ve kemiden ib-retlendirmekdir? Bele bir mecjsed ve vezife meobulgrnse de, ox kiik ve setindir. Odr ki, "l-ler"de yalnz kesmiimizin qanl sehifesini grmekve onu bele de oynamak doru olmazd. Be'zi m-lahizelere gre, "ller"in ebediliyi onun din eley-bine evrilmi qlassik bir eser olmasnda, islamiifa etmesindedir ve buna gre tamaann da m-asirliyini dine zerbe^ vurmasnda grmek dahadoru olard. Bu mlahize, elbette, esassz deyildirve "ller"in dinsizliyini grmemek olmaz; ta-

riximizin qanl sehifesi deyiklikde, dinin ve din-darln dourduu musibet de buraya daxildir.Lakin bele bir mlnhize yene de mehduddur; dintarixi bir kateqoriyadr, dinin qalklarna3 qarnubnrizemiz nkteyi-nezerinden "ller" bizimn ne cjeder gerekli olsa da, qlassik dra-ma turgiyamzn bu lmez eserini din eleyhine bireser kimi mehdud erivede qiymetlend irmek revadeyildir. Bes bele olduu hakla, esere bugnngz ile baxldkda, daha dorusu, onun m-asirliyi ve bu me'nada keilmezliyi, ebediliyi de-yildikdc nuzerde ne tutulur ve teatr "ller"inmasirliyini ister ideyaca*, islerse de estetikme'nada nede grmdr?

Bizce, bu keyfiyyel avamlqla tereqqinin, luurla diri uurun, etaletle bereketin, alla kt-lyn mbarizesidir ve benlin mbarizenin oxzaman msibetsiz, faciesiz kemediyini leydik et-mesindedir. Bu me'nada "ller" hem milli fa-ciedir, nki bizim de milli tariximizde bu m-barizenin qanh bir sehife ad olmu.dur; hem debeeri bir faciedir ki, komediya eklinde meydanaxmas, daha dorusu, alar gl dourmas, tra-gikomiks qehreman vasitesi le ifade olunmas ese-rin felsef me'nasn neinki deyidirmir, exsine, onu

daha da obyeklivledirir. nki tereqqiye qarduran avamlk, dnceye qar meydan oxuyandncesizlik glmeli olduu derecede de a-lamaldr; hem de sohbet byk bir ktleden,elden, halkdan getdikde, gl ancak gz yalanierisinden szib kee biler.

Elbette, "ller" Azerbaycan! artk yohdur vetebiidir ki, avamlkla lereqqinin toqqumasi ta-maann hadiselerinde ba verdiyi ekilde artk hebir zaman tekrar oluna bilmez. Lakin d-ncesizliye, uur setbiliyine, doqmatizme qar

mbarize felsefi me'nada avamlk ve tereqqinintoqqumasnda yeni mikyasda ve seviyyededavam eden ardikeslmez bir mbarizedir. Madamki, beledir, "ller"in materialn, meietini, ko-loritini btn tefsilat ile saxlamaa, "meiet" ko-mediyas ve ya faciesi oynamaa, dikketi tarixi id-raka ekmeye bir o qeder ehtiyac kalmr. Masirsenet realist uura, elni dorulua dayanan bir he-qiqet teleb edir ve buna gre de fakta, senede, ta-rihe naturalist mnasibe! beslemir, eserin heqiqetiimn remzi, mecazi ekilde olsa da, mexbuldur,-teleb edir. "ller" tamaasnn deyeri orasndadrki, burada mezmun, fikir, ideya masir olduukimi, onun ifadesi de yenidir, bugnk estetik te-leblere uygundur, realizmin nailiyyetlerine m-vafikdir.

Bu yeniliq, masirliq her eyden evvel ta-maann bedii tertibatnda nezere arpir. Eserdehadiseler otaxda7 ve qebristanhkda ba verir. Ta-maada naturalist me'nada ne otac] vardr, ne qeb-ristanlk, ele bir bedii obraz taplm*, ele mekan vefeza konkretliyi^ elde edilmidir ki, hem otakdr,hem tjebristanlk. Bu ele bir vehdetdir ki, eserinideyasm - dirilerle llerin ferqsizliyini aydnifade edir. Grdymz para dekorun bir zkapdr, dier z qebir da, bu, ox dorudur,ox masirdir, nki teatrda'1' bedii tertibat ha-diselerin ba verdiyi mekan andrmakdan dahaox, tamaann zahiri obrazn, ye'ni resm dili ileeserin ideyasm, hem de bedii ideyasn amaldr.Bele olduu hakla tefsilat ikinci dereceli bireydirve biz grrk ki, "ller"in tertibatnda bu tef-silat minimuma endirilmidir. Lakin tertibatn g-zelliyi yalnz bunda deyildir. Elinin ii bir de onagre yaxdr ki, biz neinki I2otan iinde gedenhadiseleri, heminini3 bayrda, kede, qesebedeba veren hadiseleri sanki grrq, muhiti liss edi-riq. Buna gredir ki, hadiseler neinki szler ve be-reketler vasitesi ile tesvir edilir, eyni zamanda sz-sz gedi-geliden, kula sesde*4 durmu,dnceye qerk olmu personajlardan ve saiden

duyulur, dorq edilir. Tutalm ki, sehnede sohbetNazldan, onu gzleyen felaketden gedir, buzaman biz dekorlar arasndaki bolukda Nazlnanas ile kederli veziyyetde grrq. Yahud Is-gender sehnede geden epizodda15 yoxdur, ammabiz onu grrk, o dnr ve bilir ki, ieride neise bir musibet hazrlanr.

Baka bir misal: son sahnelerden birinde Mir-bar aaya me'lum olur ki, Nazlneyxe verirler,Hac Hesen aa bu baredelt1 kerarn bildirenden

1. dndrmek 2. darbe 3. kalntlarna 4. dnce olarak 5. trajikomik b.renk uyumu 7. odada 8- tasvir edilmi 9. net-lii 10. tiyatroda 11. grnn 12. elbette 13. byle 14. ahslardan 15. blmde 16. hususta

8/7/2019 Cefer Ceferov

4/6

sonra "gedek, Mirbar aa" deyir, ancak biz g-rrq ki, Hac Hesen aa dorudan da getdi, Mir-bar aa ise derdli halda pillekeni stnde olurdu.Hele men seline herlendikce2 dekorlarn baka birmenzere yaratmasn, etrafda ba veren, hadiseleri,eyxin karlanmasn, fanatiklerin ibadetini, Is-genderin kederli halda Sabirden oxumasn vebaka tefsilal demrem ki, bunlarn hamisi bediitertibahn yaratd imkanlar neticesinde elde edilir.Bu tertibalda bir nv kinematokraf xsusiyyeti var-dr ki, paralel epizodlar gstermeye, hadiselerin ar-xaynda gizlenen me'nan daha eyani amaa, fonuglendirmeye, atmosferan aydnladrmaa, m-hilin panoramn vermeye imkan yaradr. Bu "ki-nematokrafln" yax ceheti orasndadr ki, teatrakino nsr daxil etmir, - bu, asan yoldur, ucuz va-

si tedir, - tertibat prinsiplerini yenilendirmek sa-yesinde masir teatrn tkenmez imkanlarn mey-dana xanr. Bu nkteyi-nezerden eyxingeliinden qabacp aslan perde ox marakldr, o dadanr, tamaann me'nasni, onun kinayeli ma-hiyyetini amaa kmekf1 edir. Perdenin zerindeyuhan kaldrlm smk1? eller, l elleri tesviredilmidir, bununla teatr sanki demek isteyir ki,"ller" eyxi alqla qarlayrlar; bu, bir remzdir,mecazdr, hem epizod n vadbdir, hem de ta-maa n mumilediriu ehemiyyete malikdir.Odur ki, ellerden biri orta qap - qebir stndedaimi aslarak, tamaan n ordenine8 evrilir,i cmin9 kapdan eyx Nesrulla eyni el iaresi ileemr edir ki, "qurbanlk" gelirilmi qzn siesi icraolunsun. l ve canl eller dehetli bir oyundan,musibetti bir aldandan xeber verir.

Bedii tertibat tanaann umumi men zer esini,btv'0 bir alemi, "ller" muhitini duymaa vegrmeye imkan yaradr. Tamaaya elave olunmuproloq1] da buna iare edir. Sehne herlenir12 ve g-zmzn kabandan13 diri llerin, donmularn,tjefletde qalmlarm panoram gelib keir. Her te-refden "lb a... lb a... lb a..." sesleri eidilir.Tamaan finali da yene umumi panoramda ve-

rilir, lakin bu defe veziyyete hekim olan llerdeyil, sgender ve bir iq kimi onun etrafna s-man cavanlardr: Nazldr, Celaldir. Bele birsehne tamaann mentiqinden dour, nki "l-ler" en qaranlq bir hadise, en qanl sehife olsa da,isz, midsiz ve inanz deyildir.

Teatrda masirliqden behs olunarken be'zenbunu zahiri elamellerde, tertibatn erliliyinde,pyesin epizodlara paralanmasnda, senarivar14qurulusunda, kemile bugnn, xatire ile real ve-ziyyelin qarkekilde tesvirinde ve sairde g-

rrler. Elbette, eer btn bunlar esassz de-yildirse, o zaman zahiri birey de hesab edile bil-mez, lakin esil yenilik mezmunda, fikirde, onun es-tetik tebiendedir. Bu ise teatrda aktyorsuzdnle bilmez ve o rejissor yahidir ki, z fik-rini, - bu fikir mslekil ve deyerlidirse, - aktyor va-sitesi ile ifade ede bilir. Masir senet, insan dahaderinden duymas, onun daxine nfuz edereketin suallara, mrekkeb felsefi problemlere cavabahtarmas, bu ahtarslarda cesaretli olmas ile ba-rakterize edilir. Masir insan, masir uur hemieokluundan daha realistdir, elme, biliye, hekiki te-sevvrlere, tehlile, mstekilliye daha ox maildir;evvelki me'lum shemlerin, aprior anlaylarn tez-yiki zeilleni, dnen, ahtaran, ayk insan, fealkuvvetli, iradeli, doyuken insan indi seneti ox

megul edir. Sehnede bir bahdan ohunan, d-nb-dndrmeyen, sethi, dayaz, shenatikobraz grmek ve bu obrazi "yaradan" aklyordanlezzet almak ve ibretenmek mmkn deyildir.Aktyor sethidirse, sehnede dnmeyi bacarmrsa,he bir rejissor tapnts istenilen neticeni vere bil-mez.

"ller" bir tamaa olarak ox yax d-nlb-qurulmudur. Rejissor tapntlar m-ithtelif ve zengindir, lakin ox teessf ki, aktyoroyununda tan mveffeqiyyet elde edilmemidir.Biz ise hiss ediricj ki, rejissor aktyorlar me'nal,

a

lh, te'sirli olmaa, sethilikden, dayazl

kdan, za-hirimden qamaa arr- Bunu biz ilq sehnedenhiss edirik. Hac Hesen aan axtaran haclarn vemeedilerin derin heyecan keirdiklerini, daxilensarsldklarn, aba21 olduklarn biz onlarn fi-kirli veziyyetlerinden, mat qaldklarndan, et-rafdakilar sanki grb-duymadklarmdan an-layrq. Hac Hesen aa sehneye gelende ise buhissiyatmz bir azda derinleir. AklyorM.hzamanov bu rol tamam yeni sepkide vemen deyerdim ki, tam me'nas ile masir sepkide22oynayr. Fanatiqlerin en n'teberi olan Hac Hesenaa onun ifasnda dahilen sanki ikilemidir; o ina-

nr ve ekk edir, lakin bunu diline getire bilinir, ie-riden vahimelenir^ qorxur, gnaha batacanduyur, zn le'netleyir, amma bhe zayii olmur;zn zorlayr, hetta inanmak isteyir ki, gzne neise dorudan da grnr, sanki bir nefer a pal-Iarda24... Yanna gelen ikayetiler onu bu vahimdihaklan uzaqladrrlarsa da, o matdr25, abadrve grnr, en yaxs, dnmemek, qor~qoranainanmak ve hetta, on bir yal kz Nazln da eyxequrban vermekdir. Bu cr26 teredddlerden keibqalib gelen fanatizm, elbette, daha gl te'sir ba-

1. merdiven 2. ilerledikle, deitike 3. hepsi 4. sinema 5. nce6. yard

m 7. kemik S. nian

na 9. bu 10. btn 11.nsz 12. deiiyor 13. nnden 14. senaryo gibi 15. her zamm 16. sis (emlerinin 17. denenmemi 18. sathi 19, tasvir, g-rn 20. buluu 21. arm 22. ekilde 23. kukulanyor 24. giyside 25. akndr 26. tr

8/7/2019 Cefer Ceferov

5/6

layr ve eyni zamanda aktyoru da dayaz vemtekini oyundan uzakladrr.

Bu cehetden .Osmanl, sehnemizin bu son de-rece irin ve yapkl aktyoru da, teeccb ve heyretiinde qalm Meedi Orucu bir harakter kimiyaxiyaradr.Genc aktyor H.Hanzadeni de hsusiqayd etmek isterdik, nki o z xeste ve ikesi*qehremanlarn eyni zamanda yorgun dm,bezmi, son midle yaayan zavall bir mehluqkimi ox inandrc oynayr, biz karmzda m-rekkeb psiholoji veziyyet keiren sade bir insan g-rrq. Mesele de burasndadr ki, her bir aktyor,roln hecininden ve mvqeyinden asl olmayarakpsixoloji me'nada zengin, fikirce aydn, konkret ha-rakter yaratmaldr ve yalnz bu halda me-ietilikden, tipaqlkdan2, zahiri harakterlikden

doan sethilikden kala biler."ller"de ller muhitini temsil eden tipleroxdur ve onlarn hamisi3 tamaa n m-hmdr. Lakin tamaann taleyi iki obrazdan*daha ox asldr ki, bunlardan biri eyx Nesrulla,dieri sgenderdir. Melbuatda xan yazlardaM.Dadaov eyx Nesrulla rolunda beyenilirse de,bizce, lazmnca kymetlendirilmemi, hetta rolnifas bir az da mbahiseli grnmdr. Be'zilerieyxin eyxlikden xarlb adi bir avantriste5 ev-rildiyini syleyir ve bununla elakedar tamaadadine qar hettin zeiflediyini nqsan hesab edirler.Mlahize beledir ki, din z m'teber n-mayendesinin simasnda ifa edilseydi, tamaame'naca daha keserim olard. Bele dnle biler,evvelki "ller"de eyxler ekseren bele de oy-nanlmdir. Lakin indiki tamaa eyxin simasndadinle mbarizeni esas gtrmr; o ne tamme'nasnda eyxdir, ne de sadece "sfahan lo-tusudur". M.Dadaovun eyxi dnenin deyil, bu-gnn adamdr, ox ustadr, meharetlidir, bi-liqlidir, aldatmak ve mehkum etmek onun senetive meqsedidir. eyxliq ancak bir rtdr ve o,sabah baka bir memlekete derse, orada yeqinayr bir donda grne bilecekdir. eyxin ge~

yimindeki Avropa nsr de, olsun ki, bunun za-hiri nianesidir. Bununla bele, M.Dadaov eyxNesrullan bsbtn esrsiz ve milliyyetsiz d-nmr, o harada? ve kimlerin arasnda olduunubilir, z biliyi ve "elmi" ile bireyx, bir abid te'siribalamak n zn ox gd hiss edir. Akt-yor farsca ve erebce yax dands kimi, metninme'nasn da dzgn bilir ve harakteri bu metn da-hilinde dnb canlandrr. Anlalmaz eyxme'nasz danmr ve bu me'nann be-nimsenilmesinden asl olarakeyx Nesrulla bize

inandrc ve ya sn'i grne biler. Odur ki,M.Dadaovun exhi anlalmadn bilse de, de-diqlerini reqden, derin bir inam ve eqide iledeyir, z "elminin" gcne e'tibarla syleyir. ey-xin fanatiqler terefinden anlalmayan metni ha-diselerle, sjetin inkiaf ile ox mentiqi ekildebaldr. Meselen, eyx bu dnyann heliyindenve ahiret dnyasnn lviyyet ve ebediy ye tindendand halda, lleri diriltmeyi tebli edirse,mexsedi mselmanl mhkemletmek, islam te-leblerine mvafiq olarak nece yaamak lazm ol-duunu yretmeqdir. Menquhata bu qeder ehe-miyyet vermesi de hem z bereketlerini, hem demselmanl dorultmak ve mhkemlendirmekndr. Cehennemde yananlarn ekseriyyeti su-baydrlar^ deyir.., Bele olduu halda Hac Hesen

aa z Nazlsneyxe vermeye bilermi?!Bes ne n lleri diriltmek ba tutunur? Onagre ki, dine bu qeder muti olan mselmanlar es-linde dini unudub dnya malna, nefse, tamahauymular. eyx onlara hezret Davudda danr,bir gn o, yoldan keerken grr ki, meleqlerhiye eziyyet verirler, sebebini soruanda, me-nler cavab olarak deyirler ki, sen niye bunlarnzahirini grrsen, buseydin ki, batilileri necedir,bu suali vermezdin. Batilileri pis olduundandrki, lleri diriltmeq ba tutmur!

eyh Nesrullann harakterini yaratmak naktyor bunlan mtleq yax bilmelidir, yoxsa obrazxrdalanb10 "sfahan lotusuna11" evrile biler.M.Dadaov z kehremann cavan ve salam oy-nayr; onun merezi de kelekdir12, o, yeni bir m-lite qedem t|oyur, zn gergin hiss edir, odur ki,ie balamadan evvel vaxt qazamr ki, etrafdaklantanya bilsin; sgenderi te'riflemesmden de meqsedbudur.

Rejissor Tofik Kazmov sehnede hereketi, di-namiqau2 sevir. Bele bir re'y de vardr ki, "l-ler" durgunluk ve etalet aleminden behs etdiyin tamaann ritmi sst1* ve leng15 olmaldr.Kazmov bunu kebul etmir, bereketle dolu, ritmce

diri, temp e'tiban ile qzn bir tamaa yaradr.Aktyor M.Dadaov da bu sepkini1^ beyenir. Onunsenetkar tebietine qznlk ve sr'et, hetta eqs-sentrik ritm daha yahxndr, odur ki, eyx Nes-rullam pirani17 oynamakda etinlik eke bilerdi.Buna gredir ki, adet ve en'ene xilafna, eyx Nes-rulla daim hereketdedir, hadiseleri z idare edir;o evikdir, gmrahdir. Hsusen qebiristan seh-nesinde sanki emeliyyata balayan bir sehrkar,e'cazkar kimi meydana atlarak, m'cze se-viyyesinde bir hadise gstereceyini telkin edir.

I. krgn 2. uygun tiplikten 3. hepsi 4. tasvirden 5. maceracya, dzenbaza 6. dokunakl 7. nerede 8. konutuu 9.bekrlardr 10. ufalanp 11 .i&fehan serserisi 12. hiledir 13. canll 14. yava 15. ar, aheste l.ekli 17. nurani kii

8/7/2019 Cefer Ceferov

6/6

M.Dadaovm eyxi korxulu bir oyunu cesaretlecra edir; eyni zamanda o, arifdir, aykdr. s-

genderden gz kulakdadr, M.Dadaov yeni eyxNesrulladr, z sepgis, z hetti vardr, bu dairedeox all ve selikeli, ycam ve ifadeli bir obraz ya-adr. "26-lar" filminde Ezizbeyov, "ller"de eyx

Nesrulla gsterir ki, Melik dadaov ox ciddi vemidli yaradchk yolundadr, o, grkemli bir se-netkar kimi artr, byyr ve almaldr ki, get-dikce daha etin ve mrekkeb vazifelerin bellinedoru inkiaf etsin.

sgender obraznn ifasna gelince, demek la-zmdr, ki, aktyor H.Turabov, rejissorun fikrinemvafik olarak, z obraznn tamaada ne qedermhm mvke tutduunu yax duyur; tamaadadikket merkezindedir, metn ve hereketce eslinde

olduundan daba geni dnlmdr. Derdli s-gender bize daha feal, daha diri, daha metin g-nr. O bizim insan idealmza daha yalmdr,

nki derdli olsa da dahilen temizdir, necibdir, enbahcas, alldr. Onun faciesi aln, salam u-

urun, byk idealin faciesidir, buna gre de ox ib-retlidir. H.Turabov senetkar bir aktyor kimi helegenedir. O, rol duyur, sevir, ancak arlk ve e-tinliyini bir qeder nezere almr, buna gre de ten-kidi yazlardan birinde deyildiyi kimi, obraz sankiikiye paralayr, gah derdli sgenderi, gah da hereye yngllkle bahan kefli sgenderi oynayr,halbuki obraz birdir, gah yngl, gah ar ola bil-mez. O hemie ciddidir, hereketlerini idare edenarak esi deyil, dncesi, al, mhakimesidir.sgender bilir ki, eyx "sfahan lotusudur", lakinbu, aktyora hakk vermir ki, eyxle ilk defe z-leerken z mnasibetini derhal bildirsin, eyxi elesalmak derecesinde bereketler etsin. Bu cr m-nasibet hemin sehnenin ciddiyyetini pozur, dra-matzmini zeifledir, neticeni yahnladrr, harakter

yaratmak kaygs tamaann mehebbetinden sui-istifade etmek niyyeline tebdil olunur. Bu ise esilsenet yolu deyildir. Biz bu szleri Hesenaa Tu-rabova gvendiyimizden, onun daha etin yollarlagermesini arzuladmzdan deyirik ve inamnk ki,o, sgenderi daha derinden sevdirmek kudretinemalikelir...